Przeglad 56 2012.indb - Przegląd Naukowy Inżynieria i ...

PRACE ORYGINALNEPrzegląd Naukowy – Inżynieria i Kształtowanie Środowiska nr 56, 2012: 3–11(Prz. Nauk. Inż. Kszt. Środ. 56, 2012)Scientific Review – Engineering and Environmental Sciences No 56, 2012: 3–11(Sci. Rev. Eng. Env. Sci. 56, 2012)Daniel GEBLER, Szymon JUSIKKatedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy w PoznaniuDepartment of Ecology and Environmental Protection, Poznań University of Life SciencesSyntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHSjako element wspierający ocenę stanu ekologicznego rzekwyżynnych i górskichSynthetic hydromorphological indices in RHS method an aidto assess the ecological status of upland and mountain riversSłowa kluczowe: rzeki, siedlisko, ramowa dyrektywawodna, makrofityKey words: river, habitat, Water FrameworkDirective, macrophytesWprowadzenieOcena rzek na podstawie elementówbiologicznych została wprowadzonado praktyki monitoringu środowiskaw 2000 roku w wyniku przyjęciaw krajach Unii Europejskiej ramowejdyrektywy wodnej (Dyrektywa… 2000).Ten sam dokument wprowadził badaniahydromorfologiczne jako wspierającebiologiczną ocenę stanu ekologicznegowód. Podkreślono w ten sposób ważnąrolę siedliska w odniesieniu do organizmówżyjących w wodach.Ramowa dyrektywa wodna nie jestjedynym aktem prawnym Unii Europejskiej,który podkreśla znaczenie środowiskaabiotycznego w odniesieniudo żywych organizmów. W 1992 rokuw celu ochrony siedlisk dzikiej floryi fauny została przyjęta tzw. dyrektywasiedliskowa (Dyrektywa… 1992). W dokumencietym położono szczególny naciskna ochronę habitatu, bo tylko takiepodejście umożliwi skuteczną ochronęcałych ekosystemów. Wydaje się, że znaczeniebiotopu, jako nieożywionej częściekosystemu, nie było wcześniej w pełnidoceniane w ochronie przyrody. Obecnieprowadzony jest monitoring siedliskprzyrodniczych i gatunków, w którymznaczącą rolę odgrywa ocena parametrówabiotycznych ekosystemów.Każda z metod biologicznej ocenyrzek stosowanych w monitoringuuwzględnia pewne parametry hydromorfologiczne(Bis 2006, Picińska-Fałtynowicz2006, Szoszkiewicz i in. 2010).Ograniczają się one jednak w większo-Syntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHS... 3

ści do określana wymiarów koryta orazcharakterystyki podstawowych parametrów,takich jak: przepływy, substratdna, antropogeniczne przekształceniamorfologii koryta i zacienienie. W celukompleksowej charakterystyki hydromorfologiirzek wraz z doliną powstałona świecie wiele metod. Za najbardziejdopracowane uważa się niemiecki systemLänderarbeitsgemeinschaft Wasser– LAWA-vor-Ort (Schneider i in. 2003),francuski Systčme d’Evaluation de laQualité du Milieu Physique – SEQ-MP(Outil d’évaluation... 1996) oraz brytyjskiRiver Habitat Survey – RHS (RiverHabitat... 2003). Tylko ekosystemowepodejście do oceny wód, obejmująceszereg elementów biotycznych i abiotycznych,pozwoli na prawidłowe poznanieprocesów zachodzących w systemachfluwialnych (Erba i in. 2006).Precyzyjna ocena siedliska rzecznegowydaje się dość skomplikowana. Rzekajest systemem bardzo dynamicznym.Ciągle zachodzą w niej procesy erozji,transportu i akumulacji rumowiska,przez co zmieniają się warunki do bytowaniaorganizmów wodnych. Powodujeto, że ekosystem rzeczny może być bardzoheterogenny. Obok siebie mogą występowaćsiedliska o różnej głębokości,prędkości przepływu oraz różnorodnymmateriale