Древнерусская повесть о взятии Царьграда фрягами в 1204 году
Древнерусская повесть о взятии Царьграда фрягами в 1204 году
Древнерусская повесть о взятии Царьграда фрягами в 1204 году
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ДРЕВНЕРУССКАЯ ПОВЕСТЬ О ВЗЯТИИ ЦАРЬГРАДА ФРЯГАМИ 135Нак<strong>о</strong>нец, ближайшую лексическую параллель к интересующему насместу м<strong>о</strong>жн<strong>о</strong> найти <strong>в</strong> т<strong>о</strong>й же „Ист<strong>о</strong>рии" И<strong>о</strong>сифа Фла<strong>в</strong>ия. Там рассказы<strong>в</strong>ается<strong>о</strong> стен<strong>о</strong>битн<strong>о</strong>м <strong>о</strong>рудии-таране: „И п<strong>о</strong>ста<strong>в</strong>иша <strong>о</strong><strong>в</strong>енъ, еж естьдре<strong>в</strong><strong>о</strong> <strong>в</strong>елик<strong>о</strong> и т<strong>о</strong>лъст<strong>о</strong>, п<strong>о</strong>д<strong>о</strong>бн<strong>о</strong> шеглѣ к<strong>о</strong>рабльн<strong>о</strong>и, а <strong>в</strong> к<strong>о</strong>нець ж ег<strong>о</strong><strong>в</strong>сажен<strong>о</strong> желез<strong>о</strong> <strong>в</strong>елик<strong>о</strong>, р<strong>о</strong>гат<strong>о</strong>, имь ж и <strong>о</strong><strong>в</strong>енъ наречется".Таким <strong>о</strong>браз<strong>о</strong>м, бессп<strong>о</strong>рн<strong>о</strong>, чт<strong>о</strong> характерная лексика, исп<strong>о</strong>льз<strong>о</strong><strong>в</strong>анная<strong>в</strong> п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести, не с<strong>о</strong>держит <strong>в</strong> себе ничег<strong>о</strong> специфически н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>г<strong>о</strong>и ск<strong>о</strong>рее <strong>в</strong>едет нас к сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong>уп<strong>о</strong>треблению, с<strong>в</strong><strong>о</strong>йст<strong>в</strong>енн<strong>о</strong>му южн<strong>о</strong>йРуси т<strong>о</strong>г<strong>о</strong> <strong>в</strong>ремени. К эт<strong>о</strong>му же <strong>в</strong>ы<strong>в</strong><strong>о</strong>ду при<strong>в</strong><strong>о</strong>дят и нек<strong>о</strong>т<strong>о</strong>рые наблюдениянад грамматическими <strong>о</strong>с<strong>о</strong>бенн<strong>о</strong>стями языка п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести.Так, <strong>о</strong>бращает на себя <strong>в</strong>нимание б<strong>о</strong>льш<strong>о</strong>е к<strong>о</strong>личест<strong>в</strong><strong>о</strong> глаг<strong>о</strong>льныхф<strong>о</strong>рм имперфекта 3-г<strong>о</strong> лица единст<strong>в</strong>енн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> и мн<strong>о</strong>жест<strong>в</strong>енн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> числас флексией „ть": х<strong>о</strong>жашеть, учашеть, мышляшеть, бьяхуть и т. п.Из <strong>о</strong>бщег<strong>о</strong> к<strong>о</strong>личест<strong>в</strong>а 30 имперфектных ф<strong>о</strong>рм 3-г<strong>о</strong> лица <strong>в</strong> текстеп<strong>о</strong><strong>в</strong>ести такую флексию имеют 15. В т<strong>о</strong> же <strong>в</strong>ремя <strong>в</strong> Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>йлет<strong>о</strong>писи <strong>в</strong><strong>о</strong><strong>о</strong>бще п<strong>о</strong>д<strong>о</strong>бные ф<strong>о</strong>рмы <strong>о</strong>чень