Kjo është dita që na e dhuroi Zoti - kishadhejeta.com

Kjo është dita që na e dhuroi Zoti, le të
galdojmë e të gëzojmë në të.
Ps a l m i, 118/117
Organ i permuajshem informacioni i METROPOLISE tIRANE-DURRES Nr. 8
Te t o r 2008 Çmimi 30 lekë
Kjo është dita
që na e dhuroi Zoti
Kisha e re e Zojës Ndihmëtare në Tiranë

tetor 2008 Kisha dhe jeta
2
PËRMBAJTJA
Kjo është dita që na e dhuroi
Zoti, le të galdojmë e të
gëzojmë në të.
Shugurimi i Kishës “Zoja
Ndihmëtare” në Tiranë
Shtegtim në Katedralen e
Shën Palit Tiranë
Për Vitin e Shën Palit
Imzot Ramiro Moliner Ingles
Nunc Apostolik në Shqipëri
Intervistoi: Sokol Paja
Shpirti im e madhëron Zotin
Nga don Dominik Qerimi
Zoja e Megjugorjes
Nga Majlinda Gjoni
Shën Pali, misionari më i
madh i të gjitha kohrave
Nga Dom Marjan Lumçi
Takimi i përmuajshëm i
meshtarëve, rregulltarëve dhe
rregulltarëve të Arkidioqezës
Nga Dom Mark Tusha
Aktivitet veror në Laç
Nga Mt. Monika Kolbuqaj B.D.H.
Aktivitete verore tek Shoqata Betania
Nga Don Francesco Guarnati
In memoriam Q Pretash Kaçaj
Nga: Franc Radoja
Reçension
Kastriot Marku, Kishat e Kurbinit.
(Kishat dhe organizimi kishtar në
Kurbin), Geer, Tiranë, 2008. 418 ff.
Nga Zef Pjetri, Giovanni Peragine.
faqe 3
faqe 5
faqe 5
faqe 6
faqe 7
faqe 8
faqe 9
faqe 10
faqe 10
faqe 11
faqe 12
Kalendari Liturgjik
Nëntor 2008
Jezusi Mbret i gjithësisë
Jezusi para Pilatit
Atëherë u ngritën të gjithë së bashku, e
çuan te Pilati 2 dhe zunë ta padisin: “Këtë
njeri e zumë duke nxitur popullin tonë në
kryengritje, ndalon t’i jepet Cezarit tatimi e
për vete thotë se është Mesia Mbret.”
Pilati e pyeti: “A je ti mbreti i
judenjve?”
Ai i përgjigji: “Ti po thua!”
Pilati u tha atëherë kryepriftërinjve dhe
vogjëlisë: “Kurrfarë faji s’po gjej në këtë
njeri.”
Por ata ngulnin këmbë duke thënë: “Ky
po çon popullin në kryengritje duke mësuar
në mbarë Judenë, qysh prej Galilesë, ku ia
filloi e deri këtu.”
Jezusi para Herodit
Në këto fjalë Pilati pyeti a mos është ky
njeri galileas. Kur e mori vesh se është nën
pushtetin e Herodit, e dërgoi te Herodi që,
ndër ato ditë, gjendej edhe ai në Jerusalem.
Herodi u gëzua fort kur e pa Jezusin.
Kaherë kishte pasur dëshirë ta shihte, sepse
kishte dëgjuar shumë për të dhe shpresonte
se do të shihte ndonjë mrekulli të tijën. I
bëri shumë pyetje, porse Jezusi s’i përgjigji
fare. Aty ishin edhe krerët e priftërinjve dhe
skribët, të cilët e paditnin me këmbëngulje.
Herodi, bashkë me ushtarët e vet e përbuzi
Jezusin dhe e vuri në lojë: e veshi me petk të
bardhë dhe ia ktheu Pilatit. Po atë ditë Herodi
e Pilati u bënë miq: më parë ishin armiq.
Jezusi i gjykuar për vdekje
Pilati grishi në mbledhje krerët e priftë
rinjve, anëtarët e Këshillit të lartë dhe
popullin dhe u tha:
“Këtë njeri e sollët para meje duke e
paditur se po nxit popullin në kryengritje,
dhe, ja, unë e pyeta para jush e nuk i gjeta farë
faji, për të cilin ju e paditni. Por, as Herodi,
pasi e ktheu prapë tek ne. Qe, pra, ai s’ka bërë
asgjë që të meritojë vdekjen. Prandaj, do ta
ndëshkoj e do ta lëshoj.”
1 nëntor – TË GJITHË SHENJTËRIT
2 nëntor – E DIELA XXXI GJATË VITIT (A)
Dita e purgatorëve
4 nëntor – Sh. Karl Borromeo
5 nëntor – Të gjithë shenjtërit dhe të lumturit
e Shqipërisë
9 nëntor
E DIELA XXXII GJATË VITIT (A)
Përkushtimi i Bazilikës së Lateranit
10 nëntor – Sh. Leoni i Madh
11 nëntor – Sh. Martini nga Toursi
12 nëntor – Sh. Jozafati
15 nëntor – Sh. Alberti i Madh
16 nëntor
E DIELA XXXIII GJATË VITIT (A)
17 nëntor – Sh. Elizabeta e Hungarisë
18 nëntor – Kushtimi bazilikës së Sh. Pjetrit e
Sh. Palit
21 nëntor – Kushtimi i Sh. Marisë Virgjër
22 nëntor – Sh. Çeçilja
23 nëntor
E DIELA XXXIV GJATË VITIT (A)
KRISHTI MBRET I GJITHËSISË
25 nëntor – Sh. Katerina e Aleksandrisë
30 nëntor
E DIELA I e ARDHJES (B)
Drejtor i përgjithshëm:
Imzot George Frendo
Kryeredaktor:
D. Marjan Lumçi
Sekretar:
Nikollë Loka
Redaksia:
Kolec Çefa
Ana Stakaj
Zef Skanjeti
Grafika:
Pjerin Sheldija
Elis Gjoni
Foto: Pici
Adresa:
Katedralja e Shën Palit,
Bulevardi Zhan D’Ark,
Tiranë, Shqipëri
E-mail: mlumci@hotmail.com
http://kishadhejeta.googlepages.com

Tetor 2008
Kisha dhe jeta
3
Kjo është dita që na e dhuroi Zoti, le
të galdojmë e të gëzojmë në të.
Shugurimi i Kishës “Zoja Ndihmëtare” në Tiranë
Predikimi i Shkëlqesisë
së Tij Imzot Rrok Mirdita
me rastin e Shugurimit
të Kishës “Zoja
Ndihmëtare” në Tiranë
Shumë ta dashur vëllezër e motra,
Me gëzim të madh jemi mbledhur
rreth altarit të Krishtit, për të shuguruar këtë
kishë të te, nê të cilën ndjehemi dhe jemi
familja e Hyjit, e shpëtuar me anë të vdekjes
dhe ringjalljes së Birit të tij, në udhëtim drejt
plotësisë së mbretërisë qiellore. Me gëzim
të madh, brenda kësaj kishe të re, përjetojmë
besnikërinë e Hyjit që, duke na dhuruar këtë
tempull të ri, na jep shenja të qarta të pranisë
së tij mes nesh.
Historia e ndërtimit të kësaj kishe është
e lidhur ngushtë me historinë shpirtërore e
shoqërore të vështirë, por plot shpresa, të
popullsisë katolike të kësaj zone. Gjatë këtyre
shtatëmbëdhjetë vjetëve lëvizjet, shpërnguljet,
orvatjet për të gjetur një vend ku mund të
ndërtohet një jetë sa më e mirë, kanë qenë
një domosdoshmëri për një numër shumê të
madh të familjeve shqiptare. Kur lexojmë
Besëlidhjen e Vjetër, vëmë re se si edhe për
popullin e Hyjit ka qenë e domosdoshme
shumë herë të shpërngulen, të emigrojnë, të
dëbohen. Megjithatë, popullit të vet Hyji i ka
premtuar një tokë, që do të jetë toka e tyre. Për
të gëzuar bekimin e jetës nê këtë tokë, Hyji
kërkon prej popullit të tij që të dëgjojë Fjalën e
Zotit, t’u bindet urdhërimeve dhe t’i rrijë besnik
besëlidhjes së bërë me Hyjin.
Lëvizjet e popullit tonë nê kërkim të një
jete më të mirë, endjet dhe emigrimet, mund t’i
ngjajnë shtegtimeve té popullit të Hyjit, nëse
edhe ne mbajmë gjithmonë parasysh premtimet
e bëra nga Hyji, nëse dëgjojmë vazhdimisht
fjalën e tij dhe u rrimë besnikë urdhërimeve
të tija. Sikurse hebrenjtë kishin një tokë të
premtuar, dhe një qytet të shenjtë, edhe ne kemi
një tokë te premtuar dhe një qytet të shenjtë.
Toka jonë e premtuar është qielli dhe qyteti
ynë i shenjtë është Jeruzalemi qiellor. Nëse me
anë të besimit i përkasim shpirtërisht atdheut
qiellor, atëherë do të dimë ta ndërtojmë me
dinjitet atdheun tokësor.
Vendi më i shenjtë i popullit të Zotit
në Besëlidhjen e Vjetër ka qenë tempulli i
Jeruzalemit. Aty banonte Lavdia e Hyjit dhe
në të shfaqej bekimi i pranisë së Hyjit në mes
të popullit të vet. Shkatërrimi i tempullit dhe
dëbimi i Hebrenjve në Babiloni ka qenë një
ndër ngjarjet më të dhimbshme të historisë së
Izraelit.
Përsëri mund të bëjmë një krahasim
ndërmjet Besëlidhjes së vjetër dhe historisë
sonë të vonë. A nuk ka qenë edhe për popullin
tonë dëbimi i besimit nga shpirtrat e njerëzve
dhe shkatërrimi i tempujve të Hyjit, njëra ndër
pikat me të dhimbshme të historisë shpirtërore
të shqiptarëve? A nuk ka qenë populli ynë i
dëbuar nga kishat si një popull i dëbuar nga toka
e vet? Kisha është toka shpirtërore, shumë më e
rëndësishme se çdo tokë tjetër materiale. A nuk
kemi qenë ne rrënjësisht të varfër pa kishën?
