You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
5<br />
МОДУЛЬ<br />
БУСДЫГ МЭДЭРЧ<br />
ОЙЛГОХ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА
МОДУЛЬ<br />
5<br />
3 ДАХЬ ХЭВЛЭЛ<br />
БУСДЫГ МЭДЭРЧ<br />
ОЙЛГОХ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА<br />
Шинэчлэн боловсруулсан:<br />
Хянан тохиолдуулсан:<br />
Зөвлөхөөр ажилласан:<br />
Эх бэлтгэсэн:<br />
Сүхбаатарын Энхтуяа<br />
Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга<br />
Дийзгарын Баттогтох<br />
Чулуунбаатарын Байгалмаа<br />
Жозефин Соварин<br />
Анандита Филипоз<br />
Уттара Бхарат Кумар<br />
Элбэгзаяагийн Ангараг<br />
Ганбаатарын Санчир<br />
Энд илэрхийлсэн үзэл санаа нь зохиогчдынх бөгөөд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүн амын сангийн албан ёсны<br />
байр суурийг илэрхийлэхгүй.<br />
Улаанбаатар хот. 2016 он
ГАРЧИГ<br />
Өмнөх үг ................................................................................................................ 1<br />
Удиртгал ................................................................................................................ 2<br />
Үндсэн ойлголт ..................................................................................................... 4<br />
Сэдвийн танилцуулга ............................................................................................ 5<br />
Үнэлгээ .................................................................................................................. 6<br />
Сэдэв 1. Ялгаатай байдал .................................................................................... 8<br />
Сэдэв 2. Тогтсон ойлголтууд ................................................................................ 17<br />
Сэдэв 3. Ялгаварлан гадуурхах ............................................................................ 27<br />
Сэдэв 4. Хөгжлийн бэрхшээл ............................................................................... 34<br />
Сэдэв 5. Жендэр ба жендэрийн үүрэг ................................................................ 44<br />
Сэдэв 6. Эрх мэдэл ба бүлгийн зөрчил ............................................................... 58
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ<br />
ӨМНӨХ ҮГ<br />
“Амьдрах ухааны чадвар” багц гарын авлагын тав дахь модуль нь “<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>”<br />
юм. Энэ нь мөн бусад модулийн адил гурав дахь удаагаа хэвлэгдэн гарч байна. Тус модулийн<br />
анхны хэвлэлийг англи хэл дээр Монгол дахь Энх тайвны корпусын сайн дурын ажилтан<br />
Ребекка Уаттэрс боловсруулан бичиж, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага (НҮБ)-ын Хүн амын<br />
сангийн Өсвөр үеийн нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн төслийн Олон улсын зөвлөх Андреа<br />
Ирвин, Питер Саймон нар хянан тохиолдуулжээ. Монгол хэл рүү Батхуягийн Батжаргал,<br />
Төмөрбатын Баасанцэрэн нар орчуулж, Балсангийн Энхбат, Төмөрбатын Баасанцэрэн нар<br />
хянан тохиолдуулж, зургийг Баасансүрэнгийн Болормаа зуржээ. Нэг дэх хэвлэлийг БСШУЯ,<br />
НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпусын дэмжлэгтэйгээр 2003 онд англи,<br />
монгол хэлнээ хэвлэсэн.<br />
Энэ гарын авлагын нэг дэх хэвлэлийг хот, аймаг, сумдын “Албан бус сургалтын төв“-д зөвхөн<br />
нэг ширхэгээр түгээсэн. Энэхүү гарын авлагын эрэлт хэрэгцээ жилээс жилд нэмэгдэж, дахин<br />
хэвлэх шаардлага урган гарсан тул НҮБ-ын Хүн амын сан болон Монгол дахь Энх тайвны корпус<br />
санаачлан, техник санхүүгийн тусламж үзүүлэн, 2007 онд хоёр дахь удаагаа хэвлэжээ. Тус<br />
хувилбарыг Чулуунбаатарын Байгалмаа сайжруулан боловсруулж, Дашзэвэгийн Алтанцэцэг<br />
хянан тохиолдуулжээ.<br />
Гурав дахь удаагийн хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сан, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн<br />
дэмжлэгтэйгээр НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол улсын Засгийн газартай хамтран хэрэгжүүлж<br />
буй “Залуучуудын хөгжлийн хөтөлбөр (2013-2017)“-ийн хүрээнд дахин сайжруулан шинэчилж,<br />
хэвлэлээ.<br />
“<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>“ модулийн гурав дахь хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сангийн Ази<br />
номхон далайн бүсийн зөвлөх Жозефин Соварин, Анандита Филипоз, Жонс Хопкинсийн их<br />
сургуулийн зөвлөх мэргэжилтэн Уттара Бхарат Кумар, мөн гарын авлагыг ашиглаж хэрэглэдэг<br />
мэргэжилтэн, сургагч багш нарын санал зөвлөмжийн дагуу Сүхбаатарын Энхтуяа, сайжруулан<br />
боловсруулж, НҮБ-ын Хүн амын сангийн редакцийн зөвлөлийн гишүүд болон Дийзгарын<br />
Баттогтох, Чулуунбаатарын Байгалмаа нар хянан тохиолдуулсан. “<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>”<br />
модулийг дахин хэвлэхэд өөрийн үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бүх хүнд талархал илэрхийлье.<br />
1
МОДУЛЬ 5<br />
УДИРТГАЛ<br />
БУСДЫГ ОЙЛГОХ ГЭЖ ЮУГ ХЭЛЭХ ВЭ?<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> гэдэг нь аливаа нэг нөхцөл байдал өөр хүний хувьд ямар байхыг ойлгож,<br />
мэдрэх чадвар юм. Энэ чадварт өөрийн үйл хөдлөлийн үр дагавар бусдад хэрхэн нөлөөлөхийг<br />
харгалзан үзэж, мөн бусдад тохиолдсон таагүй зүйл болон бэрхшээлтэй асуудлыг төсөөлөн<br />
ойлгож, бусдын сэтгэл хөдлөлд анхаарал тавих чадвар багтдаг. Товчоор хэлбэл, энэ нь бусдын<br />
нөхцөл байдал, мэдрэмжийг гүнээ <strong>ойлгох</strong> чадвар юм.<br />
Хувь хүний түвшинд үзвэл бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадварыг төлөвшүүлэх нь хүмүүс хоорондоо<br />
холбоо тогтоох, тогтоосон харилцаа холбоогоо бэхжүүлэхэд тустай байдаг. Энэ чадвар нь<br />
хүмүүст бусадтай тогтоосон харилцаа холбоогоо илүү мэдрэмжтэйгээр зохицуулах боломж<br />
олгож, ингэснээр эргэн тойрныхоо хүмүүсийн сэтгэлийн хөдөлгөөнийг илүүтэй харгалзан<br />
үздэг болно.<br />
Нийгмийн түвшинд үзвэл, энэхүү чадвар нь ялгаварлах үзэл, ялгаварлан гадуурхах зэрэг<br />
сөрөг үнэлэмж, бүрхэг төсөөлөл, үл итгэх байдлаас урган гардаг нийгмийн олон асуудлаас<br />
сэргийлэхэд чухал үүрэгтэй. Ийм чадвар төлөвшсөн нийгэмд хүн бүр, бүлэг бүр адил тэгш<br />
байхыг хүсдэг гэдгийг гишүүд нь ойлгосон байдаг. <strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадварыг үнэлж<br />
дэмждэг нийгэмд хүмүүс бие биедээ тусалж дэмждэг ба тэд яс үндэс, арьсны өнгө, нас хүйс,<br />
шашин шүтлэгийн болон бусад зүйлсээр хүмүүсийг үл ялгаварлана.<br />
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ НЬ ЯАГААД ЧУХАЛ ВЭ?<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадвартай байх нь хүн төрөлхтний ялгааг хүндэтгэн үзэх амьдрах ухааны<br />
нэгэн маш чухал чадвар юм. Ийм чадвартай хүмүүс бусдад илүү таалагдаж, илүү хүндлэгддэг.<br />
Тэд орчин тойронтойгоо илүү зохицож амьдрах чадвартай байдаг. Энэ чадвар бидэнд өөр өөр<br />
үзэл бодлыг хүндэтгэж сурах, өдөр өдрөөр хувьсан даяарчлагдаж буй дэлхий ертөнцөд чухал<br />
шинэ санаа, чадварт нээлттэй байх боломж олгодог.<br />
Энэ чадвар сул буюу бусдын байр суурь, мэдрэмжийг ойлгодоггүй хүмүүсийн амьдрал ямар<br />
нэгэн байдлаар хязгаарлагдмал байдаг. Ийм хүмүүс бусдын амьдралыг <strong>ойлгох</strong>од бэрхшээлтэй<br />
учрах бөгөөд улмаар энэ нь өөрсдийн хайрлаж халамжилдаг хүмүүстээ утга учиртай дэмжлэг<br />
туслалцаа үзүүлэхэд нь сөргөөр нөлөөлдөг. Тэд эргэн тойрныхоо хүмүүсийн үзэл бодол,<br />
мэдрэмжийг бүрэн гүйцэд харгалзан үздэггүйн улмаас нийгмийн харилцааг зохицуулах, түүнийг<br />
урьдчилан харахад бэрхшээлтэй учирдаг. Энэ чадварыг эзэмшээгүйн улмаас шинэ үзэл санаа,<br />
бусад үзэл бодол, хүмүүсээс тусгаарласан хана хэрэм бий болгож, ялгаварлан гадуурхах явдал<br />
нэмэгддэг. Нөгөө талаар, бусдыг ойлгодог хүмүүс үе тэнгийнхнийхээ итгэлийг олох, тэдэнтэй<br />
нөхөрлөх, хэлхээ холбоо бий болгох зэрэг давуу талтай. Ийм чадвартай хүнд үе тэнгийнхэн нь<br />
болон удирдах албаныхан илүү талтай байх ба тэд удирдагч болох магадлал өндөртэй. <strong>Бусдыг</strong><br />
<strong>ойлгох</strong> чадвартай байснаар аливаа хүн бусадтайгаа ямагт харилцан хамааралтай байдгийг<br />
ойлгож, өөртөө итгэлтэй байдаг.<br />
Энэ модулийн үндсэн зорилгын нэг нь нинжин сэтгэлтэй байх буюу бусдыг <strong>ойлгох</strong>, өөрийгөө<br />
бусдын оронд тавьж чадах чадварыг хөгжүүлэх явдал юм. Үүнийг судалснаар бүлэг хоорондын<br />
ялгааг илүү хялбараар даван туулах аргыг мэддэг болно. Ингэснээр ертөнцийн олон янзын<br />
өнгө төрх, ялгаатай байдлын давуу талын ашиг тусыг <strong>мэдэрч</strong>, өөр өөр бүлэг, гарал үүсэл бүхий<br />
хүмүүстэй зэрэгцэн амьдрах үед учирч болзошгүй зөрчилдөөнийг багасгах боломжтой болно.<br />
2
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ<br />
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ ЧАДВАРЫГ ЭЗЭМШҮҮЛЭХИЙН ТУЛД СУРАЛЦАГЧДЫН<br />
ОНЦЛОГ, ЯЛГААТАЙ БАЙДЛЫГ ХЭРХЭН ХАРГАЛЗАН ҮЗЭХ ВЭ?<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадварыг эзэмшүүлэхийн тулд насны түвшин тус бүрийн онцлогийг<br />
харгалзан үзэх нь чухал. Тухайлбал, тодорхой насны түвшинд бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадварыг<br />
эзэмшихэд нь тухайн хүний амьдарч буй нөхцөл байдал, орчин ямар байгаагаас шалтгаалан<br />
сургалтад хэрэглэх арга барил өөр өөр байж болох юм. 15-18 насныхны хувьд үе тэнгийнхэн,<br />
найз нөхдийгөө ойлгож мэдрэх нь чухал бол 23-35 насныхны хувьд үр хүүхэд, хамтран ажиллагч<br />
болон бусад хүмүүсийг хэрхэн <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> талаар бодитой оновчтой дасгал, жишээ ашиглах<br />
хэрэгтэй. Мөн 15-18 насны хөвгүүдэд бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадвараа илэрхийлэхэд амаргүй<br />
байдгийг бодолцоорой.<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуучуудыг тухайн сургалтад хэрхэн зохион байгуулж<br />
оролцуулах талаар нухацтай төлөвлөөрөй. Тэдний зарим нь өөрийн амьдралд нь тохиолдсон<br />
ялгаварлалаас болоод өөрийгөө жирийн хүмүүсээс ялгаатайг сөргөөр хүлээн авч нийгэмшиж<br />
чаддаггүй. Ийм хүүхдүүдийг оролцуулж, сургалтыг зөв зохион байгуулж чадвал хөгжлийн<br />
бэрхшээлтэй хүнийг зөв ойлгож хүлээн авахад нь жирийн хүүхэд, залууст хэрэгтэйгээс гадна<br />
хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд залуус ч өөртөө итгэлтэй болоход тустай. Мөн хот хөдөөгийн<br />
хүүхэд залуучуудын хувийн зан төлвийн онцлог (бүрэг ичимхий, хэт нүүрэмхий гэх мэт) зэргийг<br />
тооцоолох шаардлагатай.<br />
3
МОДУЛЬ 5<br />
4<br />
ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
Ялгаатай байдал<br />
Ялгаатай байдал гэдэг нь олон янз буюу өөр өөр байх явдал юм. Нийгмийн түвшинд үзвэл, энэ<br />
нь маш олон янзын үзэл баримтлалын эх үүсвэр болдог соёл иргэншил, үндэс угсаа, арьсны<br />
өнгө, хэл болоод шашин шүтлэгийн ялгаа юм. Ялгаатай байдлын улмаас үүсэн гарах олон янзын<br />
үзэл баримтлал, баялаг туршлага нийгэмд тус болохоос гадна асар их төвөг бэрхшээлийн<br />
үндэс болдог. Хэрэв хүмүүс өөр хоорондох жижигхэн ялгаагаа даван туулах гэж чармайхгүй<br />
бол ялгаатай байдал нь бүлгүүдийн хооронд эвгүй уур амьсгал төрүүлж ялгаварлан гадуурхах,<br />
бүр цаашилбал мөргөлдөөн, дайнд хүргэж болзошгүй юм.<br />
Тогтсон ойлголт<br />
Тогтсон ойлголт гэдэг нь зөвхөн бусдын харьяалагдах бүлгийг харгалзан үзэх явцуу итгэл<br />
үнэмшил юм. Тогтсон ойлголтоор хандах нь хүмүүсийг ямар нэгэн бүлэгт хүчээр хамруулан<br />
ойлгож, тухайн бүлгийн гишүүдийн хувь хүний өвөрмөц шинж чанарыг үл хэрэгсэхэд хүргэнэ.<br />
Үнэмшилтэй буюу итгэж болохуйц олон эх үүсвэрээс бусдын талаарх бидний ойлголт төлөвшин<br />
бүрэлддэг. Үүнд телевиз, кино, дуу хөгжим, эрх мэдэлтэй хүмүүс, уламжлалт ёс заншил, үе<br />
тэнгийнхэн гэх мэт. Ихэнх хүмүүс тэрхүү түгэн дэлгэрэх хандлагатай итгэл үнэмшлийг нягтлан<br />
шалгадаггүй бөгөөд түүний цаана нуугдаж байдаг эндүү ташаа зүйлийг огтхон ч анзаардаггүй.<br />
Бие биетэйгээ хөрш амьдардаггүй бол эсвэл маш бага буюу огт харилцаа холбоогүй бол хүн<br />
өөр нэг бүлгийн талаар ямар нэг бодит ойлголттой болох нь хялбар биш. Өөр өөр бүлгийн<br />
гишүүдийн нийтлэг сонирхол, бат бэх нөхөрлөл, тэдний хамтын хөдөлмөр ямар нэг тогтсон<br />
ойлголт бий болохоос сэргийлэхэд чухал үүрэгтэй.<br />
Ялгаварлах үзэл<br />
Энэ бол бодит баримтыг үл мэдэх буюу нягтлан шалгаагүйн улмаас, мөн тогтсон ойлголтын<br />
үндсэн дээр бий болдог сөрөг үнэлэмж юм. Аль нэг бүлгийн тухай ерөнхийлсөн ойлголттой<br />
болох хялбар бөгөөд энэ ерөнхий ойлголтын үндсэн дээр хүнийг сөргөөр үнэлж дүгнэх буюу<br />
ялгаварлах үзэл аяндаа бий болдог. Тогтсон ойлголт болон ялгаварлах үзлийн аль аль нь үл<br />
тоох буюу үл хэрэгсэх байдлын үр дүн юм. Бусдын талаар ямар нэг буруу ойлголттой байгаагаа<br />
анзаарч, түүнийгээ засаж залруулах, яаран бусдыг үнэлж дүгнэхээс сэргийлэх ухаалаг алхам<br />
хийх нь ялгаварлах үзлийг багасгах ач холбогдолтой.<br />
Ялгаварлан гадуурхах<br />
Ялгаварлан гадуурхах гэдэг нь ялгаварлах үзлийн үр дүн болох хувь хүн, бүлгүүдэд шударга<br />
бусаар харьцах, хандах явдал юм. Энэ бол тэгш эрхийг үл хэрэгсэн, хувь хүний мөн чанараас<br />
илүүтэй хамрагдах бүлгийг нь онцлон үзэж, нэг бүлгийнхнийг нөгөө бүлгээс нь дээгүүр<br />
эсвэл доогуур тавин хандаж буй нийгмийн шударга бус явдлын түгээмэл хэлбэр. Ялгаварлан<br />
гадуурхагдаж буй бүлгийн гишүүд хүчирхийлэл, доромжлолыг амсах нь олонтаа тохиолддог.<br />
Ялгаварлах үзэл болж хувирдаг тогтсон ойлголт нь ялгаварлан гадуурхах явдлын үндэс суурь<br />
юм.<br />
Хөгжлийн бэрхшээл<br />
Олон хүн төрөлхийн эсвэл олдмол шалтгааны улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болдог. Хөгжлийн<br />
бэрхшээл нь бага зэрэг сонсгол муудахаас авахуулаад хөл, гар мэдээгүй болох хүртэл маш<br />
өргөн хүрээг хамардаг. Жирийн хүмүүс тэдэнд ихэвчлэн өрөвдөх, эвгүйцэх, тэднээс айх<br />
сэтгэлээр хандсанаас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс өөрсдийгөө ямар ч чадваргүй, бусдаас<br />
хараат гэж бодоход хүргэдэг. Тэднийг ойлгож, юу мэдэрдгийг нь мөн адил <strong>мэдэрч</strong> үзсэнээр<br />
тухайн сэдвийг судалж буй суралцагчид хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс бусдын л адил хүндлэл,<br />
харьцааг хүсдэг, тэдэнтэй адил хүмүүс гэдгийг <strong>ойлгох</strong> болно. Хэдийгээр тэдэнд хийж чадахгүй<br />
юм бий ч, ихэнх хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст чадахгүйгээсээ чадах зүйл нь илүү олон байдаг.
