İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE TÜRK DÜNYASI
ikinci-dunya-savasi-ve-turk-dunyasi-web
ikinci-dunya-savasi-ve-turk-dunyasi-web
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
II. <strong>DÜNYA</strong> <strong>SAVAŞI</strong> <strong>VE</strong> İDİL-URAL BÖLGESİNDEKİ<br />
<strong>TÜRK</strong> HALKLARI<br />
•<br />
İskander GİLYAZOV*<br />
Çev. Dr. Abdrasul İSAKOV<br />
Savaş Yıllarında Tataristan 1<br />
1941-1942 yıllarının kış aylarında Alman askerleri Moskova<br />
önüne kadar gelip, oradan doğuya geçemediği için<br />
Tatar, Başkurt ve Çuvaş gibi Türk halklarının yaşadığı<br />
Orta İdil ve Ural bölgeleri doğrudan savaşa dâhil olmadı.<br />
Fakat bu savaş o kadar kapsamlı idi ki, Sovyetler Birliği’nin<br />
bütün alanlarını; ekonomisini, siyasetini, kültürünü<br />
kökten etkiledi ve herşeyi yerinden oynattı. Savaş<br />
yıllarındaki olaylar ülkenin bütün bölge ve halklarının<br />
hayatlarını ciddi şekilde değiştirdi. SSCB’de yaşayan Türk<br />
halklarından binlerce kişi savaşa katıldı ve birçok kahramanlığa<br />
imza attı. Bunların çoğu savaştan evlerine dönemedi.<br />
Cephe gerisinde kalanlar da ordunun ihtiyaçlarını<br />
karşılamaya çalıştılar ve Almanların mağlup edilmesine<br />
önemli katkıda bulundular.<br />
II. Dünya Savaşı’nın İdil-Ural bölgesinde yaşayan halklara<br />
etkisinden bahsedilirken bölgenin çok uluslu yapıya sahip<br />
ve etnik olarak birbirleriyle karışmış halklardan oluştuğu<br />
belirtilmelidir. Türk halkları bölgede çoğunluğu teşkil<br />
etmediği için, savaşın zararlarının bölgedeki Türk halklarında<br />
etkili olduğunu, diğer halkların ise bundan etkilenmediğini<br />
söylemek doğru değildir. Bu savaş Sovyetler<br />
Birliği topraklarında yaşayan bütün halkların ortak sınavı<br />
ve paylaştıkları ortak trajedidir.<br />
Tataristan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, İdil Askerî<br />
Bölgesi’ne dâhil edilmişti (o zamanlarda 16 askerî bölge<br />
mevcuttu) ve orduya çağırma süreci bütün SSCB’de olduğu<br />
gibi burada da savaşın başladığı 22 Haziran 1941 tarihinde<br />
başladı. Savaşın ilân edilmesi ve orduya çağrılma sürecinin<br />
başlaması, Tataristan’da halkın millî hislerinin yükselmesi<br />
ile birlikte onbinlerin katıldığı mitingler eşliğinde<br />
gerçekleşti. Yüzlerce insan gönüllü olarak cepheye gitmek<br />
için askerlik şubelerine akın etti. “Sayın Komiserim, beni<br />
orduya göndermenizi arz ediyorum. Sevdiğim vatanım<br />
için kendimi ve hayatımı feda etmeye hazırım”; “Alman istilacılarına<br />
karşı mücadelede bütün sıkıntılara katlanacağıma,<br />
vatanıma sadık kalacağıma yemin ederim” gibi yazılar<br />
o yıllarda dilekçelerde sıkça kullanılan ifadelerdi.<br />
Tarihçilerin son zamanlarda yaptıkları hesaplamalara göre,<br />
1941-1945 yılları arasında savaşa Tataristan’dan yaklaşık<br />
700.000 kişi katıldı (Elbette, bunların hepsi Tatar değildi).<br />
1939 yılına ait verilere göre, Tataristan’da 2.914.200 kişi yaşıyordu.<br />
Savaşa katılanların 350.000’i, yani orduya çağrılan<br />
her iki kişiden biri savaşta öldü. Son yıllarda II. Dünya Savaşı<br />
Tataristan’da vefat edenlerin isimlerinin ölümsüzleştirilmesi<br />
için pek çok çalışmanın yapıldığını ve savaşa katılanların<br />
tamamının listesinin hazırlandığını belirtmek gerekir. 2<br />
* Kazan Devlet Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi<br />
1 Bu konu ile ilgili öne çıkan yayınlar şunlardır: Z. İ. Gilmanov, Tatarskaya ASSR v Velikoy<br />
Oteçestvennoy Voyne 1941-1945 Godah, Tatknigoizdat, Kazan 1977; Z. İ. Gilmanov, Trudyaşiesya<br />
Tatarii Na Frontah Velikoy Oteçestvennoy Voynı, Tatknigoizdat, Kazan 1981; A. Ş.<br />
Kabirova, Voyna i Obşestvo: Tatarstan v 1941-1945 Godah, Fen, Kazan 2011; A. Ş. Kabirova,<br />
Sorokovıe-Rokovıe. Tatarstan v Godı Voennogo Liholetya, İnstitut İstorii İm. Ş. Marcani AN<br />
RT, Kazan 2011; A. Ş. Kabirova, “Tatarı i Tatarstan Vo Vtoroy Mirovoy Voyne”, İstoriya<br />
Tatar s Drevneyşih Vremen,VII, Tatarı i Tatarstan v XX- Naçale XXI Veka, İnstitut İstorii İm.<br />
Ş. Marcani AN RT, Kazan 2013, s. 379-406. Ayrıca belge neşri için bkz.Tatarstan v Godı<br />
Velikoy Oteçestvennoy Voynı 1941-1945 Godah k 65-Letiü Pobedı, yay. haz. A. A. İvanov, F.<br />
S. Habibullina, Kniga Pamyati, Kazan 2009; Tatarstan v Godı Velikoy Oteçestvennoy Voynı.<br />
Stranitsı Sotsialnoy İstorii. Sbornik Dokumentov i Materialov, yay. haz. A. Ş. Kabirova, Glavnoe<br />
Arhivnoe Upravlenie Pri Kabinete Ministrov Respubliki Tatarstan, Kazan 2011. Makaledeki<br />
veriler, bu kaynaklardan alınmış, daha sonra bunlar ayrıca dipnotta belirtilmemiştir.<br />
2 Pamyat (Svedeniya o Pogibşih Na Frontah Velikoy Oteçestvennoy Voynı Jitelyah Respubliki<br />
9
Change language