Gençlik

DEFTER
İsa GÖKGEDİK
Tarih şuurumuza dair
birkaç kelâm
Tarih denilince akla gelen “geçmiş” ya da
“arkada/geride kalan şey”dir genellikle.
Teknik olarak bu durumun doğruluğuna
bir şey denemez belki ama içinde bulunduğumuz
zamanın öncesiyle arasını keskin bir çizgiyle
ayırmak ne derece doğrudur. Tarih işi mahzâ
“olmuş bitmiş”le mi alakalıdır? Bunun tahkikatını
meseleye daha yakından bakarak yapmamız gerekecektir.
Zira “dün”, “şimdi” ve “yarın”ın birbiriyle
ilişkisi ve nasıl bir keyfiyet arz ettiği hakkında kendi
yaşamımıza baktığımızda dahi birtakım fikirler elde
edebiliriz.
İnsanoğlunun başından geçen olayları zaman ve
yer göstererek anlatan, bunların sebep ve sonuçlarını,
birbirleriyle olan ilişki ve bağlantılarını inceleyen
ilim olarak tarif edebiliyoruz tarihi. Geçmişimiz,
köklerimiz, ecdadımız, yapıp ettiklerimiz, yapamayıp
bıraktıklarımız, inşa ettiklerimiz, kurduklarımız,
yetiştirdiklerimiz, adım attığımız yerler, adımızın
geçtiği yerler hep tarihimizi ifade eder aslında.
Ama yalnızca geride bıraktığımız izler değil gelecek
için kurduğumuz hayaller, ileriye dönük hedeflerimiz,
ufka doğru bakışlarımız da henüz değilse bile
elbet bir gün tarihimiz olacaktır.
Peki, şuur nedir ki acaba? Her ne kadar anlayış,
kavrayış, idrak yahut bilinç olarak tek kelimeyle
karşılanmaya çalışılsa da “insanın kendini bilmesi
ve bununla birlikte içinde yaşadığı zamandan ve
mekândan haberdar olabilme melekesidir” diyebiliriz
şuur için. Buradan hareketle şuurun aslında
“bir şeyi tam manasıyla anlamak” demek olduğu
sonucuna varıyoruz.
Geçmiş zamanda meydana gelmiş her hadise,
bunu biz yaşamış olalım veya olmayalım insanoğlu
için sonraki hayatını anlamlandırma ve yorumlamada
vazgeçilmez bir zenginliktir. Herkes tarafından
istifade edilen bu zenginliğin bize katkısı doğrudan
olduğu kadar dolaylı da olabilir. Kur’an-ı Kerim’de
“And olsun ki, onların kıssalarında akıl sahipleri
için ibret vardır.” (Yusuf, 111) buyrularak dikkat
çekilmesi gereken noktaya vurgu yapılmaktadır.
Kur’an-ı Kerîm’in neredeyse yarısının tarihi mahiyetteki
ayetlerden müteşekkil olması ve çoğunun
tarihi hadiselere ayrılması da Kur’an’ın bu konuya
verdiği ehemmiyete bir işarettir. Tevhid inancına sahip
kimselerin dosdoğru yola ulaşmasını sağlayan
Kur’an-ı Kerim kıssaları insanlığın tarihini bir bütün
halinde ele alarak Müslümanların dünya tarihine
yönelmelerini sağlamıştır.
Hangi konuda olursa olsun mahzâ çıkar gözeten
faydacı yaklaşımların sakıncalarından bahsetmeye
gerek bile yok. Fakat yukarıdaki ayet minvalinde bir
tavır takınmak suretiyle tarihten bizim hissemize
düşenleri arayıp bulmak lazımdır. Çünkü geçmişini
bilerek insanın kendisini keşfetmesini, bulunduğu
konumu fark edebilmesini sağlar tarih.
Tarihin konuları insan ve zaman; kahramanı ise tek
başına insan olduğuna göre o halde zaman var olduğu
müddetçe tarih de var olacaktır. Belki zaman
içerisinde fiziki, maddi ve çevresel açıdan geçmiş
devirlere göre bir değişiklik yahut farklılıktan bahsedilebilir.
İmkân ve gelişmişlik bakımından da asırlara
göre fert ve toplumlarda seviye farkları olması
tabiidir. Fakat tarihi olayların cereyanında başrolü
oynayan insan unsuru, sebepler/muharrikler, harici
faktörler, olayların mantığı ve süreci gibi noktalar
değişmez bir yapı arz etmektedir, ya da en
azından ciddi benzerlikler göstermektedir. Nitekim
“Allah’ın öteden beri işleyip duran kanunu (budur).
