E77627 Gramatyka i stylistyka ćwiczenia

Gramatyka i stylistyka 

 

7

szkoła podstawowa 

Zofia Czarniecka-Rodzik 

Gramatyka 

JĘZYK POLSKI 

ĆWICZENIA 

7

i P 

 

 

 

Małgorzata Magenta-Siemiaszko 

Monika Szewczyk 

Mirella Hess-RemuszkoMałgorzata Krygier 

Iwona Białkowska 

Ewa PawińskaKatarzyna Trzeszczkowska 

Ewa PawińskaKatarzyna Trzeszczkowska 

Marcin Strzembosz 

i łaDukata Studio, Warszawa 

 

 

 

 

 

www.wsip.pl 

i o 

 

 

 

 

 

 

 

 

Polska Izba Książki

Spis treci 

FLEKSJA 

Gramatyka i stylistyka 

3 

6 Osobowe formy czasownika – powtórzenie wiadomoci 

9 Bezokolicznik oraz formy zakoczone na -no i -to 

12 Imiesowy przymiotnikowe 

15 Imiesowy przysówkowe 

21 Powtórzenie i utrwalenie wiadomoci o czasowniku 

31 Sprawd, ile potrafisz 

SKŁADNIA 

38 Powtórzenie wiadomoci o wypowiedzeniu 

41 Zdanie zoone wspórzdnie 

44 Zdanie zoone z podrzdnym podmiotowym 

47 Zdanie zoone z podrzdnym orzecznikowym 

50 Zdanie zoone z podrzdnym przydawkowym 

53 Zdanie zoone z podrzdnym dopenieniowym 

56 Zdanie zoone z podrzdnym okolicznikowym 

67 Imiesowowy równowanik zdania 

74 Wypowiedzenie wielokrotnie zoone 

81 Powtórzenie i utrwalenie wiadomoci ze skadni zdania zoonego 

98 Sprawd, ile potrafisz I 

102 Sprawd, ile potrafisz II 

107 Sprawd, ile potrafisz III 

SPIS TRECI 

SŁOWOTWÓRSTWO 

112 Wyrazy podstawowe i pochodne 

116 Funkcje formantów sowotwórczych 

122 Rodzina wyrazów 

125 Wyrazy zoone 

128 Skrótowce 

130 Skróty 

133 Powtórzenie i utrwalenie wiadomoci ze sowotwórstwa 

137 Sprawd, ile potrafisz I 

139 Sprawd, ile potrafisz II

4 

KOMUNIKACJA JĘZYKOWA 

SPIS TRECI 

146 Elementy komunikacji jzykowej 

149 Odmiany rodowiskowe jzyka nadawcy 

153 Cytaty i cytowanie 

158 Intencja i cel wypowiedzi a grzeczno jzykowa 

166 Jzykowe rodki nawizywania kontaktu 

169 Mowa niezalena i zalena 

174 Kontekst w akcie komunikacji 

177 Kontekst a homonimy 

179 Powtórzenie i utrwalenie wiadomoci o komunikacji jzykowej 

190 Sprawd, ile potrafisz 

FORMY WYPOWIEDZI 

198 Streszczenie 

203 Skracanie tekstu 

209 Rozbudowywanie tekstu 

212 Recenzja ksiki 

215 Recenzja filmu lub spektaklu teatralnego 

221 Przemówienie 

225 Rozprawka 

235 Fakt czy opinia? 

SPRAWDŹ, CZY PAMIĘTASZ 

238 Rzeczownik 

239 Przymiotnik 

241 Liczebnik 

242 Przysówek 

243 Zaimek 

244 Przyimek 

245 Spójnik 

246 Partykua i wykrzyknik 

248 Orzeczenie 

249 Podmiot 

250 Przydawka 

251 Dopenienie 

252 Okolicznik 

253 Rozbiór logiczny zdania 

255 Zwizki skadniowe 

256 Dedykacja 

258 Opis budowli 

259 Opis krajobrazu 

261 Opis postaci 

264 Opis przey wewntrznych 

268 Charakterystyka

6OSOBOWE FORMY CZASOWNIKA POWTÓRZENIE WIADOMOCI 

Osobowe formy 

czasownika – 

powtórzenie 

wiadomoci 

1. Przypomnij sobie, co ju wiesz o czasowniku i odpowiedz na pytania. 

A. Jak funkcj zazwyczaj peni w zdaniu czasownik? 

B. Jakie rodzaje czasownika wyróniamy w liczbie pojedynczej, a jakie w liczbie 

mnogiej? 

C. Jak nazywamy podstawow, nieosobow form czasownika? 

D. Jak nazywamy odmian czasowników? 

E. W jakich czasach mog wystpowa czasowniki? 

F. Jakie rozróniamy tryby czasownika? Jaka jest ich funkcja? 

G. Jakie rozróniamy strony czasownika? Do czego one su? 

H. Jaki jeszcze podzia czasowników stosujemy? Co on oznacza?

Przypomnij Fleksja sobie 

7 

2. Uzupenij tabel odpowiednimi formami czasowników. Tam, gdzie nie mona 

wskaza danej formy, postaw kresk. 