dna. Organizmy wodne wykorzystujątę różnorodność mikrosiedlisk,znajdując odpowiednie warunki do swojegobytowania (Orr i in. 2008).Liczbowe wskaźniki hydromorfologiczne,które są wypadkową wielupojedynczych parametrów hydromorfologicznych,powinny odzwierciedlaćtę różnorodność. Powinny one syntetyzowaćsiedlisko w taki sposób, aby oddaćwymagania poszczególnych organizmów,czy wykazać zależności międzyhabitatem a wskaźnikami biologicznymi.Celem pracy jest określenie możliwościzastosowania syntetycznych wskaźnikówhydromorfologicznych w metodzieRHS jako parametrów wspierającychocenę stanu ekologicznego rzek wyżynnychi górskich.Materiał i metodySpośród wielu metod oceny stanu hydromorfologicznegojednym z najszerzejstosowanych w Europie jest system RiverHabitat Survey (RHS) – Raven i inni(1998). W systemie tym, poza inwentaryzacjąi waloryzacją siedliska rzecznego,możliwe jest również obliczenie kilkusyntetycznych wskaźników liczbowych,pozwalających w sposób kompleksowyscharakteryzować warunki hydromorfologiczne.Metoda ta wykorzystywanajest w Polsce do oceny stanu hydromorfologicznegorzek oraz w powiązaniuz różnymi elementami biologicznymi odponad 15 lat (m.in. Jusik i Szoszkiewicz2009a, Ławniczak i Gebler 2011, Szoszkiewiczi Gebler 2011).Badaniami terenowymi do niniejszejpracy objęto 120 stanowisk zlokalizowanychw rzekach wyżynnych i górskich(rys. 1). W obrębie każdego stanowiskaprzeprowadzono badania hydromorfologiimetodą RHS oraz roślin wodnychmakrofitową metodą oceny rzek(MMOR) – Szoszkiewicz i inni (2010).Na podstawie danych terenowych obliczononajpopularniejsze wskaźnikihydromorfologiczne:– Habitat Quality Assessment (HQA)– Raven i inni (1998),4 D. Gebler, Sz. Jusik

RYSUNEK 1. Lokalizacja stanowisk badawczych (opracowano za pomocą google maps)FIGURE 1. Distribution of surveyed sites (compiled using google maps)– Habitat Modification Score (HMS)– Raven i inni (1998),– River Habitat Quality (RHQ) – Tavzesi Urbanic (2009),– River Habitat Modification (RHM)– Tavzes i Urbanic (2009),– Polish Index of Habitat Modification(PIHM) – Szoszkiewicz i inni(2011).Trzy z podanych wskaźników (HMS,RHM, PIHM) przedstawiają sumarycznypoziom antropogenicznych zmianw hydromorfologii cieków. Dwa pozostałe(HQA, RHQ) obrazują stopień naturalnościrzeki i bazują na ilości orazróżnorodności naturalnych form i elementówhydromorfologicznych w obrębiestanowiska badawczego. WskaźnikiHQA i HMS zostały opracowanew Wielkiej Brytanii i były wykorzystywanegłównie w celu określenia stanuhydromorfologicznego odcinków rzecznych.Wskaźniki RHQ i RHM powstałyna podstawie słoweńskich badań w celusyntetycznego opisania siedliska dla makrozoobentosu.Polski wskaźnik PIHMzostał opracowany na podstawie wymagańsiedliskowych makrofitów.W odniesieniu do roślin wodnychobliczono trzy wskaźniki różnorodnościbiologicznej: liczbę gatunków (N),wskaźnik Shannona-Wienera (H′) orazrównomierności Pielou (J). Ocenionorównież stan ekologiczny zbadanychrzek za pomocą makrofitowego indeksurzecznego (MIR) – Szoszkiewicz i inni(2010). Ponadto obliczono procentowyudział w pokryciu najważniejszychgrup roślin wodnych (glonów, mszaków,helofitów, elodeidów, nymfeidów,pleustofitów).Większość analizowanych parametrównie spełniała założeń normalnościrozkładu, dlatego przed przystąpieniemdo ich statystycznej analizy przeprowadzonotransformację danych (Jonesi in. 2002). Za pomocą różnych funkcjimatematycznych otrzymano rozkładySyntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHS... 5