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ<br />
СЭДВИЙН ТАНИЛЦУУЛГА<br />
СЭДЭВ 1. Ялгаатай байдал<br />
Энэ сэдвээр ялгаатай байдал ба бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>, тэдгээрийн нийгэмд хэрхэн нөлөөлөх<br />
тухай ойлголттой болж, өөрийн болон бусдын ялгаатай байдлыг танин мэдэх чадвар эзэмшинэ.<br />
СЭДЭВ 2. Тогтсон ойлголтууд<br />
Энэ сэдвээр тогтсон ойлголт, түүнийг таньж мэдэхийн зэрэгцээ тогтсон ойлголтын хувь хүн,<br />
нийгэмд үзүүлэх үр дагавар, тогтсон ойлголт хаанаас үүсдэгийг тодорхойлох чадвар эзэмшинэ.<br />
СЭДЭВ 3. Ялгаварлан гадуурхах<br />
Энэ сэдвийн хүрээнд бусдад нэр хоч өгөх, ялгаварлах, шударга бус хандах, эдгээрийн<br />
шалтгаан, мөн хувь хүн, нийгэмд хэрхэн нөлөөлдөг тухай судална. Ялгаварлан гадуурхах<br />
асуудал юунаас үүдэлтэй, бууруулах арга замын талаар хэлэлцэнэ.<br />
СЭДЭВ 4. Хөгжлийн бэрхшээл<br />
Энэхүү сэдвээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаарх тогтсон ойлголт, тэдгээрийн үр<br />
нөлөөг судлахын зэрэгцээ хөгжлийн бэрхшээлтэй байх нь хүмүүст ямар санагддаг, бусад хүн<br />
хэрхэн ханддаг зэргийг судална. Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд бусад хүн хэрхэн хандвал<br />
зохих талаар санаа бодлоо хуваалцана.<br />
СЭДЭВ 5. Жендэр ба жендэрийн үүрэг<br />
Энэ сэдвийн хүрээнд жендэр, жендэрийн үүргийн талаарх тогтсон ойлголт, түүний үр нөлөөг<br />
судалж, жендэрийн үүргийн талаарх тогтсон ойлголт, хандлагад нөлөөлөх дасгал ажиллана.<br />
СЭДЭВ 6. Эрх мэдэл ба бүлгийн зөрчил<br />
Энэхүү сэдвээр эрх мэдэлтэй хүн бусдыг буруу, шударга бус зүйл хэрхэн хийлгэдэг, үүнд<br />
хүмүүс хэрхэн ханддаг, яагаад хүмүүс фракц үүсгэдэг, тэдний санаа бодол, үр нөлөө зэргийн<br />
талаар судална. Ямар нэг бүлэг болон фракцид харъяалагдахын ялгаа, давуу, сул талын тухай<br />
хэлэлцэнэ.<br />
5
МОДУЛЬ 5<br />
ҮНЭЛГЭЭ<br />
I хэсэг. Мэдлэг<br />
Заавар: Өгөгдлийг уншаад хариултаа тохирох баганад “+” тэмдэг тавина уу.<br />
№ Өгөгдөл Тийм Үгүй<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
Ялгаатай байдал гэдэг нь олон янз буюу өөр өөр байхыг хэлнэ. Энэ нь<br />
олон янзын үзэл баримтлалын эх үүсвэр болдог соёл иргэншил, үндэс<br />
угсаа, арьсны өнгө, хэл, шашин шүтлэгийн ялгаа юм.<br />
Тогтсон ойлголт гэдэг бол бусдын зөвхөн харьяалагдах бүлгийг нь<br />
харгалзан үзэх явцуу итгэл үнэмшил юм.<br />
Ялгаварлан гадуурхах гэдэг нь ялгаварлах үзлийн үр дүн болох хувь<br />
хүн, бүлгүүдэд шударга бусаар харьцах, хандах явдал.<br />
Ялгаварлах үзэл болж хувирдаг тогтсон ойлголт нь ялгаварлан<br />
гадуурхах явдлын үндэс суурь юм.<br />
Жендэр бол хүний биологийн хүйст тулгуурлан нийгмийн зүгээс хүсэн<br />
хүлээж байдаг зан араншин, үүрэг хариуцлагын цогц юм.<br />
Эрэгтэйчүүд болон эмэгтэйчүүд тус тусдаа тогтсон тодорхой үйлдэл<br />
хийж, үүрэг хариуцлага хүлээдэг байх ёстой гэсэн үзэл нь нийгэмд<br />
тогтсон үзэл юм.<br />
II хэсэг. Чадвар<br />
Заавар: Өгөгдлийг уншаад өөрт тохирох хариултыг сонгон, харгалзах тоог дугуйлна уу.<br />
№ Өгөгдөл<br />
Байнга<br />
Заримдаа<br />
Огт үгүй<br />
1. Бусдын мэдрэмж, санаа бодлыг ойлгодог. 2 1 0<br />
2. Бусдад тусалж, түүндээ сэтгэл ханамжтай байдаг. 2 1 0<br />
3.<br />
Өөрийнхөө амьдралд бусад хүн яагаад чухал болохыг<br />
тодорхойлж чадна.<br />
2 1 0<br />
4. Бусдад тохиолдсон зүйлийг сэтгэлээсээ хуваалцдаг. 2 1 0<br />
5. Бусдын бодол санаа өөр байсан ч түүнд хүндэтгэлтэй ханддаг. 2 1 0<br />
6
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ<br />
III хэсэг. Хандлага<br />
Заавар: Өгөгдөл тус бүрийг уншаад өөрийнхөө үзэл бодлыг илэрхийлэх тоог дугуйлна уу.<br />
№ Өгөгдөл<br />
Санаа<br />
нийлнэ<br />
Эргэлзэж<br />
байна<br />
Санаа<br />
нийлэхгүй<br />
1<br />
Бид бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> талаар дунд сургуулийн<br />
сурагчидтай ярилцах хэрэгтэй.<br />
1 2 3<br />
2 Бид заавал бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> ёсгүй. 1 2 3<br />
3<br />
4<br />
5<br />
Бид бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> талаар гэр бүлийнхэн, найз<br />
нөхөдтэйгээ ярилцах хэрэгтэй.<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>той холбоотой асуудлууд нь бидний<br />
амьдралд холбоотой гэж үздэг.<br />
Монголд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс цөөн байгаа учраас<br />
бид зан үйлээ өөрчлөх шаардлагагүй.<br />
1 2 3<br />
1 2 3<br />
1 2 3<br />
7
МОДУЛЬ 5<br />
Сэдэв 1<br />
ЯЛГААТАЙ БАЙДАЛ<br />
8
БУСДЫГ МЭДЭРЧ ОЙЛГОХ<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр нийгэм дэх ялгаатай байдлын талаарх ойлголттой танилцана. Ялгаатай байдал<br />
нийгэмд хэрхэн нөлөөлдөг талаар судлах ба бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> гэж юуг хэлэх, энэ нь<br />
ялгаатай байдлыг зохицуулахад ямар үүрэг гүйцэтгэх талаар мэдэж авна. Мөн бүх хүнд сайн<br />
сайхан сэтгэлээр хандах хандлагаа нэмэгдүүлэхэд нь тус дөхөм болох бясалгалын дасгал хийх<br />
болно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн хүрээнд дараах мэдлэг, чадварыг эзэмшсэн байна.<br />
Үүнд:<br />
• “Ялгаатай байдал” болон “бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>” гэсэн нэр томъёог тодорхойлох.<br />
• Ялгаатай нийгмийн талаар гурваас доошгүй эерэг зүйл нэрлэх.<br />
• Ялгаатай нийгэмд учрах хүндрэлээс хоёроос доошгүйг нэрлэх.<br />
• Өөр бүлгийн гишүүн буюу өөрсдөдөө таалагддаггүй хэн нэгэнд сайнаар ханддаг болох<br />
чадвараа нэмэгдүүлэхэд тус болох нэг аргыг эзэмших.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас эсвэл самбар.<br />
• Самбарын үзэг эсвэл шохой.<br />
• Дэлгэц цаас.<br />
9
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 1<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Ялгаатай байдал гэдэг нь ялгаатай байх буюу олон янз байх чанар. Энэ байдал нь олон<br />
төрлийн үзэл бодол болон сонголтыг гаргаж ирдгээрээ амьдралыг улам сонирхолтой<br />
болгодог.<br />
• Хэрэв хүмүүс бусдыг ойлгож ухаарах, ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрөхийн тулд ямар<br />
нэг зүйл хийхгүй бол ялгаатай байдал нь өөр бүлэг буюу өөр өөр итгэл үнэмшилтэй<br />
хүмүүсийн хоорондох харилцаа холбоонд бэрхшээл үүсгэх боломжтой.<br />
• Ялгаатай байдлыг зохицуулах, <strong>ойлгох</strong>ын салшгүй нэг хэсэг бол бусдын байгаа байдал,<br />
мэдрэмж буюу сэдлийг таньж мэдэх, <strong>ойлгох</strong> чадвар юм.<br />
• <strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> гэдэг нь бусдын байгаа байдал, мэдрэмж, сэдлийг таньж мэдэн<br />
түүнийг <strong>ойлгох</strong>, өөр хүний <strong>мэдэрч</strong> байгааг мэдрэхийг хэлнэ.<br />
• <strong>Бусдыг</strong> <strong>ойлгох</strong> нь хүмүүст ертөнцийн янз бүрийн ялгаатай нөхцөл байдалд амьдрахын сайн<br />
сайхныг мэдрэхэд тусалдаг.<br />
• Монголд маш олон ялгаатай дүр төрх бий болж байгаа бөгөөд энэ байдал нь өдөр бүр<br />
нэмэгдэж, тэвчээр болон бусдыг <strong>ойлгох</strong> шаардлагыг бий болгож байна.<br />
• Хүн бүрт хүний амьдралын үндсэн зүйлүүд адилхан байдаг. Үүнийг ойлгож, харгалзан үзэх<br />
нь хэн бүхэнд ялгаатай байдал, дайсагнасан мэдрэмжийг даван гарахад нь тусална.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Олон төрөл болон ялгаатай байдал нь нийгэмд ямар нөлөө үзүүлдэг талаар үзнэ.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Ялгаатай байдал болон бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> тухай бодох<br />
Суралцагчдыг 4-5 багт хуваана. Баг бүрт дараах сэдвээс нэгийг оноон өгнө. Үүнд:<br />
--<br />
Өнгө.<br />
--<br />
Амьтан.<br />
--<br />
Нэр.<br />
--<br />
Мэргэжил.<br />
--<br />
Ургамал.<br />
--<br />
Тавилга хэрэгсэл. `<br />
Нэг минутын хугацаанд тэд өөрсдийн сонгосон сэдвийн дагуу аль болох олон үг жагсаан бичнэ.<br />
Тэдэнд эхлэх цагийг зарлан, нэг минутын дараа хийж буй ажлаа дуусгана.<br />
Баг бүр жагсаан бичсэн үгийн тоог хэлэхийг хүснэ. Хэлсэн тоог сэдвийнх нь хажууд бичээд,<br />
тэдэнд ийм олон үг бичсэнд нь баяр хүргэнэ.<br />
Сонгосон сэдвээс нь хамааран, баг бүрээс дараах асуултын тохирох хувилбарыг нь асууна.<br />
ӨНГӨ: Та нар ямар нэг зураг будахдаа эдгээр өнгөөс хэдийг нь сонгох вэ? Хэрэв та нарт<br />
зөвхөн улаан өнгө байсан бол зураг чинь ямар харагдах бол?<br />
АМЬТАД: Монголд амьдардаг амьтдын талаар хэн нэгэнд ярьж өгөхийг хүсвэл эдгээр<br />
амьтдаас хэдийг сонгох вэ? Хэрэв ганцхан төрлийн амьтантай байсан бол Монгол ямар байх<br />
байсан бол?<br />
10
ЯЛГААТАЙ БАЙДАЛ<br />
НЭР: Хэрвээ гэр бүлийн гишүүдийнхээ нэрийг нэрлэхийг хүсвэл эдгээр нэрээс хэдийг нь<br />
нэрлэх вэ? Бүх хүнд зөвхөн нэг ижил нэр өгдөг байсан бол ямар байх байсан бол?<br />
МЭРГЭЖИЛ: Шинэ хот барих бол эдгээр мэргэжлээс хэдийг нь ашиглах вэ? Хэрэв зөвхөн<br />
нэг л мэргэжлийн хүмүүс хотыг барьж эхэлбэл юу болох бол?<br />
УРГАМАЛ: Нэгэн том цэцэрлэг бий болгохыг хүсвэл эдгээр ургамлаас хэдийг нь сонгох вэ?<br />
Хэрэв ганцхан төрлийг ургуулбал ямар байх вэ?<br />
ТАВИЛГА: Байшиндаа тавилга сонговол энд нэрлэсэн тавилганы төрлөөс хэдийг нь хэрэглэх<br />
вэ? Хэрэв ширээний чийдэнгээс өөр тавилга байхгүй бол байшин чинь ямар харагдах бол?<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна:<br />
Хаа сайгүй бүх юм нь адилхан байсан бол дэлхий ямар харагдах байсан бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Уйтгартай, гунигтай, нэг хэвийн байх байсан.<br />
Дэлхий дээр маш олон төрлийн юмс байхын ач холбогдол нь юунд байдаг гэж бодож байна<br />
вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь амьдралыг илүү сайхан, сонирхолтой болгоно.<br />
Суралцагчдаас “ялгаатай байдал” гэж юуг хэлэх вэ? гэж асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ялгаатай байдал: Ялгаатай байх буюу олон янз байх чанар.<br />
Суралцагчдыг дөрвөн багт хувааж, дараах хоёр асуултын нэгийг эхний хоёр багт, нөгөөг нь<br />
дараагийн хоёр багт оноож өгнө.<br />
Нийгэмд ялгаатай байдал байхын ашигтай тал нь юу вэ?<br />
Ялгаатай байдлаас шалтгаалан ямар бэрхшээл гарч болох вэ?<br />
Баг бүр өөрт оногдсон асуултыг хэлэлцэн хариулна. Багуудын дундуур явж, тэд зөв хийж<br />
байгаа эсэхийг нь хянан, шаардлагатай бол туслалцаа үзүүлнэ.<br />
Таван минутын дараа багууд даалгаврыг гүйцэтгэж дуусмагц, нэг ижил асуултад хариулсан<br />
хоёр баг хариултаа нэгтгэж, нэг жагсаалт гаргана. Багууд гаргасан санаагаа бусадтайгаа<br />
хуваалцана. Санал болгож буй хариулт гарсан эсэхийг нягтлаарай.<br />
Нийгэмд ялгаатай байдал байхын ашигтай тал нь юу вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нийгмийн амьдрал илүү сонирхолтой болно.<br />
--<br />
Өөр олон зүйл хийж, сурч эсвэл бүтээж болно.<br />
--<br />
Хийх болон итгэх зүйлийн талаар илүү олон сонголттой болно.<br />
--<br />
Анхаарч үзэх болон бодож цэгнэх илүү их санаа бодол, төсөөлөл, үзэл санаа бий болно.<br />
--<br />
Бодол санаагаа солилцох боломжтой болж, оюун ухаан, соёлын амьдрал илүү баялаг<br />
болж хөгжинө.<br />
--<br />
Маш олон үзэл бодол хандлагаас хамгийн шилдэг сайныг нь авах буюу хэрэглэх<br />
бололцоотой болно.<br />
--<br />
Бэрхшээлийг даван туулах болон шаардлагыг хангах арга зам олдох магадлал их болно.<br />
--<br />
Ялгаатай байдлын талаарх туршлага нь хүмүүст ирээдүйд өөрсдөөс нь өөр хүмүүс болон<br />
өөр үзэл бодолтой тулгарахад нь бэлтгэл болж өгдөг.<br />
11
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 1<br />
Ялгаатай байдлаас шалтгаалан үүсдэг ямар бэрхшээл байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөр зүйлийг <strong>ойлгох</strong> буюу хүлээж авах нь бага байх тохиолдолд хүмүүс бие биетэйгээ<br />
харилцан учраа ололцоход их хүндрэл учруулдаг.<br />
--<br />
Бие биеэсээ өвөрмөц ялгаатай хүмүүст хамтран ажиллах, зорилгодоо хүрэх, бэрхшээлийг<br />
шийдвэрлэхэд хэцүү байж магадгүй.<br />
--<br />
Хүмүүс бие биетэйгээ санал нийлэхгүй байх магадлалтай бөгөөд үл ойлголцол, маргаан<br />
зөрөлдөөн ихэсч болох юм.<br />
--<br />
Энэ нь заримдаа нэлээд ярвигтай зөрчилдөөний эх үүсвэр болж, үр дүнд нь хүчирхийлэл<br />
гарч болох юм.<br />
Багуудын танилцуулгыг сонссоны дараа бусад суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Үүнд:<br />
Энэ багийн дүгнэлттэй санал нэг байна уу?<br />
Та нарт нэмж хэлэх зүйл байна уу?<br />
Бид ялгаатай бус буюу бүх зүйл нь адилхан нэгэн төрлийн ертөнцөд амьдаръя хэмээн шийдэж<br />
болох уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Хэдийгээр бид өөрсдийгөө бусдаас тусгаарлахыг оролдовч үнэн хэрэгтээ энэ дэлхий<br />
дээр маш олон үндэстэн, ястны хүмүүс, маш олон төрлийн санаа бодол оршин байдаг.<br />
Даяарчлалын улмаас ялгаатай бүлгийн хоорондох харилцаа холбоо нэмэгдсээр байна.<br />
Иймд бид юу хийх хэрэгтэй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ялгаатай байдлын улмаас үүсэх бэрхшээлийг арилгах арга замыг хайж олох хэрэгтэй. Бид<br />
өөрийн болон өөрсдийн нийгэмд байгаа ялгаварлах үзэлд анхаарлаа хандуулж, түүнийг<br />
өөрчлөх хэрэгтэй.<br />
Ялгаатай байдлын улмаас үүсч болох бэрхшээлд анхаарлаа хандуулж, тэдгээрээс урьдчилан<br />
сэргийлэхийн тулд юу хийж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт: Эдгээр бэрхшээлийг арилгахын тулд:<br />
--<br />
Өөрөөсөө ялгаатай хүмүүсийн тухай мэдлэг, ойлголтоо нэмэгдүүлэх шаардлагатай.<br />
--<br />
Өөрөөс нь өөрөөр бодож сэтгэдэг, эсвэл аливаа асуудалд өөрөөр буюу шинээр ханддаг<br />
хүмүүсийг хүндэтгэж сурах хэрэгтэй.<br />
--<br />
Хүн санал зөрөлдөх болон өөр санаа бодолтой байхыг тэвчиж сурах, мөн бүх хүн санаа<br />
нэгтэй байх, эсвэл үргэлж “зөв” байх ёстой гэсэн бодлоос салах хэрэгтэй.<br />
--<br />
Бусдаас өөр хүн байх нь ямар байдгийг <strong>мэдэрч</strong> сурах нь чухал.<br />
Дээрх хариултын хамгийн сүүлийнхийг онцлон, тайлбарлана. Хүмүүс бусдаас өөр хүн байх<br />
эсвэл өөр багийн гишүүн байх нь ямар байдгийг <strong>мэдэрч</strong> чаддаг байх ёстой. Энэ ойлголтыг<br />
“бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>” гэж нэрлэдэг болохыг хэлнэ.Суралцагчдаар “<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>”<br />
гэсэн нэр томъёоны тодорхойлолт гаргуулна. Тэдний гаргасан санаанд тулгуурлан, дараах<br />
тодорхойлолтыг самбарт бичнэ.<br />
Өөр хүний нөхцөл байдал, мэдрэмж, санаа бодлыг таньж мэдэн <strong>ойлгох</strong> буюу өөр хүний<br />
<strong>мэдэрч</strong> байгааг мэдрэхийг бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> гэнэ.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна. Үүнд:<br />
Та нарын хувьд амьдрал дээр “бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>” гэдэг нь юуг илэрхийлж байна вэ?<br />
12
ЯЛГААТАЙ БАЙДАЛ<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусдын оронд өөрийгөө байна гэж төсөөлөх.<br />
--<br />
Өөрийгөө өөр хүн гэж төсөөлөн, өөр хүн байх нь ямархуу байхыг эргэцүүлэн бодох.<br />
--<br />
Бусад хүнд ямархуу байгааг эргэцүүлэн бодох.<br />
--<br />
Бусад хүнд тохиолдсон явдал өөрт чинь тохиолдсон бол ямар байхыг эргэцүүлэх.<br />
--<br />
Хэдийгээр санал нэгдэхгүй байсан ч, ямар нэгэн зүйлийг бусдын нүдээр харах, <strong>ойлгох</strong>.<br />
--<br />
Бусад хүн өөрийн туршлага, <strong>мэдэрч</strong> байгаа зүйл, бодол санаагаа ярихад нь сонсон,<br />
тэдэнд итгэх.<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадвартай байх нь чухал уу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадвартай байх нь бие биеэ ойлгож, хамтран ажиллах боломж<br />
олгодог учраас чухал зүйл юм.<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>ойлгох</strong> чадвартай байх нь өөр өөр багт харъяалагдах хүмүүсийн хооронд үл<br />
ойлголцол, хүчирхийлэл, түрэмгийлэл үүсэхээс сэргийлдэг учраас чухал.<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>, ялгаатай байдал хоёр нь ямар уялдаа холбоотой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> нь бидэнд ялгаатай дэлхий ертөнцөд ажиллаж амьдрах, өөрөөсөө<br />
өөр хүмүүсийг хүндэтгэх, тэдэнтэй хамтран ажиллах, тэднээс ашиг тустай зүйл олж авах<br />
маш их боломжийг бий болгодог.<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> нь ялгаатай байдлаас үүдэн гарч болох хүндрэлийг даван туулах гол<br />
арга зам.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Бидний ялгаатай ба ижил төстэй байдал<br />
Суралцагчдаас тэдний үе тэнгийнхний дунд зөрчил үүсгэдэг ямар ялгаатай байдал байдгийг<br />
асууна. Хариултыг самбарт жагсааж бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
15-18 насны хүүхдүүдийн хувьд эцэг эхийн амьдралын түвшин, сурлагын амжилт, сурдаг<br />
сургуулийн нэр хүнд, насны ялгаа буюу хэддүгээр ангид сурч байгаа, биеийн гоо сайхан,<br />
өмсөж эдэлж байгаа хувцас, гар утасны хэрэглээ, оршин суудаг газар, жендэр, хөгжлийн<br />
бэрхшээл зэрэг нь ялгаатай байдлыг үүсгэдэг гэж хэлж болох юм.<br />
--<br />
19-24 насны залуусын хувьд хот хөдөөгийн гарал, эд хөрөнгө, боловсролын ямар түвшний<br />
сургуульд сурч байгаа, хэддүгээр курст сурч байгаа, гадаад үзэмж, хөгжлийн бэрхшээл,<br />
жендэр зэрэг нь түгээмэл гардаг ялгаатай байдлын жишээ байж болох юм.<br />
--<br />
25-35 насны хүмүүсийн хувьд нийгэмд эзлэх байр суурь, боловсролын түвшин, ажил<br />
мэргэжил, эд хөрөнгийн хэмжээ, жендэр, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эсэх зэрэг<br />
хүчин зүйл ялгаатай байдлыг үүсгэж болно.<br />
Суралцагчдыг дөрвөн бүлэгт хувааж, ялгаатай байдлын улмаас ямар нэг зөрчилд орж байсан<br />
хүний тухай дүрийн тоглолт үзүүлнэ. Бүлэг бүрийн тоглолтын дараа дараах асуултыг нийт<br />
суралцагчдаас асууна.<br />
13
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 1<br />
Ямар ялгаатай байдлын улмаас зөрчил үүсч байна вэ?<br />
Тухайн зөрчил ямар хор нөлөөтэй байна вэ?<br />
Хэрвээ та нарт ийм явдал тохиолдсон бол ямар мэдрэмж төрөх вэ?<br />
Тэд өрөвдөж, хайрлаж, зовлонг нь <strong>мэдэрч</strong> байна гэсэн хариулт өгөх хүртэл<br />
үргэлжлүүлэн тавьж болно.<br />
асуултыг<br />
Суралцагчдаас бүх хүнд адил байдаг зүйлийг асууна. Тэдний өгсөн хариултыг самбарт жагсаан<br />
бичнэ. Хэрэв дараах зүйлээс аль нэгийг орхигдуулсан бол асуулт асуун хариултыг дөхүүлж<br />
өгнө.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бид бүгдээрээ адилхан эрхтнүүдтэй, өсч том болж хөгширдөг, өвчин эмгэг тусдаг гэх мэт.<br />
--<br />
Бид бүгдээрээ мэдрэхүйтэй. Бид баярлаж бас гомддог. Бид бүгд л уйтгарлаж, уурлаж,<br />
сэтгэлээр унадаг.<br />
--<br />
Бидэнд бүгдээрэнд нь хүсэл мөрөөдөл, итгэл найдвар байдаг.<br />
--<br />
Бүгд л биднийг хүндэтгэж, бидэнд сайнаар хандаасай гэж хүсэцгээдэг.<br />
Хүмүүс мөн чанараараа бүгд адилхан байдаг уу, эсвэл өөр байдаг уу гэж суралцагчдаас асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэд мөн чанараараа адилхан байдаг.<br />
--<br />
Үүнийг бидэнд нийтлэг байдаг “биднээс салшгүй хүнлэг чанар” гэж нэрлэж болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Бясалгал<br />
Суралцагчдад бусдыг <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадвараа хөгжүүлэх бясалгал хийх болно гэж хэлнэ.<br />
Суралцагчдыг биеэ суллан, сандал дээрээ тухлан, нүдээ анихыг хүсээд, дараах зүйлийг<br />
аажмаар уншина:<br />
<br />
Өөрийн таньж мэддэг хүмүүсээ бодоорой. Өөрийн хайрлаж, талархаж сайн сайхныг хүсч<br />
явдаг хүнээ төсөөлөн бодоорой. Энэ хүн та нарыг төрүүлж, тэжээж өсгөсөн ээж чинь байж<br />
