İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE TÜRK DÜNYASI

II. DÜNYA SAVAŞI VE AHISKA TÜRKLERİ
•
Yunus ZEYREK *
Giriş
Osmanlı Devleti’nin
Çıldır Eyaleti merkezi
olan Ahıska şehri, 1828
muharebesinden sonra
Çarlık Rusya’ya bırakıldı.
Rusya, 1877-78
Savaşı ile sınırını Türkiye
aleyhine genişleterek
Kars, Ardahan ve Batum
sancaklarını da ele geçirdi.
I. Dünya Savaşı’ndan
Yusuf Kemal Tengirşek
önce Türk-Rus sınırı Sarıkamış
ve Oltu’nun batısından geçiyordu. Ocak 1915’te yaşanan
Sarıkamış felâketinden sonra Rus askeri Erzincan’a
kadar geldi. Ancak 1917 Bolşevik İhtilâli ile Rus ordusu
bu topraklardan çekilmek zorunda kaldı. Bölge Ermeni ve
Gürcü asker ve çeteleri tarafından kontrol edilmeye başlandı.
Bu arada yerli halkın ileri gelenleri arasında teşkilâtlanma
faaliyetleri arttı. Ahıskalılar da teşkilatlanarak Ocak
1918’de Kars’ta kurulan Cenûb-i Garbî Kafkas Cumhuriyeti’ne
katıldı. Birkaç ay sonra bu hükûmet, İngilizler
tarafından yıkıldı. Bu dağılmayı fırsat bilen Gürcüler,
Ahıska’ya hücum edince çatışmalar başladı. Bu çatışmalara
müdahale eden İngilizler, Ahıska, Posof, Ardahan ve
Artvin’in Gürcüler tarafından işgal edilmesini sağladılar.
Nihayet Türkiye ile Bolşevik Hükûmeti arasında 16 Mart
1921’de imzalanan Moskova Antlaşması ile Ahıska ve Batum
Sovyet Gürcistan’ına bırakıldı ve bugünkü sınır belirlendi.
Bu antlaşma, artık birer Sovyet Cumhuriyeti hâline
gelen Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan temsilcilerinin
de iştirakiyle aynı senenin 13 Ekim’inde imzalanan
Kars Antlaşması ile kesinleşti.
Moskova Antlaşması 16 Mart 1921’de imzalandı.
Moskova ve Kars antlaşmalarında Sovyet Gürcistan’ına bırakılan
ve merkezi Batum olan Müslüman Acaristan’ın statüsü,
dış işlerinde Gürcistan’a bağlı, iç yönetimi kendi parlamentosundan
sorumlu özerk bir idare olarak belirlendi.
Ancak Ahıska ile ilgili farklı bir mülâhazanın dile getirilmediği
anlaşılmaktadır. Zamanın Hariciye Vekili ve Moskova
Antlaşması’nda Türk heyetinin başkanı olan Yusuf Kemal
(Tengirşek), Kars Konferansı’nda Türk heyetinin başkanı
olan General Kâzım Karabekir’e çektiği telgrafta, Ahıska
Türklerinin hukukunu ihmal edilmemesini istemiş ve şöyle
demiştir: “Gürcülerin bizden isteyecekleri şeylere karşı bizim
de onlardan talep edeceğimiz veyahut Gürcistan’da muhafazasına
çalışacağımız hukuk meyanında Ahıska ve Borçalı
Türklerinin hâlini ve istikbalini unutmamalıyız. Gürcistan,
orada bulunan tebamız hakkında bazen pek şiddetli ahkâm
va’z ediyor. Vakıa bu umumi ecnebilere şamil bir tedbir ise de
bu cihetin de bir çaresini bulursak iyi olur.” 1 Fakat Karabekir’in
eserlerinde bu hususta bir gayretinin olduğuna dair
bir işaret görülmemektedir. Ahıska hiçbir hak ve hukuka
bağlanmadan Sovyet Gürcistan’ına bırakıldı.
* Gazi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Görevlisi
1 Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimiz, İstanbul 1960, s. 1005.
95