İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE TÜRK DÜNYASI

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE TÜRK DÜNYASI
Yenisey üzerine yapılan ilk demir köprü
Cephe Gerisindeki Sosyo-Ekonomik Süreçler ve
Sibirya’nın Durumu
Nazi Alman ordularının 22 Haziran 1941’de savaş ilân
etmeksizin ve büyük bir şiddetle başlattığı saldırı karşısında
hazırlıksız yakalanan Sovyet ordusu, ilk başta etkili
bir biçimde direnemedi ve düşman, üç hafta gibi kısa bir
süre içinde Sovyetler Birliği’nin içlerine doğru 350-600
kilometre kadar ilerledi. Bunun sonucunda Sovyetler Birliği’nin
batısındaki toprakların büyük bir bölümü, Nazilerin
hâkimiyeti altına girdi. Sovyetlerin birçok önemli sanayi
kuruluşu Nazi işgali altındaki bölgelerde bulunduğu
için ülke bir anda sanayi potansiyelinin büyük bölümünü
kaybetmiş oldu. Üstelik düşman ilerlemeye devam ettiği
için diğer bölgelerdeki önemli tesis ve kuruluşlar da tehdit
altında idi. Bu durumda bu kuruluşları başka yere taşımak,
yeni yerlerde bir an önce faaliyete geçirmek ve genel olarak
sanayi üretimini arttırmak ihtiyacı ortaya çıktı. Cephenin
gerisinde bulunan ve 1930’lu yıllarda önemli sanayi merkezi
hâline gelen bölgeler, bu açıdan Sovyet yönetimi için
büyük önem kazandı. Özellikle Sibirya, yer altı zenginlikleri,
sanayi potansiyeli, ayrıca hayvancılık, balıkçılık ve
tarım yönünden arz ettiği önem açısından çok değerli idi.
Savaş başlar başlamaz, Sovyet ülkesinin batısındaki sanayi
tesislerini, onların personelini, hayvanları ile birlikte kolektif
çiftlikleri, her türlü kültürel ve sanatsal değerleri ve
sivil nüfusu ülkenin doğusuna tahliye çalışması başlatıldı.
Savaşın ilk beş ayında 1.500 civarında büyük sanayi tesisi
ve 10.000.000’dan fazla insan tahliye edildi ve bunlar
doğu bölgelerine yerleştirildi (Savaş yıllarında toplam olarak
2.000’den fazla sanayi tesisi ve 25.000.000 civarında
insanın tahliyesi yapıldı). Yeni yerlerde sanayi tesisleri
yeniden kurularak faaliyete geçirildi ve üretime başlandı.
Sovyet ekonomisi tamamen savaş ihtiyaçlarına yönelik
olarak yeni baştan düzenlendi. Cephe gerisindeki Sovyet
vatandaşlarının (Cephe gerisinde kadınlar, çocuklar, yaşlılar
ve savaşmaya çeşitli sebeplerle uygun bulunmayan
erkekler vardı) özverili çabası sonucunda 1942 yılının başından
itibaren savunma sanayi üretimi yükselişe geçti ve
aynı senenin yazında Nazi Almanyası’nın sanayi üretimini
geride bıraktı. Sanayi tesislerinin yanı sıra birçok önemli
bilim ve eğitim kuruluşu da doğu bölgelerine nakledildi
ve burada çalışmalarına devam etti. 33
Sibirya’nın birçok bölgesi ülkenin batısından tahliye edilen
kurumlara ve insanlara ev sahipliği yaptı. Batıdan aktarılan
sanayi tesislerinin 322’si Sibirya’ya yerleştirildi. Bu
tesislerde uçak, tank, traktör, çeşitli makine ve alet üretiliyordu.
Sibirya’nın yer altı zenginliklerinin çıkartılması ve
işlenmesi çalışmalarına hız verildi. 1945 yılı itibarıyla Sibirya’da
ülkedeki toplam çelik üretiminin % 21’i, dökme
33 A. Danilov- L. Kosulina, İstoriya Gosudarstva i Narodov Rossii: XX Vek,s. 19-20; M.
Orışak, Vsya İstoriya: Kratkiy Spravoçnik Şkolnika, Olimp-AST, Moskva 2001, s. 413.
68