Przeglad 56 2012.indb - Przegląd Naukowy Inżynieria i ...

ści do określana wymiarów koryta orazcharakterystyki podstawowych parametrów,takich jak: przepływy, substratdna, antropogeniczne przekształceniamorfologii koryta i zacienienie. W celukompleksowej charakterystyki hydromorfologiirzek wraz z doliną powstałona świecie wiele metod. Za najbardziejdopracowane uważa się niemiecki systemLänderarbeitsgemeinschaft Wasser– LAWA-vor-Ort (Schneider i in. 2003),francuski Systčme d’Evaluation de laQualité du Milieu Physique – SEQ-MP(Outil d’évaluation... 1996) oraz brytyjskiRiver Habitat Survey – RHS (RiverHabitat... 2003). Tylko ekosystemowepodejście do oceny wód, obejmująceszereg elementów biotycznych i abiotycznych,pozwoli na prawidłowe poznanieprocesów zachodzących w systemachfluwialnych (Erba i in. 2006).Precyzyjna ocena siedliska rzecznegowydaje się dość skomplikowana. Rzekajest systemem bardzo dynamicznym.Ciągle zachodzą w niej procesy erozji,transportu i akumulacji rumowiska,przez co zmieniają się warunki do bytowaniaorganizmów wodnych. Powodujeto, że ekosystem rzeczny może być bardzoheterogenny. Obok siebie mogą występowaćsiedliska o różnej głębokości,prędkości przepływu oraz różnorodnymmateriale dna. Organizmy wodne wykorzystujątę różnorodność mikrosiedlisk,znajdując odpowiednie warunki do swojegobytowania (Orr i in. 2008).Liczbowe wskaźniki hydromorfologiczne,które są wypadkową wielupojedynczych parametrów hydromorfologicznych,powinny odzwierciedlaćtę różnorodność. Powinny one syntetyzowaćsiedlisko w taki sposób, aby oddaćwymagania poszczególnych organizmów,czy wykazać zależności międzyhabitatem a wskaźnikami biologicznymi.Celem pracy jest określenie możliwościzastosowania syntetycznych wskaźnikówhydromorfologicznych w metodzieRHS jako parametrów wspierającychocenę stanu ekologicznego rzek wyżynnychi górskich.Materiał i metodySpośród wielu metod oceny stanu hydromorfologicznegojednym z najszerzejstosowanych w Europie jest system RiverHabitat Survey (RHS) – Raven i inni(1998). W systemie tym, poza inwentaryzacjąi waloryzacją siedliska rzecznego,możliwe jest również obliczenie kilkusyntetycznych wskaźników liczbowych,pozwalających w sposób kompleksowyscharakteryzować warunki hydromorfologiczne.Metoda ta wykorzystywanajest w Polsce do oceny stanu hydromorfologicznegorzek oraz w powiązaniuz różnymi elementami biologicznymi odponad 15 lat (m.in. Jusik i Szoszkiewicz2009a, Ławniczak i Gebler 2011, Szoszkiewiczi Gebler 2011).Badaniami terenowymi do niniejszejpracy objęto 120 stanowisk zlokalizowanychw rzekach wyżynnych i górskich(rys. 1). W obrębie każdego stanowiskaprzeprowadzono badania hydromorfologiimetodą RHS oraz roślin wodnychmakrofitową metodą oceny rzek(MMOR) – Szoszkiewicz i inni (2010).Na podstawie danych terenowych obliczononajpopularniejsze wskaźnikihydromorfologiczne:– Habitat Quality Assessment (HQA)– Raven i inni (1998),4 D. Gebler, Sz. Jusik