Bezokolicznik 

zje 

lubi 

ugrz 

wie 

Czas 

teraniejszy 

1. os. lp 

Czas przeszy 

2. os. lm 

r. mskoosobowy 

Czas 

przyszy 

2. os. lp 

Tryb 

rozkazujcy 

1. os. lm 

3. Zapisz swoje spostrzeenia z poprzedniego wiczenia w formie wniosku. 

Tryb 

przypuszczajcy 

3. os. lp r.. 

4. Jaki podzia zastosowano przy zestawieniu podanych czasowników w pary? 

Zaznacz poprawn odpowied. 

• stuka – stukn 

• bra – wzi 

• wysya – wysa 

• powtarza – powtórzy 

5. Uzupenij tabel. 

Czasowniki niedokonane 

zamyka 

biega 

wyraa 

próbowa 

A. przechodnie – nieprzechodnie 

B. dokonane – niedokonane 

C. odmienne – nieodmienne 

D. osobowe – nieosobowe 

Czasowniki dokonane 

przygotowa 

spóni si 

spostrzec 

zagrza 

OSOBOWE FORMY CZASOWNIKA POWTÓRZENIE WIADOMOCI

8OSOBOWE FORMY CZASOWNIKA POWTÓRZENIE WIADOMOCI 

6. Przekszta podane zdania, zamieniajc tam, gdzie to moliwe, formy strony czynnej 

na formy strony biernej. 

A. Dziecic Cesarzow uznawano za wadczyni wszystkich krain impe rium 

Fantazjany. 

B. Istnienie Fantazjany zaley od stanu zdrowia wadczyni. 

C. Gdy Dziecica Cesarzowa choruje, obumiera take jej kraina. 

D. Nikt nie potrafi pomóc wadczyni. 

E. Misj znalezienia waciwego lekarstwa powierzono Atrejowi, 

dziesicioletniemu chopcu. 

F. Atrej mimo wielu przeciwnoci wyruszy na niebezpieczn wypraw. 

Napisz, jak nazywamy czasowniki, które maj obydwie te formy. 

7. W podanym fragmencie Quo vadis podkrel wszystkie orzeczenia. 

Makrynus tkacz, do którego domu przywieziono Winicjusza, obmył go, zaopatrzył 

w odzież i posilił, po czym młody trybun 1 , odzyskawszy zupełnie siły, oświadczył, że 

tejże nocy rozpocznie dalsze poszukiwania za Linusem. Makryn, który był 

chrześcijaninem, potwierdził słowa Chilona, że Linus wraz ze starszym kapłanem 

Klemensem udali się do Ostrianum, gdzie Piotr miał chrzcić całe gromady zwolenników 

nowej nauki. 

H. Sienkiewicz, Quo vadis 

1 

trybun – tu: przedstawiciel i obroca praw ludu, wybierany przez plebejuszów.

Fleksja 

15 

Imiesowy 

przysówkowe 

1. Wyrónione kursyw fragmenty zda zamie na konstrukcje z nieosobow form 

czasownika. Pamitaj o przecinkach. 

WZÓR: Oglda film i mia si do rozpuku. 

Ogldajc film, mia si do rozpuku. 

A. Jecha na rowerze i cieszy si weekendem. 

B. Pedaowa powoli, bo chon odgosy lasu. 

C. Od czasu do czasu jad lene maliny i zastanawia si, czy nie zorganizowa 

rowerowego rajdu po Puszczy Knyszyskiej. 

D. Gdy wraca do domu, by ju pewien, e tak wanie zrobi. 

Przyjrzyj si przeformuowanym zdaniom. Co mona powiedzie o czasie, w którym 

odbywaj si obie czynnoci? Jak nazywamy wyraajce je formy czasownika? 

IMIESOWY PRZYSÓWKOWE 

2. Od podanych bezokoliczników utwórz imiesowy przysówkowe wspóczesne, 

a nastpnie pocz je z odpowiednimi formami rzeczowników z ramki. 

A. pisa – 

ujcie•muzyka•kostiumy•scenariusz•charakteryzacja• 

plener•kamera•posta•rola•plan 

B. komponowa – 

C. projektowa – 

D. poprawia –

16 

E. operowa – 

F. powtarza – 

G. wyjeda – 

H. wciela si – 

I. wchodzi – 

J. odtwarza – 


3. Wybierz pi zwrotów z poprzedniego wiczenia i uó z nimi zdania. 

4. Utwórz formy osobowe i nieosobowe podanych czasowników wedug wzoru. 

WZÓR: napisa – napisa – napisawszy. 

