İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE TÜRK DÜNYASI

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KIRGIZİSTAN
Savaş Döneminde Kırgızistan Ekonomisi
Kırgızistan Sanayisi
Savaş döneminde SSCB’nin ekonomik yönden gelişmiş
batı bölgeleri, Almanya tarafından kısa sürede işgal edildi.
Bir taraftan sanayi bölgelerinin istilası diğer taraftan ele
geçirilen bölgelerden fabrikaların ve halkın tahliyesi devleti
ağır bir durumla karşı karşıya bıraktı. Bunun üzerine
Sovyet Hükümeti, cephenin ihtiyaçlarını karşılamak ve
savaş bölgesinden kaçan halkı yerleştirmek üzere stratejik
bir plan geliştirdi. Buna göre Alman tehdidi altındaki bölgelerdeki
sanayi kuruluşları savaştan uzak Ural, Güney Sibirya,
Kazakistan ve Orta Asya’ya kaydırılacak ve ordunun
ihtiyacı olan silahlarla araç-gereçler cephe gerisindeki bu
bölgelerde üretilecekti. Aynı şekilde savaş bölgelerinden
tahliye edilen insanlar da bu bölgelere yerleştirilecekti.
Plan üzerine, ülkede savaşın olduğu batı bölgelerindeki
fabrikalar acil bir şekilde Kırgızistan’ın da içinde bulunduğu
doğu bölgelerine nakledilmeye başlandı. Savaşın
ilk günlerinde 1941 yılında 28, 1942 yılında 38 büyük
fabrika Kırgızistan’a nakledildi. Nakledilen fabrikaların %
90’ı Çüy Vadisi’ne, % 10’u Oş, Celal-Abad ve Isık-Göl
bölgelerine kuruldu. 5 Kırgızistan’a nakledilen fabrikalar
için 1941-1942 yıllarında Frunze şehrinde daimi ve geçici
olmak üzere 50.000 kilometrekarelik sanayi alanları oluşturuldu.
Bu fabrikalar Kırgızistan’da kısa bir zaman içinde
tekrar kurularak üretime başladı.
Savaş yıllarında fabrikaların SSCB’nin batısından Kırgızistan’a
nakledilmesinin cumhuriyetin sanayi alanında
gelişimini olumlu şekilde etkilediği söylenebilir. Kırgız
SSC’de savaş öncesinde giyim ve ayakkabı diken hafif sanayi
fabrikalarının sayısı beş olup hepsi de Frunze şehrindeydi.
1943 yılına gelindiğinde Kırgızistan’a nakledilen
fabrikalarla bu sayı 12’ye yükseldi. 6 Kırgızistan’a nakledilen
fabrikaların sayesinde yeni sanayi yatırımları yapıldı.
Örneğin Isık-Göl’deki 175 numaralı torpido fabrikası, Yeni-Troitsk
şeker fabrikası ve Tokmok konserve fabrikası,
Oş ipek fabrikası ve daha başka fabrikalar kuruldu. Büyük
Vatan Savaşı yıllarında Kırgızistan’da genel olarak 36 büyük
sanayi işletmesi açıldı. O zamana kadar Kırgızistan’da
5 Kırgız Tarıhı, Entsiklopediya, ed. A. Asankanov, Mamlekettik Til cana Entsiklopediya
Borboru, Bişkek 2003, s. 60.
6 S. Kerimbaev, Sovetskiy Kirgizstan v Velikoy Oteçestvennoy Voyne 1941-1945, İlim
Yayınevi, Frunze 1985, s. 124.
bulunmayan yeni sanayi dallarında üretim başladı. 1940
yılında Kırgızistan ekonomisinde sanayinin payı % 50.2
iken, 1945 yılına gelindiğinde bu rakam % 67.5’e kadar
yükseldi ve 1945 yılında sanayideki brüt üretim oranı
1940 yılına göre % 22 arttı.
Kırgızistan’da daha çok hafif sanayi üretimine ağırlık verilmiş
olup, Kırgızistan sanayisi cephedeki askerlerin ihtiyacı
doğrultusunda üniforma, giysi, ayakkabı, kemer,
kap kacak, yine cephede kullanılacak çeşitli araç ve gereçleri
üretmeye yönlendirildi. 1 No’lu Frunze Giyim Fabrikası’nda
savaşın ilk dört ayı içerisinde (Temmuz-Ekim
1941’de) 6.800 kaput ve 46.000 çift iç çamaşırı, 33.800
adet askerî üniforma dikilerek orduya gönderildi. 7
Sökülüp getirilen fabrikalara yenilerinin eklenmesi ve
sanayi üretiminin artmasına bağlı olarak savaşın ilk dönemlerinden
itibaren Kırgızistan’da elektrik sıkıntısı baş
gösterdi, halka verilen enerjide sınırlandırmaya gidildi.
Bu problemi çözmek için 1942 yazında Büyük Çüy Kanalı’nda
Lebedinovka Hidroelektrik Santrali’nin yapımına
başlandı ve 1942 yılının sonuna doğru bitirilerek elektrik
üretimine geçildi. Frunze’de kısa sürede 4.200 kilovatlık
Voroşilov Hidroelektirk Santrali ile 5.400 kilovatlık 60
numaralı fabrikanın merkezî ısıtma sisteminden başka
Oş’ta da hidroelektrik santrali kuruldu.
Lebedinovka Hidroelektrik Santrali’nin yapımı 1942 yılında tamamlandı.
7 S. Kerimbayev, Vsenarodnıy Podvig (Na Materiyale Kirgizskoy SSR Perioda Velikoy
Oteçestvennoy Voynı 1941-1945 gg.), Kırgızstan Yayınevi, Frunze 1970, s. 35.
165