TABELA 1. Rodzaje transformacji danychTABLE 1. Type of data transformationsWskaźnikIndexTransformacja danychData transformationHQA Habitat Quality Assessment x 2HMS Habitat Modification Score ln(x + 1)PIHM Polish Index of Habitat Modification ln(x + 1)RHQ River Habitat Quality x 2RHM River Habitat Modification ln(x + 1)MIR Makrofitowy indeks rzeczny x 2N Liczba gatunków ln(x + 1)H′ Wskaźnik Shannona-Wienera ln(x + 1)J Wskaźnik równomierności Pielou ln(x + 1)zbliżone do normalnych. Wyboru najlepszejfunkcji (tab. 1) dla poszczególnychwskaźników dokonano na podstawieprzekształcenia Boxa-Coxa, testuW Shapiro-Wilka oraz analizy rozkładudanych na histogramach.WynikiAnalizowane odcinki cieków sąsilnie zróżnicowane pod względem hydromorfologii(habitatu) i botanicznym,tworząc pełen gradient zmienności(tab. 2). Znajdują się wśród nich zarównostanowiska bardzo naturalne (na cowskazują duże wartości wskaźnikówHQA i RHM) i nieprzekształcone (dlaktórych HMS, RHM, PIHM są równe0), jak i stanowiska o niewielkiej naturalnościi silnie przekształcone. Takżepod względem stanu ekologicznego analizowanestanowiska reprezentują pełengradient – od złego (MIR = 11,1) do bardzodobrego (MIR = 92,9). Liczba gatunkówmakrofitów jest również bardzoTABELA 2. Zestawienie podstawowych statystyk obliczonych wskaźnikówTABLE 2. Summary of basic statistics of the calculated indicesWskaźnikIndexŚredniaMeanMedianaMedianMinimumMinimumMaksimumMaximumOdchyleniastandardoweStandarddeviationHQA 49 52 11 78 13RHQ 316 322 98 483 72HMS 26 9 0 120 33RHM 39 15 0 245 51PIHM 21 8 0 95 26MIR 59,3 60,0 11,1 92,9 20,3N 13 11 2 52 8H′ 0,43 0,36 0,01 2,07 0,38J 0,17 0,15 0,01 0,53 0,126 D. Gebler, Sz. Jusik

zróżnicowana – od stanowisk, gdzie zacienieniemocno ograniczało ich rozwój(N = 2), do odcinków, w których roślinnośćznalazła optymalne warunki doswojego rozwoju (N = 52).Połączenie badań hydromorfologicznychi makrofitowych pozwoliło na przeanalizowaniezależności i powiązań międzystanem ekologicznym i wskaźnikamibioróżnorodności (tab. 3) oraz udziałemgrup roślin (tab. 4) a syntetycznymi wskaźnikamihydromorfologicznymi.Przeprowadzone analizy wykazałyistotny związek większości analizowanychparametrów hydromorfologicznychz niektórymi wskaźnikami makrofitowymi.Najsilniej ze wskaźnikamiodpowiadającymi za siedlisko korelowałMIR. Zaobserwowano tutaj ujemnązależność między tym wskaźnikiema trzema wskaźnikami przekształceniasiedliska. Największą wartość współczynnikkorelacji przyjął dla HMS (r == –0,59), nieco tylko mniejszą dla PIHM(r = –0,58), a znacznie mniejszą dla RHM(r = –0,49). Z dwóch wskaźników naturalnościsilniej z MIR korelował HQA(r = 0,58), natomiast dla RHQ współczynnikkorelacji osiągnął zdecydowaniemniejszą wartość (r = 0,42).Spośród wskaźników hydromorfologicznychtylko RHQ korelował zewszystkimi wskaźnikami makrofitowymi,jednak korelacje te nie były zbytwysokie. Zaskakujący jest brak związkupozostałych indeksów hydromorfologicznychze wskaźnikami różnorodnościbiologicznej makrofitów.TABELA 3. Wyniki korelacji parametrycznych Pearsona między wskaźnikami hydromorfologicznymia indeksami makrofitowymi (p < 0,05; N = 121)TABLE 3. Result of parametric Pearson correlations between hydromorphological indices and macrophytemetric (p < 0,05; N = 121)Wskaźnik/Index