Allah’ın kanununda asla bir değişiklik bulamazsın.”
(Fetih, 23) şeklinde buyrulan ayet-i kerimede de
aynı nokta üstünde durulmaktadır. İşte bu sayede
birbirini anımsatan hadiseler yahut bazı noktalara
vurgu yaparak belli bir çerçevede dönüp duran
olaylar sayesinde asıl meseleye dikkat kesilebiliriz.
Zaten Kur’an-ı Kerim’de kıssaların belli bir kronoloji
çerçevesinde verilmeyişi, gereksiz detaylardan
kaçınılması, tek bir bütün halinde sunulmayışı ve
hatta bazen tekrar etmesi belli maksatlarla takip
edilmiş bir metottur. Bu maksatlardan biri ise muhataplarının
lüzumsuz noktalara
takılmadan asıl kendisini vermesi
gerektiği şeye odaklanmasıdır.
Tarih ancak milletler vasıtasıyla
var olabilmiştir. O yüzden millet
olabilmek ile tarih şuurunun
idraki arasında doğru bir orantıdan
bahsedebiliriz. Peki, millet
olabilmiş topluluklar mı tarih ve
şuuruna sahiptir yoksa bu bilinç
mi o insanları millet seviyesine
ulaştırmıştır? İşte bu noktada
daha yeni ahirete uğurladığımız,
Osmanlı tarihçiliğinde yeni disiplin
ve perspektifler geliştirerek
Avrupa merkezci tarih anlayışını
sarsan, ömrünün sonuna dek
titizliği ve çalışkanlığı ile örneklik
teşkil eden İnalcık “Tarih bir milletin şuurudur.”
ifadesiyle neyin önce geldiğini, neyin sebep neyin
müsebbep olduğunu izah etmektedir. Yani tarih
ferdî ve şahsî yönünün yanında toplumsal hafızayı
temsil etmesi bakımından ictimaî ve kollektif bir
yapıya da sahiptir. Şuur olgusunun en çok devreye
girdiği noktanın da bu “birlik” çerçevesi olduğunu
söyleyebiliriz nitekim.
Tarih bilmek kendini bilmektir. Kendini bilmek insanın
ne yapabileceğini bilmesi demektir. Tarih
bize insanlığın ne yaptığından bahseder, böylece
Tarih ancak milletler
vasıtasıyla var
olabilmiştir. O yüzden
millet olabilmek
ile tarih şuurunun
idraki arasında
doğru bir orantıdan
bahsedebiliriz.
ne olduğunu ve neler yapabileceğini de gösterir.
Bu yüzden bize düşen en mühim vazifelerden biri
kişisel bilincin ve kimliğin oluşmasında önemli bir
görev üstlenen tarihi iyi okumak, yeniden okumaktır.
Bir toplumun genç, zinde ve diri kalabilmesi,
harekete geçme ve aksiyon gösterebilme kabiliyeti
tarih sayesindedir. Hele ki tarihi yanlış öğretilmiş
toplumlar için tarih bir yargı ve test vasıtasıdır ki
tarih bilinci sayesinde geçmişini doğru bir şekilde
kontrol edebilsin. Ve bu kontrol sayesinde yeni atılımlara
kalkabilsin ya da en azından kendi varlığını
konumlandırabilsin.
Ama hepsinden öte bizim için
tarih şuuru demek öğrenmek,
bilmek, farkında olmak demek.
Nur dağındaki vahyi kılavuz edinip
hicreti hayatımızın esası kabul
etmek; Hudeybiye’de ölüm
kalım için biatlaşıp geri dönmemeyi
göze almak, Bedir’de
meleklerle savaşmak; Mekke’yi
fethederken savaşmadan şehre
girebilmek demek.
Raşid Halifelerimizin kumandasında
kıtalar fethetmek, denizlere
açılmak demek; Hz. Ali gibi
yiğitlik ile müsemmâ olmak demek.
Doksan yaşında müjdeye
nail olabilmek için surlara dayanmak demek Hz.
EbûEyyûb el-Ensârî gibi. Dünyanın kalbi İstanbul’u
fethetmek için rüyalara dalmak, düşler kurmak değil
uykularımızın kaçması demek Fatih Sultan Mehmed
Han gibi.
Bosna’da hayatını imanı için siper etmek; Afrika’da
vatansız kalmak, esir olmak; Doğu Türkistan’da İslam’ı
elinde bir kor gibi tutmak; Filistin’de özgürlüğe
susamak demek. Müslümanın tarih şuuru
demek medeniyet kurabilmek demek; geçmişe
bakarak önümüzü görebilmek; kimliğimizi kaybetmemek
demek.
54 55