Profilaktyka w środowisku lokalnym, pr. zb. (red.)

26Przegląd koncepcji i poglądów na temat profilaktykiLista innych niepokojących zachowań, które podejmują młodzi w okresiedorastania jest bardzo długa. Porzucanie nauki szkolnej, ucieczki z domu lubstosowanie różnych dziwnych diet dla poprawienia swej atrakcyjności fizycznej totylko kilka przykładów z tej listy. Picie, palenie, odurzanie się narkotykami, nieuporządkowaneżycie seksualne, agresja i przestępczość należą do repertuaruzachowań wielu ludzi dorosłych. Uważa się, że negatywne konsekwencje zachowańryzykownych u młodzieży są poważniejsze i występują szybciej niż u osób dorosłychz powodu nie zakończonego jeszcze rozwoju biologicznego, intelektualnego, emocjonalnegoi społecznego.Przez wiele lat poszczególne zachowania ryzykowne (zwane też często zachowaniamiproblemowymi lub dysfunkcjonalnymi) traktowano odrębnie, uważając, żekażde z nich ma swój specyficzny zestaw przyczyn. Konsekwencją takiego myśleniabyła wąska specjalizacja polegająca na koncentrowaniu się wyłącznie na jednymwybranym zachowaniu (na piciu albo na paleniu lub na agresji). Podobne podejściemożna zaobserwować również obecnie, choć nie ma ono naukowego uzasadnienia,szczególnie w odniesieniu do dzieci i młodzieży wchodzących dopiero w wiek ryzyka.Liczne badania wykazały, że zachowania ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują.Ponadto jedno zachowanie pociąga za sobą inne. Na przykład piciealkoholu czy odurzanie się narkotykami często współwystępuje z zachowaniamiagresywnymi, przestępczymi i wczesną aktywnością seksualną lub je wyzwala.Zachowania ryzykowne mogą się również nawzajem zastępować. Jeżeli z jakichśwzględów jedno zachowanie jest utrudnione lub niemożliwe, nastolatek może w tomiejsce wbudować inne z listy zachowań ryzykownych. Sformułowano stwierdzenie,że zachowania ryzykowne chodzπ parami. Oznacza to, że inicjacja w zakresie jednegozachowania ryzykownego (np. alkoholowa lub seksualna) znacząco zwiększaprawdopodobieństwo wchodzenia w kolejne zachowania ryzykowne.Na pytania, dlaczego i po co młodzi ludzie podejmują zachowania ryzykowne,odpowiada teoria zachowań problemowych Richarda i Schirley Jessore'ów, wyrosłaz wieloletnich badań nad młodzieżą w wieku dorastania. Zgodnie z tą teorią różnezachowania ryzykowne (problemowe) mają znaczenie rozwojowe. Pełnią one podobnąfunkcję w życiu jednostki, mogą przynosić podobne korzyści i służyć realizacjipodobnych celów. Mówiąc bardziej potocznie, zachowania ryzykowne sπ sposobamina za≥atwienie bardzo waønych spraw øyciowych, których młodzi nie mogą lub niepotrafią załatwić inaczej. Różne zachowania problemowe umożliwiają młodymludziom:– zaspokojenie najważniejszych potrzeb psychologicznych (miłości, akceptacji,uznania, bezpieczeństwa, przynależności),– realizację ważnych celów rozwojowych (np. określenie własnej tożsamości,uzyskanie niezależności od dorosłych),– poradzenie sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi (redukcja lękui frustracji).