MIR N H′ JHQA 0,51RHQ 0,42 0,20 0,25 0,23HMS –0,59 0,25RHM –0,49PIHM –0,58 0,24TABELA 4. Wyniki korelacji nieparametrycznych Spearmana między wskaźnikami hydromorfologicznymia grupami roślin (p < 0,05; N = 121)TABEL 4. Result of non-parametric Spearman correlation between hydromorphological indices andgroups of plants (p < 0,05; N = 121)Wskaźnik/IndexGlonyAlgaeMszakiBryophyteHelofityEmergentElodeidySubmergeHQA –0,19 0,42 –0,30RHQ 0,43HMS 0,34 –0,33 0,39 0,20RHM 0,34 –0,29 0,35PIHM 0,33 –0,29 0,35 0,21NymfeidyNympheidsPleustofityFloatingSyntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHS... 7

Wykonane analizy wykazały istnieniezależności między syntetycznymiwskaźnikami charakteryzującymi habitata udziałem poszczególnych grup roślin.Zależność ta jest najbardziej wyraźnaw przypadku mszaków, w dalszej kolejnościw przypadku roślin wynurzonych(helofitów) i glonów wytwarzającychmakroskopowe plechy (tab. 4).Wszystkie wskaźniki przekształceniasiedliska (HMS, RHM, PIHM) korelowałyujemnie z udziałem mszaków,natomiast wskaźniki naturalności (HQA,RHQ) – dodatnio. Odwrotną sytuacjęodnotowano w stosunku do glonów i helofitów,gdzie przekształcenia wpływałypozytywnie na ich rozwój. Nie zaobserwowanozależności między wskaźnikamihydromorfologicznymi a grupami nymfeidówi pleustofitów. Grupy te mają niewielkieznaczenie w ciekach wyżynnychi górskich, zasiedlając przede wszystkimzbiorniki wodne oraz wolno płynące rzekinizinne.DyskusjaW metodach bioindykacji rzek opartychna makrofitach mszaki są jednąz najważniejszych grup roślin. Wynikato z faktu, iż w większości są one organizmamistenotopowymi względem wieluparametrów środowiska. Dzięki temuw ciekach wyżynnych i górskich, gdziemszaki stanowią większość biomasyroślin, możliwa jest bardzo precyzyjnaocena stanu ekologicznego (Holmes i in.1999, Szoszkiewicz i in. 2010).Mszaki wodne, poza nielicznymi wyjątkami,są bardzo wrażliwe na wszelkieformy antropopresji. Ta cecha jest wykorzystywanaw wielu biologicznych metodachoceny jakości wody, gdzie większośćgatunków wątrobowców i mchówjest wskaźnikami bardzo dobrego lub dobregostanu ekologicznego (Haury i in.2002, Meilinger i in. 2005). Ponadto sąone najbardziej charakterystyczną grupądla wód naturalnych, nieprzekształconychhydromorfologicznie. Wskazująna to istotne dodatnie korelacje z hydromorfologicznymiwskaźnikami naturalności(HQA, RHQ) oraz ujemne z indeksamiprzekształcenia (HMS, RHM,PIHM). Mchy i wątrobowce wymagająkamienistego materiału dna lub obecnościpowalonych drzew, zanurzonych korzenioraz rumoszu drzewnego w koryciei tego typu elementy morfologiczne znajdująsię licznie w górskich i wyżynnychciekach o dużej naturalności (Jusik i in.2010). Posiadają one wiele przystosowańdo bytowania w wartko płynącychciekach z dynamicznie przemieszczającymsię rumowiskiem wleczonym, naprzykład: wytwarzają drobne, krótkiełodyżki, wytrzymałe na zginanie, rozciąganiei skręcanie, z łatwością zakorzeniająsię chwytnikami na skalistymi kamienistym podłożu oraz tolerująniską (5–10°C) temperaturę wody i silnezacienienie. Ponadto mają ogromnązdolność do rozmnażania się wegetatywnegoi regenerowania po mechanicznymuszkodzeniu (Steinman i Boston 1993,Janauer i Dokulil 2006).Najbardziej charakterystycznymimakrofitami w ekosystemach wodnychzdegradowanych hydromorfologiczniesą glony makroskopowe. Posiadają onekrótkie cykle życiowe oraz przytwierdzająsię do podłoża (także litych umocnień)za pomocą ryzoidów lub unoszą sięswobodnie w toni wodnej. Powoduje to,iż z łatwością przystosowują się do prze-8 D. Gebler, Sz. Jusik