Në dritën e leximit të parë të kësaj liturgjie,
vëmë re sa shumë i ngjan shugurimi i kësaj kishe
asaj që ndodh nê librin e Nehemisë. Izraelitët e
kthyer nga Babilonia po rindërtonin Jeruzalemin
dhe gjatë këtyre punimeve kishin gjetur librin e
ligjit të Moisiut. I gjithë populli mblidhet dhe
dëgjon me mallëngjim fjalët e ligjit të lexuara
nga skribi Ezdra. Këto janë fjalët që kemi
dëgjuar në leximin e parë: “Dhe librin e ligjit
të Hyjit e lexonin pjesë pjesê dhe ia shpjegonin
kuptimin që populli ta kuptonte mirë atë që
lexohej. Atëherë qeveritari Nehemia, prifti dhe
skribi Ezdra si edhe levitët që mësonin popullin,
iu drejtuan mbarë popullit: ‘Kjo është ditë që i
kushtohet Zotit, Hyjit tonë. Mos jini të trishtuar
as mos qani’, sepse mbarë populli qante duke
dëgjuar fjalët e ligjit” (Neh 8, 8.9).
Shumë të dashur vëllezër e motra, pas
rrëzimit të Babilonisë, pra pas rënies së regjimit
komunist që kishte dëbuar Hyjin nga jeta publike
dhe është përpjekur ta dëbojë edhe nga shpirtrat
e të gjithë shqiptarëve, shumë prej jush keni
ardhur këtu aga anë të ndryshme të Shqipërisë
për të rindërtuar jetën tuaj. Megjithatë, një jetë
që nuk ka në themel fjalën e Zotit, është e brishtë
dhe lehtësisht e shkatërrueshme. Për këtë arsye,
Hyji ka dërguar tek ju shërbëtorët e tij, bijtë
e dashur të Don Boskos, për t’ju dëshmuar
dashurinë hyjnore dhe për t’ju drejtuar në udhën
e besimit, që është udha e vetme që na çliron
nga çdo skllavëri tokësore.
-Vijon në faqen 4-

tetor 2008 Kisha dhe jeta
4
Sikurse në leximin e parë qeveritari Nehemia,
prifti dhe skribi Ezdra si edhe levitët mësonin
popullin, aq më shumë bijtë e Don Boskos, që
besojnë në Krishtin, që jetojnë dhe veprojnë
në emrin e tij, janë mes jush gjatë gjithë këtyre
viteve, për t’ju kumtuar Fjalën e Hyjit, për t’ju
dëshmuar bukurinë e jetës me Krishtin, për t’ju
kujtuar se besimi në Krishtin është themeli i
patundshëm i jetës së njeriut.
Me anë të fjalës dhe të dëshmisë së jetës,
ndërsa janë kujdesur për të ndërtuar tempullin
e gurit, këtë kishê të bukur ku po kremtojmë
misteret e fesë, janë kujdesur gjithashtu dhe
kryesisht për të ndërtuar brenda jush kishën
e gjallë për të cilën flet shën Pjetri në leximin
e dytë të kësaj liturgjie: ‘që edhe ju, si gurë
të gjallë të ndërtoheni shtëpi shpirtërore, për
të qenë meshtari e shenjtë, për të kushtuar fli
shpirtërore, që i pëlqejnë Hyjit nëpër Jezu
Krishtin” (1 Pj. 2,5).
Besimi në Krishtin, rritja shpirtërore,
jeta nën dritën e Fjalës së Hyjit, përforcimi
me anën e sakramenteve që na ofron Kisha,
ushtrimi i vazhdueshëm i lutjes dhe veprave të
dashurisë, të gjitha këto gjëra për të cilat kisha
është shërbëtore dhe mësuese, ushtrojnë një
shndërrim thelbësor në jetën tonë dhe na bëjnë
të kuptojmë këto fjalë të apostullit Pjetër: “Ju që
dikur nuk ishit popull, tani jeni populli i Hyjit;
ju që dikur ishit të përjashtuar nga mëshira, tani
e keni fituar mëshirën” (1 Pj. 2,10).
Shumë nga ju, të dashur vëllezër e motra,
kanë vuajtur gjatë këtyre viteve për shkak të
vështirësive që rrjedhin nga jeta nê një vend
të ri e të panjohur. me shumë kundërshtime e
nganjëherë edhe për shkak të diskriminimeve.
Në këtë qytet që po bëhet gjithnjë e më i madh,
rrezikojmë të humbim ndjenjën e bashkësisë:
Kjo kishë e re e ngritur mes këtyre shtëpive
dhe pallateve na kujton fuqishëm fjalët e shën
Pjetrit: “Ju që nuk ishit popull, tani jeni populli
i Hyjit”.
Kisha, bashkësia e besimtarëve të krishterë,
që mblidhet rreth fjalës së Hyjit dhe rreth
tryezës eukaristike, është populli i ri i Zotit, dhe
ky popull jeni ju, jemi ne të gjithë së bashku, të
udhëhequr nga Krishti, Bariu i mirë.
Çfarë na bën ne popull të Hyjit? Shpallja e
besimit në Birin e Hyjit. Ajo shpallje besimi që
kemi dëgjuar në Ungjillin e sotëm nga Pjetri
pasi Jezusi i pyet nxënësit e vet: “Po ju, ç’thoni,
kush jam unë?” (Mt. 16,15). Pjetri thotë: “Ti je
Mesia, Biri i Hyjit të gjallë” (Mt. 16,16).
Shumë të dashur besimtarë, nëse e njohim
Jezusin si Krishti, si Birin e Hyjit, atëherë duhet
të jetojmë me Krishtin, sipas Krishtit dhe për
Krishtin. Nuk duhet të jetojmë që të na gënjejnë
e të na prijnë në udhë të rreme tundimet për një
jetë të lehtë që ofron shpesh herë bota e sotme.
Vetëm me Krishtin zgjedha është e ëmbël dhe
barra është e lehtë, sado të vështira të jenë sfidat
e kohës.
Besimi i qartë i Pjetrit na vendos me siguri
në udhën e Mësuesit hyjnor. Jezusi i thotë atij:
“I lumi ti, o Simon, biri i Jonës, sepse këtë nuk
ta zbuloi mishi e gjaku, por Ati im që është në
qiell! Edhe unë po të them: ti je Pjetër - Shkëmb,
dhe mbi këtë shkëmb unë do ta ndërtoj Kishën
time e dyert e ferrit nuk do të ngadhënjejnë
kundër saj!”.
Në këtë kishë të udhëhequr nga pasardhësi
i Pjetrit, nga Ati i Shenjtë Papa Benedikti XVI,
mund të mësojmë udhën e Krishtit dhe mund të
jetojmë me sigurinë se dyert e ferrit nuk do të
ngadhënjejnë korrë në jetën tonë. Kjo kishë e re
është pjesë e kësaj Kishe të madhe të Krishtit të
udhëhequr nga pasardhësi i Pjetrit dhe shtegtare
mes njerëzve të të gjitha kohërave. Në këtë kishë
jemi të sigurtë, prandaj mund të themi bashkë
me Neheminë: “Kjo është ditë që i kushtohet
Zotit, mos jini të trishtuar!” (Neh. 8,9).
Kjo kishë i kushtohet Zojës Ndihmëtare.
Shën Gjon Bosko, kur filloi veprën e tij të
madhe të themelimit të familjes saleziane, vuri
gjithçka tek këmbët e Zojës Ndihmëtare, besoi
në mbrojtjen e saj dhe asaj i drejtohej nê çdo
nevojë, veçanërisht kur gjërat ndërlikoheshin
dhe nuk dukej se do të gjenin zgjidhje.
Në këtë kishë ne e shohim Nënën e Krishtit
si ndihmën e të krishterëve. Kemi nevojë për
ndihmën e saj në jetën tonë. Kemi nevojë për
shikimin e saj të kujdesshëm e plot dashuri, për
këshillin e saj të mirë dhe për shembullin e saj në
ndjekjen e Krishtit. Kemi nevojë për ndërhyrjen
e saj nga qielli për nevojat tona të shumta.
Kemi nevojê për Birin e saj, qe do të na presë
këtu, nê këtë kishë, pandërprerë, në dëgjimin e
Fjalës, në rilindjen me anë të ujit dhe Shpirtit të
Shenjtë në Pagëzim, në Bukën Eukaristike, në
sakramentin e Rrëfimit, në lutjen e përbashkët,
në bashkësinë vëllazërore të besimit.
Kjo dëshirë për Krishtin, përmbushet sot me
këtë kishë, prandaj falënderojmë Hyjin që është
kujdesur për ne me anë të etërve dhe vëllezërve
salezianë.
Falënderojmë familjen saleziane këtu të
pranishme për përkushtimin e tyre ndaj të gjithë
atyre qê kanë trokitur tek kjo derë. Falënderojmë
të gjithë ata njerëz zemërgjerë që, të shtyrë nga
dashuria për Hyjin dhe nga kujdesi për rritjen
tonë shpirtërore, kanë ndihmuar për ngritjen e
kësaj shtëpie të Hyjit.
Hyji i shpëtimit ju dhëntë të gjithëve forcën
e besimit dhe Zoja Ndihmëtare e mbrojtë udhën
tonë të fesë. Amen.

Tetor 2008
Kisha dhe jeta
5
Shtegtim në Katedralen e Shën Palit Tiranë
Për Vitin e Shën Palit
ARQIPESHKVIA METROPOLITANE TIRANË-DURRËS
IMZOT RROK MIRDITA ARQIPESIIKËV I ARKIDIOQEZËS TIRANË-DURRËS TË
GJITHË MESHTARËVE, RREGULLTARËVE, RREGULLTAREVE DHE BESIMTARËVE
Fort të dashur,
Të gjithë e dimë se Kisha Katolike në mbarë botën kremton Vitin e Shën Palit, me rastin e
2000-vjetorit të lindjes së këtij apostulli.
Në letrën që ne, ipeshkvijtë e Shqipërisë, ju kemi shkuar para inaugurimit të këtij viti, ju
kemi kujtuar se Shën Pali ka një domethënie të veçantë për ne Shqiptarët, sepse atdheu
ynë krenohet se ka qenë ungjillëzuar nga vetë apostulli i madh. Në fakt ai shkruan se e ka
përhapur Ungjillin e Krishtit “qysh prej Jerusalemit e për qark në Iliri” (Rom 15, 19).