болно. Энэ хүн та нарыг өсгөж өндийлгөн та нарт тусалж байсан аав чинь байж болно.<br />
Аль эсвэл та нарын багш, найз нөхөр, эсвэл хамаатан садан чинь ч байж болно. Энэ<br />
хүнийхээ талаар болон та нарт өгдөг аз жаргал, аюулгүй байдлынх нь талаар анхааралтай<br />
бодоорой.<br />
Тэдний хийсэн бүхнийх нь төлөө талархаж байгаагаа бодоорой. Тэдэнд талархлаа<br />
илэрхийлэн, өгөхийг хүсч байгаа сайхан зүйлийнхээ талаар бодоорой. Магадгүй та<br />
нар тэдэнд их хэмжээний эд баялаг, гоё сайхан зүйлс өгөх, тэдэнд талархаж байдгаа<br />
илэрхийлэх эсвэл зүгээр л тэврэхийг хүсч байж болох юм. Үүнийгээ бодол санаандаа сайн<br />
тогтоогоорой.<br />
Одоо та нар өөрсдийн нэг их анзаардаггүй, та нартай бараг хамааралгүй хэн нэгний<br />
тухай бодоорой. Энэ нь жирийн нэг таньдаг хүн эсвэл сургууль дээр, зах дээр байнга хардаг,<br />
тааралддаг хүн, зурагтаар харсан эсвэл радиогоор сонссон хэн ч байж болно. Гэхдээ таны<br />
сайнаар ч биш, муугаар ч биш ханддаг хүн байх ёстой. Өөрийн сонгосон онцгой тэр хүндээ<br />
зориулсан сайн сайхан зүйлээ энэ жирийн хүнд мөн зориулаарай. Өөрийн сонгосон онцгой<br />
хүндээ зориулсан талархал, баяр баясгалан, сайн сайхан хүслүүдээ эргэн санаарай. Энэ<br />
14
ЯЛГААТАЙ БАЙДАЛ<br />
жирийн хүнд өөрийн сонгосон онцгой хүндээ өгсөн бэлгээ өгч байна, халуун дулаан үгс<br />
хэлж байна гэж төсөөлөөрэй. Сайн сайхан, талархах сэтгэлээ таслалгүйгээр, энэ хүн чинь<br />
мөн л адилхан хүн шүү дээ, бусдын л адил аз жаргал баяр баяслыг хүсч байгаа шүү дээ гэж<br />
бодоорой.<br />
Одоо өөртөө таалагддаггүй хэн нэгэн хүний тухай бодоорой. Энэ хүн чинь тантай хэзээ<br />
нэгэн цагт зөрчилдсөн, танд шударга бусаар хандсан, эсвэл зүгээр л танд таалагддаггүй<br />
хүн байж болно. Тэдгээр хүмүүс та, таны сонгосон онцгой хүн болон жирийн хүний нэгэн<br />
адил хүн, тэд ч бас өөртөө, өөрийн хайрладаг хүмүүстээ аз жаргал, баяр баяслыг хүсдэг<br />
шүү дээ гэж бодоорой. Тэр хүн чинь инээж, ээжийгээ эсвэл аавыгаа үнсэж байна гэж<br />
бодоорой. Тэд сэтгэл санаагаар унасан, ганцаардсан, эсвэл айснаасаа болоод уйлж байна<br />
гэж төсөөлөөрэй. Тэдний энэхүү хүнлэг чанар болон аз жаргал баяр баяслыг хүсч байгаа<br />
байдлыг нь тасалдуулалгүй бодоорой.<br />
Одоо сайн сайхан мэдрэмжээ тэдгээр хүмүүст мөн хүргээрэй. Тэдэнтэй хамт байхад<br />
та нарт сайхан байна гэж төсөөлөөрэй. Та нар тэдний сайн сайхан болгоныг сайшаана.<br />
Та нарынхтай адил тэдэнд байдаг хүн чанарыг мөн сайшаана. Одоо өөрсдийн сонгосон<br />
онцгой хүнд өгсөн тэр бэлгээ мөн тэдэнд бэлэглэж, халуун дулаан үгс хэлээрэй. Тэдэнд эд<br />
баялаг, сайхан зүйлс эсвэл чанга тэврэлт бэлэглэж байна гэж төсөөлөөрэй. Та нарын өгсөн<br />
бэлгийг авахдаа хэрхэн талархаж, баяр хөөртэй байгааг төсөөлөөрэй. Энэхүү харилцан<br />
бие биедээ сайн сайхныг хүссэн мэдрэмжээ хадгалж үлдээгээрэй. Одоо аажмаар энэ<br />
байдлаасаа гарч хэвийн байдалдаа эргэн ороорой.<br />
Суралцагчдыг нүдээ нээхийг хүсээд, дараах зүйлийн талаар ярилцана.<br />
Бясалгал ямар мэдрэмж төрүүлсэн бэ?<br />
Өөрийн хайрладаг хүндээ бэлэг өгөх нь ямар санагдав?<br />
Жирийн нэг хүнд бэлэг өгөх нь ямар санагдав?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Жирийн хүнд бэлэг өгөхөөс өөрийн хайрладаг хүндээ бэлэг өгөх нь илүү хялбар байдаг.<br />
Өөрийн дургүй хүнд бэлэг өгөх нь ямар санагдав?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрт таалагддаггүй хүнд талархах, түүнийг хайрлах хэцүү байдаг.<br />
Энэ нь тэдний хэн нэгэнд нь хандах та нарын хандлагыг өөрчилсөн үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрт “таалагддаггүй хүндээ” тэгж их муугаар хандахгүй байх хэрэгтэй юм байна гэж<br />
бодоход хүргэсэн.<br />
--<br />
Өөртөө “таалагддаггүй хүнээ” тийм ч сайн мэддэггүй юм байна гэж бодоход хүргэсэн.<br />
--<br />
Хэдийгээр “таалагддаггүй хүн”-ийхээ талаар бодлоо өөрчлөх нь хэцүү байсан ч хичээсэн.<br />
Энэхүү бясалгалаас хүмүүсийн талаарх ямар нэг шинэ үзэл, төсөөлөл олж авч чадав уу? Хэрэв<br />
тэгсэн бол яг юуг олж авав?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Миний дайсан гэж үзэж байсан эсвэл надад таалагддаггүй хүмүүс хүртэл надтай адил<br />
зүйлийг мэдэрдэг юм байна гэдгийг ойлгож ухаарлаа.<br />
--<br />
Хүн бүр сэтгэл зүрхээрээ адил юм байна гэдгийг ойлгож ухаарлаа.<br />
Бидний дотор оршин байдаг “биднээс салшгүй хүнлэг чанар”-ын талаар бодох нь бусдыг илүү<br />
сайн <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>од хэрхэн нөлөөлдөг вэ?<br />
15
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 1<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь ганцхан ялгаатай тал бус, өөрсдийн ижил төстэй зүйлсийн талаар бодож үзэхэд<br />
тус дөхөм болдог. Энэ нь юмсыг тэдний адилаар <strong>мэдэрч</strong>, тэднийг таньж мэдэх боломж<br />
олгодог.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, дүгнэлт хийнэ.<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадварыг амьдралд хэрэглэх, ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрч,<br />
дэмжих нь хувь хүнийг хэрхэн хөгжүүлдэг вэ?<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> чадварыг амьдралд хэрэглэх, ялгаатай байдлыг хүлээн зөвшөөрч,<br />
дэмжих нь нийгмийг хэрхэн хөгжүүлдэг вэ?<br />
--<br />
Ялгаатай байдал гэж огт байдаггүй ертөнцөд амьдрах нь дээр гэж үзэж байна уу, эсвэл<br />
хоорондоо ойлголцон сайнаар хандахын тулд биднээс ялгаатай хүмүүсийг хүлээн<br />
зөвшөөрч, <strong>ойлгох</strong> чадвараа хөгжүүлэх нь дээр гэж үзэж байна уу? Яагаад?<br />
16
Сэдэв 2<br />
ТОГТСОН ОЙЛГОЛТУУД
ЗОРИЛГО<br />
Суралцагчид тогтсон ойлголт гэсэн нэр томъёог тодорхойлж, өөрсдийн байдаг гэж итгэж буй<br />
ертөнц болон өөрсдийнх нь оршин буй соёл иргэншилд нийтлэг байгаа тогтсон ойлголтыг<br />
таньж мэдэх болно. Мөн тогтсон ойлголтын гарал үүслийг судлан, тэдгээрийн эх сурвалжийн<br />
талаар ярилцана.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийн эцэст суралцагчид нь дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Дөрвөн бүлэг бүхий тогтсон ойлголтыг тодорхойлж, тэдгээрийн талаар хэлэлцэх.<br />
• “Тогтсон ойлголт” болон “ялгаварлах” гэсэн нэр томъёог тодорхойлох.<br />
• Тогтсон ойлголтын таваас доошгүй эх сурвалжийг нэрлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар.<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой.<br />
• Тогтсон ойлголтын эх сурвалж (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1) – том үзүүлэн байдлаар.<br />
• Дэлгэц цаас - бүлгийн тоогоор.
ТОГТСОН ОЙЛГОЛТУУД<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Тогтсон ойлголт нь ямар нэгэн бүлэгт (нас, арьсны өнгө, хүйс, шашин шүтлэг, яс үндэс<br />
зэргээрээ адил хүмүүс) хамаарах хүмүүс нэг нэгэнтэйгээ ямар нэгэн байдлаар адил<br />
төстэй гэсэн санааг агуулсан, тэдний талаарх хялбарчилсан, уламжлалт хэв шинжтэй дүр<br />
төрх юм.<br />
• Тогтсон ойлголт нь тэдгээрийг оршин байхад нөлөөлж байдаг эрх мэдэлтэй этгээд,<br />
уламжлал, соёл, нэг үеийнхэн, гэр бүлийнхэн, мэдээллийн хэрэгсэл зэрэг нэлээд олон эх<br />
сурвалжтай байдаг.<br />
• Хүмүүсийн хувийн туршлагадаа үндэслэн гаргаж байгаа тогтсон ойлголт нь хүмүүсийн<br />
хоорондох харилцаа хязгаарлагдмал байдгаас эсвэл тодорхой нэгэн зан авир харуулахад<br />
тэд ямархуу үүрэг гүйцэтгэснийг ойлгож ухаараагүй хүнээс шалтгаалдаг.<br />
• Тогтсон ойлголтын эх сурвалж, тэдгээрийн зохицох байдал баримттай юм уу, эсвэл ямар<br />
нэгэн нөлөөллөөр бий болсон дүр зураг юм уу гэх зэргээр шүүмжлэлтэйгээр хандах нь<br />
тогтсон ойлголтыг мэдэхэд тусалдаг.<br />
• Ялгаварлах гэдэг нь ямар нэгэн бүлгийн талаар эртнээс бий болсон итгэл үнэмшлийг<br />
судалж мэдэлгүйгээр өгсөн сөрөг үзэл бодол, дүгнэлт, ямар нэгэн тодорхой бүлгийн<br />
талаар шалтгаангүйгээр сэжиглэн хардах буюу үзэн ядахыг хэлнэ.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Тус сэдвээр олон төрлийн тогтсон ойлголт, тэдгээр нь хэрхэн бий болдог талаар судална.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Тогтсон ойлголтыг судлах<br />
Самбарт дөрвөн багана бүхий хүснэгт зурна. Эхний баганад “өндөр настнууд” гэж бичээд<br />
суралцагчдаас өндөр настай хүмүүсийг тодорхойлоход хэрэглэгдэх үгсийг хэлэхийг хүснэ.<br />
Тэдэнд “ухаантай”, “хараа муудах”, “шүдгүй болох” гэх мэт тайлбарлах үгс хэлэх хэрэгтэй<br />
гэдгийг ойлгуулна. Тэдний хэлсэн бүх санааг самбарт бичнэ.Үлдсэн гурван баганад “хүүхдүүд”,<br />
“томчууд”, “урлагийнхан” гэх мэтчилэн тухайн нөхцөл байдалд тохируулан чөлөөтэй байдлаар<br />
бүлгийг сонгон, нэрийг нь бичээд, өмнөхийн адил оролцогчдын хэлсэн үгсийг жагсаан<br />
бичнэ. Багана болгонд бичсэн үгсийг агуулгаар нь эерэг, сөрөг, дунд зэргийн гэсэн ангилалд<br />
суралцагчид хуваана. Дараах асуулт тавьж, хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ.<br />
Эдгээр жагсаасан үгсийг хооронд нь харьцуулбал юу ажиглагдаж байна вэ?<br />
Ихэнх үгс нь сөрөг гэсэн хэсэгт хамаарах тийм бүлэг байна уу? Аль бүлэг нь тийм байна вэ?<br />
Яагаад ийм байна гэж бодож байна вэ?<br />
Ихэнх үгс нь эерэг гэсэн хэсэгт хамаарах тийм бүлэг байна уу? Яагаад ийм байна гэж бодож<br />
байна вэ?<br />
Ихэнх үгс нь дунд зэргийн гэсэн хэсэгт хамаарах тийм бүлэг байна уу? Яагаад ийм байна гэж<br />
бодож байна вэ?<br />
19
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 2<br />
Суралцагчид дараах өгүүлбэрийг гүйцээн нөхөж бичнэ.<br />
<br />
Эдгээр жагсаалтыг харахад надад ... сэтгэгдэл төрж байна.<br />
<br />
Эдгээр жагсаалтыг хараад би ... зүйлийг ойлгож авлаа.<br />
Суралцагчид бичсэн зүйлээ бусадтайгаа хуваалцана. Самбарт бичсэн бүлгүүдийн аль нэгэнд<br />
нь харъяалагдах хэн нэгнээс ямархуу сэтгэгдэлтэй байгааг нь асууна.<br />
Самбарт бичсэн хамгийн олон сөрөг үг хэллэг багтаасан бүлгийг сонгон авч, суралцагчдаас<br />
“Эдгээр үг, хэллэгээс яг ямар нь энэ бүлгийн бүх хүнд тохирох вэ?” гэж асууна.<br />
Тэдний гаргасан санаанаас тухайн бүлэгт багтах ихэнх хүний хувьд тохирох шинж чанарыг<br />
дугуйлна. Жишээлбэл: Эмэгтэйчүүдийн хувьд “хүүхэд төрүүлдэг” гэх мэт.<br />
Жагсаалтад орсон бусад үг хэллэгийг анхаарч харах явцдаа тухайн бүлгийн бүх гишүүдийн<br />
хувьд үнэн байж чадахгүй тийм үг хэллэг хэлэхийг суралцагчдаас хүснэ. Тэдгээр үгсийг зурж<br />
хасна. Жишээлбэл эмэгтэйчүүдийн хувьд “амархан эмзэглэдэг”, хүүхдүүдийн хувьд “залхуу”<br />
гэх мэт. Эдгээр жагсаалт нь янз бүрийн бүлгийн талаар бидэнд тогтсон ойлголтыг багтаасан<br />
гэдгийг хэлнэ. Самбарт “тогтсон ойлголт” гэсэн үгийг бичээд, суралцагчдаас энэ үг ямар<br />
утгатайг асууна. Тэдний гаргасан санаа, хэлсэн үгсийг аль болохоор ашиглан, дараах утга<br />
санаа бүхий тодорхойлолт гаргана.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Тухайн бүлгийн бүх хүн, эсвэл ихэнхэд нь тохирох шинж тэмдэг нь ховор тул тохирохгүй шинж<br />
тэмдгийн талаар маш нарийн тодруулан асуугаарай.<br />
Тогтсон ойлголт: Ямар нэгэн бүлэгт (нас, арьсны өнгө, хүйс, шашин шүтлэг, яс үндэс<br />
зэргээрээ адил хүмүүс) хамаарах хүмүүс нэг нэгэнтэйгээ ямар нэгэн байдлаар адил төстэй<br />
гэсэн санааг агуулсан бүлэг хүмүүсийн талаарх хялбарчилсан, уламжлалт хэв шинжтэй<br />
дүр төрх.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Ямар ч бүлгийн бүх гишүүдийн хувьд үнэн байж чадах зүйл бараг үгүй тул ихэнх үгийг дарж<br />
хасах хэрэгтэй болно.<br />
Суралцагчдаас дараах зүйлийг асууна.<br />
Тогтсон ойлголт үргэлж сөрөг байдаг уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Зарим нь эерэг байдаг.<br />
“Эерэг” тогтсон ойлголтын жишээ хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Охид сурлагаар сайн байдаг бөгөөд хүмүүжил сайтай байдаг.<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүд шийдвэр гаргахдаа сайн байдаг.<br />
--<br />
Монголчууд гүндүүгүй сайн хүмүүс.<br />
20
ТОГТСОН ОЙЛГОЛТУУД<br />
Эдгээр нь үнэн үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Эерэг тогтсон ойлголт нь сөрөгтэйгээ нэгэн адил тухайн бүлгийн бүх гишүүдийн<br />
хувьд үнэн биш байж болно.<br />
Сөрөг тогтсон ойлголтыг өөрөөр юу гэж нэрлэдэг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ялгаварлах.<br />
“Ялгаварлах” гэсэн үгийг самбарт бичнэ. Суралцагчдаас үүнийг хэрхэн тодорхойлж болохыг<br />
асууна. Тэдний гаргасан санааг ашиглан самбарт дараах тодорхойлолтыг бичнэ.<br />
<br />
Ялгаварлах: Ямар нэгэн бүлгийн талаар эртнээс бий болсон итгэл үнэмшлийг судалж<br />
мэдэлгүйгээр өгсөн сөрөг үзэл бодол, дүгнэлт, ямар нэгэн тодорхой бүлгийн талаар ямар<br />
ч шалтгаангүйгээр сэжиглэн хардах буюу үзэн ядах.<br />
Суралцагчдаас өөрсдийн гаргасан жагсаалтыг дахин харахыг хүсээд, дараах асуултыг асууна.<br />
Хүмүүсийг өөр ямар шинж чанараар нь ялгаварладаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Арьс өнгө<br />
--<br />
Шашин шүтлэг<br />
--<br />
Яс үндэс<br />
--<br />
Овог угсаа<br />
--<br />
Нас<br />
--<br />
Хүйс<br />
--<br />
Биеийн хэмжээ, гадаад байдал<br />
--<br />
Мэргэжил<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээл<br />
--<br />
Нийгмийн давхарга<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Эдгээрийн талаар ярилцахад ямар санагдаж байна вэ? Яагаад? Ямар нэгэн зүйлийг бодоод,<br />
түүнийгээ бусдад сонсогдохоор хэлэх нь хэцүү байв уу, эсвэл амархан байв уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ийм үзэл бодолтой байх нь ихэнхдээ нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдсөн зүйл биш гэдгийг<br />
хүмүүс мэддэг.<br />
--<br />
Таатай санагдаагүй, ямар нэг тодорхой бүлгийн талаар “муу” зүйлийг ил хэлэх.<br />
--<br />
Ингэснээр тайтгарсан, зарим хүний хувьд өөрийн сэтгэл доторхоо “уудлан гаргаж”<br />
иймэрхүү зүйлийн талаар ярих нь үнэн хэрэгтээ их сайн зүйл байж болно.<br />
Хэрэв тогтсон ойлголт үнэн зөв гэж бодож байвал, энэ бодол нь хэн нэг хүний тухайн бүлэгт<br />
хандах зан авирт нь хэрхэн нөлөөлөх вэ? Жишээ гаргана уу.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэн нэгний ааш араншинг тийм байх болов уу гэж төсөөлж магадгүй.<br />
--<br />
Хэрэв хэн нэгэн багш охидыг хөвгүүдээс илүү ухаалаг гэж боддог бол тэр охидод илүү<br />
сайнаар хандах буюу сайн дүн тавих магадлалтай.<br />
--<br />
Хэрэв хэн нэгэн ажил олгогч эрэгтэйчүүдийг ажилд авбал илүү тогтвортой ажиллана гэж<br />
боддог бол эмэгтэйчүүдийг ажилд авах сонирхол багатай байж болзошгүй.<br />
--<br />
Хэн нэгэн хүн өөрийгөө бусад бүлэгт хамаарах хүмүүсээс илүү гэж бодвол тэдэнд<br />
тоомжиргүй хандах, тэдгээр хүмүүсийг гомдоох ямар нэгэн зүйлийг хийж болзошгүй.<br />
21
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 2<br />
Та нар өөрийн харъяалагдах бүлгийн ямар тогтсон ойлголтыг бодитой гэж итгэдэг вэ?<br />
Гарч болох хариулт (боломжит хариулт олон бий):<br />
--<br />
Эмэгтэйчүүд “жинхэнэ” эмэгтэй болохын тулд хүүхэдтэй байх ёстой.<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүд гэр бүлээ тэжээх ёстой.<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүд зоригтой байх ёстой.<br />
Эдгээр тогтсон ойлголт нь хүний зан авирт хэрхэн нөлөөлнө гэж бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрэв хэн нэгэн охин “заавал хүүхэдтэй байх хэрэгтэй” гэдэгт итгэвэл тэрээр энэ<br />
зорилгодоо хүрэхийн тулд өөрийн хүсэл сонирхлоо хойш тавьж, гэрийн эзэгтэй болно.<br />
--<br />
Хэн нэгэн хөвгүүн “эрэгтэйчүүд үргэлж зоригтой хатуужилтай байдаг” гэсэн ойлголтыг<br />
хэрэгжүүлэхийн тулд өөрийгөө хүнд хэцүү байдалд оруулж болох юм.<br />
Ямар нэг тогтсон ойлголт ямар нэгэн бүлгийн зөвхөн нэг хүний хувьд үнэн байвал яах вэ? Энэ<br />
нь тухайн бүлгийн хувьд үнэн гэсэн үг үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Энэ нь зөвхөн тухайн хувь хүнд л уг шинж чанар байна гэсэн үг. Энэ нь тухайн<br />
бүлгийн хүн бүр тийм гэсэн үг биш.<br />
Эерэг тогтсон ойлголт бүлэг хоорондын харилцаанд ямар хор хөнөөл учруулж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эерэг тогтсон ойлголт хүртэл (жишээ нь, хар арьстнууд спортод сайн байдаг, Монголчууд<br />
зоригтой гэх мэт) тухайн бүлгийн хүмүүсийг ямар нэгэн ангилалд оруулж, бусад хүнд мөн<br />
тэднийг ангилж дараалуулах боломж олгодог. Хэрэв тэр эерэг ангилалд хүрэхгүй бол<br />
өөрийгөө голоход хүрнэ.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Тогтсон ойлголт юунаас бий болдгийг судлах<br />
Суралцагчдаас тогтсон ойлголт ямар эх сурвалжаас бий болдгийг сууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ямар нэгэн эрх мэдэлтэй хүмүүс (эцэг эхчүүд болон гэр бүлийн бусад гишүүд, багш нар,<br />
хамт олны удирдагчид)<br />
--<br />
Үе тэнгийнхэн<br />
--<br />
Телевиз, кино зэрэг мэдээллийн хэрэгсэл, ном сэтгүүл<br />
--<br />
Соёлын зүйлс (ардын дуу, үлгэр домог, зүйр цэцэн үг гэх мэт)<br />
--<br />
Хувь хүнд тохиолдсон үйл явдал<br />
--<br />
Түүх<br />
“Тогтсон ойлголтын эх сурвалж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.1) үзүүлэнгээ дэлгэн харуулна.<br />
Суралцагчдыг дөрвөн багт хуваагаад, баг бүрт тогтсон ойлголтын эх сурвалжаас (насанд<br />
хүрэгсэд, үе тэнгийнхэн, мэдээллийн хэрэгсэл, соёл зан заншил) оноож өгнө. Багууд өөрт<br />
оногдсон эх сурвалжид тохирох үзүүлэн хийж, бусдадаа тайлбарлана.<br />
Баг бүрийг тайлбарын дараа суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Нэмж хэлэх зүйл байна уу?<br />
Энэ багийн хариулттай санаа нийлж байна уу? Үгүй бол яагаад?<br />
22
ТОГТСОН ОЙЛГОЛТУУД<br />
Тогтсон ойлголтын эх сурвалж – боломжит хариултыг (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 2.2) чиглэл<br />
болгон ашиглана. Хэрэв суралцагчид ямар нэг зүйлийг орхих, эсвэл зарим буруу, тохирохгүй<br />
зүйл хэлбэл зөв хариулт руу чиглүүлэх асуулт асууна. Бүх баг тайлбараа дууссаны дараа<br />
суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Эдгээр эх сурвалжаас олж мэдсэн зүйлсэд үргэлж итгэх ёстой юу? Яагаад? Яагаад болохгүй<br />
гэж?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сонссон зүйлийнхээ талаар тунгаан бодолгүйгээр шууд итгэж болохгүй.<br />
--<br />
Тухайн мэдээллийг сайтар шүүн тунгааж, түүнд итгэх эсэхээ шийдэх нь маш чухал.<br />
Тогтсон ойлголт яагаад ийм хүчтэй байдаг юм бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэдгээрийг ихэвчлэн бидний итгэдэг эх сурвалжаас бодитой, үнэн мэтээр бусдад тараадаг<br />
тул хүмүүс асууж шалгаалгүйгээр итгэх нь элбэг байдаг.<br />
--<br />
Tэдгээр нь маш олон эх сурвалжаар дамжин давтагдсанаар үнэн юм шиг болж хувирдаг.<br />
--<br />
Aль ч нийгэм тэдгээрийг өөрийн гишүүддээ үеэс үед дамжуулан өвлүүлдэг. Ер нь хүн ойр<br />
орчныхоо хүмүүсийн итгэдэг зүйлсэд мөн адил итгэх хандлагатай байдаг.<br />
Тогтсон ойлголт буруу байхад хүмүүс тэднийг яагаад үнэн зөвийг нь олох гэж оролддоггүй юм<br />
бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэнх тохиолдолд тэдгээр нь нийгмийн нэгэн хэсэг болсон байдаг тул маш цөөн хүн<br />
тэдгээрийг зөв биш гэдгийг ойлгож мэддэг.<br />
--<br />
Та эргэн тойрныхоо хүн бүрийн итгэж байгаа зүйлийн үнэн зөв эсэхийг олж мэдэхийг<br />
хичээхэд маш нарийн ухаан, эр зориг хэрэгтэй. Гэхдээ цөөн боловч хүн үүнийг<br />
гүйцэлдүүлдэг.<br />
Хэн нэгний хэлсэн зүйл, итгэл үнэмшлийн эх сурвалжийн талаар нарийн тунгаан бодох нь<br />
тогтсон ойлголтыг даван гарахад бидэнд хэрхэн тус дөхөм болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт: Нарийн тунгаан бодсоноор:<br />
--<br />