kształceń morfologicznych ekosystemówwodnych i zajmują nisze ekologicznezwalniane przez inne grupy makrofitów.Potwierdzają to dodatnie korelacje tejgrupy organizmów ze wszystkimi wskaźnikamimodyfikacji rzeki (HMS, RHM,PIHM). Ponadto glony makroskopowepobierają pierwiastki biogenne szybcieji w większej ilości niż makrofity naczyniowe(Whitton i Kelly 1995).Przeprowadzone analizy nie wykazałyznaczących różnić między wskaźnikamiRHQ i HQA w odniesieniu do mszaków.Spośród wskaźników modyfikacji siedliskanajwiększe zależności w stosunku dotej grupy roślin wykazał HMS. Tymczasemsłoweńskie wskaźniki hydromorfologicznezostały stworzone na podstawie badańmakrozoobentosu w alpejskich rzekach,a ich składowe wskazują, że w porównaniuze wskaźnikami brytyjskimi powinny onerównież lepiej opisywać siedlisko mszaków(Tavzes i Urbanic 2009). Natomiastwskaźnik RHQ korelował (zależnościniewysokie choć istotne statystycznie) zewszystkimi wskaźnikami makrofitowymi.Zaskakująco słabo wypadł tutaj wskaźnikPIHM, który powstał na podstawie wymagańsiedliskowych makrofitów.Spośród analizowanych indeksówmakrofitowych najwyższe korelacjeze wskaźnikami hydromorfologicznymiwykazał makrofitowy indeks rzeczny(MIR). Wskaźnik ten wskazuje nastan ekologiczny cieków, zwłaszczaw odniesieniu do ich zanieczyszczeniazwiązkami biogennymi – głównie fosforem(Szoszkiewicz i in. 2010). Dlategozaobserwowane zależności mogą wynikaćz łącznego oddziaływania degradacjihydromorfologicznej i troficznejna makrofity. Wiele odcinków ciekówuwzględnionych w niniejszej pracy, silnieprzekształconych morfologicznie,było jednocześnie silnie zeutrofizowanych.Były to głównie umocnione odcinkicieków na obszarach zurbanizowanych.Potwierdzenie zależności międzywskaźnikiem MIR a hydromorfologicznymiwskaźnikami presji wymaga dalszychbadań.W rzekach nizinnych zależność międzystopniem przekształceń morfologicznycha wskaźnikami różnorodnościgatunkowej jest nieliniowa i przypominakrzywą Gaussa. Największa bioróżnorodnośćwystępuje przy umiarkowanympoziomie przekształcenia, mniejszanatomiast – przy słabej oraz bardzosilnej degradacji morfologicznej (Jusiki Szoszkiewicz 2009b). Tego typu zależnościnie udało się zaobserwować w ciekachwyżynnych i górskich.Wnioski1. Z przeprowadzonych analiz wynika,że syntetyczne wskaźniki hydromorfologicznew metodzie RHS mogą byćstosowane jako parametry wspierająceocenę stanu ekologicznego rzek wyżynnychi górskich.2. Występowanie roślinności wodnejjest silnie determinowane przez stan hydromorfologicznycieków. Przekształceniarzek (określone na podstawie wskaźnikówHMS, RHM i PIHM) wpływająograniczająco na rozwój mszaków orazmają dodatni wpływ na rozwój glonów.Odwrotną zależność obserwuje sięw przypadku wskaźników naturalnościcieków (HQA, RHQ).3. Tylko jeden ze wskaźników– słoweński RHQ, był skorelowany zewszystkimi analizowanymi indeksamiróżnorodności biologicznej.Syntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHS... 9

