Profilaktyka w środowisku lokalnym, pr. zb. (red.)

24Przegląd koncepcji i poglądów na temat profilaktykirozpoznawane jako niepożądane, dotkliwe, wymagające, a zarazem uzasadniającepodjęcie akcji zapobiegawczych. Zwolennicy takiego podejścia zwracają uwagę naszereg rozmaitych problemów psychicznych, zdrowotnych, prawnych, ekonomicznych,społecznych i innych doświadczanych przez jednostki sięgające po substancjepsychoaktywne oraz ich otoczenie.Zgodnie z takim rozumieniem profilaktyka to zmniejszanie ryzyka uøywaniasubstancji psychoaktywnych oraz zwiπzanych z ich uøywaniem problemÛwpoprzez niedopuszczanie do poszerzania siÍ krÍgu osÛb, szczegÛlnie ludzi m≥o-dych, eksperymentujπcych tak z legalnymi, jak i nielegalnymi substancjami.Spotkać można jeszcze szerszą definicję, która pod hasłem profilaktyka lokujetakże zmniejszanie strat związanych z używaniem substancji psychoaktywnych poprzezograniczanie do minimum potencjalnych szkód, jakich mogą doznawać szczególnie osobymłode, używające zarówno legalnych, jak i nielegalnych substancji psychoaktywnych.W tym najszerszym ujęciu profilaktyka pojmowana jest także jako postępowaniezapobiegające różnorodnym problemom, które towarzyszą używaniu substancjipsychoaktywnych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że na ogół nie budzi wątpliwościidea profilaktyki rozumianej jako działalność na rzecz zmniejszania ryzykaużywania lub nadużywania substancji psychoaktywnych. Natomiast teza głosząca,że również zmniejszanie strat spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnychjest domeną profilaktyki wzbudza kontrowersje i nie jest powszechnie podzielana.Nie akceptują jej szczególnie ci znawcy przedmiotu, dla których podstawowymkryterium skuteczności działań profilaktycznych jest całkowita abstynencja. Wedługnich zmniejszanie szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych niema charakteru profilaktycznego, a co najwyżej naprawczy. Wypada jednak zauważyć,że działania zorientowane na ograniczanie szkód mają profilaktyczny charakterz perspektywy innych niż abstynencja kryteriów. Na przykład funkcjonowanie osóbuzależnionych w rolach społecznych pracowników lub rodziców może okazać sięzadowalające po zastosowaniu substytucyjnej terapii metadonem. Ponadto zabiegi,które ograniczają szkody związane z używaniem substancji psychoaktywnych,można rozważać jako podjęte w celu ochrony całej społeczności lub jej segmentów,na przykład wybranych kategorii młodzieży.Przytoczone definicje profilaktyki w zakresie problemów wiążących się z używaniemsubstancji psychoaktywnych bazują przede wszystkim na wskazaniu intencjidziałań, jakimi są zmniejszanie ryzyka używania substancji psychoaktywnych i/lubzmniejszenie strat związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Takrozumiana profilaktyka staje się elementem trzech podstawowych kierunków przeciwdziałaniaproblemom związanym z używaniem substancji psychoaktywnych:ograniczania podaży (supply reduction), ograniczania popytu (drug demand reduction)oraz ograniczania szkód (harm reduction). Zwyczajowo zapobieganie w sferze ograniczaniapodaży określa się mianem prewencji, podczas gdy termin profilaktykaodnoszony jest najczęściej wyłącznie do sfery ograniczania popytu na substancjepsychoaktywne lub też – jak wspomniano wyżej – do sfer ograniczania popytui ograniczania szkód łącznie.