Бид тогтсон ойлголтын сул болон хязгаарлагдмал байдлыг олж мэдэн үнэлэлт өгч чадна.<br />
--<br />
Эдгээр дүрслэл нь зөрөлдөөнтэй эсвэл хэт хялбарчлагдсан байдаг гэсэн логик дүгнэлтэд<br />
бид хүрнэ.<br />
--<br />
Бид ялгаатай байдалд хандах болон түүнийг хүндэтгэх илүү тохиромжтой арга замыг бий<br />
болгож чадна.<br />
Хүмүүсийн амьдралын туршлага, үзэж харсан зүйлд үндэслэсэн тогтсон ойлголтын талаар юу<br />
гэж бодож байна вэ? Үүнд хүмүүс яагаад илүү амархан итгэдэг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Яагаад гэвэл бид “өөрсдийн нүдээр харцгаасан шүү дээ”<br />
Амьдралын туршлага, үзэж харсан зүйлдээ үндэслэн тогтсон ойлголтыг бий болгодог хүмүүс<br />
хаана алдаа гаргадаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэвчлэн хүмүүс тогтсон ойлголтыг ямар нэгэн бүлэг хүмүүсийн талаарх маш<br />
хязгаарлагдмал мэдлэг буюу тохиолдсон үйл явдлын талаарх мэдлэгтээ үндэслэн бий<br />
болгодог.<br />
--<br />
Хүмүүс өөрийгөө бусад хүний зан үйлд хэрхэн нөлөөлж байдгийг огт ухаардаггүй бөгөөд<br />
харин үүний оронд тэднийг угаасаа тийм гэж хүлээж авдаг.<br />
23
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 2<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.1<br />
ТОГТСОН ОЙЛГОЛТЫН ЭХ СУРВАЛЖ<br />
Уг эх сурвалжид багтах ямар дэд бүлгүүд байна вэ?<br />
Энэ категорид багтах хүмүүс, байгууллагын жишээ<br />
хэлнэ үү?<br />
БОЛОМЖТОЙ ЗҮЙЛ<br />
Энэ эх сурвалжид итгэх ямар<br />
үндэслэл байна вэ?<br />
БОЛОМЖГҮЙ ЗҮЙЛ<br />
Яагаад энэ эх сурвалж бодитой<br />
биш вэ?<br />
ЖИШЭЭ<br />
Энэ бүлгээс гаргасан тогтсон<br />
ойлголтын жишээ хэлнэ үү?<br />
24
ТОГТСОН ОЙЛГОЛТУУД<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 2.2<br />
Багшид өгөх мэдээлэл. Тогтсон ойлголтын эх сурвалж – Боломжит хариулт<br />
1. ЭХ СУРВАЛЖ: “НАСАНД ХҮРЭГЧИД”<br />
а. Энэ эх сурвалжид багтах ямар дэд бүлгүүд байна вэ?<br />
Хариулт: Эцэг эх, насанд хүрсэн хамаатан, багш нар, хамт олны удирдагчид, залуучууд, өсвөр<br />
үеийн байгууллагын удирдах ажилтан, төрийн алба хаагчид, найз нөхдийн эцэг эх.<br />
б. Эдгээрийн ямар хүчин зүйл нь хүмүүст итгэл төрүүлэх вэ?<br />
Хариулт: Эцэг эх болон бусад насанд хүрэгчид залуу хүмүүсийн амьдралд хүчтэй нөлөө үзүүлэх<br />
хүмүүс гэж тооцогддог. Бидэнд өөрсдөөсөө ахмад настай хүнийг хүндлэх ёстой гэж сургадаг.<br />
Багш нар их мэдлэгтэй бөгөөд бидэнд үнэнийг зааж сургадаг гэж үздэг.<br />
в. Яагаад энэ эх сурвалж бодитой биш байж болох вэ?<br />
Хариулт: Ямар ч эх сурвалжийг бодитой, найдвартай гэдгийг батлах аргагүй. Бодитой үнэнд<br />
хүрэх нь үнэхээр хэцүү бөгөөд эх сурвалж нь өөр хоорондоо зөрчилтэй байдаг. Хүн бүр өөрийн<br />
өсч хүмүүжсэн орчинд тогтсон ойлголттой тулгарч, зарим нь түүнийг амьдралдаа үнэн бодитой<br />
мэтээр хүлээн зөвшөөрч, энэ нь үеэс үед дамждаг.<br />
г. Энэ бүлэгт хамаарах хэн нэгний гаргасан ямар нэгэн тогтсон ойлголтын жишээг хэлнэ үү?<br />
Хариулт бүлгээс хамаарч өөр өөр байна.<br />
2. ЭХ СУРВАЛЖ: “ҮЕ ТЭНГИЙНХЭН”<br />
а. Энэхүү эх сурвалжид багтах ямар дэд бүлгүүд байна вэ?<br />
Хариулт: Насны хувьд нэг бүлэгт хамаарах хүмүүс, найз нөхөд, нэг ангийнхан, сургуулийн нэг<br />
үеийнхэн, хөршийн хүүхдүүд<br />
б. Энэ эх сурвалжийн хувьд ямар хүчин зүйл хүмүүст итгэл төрүүлэх вэ?<br />
Хариулт: Үе тэнгийнхэн бусад эх сурвалжаар дамжсан тогтсон ойлголтод хүн бүр итгэдэг<br />
мэтээр хүчийг нь нэмэгдүүлдэг. Тэд та нарын найз нөхөд учраас тэдэнд итгэдэг.<br />
в. Яагаад энэ эх сурвалж бодитой биш байж болох вэ?<br />
Хариулт: Дээрхтэй адил (“Насанд хүрэгчид” эх сурвалжийн “в” асуултын хариулттай адил).<br />
г. Энэ бүлэгт хамаарах хэн нэгний гаргасан ямар нэгэн тогтсон ойлголтын жишээг хэлнэ үү?<br />
Хариулт бүлгээс хамаарч өөр өөр байна.<br />
25
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 2<br />
3. ЭХ СУРВАЛЖ: “МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЭЛ”<br />
а. Энэхүү эх сурвалжид багтах ямар дэд бүлгүүд байна вэ?<br />
Хариулт: Телевиз, кино, ном, сонин, сэтгүүл, радио болон зар сурталчилгаа.<br />
б. Энэ эх сурвалжийн хувьд ямар хүчин зүйл хүмүүст итгэл төрүүлэх вэ?<br />
Хариулт: Мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулж буй мэдээллийг бодитой, үнэн зөв мэтээр<br />
өгдөг учраас хүмүүс эргэлзээгүйгээр итгэдэг. Телевиз, кино зэрэг орчин үеийн мэдээллийн<br />
хэрэгслийн мэдээлэл, нэвтрүүлэг нь хүчирхэг гүрний мэдээллийн хэрэгслээс дамжин ирсэн<br />
байх буюу тэдний загвараар хийсэн байдаг тул үнэн зөв гэж тооцогддог.<br />
в. Яагаад энэ эх сурвалж бодитой биш байж болох вэ?<br />
Хариулт: Дээрхтэй адил (“Насанд хүрэгчид” эх сурвалжийн “в” асуултын хариулттай адил).<br />
г. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс олж мэдсэн ямар нэгэн тогтсон ойлголтын жишээг хэлнэ үү?<br />
Хариултууд бүлгээс хамаарч өөр өөр байна.<br />
4. ЭХ СУРВАЛЖ: “СОЁЛ, ЗАН ЗАНШИЛ”<br />
а. Энэхүү эх сурвалжид багтах ямар дэд бүлгүүд байна вэ?<br />
Хариулт: Уламжлалт итгэл үнэмшлүүд, цэцэн үгс, ардын дуу, үлгэр домог, сүсэг бишрэл, аливаа<br />
зүйлийг хийх уламжлалт аргууд.<br />
б. Энэ эх сурвалжийн хувьд ямар хүчин зүйл хүмүүст итгэл төрүүлэх вэ?<br />
Хариулт: Үлгэр домог, ардын дуу болон бусад уламжлагдан ирсэн зүйл нь урт удаан хугацааны<br />
түүхээрээ үнэн зөв хэмээн тооцогддог. Хүмүүс уламжлал, зан заншлаа хүндэтгэн үзэж,<br />
тэдгээрийг илүү сайн байсан ч шинэ санаа бодлын эсрэг “нотолгоо” болгон хэрэглэдэг.<br />
в. Яагаад энэ эх сурвалж бодитой биш байж болох вэ?<br />
Хариулт: Дээрхтэй адил (“Насанд хүрэгчид” эх сурвалжийн “в” асуултын хариулттай адил).<br />
г. Энэ бүлэгт хамаарах хэн нэгний тухай гаргасан ямар нэгэн тогтсон ойлголтын жишээг<br />
хэлнэ үү?<br />
Хариулт бүлгээс хамаарч өөр өөр байна. Олны дунд хэлэгддэг үгсийн жишээ:<br />
--<br />
Эмэгтэй хүний үс нь урт, ухаан нь богино.<br />
--<br />
Эмэгтэй хүн байснаас эрэгтэй байсан нь хавьгүй дээр.<br />
26
Сэдэв 3<br />
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАХ
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр бусдад нэр хоч өгөх, бусдыг ялгаварлан гадуурхах тухай үзнэ. Ялгаварлан<br />
гадуурхагдсан хүн, ялгаварлан гадуурхагч болон нийгэмд ялгаварлан гадуурхах үзэл ямар<br />
нөлөө үзүүлдэг болохыг олж мэднэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид нь дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• “Ялгаварлан гадуурхах” гэсэн нэр томъёог тодорхойлох.<br />
• “Нэр хочоор дуудах”, “хоч өгөх”, “шударга бусаар хандах”-д төрдөг сэтгэгдэл, мэдрэмжийг<br />
тайлбарлах.<br />
• Хүмүүс яагаад хоч өгдөг, бусдыг ялгаварлан гадуурхдаг талаар хоёроос доошгүй шалтгаан<br />
нэрлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар.<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой.<br />
• Нэр хоч болон шударга бус хандлагын хүснэгт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1) –том үзүүлэн<br />
хэлбэрээр.<br />
• Малгай, эсвэл том хайрцаг буюу өөр ямар ч сав ашиглаж болно.
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАХ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хүмүүсийг нэр хочоор дуудах нь тэднийг ихээр гомдоож, сэтгэл санааг нь үймүүлдэг.<br />
• Ялгаварлан гадуурхах нь хүнд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Мөн ялгаварлан гадуурхаж байгаа<br />
хүнд өөрт нь болон нийгэмд муугаар нөлөөлдөг.<br />
• Ялгаварлан гадуурхах явдал нь зориудаар буюу муу санааны үр дүнд гардаг. Бас<br />
бодлогогүйгээс, санамсаргүйгээр, эсвэл аяндаа гарсан байж болно.<br />
• <strong>Бусдыг</strong> ялгаварлан гадуурхахаас зайлсхийхийн тулд хүн бүрийг бие даасан хувь хүн гэдгээр<br />
харж хандахыг хичээх хэрэгтэй.<br />
• Ялгаварлан гадуурхах гэдэг нь тухайн хүний харъяалагддаг бүлэгт сөргөөр хандах, ад үзэх<br />
буюу ялгаварлах хандлага гаргахыг хэлнэ.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Уг сэдвээр ялгаварлах болон тогтсон ойлголт нь хүмүүсийн бусдад хандах хандлага, зан үйлд<br />
ямар нөлөө үзүүлдэг болохыг судална.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Нэр хоч өгөх болон шударга бусаар хандах<br />
Нэр хоч болон шударга бус хандлагын хүснэгт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 3.1)-ийг дэлгэн харуулж,<br />
суралцагчид цаасан дээр бичиж авна. Тэд хүснэгтийн нүд бүрийг анхааралтай уншаад, бөглөж<br />
бичнэ. Бичихийг хүсч буй зүйл нь ичгэвтэр эсвэл тэднийг эвгүй байдалд оруулахаар байсан ч<br />
аль болох үнэн зөв гүйцэд хариулах ёстой гэдгийг анхааруулна. Хүснэгтэд юу бичихийг дараах<br />
байдлаар тайлбарлана.<br />
Зүүн дээд талын нүдэнд нас, хүйс, нийгмийн гарал үүсэл, үндэс угсаа, шашин шүтлэг, гадаад<br />
төрх, бэлгийн чиг баримжаа болон бусад шинж чанараасаа болоод нэрлэгдэж байсан нэрүүдээ<br />
бичнэ.<br />
--<br />
Зүүн доод талын нүдэнд та нар бусад хүмүүсийг шинж чанараар нь (хүйс, шашин шүтлэг,<br />
гадаад төрх гэх мэт) нэрлэж байсан болон зөвхөн дотроо бодож байсан нэрүүдээ бичнэ.<br />
--<br />
Баруун дээд нүдэнд нас, хүйс, шашин шүтлэг, нийгмийн гарал, гэр бүл, үндэс угсаа гэх<br />
зэрэг шинж чанараас болоод та нарт шударга бусаар хандаж байсан тохиолдлын тухай<br />
бичнэ.<br />
--<br />
Баруун доод нүдэнд дээрхтэй адил шалтгаануудын аль нэгнээс болоод та өөрөө бусдад<br />
шударга бусаар хандаж байсан тохиолдлын тухай бичнэ.<br />
Суралцагчид бичиж дуусмагц бичсэн цаасаа дөрөв нугалан багшид өгнө. Ирсэн цааснуудыг<br />
малгай дотор хийнэ. Цааснаас нэг нэгээр нь сугалан, бичсэн зүйлийг чангаар унших явцад<br />
суралцагчид аль хариулт нь нийтлэг гарч байгааг ажиглана. Бүх цаасыг уншиж дуустал<br />
үргэлжлүүлнэ. Суралцагчид хамгийн нийтлэг гарсан зүйлийг хэлнэ. Тэдгээрийг самбарт<br />
тогтоосон хүснэгтэд тохирох нүдэнд нь бөглөж бичнэ.<br />
Суралцагчид ямар нэгэн нэр хочоор дуудуулж байсан болон өөрт нь шударга бусаар хандаж<br />
байсан тохиолдолд ямар мэдрэмж төрсөн, ямар санагдаж байсныг ярина. Хэрэв тэд нэг<br />
29
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 3<br />
нэгнээсээ ичээд ярихгүй бол хүмүүсийг насаар нь ялгаварлан хамгийн ихээр шударга<br />
бусаар ханддаг гэдгийг хэлнэ. Энэ шалтгааны улмаас тэдэнд шударга бусаар хандаж байсан<br />
тохиолдлоосоо хуваалцах хүн байгаа эсэхийг асууна. Бусад суралцагчдаас тийм нэр, хочоор<br />
дуудуулах болон шударга бусаар хандахад тэдэнд ямар сэтгэгдэл төрөх вэ гэж асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Гомдоно<br />
--<br />
Уурлана<br />
--<br />
Уйтгарлана<br />
--<br />
Сэтгэлээр унана<br />
--<br />
Гутарна<br />
--<br />
Зэвүүцнэ<br />
--<br />
Үзэн ядна<br />
--<br />
Зөрүүдлэнэ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
Хүмүүс яагаад бусдад шударга бусаар хандаж тэдэнд нэр хоч өгдөг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ихэвчлэн бусдыг сул дорой, муу гэж хэн нэгэнд бодогдуулж, харагдуулахыг оролдсоноороо<br />
хүн өөрийгөө бусдаас илүү харагдана гэж боддог учраас нэр хоч өгдөг.<br />
--<br />
Хүн эрх мэдэл, хүч чадалтай болмогцоо заримдаа түүнийгээ бусдын эсрэг муугаар<br />
ашиглахыг хүсдэг (заримдаа тэд үнэн хэрэгтээ бусдаас сул дорой байдаг учраас бусдад<br />
эрх мэдэл, хүч чадлаа гайхуулан харуулахыг хүсдэгээс болдог).<br />
--<br />
Заримдаа хүмүүс “сул дорой бүлгийн” нэг гишүүн болж харагдахгүйн тулд бусдад нэр хоч<br />
өгөн тэдний нэг биш гэж харагдахыг хичээдэг.<br />
Хэрэв нэг нэгэндээ нэр хоч өгөх, бусдад шударга бусаар хандахаа больчихвол ямар сайн зүйл<br />
тохиолдох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүмүүс өөрийнхөө талаар илүү сайнаар бодно.<br />
--<br />
Санал зөрөлдөөн, зөрчил багасна.<br />
--<br />
Хүмүүс бие биедээ сайнаар хандах болно.<br />
Ямар муу зүйл тохиолдож болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Ямар ч муу зүйл тохиолдохгүй.<br />
Тэгвэл бид яасан нь дээр вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусдад нэр хоч өгөхөө болих<br />
--<br />
Хүмүүст шударгаар хандах<br />
--<br />
Бусдад хочоороо дуудуулах болон бусад хүмүүс шударга бусаар хандах нь ямар байдаг<br />
талаар бодох<br />
30
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАХ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Ялгаварлан гадуурхах явдлыг тодорхойлох<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна:<br />
Хүмүүс тогтсон ойлголт, ялгаварлах үзлийнхээ улмаас бусдад хэрхэн ханддаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэр хоч өгөх<br />
--<br />
Тэдний талаар онигоо ярих<br />
--<br />
Тэдэнд өөрөөр хандах<br />
--<br />
Тэдэнд шударга бусаар хандах<br />
Эдгээр нь бүгд ялгаварлан гадуурхахын хэлбэр мөн гэдгийг хэлнэ. Самбарт “ялгаварлан<br />
гадуурхах” гэсэн гарчиг тавина. Суралцагчид дэвтэртээ ялгаварлан гадуурхах гэсэн нэр томъёог<br />
өөрийн бодлоор тодорхойлж бичнэ. “Хэн нэгнийг ялгаварлан гадуурхана гэж юу гэсэн үг вэ?”<br />
гэсэн асуулт тавьж, чиглэл өгнө. Суралцагчид сайн дураараа өөрийн бичсэн тодорхойлолтоо<br />
танилцуулна. Тэдний тодорхойлолт, гаргасан санааг ашиглан, дараах тодорхойлолтыг самбарт<br />
бичнэ.<br />
Ялгаварлан гадуурхах: Тухайн хүний харъяалагддаг бүлэгт сөргөөр хандах, ад үзэх буюу<br />
ялгаварлах хандлага гаргах.<br />
Суралцагчдыг дөрвөн багт хувааж, бүлгүүд ялгаварлан гадуурхах явдал хүний амьдралд<br />
нөлөөлөх бүх арга замыг жагсааж бичнэ. Баг бүр хийсэн ажлаа танилцуулна. Эхний багийн<br />
танилцуулгад гарсан санааг давталгүйгээр үлдсэн санааг бусад баг танилцуулна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ижил боломжоор хангагдахгүй байх<br />
--<br />
Дараах чиглэлээр ялгавартай, шударга бус хандах<br />
--<br />
Сургууль<br />
--<br />
Ажил<br />
--<br />
Үйлчилгээ<br />
--<br />
Хуулийн байгууллага<br />
--<br />
Цалин хөлс<br />
--<br />
Дүн, бусад төрлийн үнэлгээ<br />
--<br />
Бусад хүмүүс хүндэтгэхгүй байх<br />
--<br />
Хүчирхийлэлд өртөн хувийн аюулгүй байдал багасах<br />
--<br />
Бусдаар гоочлуулах, гомдох<br />
--<br />
Өөртөө итгэх итгэл багасах<br />
Суралцагчид өмнө нь ялгаварлан гадуурхах явдал ямар нөлөөтэй байдгийг ярилцсан учраас<br />
багууд дараах зүйлийн талаар ажигласан буюу өөрсдөд нь тохиолдсон байж болох хоёр жишээ<br />
гаргана.<br />
--<br />
Ялгаварласан хандлага<br />
--<br />
Ялгаварлахтай холбоотой шударга бус зан үйл<br />
--<br />
Тэдгээр зан үйлийн сөрөг үр дагавар<br />
Нэг баг эхний жишээгээ танилцуулж, бусад багууд өөрийн санал дүгнэлтээ нэмж хэлнэ. Ийм<br />
маягаар бүх багийн жишээтэй танилцана.<br />
31
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 3<br />
Ингээд суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Бусдад шударга бусаар ханддаг хүмүүст юу тохиолддог вэ?<br />
<strong>Бусдыг</strong> ялгаварлан гадуурхдаг хүмүүст ямар нэгэн үр дагавар гарч ирдэг болов уу? Хэрэв тийм<br />
бол ямар үр дагавар гарах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зарим улс оронд бусдыг ялгаварлан гадуурхахын эсрэг хууль байдаг боловч<br />
ялгаварлагдахын эсрэг ямар ч хууль байдаггүй.<br />
--<br />
Заримдаа хүмүүс бусдад шударга бусаар хандсаныхаа төлөө шийтгэл хүлээдэг.<br />
--<br />
Ялгаварлах үзэлтэй хүмүүс бусдыг <strong>ойлгох</strong>доо бэрхшээлтэй учирдаг. Тэдний амьдрал тийм<br />
ч бүрэн дүүрэн сэтгэл хангалуун байдаггүй.<br />
--<br />
Ялгаварлагдсан хүмүүс тэдэнд ямар нэгэн байдлаар өшөө хорслоо илэрхийлж болзошгүй.<br />
Ялгаварлагдан гадуурхагдсан хүн ямар байдаг бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ууртай<br />
--<br />
Уйтгарласан<br />
--<br />
Сэтгэлээр унасан<br />
--<br />
Зөрүүд гөжүүд<br />
--<br />
Бухимдсан<br />
--<br />
Ялгаварлагдсан хүмүүс ихэвчлэн бусдаас илүү ууртай бухимдсан байх хандлагатай бөгөөд<br />
энэ нь тэдний эрүүл мэнд, нийгмийн харилцаанд муугаар нөлөөлдөг.<br />
Ялгаварлан гадуурхах явдал нь нийгэмд ямар нөлөөтэй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ялгаварлан гадуурхах нь бүлэг хоорондын таагүй уур амьсгалыг нэмэгдүүлж үл ойлголцол,<br />
байнгын зөрчлийг дэврээдэг. Энэ нь бүлгийн бүх гишүүдэд нөлөөлдөг.<br />
<strong>Бусдыг</strong> ялгаварлан гадуурхдаг хүн үүнийгээ санаатайгаар, зориудаар хийдэг үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Олонх тохиолдолд хүмүүс огт бодлогогүйгээр ийм зүйл хийдэг.<br />
32
ЯЛГАВАРЛАН ГАДУУРХАХ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Сэдвийг дүгнэж суралцагчдаас дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
Ялгаварлах үзэл болон ялгаварлан гадуурхах асуудлыг авч үзэх нь Монголчуудын хувьд яагаад<br />
чухал вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Нэгдмэл, бат бэх нийгэм бий болгохын тулд хүмүүс ялгаварлах үзэл, тогтсон ойлголтоо үл<br />
хэрэгсэж, даван гарах шаардлагатай.<br />
--<br />
Дэлхий ертөнц даяарчлагдаж байна. Монголчууд янз бүрийн улс орны хүмүүстэй харилцаанд<br />
их орох болжээ. Тийм болохоор уламжлалт ойлголт, ялгаварлах үзлээ өөрчлөхөд суралцах<br />
хэрэгтэй.<br />
Ялгаварлах үзлээ даван гарч, ялгаварлан гадуурхахаас сэргийлэхийн тулд хүмүүс юу хийж<br />
болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тогтсон ойлголт, ялгаварлах үзэл нь тэдэнд байдаг гэдгийг хүлээн зөвшөөрч энэ талаар<br />
бодож эргэцүүлэх.<br />
--<br />
Бусад бүлгийнхнийг таньж мэдэх (тэдний юу боддог тухай, тэдний соёл, итгэл үнэмшил<br />
болон зан заншлынх нь талаар сонирхох, хүндэтгэх)<br />
--<br />
Хүн бүрийг өөрийн онцлог шинж чанар бүхий хувь хүн хэмээн үзэх.<br />
--<br />
Бусад бүлгүүдэд ямар нэгэн үнэлгээ өгөхөө зогсоох.<br />
--<br />
<strong>Бусдыг</strong> ялгаварлаж байгаа хүмүүстэй нээлттэйгээр ярилцах.<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 3.1<br />
НЭР ХОЧ БОЛОН ШУДАРГА БУС ХАНДЛАГЫН ХҮСНЭГТ<br />
Надад өгч байсан нэр хочууд<br />
Надад шударга бусаар хандаж байсан<br />
тохиолдлууд<br />
Миний бусдад өгч байсан нэр хочууд<br />
Миний бусдад шударга бусаар хандаж<br />
байсан тохиолдлууд<br />
33
Сэдэв 4<br />
ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ
ЗОРИЛГО<br />
Тус сэдвээр хөгжлийн бэрхшээл болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаарх тогтсон<br />
ойлголтыг судалж, туршилт хийж үзнэ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс өрөвдүүлэхээс илүү<br />
хүндлүүлэх, өөрийгөө ойлгуулахыг хүсдэг бөгөөд тэд олон зүйлийг хийх чадвартай гэдгийг<br />
мэдэж авах болно.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид нь дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Хөгжлийн бэрхшээл, тэдгээртэй хамааралтай тогтсон ойлголтыг нэрлэх.<br />
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг өрөвдөх нь <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong>оос өөр гэдгийг ухаарах.<br />
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хийж чадах зүйлийг тайлбарлах.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Хөгжлийн бэрхшээл” карт – дараах үг бүрийг ижил тоогоор давтсан байна. Оролцогч<br />
бүрт нэг карт өгнө. (Хараагүй, Сонсголгүй, Суунги, Оюун ухааны бага зэрэг хомсдолтой)<br />
• Нүдний боолт – гурван ширхэг.<br />
• Чихний бөглөө – гурван хос буюу гурван оролцогчийн чихийг бөглөхүйц хөвөн.<br />
• Дэлгэц цаас<br />
• Маркер<br />
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй байх нь - төсөөлөн бодох дасгалын заавар (Нөөц хэрэглэгдэхүүн<br />
4.1).<br />
• “Суралцахад нөлөөлдөг хөгжлийн бэрхшээл” карт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2)– нэг багц.