Për dioqezën tonë, shën Pali ka edhe një rëndësi të veçantë, sepse ajo e ka si Pajtor, dhe
Kisha Katedrale i është kushtuar atij. Për këtë arsye, inaugurimi i Vitit të shën Palit për
mbarë Shqipërinë më 28 qershor të këtij viti, është kremtuar në Kishën Katedrale të Tiranës.
Për të njëjtën arsye kemi vendosur që të shtunën, më 22 nëntor, ora 10:00, të organizojmë
një shtegtim drejt Kishës Katedrale, për gjithë dioqezën.
Në vitet e fundit të jetë,s së tij, Pali ka përjetuar përvojën mizore të vetmisë. Nxënësit e tij,
Timoteut, i shkroi: “Në mbojtjen time të parën në gjyq askush nuk qe me mua; të gjithë më
lanë në baltë” (2 Tim 4, 16). Është vërtetë shumë e dhimbshme të lexosh këto fjalë nga dora e
Palit. Ai kishte hequr dorë nga martesa dhe nga familja për t’iu kushtuar krejtësisht shpalljes
së Ungjillit; ai kishte punuar me duart e veta me mundë e lodhje që të mos i bëhej barrë
ndokujt; ai kishte përballuar çdo Hoj rreziku për t’u bërë misionar i zellshëm i dashurisë së
Krishtit. Tashmë nuk ka asnjeri për t’i qenë pranë.
Prandaj, takimi ynë me Palin më 22 të këtij muaji le të shprehë mirënjohjen tonë ndaj këtij
misionari të madh, që ka udhëtuar me mijëra kilometra për ta shpallur Lajmin e Mirë të
Jezu Krishtit. Para njëzet shekujve, ishte shën Pali që ka ardhur në vendin tonë për t’u
takuar me paraardhësit tanë. Tani, jeni ju që jeni të ftuar në Kishën Katedrale për t’iu
kushtuar atij e për t’u takuar me atë.
Duke ju uruar një shtegtim të frytshëm në Katedralen tonë të shën Palit, ju përcjell bekimin
tim baritor.
Imzot Ramiro Moliner Ingles
Nunc Apostolik në Shqipëri
Intervistoi: Sokol Paja
Emri: Imzot Ramiro Moliner Ingles
Ditëlindja: 13 mars 1941
Vendlindja: Castelseras, Spanjë
Shugurimi meshtarak: 19 qershor 1965
Diplomuar: Shkenca Sociale, Universiteti Papnor
Gregorian
Bëhet pjesëtar i Trupës diplomatike të Vatikanit:
më 1973
Shërbeu: Zelanda e Re, Ekuador, Kosta Rika,
Brazil, Uruguai, Sudan, Britani e Madhe
Emërohet Nunc Apostolik në Guinea e Re: 2
janar 1993
Emërohet Nunc Apostolik në Guatemala: 10
prill 1997
Emërohet Nunc Apostolik dhe i deleguar Apostolik
në: Etiopi, Xhibuti dhe Somali: 17 janar 2004
Emërohet Nunc Apostolik në Shqipëri: 31 korrik
2008
Gjuhët e huaja: Anglisht, Spanjisht, Italisht,
Frëngjisht, Portugalisht
Monsinjor Ramiro Moliner Ingles, Ambasadori
i Vatikanit flet për herë të parë
pas emërimit si Nunc Apostolik në Shqipëri.
Nunci Apostolik: toleranca fetare në Shqipëri,
shembull për vende e tjera
Nunci Apostolik në Shqipëri Monsinjor Ramiro
Moliner Ingles ka deklaruar se Shqipëria është një
vend që me tolerancën dhe harmoninë fetare po
jep një shembull të mirë edhe për vendet e tjera
në të cilat besimtarët duhet të jetojnë në paqe e
në harmoni. Nunci Imzot Ramiro Ingles tregon
se para se të vinte në Shqipëri për të shërbyer ka
marrë disa këshilla të posaçme nga Papa Benedikti
i 16-të për popullin shqiptar. Ruajtja e shpresës,
falja e njëri-tjetrit dhe kontribuimi në zhvillimin
dhe ruajtjen e paqes, kanë qenë disa nga mesazhet
për kishën, popullin dhe shtetin. Edhe pse ka pak
ditë që është në Shqipëri, prapë se prapë, ka një përshtypje
shumë pozitive për tolerancën fetare dhe
harmoninë ndërmjet besimeve dhe besimtarëve.
Ajo që vë në dukje si shumë të rëndësishme, Nuni
Apostolik Imzot Ingles, tregon dëshirën e madhe
që kanë besimtarët për të punuar e jetuar në paqe
më njëri-tjetrin dhe në shërbim të zhvillimit të
shoqërisë.
-Vijon në faqen 6-

tetor 2008 Kisha dhe jeta
6
Monsinjor, si e pritet vendimin e Vatikanit për
të shërbyer në Shqipëri?
Para se të emërohesha për të shërbyer në Shqipëri, isha
Nunc Apostolik në Etiopi për rreth katër vjet e gjysmë
dhe kur më komunikuan transferimin në Shqipëri,
vendimin e Selisë së Shenjtë e prita më shumë gëzim.
Ne jeni në dispozicion të Papatit dhe një vendim që e
merr ai e konsiderojmë si të ardhur nga Zoti dhe jemi
të gatshëm për të shërbyer kudo dhe të angazhuar për
të bërë më të mirën në misionin që na caktohet. U
gëzova shumë edhe për faktin, se tashmë, isha akoma
më afër Vatikanit dhe Spanjës që është vendi nga kam
origjinën. Për mua personalisht, ardhja në Shqipëri,
është një moment mjaft i rëndësishëm në jetën time.
Para nisjes për Shqipëri jeni takuar me Atin e
Shenjtë Papa Benediktin XVI. A ju ka dhënë
ndonjë porosi të veçantë për Shqipërinë?
Nunci Apostolik, kur transferohet nga një vend
në një vend tjetër, pikë së pari takohet me Papën.
Unë e kam takuar Papa Benediktin XVI në Castelgandolfo,
më 25 shtator. Unë para se të vija
në Shqipëri i kërkova Atit të Shenjtë nëse kishte
një mesazh special për popullin shqiptar dhe për
Kishën Katolike në Shqipëri e për komplet vendin.
Ai më tha që të bëja të pamundurën që së bashku
me ipeshkvijtë, me priftërinjtë dhe me njerëzit e
klerit për të inkurajuar dhe ndihmuar njerëzit që
asnjëherë të mos e humbasin shpresën. Shqipëria
është një popull që ka vuajtur shumë dhe ka qenë
kjo shpresë që e ka mbajtur të gjallë dhe ruajtja
e shpresës është shumë e rëndësishme për këtë
popull të vuajtur. Shpresa nuk duhet humbur
asnjëherë. Shpresa është një enciklikë e Papës që
do të botohet shumë shpejt. Enciklika e parë ka
qenë e Dashurisë. Fjala e parë që më tha, ishte
ruajtja e shpresës ku të gjithë të angazhohemi të
sforcohemi që të mos e humbim shpresën. Fjala
e dytë e rëndësishme që më ka thënë ka qenë,
falja. Duhet falje me qëllim që të shërojmë plagët
e së kaluarës. Dhe për të kuruar dhe harruar të
shkuarën e dhimbshme të këtij populli duhet falje.
Nuk duhet vetëm të kalojmë kohën si faqe historie,
por duhet të falim njëri tjetrin. Si të krishterë kemi
marrë mësimin nga Jezusi se duhet të falim edhe
ata që na kanë bërë keq dhe na kanë bërë të vuajmë.
Në këtë hap duhet të ecë kisha dhe shoqëria
dhe vetëm në këtë mënyrë fillojmë një kapitull të
ri në marrëdhëniet shoqërore dhe në histori. Nëse
nuk ka falje, urrejtja qëndron në zemrat e njerëzve
dhe prishet raporti i harmoninë, paqes e dashurisë
në mes një populli. Fjala e tretë që më ka thënë
ka qenë fjala: Paqe, e cila vjen nëse punohet dhe
angazhohemi për të përmbushur dy fjalët e para të
Shpresës dhe të Faljes. Pa shpresë të gjallë dhe pa
falje nuk mund të kemi paqe të vërtetë. Paqja që
dëshiron, Vatikani, Kisha dhe e gjithë Shqipëria
nuk qëndron në paqen e luftës, por flitet për një
dhuratë të Zotit. Paqja është fillimi i progresit dhe
zhvillimit të një individi dhe e shoqërisë.
Si e vlerësoni tolerancën fetare në Shqipëri,
është tolerancë apo bashkëjetesë?
Edhe pse kam pak kohë që jam këtu në Shqipëri,
kam përshtypjet më të mira për tolerancën fetare.
Kam pasur fatin të takohem me disa nga liderët e
komunitetit Mysliman me rastin e Festës së Fiter
Bajramit dhe përshtypja ime ka qenë shumë pozitive.
Më pritën me shumë respekt dhe mikpritje.
Edhe fjalët që shkëmbyen ishin shumë të sinqerta
siç dilnin nga zemra. Fjalë të qeta dhe shumë bujare;
jo fjalë të fjalorit zyrtar, por fjalë shumë
miqësore dhe të sinqerta. Me kaq sa kam kuptuar
dhe parë unë, ka më shumë se tolerancë. Ka një
dëshirë në popullin besimtar për të jetuar bashkë në
harmoni e paqe. Ka dëshirë për të punuar bashkë,
për të ndihmuar njëri-tjetrin në ecjen përpara dhe
në zhvillimin e shoqërisë. Impresioni im është
shumë pozitiv dhe kjo tolerancë është një vlerë e
madhe e shoqërisë.
Rasti i tolerancës fetare që ofron Shqipëria, a
është një shembull për vendet e tjera?
Unë mendoj se ky shembull që jep Shqipëria në bashkëjetesën
dhe tolerancën fetare duhet të merret si pikë
referimi edhe për vendet e tjera. Në Etiopi, ku kam
shërbyer para se të vija në Shqipëri, kishte besime të
ndryshme, dhe në disa raste kemi pasur disa trazime
të vogla, por që me ndihmën e Zotit dhe të krerëve të
religjioneve, këto trazime u shuan. Shqiptarët kanë
pasur bashkëjetesë gjithmonë dhe nëse ecet në këtë
rrugë, Shqipëria do të jetë shembulli i mirë edhe për
vendet e tjera për tolerancën e besimeve fetare.
