12.07.2015 Views

Древнерусская повесть о взятии Царьграда фрягами в 1204 году

Древнерусская повесть о взятии Царьграда фрягами в 1204 году

Древнерусская повесть о взятии Царьграда фрягами в 1204 году

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

134 H. A. МЕЩЕРСКИЙЧт<strong>о</strong> же касается редк<strong>о</strong>й лексики, уп<strong>о</strong>требленн<strong>о</strong>й <strong>в</strong> нашей п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести,т<strong>о</strong> и <strong>о</strong>на не н<strong>о</strong>сит на себе <strong>о</strong>тпечатка чег<strong>о</strong>-либ<strong>о</strong> специфически н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>г<strong>о</strong>.Так, сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> „мѣняшеть" — „<strong>о</strong>бещал", „сулил" — п<strong>о</strong>зднейшие спискизаменяют б<strong>о</strong>лее уп<strong>о</strong>требительным для с<strong>в</strong><strong>о</strong>ег<strong>о</strong> <strong>в</strong>ремени „суляшеть" (А),„<strong>о</strong><strong>в</strong>ѣща<strong>в</strong>ашеть" (M). Сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> с данным значением <strong>в</strong> „Материалах" Срезне<strong>в</strong>ск<strong>о</strong>г<strong>о</strong>не зарегистрир<strong>о</strong><strong>в</strong>ан<strong>о</strong>. П<strong>о</strong>д<strong>о</strong>бн<strong>о</strong>е сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> с приста<strong>в</strong>к<strong>о</strong>й „п<strong>о</strong>"и пр<strong>о</strong>из<strong>в</strong><strong>о</strong>дн<strong>о</strong>е <strong>о</strong>т нег<strong>о</strong> сущест<strong>в</strong>ительн<strong>о</strong>е „п<strong>о</strong>менение" нередк<strong>о</strong> <strong>в</strong>стречаются<strong>в</strong> дре<strong>в</strong>нерусск<strong>о</strong>м пере<strong>в</strong><strong>о</strong>де „Ист<strong>о</strong>рии иудейск<strong>о</strong>й <strong>в</strong><strong>о</strong>йны" И<strong>о</strong>сифаФла<strong>в</strong>ия. 1Глаг<strong>о</strong>л „<strong>о</strong>блупиша", <strong>в</strong> Б, Ч, А замененный глаг<strong>о</strong>л<strong>о</strong>м „<strong>о</strong>б<strong>о</strong>имаша"<strong>в</strong> значении „<strong>о</strong>б<strong>о</strong>брали", пра<strong>в</strong>да, <strong>в</strong>стречается не раз и <strong>в</strong> Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>йлет<strong>о</strong>писи, н<strong>о</strong> не менее част<strong>о</strong> <strong>в</strong>стречается <strong>о</strong>н и <strong>в</strong> других памятниках,<strong>о</strong> н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>м пр<strong>о</strong>исх<strong>о</strong>ждении к<strong>о</strong>т<strong>о</strong>рых не м<strong>о</strong>жет быть и речи, например,<strong>в</strong> т<strong>о</strong>й же „Ист<strong>о</strong>рии" И<strong>о</strong>сифа Фла<strong>в</strong>ия: „жи<strong>в</strong>ых рѣзаху, а гр<strong>о</strong>бныялупяху", а также <strong>в</strong> Ипатье<strong>в</strong>ск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи п<strong>о</strong>д 6789 и 6791 г<strong>о</strong>дами.Глаг<strong>о</strong>л „из<strong>в</strong>еременити" (из<strong>в</strong>ременати) т<strong>о</strong>же нах<strong>о</strong>дим <strong>в</strong> Ипатье<strong>в</strong>ск<strong>о</strong>йлет<strong>о</strong>писи п<strong>о</strong>д 6660 г<strong>о</strong>д<strong>о</strong>м.