4. Spośród wszystkich analizowanychwskaźników brytyjskie HQAi HMS wydają się być najbardziej przydatnymiparametrami wspierającymiocenę stanu ekologicznego cieków. Wynikato z faktu, iż są one najsilniej skorelowanez różnorodnymi wskaźnikamimakrofitowymi, a tym samym najlepiejcharakteryzują wymagania siedliskowetej grupy organizmów wodnych.LiteraturaBIS B. 2006: Protokół terenowy do poboru próbmakro bez kręgowców wodnych dla celówmonitoringu ekologicznego zgodnegoz założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej.Główny Inspektorat Ochrony Środowiska,Warszawa.Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiegoi Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającaramy wspólnotowego działaniaw dziedzinie polityki wodnej.Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczychoraz dzikiej fauny i flory. Dz.Urz.WE L 206z 22.07.1992 r. z późn, zm.ERBA S., BUFFAGINI A., HOLMES N.,O’HARE M., SCARLETT S., STENICO A.2006: Preliminary testing of River HabitatSurvey features for the aims of the WFD hydromorphologicalassessment: an overviewfrom the STAR Project. Hydrobiologia 566:281–296.HAURY J., PELTRE M.C., TREMOLIERES M.,BARBE J. 2002: A method involving macrophytesto assess water trophy and organicpollution: the Macrophyte Biological Indexfor Rivers (IBMR) – application to differenttypes of rivers and pollutions. Proceedingsof 11th EWRS International Symposium onAquatic Weeds: 247–250.HOLMES N.T.H., NEWMAN J.R., CHADD S.,ROUEN K.J., SAINTL., DAWSON F.H.1999: Mean Trophic Rank. A user’s manual.R&D Technical Report E38. EnvironmentAgency, Bristol.JANAUER G., DOKULIL M. 2006: Macrophytesand Algae in Running Waters. BiologicalMonitoring of Rivers. Ed. G. Ziglio, M. Siligardi,G. Flaim. John Wiley & Sons, NewYork: 89–109.JONES A., DUCK R., REED R., WEYERS J.2002: Nauki o środowisku. Ćwiczenia praktyczne.Wydawnictwo PWN, Warszawa.JUSIK S., SZOSZKIEWICZ K. 2009a: Zastosowaniesystemu River Habitat Survey (RHS)w ocenie hydromorfologii wód płynącychw Polsce. Wiad. Mel. Łąk. 3 (422): 106–110.JUSIK S., SZOSZKIEWICZ K. 2009b: Różnorodnośćbiologiczna roślin wodnych w warunkachzróżnicowanych przekształceń morfologicznychrzek nizinnych Polski Zachodniej.Nauka Przyr. Technol. 3 (3), #84: 1–11.JUSIK S., STANISZEWSKI R., SZOSZKIE-WICZ K., HRYC-JUSIK B. 2010: Zastosowaniemakrofitów w ocenie stanu ekologicznegorzek wyżynnych Polski. Zesz. Probl.Post. Nauk Rol. 547: 157–165.ŁAWNICZAK A.E., GEBLER D. 2011: Wspierająceelementy hydromorfologiczne. W: Ocenastanu ekologicznego wód zlewni rzeki Wel.Wytyczne do zintegrowanej oceny stanu ekologicznegorzek i jezior na potrzeby planówgospodarowania wodami w dorzeczu. Red.H. Soszka. Wydawnictwo IRŚ, Olsztyn:127–139.MEILINGER P., SCHNEIDER S., MELTZER A.2005: The Reference Index Method for theMacrophyte-Based Assessment of Rivers– a Contribution to the Implementation ofthe European Water Framework Directive inGermany. Internat. Rev. Hydrobiol. 90 (3):322–342.ORR H.G., LARGE A.R.G., NEWSON M.D.,WALSH C.L. 2008: A predictive typologyfor characterising hydromorphology. Geomorphology100: 32–40.Outil d’évaluation de la qualité du milieu physique– synthčse 1996. Metz, France.PICIŃSKA-FAŁTYNOWICZ J. 2006: Zasadypoboru i opracowania prób fitobentosuokrzemkowego z rzek i jezior. Przewodnikmetodyczny. Główny Inspektorat OchronyŚrodowiska, Warszawa.RAVEN P.J., HOLMES N.T.H., DAWSON F.H.,FOX P.J.A., EVERARD M., FOZZARD I.R.,ROUEN K.J. 1998: River Habitat Quality10 D. Gebler, Sz. Jusik