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 4<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хөгжлийн бэрхшээл нь тодорхой үүргүүдийг хязгаарлах боловч тухайн хүний бусад чадвар<br />
болон хүнлэг чанарыг нь хязгаарладаггүй.<br />
• Хэдийгээр ямар нэг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн тухайн бэрхшээлтэй холбоотой зарим<br />
үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй ч бусад олон зүйлийг хийж чадна.<br />
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаарх тогтсон ойлголт нь тэдэнд шударга бусаар<br />
хандах болон эелдэг бус зан үйл гаргахад хүргэдэг.<br />
• Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг ойлгоно гэдэг нь тэднийг өрөвдөхөөс эрс ялгаатай зүйл<br />
юм. Өрөвдөх нь эрх мэдлийн ялгааг бий болгох буюу өрөвдүүлж буй хүн нь ямар нэгэн<br />
байдлаар захирагдагч гэсэн ойлголтыг төрүүлдэг.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Тус сэдвээр хөгжлийн бэрхшээл болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаар бусад<br />
хүмүүсийн гаргадаг ялгаварлах үзэл, тогтсон хандлагын тухай судална.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Хөгжлийн бэрхшээлийг <strong>ойлгох</strong> нь.<br />
Суралцагчид өөрийн мэддэг хөгжлийн бэрхшээлийг нэрлэнэ. Үүнд: биеийн, сэтгэцийн, нүдэнд<br />
харагдах болон үл харагдах хөгжлийн бэрхшээл байж болно гэдгийг хэлээд, тэдний хэлснийг<br />
самбарт жагсаан бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хараагүй<br />
--<br />
Дүлий<br />
--<br />
Хэлгүй<br />
--<br />
Суунги, дөрвөн мөч нь мэдээгүй<br />
--<br />
Биеийн аль нэг хэсэг нь мэдээгүй болсон<br />
--<br />
Аль нэг эрхтэн нь байхгүй<br />
--<br />
Дауны хам шинж, оюун ухааны саатал гэх мэт.<br />
--<br />
Дислекси буюу унших чадваргүй байх<br />
--<br />
Аутизм (Өөрийн ертөнцдөө амьдрах, амьдралаас тасархай байх)<br />
--<br />
Тод ярьж чадахгүй байх, ээрүү<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээлийг бий болгогч архаг өвчин эмгэг.<br />
Суралцагчдыг нүдээ анихыг хүсээд, тэдэнд дараах хөгжлийн бэрхшээлийн нэрийг уншиж өгнө.<br />
--<br />
Хараагүй<br />
--<br />
Сонсголгүй<br />
--<br />
Суунги<br />
--<br />
Суралцахад нөлөөлдөг хөгжлийн бэрхшээл<br />
--<br />
Хэл ярианы согог<br />
Багш тэдгээр үгсийг хэлэх зуураа самбарт бичнэ. Суралцагчид тэдгээрийг сонсоод тийм<br />
хөгжлийн бэрхшээлтэй хэн нэгний тухай бодоод толгойдоо орж ирсэн үг, өгүүлбэр, бодол<br />
санааг хэлнэ. Тэд өөрийн хэлж байгаа зүйлийнхээ талаар бодож цэгнэлгүйгээр ямар ч зүйл<br />
36
ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ<br />
хэлж болно; ямар нэгэн тэнэг, гэнэн санагдсан юм байсан ч гэсэн хэлж болно. Бүх үгийг хэлж<br />
дуусаад суралцагчид нүдээ нээнэ. Үүний дараа тэднээс дараах асуулт асууна.<br />
Самбарт бичсэн хөгжлийн бэрхшээлийн талаарх үг хэллэгийг харахад ямар зүйл ажиглагдаж<br />
байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тухайн хүний хийж чадахгүй зүйлийн тухай тайлбар<br />
--<br />
Тэдгээрийг өрөвдсөн сэтгэлийн илэрхийлэл<br />
--<br />
Тэдний талаарх эерэг биш зүйлс<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаар бид ямар ойлголттой байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бид тэднийг чаддаг гэхээсээ илүү чаддаггүй хүмүүс гэж хүлээж авах хандлагатай байдаг.<br />
--<br />
Бид тэдний талаар мэдэж, халамжлах ёстой гэхээсээ илүү, тэднийг өрөвдөх ёстой хүмүүс<br />
гэж хүлээж авдаг.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй байх нь.<br />
Хөгжлийн бэрхшээлийн нэр бичсэн картаас оролцогч бүр нэгийг сонгож авна. Ижил карт<br />
сугалсан хүмүүс нэг баг болно.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Хэрэв оролцогчдын дунд ямар нэгэн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн байгааг мэдэж байгаа бол<br />
түүнд өөрийнхөөс нь өөр хөгжлийн бэрхшээлтэй карт өгч болно.<br />
Суралцагчдыг биеэ суллан, нүдээ аниад, анхааралтай сонсохыг хүснэ. Багш хөгжлийн<br />
бэрхшээлтэй байх нь - төсөөлөн бодох дасгалын хуудас (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1)-т байгаа<br />
нөхцөлийг чангаар аажуухан уншина. Дараа нь суралцагчид өөртөө тохиолдсон явдлын<br />
талаар бодоод, тэдэнд төрсөн сэтгэгдлийг тайлбарлах нэг үг хэлнэ. Багууд дотроо дараах<br />
асуултын дагуу ярилцана.<br />
Өөрийн сонгосон карт дахь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн болж амьдарна гэж төсөөлөхөд ямар<br />
санагдсан бэ?<br />
Хамгийн хэцүү хэсэг нь юу байв?<br />
Ийм хөгжлийн бэрхшээлтэй байхад амьдралд чинь юу тус нэмэр болох вэ?<br />
Юу нь илүү хэцүү болгоно гэж бодож байна вэ?<br />
Баг бүр ярилцсан зүйлээ бусдадаа товчхон тайлбарлана. Тухайн багаас асуухыг хүсч байгаа<br />
зүйл байгаа эсэхийг лавлана.<br />
Багууд өөрт оногдсон хөгжлийн бэрхшээлийн талаар дараах гурван жагсаалт гаргана.<br />
--<br />
Ийм хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний огт хийж чадахгүй зүйлс<br />
--<br />
Энэ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хийж чадах зүйлс<br />
--<br />
Тухайн хөгжлийн бэрхшээлийн өвөрмөц хүчин зүйлээс хамаарч ийм хүмүүсийн хийж чадах<br />
эсвэл чадахгүй байж магадгүй зүйлс. Танай багийн итгэлтэй бус буюу эргэлзэж байгаа<br />
зүйлс.<br />
37
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 4<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Бие эрхтний ямар нэгэн согогтой хүний хийж чадах зүйлсийн жагсаалтыг гаргахын өмнө<br />
суралцагчид маш нарийн нягтлан бодох хэрэгтэйг сануулаарай. Олон хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй<br />
хүмүүсийн хийж чадах зүйлсийг маш доогуур үнэлдэг. Хараагүй хүмүүс брайл үсгээр бичигдсэн<br />
ном сонинг уншиж, мөн бичиж чадна. Сонсголгүй зарим хүмүүс бусад хүмүүстэй дохионы<br />
хэлээр дамжуулан харилцаж чадна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс спортоор хичээллэн,<br />
машин техник ашиглаж их, дээд сургуульд амжилттай суралцаж чадна. Тэдний хийж чадахгүй<br />
зүйлсийн жагсаалт нь нэлээд богино тодорхой байх болно.<br />
Тухайн хүмүүсийн бие эрхтэн, оюун ухаан, сэтгэлийн хөдөлгөөнтэй холбоотой чадварын талаар<br />
бодох хэрэгтэй гэдгийг сануулж, эдгээр үгийг самбарт бичин тэдэнд санамж болгоно. Баг бүр<br />
хийсэн зүйлээ танилцуулна. Бусад багаас дараах асуултыг асууна.<br />
Энэ багийн бичсэн зүйлстэй та нар санал нэг байна уу?<br />
Нэмэх зүйл байна уу?<br />
Хэрэв тухайн баг өөрсдийн эргэлзэж байгаа зүйлсийн жагсаалтыг бичсэн бол бусад<br />
оролцогчдоос “Ийм хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн үүнийг хийж чадна гэж бодож байна уу?” гэж<br />
асууна.<br />
Ямар нэгэн санал зөрөлдөх зүйл гарвал тэднийг санал нийлтэл хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлнэ.<br />
Бүх суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн хийж чаддаг болон чаддаггүй зүйлийн жагсаалтаас юу<br />
ажиглагдаж байна вэ? Аль жагсаалт нь илүү урт байна вэ?<br />
Энэ дасгалыг ажилласнаар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаар юу мэдэж авсан бэ?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Хөгжлийн бэрхшээлийг биеэрээ мэдрэх нь.<br />
Суралцагчид ямар нэгэн хөгжлийн бэрхшээлтэй байх нь ямар байдгийг биеэрээ мэдрэх,<br />
турших дасгал хийнэ. Сайн дурын гурван хүнийг гарч ирэхийг хүснэ. Тэдний нүдийг боож, юм<br />
харах боломжтой эсэхийг нягтална. Тэд өрөөн дундуур алхаж явна. Энэ нь ямар нэгэн уралдаан<br />
тэмцээн биш гэдгийг сануулна. Нүдээ боосон суралцагчид өөрийгөө хараагүй хүн хэмээн<br />
төсөөлж, зарим хүн бүх амьдралынхаа туршид ийм байдлаар амьдардаг гэдгийг бодно. Нүдээ<br />
боогоод өрөөн дотор явж байгаа гурван хүнийг ажиглаж буй бусад суралцагч мөн өөрийгөө<br />
тэдний оронд байсан бол ямар байх байсан бол гэж төсөөлнө. Суралцагчдыг өрөөний нөгөө<br />
талд хүрмэгц нүдээ боосон чигээрээ буцаад ангийн нөгөө хэсэгт очиж зогсохыг хүснэ. Буруу<br />
газар очиж зогссон ч тэднийг чиглүүлэх хэрэггүй. Бусад суралцагчдыг тэднээс асуулт асуухыг<br />
хүснэ. Нүдээ боосон суралцагчид нүдний боолтоо авалгүй, зогссон газраа байх ёстой. Тэдэнд<br />
ямар мэдрэмж төрснийг асууна. Дараах асуултаар дөхүүлж өгч болно.<br />
Харж чадахгүй байх нь ямар сэтгэгдэл төрүүлсэн бэ?<br />
Өрөөн дундуур явахыг оролдож байхад ямар сэтгэгдэл төрж байсан бэ?<br />
38
ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ<br />
Ямар мэдрэмжээ ашигласан бэ? Яаж ашигласан бэ?<br />
Харж чадахгүй байхад хамгийн хэцүү зүйл нь юу байв?<br />
Хараагүй байх нь ямар байдаг гэж бодож байна вэ?<br />
Өдөр бүр ийм байдалтай байна гэвэл ямар санагдаж байна вэ?<br />
Хэрэв суралцагчдын дунд хараагүй хүн байгаа бөгөөд тэдэнд эвгүй санагдахгүй бол тэднээс<br />
санал бодлоо хуваалцахыг хүсч болно. Асуулт хариултын хэсэг дуусмагц нүднийхээ боолтыг<br />
авч болно гэдгийг хэлж, тэдэнд талархал илэрхийлнэ. Дахин гурван хүн сайн дураараа гарч<br />
ирэхийг хүснэ. Эдгээр оролцогч чихээ бөглөн ангийнхныхаа өмнө гарч сууна. Бусад оролцогч<br />
тэднээс асуулт асууж, чихээ бөглөсөн суралцагчид хариулахыг оролдоно. Энэ маягаар<br />
хоёроос гурван минут болох бөгөөд тэднээс бусад суралцагчид төрөл бүрийн асуулт асууж<br />
болно. Үүний дараа тэдэнд мөн ямар мэдрэмж төрснийг дараах асуултыг ашиглан асууна.<br />
Сонсож чадахгүй байх нь ямар сэтгэгдэл төрүүлсэн бэ?<br />
Асуултад хариулахыг оролдож байхад ямар санагдаж байсан бэ?<br />
Өөртөө тус болох ямар мэдрэмжээ ашигласан бэ?<br />
Сонсож чадахгүй байхын хамгийн хэцүү тал нь юу вэ?<br />
Сонсголын бэрхшээлтэй байх нь ямар байдаг гэж бодож байна вэ?<br />
Өдөр бүр ийм байдалтай бусдын дунд байна гэвэл ямар санагдаж байна вэ?<br />
Хэрэв оролцогчдын дунд сонсголын бэрхшээлтэй хүн байгаа бөгөөд түүнд эвгүй санагдахгүй<br />
бол өөрийн сэтгэгдлийг хуваалцаж болно.<br />
Хүн бүр суралцах болон уншихтай холбоотой нэгэн дасгалд оролцоно. Тэдэнд үсгийн байрлалыг<br />
нь өөрчилж бичсэн үгсийг (нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) харуулж, ямар үг болохыг дэвтэртээ<br />
бичих даалгавар өгнө. Үсгийн байрлалыг нь өөрчилж бичсэн үг бүрийг таван секундын<br />
хугацаатайгаар нэг нэгээр нь өргөж харуулна. Тус дасгалыг хийж дууссаны дараа хариултыг<br />
нь харуулж, дараах асуултыг асууна.<br />
Хэдэн хүн бүх үгийг зуун хувь зөв бичсэн бэ?<br />
Хэдэн хүн наяас дээш хувийг нь зөв бичсэн бэ?<br />
Хэдэн хүн жараас доош хувийг нь зөв хариулсан бэ?<br />
Хөгжлийн бэрхшээлийн ямар төрлийг энэ дасгал харуулж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Суралцахад нөлөөлдөг хөгжлийн бэрхшээл, дислекси буюу уншиж чадахгүй байх.<br />
Суралцагчдаас суралцахад нөлөөлдөг хөгжлийн бэрхшээл гэж юу болохыг асууна. Хэрэв<br />
мэдэж байвал хэн нэгээр нь тайлбарлуулна. Мэдэхгүй бол тэдэнд олон хүн мэдээллийг<br />
боловсруулах боломжгүй болгодог, суралцахад нөлөөдөг хөгжлийн бэрхшээлтэй байдаг<br />
гэдгийг тайлбарлана. Энэ нь тэднийг бусадтай адилхан суралцахад саад болдог. Дислекси нь<br />
ийм хөгжлийн бэрхшээлийн нэг төрөл бөгөөд хүмүүс үгийг буруугаар хардаг.<br />
Дараах асуултыг асууж, хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Дислекси нь хүний нүд хүлээж авсан мэдээллээ боловсруулахтай холбогдон үүсдэг бөгөөд<br />
оюун ухаантай хамааралгүй юм<br />
39
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 4<br />
Та нарын хэд нь эдгээр үгсийг тэр дор нь ойлгож чадсан бэ?<br />
Эдгээр үгсийг <strong>ойлгох</strong>ыг хичээж байхад ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?<br />
Суралцахад нөлөөлдөг хөгжлийн бэрхшээлтэй байх нь ямар байдаг гэж бодож байна вэ?<br />
Өдөр бүр сургууль дээрээ ийм байдалтай байна гэвэл ямар санагдаж байна вэ?<br />
Хэрэв оролцогчдын дунд суралцахад нөлөөлдөг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн байгаа бөгөөд<br />
тэдэнд эвгүй санагдахгүй бол өөрсдийн сэтгэгдлийг хуваалцаж болно.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж, ярилцана.<br />
Бусад хүмүүс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд ихэвчлэн яаж ханддаг вэ?<br />
Тэдэнд бид хэрхэн хандаж байвал зохих вэ?<br />
Хэрэв та нар өөрсдөө ийм байдалтай бол энэ нь үнэхээр хүнд асуудал байхсан болов уу, эсвэл<br />
хэвийн тохиолдох зүйл мэт санагдах уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс түүндээ дасан зохицдог. Энэ нь тэдний амьдралын<br />
нэгэн хэсэг болсон байдаг. Тэдний бусад мэдрэхүй нь эрүүл, маш сайн ажиллаж, дутуу<br />
мэдрэхүйгээ нөхөж байдаг.<br />
40
ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж, сэдвийг дүгнэнэ.<br />
Хүмүүс ямар учраас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний өмнөөс харамсаж, тэднийг өрөвддөг вэ?<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг өрөвдөх нь яагаад муу зүйл вэ? Бусдаар өрөвдүүлэх нь<br />
ямар санагддаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг өрөвдөх нь тэднийг бодитоор үнэлэлгүйгээр дорд үзэж,<br />
бусдаас доогуур буюу хараат мэт харагдуулж байгаа хэрэг юм. Энэ нь тэдэнд өөрөөр<br />
хандах ёстой гэж хэлж байгаатай ижил юм.<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг <strong>ойлгох</strong>, түүнийг өрөвдөх хоёр ямар ялгаатай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг ойлгоно гэдэг нь түүнд тохиолдсон бэрхшээл зовлонг<br />
<strong>мэдэрч</strong>, мөн тэр хүн юу хийж чадах вэ гэдгийг мэдэж авна гэсэн үг юм.<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаарх таагүй сэтгэгдлээ даван гарах болон тэдэнд бусдын<br />
адил хандахад бидэнд юу туслах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй танилцах нь тэдэнд хандах бидний хандлагыг ихэвчлэн<br />
өөрчилдөг.<br />
--<br />
Хөгжлийн бэрхшээлийн талаар илүү ихийг мэдэх буюу тэдний талаар гүнзгий ойлголттой<br />
болох.<br />
Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг таньдаг байх нь тийм хүмүүст хандах бидний хандлага,<br />
сэтгэгдлийг хэрхэн өөрчилж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусад хүнд ханддагтай нэгэн адил хамгийн эхлээд тэр хүн хэн бэ гэдэгт л анхаарлаа<br />
хандуулдаг учраас тэр хөгжлийн бэрхшээл нь тийм ч чухал зүйл биш болж хувирна.<br />
--<br />
Тэдний юу хийж чадахыг нь харах болно.<br />
--<br />
Тэдэнд тохиолдох бэрхшээл сорилтуудыг илүү ихээр ойлгоно.<br />
41
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 4<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1<br />
ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ БАЙХ НЬ: ТӨСӨӨЛӨН БОДОХ ДАСГАЛЫН ХУУДАС<br />
<br />
Тайлбар: Энэхүү дасгал нь суралцагчдад нягталж тунгаан бодох нэлээд олон асуултыг<br />