Сущест<strong>в</strong>ительн<strong>о</strong>е „сънем" (<strong>в</strong> значении „сейм") <strong>в</strong> Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дских памятникахне <strong>в</strong>стречается. В южн<strong>о</strong>русских же лет<strong>о</strong>писях <strong>о</strong>н <strong>о</strong>бычен именн<strong>о</strong><strong>в</strong> данн<strong>о</strong>м значении, например, <strong>в</strong> Ипатье<strong>в</strong>ск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи п<strong>о</strong>д 6605, 6656,6664, 6673 и 6676 г<strong>о</strong>дами. Также част<strong>о</strong> <strong>в</strong>стречается <strong>в</strong> южн<strong>о</strong>русскихлет<strong>о</strong>писях „с<strong>в</strong>ада" <strong>в</strong> значении „сс<strong>о</strong>ра" (Ипатье<strong>в</strong>ская лет<strong>о</strong>пись, п<strong>о</strong>д1203 г.). Сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> „п<strong>о</strong>г<strong>о</strong>дье" <strong>в</strong> п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести уп<strong>о</strong>требляется <strong>в</strong> значении „благ<strong>о</strong>приятнаяп<strong>о</strong>г<strong>о</strong>да". Еще В. И. Даль заметил: „На юге, западе «п<strong>о</strong>г<strong>о</strong>да»нередк<strong>о</strong> значит «<strong>в</strong>ёдр<strong>о</strong>»—х<strong>о</strong>р<strong>о</strong>шее, ясн<strong>о</strong>е, сух<strong>о</strong>е <strong>в</strong>ремя". В так<strong>о</strong>м жезначении <strong>о</strong>н<strong>о</strong> уп<strong>о</strong>треблен<strong>о</strong> <strong>в</strong> Ла<strong>в</strong>рентье<strong>в</strong>ск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи п<strong>о</strong>д 6736 г<strong>о</strong>д<strong>о</strong>м.„Безусл<strong>о</strong><strong>в</strong>н<strong>о</strong> се<strong>в</strong>ерным" м<strong>о</strong>рским и речным термин<strong>о</strong>м призна<strong>в</strong>ал<strong>о</strong>сьсущест<strong>в</strong>ительн<strong>о</strong>е „шьгла". 2 Однак<strong>о</strong> так<strong>о</strong>е „безусл<strong>о</strong><strong>в</strong>н<strong>о</strong>е" ег<strong>о</strong> ге<strong>о</strong>графическ<strong>о</strong>еприур<strong>о</strong>чение не <strong>в</strong>п<strong>о</strong>лне п<strong>о</strong>дт<strong>в</strong>ерждается данными дре<strong>в</strong>нерусскихпамятник<strong>о</strong><strong>в</strong> и с<strong>о</strong><strong>в</strong>ременн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong>уп<strong>о</strong>требления.В „Материалах для сл<strong>о</strong><strong>в</strong>аря дре<strong>в</strong>нерусск<strong>о</strong>г<strong>о</strong> языка" И. И. Срезне<strong>в</strong>ск<strong>о</strong>г<strong>о</strong>для исп<strong>о</strong>льз<strong>о</strong><strong>в</strong>ания сл<strong>о</strong><strong>в</strong>а „шьлга" (шьгла) при<strong>в</strong><strong>о</strong>дится т<strong>о</strong>льк<strong>о</strong> <strong>о</strong>дн<strong>о</strong>значение (п<strong>о</strong> Далю), а именн<strong>о</strong>: „лестница <strong>в</strong> <strong>о</strong>дн<strong>о</strong> бре<strong>в</strong>н<strong>о</strong> с <strong>в</strong>ырубкамиили наб<strong>о</strong>йками", причем <strong>в</strong> качест<strong>в</strong>е иллюстрации, кр<strong>о</strong>ме данн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> местап<strong>о</strong><strong>в</strong>ести, цитируется „П<strong>о</strong>слание <strong>о</strong> рае" Василия Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>г<strong>о</strong>: „П<strong>о</strong><strong>в</strong>елѣшаедин<strong>о</strong>му другу с<strong>в</strong><strong>о</strong>ему <strong>в</strong>зыти п<strong>о</strong> шеглѣ на г<strong>о</strong>ру ту".