12.07.2015 Views

Uñt'aña ukhamaraki jakhthapiña - Portal de la Cultura de América ...

Uñt'aña ukhamaraki jakhthapiña - Portal de la Cultura de América ...

Uñt'aña ukhamaraki jakhthapiña - Portal de la Cultura de América ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

12 . TAQININA WAQAYCHATA APHALLA YÄNAKAUñt’aña I<strong>de</strong>ntiying <strong>ukhamaraki</strong> and inventorying jakhthapiña . 13L (República Dominicana)Cocolo thuqhutasarnaqaña yatitanakathuqhuña uñacht’ayapauka pachaxa paya, kimsa jani ukaxa paqallqugeneracion ukjaniñapawa sapxiwa. Ukhamalurañanakaxa qhawqha maranipachasa ukxatayatiñaxa janiwa jasakiti, arunakapaxa jani qillqatautjirinakanxa juk’ampi ch’amawa yatiñaxa.Ukhamäpanxa pachpa ayllunkirinakawa kawkiriutjiri jani uñjkaya jani l<strong>la</strong>mkht’aya yänakasa wakisiukanakxata yatiyapxañapa, <strong>ukhamaraki</strong> anqataqhananchatanakapaxa janjakiwa Convenciónuka chika ch’amanchkiti.Jank’aki uñstiri yänakata <strong>ukhamaraki</strong>anqatuqinakata mantaniri yänakawaqaychañaxa janiwa ukhamakiñapakiti. Ukajani uñjkaya jani l<strong>la</strong>mkht’aya yänakaxa janipachpata uñstirikipansa, janiwa jaypachaFoto © Juan Rodriguez Acostautjiritapxata yäqatakiti. Yaqhipa jakhthapiñawakichawinakanxa, mayampi ch’amanchatajani uñjkaya jani l<strong>la</strong>mkht’aya yänakxata janiwaqhananchaña yatipxkiti, ukhampachasa yaqhipaayllunkirinakaxa jupanaka taypita uñstiriyänakakaspasa ukhama amuyuña yatipxaraki.Yaqhipa Estado ukanakanxa uka pachpankiridivision administrativa ukanaka uñjasawawaksirinaka ch’amanchaña yatipxi.Venezue<strong>la</strong> markanxa, jani uñjkaya janil<strong>la</strong>mkht’aya yänakapxata, sapa municipioukxata qhananchaña yatipxi. Estadofe<strong>de</strong>ral ukankirinakaxa sapa maya uraqitajakhthapiña yatipxaraki, yaqhanakanxa, waljaEstado ukankirinakaxa pachpankiri divisionadministrativa uka uñjasawa jakhthapiñayatipxarakixa.Jichhaxa Colombia markanxa 32 jakhthapiñayänakawa wakichaytaski, ukaxa sapa<strong>de</strong>partamento uraqi uñtasa wakichayatawa.China markanxa 56 grupo étnico yäqasaukjanitakiwa jakhthapiñaxa utjaraki. Yaqhipamarkanakanxa, Haití markanxa, janirakiwayaqha yaqha jakhthapiñanakxata amuyt’apxkiti.Ukhampachasa, markaptataxipana,taqituqita taqichiqaru sariri uñjasaxa, divisionadministrativa ukanaxa janiwa qurpanakampijaqhthaptkiti, uka uraqinakanxa walja arutaaruskipasiri jaqinakawa jakasiskapxi.Jichhaxa Convención uka qillqatana ch’amapaamuyt’asaxa, jani uñjkaya jani l<strong>la</strong>mkht’aya yänakajakhthapiñanxa taqi utjirinakaru yäqasawaBrasil markanxa jani l<strong>la</strong>mkht’kaya janiuñjkaya yänaka jakhthapipxarakiwaBrasil markanxa ukhama jani l<strong>la</strong>mkht’kayajani uñjkaya yänaka jakhthapiñaxa 1930maratpachawa ch’amanchatatayna, ukatakiwaInstituto <strong>de</strong>l Patrimonio Histórico