Si janë marrëdhëniet e sotme mes Shqipërisë
dhe Vatikanit?
Raportet e Shqipërisë me Vatikanin janë marrëdhënie
shumë të mira. Pas rrëzimit të diktaturës dhe
me ardhjen e Papa Gjon Palit II, mes Shqipërisë
dhe Vatikanit u vendosën marrëdhëniet në mes dy
shteteve. Raportet janë shumë miqësore dhe të forta
si me shtetin e aq më shumë me Kishën, që është një
element shumë i rëndësishëm i zhvillimit dhe integrimit
të shoqërisë. Marrëdhëniet janë përforcuar
edhe me vizitat që kanë bërë drejtuesit më të lartë
të shtetit shqiptar në Selinë e Shenjtë dhe në këtë
mënyrë janë forcuar marrëdhëniet mes Shqipërisë
dhe Vatikanit. Unë shpresoj që këto marrëdhënie
miqësie do të intensifikohen edhe më shumë.
Si e shikon gjendjen e Kishën katolike në Shqipëri?
Kisha Katolike ka ardhur nga një epokë diktatoriale
shumë e vështirë në të cilën u dëmtua shumë. Vetëm
shpresa e ka mbajtur të gjallë edhe sot. Me ruajtjen
e forcës dhe të shpresës, doli edhe më energjike
e dinamike dhe e konsoliduar. Kisha ka dhënë
një ndikim të madh në shoqëri. Në shumë qytete
po rindërtohen objekte fetare dhe po bëhet një
rimëkëmbje e madhe e kishës. Kisha po rinovohet
dhe po bëhet akoma më e pranishme dhe po luan
një rol në zhvillimin e shoqërisë qoftë shpirtërisht
por edhe nga ana kulturore.
Shpirti im e madhëron Zotin
Nga don Dominik Qerimi
Fort të dashur besimtarë,
fort të dashur miq,
Kisha e Re e "Zojës Ndihmëtare në Tiranë"
E gëzofshim!
nëse ka një rast në të cilin fjala e Zotit bëhet pjesë
e ndjenjave dhe të lutjes së shpirtit tonë, atëherë ky
është ai çast; ky është momenti në të cilin lutja e Marisë
“Shpirti im e madhëron Zotin, shpirti im me hare i
brohoret Hyjit shëlbuesit tim”, është bërë dhe vazhdon
të jetë zëri i lutjes dhe i falënderimit tonë drejtuar Zotit,
për dhuratën e paçmueshme që na e ka bërë duke na
dhuruar një Tempull të ri të Zotit, një shtëpi të Zotit e
të njeriut, një shtëpi ku Zoti dhe njeriu mund të takohen
qoftë ne heshtjen e lutjes e qoftë ne takimin e tryezës
Eukaristike, në të cilën Hyji bëhet ushqim i shpirtit tonë
në shpalljen e Fjalës së Tij dhe në flijimin eukaristik të
mishit dhe të gjakut të Birit të tij.
“Shpirti im e madhëron Zotin...” klithi me gëzim
Maria, kur Biri i Hyjit mori banesën e vet në kraharorin
e saj dhe u mishërua duke u bërë njëri prej nesh.
“Shpirti ynë e madhëron Zotin ...” brohorasim me
hare ne sot për praninë e Zotit në mesin tonë nëpërmjet
Kishës së re kushtuar Zojës Ndihmëtare.
Prandaj me të drejtë e bëjmë tonën edhe lutjen
e psalmistit: “Kjo është dita që na e dhuroi Zoti, të
gëzojmë dhe të galdojmë në të” (PS 118 /117/), kjo

Tetor 2008
Kisha dhe jeta
7
është dita që na e dhuroi Zoti sepse na do, kjo është
dita që na e dhuruan bamirësit tanë që na ndihmuan
dhe vazhdojnë të na ndihmojnë në realizimin e këtij
projekti.
Në një nga motot e don Boskos ishte shpesh: Oratori
duhet të jetë “shtëpi që mirëpret, shkollë që përgatitë
për jetë, oborr për të jetuar në miqësi dhe kishë
që ungjillëzon...”, dhe në Qendrën don Bosko, vend
që ka shërbyer dhe shërben në aktivitete të ndryshme
shoqërore dhe fetare për më shumë se 1500 të rinj çdo
ditë, me realizimin e kësaj kishe u plotësua një nga katër
hapësirat themelore të një ambienti salezian.
Më datën 25 tetor 2008, në ora 10.00 filloi kremtimi
i meshës së kushtimit të Kishës famullitare e udhëhequr
nga Imzot Rrok Mirdita, Arqipeshkëv Metropolit i
Arqipeshkvisë Tiranë-Durrës, me bashkëkremtimin e
Imzot Georg Frendo, ipeshkëv ndihmës i po të njëjtës
Arqipeshkvi, Imzot Moliner Ingles, Nunci apostolik i
Selisë shenjte, don Pierfausto Frisoli, eprori rajonal i
Italisë dhe lindjes së mesme, don Pasuqle Martino provinciali
i provincës saleziane Don Michele Rua me seli
në Napoli, autoritete tjera shtetërore dhe lokale... e mbi
të gjitha një numri shumë të madh besimtarësh pjesa
më e madhe e të cilëve ishin të rinj. Atë ditë, edhe pse
fundi i muajit tetor, edhe vetë qielli gëzohej dhe merrte
pjesë me një kohë të bukur dhe me një qiell të kaltër
në gëzimin e besimtarëve në tokë dhe me gëzimin e
engjëjve dhe shenjtërve në qiell.
Në fjalët e shkëlqesisë së tij Imzot Rrok Mirditës
jehonte gëzimi se më në fund në qytetin e Tiranës u
ndërtua edhe një tjetër kishë e re, një kishë e kushtuar
jo një shenjti, por asaj që është mbretëresha e të gjithë
engjëjve dhe shenjtërve. Në një tokë dhe në një vend ku
më parë ishin të pozicionuar më shumë se 66 bunkerë,
simbole e një regjimi dhe një ideologjie anti-teiste, sot
qëndron kisha që mbart edhe altarin simboli i të cilit
paraqet pikërisht kupolën e bunkerit të përmbysur dhe të
kthyer mbrapsht, si shenjë e një dhurimi që i bëhet Hyjit,
që pikërisht ato që ishin shenjtë e shkatërrimit të fesë, sot
të përmbysur mbi të kremtohet flija eukaristike.
“Kjo kishë është para së gjithash për ju të rinj...”
theksoi don Pasquale Martino, provinciali salezian i
provincës së don Michele Rua në Napoli, duke ju drejtuar
besimtarëve pjesë marrës në këtë meshë kushtimi
por në veçanti të rinjve që ishin pjesëmarrës aktiv të
kësaj meshe.
“Kjo kishë është Shenjë e ringjalljes së Kishës
Katolike në Shqipëri”, këto janë fjalët nxitëse dhe
inkurajuese të don Pierfausto Frisoli, eprorit rajonal të
salezianëve për Italinë dhe lindjen e mesme.
Edhe pse projekti i ndërtimit të një kishe brenda
ambientit të Qendrës sociale don Bosko nisë që nga viti
1993, kur Selia e shenjtë me anë të nunciaturës apostolike
i ka besuar Kongregatës saleziane këtë hapësirë për
të zhvilluar aktivitetet ungjillëzuese dhe edukuese, deri
më sot aktivitetet fetare dhe ungjillëzuese janë zhvilluar
në një pre-fabrikat dhe në salla të improvizuara, por
jeta e famullisë ka vazhduar të rritet veçanërisht me
një ecje të vazhdueshme fetare protagonistë të së cilës
janë para së gjithash të rinjtë që janë edhe subjekti të
cilit i drejtohet edukimi ynë.
Nuk duhet harruar këtu një nga udhëzimet e
Kongregatës saleziane për sa i përket punës baritore
mes të rinjve: “të ungjillëzojmë duke edukuar dhe të
edukojmë duke ungjillëzuar” një mësim që vjen nga
sistemi preventiv i don Boskos, sistem i mbështetur në
tri shtyllat që janë: Besimi, arsye dhe dashamirësia.
Duhet cekur këtu se në altarin e kishës së re
janë vendosur 4 relike: reliket e 2 martirëve të
shenjtë salezian nga Spanja: shën Bartolome’
Blanco Marquez, salezian bashkëveprues dhe Jose’
Blanco Salgado salezian laik dhe dy të lumturve:
don Luigi Variara, meshtar salezian dhe së lumturës
Nënë Tereza e Kalkutës, dhuratë kjo e fundit
e motrave MC me seli dhe me shërbim në Tiranë.
Pikërisht këtyre dy shenjtërve dhe dy të lumturve
u drejtohet lutja e ndërmjetësisë që pas ndërtimit
të kishës si objekt të mund të ndërtohet edhe kisha
e vërtetë edhe kisha e gjallë, sepse kisha e gjallë
është bashkësia e besimtarëve, e ne të gjithë, çdo i
krishterë është gjymtyrë e trupit mistik të Krishti,
që është Kisha.
Zoti i bekoftë të gjithë ata që na kanë ndihmuar
në ndërtimin e kësaj kishe, dhe Zoti i bekoftë edhe të
gjithë ata që në këtë kishë do kërkojnë bekimin dhe
ndihmën e Tij me ndërmjetësinë e Zojës së Bekuar,
Ndihmëtares së të Krishterëve dhe të të gjithë atyre që
janë në nevojë.
Zoja e Megjugorjes
Mesazhi i ditës 25 Tetor 2008
Bijtë e mi, në mënyrë të veçantë u bëj thirrje të gjithë
juve të luteni për qëllimet e mia, përmes lutjes, ju mund
të ndaloni planet e djallit mbi botën, e cila çdo ditë e më
shumë është larg Zotit, që vendos veten e tij në vend të
Zotit dhe shkatërron çdo gjë që është e bukur dhe e mirë
në zemrat e secilit prej jush. Për këtë bijtë e mi forcojeni
veten tuaj me lutje dhe agjërim kështu që ju mund të jeni
të vetëdijshëm se sa shumë ju do Zoti dhe bëni vullnetin e
Zotit. Ju falënderoj që i jeni përgjigjur thirrjes sime.