– The Physical Charakter of Rivers andStreams in the UK and Isle of Man, RiverHabitat Survey. Environment Agency. BristolScottish Environment Agency. Sterling Environmentand Heritage Sernice, Belfast 2.River Habitat Survey in Britain and Ireland. FieldSurvey Guidance Manual 2003. EnvironmentAgency, Warrington.SCHNEIDER P., NEITZEL P.L., SCHAFFRATHM., SCHLUMPRECHT H. 2003. Physicochemicalassessment of the reference status inGerman surface waters: A contribution to theestablishment of the EC Water FrameworkDirective 2000/60/EG in Germany. Acta Hydrochimicaet Hydrobiologica 31: 49–63.SZOSZKIEWICZ K., GEBLER D. 2011: Ocenawarunków hydromorfologicznych rzekw Polsce w oparciu o metodę River HabitatSurvey. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych47: 70–81.SZOSZKIEWICZ K., ZBIERSKA J., JUSIK S.,ZGOŁA T. 2010: Makrofitowa metoda ocenyrzek. Podręcznik metodyczny do ocenyi klasyfikacji stanu ekologicznego wód płynącychw oparciu o rośliny wodne. BoguckiWydawnictwo Naukowe, Poznań.SZOSZKIEWICZ K., ZGOŁA T., JUSIK S.,HRYC-JUSIK B., DAWSON F.H., RAVEN P.2011: Hydromorfologiczna ocena wód płynących.Podręcznik do badań terenowych wedługmetody River Habitat Survey. Bogucki WydawnictwoNaukowe, Poznań – Warrington.STEINMAN A.D., BOSTON H.L. 1993. Theecological role of aquatic macrophytes in awoodland streams. J. N. Am. Benthol. Soc.12: 17–26.TAVZES B., URBANIC G. 2009: New indices forassessment of hydromorphological alterationof rivers and their evaluation with benthicinvertebrate communities. Alpine case study.Review of Hydrobiology 2: 131–169.WHITTON B.A., KELLY M.G. 1995. Use ofalgae and other plants for monitoring rivers.Australian Journal of Ecology 20: 45–56.StreszczenieSyntetyczne wskaźniki hydromorfologicznew metodzie RHS jako elementwspierający ocenę stanu ekologicznegorzek wyżynnych i górskich. Przyjęta w 2010roku w krajach Unii Europejskiej ramowa dyrektywawodna (RDW) ustanowiła badaniahydromorfologiczne cieków jako wspierającebiologiczną ocenę stanu ekologicznego wód.Celem pracy była próba wykazania zależnościmiędzy różnymi wskaźnikami hydromorfologiczymiw sposób syntetyczny przedstawiającymisiedlisko a roślinnością wodną w rzekachwyżynnych i górskich. Przeprowadzoneanalizy wykazały istotny wpływ większościanalizowanych parametrów hydromorfologicznychna wskaźniki związane z makrofitami.Przekształcenia rzek i mała naturalnośćsiedlisk wpływały ograniczająco na rozwójmakrofitów, natomiast sprzyjały rozwojowiglonów makroskopowych.SummarySynthetic hydromorphological indicesin RHS method as an aid to assess the ecologicalstatus of upland and mountain rivers.Adopted in 2010 in the European UnionWater Framework Directive (WFD) establisheda hydromorphological parameters assupporting the biological assessment of theecological status of waters. The aim of thisstudy was to show the relationships betweenvarious hydromorphological indices, whichsynthesize habitat, and water plants in uplandand mountain rivers. Studies have showna significant correlations between most of theanalyzed hydromorphological parametersand indices associated with macrophytes.The river modifications and low naturalnessof habitats limited the growth of macrophytesin rivers in hilly and mountainous areas,and had positive effect on the growth of macroscopicalgae.Authors’ address:Daniel Gebler, Szymon JusikKatedra Ekologii i Ochrony ŚrodowiskaUniwersytet Przyrodniczy w Poznaniuul. Piątkowska 94c, 60-649 PoznańPolande-mail: dgebler@up.poznan.pljusz@up.poznan.plSyntetyczne wskaźniki hydromorfologiczne w metodzie RHS... 11