y ArtísticoNacional (IPHAN) tantachawi utt’ayapxatayna,ukhamarusa taqi yänaka waqaychañatakixatombamento sutini phuqhañampiwach’amanchapxi, uka tantachawixa taqi yatiña<strong>ukhamaraki</strong> lurañanaka tuwaqañataki, taqiuñjkaya l<strong>la</strong>kht’kaya yänaka waqaychañatakiwa.Taqi yänakaxa chiqpachaskañapatakixa,tombamento ukankirinakaxa nayratpacha imatayänakañapawa, sasawa qhananchapxiritayna–wakisiripanxa– ukhamarusa ukana utjiriyänaka suma uñakipañaruwa juk’ampixach’amanchapxirityana. Khaya 1970 maranxa, taqijaqina yänakapaxa jani l<strong>la</strong>mkht’kaya jani uñjkayayänaka yäqaña amuyu uñstayawapxaraki,ukhamäpanxa, jakkiri jaqinakana lurañanakapaamtanakapaxa wakiskiri jark’aqañaxarakiwa,ukhama amuyu utjxipana qhipha 2000 maraxaRegistro <strong>de</strong> Bienes <strong>Cultura</strong>les Inmaterialesutt’ayawayapxarakixa.Ukhama taqpacha jani l<strong>la</strong>mkht’kaya janiuñjkaya yänaka mayachiqaru waqaychañaxataqi jaqina yatiñapatakixa wali aski,<strong>ukhamaraki</strong> taqi jaqina wakichayata luratanakayaqañasa wakiskarakiwa. Jichhaxa ukhamajani l<strong>la</strong>mkht’kaya jani uñjkaya yänaka askiyänakaxa janiwa mayachiqana qhiparkiti,ukhamapana uksatuqinakata amuyt’asaxasapa kuti jani ukaxa sapa tunka marawajakhthapiñaxa wakisispa. Ukhama wakiskirijakhthapita yanakaxa “Patrimonio <strong>Cultura</strong>lBrasileño” ukhama sutimpi waqaychataxiwa,ukampirakiwa juk’ampi ch’amanchañatakiwaqaychatakixa qullqi yanapanaka mayiñayatipxi. Uka Registro <strong>de</strong> Bienes <strong>Cultura</strong>lesInmateriales jani l<strong>la</strong>mkht’kaya jani uñjkayayänaka waqaychaña chikaxa ProgramaNacional <strong>de</strong>l Patrimonio Inmaterialmarkpachana utjiri yänaka tuwaqañatakich’amanchapxi, Inventario Nacional <strong>de</strong>Referencias <strong>Cultura</strong>les ukhama wakichsach’amanchapxarakiwa. Ukanaka juk’ampiutt’asiñapatakixa, IPHAN tantachawinkirinakaxataqi utjiri jani l<strong>la</strong>mkht’kaya jani uñjkaya yänaka<strong>ukhamaraki</strong> l<strong>la</strong>mkht’akaya uñjkaya yänakajakhthapiñatakiwa wakisirinaka wakichayapxi.Jichhaxa jani l<strong>la</strong>mkht’kaya jani uñjkayayänakaxa akhama pusiru chiqanchatawa:“uruyañanaka”, “qhananchañanaka”, “aski yänakawakichayasa lurañanaka” ukxaruxa “luraña janiukaxa phuqhaña uraqchiqanaka”. Taqi ukhamajakhthapiña amtanakaxa mä ayllu, distrito,zona, marka jak’anaka, jach’a uraqinakanaphuqhasiñapataki wakichayatawa.Jichhaxa uka jakhhapiña phuqhañaxakimsa thakhiniwa: 1) qallta jakhthapiña;2) uñjasina katuqaña; y 3) qhananchaña.IPHAN ukankirinakana jakhthapitanakapanxanayrapacha jakasiri jaqinaka, jichhapacha jakasirijaqinaka, markana jakasi afrobrasileño jaqinaka,jach’a markana kunaymana jakasiri jaqinakauñjasawa qhananchapxi. Taqi ukanaka yatisauñt’asaxa, kawkiri yatiñanakasa chhaqhtirpachaukanakaruwa