Nga Majlinda Gjoni

tetor 2008 Kisha dhe jeta
8
Shën Pali,
misionari më i madh i të gjitha kohrave
Nga Dom Marjan Lumçi
vijon nga numri i kaluar
Kohëzgjatja e misioneve nëpër qytete
Një lexim pak i shpejtë i Veprave të Apostujve të bën
të krijosh idenë se shën Pali kalonte shumë shpejt
nga njëri qytet në tjetrin. Përkundrazi, misionet e
tija në një qytet zgjateshin me muaj e shpesh herë
me vite. Për misionin në Siri (Antioki) V.Ap 11,26
flitet se zgjati një vit. Misioni në Maqedoni dhe në
Akaia zgjati tre vjet, prej vitit 49 deri në vitin 51. Në
atë kohë shën Pali themeloi katër bashkësi: Filipin,
Selanikun, Berean dhe Korintin. Misioni në Azi, prej
vitit 52 deri në 55, u përqendrua në Efes, aty ku edhe
shën Pali punoi për tre vite më radhë (V.Ap 20,31):
mësoi për tre muaj në sinagogë (V.Ap 19,8), dy vjet
në shkollën e Tiranos. Ky misionar e dinte mirë se si
dhe se ku duhej ta kalonte kohën për tu transmetuar
njerëzve fenë në Jezu Krishtin.
Si komunikon shën Pali?
Frytshmëria e madhe e apostullit, mbase na bën edhe
që ta kemi lakmi! Sikurse e kemi parë, ky Apostull
është si një vazo argjile i dobët. Por në të banon forca
e Hyjit me veprimin e Shpirtit Shejt. Pali bën gjithçka
për Ungjillin e nëpërmjet Ungjillit. Kjo shpallje e
Ungjillit bëhet nëpërmjet dy formave: predikimit dhe
ushtrimit të karizmave.
Gjithçka për Ungjillin e nëpërmjet Ungjillit.
Kushti kryesor për ushtrimin e misionit sipas apostullit,
është koherenca e jetës. Vetë jeta e tij duhet të
jetë shpallje e Ungjillit. Pali e shpreh këtë koncept në
një mënyrë interesante. Ai nuk do që të jetë barrë për
bashkësitë që viziton për tu shpallur Ungjillin, por në
të njëjtën kohë thotë se predikuesi ka të drejtë më jetu
në sajë të predikimit të tij.
Bashkësia e vetme nga e cila ai pranon një mbështetje
financiare është bashkësia e Filipit. Ndërsa shën Pali
ishte në burg, kjo bashkësi e ndihmon me ushqimet
e nevojshme sa për të mbijetuar. Të burgosurit aso
kohe, shpesh herë ushqeheshin vetëm me ushqimin
që u sillnin familjet e tyre! I burgosur, Pali nuk mund
të merrej me punimin e tendave.
Predikimi
Shën Pali është mësues i predikimit. Nga leximi i
letrave të tija, të krijohet ideja sikur shën Pali fliste
shpejt, drejtëpërdrejtë, pa u menduar shumë, me
fjalë të tjera “i frymëzuar” nga Shpirti Shejt, pra në
kontrast të plotë me rektorët sofistë të kohës. Është
krejtësisht e kundërta. ! Kor 2,1-5 na tregon më së
miri mekanizmin e predikimit të tij. Sigurisht, Pali i
kundërvihej asaj retorike boshe, që kërkonte vetëm
thjesht shkëlqimin e relatorit, por vetë ai vjen nga një
shkollë e mirë dhe e njeh shumë mirë efektshmërinë e
aplikimit të retorikës greke. Ai të gjitha këto njohuri i
vendosë në shërbim të Ungjillit. Dhe është pikërisht
kapitulli i dytë i letrës drejtuar Korintasve që na jep një
ide më të qartë mbi atë se ku bazohej predikimi i tij.
Duke qëndruar kritik ndaj artit të të diskutuarit, Pali
zhvillon teologjinë e predikimit. Apostulli na kujton
para së gjithash së misioni i tij është të shpallë Ungjillin,
dhe në të Krishtin si Mesia, por në të njëjtën
kohë një Mesi të kryqëzuar. Kjo shpallje e vdekjes
së Zotit është qendrore në predikimin e tij. Ata që
marrin pjesë në tryezën e Zoti shpallin vdekjen e tij
(1 Kor 11,26).
Pali nuk kërkon, sikurse bëjnë oratorët e kohës, të
kënaqë auditorin me fjalë të bukura dhe pastaj të largohet
nga mesazhi i Ungjillit. Atij i intereson shpallja e
misterit të Krishtit të kryqëzuar. Këtu qëndron e gjithë
përmbajtja e mesazhit të tij. Ai vetë e mishëron këtë
realitet. Krishti i kryqëzuar jeton në të (Gal 2.20).
Përtej kontekstit historik i cili është kushtëzues sa
i përket bisedave të Apostullit, mund të vëmë në
dukje disa elementë të rëndësishëm të për shpalljen
e Ungjillit. Mesazhi i tij përqendrohet mbi misterin e
Kryqit, që do të thotë mbi shëlbimin. Fryti i shpalljes
është feja, dhe jo thjeshtë bindja e auditorit me fjalë të
bukura. Feja në shën Palin karakterizohet nga bindja
(Rom 1,18). Kjo fe është bashkimi i njeriut me fjalën
dhe më personin e Krishtit. E gjithë kjo është fryt i
veprës së Shpirtit Shejt i cili është folësi i vërtetë, i
mishëruar në personin e misionarit.
Karizmat dhe mrekullitë
Çështja e karizmave dhe e mrekullive nuk duhet të
nënvlerësohet, por as edhe të mbivlerësohet. Veprat
e Apostujve na ndihmojnë të ndërgjegjësohemi se
mrekullitë nuk janë shkaku kryesor i ungjillëzimit,
edhe pse shpesh herë kontribuojnë shumë për të. Kur
turmat kthehen, kjo nuk ndodhë për shkak të ndonjë
mrekullie, por në radhë të parë si pasojë e fjalës ë
predikimit. Ndodh shpesh herë se disa mrekulli edhe
nuk kuptohen si duhet dhe bëhen shkak për ngatërresa.
Mjafton të kujtojmë shërimin e një të paralizuari në
Listër, V.Ap 14. Banorët e qytetit kishin menduar për
një moment, se Pali dhe Barnaba ishin Zotat Zeus dhe
Ermes! Menjëherë pas kësaj ndodhie, thuhet se Palin
e godasin me gurë. Ndërsa në V.Ap 28, Pali, i kafshuar
nga një gjarpër nuk vdes. Dëshmitarët nuk kthehen
në krishterim, por thjesht shikojnë njëri tjetrin si për
të thënë se Pali është një zot.
Megjithatë, mrekullitë dhe karizmat nuk duhet të
nënvlerësohen apo të konsiderohen si jo ekzistuese
apo të kota. E gjithë historia e shpalljes së Ungjillit
është e mbushur nga këto dhurata të Shpirtit Shejt, që
në rrugë të zakonshme apo të jashtëzakonshme sjellin
jo besimtarët në fe. Për tu bindur për këtë mjafton të
lexojmë 1 Kor 12-14.
Pali, në letrat e tija flet pak për mrekulli, me përjashtim
të fjalimit të tij mbi karizmat në 1 Kor 12-14 si dhe
në 1 Kor 2,4. Vetëm Veprat e Apostujve dëshmojnë
për realitetin e tyre. Por, duhet pranuar se, edhe pse
shpesh herë keqkuptohen nga të pranishmit, ato janë
edhe burim kthimi. Shërimi i të paralizuarit në Lidda
dhe ringjallja e Tabitës në Giaffa (V.Ap 9,32-43),
çlirimi në mënyrë të mrekullueshme i Palit dhe i Silës
(V.Ap 16,25-34). Në V.Ap 14,3, Pali dhe Barnaba ungjillëzojnë
Ikonin. Aty thuhet se ata “flisnin me besim
të madh në Zotin, i cili i bënte dëshmi predikimit të
tyre me hirin e tij dhe nëpërmjet tyre bëheshin shumë
shenja dhe mrekulli”

Tetor 2008
Kisha dhe jeta
9
Takimi i përmuajshëm i meshtarëve, rregulltarëve
dhe rregulltarëve të Arkidioqezës sonë
Nga Dom Mark Tusha
Me 06-10-2008 në Katedralen e Shën Palit
në Tiranë u bë takimi i klerit dioqezan
të Tiranë-Durrësit në praninë e Arqipeshkvit Metropolitan
Imzot Rrok Mirdita dhe të Ipeshkvit
Ndihmës George Frendo. Ky takim u nda në dy
momente: i pari është momenti i konferencës dhe
i njoftimeve. I dyti Mesha Shenjte e udhëhequr nga
Nunci i ri Apostolik S. E. Imzot Ramiro Moliner
Ingles.
Tani po ju paraqesim në mënyrë më të
zgjeruar konferencën e mbajtur nga Rektori i
seminarit dioqezan Shkodër p. Mario Imperatori
sj, ku paraqiti predikimin e tij mbi jetën e Shën
Palit, me titull “Predikimi i Ungjillit” Pagëzimi
dhe Eukaristia.
Për Palin predikimi i Ungjillit është një
sakrament i mirëfilltë. Fjala e predikimit bëhet
shenjë e efektshme e shpëtimit, “sepse ajo është
dëftim i Shpirtit Shenjt dhe i fuqisë” (1 kor 2,4)
është “ fuqia e Hyjit për shëlbimin e atij, që
beson” (Rom 1-16). Pali pohon: “ Krishti nuk
më dërgoi të pagëzoj, por të predikoj Ungjillin”
(1 Kor 1,17). “Kushdo që predikon zëvendëson
Krishtin, është shenjë e tij” sipas hirit, që Hyji
më ka dhënë, unë porsi arkitekt i mirë, vura
themelin, një tjetër vazhdon me mur mbi të,
por secili t’ia vërë mendjen si ndërton.”(1 Kor
3,6,10) Siç pohon vetë Pali, “pra, besimi vjen nga
predikimi, e predikimi është shpallje e Fjalës së
Zotit” (Rom 10,17)
• Feja që lind nga dëgjimi nuk “themelohet
në dijen njerëzore, por me fuqinë e Hyjit” (1 Kor
2,5) dhe mundëson arsyen e Shpirtit Shenjt (Gal
3,5) “Jetoj, por jo unë, në mua jeton Krishti. E këtë
jetë që tani e jetoi në trup, e jetoi në fenë e Birit të
Hyjit, i cili më deshi dhe flijoi vetveten për mua”
(Gal 2,20)
• Pali pohon urgjencën e një harmonie
të saktë dhe të frytshme të predikimit, fesë dhe
pagëzimit: “Të gjithë jemi bijtë e Hyjit në fuqi të
fesë në Jezu Krishtin, sepse gjithësa jemi pagëzuar
në Krishtin – me Krishtin jemi veshur” (Gal 3,
26-27)
Pali me thënien “të qenit në Krishtin” i referohet
vdekjes së tij, duke lidhur mëkatin, vdekjen,
jetën.