багтаасан учраас аажуухан уншаарай. Асуултуудын хооронд суралцагчид өөртөө<br />
тохиолдсон үйл явдлын талаар бодох хугацаа өгөөрэй. Мөн оролцогчдын нас, ажил,<br />
сургуулийн онцлогоос болж зарим агуулгыг бага зэрэг өөрчилж болно.<br />
Өөрийгөө одоо ямар хүн байгаагаар нь төсөөлөөрэй. Гэр бүлийнхэн чинь адилхан, яг л<br />
одоогийнхоо байранд амьдарч байна. Ганцхан зүйлээс бусдаар яг л хэвээрээ байна. Та ямар<br />
нэг хөгжлийн бэрхшээлтэй. Энэ нь таны сугалсан картад бичигдсэн тэр л хөгжлийн бэрхшээл<br />
байна. Та нэг минутын хугацаанд өөрийгөө тийм хөгжлийн бэрхшээлтэй байгаагаар төсөөлөөд<br />
үзээрэй. Энэ нь таны хэн бэ гэдгийг чинь хэрхэн өөрчлөх вэ? Одоогийнхтойгоо юугаараа<br />
адилхан байх вэ? Ажлын өдөр байна гэж төсөөлөөрэй. Хичээлдээ (ажилдаа) цагтаа амжиж<br />
очихын тулд хэдэн цагт босох хэрэгтэй вэ? Таны өдрийн дэглэм чинь хэрхэн өөрчлөгдөх вэ?<br />
Юу нь өөр болох вэ? Өглөө сэрэх нь үү? Орноосоо босох нь уу? Ариун цэврийн өрөөнд орох<br />
нь уу? Шүдээ угаах нь уу? Үсээ янзлах нь уу? Хувцсаа сонгон гаргах нь уу? Хувцсаа өмсөх нь<br />
үү? Юу нь адилхан байх вэ?<br />
Одоо хичээлдээ (ажилдаа) явах цаг боллоо. Сургууль (ажил) руугаа яаж явж очих вэ? Өөрийгөө<br />
хоцорч байна гэж төсөөлөөрэй. Хоёр минутын дотор ангидаа (ажилдаа) орохгүй бол асуудалд<br />
орох нь. Коридороор дүүрэн анги (өрөө) руугаа гүйлдэж байгаа хүмүүс байна. Үүнийг яаж<br />
даван гарах вэ?<br />
Сургууль/ажил дээр өнгөрөөх цаг хугацаагаа бодоорой. Та ангидаа (өрөөндөө) нэг л суудалд<br />
суух ёстой байдаг уу? Хэрэв асуулт асуумаар байвал багшийнхаа (даргынхаа) анхаарлыг татах<br />
нь танд хялбар байдаг уу, эсвэл хэцүү байдаг уу? Танд хөгжлийн бэрхшээлээсээ болоод<br />
оролцож чадахгүй байгаа ямар нэгэн дасгал, үйл ажиллагаа байна уу? Ангийнхан (ажлынхан)<br />
чинь танд хэрхэн хандаж байна вэ?<br />
Өдрийн цайны цагаар та хэдэн найзтайгаа цайны газар хоол идэж байна. Тэд хоёр долоо<br />
хоногийн дараа болох гэж байгаа үдэшлэгийн талаар ярилцаж байна. Тэд үдэшлэгт хэнтэй<br />
цуг явах тухайгаа ярьцгааж байна. Найз нар чинь таныг яриандаа оролцуулж байна уу? Та<br />
үдэшлэгт оролцохоор төлөвлөж байна уу? Таны болзох гэж буй хүний талаарх төлөвлөгөөнд<br />
чинь хөгжлийн бэрхшээл нөлөөлж байна уу? Хичээлээ (ажлаа) тараад өөртөө таалагддаг<br />
бөгөөд үдэшлэгт урихыг мөрөөдөж байгаа хүн рүүгээ та очно. Түүнд та юу гэж хэлэх вэ? Та<br />
түүнд зөвхөн жирийн найзын хувьд биш, түүнээс илүүгээр хандаж байгаагаа хэрхэн ойлгуулах<br />
вэ? Тэр ямар хариулт өгч байна вэ? Та нар болзож чадах нь уу? Найз чинь саналыг чинь<br />
хүлээж авч байна уу? Хэрэв тэр үгүй гэж хэлбэл та юу гэж бодож байна вэ? Таны хөгжлийн<br />
бэрхшээл хаашаа явах гэж байгаа, юу хийх гэж байгаад чинь хэрхэн нөлөөлж байна вэ?<br />
Одоо өнөөдөр өөрт тохиолдсон бүх явдлуудын талаар бодоорой. Эдгээр нь таны ийм хөгжлийн<br />
бэрхшээлгүй байснаас чинь ямар ялгаатай байна вэ? Юу нь танд илүү хялбар байх байсан бэ?<br />
Юу нь та нарт илүү хэцүү байх байсан бол? Одоо бодол санаагаа аажмаар ангидаа буцаан<br />
авчраарай. Бэлэн болсон үедээ нүдээ нээгээрэй.<br />
42
ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.2<br />
“СУРАЛЦАХАД НӨЛӨӨЛДӨГ ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ” КАРТ<br />
ШӨХР<br />
ТАМАНЬ<br />
ЭХИД<br />
НБРҮЭ<br />
АЗГУР<br />
МЛИА<br />
ШАЗНДАИ<br />
ЛИГРАБА<br />
ДИНЭЧЙ<br />
ГЭБЛЭ<br />
“СУРАЛЦАХАД НӨЛӨӨЛДӨГ ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛ” КАРТ – ХАРИУЛТ<br />
ХӨРШ<br />
АМЬТАН<br />
ИДЭХ<br />
БҮРЭН<br />
ЗУРАГ<br />
АЛИМ<br />
ДААШИНЗ<br />
БАРИЛГА<br />
ЧИЙДЭН<br />
БЭЛЭГ<br />
43
Сэдэв 5<br />
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН<br />
ҮҮРЭГ
ЗОРИЛГО<br />
Суралцагчид тус сэдвээр жендэрийн талаарх тогтсон ойлголтыг судална. Мөн өөрсдийн<br />
жендэрийн үүргийн талаар мэдэж авахын зэрэгцээ жендэрийн үүрэгтэйгээ холбоотой ямар<br />
эрсдэлүүд байдгийг судална.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Жендэрийн үүрэг болон жендэрийн талаарх тогтсон ойлголтыг тодорхойлох.<br />
• Эсрэг хүйсийнхнийхээ давуу талаас нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хоёр оос доошгүй зүйлийг<br />
нэрлэх.<br />
• Эсрэг хүйсийнхнийхээ сул талаас нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хоёроос доошгүй зүйлийг<br />
нэрлэх.<br />
• Эсрэг хүйсийнхнээсээ илүү өөрсдийн харъяалагдах хүйсийнхэнд учирч болох таваас<br />
доошгүй эрсдэлийг нэрлэх.<br />
• Эсрэг хүйсийнхэнд нь илүүтэй учирч болох таваас доошгүй эрсдэлийг нэрлэх.<br />
• Жендэрийн үүргийн талаар хэрхэн хандаж байгаагаа илэрхийлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас эсвэл самбар.<br />
• Самбарын үзэг эсвэл шохой.<br />
• “Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголт бидний сэтгэлийг хэрхэн эмзэглүүлдэг вэ?” карт<br />
(Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.1) – дөрвөн оролцогч бүрт нэг багц.<br />
• “Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголт бидний сэтгэлийг хэрхэн эмзэглүүлдэг вэ?”<br />
Хариулт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.2).<br />
• Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголтын тохиолдол (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.3) – гурван<br />
оролцогч бүрт нэг үзэгдэл.<br />
• Багаар ажиллах асуулт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.4) – том үзүүлэн маягаар.<br />
• “Би........ чадна, Хэрвээ би...” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.5А-г бүх эрэгтэйчүүдэд 5.5Б-г бүх<br />
эмэгтэйчүүдэд өгөхөөр бэлтгэх).
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 5<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Жендэр гэдэг нь охин, хөвгүүн болон эрэгтэй, эмэгтэй хүнд хүйсээс нь шалтгаалан<br />
нийгмээс оноосон, хуваарилсан дүр төрх, үнэлэмж, үүрэг хариуцлага, байр суурь, эрх<br />
мэдлийг илэрхийлдэг ойлголт юм.<br />
• Хүйс гэдэг нь эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн биологийн ялгааг илэрхийлдэг. Хүйсийн ялгаа нь<br />
генээр тодорхойлогддог, нийтлэг, үл өөрчлөгдөх чанар юм.<br />
• Жендэрийн үүрэг нь хүмүүсийн сонголтыг хязгаарлан, тэдний дүргүй буюу сонирхолгүй<br />
зүйлийг нь хийлгэхийг шахдаг.<br />
• Жендэрийн үүрэг нь тогтсон ойлголтын нэг хэлбэр юм. Энэ үүрэг нь хүйс бүрт харьцангуй<br />
давуу болон сул талыг өгдөг. Өөрт оногдсон жендэрийн үүргийн талаар бие даасан байр<br />
суурьтай байх нь эсрэг хүйсийнхнийхээ зарим нэгэн ашигтай талыг эдлэх боломж олгодог.<br />
• Жендэрийн үүрэг бүр өөртөө хамааралтай тодорхой аюул занал, эрсдэлтэй байдаг. Өөрт<br />
оногдсон жендэрийн үүргийг сохроор дагах нь хүмүүсийг тэдгээр аюул занал, эрсдэлд<br />
өртөхөд хүргэдэг.<br />
• Өөрийн жендэрийн үүргээс гадуур байх нь хэцүү бөгөөд ингэснээр сөргөлдөөн,<br />
эсэргүүцлийг бий болгож болзошгүй юм.<br />
• Жендэрийн үүрэг нь хязгаарлагч байж болох учраас жендэрийн үүргээсээ татгалзах нь<br />
өөртөө таалагддаг, өөртөө хэрэгтэй гэж үзсэн зүйлээ хийх эрх чөлөө олгодог.<br />
СУРГАЛТЫН ЯВЦ<br />
Өнөөдрийн сэдвээр эрэгтэйчүүд болон эмэгтэйчүүдийн нийгэмд гүйцэтгэх үүргийн талаарх<br />
буюу жендэрийн үүргийн талаарх тогтсон ойлголтыг үзнэ. Эхний үйл ажиллагааг эхлэхээс<br />
өмнө багш хүйс болон жендэрийн тухай үндсэн ойлголтод байгаа тодорхойлолтыг ашиглан<br />
суралцагчдад тайлбарлана.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголтыг судлах.<br />
Тус үйл ажиллагаагаар энэ нийгэмд эрэгтэй, эсвэл эмэгтэй хүн болж төрж өсөх нь ямар<br />
байдаг талаар судална. Охидыг тав таваараа, мөн хөвгүүдийг тав таваараа баг болохыг хүснэ.<br />
Охидын баг эмэгтэй хүний хэрхэн бодож сэтгэх, ямар ааш авиртай байх талаар эцэг эхчүүд,<br />
хамаатнууд, найз нөхөд, багш нараасаа, эсвэл нийгмийн зүгээс хүлээн авсан мэдээллийн<br />
жагсаалт гаргана. Харин хөвгүүдийн баг эрэгтэй хүний хэрхэн бодож сэтгэх, ямар ааш авиртай<br />
байх талаарх мэдээллийн жагсаалт гаргана. Багууд самбарт бичсэн жагсаалтын зүйл бүр дээр<br />
жишээ авахаас гадна санаандаа орж буй ямар ч тохиолдлыг авч болно.<br />
Тус дасгалыг хийхийн өмнө нийт суралцагчдаас охидын талаар нэг, хөвгүүдийн талаар нэг<br />
жишээ хэлэхийг хүснэ. (Жишээ нь, хөвгүүдийн хүлээж авч байсан байж магадгүй мэдээллүүд<br />
нь “Битгий уйл”, “Хүчтэй бай” гэх мэт. Охид “Гоо сайхандаа анхаар”, “Битгий хөнгөн бай”<br />
гэх мэтийг сонсож байсан байж магадгүй. Багууд өөрсдийн хэлэлцсэн санаагаа дэвтэртээ<br />
тэмдэглэсэн байна.<br />
46
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН ҮҮРЭГ<br />
Дараах зүйлийг самбарт жагсаан бичсэн байна.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Сэтгэлийн хөдөлгөөн хайр энэрлээ илэрхийлэх<br />
--<br />
Хүсэл сонирхол, хобби, гэрийн ажил<br />
--<br />
Ижил хүйснийхэнтэйгээ хэрхэн харилцах<br />
--<br />
Эсрэг хүйснийхэнтэйгээ хэрхэн харилцах<br />
--<br />
Бэлгийн дур хүсэл<br />
--<br />
Үүрэг хариуцлага болон ажил алба<br />
Самбарын нэг талд нь “Хөвгүүд (Эрэгтэйчүүд)”, нөгөө талд нь “Охид (Эмэгтэйчүүд)” гэсэн<br />
гарчиг тавина. Суралцагчид хийсэн ажлаа бусадтай хуваалцана. Хөвгүүд (эрэгтэйчүүд)-ийн<br />
талаарх мэдээллийн жагсаалтыг хийсэн багууд ээлжлэн хоёр хоёр жишээ хэлнэ. Гарсан<br />
санааг давтахгүй. Багуудын хэлсэн мэдээллийг самбарт тохирох баганад бичнэ. Тэдгээрийг<br />
товчилсон хэлбэрээр, захирах хүсэх төлвөөр “Битгий уйл”, “Гоо сайхандаа анхаар” гэх зэргээр<br />
бичнэ. Энэ байдлаар тэр хүйсийн талаарх бүх мэдээллийг дуустал үргэлжлүүлнэ.<br />
Хоёр хүйсийн талаарх бүх мэдээллийг бичиж дуусаад, шохой авч багана бүрийн мэдээллийн<br />
гадуур хайрцаглаж, дөрвөлжлөн зурна. Тэдэнд “Эдгээр мэдээлэл нийлж охид (эмэгтэйчүүд)-<br />
ийг хайрцагт оруулдаг”, “Эдгээр мэдээллүүд нийлж хөвгүүд (эрэгтэйчүүд)-ийг хайрцагт<br />
оруулдаг” гэж хэлнэ.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна:<br />
Эдгээр мэдээлэл нь яагаад ийм хайрцаг үүсгэдэг гэж бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэдгээр нь биднийг хязгаарлаж байдаг стандарт буюу хүмүүсийн төсөөлөл, таамаглалууд<br />
юм. Тэдгээр нь хайрцаг дотор амьдарч байгаа мэт хязгаар тогтоодог.<br />
Эдгээр мэдээлэл нь биднийг хэрхэн хязгаарладаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусдад өөрийгөө таниулах байдалд хязгаар тогтоодог.<br />
--<br />
Бидний сонгох хобби, ажил хөдөлмөр, хүлээх үүрэгт хязгаар тогтоодог.<br />
--<br />
Бидний үнэт зүйлсийг хязгаарладаг.<br />
Ямар нэгэн мэдээлэл хэрхэн хязгаар тогтоодог талаар жишээ хэлнэ үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдтэй адил хүүхэд асран хүмүүжүүлэхэд тийм ч их оролцох ёсгүй<br />
гэж боддогоос хүүхдүүддээ бага цаг зарцуулдаг байж магадгүй.<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүд яриа хөөрөөтэй байж, эсвэл сэтгэлийн хөдөлгөөнөө илэрхийлэх нь тийм<br />
ч таатай бус хэмээн бодож байж магадгүй. Энэ нь яваандаа эрүүл мэндэд нь сөргөөр<br />
нөлөөлдөг.<br />
--<br />
Эмэгтэйчүүд гэр орны ажилд илүү цаг зарцуулдаг байж болох юм.<br />
Суралцагчдад эдгээр хайрцаг нь зөвхөн бидний хэн бэ гэдэг асуудлын ганц тал болох хүйст<br />
үндэслэн хэрхэн биеэ авч явах талаар нийгэм биднээс юу хүсэн хүлээж байдгийг илэрхийлж<br />
байна гэж хэлнэ.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж, ярилцана.<br />
Үүнийг ямар нэр томъёогоор нэрлэдэг вэ?<br />
Хариулт:<br />
--<br />
Жендэрийн үүрэг.<br />
“Жендэрийн үүрэг”-ийг хэрхэн тодорхойлох вэ? (Тэдний хариултыг ашиглан дараахтай төстэй<br />
тодорхойлолт гарган самбарт бичнэ)<br />
47
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 5<br />
Жендэрийн үүрэг: Хүмүүсийн биологийн хүйст тулгуурлан нийгмээс тавьж буй зан үйлийн цогц.<br />
Жендэрийн үүрэг нь тогтсон ойлголт мөн үү? Яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Жендэрийн үүрэг бол тогтсон ойлголт. Энэ нь нэг ижил хүйст харъяалагдах хүмүүс адилхан<br />
(адил сонирхол, хандлага, зан чанартай байх гэх мэт) гэсэн санааг тусгаж байдаг.<br />
--<br />
Та нар болон та нарын мэддэг хэн нэгэн хүн жендэрийнхээ үүрэгт тохирохгүй зүйлийг<br />
хийдэг үү? Энэ нь буруу зүйл үү? Яагаад, эсвэл яагаад үгүй гэж?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Жендэр бусдын нүдээр<br />
Суралцагчдыг эрэгтэй, эмэгтэйгээрээ тус тусдаа хоёр хоёр баг болохыг хүснэ. Бүлгүүд эсрэг<br />
хүйсийнхээ хүн байхын давуу болон сул талыг ярилцана. Давуу талаас эхлэн охидын баг<br />
өөрсдийн бичсэн зүйлсээ бусадтайгаа хуваалцана. Тэдний танилцуулгын дараа хөвгүүдээс<br />
дараах асуултыг асууна.<br />
Та нар үүнтэй санал нийлж байна уу?<br />
Эдгээр нь үнэхээр давуу тал мөн үү?<br />
Охидын нэрлээгүй өөр ямар давуу талууд байна вэ?<br />
Охид өөрсдийн жагсаасан сул талаа танилцуулж, хөвгүүдийн саналыг сонсоно. Дараа нь<br />
хөвгүүдийн баг өөрсдийн жагсаалтаа танилцуулж, охид саналаа хэлнэ. Нийт суралцагчдаас<br />
дараах асуулт асууна:<br />
Өөрсдийн жендэрийн үүргийн талаар өмнө нь ажиглаж байгаагүй ямар нэг зүйлийг олж мэдсэн<br />
үү?<br />
Аль нь илүү олон давуу болон сул талтай вэ? Яагаад?<br />
Дээр дурдсан давуу болон сул тал, тогтсон ойлголтоос алийг нь тухайн хүйсийнхэн байдаггүй<br />
гэж үзэж байна вэ?<br />
Тухайн хүйсийнх биш хэрнээ тэдний давуу талыг ашиглаж болох болов уу? Яаж?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Болно. Өөрийн жендэрийн үүргийн дагуу биш, харин өөрийн хүссэнээр байх буюу өөрт<br />
чинь боломжийн санагдсан зүйлийг хийснээр.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Жендэрийн үүргийн эрсдэл.<br />
48<br />
Суралцагчдыг дөрөв дөрвөөр нь багт хувааж, баг бүрт “Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголт<br />
бидний сэтгэлийг хэрхэн эмзэглүүлдэг вэ?” карт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.1)-аас нэг багцыг<br />
өгнө. Самбарт хоёр багана бүхий хүснэгт зураад, эхний баганын дээр “Тогтсон ойлголт<br />
эмэгтэйчүүдийн сэтгэлийг хэрхэн шархлуулдаг вэ?”, хоёр дахь баганын дээр “Тогтсон ойлголт<br />
эрэгтэйчүүдийн сэтгэлийг хэрхэн шархлуулдаг вэ?” гэж гарчиг тавина. Баг бүр өгсөн картыг<br />
хэлэлцээд, эрэгтэйчүүдэд тохиолдох эрсдэл, эмэгтэйчүүдэд тохиолдох эрсдэл гэж ангилна.<br />
Карт бүрийг ямар ангилалд оруулснаа танилцуулж, бусад баг санал нийлж байгаа эсэхийг<br />
нь асуугаад, тохирох баганад бичнэ. Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголт бидний сэтгэлийг<br />
хэрхэн эмзэглүүлдэг вэ? Хариулт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.2) дээрх мэдээллийг удирдамж<br />
болгон хэрэглэнэ.