juk’ampi ch’amanchaña yatipxi.Jichhaxa IPHAN ukankirinakatakixa kunaymanasarnaqañaxa jani chhaqtañapataki, q’a<strong>la</strong>mayachthapiri amuyunakaru saykatañatakiwaakhama taqinina yänakasa jakhthapiñaxasapxiwa, <strong>ukhamaraki</strong> taqi markachirixamayacht’asipxañapataki jupanakkamatuwaqasipxañapatakiwa, sapxiwa. IPHANukankirinakaxa khaya 2000 maratpachaxa 48jakhthapiña Brasil markana tukuyapxi, jichhaxa47 jakhthapiñanakampiwa sarataskapxi. Khaya2002 maranxa 16 aski yänaka jakhthapisawa,jichhaxa 11 amtanakaxa juk’ampi jupanakaruch’amanchañataki irpxarutaski.Bulgaria markana aski yänakawaqaychañatakiwa ch’amanchaskapxiKhaya Bulgaria markanxa, jani l<strong>la</strong>mkht’kayajani uñjkaya yänaka waqaychañaxa Comité<strong>de</strong>l Folclore Nacional <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><strong>Cultura</strong> <strong>ukhamaraki</strong> Instituto <strong>de</strong> Folclore <strong>de</strong> <strong>la</strong>Aca<strong>de</strong>mia Búlgara <strong>de</strong> Ciencias ukankirinakanach’amanchatawa. Nayra 2001 <strong>ukhamaraki</strong>2002 maranakawa inventario apthapiñaxaphuqhasiwayäna. Ukhama aski yänakaapthapiñaxa paya thakhininwa, mayaxa taqimarkpachana, yaqhaxa jisk’a markanakananwa,ukhama phuqhañaxa uraqinakapaxakunjama utt’ayatasa, jaqinakapaxa kunjamasa,kunjama amuyunisa yupaychañanakapaxaukanaka amuyusa wakicht’ayatanwa. Ukajakhthapiñana utjirinaka uchantañatakiamuyunakaxa chiqpacha, taqina uñt’kaya,taqina munkaya, nayratpacha jakaskiri, taqiuka amuyunaka yäqasawa ch’amanchatäna.Ukata jani l<strong>la</strong>mkht’kaya jani uñjkayayänaka waqaychañataki apthapiñanxa,yupaychañanakampi <strong>ukhamaraki</strong>uka pachpa markana jach’a urunaka,jayllinaka, thuqhuñanaka, nayratpachautjiri wawanakana anatasiñanakapa,nayrapacha ist’aña arunaka, qul<strong>la</strong>siñayatiñanaka, taqi luraña apnaqaña lurañayatiñanakawa waqaychatäna. Taqi ukayänaka apthapiñatakixa chitalishte sutinitaypiwa centro cultural comunitariolocal taypixa, pachpa ayllunakaru jiskht’aqillqanakaxa apayatäna. Taqi apayanitayatiyawinakaxa sumpacha yatirinakampiuñakipayasaxa uksatuqita qillqatawawakicht’ayataxana. Ukaruxa mayampi janiutjirinaka phuqhachasaxa, qillqa taypiwa taqijaqina ul<strong>la</strong>rt’añapataki qhananchatäxi. Jichhaurunakaxa, red <strong>de</strong> chitalishte ukaxa, DirecciónRegional <strong>de</strong> Políticas <strong>Cultura</strong>les, Ministerio <strong>de</strong><strong>la</strong> <strong>Cultura</strong> ukankirinakana ch’amanchatawa,jupanaka taypirakiwa jani l<strong>la</strong>mkht’kaya janiuñjkaya yänaka waqaychañasa ch’amanchtaski.Foto © Yu, Jae-WonFoto © J.K WalusimbiJ El festival GangneungDanoje, Republica <strong>de</strong> CoreaL Uganda uksanasaphinakata k’anatanakaluraratanaka

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!