• Ai shkruan: “të gjithë sa jemi të pagëzuar
në Jezu Krishtin, jemi pagëzuar me vdekjen
e tij”.
(Rom 6,3), jemi varrosur më Të në vdekje,
d.m.th “krejtësisht bashkuar me Të, me një vdekje
të ngjashme me të tijën” (Rom 6,5). Bëhet fjalë
për atë vdekje nëpërmjet të cilës Krishti është bërë.
“Ai vetë Mallkim – sepse është shkruar: I mallkuar
është gjithkush varet në kryq” (Gal 3,13). Duke
vdekur kështu, si një mëkatar, Biri ka bashkëndarë
me ne deri në fund fatin tonë, deri në atë pikë sa
“Hyji për ne bëri mëkat, në mënyrë, që në Të ne
të bëhemi drejtësi e Hyjit” (2Kor 5,21) deri në atë
pikë sa ka vuajtur në mishin e tij dhe ka bërtitur
me gojën e vet lartësinë tonë të dënueshme nga
Hyji Atë. Është vdekja e Krishtit, që i jep kuptim
pagëzimit tonë. As mëkati nuk bëhet ndalesë në
bashkësinë me të sepse në Krishtin, Qengjin e
pafajshëm, Hyji na ka shoqëruar deri në vdekjen
tonë si mëkatarë.
• Pas vdekjes është jeta e re në trishtimin e
ngjallur, Shpirti Shenjt. Pali thotë:
“Vetë Shpirti Shenjt dëshmon bashkë me
Shpirtin tonë se jemi fëmijët e Hyjit” (Rom 8, 15-
16) Jeta e re në Shpirti Shenjt është jetë birnore, e
futë pagëzimin në intimitetin e marrëdhënies mes
Atit e Birit.
• Pali Shkruan: “ Nëse Shpirti i Atij që
e ngjalli nga të vdekurit Jezusin banon në ju,
atëherë Ai që e ngjalli Krishtin prej të vdekurve,
do t’i japë jetë edhe trupave tuaj të vdekshëm
me anë të shpirtit të vet, që banon në ju” (Rom
8,11)
• Por pagëzimi zotëron edhe një përmasë
thellësisht Kishtare, Eukaristinë, që
ushqen dhe zhvillon të qenit një trup i vetëm
të filluar me pagëzim. Pali thotë: “Kushdo ha
bukën ose pi kelkun e Zotit padenjësisht do
të jetë fajtor i Trupit dhe i Gjakut të Zotit” (1
Kor 11,26-27) Secili duhet të shqyrtojë veten
e vet, sepse do ta hajë e do të pijë dënimin e
vet. Sipas Palit, qëllimi kryesor i Eukaristisë
dhe kremtimi javor i saj është krijimi i njësive
së trupit krishterë të Krishtit. Po e mbyllë me
thënien e tij: “Edhe në qoftë se duhet, që gjaku
im të derdhet si fli njomëze e shërbesës hyjnore
për fenë tuaj, jam i kënaqur dhe galdoj bashkë
me ju” 2 Tim 4,6
10 gjëra për të cilat
Hyji nuk do t'ju pyesë
atë ditë
... Hyji nuk do t'ju pyesë çfarë makine keni
drej tuar. Do t'ju pyesë sa njerëz keni drejtuar
në rrugën e duhur.
… Hyji nuk do të kërkojë sa m2 ishte shtëpia
juaj, do t'ju pyesë se sa njerëz keni mirëpritur
me dashuri në shtëpinë tuaj.
… Hyji nuk do t'ju pyesë sa rroba keni pasur
në dollapin tuaj, do t'ju pyesë se për sa njerëz
jeni munduar që të vishen.
... Hyji nuk do t'ju pyesë se sa rrogë të madhe
keni pasur. Do t' ju pyesë nëse keni bërë kompromise
të këqija për ta arritur.
... Hyji nuk do t'ju pyesë çfarë shkolle keni
pasur. Do t'ju pyesë nëse e keni kryer punën
tuaj sa më mirë që keni mundur.
... Hyji nuk do t'ju pyesë sa miq keni pasur.
Do t'ju pyesë se për sa njerëz keni qenë një
mik i vërtetë.
... Hyji nuk do t'ju pyesë çfarë fqinjësh kishit.
Ai do t'ju pyesë se sa jeni kujdesur për të
afërmit tuaj.
... Hyji nuk do t'ju pyesë se çfarë ngjyre ka
pasur lëkura juaj, do të pyesë se çfarë ndjenjash
dhe çfarë karakteri keni pasur.
... Hyji nuk do t'ju pyesë se përse ju ka marrë
kaq gjatë për të kërkuar shëlbimin. Ai do t'ju
çojë me dashuri në shtëpinë tuaj në Parajsë.
... Hyji nuk do t'ju pyesë sa njerëzve ua keni
tre guar këtë tekst. Ai e njeh vendimin tuaj.

tetor 2008 Kisha dhe jeta
10
Dashuria e realizuar është vullneti i Hyjit, sepse
vullneti 1 Hyjit është dashuria. Dashuria është
bashkim, orientim drejt tjetrit. (MIVAN Rupik)
Bijë dhe bija të Zotit njerëz vullnetmirë, jeta e njeriut
ka si qëllim që ta gjejë, ta njoh dhe ti shërbejë ZOTIT.
Rruga ku e gjejmë Atin Zot është rruga që vetë Biri
i tij, Jezu Krishti na ka mësuar është rruga e dashurisë
(Gjn13. 34-35). Po ju jap një urdhër të ri duani njëritjerrin
siç ju desha un ju. Nëse ju e duan njeri tjetrin do
t’ju njohin se jeni nxënësit e mi.
Ne Bijat dashurisë Hyjnore e kemi edhe si porosi të
themelueses sonë, Franciska Lehner, që dashurinë e zotit
ta bëjmë të dukshme në botë. Për ketë dashuri ju flitet
shume fëmijëve, të rinjve në katekeza dhe në tema të
ndryshme të cilat mbahen në ambientet e kishës.
Ketë dashuri ju dhuruam fëmijëve e të rinjve të Laçit
gjatë gjithë vitit katekistik, dhe gjatë verës, në aktivitetet
tona verore ku i patëm rreth 150 fëmijë të moshave të
ndryshme që nga data 15-25 qershor. Nën udhëheqjen e
m. Luiza Milani dhe m. Monika Kolbuqaj. Gjatë këtyre
ditëve kemi shfrytëzuar çdo rast dhe çdo mënyrë që këta
fëmijë të cilët shumica e tyre vijnë nga zonat e thella të
Mirditës të mbushen me gëzim në praninë e zotit, dhe ti
mbeten gjithmonë mirënjohës dashurisë se Zotit që na
është dhuruar në vetë Birin e tij Jezu Krishtin.
Historia e pinokut ka përcjellë gati një muaj
(nga 07-07-08 deri 31-07-08) disa fëmijë
të Shoqatës “Betania” në Bubq (Fushë Krujë) së
bashku me 6 animatore dhe 5 ndihmëse; 3 vajza
prej tyre janë rritur në Betania ndërsa 2 të tjera
ishin italiane.
Protagonistët e kësaj nisme kanë qenë 43
fëmijë nga 4 deri 13 vjeç të ndarë në grupe sipas
moshës; ata jetojnë brenda strukturës dhe familjet
e tyre nuk patën mundësi t’i merrnin me vete në
kohën e verës. Prandaj vullnetarët e Shoqatës Betania,
të cilët veprojnë përditë me këta të mitur, kanë
dashur t’u ofruar një muaj të veçantë, të organizuar
rreth përrallës së Pinokut, që përmbledh thirrjen e
jetës dhe tundimet e saja.
Njëkohësisht janë zhvilluar dy kampe të tjera
tek Famullia Shën Mëhilli në fshatin Sukth. I kemi
koordinuar së bashku, unë dhe tre Motrat Benediktine
që jetojnë aty, mt. Irma (eprorja braziliane), mt.
Aktivitet veror në Laç
Gjithashtu, gjatë këtyre ditëve kemi trajtuar tema
të ndryshme kulturore, edukative dhe fetare. Në fund
të këtij aktiviteti kemi përgatitur një program kulturor e
artistik, ku i kemi ftuar të gjithë prindërit dhe familjaret e
fëmijëve të marrin pjesë në një mbrëmje festë dhe gëzimi,
ku në këtë program kemi përgatitur këngë e valle, dramë
dhe humor, dhe kështu kemi dhuruar dashuri dhe gëzim
Nga Mt. Monika Kolbuqaj B.D.H.
të shprehur në gjeste.
Unë pas një viti katekistik në këtë famulli, kam pasur
shumë kontakte me fëmijë, rinj e të reja të cilët shpesh të
mbushur me plot vuajtje e probleme të ndryshme; kam
menduar cili është mesazhi që Zoti i flet zemrës sime për
një ungjillëzim të ri në këtë tokë martire në dobi të shëlbimit
të të gjithë njerëzve e në dobi të kishës mbarë.
Jeta jonë është para një urgjence e cila thërret dhe
lëshon alarme; bëje dashurinë e zotit të dukshme sepse
njerëzit janë të etur për ketë, dhe kërkojnë që jeta të flet
ma shumë se fjala.
Kemi një tokë të larë me gjak, kemi një terren ku
mund te angazhohemi të gjithë. DUAJ DHE BËJ SOT,
SE NDOSHTA NESËR ËSHTË VONE.
Këtë aktivitet e pati edhe simotra jonë m. Valentina
Dushi në Sanxhak nga data 8-16 gusht ku ishin 6 vullnetar
nga Sllovenia se bashku me P. Tomoz Nikush, jezuit.
Ata gjatë këtyre ditëve kanë punuar me shumë
dashuri me fëmijët, ku i kanë mësuar shumë gjëra të
bukura të artit dhe kulturës.