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН ҮҮРЭГ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Эдгээр жагсаалтыг хараад ямар сэтгэгдэл төрж байна вэ?<br />
Тогтсон ойлголтоос салах нь эмэгтэйчүүдэд ямар ашиг тустай вэ?<br />
Тогтсон ойлголтоос салах нь эрэгтэйчүүдэд ямар ашиг тустай вэ?<br />
Хэрэв танд эрэгтэйчүүдийн жендэрийн үүргүүдээс аль нэгийг нь өөрчлөх боломж байсан бол<br />
алийг нь өөрчлөх вэ? Яагаад?<br />
Эмэгтэйчүүдийн жендэрийн үүргээс алиныг нь өөрчлөх байсан бэ? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт: (Суралцагчид юу гэж бодохоос хариулт нь шалтгаална.)<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүдийг үргэлж ийм “чанга” байлгахгүй байх байсан. Яагаад гэвэл ийм байх нь маш<br />
хэцүү, тэгээд ч хэн “чанга” байх нь илүү гэж хэлээд байгаа юм бэ?<br />
--<br />
Эмэгтэйчүүд үргэлж “төгс төгөлдөр” харагдах ёстой, хамгийн сүүлийн үеийн загвараар<br />
хувцаслах ёстой гэсэн ойлголтыг өөрчилнө. Учир нь гоо сайхны бүтээгдэхүүн нь үнэ ихтэй<br />
бөгөөд арьсанд муу, өндөр өсгийтэй гутал өмсөхөд нуруу өвддөг гэх мэт.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 4<br />
Жендэрийн үүргийг сорих нь.<br />
Суралцагчдыг гурав гурваар нь багт хуваагаад, “Жендэрийн талаарх тогтсон ойлголтын<br />
тохиолдол” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.3) материалыг баг бүрт нэгийг өгнө. Багууд арван минутын<br />
хугацаанд хамтран ажиллаж, тухайн тохиолдолд гарч буй нөхцөл байдлыг шийдвэрлэнэ.<br />
Багаар ажиллах асуулт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.4) материалыг дэлгэн харуулна. Багууд<br />
тохиолдлын учрыг тайлахын тулд эдгээр асуултад хариулна. Баг бүр өөрсдийн шийдвэрийг<br />
илтгэн эдгээр асуултад өгсөн хариултаа хэлнэ. Ийнхүү багуудад шийдвэрээ тайлбарлахад нь<br />
тэднээс тодруулж асуулт асуух ба тайлбарлаж буй баг тухайн асуудалд өөрийн байр суурийг<br />
хамгаалах хариулт, үндэслэлээ бэлтгэнэ. Баг бүр өөрийн багийн тохиолдол болон шийдвэрийг<br />
танилцуулна. Үүний дараа бусад багаас дараах асуултыг асууна.<br />
Энэ багийн шийдвэртэй санал нэг байна уу? Яагаад?<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Хэрэв сонсож байгаа болон тайлбарлаж байгаа багуудын хооронд маргаан гарсан тохиолдолд<br />
тэд бие биеэ хүндэтгэн харьцаж байвал энэ талаар санаа зовох хэрэггүй. Шаардлагатай бол<br />
туслалцаа үзүүлэн, маргааныг хэдэн минут үргэлжлүүлнэ (Хэрвээ шаардлагатай бол маргааныг<br />
шууд зогсоох хэрэгтэй).<br />
Бүх суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Ямар тохиолдол нь хамгийн хэцүү байсан бэ? Яагаад?<br />
Эмэгтэй болон эрэгтэй хүмүүсийн үүргийн талаар шинээр, өөрөөр харах нь хэцүү байв уу<br />
эсвэл амархан байв уу? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Жендэрийн үүрэг нь маш гүн суурилсан нийгмийн таамаглал учраас тэдгээрийг шинэ<br />
маягаар харах нь үргэлж хүнд хэцүү байдаг.<br />
49
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 5<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 5<br />
Жендэрийн үүрэг.<br />
Нөөц хэрэглэгдэхүүн 5.5А болон 5.5Б-г самбарт байрлуулна. Тэгээд эрэгтэйчүүдэд шар, цэнхэр<br />
гэсэн 2 өөр өнгөтэй цавуутай цаас өгнө. Шар цаасан дээр “Би эрэгтэй хүн учраас ..................<br />
чадна”, цэнхэр өнгөтэй цаасан дээр “Би хэрвээ эмэгтэй хүн байсан бол............................<br />
чадна” гэсэн өгүүлбэрийг нөхөж бичнэ. Эмэгтэйчүүдэд ногоон болон ягаан өнгөтэй цавуутай<br />
цаас тарааж өгнө. Ногоон өнгөтэй цаасан дээр “Би эмэгтэй хүн учраас .............чадна”, ягаан<br />
цаасан дээр “Би эрэгтэй хүн байсан бол.......... чадна” гэсэн өгүүлбэрийг нөхөж бичнэ. Нэг<br />
цаасан дээр нэг л санаа бичнэ.<br />
Дараа нь эрэгтэйчүүд нэг бүлэг, эмэгтэйчүүд нэг бүлэг болон ажиллана. Хэрвээ аль нэг бүлэг<br />
нь 16-аас илүү хүнтэй байвал нэмэлт бүлэг үүсгэж болно. Бүлгээрээ цааснуудаа хураан<br />
цуглуулсны дараа том цаасан дээр бүгдийг наагаад утга ойролцоогоор нь нэгтэнэ. Санааг<br />
нэгтгэж, дүгнэлтээ бусад бүлгийнхэнд танилцуулна.<br />
Багш дараах асуулт тавьж, суралцагчид тохирох өнгийн цаасан дээр санаагаа бичнэ.<br />
Та нараас 25 насаар ах эрэгтэй хүн та нарт өгсөн 2 асуултад хэрхэн хариулах байсан бол?<br />
Та нараас 25 насаар ах эмэгтэй хүн та нарт өгсөн 2 асуултад хэрхэн хариулах байсан бол?<br />
Гарсан хариултыг том цаасан дээр тохирох өнгөөр нь байрлуулна. Дараа нь дараах асуулт<br />
тавьж, хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ.<br />
Монгол улсад эрэгтэй болон эмэгтэй хүмүүсийн хоорондох харилцаанд жендэрийн үүрэг<br />
сүүлийн жилүүдэд хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ? (Гэр бүл, нийгмийн байдал, ажлын газар гэх мэт.)<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Гэр бүлд эмэгтэйчүүд илүү боловсролтой болж, гэр бүлийнхээ гол тэжээгч болцгоож,<br />
эрэгтэйчүүд гэртээ суун, гэр орон үр хүүхдээ асрах нь нэмэгдэж байна.<br />
--<br />
Ажил дээр эмэгтэйчүүд, эрчүүдийн санал бодлыг айж эмээхгүйгээр эсэргүүцэн тэдний<br />
өөдөөс шууд ярьж чаддаг болж байна.<br />
--<br />
Нийгмийн хувьд эмэгтэйчүүд хэнтэй цагийг өнгөрөөх талаараа илүү их эрх мэдэлтэй болох,<br />
эсвэл юу хийх талаараа илүү эрх чөлөөтэй болж байна.<br />
Хамгийн тохиромжтой тэнцвэртэй бодлого бол бие даасан байдал болон хүмүүс бие биеэ<br />
сонсож, хүндлэх явдлыг дэмжих бөгөөд нэг нэгэнтэйгээ зохицон ажиллаж амьдрахын тулд<br />
өөрсдийн давуу тал болон санаа бодлоо ашиглах явдал юм гэдгийг тайлбарлана.<br />
50
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН ҮҮРЭГ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж, сэдвийг дүгнэнэ.<br />
Сүүлийн жилүүдэд жендэрийн үүрэг өөрчлөгдсөн үү? Хэрэв тийм бол хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ?<br />
Жендэрийн үүрэг өөрчлөгдөхөд хүмүүст ямар санагддаг гэж та нар бодож байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэрэв энэ нь тэднийг ямар нэгэн зүйлээс чөлөөлж байвал тэд үүнийг дэмжлэг гэж хүлээж<br />
авдаг.<br />
--<br />
Тэд үүнийг нэлээд ойлгомжгүй зүйл гэж үзнэ. Үүнд ялангуяа хуучин жендэрийн үүрэгтээ<br />
дассан настайчууд багтана.<br />
--<br />
Эрэгтэйчүүд ба эмэгтэйчүүд, шинэ ба хуучин үеийнхний дунд зөрчилдөөн үүсч магадгүй<br />
юм.<br />
--<br />
Тэдэнд ирэх мэдээлэл өөрчлөгдөж эхлэхэд биеэ хэрхэн зөв авч явах талаар огт мэдэхээ<br />
больж ойлгомжгүй санагдана.<br />
Жендэрийн үүрэг болон тогтсон ойлголт ямар байдлаар өөрчлөгдөөсэй гэж та нар боддог вэ?<br />
Хэн нэгэн хүн өөрийн жендэрийн үүргийн талаар эргэлзэх буюу түүнийгээ дагахгүй байх нь<br />
тухайн хүнд ямар эерэг үр дагавартай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хувь хүмүүс нь ийм байх ёстой гэснээр биш, харин өөрсдийн зан авир, шинж чанарт<br />
тохирох үйлдэл хийх эрх чөлөөтэй болно.<br />
--<br />
Хүмүүс ялангуяа өөрсдийнх нь хүйстэй холбоотой маш олон эрсдэлээс зайлсхийж болно.<br />
Хэн нэгэн хүн өөрийн жендэрийн үүргийн талаар эргэлзэх буюу түүнийгээ дагахгүй байх нь<br />
тухайн хүнд ямар сөрөг үр дагавартай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэд эргэн тойрныхноосоо шүүмжлэл сонсоно.<br />
--<br />
Тэднийг гадуурхах буюу тэдэнд муугаар хандана.<br />
--<br />
Тэдэнд зөвхөн өөрийн төдийгүй эсрэг хүйсийнхэнтэйгээ харилцаагаа сайжруулахад нь<br />
бэрхшээл учирч болзошгүй.<br />
Та нар өөрсдийгөө жендэрийн үүргээс гажих явдлыг хүлээж авна гэж бодож байна уу? Яагаад,<br />
эсвэл яагаад үгүй гэж? (Үүнийг сорьж үзэхийн тулд тэднээс хэрэв хэн нэгэн залуу сургуульдаа<br />
ирэхдээ уруулаа будаад эсвэл банзал өмсөөд ирэх буюу хэрэв ээж чинь аавыг чинь Цагаан<br />
сарын буузаа хийгээрэй, би завгүй гэж хэлбэл тэдэнд ямар санагдах вэ? гэж асууна).<br />
51
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 5<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.1<br />
“ЖЕНДЭРИЙН ТАЛААРХ ТОГТСОН ОЙЛГОЛТ БИДНИЙ СЭТГЭЛИЙГ ХЭРХЭН<br />
ЭМЗЭГЛҮҮЛДЭГ ВЭ” КАРТ<br />
Гэмтэл бэртэл авахуйц эрсдэлтэй үйлдлээс<br />
зайлсхийх чадвар илүү.<br />
Согтууруулах ундаа болон бусад төрлийн<br />
мансууруулах бодисыг илүү ихээр хэрэглэн<br />
тэдгээрээс шалтгаалах өвчин тусах.<br />
Гадаад үзэмжийнхээ талаар илүү санаа<br />
зовдог, гоо сайхны мэс засалд орохоор<br />
шийдэх нь илүү, биеийн жингийнхээ талаар<br />
шаналдаг, биеийн галбираасаа шалтгаалаад<br />
өөртөө итгэх итгэл нь буурдаг.<br />
Хүнд гэмт хэргийн шинжтэй үйл<br />
ажиллагаанд оролцох нь их.<br />
Их, дээд сургуульд орох нь илүү боловч илүү<br />
их ашиг орлоготой ажилд орох чиглэлээр<br />
сурах нь бага.<br />
Сургууль завсардах нь их.<br />
Өөртөө итгэх итгэл багатай, тусархуу. Энэ нь<br />
сэтгэлээр унах гэх мэт хүндрэл үүсгэдэг<br />
Амиа хорлож өөрийгөө егүүтгэх нь илүү.<br />
Нийгэмд эрх мэдэлтэй байр сууринд очих нь<br />
бага.<br />
Эрүүл мэндийн тусламж гэх мэтийн<br />
туслалцаа авахыг хүсдэггүй.<br />
Хүүхэд төрүүлээгүйгээсээ болоод муугаар<br />
хэлэгдэх нь илүү.<br />
Зүрхний өвчин болон архинд донтох өвчинд<br />
нэрвэгдэх нь илүү.<br />
Гэмтэл бэртэл учрах эрсдэл нь илүү.<br />
Математик, физик болон компьютер<br />
технологийн хичээлийг онцгойлон<br />
сонирхохгүй байх.<br />
Зодоонд илүү их оролцох.<br />
Амиа хорлох тухай бодох, оролдох нь илүү.<br />
Залуугаараа хорвоог орхидог.<br />
Адил төрлийн ажил эрхэлдэг хэрнээ эсрэг<br />
хүйсийнхнээсээ бага цалин авдаг.<br />
Багш нар сургууль дээрээ тэдэнд бага<br />
анхаарал тавих ба энэ нь сурлагад нь<br />
муугаар нөлөөлдөг<br />
Хүчирхийллийн золиос болох нь илүүтэй.<br />
12–17 насандаа нас барах магадлал нь хоёр<br />
дахин илүү.<br />
Ажил эрхлэх нь илүү, гэр бүлийн хүнээсээ<br />
илүү их гэрийн ажил хийдэг.<br />
Хамгаалалтгүй бэлгийн харилцаанд орох,<br />
олон хавьтагчтай байх, машин тэрэг<br />
болгоомжгүй барих гэх мэт эрсдэл ихтэй<br />
зүйлс хийх нь илүү.<br />
Эрүүл мэндийнхээ талаар бага боддог,<br />
эмчид цөөхөн үзүүлдэг.<br />
52
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН ҮҮРЭГ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.2<br />
Багшид зориулсан мэдээлэл<br />
“ЖЕНДЭРИЙН ТАЛААРХ ТОГТСОН ОЙЛГОЛТ БИДНИЙ СЭТГЭЛИЙГ ХЭРХЭН<br />
ЭМЗЭГЛҮҮЛДЭГ ВЭ” ХАРИУЛТ<br />
Тогтсон ойлголтууд эмэгтэйчүүдийн<br />
сэтгэлийг хэрхэн эмзэглүүлдэг вэ?<br />
Гэмтэл бэртэл учруулахуйц эрсдэлтэй<br />
үйлдлээс зайлсхийх чадвар илүү.<br />
Гадаад үзэмжийнхээ талаар илүү санаа<br />
зовдог; гоо сайхны мэс засалд орохоор<br />
шийдэх нь илүү, биеийн жингийнхээ талаар<br />
шаналдаг, биеийн галбираасаа шалтгаалаад<br />
өөртөө итгэх итгэл нь буурдаг.<br />
Амиа хорлох тухай бодох, оролдох нь илүү.<br />
Математик, физик болон компьютерийн<br />
технологийн хичээлийг онцгойлон<br />
сонирхохгүй байх<br />
Их, дээд сургуульд орох нь илүү боловч илүү<br />
их ашиг орлоготой ажилд орох чиглэлээр<br />
сурах нь бага.<br />
Адил төрлийн ажил эрхэлдэг эсрэг<br />
хүйсийнхнээсээ бага цалин авдаг.<br />
Өөртөө итгэх итгэл багатай, тусархуу. Энэ нь<br />
сэтгэлээр унах гэх мэт хүндрэл үүсгэдэг<br />
Хүчирхийллийн золиос болох нь илүүтэй.<br />
Нийгэмд эрх мэдэлтэй байр сууринд очих нь<br />
бага.<br />
Ажил эрхлэх нь илүү, гэр бүлийн хүнээсээ<br />
илүү их гэрийн ажил хийдэг.<br />
Хүүхэд төрүүлээгүйгээсээ болоод муугаар<br />
хэлэгдэх нь илүү.<br />
Тогтсон ойлголтууд эрэгтэйчүүдийн<br />
сэтгэлийг хэрхэн эмзэглүүлдэг вэ?<br />
Гэмтэл бэртэл учруулах эрсдэл нь илүү.<br />
Согтууруулах ундаа болон бусад төрлийн<br />
мансууруулах бодисыг илүү ихээр хэрэглэн<br />
тэдгээрээс шалтгаалах өвчин тусах.<br />
Зодоонд илүү их оролцох.<br />
Хүнд гэмт хэргийн шинжтэй үйл<br />
ажиллагаанд оролцох нь их.<br />
Сургууль завсардах нь их.<br />
Багш нар сургууль дээр тэдэнд бага<br />
анхаарал тавих ба энэ нь сурлагад нь<br />
муугаар нөлөөлдөг<br />
Амиа хорлох нь илүү.<br />
12–17 насандаа нас барах магадлал нь хоёр<br />
дахин илүү.<br />
Эрүүл мэндийн тусламж гэх мэтийн<br />
туслалцаа авахыг хүсдэггүй.<br />
Хамгаалалтгүй бэлгийн харилцаанд орох,<br />
олон хавьтагчтай байх, машин тэрэг<br />
болгоомжгүй барих гэх мэт эрсдэл ихтэй<br />
зүйлс хийх нь илүү.<br />
Зүрхний өвчин болон архинд орох өвчинд<br />
нэрвэгдэх нь илүү.<br />
Эрүүл мэндийнхээ талаар бага боддог,<br />
эмчид цөөхөн үзүүлдэг.<br />
Залуугаараа хорвоог орхидог.<br />
53
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 5<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.3<br />
ЖЕНДЭРИЙН ТАЛААРХ ТОГТСОН ОЙЛГОЛТ<br />
Бат найз нартайгаа зогсож байгааг хараад Цэцгээ тэдэн рүү алхаж явлаа. Энэ үед Бат анх<br />
удаагаа түүнтэй хамт болзоонд явахыг Цэцгээгээс асуух гэж байлаа. Гэтэл Цэцгээ дөхөж ирээд,<br />
“Батаа, чи хагас сайн өдөр надтай хамт концерт үзэх үү?” гэж хэлжээ. Бат тэр концертийг<br />
үзэхийг хүсч, Цэцгээтэй хамт явна гэж найдаж байсан боловч тэр өөрөө түүнээс асуухыг хүсч<br />
байв. Гэнэт тэр Цэцгээгийн урилганаас зайлсхийхийн тулд завгүй, явж чадахгүй нь гэж хэлдэг<br />
юм билүү гэж бодож эхлэв. Тэр яах ёстой вэ?<br />
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _<br />
Туяаг нэгэн албан газар жолоочоор орохыг санал болгожээ. Тэр маш их хөөрөн баярлаж,<br />
энэ тухайгаа сүйт залуу Болдод хэлэхээр гүйж очив. Тэр хоёр удахгүй гэрлэхээр төлөвлөж<br />
байсан бөгөөд ийм ажилтай болсноор Туяа нэлээд их мөнгө, үнэн хэрэгтээ Болдын дэлгүүрийн<br />
худалдагч хийснээс ч илүү олж эхлэх болно гэж бодож байлаа. Туяаг энэ тухайгаа хэлсний<br />
дараа Болд нэлээд дуугүй байсны эцэст, “Туяа би жолооч эмэгтэйтэй гэрлэх боломжгүй. Чи<br />
сонголтоо хийх болж дээ” гэж хэлэв. Туяа яавал дээр вэ?<br />
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _<br />
Цэгмэд зээ дүүгийнхээ төрсөн өдрөөр хүүхэлдэй авч өгье гэж хүсч байтал найз Гансүх нь<br />
“Яагаад ч болохгүй!” гэж хэлжээ. Цэгмэд түүнд хүүхэлдэй нь бага насны хөвгүүдэд хэн нэгний<br />
талаар санаа тавих энхрийлэхэд сургах болно гэж тайлбарласан боловч Гансүх хүүхэлдэй<br />
нь тэднийг зөвхөн сул дорой охид шиг аймхай хулчгар болгоно гэж маргалджээ. Цэгмэд<br />
өөрийнхөө зөв гэдгийг мэдэж байсан ч, Гансүхийг найзуудад нь юу гэж хэлэх бол гэж санаа<br />
зовж байна. Тэр яах ёстой вэ?<br />
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _<br />
Дорж Оюун хоёр нэлээд хэдэн сар уулзаж байгаа бөгөөд тэдний бүх зүйл сайхан байлаа.<br />
Гэтэл сүүлийн үед Дорж Оюунд маш олон янзаар шахалт үзүүлж түүнийг хүссэнээс нь илүү<br />
их цагаар гадуур хамт сэлгүүцэн явахыг шаардаж эхлэв. Оюуныг “үгүй” гэж хэлэхэд нь тэр<br />
эрчүүдийг аятайхан байлгах нь эмэгтэйчүүдийн хийх зүйл хэмээн хэлдэг байв. Оюун Доржид<br />
юу гэж хэлэх вэ?<br />
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _<br />
Цагаан сарын үеэр Сүхболд дүү Сараатайгаа ярилцаж суугаад гэртээ байхдаа эмэгтэй хүний<br />
хувцас өмсч эхлэхээр шийдсэнээ хэлжээ. Сараа маш цочирдож ахыгаа ийм байдалтай байхыг<br />
нь хүлээн зөвшөөрч чадахгүй, гэр бүлийн бусад хүмүүс ч гэсэн тийм бодолтой байна гэж<br />
найдаж байна гэж хэлжээ. Сүхболд яах ёстой вэ?<br />
54
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН ҮҮРЭГ<br />
Цэрэн дүү Наранбаатарын хамт эгч Сайханаа, түүний нөхөр Мөнхжаргал нартай ярилцаад<br />
сууж байжээ. Цэрэн сүүлийн үед Сайханаагийн гар мөрөн дээр хөхөрсөн байхыг нэлээд хэдэн<br />
удаа ажигласан бөгөөд өнгөрсөн долоо хоногт түүний нүд нь хавдсан байжээ. Наранбаатар<br />
Сайханааг сүүлийн үед “хэт их зан” гаргаснаас болж Мөнхжаргал түүнд хэн нь эрх мэдэлтэй<br />
болохыг үзүүлэхээр шийдсэн байлгүй гэж хэлжээ. Цэрэн хүчирхийллээр асуудлыг шийддэггүй<br />
гэдэгт итгэдэг аж. Тэр юу гэж хэлбэл дээр вэ?<br />
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _<br />
Ариунаа найз залуутайгаа бэлгийн харилцаанд орохоор шийджээ. Тэр хоёрын харилцаа<br />
үнэхээр гайхалтай сайхан байдаг ажээ. Тэгээд түүнийг бэлгэвч худалдаж авахаар дэлгүүрт<br />
ороход найз Одгэрэл нь “Охид бэлгэвч худалдаж авдаггүй юм! Үүнийг зөвхөн эрчүүд л хийх<br />
ёстой!” гэж хэлжээ. Ариунаа юу хэлж юу хийх ёстой вэ?<br />
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _<br />
Түвшинжаргал бол байнга “А” дүн авч, үргэлж шамдан суралцдаг үлгэр жишээ сурагч юм.<br />
Тэр ангийнхаа тэргүүний сурагч хэмээн тооцогдож хүн бүр л түүнийг багаар ажиллах ажилд<br />
тэргүүлэгч байна гэж бодоцгоодог байжээ. Түүхийн хичээлийн даалгавар дээр тэр шинээр<br />
ирсэн Наранцацрал гэдэг охин болон өөр гурван охины хамт нэг баг болжээ. Наранцацрал<br />
мөн л “А” дүн авдаг бөгөөд нэлээд нийтэч охин аж. Тэдний баг ажлаа танилцуулах болоход хүн<br />
бүр Түвшинжаргалыг гарах байх гэж хүлээж байтал Наранцацрал би танилцуулна гэж хэлжээ.<br />
Дан охидтой багаас ганцаараа эрэгтэй болох Түвшинжаргалаар өөрсдийгөө төлөөлүүлж<br />
дассан багийн үлдсэн гишүүд мэл гайхжээ. Тэд Наранцацралд багийг тэргүүлэн багийнхаа<br />
өмнөөс ярих нь эрэгтэйчүүдийн хийх ажил гэж хэлжээ. Наранцацрал юу хэлж юу хийх ёстой<br />
вэ? Түвшинжаргал юу хэлж юу хийх ёстой вэ?<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.4<br />
БАГААР АЖИЛЛАХ АСУУЛТ<br />
Үзүүлэн<br />
--<br />
Энэ тохиолдолд эдгээр хүмүүс яагаад ингэсэн гэж бодож байна вэ?<br />
--<br />
Энэ тохиолдолд жендэрийн ямар тогтсон ойлголт байна вэ?<br />
--<br />
Жендэрийн үүрэг нь “солигдсон” байхад хүмүүс яагаад тавгүй байдалд ордог вэ?<br />
--<br />
Энэ тохиолдолд өгсөн асуудалд ямар шийдвэр гаргав? Яагаад?<br />
--<br />