редки. Эт<strong>о</strong> п<strong>о</strong>дт<strong>в</strong>ерждаетп<strong>о</strong>л<strong>о</strong>жение, <strong>в</strong>ысказанн<strong>о</strong>е еще <strong>в</strong> 1852 г<strong>о</strong>ду П. А. Ла<strong>в</strong>р<strong>о</strong><strong>в</strong>ским и <strong>в</strong> п<strong>о</strong>следнее<strong>в</strong>ремя п<strong>о</strong>ддержанн<strong>о</strong>е Л. А. Булах<strong>о</strong><strong>в</strong>ским 1 и П. Я. Черных, 2 чт<strong>о</strong>флексия „ть" для ф<strong>о</strong>рмы 3-г<strong>о</strong> лица имперфекта не характерна для н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дскихи <strong>в</strong><strong>о</strong><strong>о</strong>бще для се<strong>в</strong>ерных письменных памятник<strong>о</strong><strong>в</strong> и я<strong>в</strong>ляетсяпризнак<strong>о</strong>м южн<strong>о</strong>русск<strong>о</strong>г<strong>о</strong> пр<strong>о</strong>исх<strong>о</strong>ждения т<strong>о</strong>г<strong>о</strong> текста, <strong>в</strong> к<strong>о</strong>т<strong>о</strong>р<strong>о</strong>м <strong>о</strong>на<strong>в</strong>стречается и пре<strong>о</strong>бладает. П<strong>о</strong>д<strong>о</strong>бн<strong>о</strong>е же наблюдение, м<strong>о</strong>жет быть,следует сделать и <strong>о</strong>тн<strong>о</strong>сительн<strong>о</strong> ф<strong>о</strong>рмы р<strong>о</strong>дительн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> падежа мн<strong>о</strong>жест<strong>в</strong>енн<strong>о</strong>г<strong>о</strong>числа сущест<strong>в</strong>ительн<strong>о</strong>г<strong>о</strong> с <strong>о</strong>сн<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong>й на „і<strong>о</strong>": к<strong>о</strong>рабле<strong>в</strong>ь,цесаре<strong>в</strong>ь. В Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи п<strong>о</strong> списку С п<strong>о</strong>д<strong>о</strong>бная ф<strong>о</strong>рмане <strong>о</strong>бнаружена. В Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дских грам<strong>о</strong>тах п<strong>о</strong>падаются лишь д<strong>в</strong>а случаяс флексией „е<strong>в</strong>ь": „купче<strong>в</strong>", „купце<strong>в</strong>"; <strong>в</strong>се <strong>о</strong>стальные ф<strong>о</strong>рмы безфлексии „е<strong>в</strong>ь". Между тем, <strong>в</strong> „Ист<strong>о</strong>рии" И<strong>о</strong>сифа Фла<strong>в</strong>ия эт<strong>о</strong> наиб<strong>о</strong>леечастая ф<strong>о</strong>рма: царе<strong>в</strong>ь, <strong>в</strong>ластеле<strong>в</strong>ь, дне<strong>в</strong>ь и т. п.Таким <strong>о</strong>браз<strong>о</strong>м, и п<strong>о</strong> язык<strong>о</strong><strong>в</strong>ым <strong>о</strong>с<strong>о</strong>бенн<strong>о</strong>стям памятник не следуетсчитать специфически н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дским. Отпадает также, как п<strong>о</strong>казал<strong>о</strong>исслед<strong>о</strong><strong>в</strong>ание, не<strong>о</strong>бх<strong>о</strong>дим<strong>о</strong>сть предп<strong>о</strong>лагать заимст<strong>в</strong><strong>о</strong><strong>в</strong>ание п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести<strong>в</strong> Еллинский лет<strong>о</strong>писец из Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи. Лучшая п<strong>о</strong>р<strong>о</strong>юс<strong>о</strong>хранн<strong>о</strong>сть текста п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести <strong>в</strong> списках Еллинск<strong>о</strong>г<strong>о</strong> лет<strong>о</strong>писца, чем <strong>в</strong> С,эт<strong>о</strong> п<strong>о</strong>дт<strong>в</strong>ерждает. Если мы учтем, чт<strong>о</strong>, п<strong>о</strong> указаниям ß. M. Истринаи А. А. Шахмат<strong>о</strong><strong>в</strong>а, Еллинский лет<strong>о</strong>писец уже сущест<strong>в</strong><strong>о</strong><strong>в</strong>ал <strong>в</strong> 30-х г<strong>о</strong>дахXIII <strong>в</strong>ека (<strong>в</strong> д<strong>о</strong>ба<strong>в</strong>ление к чему следует указать на с<strong>в</strong>язь с Еллинскимлет<strong>о</strong>писцем ряда лет<strong>о</strong>писных из<strong>в</strong>естий, <strong>в</strong><strong>о</strong>сх<strong>о</strong>дящих, <strong>в</strong>ер<strong>о</strong>ятн<strong>о</strong>, к Р<strong>о</strong>ст<strong>о</strong><strong>в</strong>ск<strong>о</strong>мус<strong>в</strong><strong>о</strong>ду, как, например, рассказ <strong>о</strong> Липицк<strong>о</strong>й бит<strong>в</strong>е п<strong>о</strong>д 1216 г<strong>о</strong>д<strong>о</strong>м<strong>в</strong> С<strong>о</strong>фийск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи и др.), т<strong>о</strong> предп<strong>о</strong>л<strong>о</strong>жение <strong>о</strong> путешест<strong>в</strong>ии п<strong>о</strong><strong>в</strong>естииз <strong>Царьграда</strong> <strong>в</strong> Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>д, а <strong>о</strong>ттуда уже на <strong>в</strong><strong>о</strong>ст<strong>о</strong>к Руси, где, <strong>в</strong>идим<strong>о</strong>,сл<strong>о</strong>жился Еллинский лет<strong>о</strong>писец, следует признать не<strong>в</strong>ер<strong>о</strong>ятным.Нужн<strong>о</strong> еще указать, чт<strong>о</strong> как <strong>в</strong> рук<strong>о</strong>писях Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дск<strong>о</strong>й лет<strong>о</strong>писи{списки К, А, Т), так и <strong>в</strong><strong>о</strong> <strong>в</strong>сех списках Еллинск<strong>о</strong>г<strong>о</strong> лет<strong>о</strong>писца рассказп<strong>о</strong><strong>в</strong>ести дублируется краткими с<strong>о</strong><strong>о</strong>бщениями <strong>о</strong> тех же с<strong>о</strong>бытиях; эт<strong>о</strong>м<strong>о</strong>жет указы<strong>в</strong>ать на п<strong>о</strong>зднейшую <strong>в</strong>ста<strong>в</strong>ку п<strong>о</strong><strong>в</strong>ести и <strong>в</strong> Н<strong>о</strong><strong>в</strong>г<strong>о</strong>р<strong>о</strong>дскуюлет<strong>о</strong>пись и <strong>в</strong> Еллинский лет<strong>о</strong>писец из как<strong>о</strong>г<strong>о</strong>-либ<strong>о</strong> <strong>о</strong>бщег<strong>о</strong>, <strong>в</strong>ер<strong>о</strong>ятн<strong>о</strong>,южн<strong>о</strong>русск<strong>о</strong>г<strong>о</strong> п<strong>о</strong> пр<strong>о</strong>исх<strong>о</strong>ждению и быт<strong>о</strong><strong>в</strong>анию памятника.1 Л. А. Булах<strong>о</strong><strong>в</strong>ский. „Сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> <strong>о</strong> п<strong>о</strong>лку Иг<strong>о</strong>ре<strong>в</strong>е", как памятник дре<strong>в</strong>нерусск<strong>о</strong>г<strong>о</strong>языка. Сб<strong>о</strong>рник статей „Сл<strong>о</strong><strong>в</strong><strong>о</strong> <strong>о</strong> п<strong>о</strong>лку Иг<strong>о</strong>ре<strong>в</strong>е", изд. АН СССР, 1950, стр. 136.'- Ист<strong>о</strong>рия культуры дре<strong>в</strong>ней Руси, т. II, стр. 119.