Për çdo gjë që Zoti e bën në Kishën e vet, falënderimi
i takon Atij, gjithashtu e falënderojmë Zotin i cili i thërret
dhe i dërgon bijtë e vet si dëshmitarë të DASHURISE
së Tij në botë.
Aktivitete verore tek Shoqata Betania (Bubq – Fushë
Krujë) dhe në Famullinë Shën Mëhilli (Sukth)
Nga Don Francesco Guarnati

Tetor 2008
Kisha dhe jeta
11
Gjystina dhe mt. Flora (shqiptare).
Bashkëpunëtorët tanë kanë qenë edhe 16
animatorë të rinj, në përgjithësi në moshën 16-17
vjeç, me të cilët jemi takuar që nga muaji qershor
për programimin e aktiviteteve.
Kampi i të vegjëlve ishte një përvojë krejtësisht
e re për ata fëmijë në moshën 6-9 të fshatit.
Përralla e Borbardhës na ka përcjellë për një javë
(nga 30-06-08 deri 06-07-08); Borëbardha përfaqëson
bukuria e vërtetë dhe mirësia e vërtetë që
ne dëshirojmë.
Dy javët e tjera të organizuara u kanë pëlqyer
shumë fëmijëve dhe adoleshentëve që kanë marrë
pjesë në Kampin Veror në Sukth (nga 21-07-08 deri
03-08-09). Hirushja e keqtrajtuar nga njerka dhe
simotrat na ka mësuar respektin ndaj çdo qenieje
njerëzore.
Gjatë këtyre aktiviteteve verore nuk ka
munguar kurrë momenti i lutjes dhe momenti i
reflektimit, laboratori me punime të ndryshme,
ashtu si edhe ekskursionet, loja, kënga, banset
dhe... “merenda”!
Caritasi Kombëtar na ka ndihmuar ekonomikisht
për realizimin e Kampit “Pinoku” dhe Kampit
“Hirushja”, duke na propozuar për reflektimin dhe
sensibilizimin edhe temën e shfrytëzimit të grave
dhe fëmijëve në Shqipëri. Faleminderit.
Por një falënderim të veçantë i drejtojmë
sidomos Zotit që na ka dhënë këto mundësi të
edukojmë dhe të rritemi në fe. Shpresojmë që më
ndihmën e Tij mund të përsërisim përvoja të tilla
edhe vitin tjetër.
In memoriam Q Pretash Kaçaj
Nga: Franc Radoja
Pas një sëmundjeje të rëndë, në moshën 85 vjeçare,
ndërroi jetë në Tiranë më datë 30 tetor të këtij
viti, besimtari i devotshëm, intelektuali i palodhur dhe
linguisti shumë i vyer, Pretash Kaçaj.
Pretashi lindi në Bajzë të Kastratit me 2 prill 1923
në një familje të mrekullueshme malësorësh, dhe si bir i
një familjeje të tillë nuk kishte se si të mos e pasqyronte
fortësinë e karakterit të malësorit të vërtetë edhe në të
gjitha ditët e kalvarit të jetës së tij. Vitet e para të jetës
së tij shkollore, i kreu në bankat e shkollës së fshatit të
tij, për të shkuar e vazhduar edukimin e tij arsimor në
gjimnazin françeskan “Illyricum”, e sikurse u shprehte
vetë sa qe gjallë, ai studioi në atë gjimnaz, pikërisht
në kohën kur drejtor i tij ishte i madhi Padër Gjergj
Fishta, për të cilin fliste me aq shumë mallë, respekt dhe
emocion. Në bisedat e vazhdueshme me të, ai nuk linte
asnjëherë pa përmendur edhe profesorët e tij si Prof. Dr.
Gjon Shllakun, P. Athanas Gegaj, P. Frano Kiri, P. Leon
Kabashi, P. Danjel Gjeçaj., etj... . Që në moshë ende të
vogël, merrte pjesë në korin e kishës së bashku edhe me
kushëririn e tij, baritonin me famë shqiptare dhe botërore
Luk Kaçaj. Që herët mësuan të interpretonin pothuajse
gjithë repertorin klasiko-kishtar.
Me shumë dhimbje dhe me buzë që i dridheshin
nga malli, kujtonte pjesëmarrjen e tij në funeralin e atij
që ishte shndërruar në udhërrëfyes të të gjithë të rinjve
françeskan e më gjerë, pra Padër Gjergj Fishtës, në vitin
1940. Në vitin 1942 shkon për një vit formimi në kuvendin
françeskan të Troshanit. Gjatë viteve të shkollës ndër
fretër, përvetësoi në mënyrë shumë të mirë disa gjuhë të
huaja si; greqishten e vjetër, latinisht, gjermanisht, italisht
dhe frëngjisht. Në vitin 1945, e pikërisht me 4 dhjetor,
me urdhër të qeverisë shqiptare, Pretashi së bashku me
42 kolegë të tjerë shkon në Kosovë për të hapur shkollat
shqipe duke qëndruar atje deri në vitin 1948. Po në
këtë vit kthehet në Shqipëri dhe fillon punën si mësues
në fshatin Rrjodh të Malësisë së Madhe. Në periudhën
1949-1979, Pretashi punoi si mësues në shumë fshatra të
zonës së Lezhës si; Kaçinar, Piraj, Shënkoll si dhe fshati
i fundit ku punoi ishte Grykë Manati, por kësaj periudhe
i takon edhe burgu stërmundues. Dhe do të ishte pikërisht
viti 1951, në të cilin ndërkohë që po jepte mësim në
shkollën e Kaçinarit, kur e arrestuan në shkollë duke i’a
lidhur duart me një tel të ndryshkur. Arsyeja? Arratisja
e vëllait të tij Prekës. Që nga ai çast nis edhe rruga e
gjatë e kalvarit të mundimeve të kësaj familjeje. Gjatë
kësaj periudhe ai pa me sytë e vet tmerret poshtëruese të
burgjeve të Lezhës, Shkodrës, Durrësit e Tepelenës. Nga
jeta në burg, -kujtonte Pretashi, - e tmerrshme ishte dita e
shokëve që nuk arrinin të realizonin normën pasi ishin të
vjetër ose të sëmurë, e vjetërsisë apo sëmundjes i shtohej
edhe dajaku në mbrëmje para se me fjetë. Me shumë
kënaqësi nga burgu, kujtonte vetëm ditët që arrinte të realizonte
normën edhe për D. Nikollë Mazrrekun, P. Leon
Kabashin, P. Zef Pllumin., etj..., pasi duke qenë më i ri
se ata, mundte të lëvizte disa lopata material më shumë e
kështu ata merrnin disa të rrahura më pak. Gjithashtu me
shumë dhimbje kujtonte ditët kur në burgun e Tepelenës,
i erdhi lajmi i vdekjes së babait të tij, por që nuk arriti as
të shkonte për ta përcjellur për në banesën e fundit. Besoj
kjo nuk do koment. Pas lirimit nga burgu, Pretashi shkoi
të jetonte në Bajzë pranë farefisit të vet, edhe pse tashmë
nuk kishte as shtëpi dhe asnjë pronë sado të vogël, por
i duhej ta fillonte gjithçka nga fillimi. Gëzimi i vetëm
i tij në gjithë ato vite të tmerrshme, sikurse shprehej ai
vetë, ishte Katerina, gruaja e tij, si dhe dhurata prej shtatë
fëmijësh që Zoti i kishte bërë, e që Katerina me gjithë
vuajtjet e një gruaje heroinë arriti që ti rriste me shumë
nder dhe dinjitet.
Pas daljes së tij në pension, Pretashi iku nga Bajza
e Kastratit dhe u vendos së bashku me familjen e tij në
Ishull të Lezhës, ku me shumë mundë, arriti të krijonte
një jetë modestë e dinjitoze për familjen e tij. Më pas,
nga 1994 dhe deri në mbarim të ditëve të jetës së tij jetoi
në Tiranë, bashkë më djalin e tij të vogël Salvadorin, ishfutbollistin
e talentuar të kombëtares sonë. Gjatë ditëve
të sëmundjes së tij, kërkoi vazhdimisht të kishte pranë
meshtarin, pasi vetë shpesh herë e thoshte se, pa rrëfim
dhe kungim, jeta e tij nuk do të kishte asnjë kuptim. Dhe
ashtu ndodhi në të vërtetë: i pajtuar me njerëzit nëpërmjet
rrëfimit, i forcuar për falje nëpërmjet kungimit, me 30
tetor mbylli sytë për këtë jetë, për ti hapur për në jetën
e pasosur.
Pushoftë ne paqe!

tetor 2008 Kisha dhe jeta
12
Reçension
Kastriot Marku, Kishat e Kurbinit. (Kishat dhe organizimi
kishtar në Kurbin), Geer, Tiranë, 2008. 418 ff.
Nga Zef Pjetri, Giovanni Peragine.
I njohur
fillimisht si
studiues i letërsisë,
pastaj si poet, autor
tekstesh didaktikë
e më pas vijon
me disa sprova të
historisë së arsimit
dhe kulturës; më tej
përgatiti për botim
dorëshkrimet e
Imzot Frano Illisë,
së fundmi Kastriot
Marku riparaqitet
para lexuesve me
një tjetër botim,
krejt të veçantë
me titullin: Kishat
e Kurbinit, duke na shfaqur kështu një profil tejet
befasues, përmes në vepre të realizuar nga një punë
origjinale, e cila përbën një kontribut të veçantë, e pse
jo, të munguar dhe të shumëpritur në bibliotekën tonë
kulturore. Ky libër, është pa as më të voglin dyshim
një guidë e rëndësishme që prezanton denjësisht
trashëgiminë kulturore të trevës së Kurbinit, dhe në
një kuptim më të gjerë ai në vetvete përbën një ngjarje
kulturore, e cila vjen si rezultante e një studimi
kompetent të bërë nga autori i tij.
I nisur në fundin e viteve 90, ku ndihej mungesa
e dokumentacionit si dhe përvoja e pakët në studimet
e këtij lloji, studimi na paraqet shembullin e një
studimi shkencor në kuptimin qenësor të fjalës,
duke qenë kështu një model se si mund të bëhet
një punë e tillë e ngjashme edhe për famullitë dhe
dioqezat e tjera, kryesisht atyre të veriut. Në studim
nuk janë vetëm kishat subjekti që është trajtuar, por
autori na ka sjellë një varg dokumentesh, saktësime
dhe interpretimesh që ngërthejnë gjithë historinë
e krahinës. Çdo lexues i interesuar, gjithçka që do
t’i interesojë mbi këtë krahinë, do t’i mjaftonte
shqyrtimi i bibliografisë se këtij libri, dhe problemin
menjëherë e vendos në rrugën e zgjidhjes.