Между тем,сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> эт<strong>о</strong> имеет мн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> значений, <strong>о</strong>сн<strong>о</strong><strong>в</strong>н<strong>о</strong>е из к<strong>о</strong>т<strong>о</strong>рых —„мачта на к<strong>о</strong>рабле", п<strong>о</strong>дх<strong>о</strong>дящее и для нашег<strong>о</strong> текста. Распр<strong>о</strong>странен<strong>о</strong><strong>о</strong>н<strong>о</strong> был<strong>о</strong> шир<strong>о</strong>к<strong>о</strong> и <strong>в</strong> пр<strong>о</strong>шл<strong>о</strong>м и даже сейчас <strong>в</strong>стречается <strong>в</strong> г<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong>рах<strong>в</strong> различных ф<strong>о</strong>нетических <strong>в</strong>ариантах: шьгла, шегла, шегила, ш<strong>о</strong>гла,щегла, шелга, шылга и т. п.В сл<strong>о</strong><strong>в</strong>аре Даля при<strong>в</strong><strong>о</strong>дятся между пр<strong>о</strong>чим и такие значения: дере<strong>в</strong><strong>о</strong>,бре<strong>в</strong>н<strong>о</strong>, лесина, цел<strong>о</strong>е г<strong>о</strong>л<strong>о</strong>мя, шест для флага, для п<strong>о</strong>дъема значка;шест, жердь, к<strong>о</strong>ею пр<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong>дят не<strong>в</strong><strong>о</strong>д п<strong>о</strong>д л<strong>о</strong>дк<strong>о</strong>й, шест, на к<strong>о</strong>т<strong>о</strong>р<strong>о</strong>м п<strong>о</strong>д<strong>в</strong>еши<strong>в</strong>аютили ста<strong>в</strong>ят ск<strong>в</strong><strong>о</strong>решню, и т. д. В <strong>о</strong>тн<strong>о</strong>шении террит<strong>о</strong>риальн<strong>о</strong>г<strong>о</strong>распр<strong>о</strong>странения ег<strong>о</strong> Даль дает п<strong>о</strong>меты: „<strong>в</strong><strong>о</strong>л<strong>о</strong>г., нижег., <strong>в</strong><strong>о</strong>лж." и др.Личн<strong>о</strong> нам пришл<strong>о</strong>сь слышать эт<strong>о</strong> сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> <strong>в</strong> Чкал<strong>о</strong><strong>в</strong>ск<strong>о</strong>й <strong>о</strong>бласти.Зарегистрир<strong>о</strong><strong>в</strong>ан<strong>о</strong> <strong>о</strong>н<strong>о</strong> и <strong>в</strong> украинских г<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong>рах. 31V. M. Istrine. La prise de Jorusalem. Paris, 1934, t. I, стр. 19, 34—38, 62;-t. II, стр. 60, 17, 149, 34, 193, 15.2 См.: Ученые записки Ленинградск<strong>о</strong>г<strong>о</strong> Г<strong>о</strong>сударст<strong>в</strong>енн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> педаг<strong>о</strong>гическ<strong>о</strong>г<strong>о</strong> институтаим. А. И. Герцена, т. 20, 1949, стр. 267—278.у См.: Пр<strong>о</strong>грама для збирания матеріалі<strong>в</strong> д<strong>о</strong> Діалект<strong>о</strong>л<strong>о</strong>гічн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> Атласа Украинськ<strong>о</strong>ім<strong>о</strong><strong>в</strong>и. Киі<strong>в</strong>, 1948, стр. 34.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!