Хэрэв хэн нэгэн хүн санал зөрөлдвөл, өөрийн санааг бусдад яаж ятгаж ойлгуулах вэ?<br />
55
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 5<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.5A<br />
Би эрэгтэй хүн учраас ...................................<br />
..... чадна.<br />
Хэрвээ би эмэгтэй хүн байсан бол<br />
............................... чадна.<br />
56
ЖЕНДЭР БА ЖЕНДЭРИЙН ҮҮРЭГ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 5.5Б<br />
Би эмэгтэй хүн учраас ....................................<br />
..................... чадна.<br />
Хэрвээ би эрэгтэй хүн байсан бол .................<br />
....................................... чадна.<br />
57
Сэдэв 6<br />
ЭРХ МЭДЭЛ БА БҮЛГИЙН<br />
ЗӨРЧИЛ
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр эрх мэдэл бүхий хэн нэгэн ямар нэгэн бүлгийг буруу буюу шударга бус зүйл<br />
хийлгэхдээ хэрхэн ашигладаг болох талаар судална.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Тус сэдвийн эцэст суралцагчид дараах мэдлэг, чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Зарим хүмүүст илүү талтай хандах эсвэл ялгаварлан гадуурхахтай холбогдон бий болдог<br />
мэдрэмж сэтгэгдлийг таньж мэдэн, тэдгээрийн талаар хэлэлцэх.<br />
• Ямар нэгэн бүлгийн дотор буюу гадна байх үед тэдэнд төрөх сэтгэгдлээ тайлбарлах.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Самбарын үзэг, эсвэл шохой<br />
• A4 цаасны тал хэмжээтэй цааснууд (оролцогч бүрт нэг)
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 6<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хэдийгээр эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн хийж байгаа зүйл буруу эсвэл шударга бус байна<br />
гэж бодсон ч тэдний өөдөөс сөрж эсэргүүцэх нь бусдын хувьд нэлээд хэцүү байдаг.<br />
• Энэ сэдэвт гарч байгаа “бүлэглэл” гэдэг нь орчин үеийн ярианы хэлний “фракц” гэдэг<br />
ойлголт юм. Бүлэглэл нь хүмүүс “хаалттай” бүлгийн гишүүн байхын ашиг шимийг<br />
хүртэхийн тулд бусдыг ялгаварлан гадуурхах, доош нь хийх, эсвэл доромжлоход бэлэн<br />
байдгийн нэгэн жишээ юм.<br />
• Бүлэглэл буюу фракц гэдэг нь тухайн бүлгийн гишүүдийн зөвшөөрөл зэрэг тодорхой<br />
шаардлагыг хангаагүй тохиолдолд гадны хүний хувьд хаалттай байдаг бүлэг.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Энэхүү дасгал ажлын эхэнд суралцагчдад худал зүйл ярьж тэднийг эвгүй байдалд оруулж<br />
тайван байдлыг нь алдагдуулна. Энэ нь танд төвөгтэй байж магадгүй боловч эрх мэдлийн<br />
харилцаа хэрхэн явагддагийг харуулахад онцгой чухал юм.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Эрх мэдэл.<br />
Энэ сэдвийн талаар ямар нэгэн тайлбар өгөх ёсгүй гэдгийг санаарай. Суралцагчид танхимд<br />
орж ирэхэд таныг орлох багш тантай хамт байх ёстой. Яаралтай ажилтай болсон учраас таны<br />
өмнөөс өөр багш энэ хичээлийг заах болсон гэж суралцагчдад хэлээд ангиас гарч явна.<br />
Гэхдээ холдолгүй ойр байх хэрэгтэй. Хэрэв боломжтой бол өрөөнд юу болж байгааг сонсохын<br />
тулд ангийн гадна хүлээнэ.<br />
Таныг орлож буй багш дараах зүйлийг хийнэ.<br />
--<br />
Суралцагчдад “Танай багш та нараас ой тогтоолтын шалгалт авч, хуулах мэхлэх асуудал<br />
гаргуулахгүй байхыг хүссэн” гэж хэлнэ. Та нарт хичээл ордог багш хуурч мэхлэхтэй<br />
холбоотой асуудалд маш хатуу ханддаг бөгөөд үүний эсрэг нэлээд сайн үр дүнтэй арга<br />
хэрэглэдэг гэж хэлнэ.<br />
--<br />
Суралцагчдыг “өндөр нуруутай хүмүүсийн хэсэг”, “намхан нуруутай хүмүүсийн хэсэг” гэсэн<br />
хоёр баг болгон хуваана. Тэднийг өндөр намаар жагсаагаад, тэнцүү хоёр хэсэгт хуваана.<br />
--<br />
Өндөр нуруутай нь зүүн ханан талын эгнээнд харин намхан нуруутай нь баруун хананы<br />
эгнээнд суухыг хүснэ.<br />
--<br />
Суралцагчдаас гэр бүлийнхэн дотроо насаар хамгийн бага нь ангийн хамгийн арын эгнээнд<br />
очин хана руу харан суухыг хүснэ.<br />
--<br />
Суралцагчдаас гэр бүлийнхэн дотроо хамгийн том хүүхэд байвал сүүлээсээ хоёр дахь<br />
эгнээнд очин урагшаа харан суугаарай гэж хэлнэ.<br />
--<br />
Үлдсэн суралцагчдаас сүүлийн 3 жилд ямар нэг шагнал урамшуулал авсан хүн байвал<br />
хамгийн эхний эгнээнд суухыг хүснэ. <strong>Бусдыг</strong> нь дунд эгнээнд суугаарай гэж хэлнэ.<br />
60
ЭРХ МЭДЭЛ БА БҮЛГИЙН ЗӨРЧИЛ<br />
Тухайн сэдвийн үндсэн ойлголтыг том дэлгэц цаасан дээр урьдчилан бичиж бэлтгэсэн байх<br />
ба түүнийгээ дэлгэн самбарт байрлуулна. Тус үзүүлэнг зарим суралцагчдад харуулахгүй, саад<br />
болохоор зогсоно. Арын эгнээний суралцагчид эргэж харах ёсгүй бөгөөд суралцагчид байх<br />
ёстой газраа л байх ёстой. Хэрэв суралцагчид (та хаагаад зогссон эсвэл тэд хана руу харан<br />
суусан учраас) юу ч харагдахгүй байна гэж эсэргүүцвэл тэдэнд чимээгүй бай, үгүй бол муу<br />
тавина гэж сануулна. Хэн ч юу ч бичиж тэмдэглэж авах ёсгүй.<br />
30 секундын дараа үзүүлэнг буулгах буюу харагдахааргүй газар тавина. Оролцогч бүрт<br />
цаас тараан өгөөд саяын үзүүлсэн материалаар шалгалт авна гэж хэлнэ. Арын эгнээний<br />
суралцагчдыг эргэж харуулахгүй, тэдэнд бусдаас хуулах боломж олгохгүй байх хэрэгтэй.<br />
Суралцагчид санаж байгаа зүйлээ цаасан дээр тэмдэглэнэ. Хуулах болон хоорондоо ярих<br />
ямар ч боломж бүү өгөөрэй. Хэрэв хэн нэг нь эсэргүүцвэл тэдэнд дуугүй суухыг сануулна.<br />
Тэднийг хийж дуусмагц цаасыг хураан авч, энэ шалгалтын дүнгээр энэ сургалтад цаашид<br />
хамруулах эсэхийг нь шийдэх болно гэж хэлнэ. Шалгалтын материалыг ширээн дээр овоолон<br />
тавина. Энэ үед жинхэнэ багш танхимд орж ирнэ. Багш түүнийг орлож байсан багшид талархал<br />
илэрхийлэхэд тэр гарна.<br />
Суралцагчдаас түүнийг байхгүй хооронд юу хийснийг нь асууна. Сая явагдсан зүйл шударга<br />
бус байсан талаар зарим нэг нь эсэргүүцсэн зүйл хэлнэ. Хэрэв тийм зүйл гарахгүй бол тэднээс<br />
яагаад ийм хачин байдалтай сууцгааж байгааг нь асууна. Сая болсон зүйлийн талаар хэлтэл нь<br />
үргэлжлүүлэн лавлан асуусаар байна. Хэрэв суралцагчид эсэргүүцэж болох эсэхдээ эргэлзэж<br />
байвал тэднийг юу болсон талаар ярих үед нь энэ шалгалт шударга бус явагдсан гэж бодохгүй<br />
байна уу гэж асууна.<br />
Тэдэнд энэ шалгалтыг юунд ч ашиглахгүй, харин үүнийг нөгөө багштай хамтран зохион<br />
байгуулсан гэж хэлнэ. Тэдэнд ямар нэгэн байдлаар эвгүй байсан бол уучлаарай гэж хэлнэ.<br />
Суралцагчдаас чухам яагаад ингэх болсон гэж бодож байгааг нь асууна. Хэдийгээр хийх гэж<br />
байгаа зүйл чинь шударга бус байгааг мэдсэн хэрнээ яагаад түүнийг хийсэн бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэхүү дасгал ажил нь суралцагчдад эрх мэдэл болон түүнд бид хэрхэн хариу үйлдэл<br />
үзүүлдэг талаар бодуулах зорилготойгоор хийгдсэн.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Болж өнгөрсөн зүйлийн талаар юу гэж бодож байна вэ? Хэн нэгний онцгойгоор хандсан<br />
бүлгийн гишүүн байхад ямар сэтгэгдэл төрж байсан бэ?<br />
Эрх мэдэл бүхий хүн заавар өгч байхад, тэдний талаар ямархуу сэтгэгдэл төрж байсан бэ?<br />
Эхний эгнээнд сууж байсан суралцагчдад тэр багш ямар санагдсан бэ? Арын эгнээнд суусан<br />
суралцагчдад дүргүйцэх сэтгэгдэл төрж байв уу? Яагаад?<br />
Өөр бусад бүлэгт хандах та нарын хандлага ямар байсан бэ? Яагаад?<br />
Ийм хандлагыг эсэргүүцсэн хүн байна уу? Хэрэв тэгсэн бол тэр хүн нь хэн байсан бэ? Яагаад<br />
эсэргүүцэж чадна гэж бодсон бэ?<br />
Хэрэв хэн нэг нь эсэргүүцээгүй бол яагаад хэн ч эсэргүүцэж юу ч хэлээгүй вэ?<br />
Ийм байдлаар шалгалт авах нь үнэхээр шударга бус зүйл гэж бодож байсан ч хэтэрхий<br />
ичимхийгээсээ болоод түүнийгээ хэлж илэрхийлээгүй хүн байна уу?<br />
Харах ёсгүй үед сэмхэн харах, хуулах гэх зэргээр илүү далд, нууц байдлаар эсэргүүцлээ<br />
илэрхийлсэн хүн байна уу?<br />
Арагшаа эргэж харах боломжгүй суралцагчдад хэн нэг нь туслахыг оролдсон уу? Тийм бол<br />
яагаад, үгүй бол яагаад туслаагүй вэ?<br />
Багт хуваахад хэрэглэсэн аргын талаар ямар бодолтой байна вэ? (гэр бүлдээ эзлэх байр<br />
61
МОДУЛЬ 5: СЭДЭВ 6<br />
суурь, өндөр нам, шагнал урамшуулал). Тийм шинж чанарыг агуулсан бүх хүн бусадтайгаа<br />
адилхан уу?<br />
Эдгээр шинж чанар нь тухайн хүний хувийн зан чанар, чадварынх нь талаар ямар нэгэн юм<br />
хэлж өгөх үү?<br />
Хэн нэгэн гуравдагч этгээд энэхүү өөр өөр багийн шалгалт өгсөн байдлыг хэрхэн үнэлэх бол?<br />
Отгон хүүхдүүдийн талаар юу гэж бодох бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Айлын бага хүүхдүүд бүгд тэнэг, ухаан муутай байдаг гэж бодно.<br />
Тэдний өгөх үнэлгээ зөв байх болов уу? Тийм бол яагаад? Үгүй бол яагаад?<br />
Шударга бус тохиолдолд ч гэсэн хүмүүс яагаад эрх мэдэл бүхий хүнийг тушаал мэт дагадаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эрх мэдэл бүхий хүний үгийг бусад нь ихэвчлэн сонсож, тушаал зааврыг нь дагадаг. Эрх<br />
мэдэлтэй албан тушаалтнууд заримдаа бусдаар хүсээгүй, санал үл нийлэх зүйлийг нь<br />
хийлгэдэг.<br />
Ийм зүйл тохиолдож байхад юу хийх нь зөв гэж бодож байна вэ?<br />
Хэн нэгэн хүнийг эсвэл тодорхой нэгэн бүлгийг шударга бусаар ялгаварлан гадуурхсан<br />
тохиолдлыг нүүрэн дээр нь ил хэлэх зүрх зориг та нарт байгаа гэж бодож байна уу? Яагаад,<br />
яагаад үгүй гэж? Хэрэв байгаа бол үүнийгээ хэрхэн хийх вэ?<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Хаалттай болон нээлттэй бүлэг<br />
Суралцагчдаас “бүлэглэл” буюу фракц гэсэн үг ямар утгатай болохыг мэдэх үү гэж асууна.<br />
Тэдний өгсөн хариултыг баяжуулан дараахтай төсөөтэй тодорхойлолт гаргана.<br />
Бүлэглэл: Тухайн бүлгийн гишүүдийн зөвшөөрөл зэрэг тодорхой шаардлагыг хангаагүй<br />
тохиолдолд гадны хүмүүсийн хувьд хаалттай байдаг бүлэг.<br />
Суралцагчдыг дөрөв дөрвөөр нь багт хуваана. Тэд өөрсдийн сургууль (ажил) дээр байдаг<br />
фракцийг жагсааж бичнэ. Бүлэглэл бүрийн хувьд түүнд харъяалагдах гишүүдийг нь тодотгох<br />
шинж чанарыг бичнэ. Баг бүр хийсэн зүйлээ танилцуулж, хэлсэн зүйлсийг нь самбарт бичнэ.<br />
Бүх жишээг нь бичиж, бүрэн жагсаалт гаргасны дараа бүх хүн санал нэг байгаа эсэх, нэмж<br />
хэлэх зүйл байгаа эсэхийг лавлана.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Тодорхойлох шинж чанар нь тодорхой зан үйлүүд (бүх гишүүд нь “А” авдаг эсвэл бүгд биерхүү<br />
гэх мэт); тодорхой гадаад шинж тэмдэг (бүх гишүүд нь брэндийн хувцас өмсдөг гэх мэт);<br />
нийгмийн гарал үүслээрээ ойролцоо (бүх гишүүдийнх нь эцэг эх нь компаны захирал гэх мэт)<br />
эсвэл өөр ямар нэгэн хувилбар байж болно.<br />
62
ЭРХ МЭДЭЛ БА БҮЛГИЙН ЗӨРЧИЛ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууна.<br />
Танай сургууль (ажил) дээрх фракцийн гишүүд бусад хүмүүст хэрхэн ханддаг вэ? Жишээ хэлнэ<br />
үү.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэд өөрийн бүлэгт харъяалагддаггүй хүүхдүүдийг зүгээр л тоохгүй байх, тэднийг дорд үзэх,<br />
гадуурхах, өдөх, эсвэл доромжлох үйлдэл хийдэг.<br />
Ямар нэгэн фракцийн гишүүд бие биеийнхээ зан үйлд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тодорхой зан үйлийг дуурайхад нь бие биеэ хөхүүлэн дэмжих.<br />
--<br />
Өөрсдөөс нь өөр хүмүүсийг шүүмжлэх.<br />
--<br />
Бие биеэ бүлэгтээ багтаасан эсвэл бусдаас онцгой гэсэн сэтгэгдэл төрүүлэх.<br />
--<br />
Өөрсдийгөө давтагдашгүй бүлгийн гишүүд хэмээн үзэж, бие биеийнхээ өөртөө итгэх<br />
итгэлийг нэмэгдүүлэхийг хичээх.<br />
Хүмүүс яагаад фракцид харъяалагддаг вэ? Та нар ямар нэгэн фракцид харъяалагддаг уу?<br />
Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зарим хүн ямар нэгэн дэмжлэг авахын тулд эсвэл гадаад ертөнцөөс хамгаалуулахын тулд<br />
ямар нэгэн бүлэгт харъяалагддаг.<br />
--<br />
Зарим хүний хувьд тодорхой нэг фракцид харъяалагдах нь тэдэнд ямар нэгэн байр суурь<br />
олж авсан гэдгийг нь илэрхийлэх утга агуулдаг учраас бахархах сэтгэгдэл төрүүлдэг.<br />
Зарим хүн яагаад ямар нэг фракцид харъяалагдахыг хүсдэггүй юм бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Олон төрлийн бүлэг болон хүмүүстэй харилцах боломжтой байхын тулд зарим хүн фракцид<br />
харъяалагддаггүй.<br />
--<br />
Зарим хүнд ямар нэгэн фракцид харъяалагдсаны улмаас үүсэх хориг, шаардлага<br />
таалагддаггүй.<br />
--<br />
Зарим нь хүмүүст мэдрэгдэж анзаарагдахаар, бусдаас ялгаатай байхыг хүсдэг.<br />
Ямар нэгэн фракцид багтах нь ямар санагддаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ямар нэгэн бүлэгт харъяалагддаг, хүлээн зөвшөөрөгддөг гэсэн мэдрэмж төрдөг.<br />
--<br />
Аюулгүй мэт санагдана.<br />
--<br />
“Яг л бусадтай адил мэт” санагдана.<br />
--<br />
Өөрийгөө хэн бэ гэдгийг мэднэ.<br />
--<br />
Тухайн бүлэгт багтдаггүй хүмүүсийг даапаалах, тэдэнд муу зүйл хийх, эсвэл тэднийг<br />
доромжлох боломжтой мэт санагдана.<br />
Ямар нэгэн бүлгийн гадна байхад та нарт ямар сэтгэгдэл төрдөг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Илүү эрх чөлөөтэй мэт сэтгэгдэл төрнө.<br />
--<br />
Ганцаардаж буcад нь түүнийг үл хайхарч байгааг мэдэрнэ.<br />
--<br />
Хэрэв хэн нэг нь түүнийг даапаалж, доромжилсон бол маш хэцүү, тэр ч бүү хэл маш их<br />
дарамттай байх болно.<br />
63
МОДУЛЬ 5<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуултыг асууж, сэдвийг дүгнэнэ.<br />
Ямар нэгэн бүлэгт хамаарах болон ямар нэгэн фракцид харъяалагдахын хооронд ямар ялгаа<br />
байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ямар нэгэн бүлэг нь тодорхой нэгэн шинж чанараараа ижил хүмүүсээс бүрддэг боловч<br />
тэр бүлэг нь ихэвчлэн тусдаа биш байдаг. Фракц нь өөр төрлийн бүлэг бөгөөд тэдгээр нь<br />
бусдаас ялгарч байдаг.<br />
Фракцийн талаар юу гэж бодож байна вэ? Тэдгээр нь сайн зүйл үү? Муу зүйл үү? Яагаад?<br />
БАГЦ СЭДВИЙН ДҮГНЭЛТ<br />
Тухайн сэдвээр судалсан чадварын талаар суралцагчид ямар бодолтой байгааг мэдэхийн тулд<br />
дараах асуултыг асууж, хариулт авна.<br />
--<br />
Уг багц сэдвийн хүрээнд хийсэн ямар дасгалууд нь хамгийн сонирхолтой санагдсан бэ?<br />
Яагаад?<br />
--<br />
Шинэ, сонирхолтой санагдсан, эсвэл шинээр сурч авсан зүйлийнхээ тухай ярина уу?<br />
--<br />
Ямар зүйл нь хэцүү байсан бэ? Энэ багц сэдвийн агуулгатай холбоотой асуух ямар нэгэн<br />
зүйл байна уу?<br />
--<br />
Сурсан шинэ чадвараас алийг нь хэрэглэхэд хэцүү байна вэ? Эдгээр шинэ чадварыг<br />
эзэмшихийн тулд бие биедээ хэрхэн тусалж болох вэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадварыг эзэмших нь яагаад чухал вэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадварыг хэрэглэж үзсэн үү? Ямар үр дүн гарсан бэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадвар нь амьдралд ямар ач холбогдолтой вэ?<br />
64
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ<br />
--<br />
Arad, Y., Gutman Y., and Margaliot, A., eds. (1981). Documents on the holocaust. New York:<br />
Ktav Pubulishing House in Association with Yad-Vashem. Retrieved December 11, 2001 from<br />
http://fcit.coedu.usf.edu/holocaust/people/DocJewQn.htm<br />
--<br />
The Bosnia Report (n.d.). Radovan Karadz’ic’: Work with a smile on your face. Retrieved December<br />
11, 2001 from http://www.barnsdle.demon.co.uk/bosnia/kara.html<br />
--<br />
Fest, Joachim, (1974). Hitler. New York: Vintage Books. Retrieved December 11, 2001 from<br />
http://fcit.coedu.usf.edu/holocaust/people/DocJewQn.htm<br />
--<br />
Frontline & WGBH Educational. (1999). The triumph of evil: How the west ignored warning of<br />
the 1994 Rwanda genocide and turned its back on the victims. Retrieved December 11, 2001,<br />
from http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/evil/<br />
--<br />
Glenny, Misha. (1992). The fall of Yugoslavia: The third Balkan war. London: Penguin Books.<br />
--<br />
Glenny, Misha. (2000). The Balkans: War, nationalism, and the great powers, 1804-1999. New<br />
York: Viking.<br />
--<br />
Hessler, P. (1999). Tibet through Chinese eyes. Atlantic Monthly. October 1999.<br />
--<br />
Hunter-Geboy, C. (1995). Life planning education: A youth development program. Washington,<br />
DC: Advocates for Youth.<br />
--<br />
Index-China.com. (n.d.). China, Tibet and Chinese nation. Retrieved December 11, 2001, from<br />
http://www.index-china.com/index-english/Tibet-s.html<br />
--<br />
Kaplan, Robert. (1993). Balkan ghosts: A journey through history. New York: St. Martin’s Press.<br />
--<br />
Nazi Conspiracy and Aggression. (1946). Washington: U.S. Government Printing Office. Vol. 2.<br />
Retrieved December 11, 2001 from http://fcit.coedu.usf.edu/holocaust/people/DocJewQn.htm<br />
--<br />
The Office of Tibet, (n.d.). The government of Tibet in exile. Retrieved December 11, 2001, from<br />
http://www.tibet.com<br />
--<br />
Shirer, W. (1960). The rise and fall of the Third Reich. New York: Simon and Schuster.<br />
--<br />
SIECUS. (1998). Filling in the gaps: Hard to teach topics in sexuality education. New<br />
--<br />
York: Sexuality Information and Education Council of the U.S.<br />
--<br />
Питер Самон. (2003). Амьдрах ухаан: Бусдын зовлонг <strong>ойлгох</strong> нь. Цуврал ном. БСШУЯ,<br />
НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус. Шведийн хөгжил, хамтын<br />
ажиллагааныагентлаг.<br />
--<br />
Питер Самон., Байгалмаа,Ч. (2007). Амьдрах ухааны чадварууд: <strong>Бусдыг</strong> <strong>мэдэрч</strong> <strong>ойлгох</strong> нь.<br />
Цуврал ном. БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус.
Энэхүү багц гарын авлага нь үнэгүй тараагдах бөгөөд зарж<br />
борлуулахыг хориглоно!<br />
ISBN:
Change language