Studimi paraprihet nga një hyrje e gjatë, e cila
i lë vend më pas një trajtesë hyrëse për gjendjen e
studimeve kishtare, kishën katolike, arkidioqezën
Tiranë-Durrës dhe Ipeshkvinë e Arbënit gjatë
mesjetës. Libri është tejet interesant përsa i takon
gërshetimit të elementëve fiziko-gjeografikë,
historikë, fetarë dhe atyre etnokulturorë. Ndarja në
pjesë dhe kapituj është e qartë, çfarë ka bërë që punimi
të jetë i strukturuar qartë nga ana përmbajtësore.
Libri, i cili është i ndarë në tre pjesë fillon me pjesën
e parë Organizimi kishtar në Kurbin, në të cilin jepet
një vështrim dhjetëshekullor në historinë e krishterimit
në trevën e Kurbinit, çfarë përbën një sintezë të
përhapjes së krishterimit dhe gjendjes kishtare, duke
qenë ky kështu, një kre edhe një pjesë e rëndësishme
e kontributit të autorit për historinë e përgjithshme të
kësaj krahine. Me mjaft rëndësi është argumentimi i
plotë për herë të parë i vendndodhjes së fshatit Kurbin,
i cili ka qenë vazhdimisht një endje sa andej-këtej e
studiuesve. Këtu janë trajtuar me kujdes me të dhëna
dhe argumente dokumetare që kanë të bëjnë me Ipeshkvinë
e Arbënit, lista e ipeshkvijve që banuan në Shën
Prende (1615-1856) dhe në Delbnisht (1856-1937),
personaliteti i Papa Klementit XI dhe roli i tij në
Kuvendin e Arbënit. Pjesa e dytë trajton monumentet
kishtare në Kurbin, të cilat janë vështruar sipas famullive
kryesore, Milot, Laç dhe Mamurras. Shqyrtimi i
burimeve dhe i literaturës historike veçanërisht përqasja
me relacionet e relatorëve apostolikë dërguar Vatikanit,
por edhe verifikimi konkret në terren duke ndjekur edhe
përgjigjet e anketimit të bërë banorëve, kanë dhënë
identifikimin e saktë të shumë prej ndërtimeve, dhe
për rrjedhim dhe hartimin e listës së plotë të 33 kishave
në territorin e kësaj krahine, prej të cilave sikurse e
thamë edhe më sipër tashmë janë dokumentuar me
siguri. Disa prej këtyre kishave janë të pa identifikuar,
çfarë do të thotë se ato përbëjnë pontencialisht një
objekt për kërkime të mëtejshme. Pjesa e tretë i kushtohet
kontributit të dhënë nga Kisha katolike e kësaj
treve, për zhvillimin e arsimit. Kjo ka qenë një shtysë
interesante që ka tërhequr interesimin dhe kërkimin e
autorit të punimit në gjurmimin e shkollimit në këtë
krahinë, i cili daton 386 vjet më parë në gjysmën e
parë të shekullit XVII në vitin 1632, pra plot 255 para
hapjes së Mësonjëtores shqipe të Korçës. Seminari që
përgatiste studentët kishtarë, që funksionoi në kishën
e Shën Prenes (asokohe Selia Ipeshkvnore e Arbënit e
më pas e Arqipeshkvisë së Durrësit) në fshatin Gallatë,
e njohur si Shkolla e Kurbinit, i bie të jetë shkolla e
parë shqipe në trojet shqiptare.
Monografia Kishat e Kurbinit, dëshmon për
punë dhe kërkime këmbëngulëse e të frytshme,
për erudicionin dhe njohuritë e gjëra në fushën
përkatëse, fryt i një pune shumëvjeçare e me pasion
në gjurmimin, mbledhjen, përshkrimin, sistemimin
dhe analizën e materialit shoqëruar me vërejtje dhe
konsiderata të vlefshme bile me qëndrim kritik ndaj
shkrimeve të ndryshme që në mënyra të ndryshme
kalimthi kanë prekur këtë temë. Burimet bibliografike
të shumta kanë pasuruar dhe mbështetur mendimet
vetjake të autorit.
Organizimi kishtar shqiptar gjatë Mesjetës na
vjen përmes të dhënave dokumentare, kryesisht të
relacioneve të dërguara Propagandës Fide nga ana
e ipeshkvijve vizitatorëve, prelatëve, misionarëve,
informatorëve, inspektorëve apostolikë me detyrën e
inspektimit të përgjithshëm, delegatëve për ndjekjen
dhe zgjidhjen e çështjeve që kishin të bënin me
juridiksionin kishtar, klerikëve vendas, misionarëve
rregulltarë ose klerit shekullar në dioqezat përkatëse
të Shqipërisë sikurse ato Marin Bicit (1610), Gjon
Kolesit (1625), Mark Skurës (1641), Shtjefën
Gasparit (1671), Gerard Gallatës (1673), Vinçens
Zmajeviçit (1702 etj. Janë shfrytëzuar Farlati dhe
Coleti, në veprën e tyre monumentale Illyricum
Sacrum, sidomos vëllimi i VII-të i saj, në të cilën
përmblidhen akte të papëve, kryepeshkopëve,
ipeshkvijve, akte të sinodeve kishtare të nxjerra nga
Arkivi i Vatikanit. Gjithashtu botimet e Valentinit,
Cordignanos, e posaçërisht relacionet Zamputit kanë
qenë mbështetja kryesore. Pra edhe pse burimet
dokumentare të historisë sonë, janë relativisht të pakta
në numër e me mjaft zbrazëti sidomos për periudhën
mesjetare, studiuesi ka sjellë një mori dokumentesh e
të dhënash nga burimet të drejtpërdrejta e të tërthorta
dhënë përmes citimesh dhe shënimesh të bollshme
referuese në fundfaqe duke synuar mbështetje faktike
në materialet e krahasuara nga burime të ndryshme
për të njëjtin problem mbi të cilat ka siguruar
mbështetjen e argumenteve shkencore, d.m.th. çdo
gjë e thënë është provuar dhe njohur mbështetur në
fakte shkencore të provuara përmes dokumentesh.
Ndarja e mësipërme e 33 kishave mbështetet
në historinë e organizimit kishtar të kësaj dioqeze.
Analiza studimore e pikturës murale të Shën Mërisë
në Shën Mëri, ndonëse e ruajtur në mënyrë fragmentare,
merr rëndësi specifike sepse janë të pakta
kishat e Veriut të Shqipërisë të afreskuara që kanë
mundur t’i rezistojnë dëmtimeve të kohës. Gjithashtu
paraqet interes analizimi i emrat të shenjtorëve pajtorë
të kishave të Kurbinit ku autori vë re se emri më i
përhapur i kishave është Shën Kolli (6 raste), Shën
Mëria (3 raste), Shën Mëhilli, Shën Illia, Shën Gjergji,
Shën Vlashi, Shën Marku, (2 raste) Shën Prendja,
Shën Mëhilli, Shën Ndreu, Shën Iza, Shën Deodori,
Shën Shtjefni, Shën Luka, Shën Gjoni, Shëlbuemi,
Shna Ndoj me nga një rast.
Nuk duhet lënë pa përmendur edhe dokumentimi
fotografik, i cili plotëson dhe mbështesë konkretisht
ato çfarë janë thënë prej studiuesit.
Kishat mesjetare të Kurbinit përbëjnë një
pasuri të rëndësishme për të njohur arkitekturën
dhe organizimin kishtar të kësaj zone. Një pjesë e
ndërtimeve të këtyre kishave përkon me lindjen dhe
zhvillimin e principatave feudale shqiptare. Disa prej
këtyre kishave ruhen deri diku mirë e disa të tjera
ruhen në gjendje rrënoje. Me përjashtim të kishës
së Shën Mërisë në Shëmri, në asnjë prej objekteve
të kultit të krishterë në Kurbin nuk janë realizuar
gërmime në mënyrë të posaçme. Punimi është një
studim i plotë monografik mbi këtë temë, në të cilin
autori i saj dëshmon se është mjaft i informuar, duke
sjellë të dhëna të hollësishme, duke bërë saktësime
dhe interpretime të reja, si dhe duke ndrequr shumë
keqinterpretime.
Autori nisur nga terminologjia specifike, për të
ndihmuar lexuesin e thjeshtë gjatë leximit, librin e
ka pajisur me një fjalorth të vogël. Është përdorur
metoda historiko-topografike në mënyrë sistematike
mbështetur në argumente shkencore.
Punimi përmbyllet me një bibliografi
jashtëzakonisht të pasur (363 zëra), përmes së cilës
është sjellë maksimumi i burimeve të mundshme të
arkivore dhe dokumentare të botuara dhe të pabotuara
më parë, që ua lehtëson disi punën studiuesve të
ardhshëm që do të merreshin me këtë temë.
Është kjo një vepër historiografike është hartuar
sipas metodës kronologjike dhe asaj deskriptive, në
të cilën jepet një inventar i plotë i kishave përmes
mbledhjes së të gjitha gjurmëve të kishave të vjetra
të Kurbinit përpara se lënia e tyre në mëshirën e fatit
dhe harresa t’i zhdukë përfundimisht, duke bërë
kështu që t’i përcillet brezit të sotëm dhe atyre që
do të vijnë një ndër pjesët më vitale të historisë së
kësaj krahine.
Sado që libri na paraqitet një studim i specifikuar
mbi një fushë të caktuar, ai na shpërfaq gjithashtu
profilin e një dijetari, ku bie në sy shkathtësia e
frazës dhe stili i tij i zhdërvjellët euridit.
Kjo monografi plotëson një mangësi të djeshme
të vënë re në fushën historisë specifikuar në atë
religjioze, por në të njëjtën kohë ai është pa asnjë
dyshim vepra më e plotë dhe më e serioze që i
është kushtuar Kurbinit dhe veçanërisht historisë së
kulturës së tij, pjesë e së cilës janë edhe vlerat që ka
konservuar religjoni katolik.