• znale – – 

• kupi – – 

• ucieszy si – – 

Przyjrzyj si utworzonym nieosobowym formom czasowników. Jak je nazywamy? 

5. W podanych zdaniach podkrel formy nieosobowe czasowników (imiesowy przysówkowe). 

Usiadłam przy biurku i próbowałam rozwiązać zadanie. 

Usiadłszy przy biurku, próbowałam rozwiązać zadanie. 

Gdy przypomniałam sobie wyjaśnienia nauczyciela, bez trudu znalaz łam rozwiązanie. 

Przypomniawszy sobie wyjaśnienia nauczyciela, bez trudu znalazłam rozwiązanie. 

Odłożyłam zeszyt i wyjrzałam przez okno. 

Odłożywszy zeszyt, wyjrzałam przez okno. 

Zobaczyłam koleżanki i postanowiłam do nich dołączyć. 

Zobaczywszy koleżanki, postanowiłam do nich dołączyć.

Fleksja 

17 

Przyjrzyj si zdaniom, w których wystpuje forma nieosobowa. Która czynno 

zostaa wykonana wczeniej (czyli uprzednio) – ta, o której mówi imiesów, czy 

ta, o której mówi czasownik w formie osobowej? Zanotuj swoje spostrzeenia. 

Imiesowy przysówkowe uprzednie wyraaj czynno odbywajc si 

cz zdania. 

ni czynno, o której mówi pozostaa 

6. Przyjrzyj si pisowni imiesowów przysówkowych uprzednich i sformuuj zasad 

ortograficzn. 

Przyrostek -wszy dodajemy 

a przyrostek -szy – 

7. Uzupenij zdania imiesowami przysówkowymi (wspóczesnymi i uprzednimi) 

utworzonymi od podanych bezokoliczników. 

utrzymywa•wysucha•bra•powtarza•wygosi• 

znudzi si•wypowiada si 

Vademecum 1 dobrego dyskutanta 

A. udział w dyskusji, nie przerywaj innym. 

B. Zabieraj głos, uważnie wypowiedzi rozmówcy. 

C. , formułuj komunikat jasno, precyzyjnie i zrozumiale. 

D. Staraj się mówić, kontakt wzrokowy ze słuchaczami. 

E. Nie nudź innych, kwestie przedyskutowane. 

F. , staraj się tego nie okazywać. 

G. swój pogląd, posłuchaj, co inni mają do powiedzenia. 

, 

. 


Dopisz kilka swoich rad. 

1 

vademecum (wademekum) poradnik, przewodnik, informator w okrelonej dziedzinie.

18 

8. Uzupenij tabel. Pamitaj, e aden czasownik nie ma wszystkich form nieosobowych. 

Nieosobowe formy czasowników 

Bezokolicznik 

Imiesów 

przymiotnikowy 

czynny 

Imiesów 

przymiotnikowy 

bierny 

Imiesów 

przysówkowy 

wspóczesny 

Imiesów 

przysówkowy 

uprzedni 

Formy 

zakoczone 

na 

-no i -to 

taczy taczcy taczony taczc — taczono 


zataczy 

zapiewa 

wygra 

— namalowany 

malujc — 

piewany 

rysujc 

wygrywajcy — 

rozpoczty 

rozpoczwszy 

zataczono 

piewano 

zapiewano 

narysowano 

rozpoczynajc 

Uzupenij podane zdania, opierajc si na obserwacji aspektu i strony czasowników 

zamieszczonych w tabeli. 

Imiesów przysówkowy uprzedni tworzymy tylko od czasowników 

. 

Imiesów przysówkowy wspóczesny tworzymy tylko od czasowników 

. 

Imiesów przymiotnikowy bierny tworzymy od czasowników dokonanych 

i niedokonanych, ale posiadajcych stron 

i , czyli . 

Imiesów przymiotnikowy czynny tworzymy od czasowników przechodnich 

i nieprzechodnich, ale tylko .

Fleksja 

21 

POWTÓRZENIE I UTRWALENIE 

WIADOMOCI O CZASOWNIKU 

WICZENIA Z TEGO ROZDZIAU MOG TAKE SUY DO SAMODZIELNEGO 

POWTARZANIA I UTRWALANIA MATERIAU, DLATEGO DO KADEGO Z NICH 

PODANO ODPOWIEDZI (s. 27). 

1. Uzupenij brakujce litery w podanych czasownikach. 

• gry • zacz limy • westchn 

• wzi em • cign a • znalaz szy 

• nie • przywie • zobaczy szy 

2. Podaj wskazane formy poniszych wyrazów. Obok wypisz obocznoci tematyczne. 

Skorzystaj ze wzoru. 

wyraz forma oboczno 

kara 1. os. lp cz. teraniejszego: karz r:rz 

POWTÓRZENIE 

moe 

bezokolicznik: 

pieczemy 

1. os. lp czasu teraniejszego: 

wozi 


zagraa 

2. os. lp trybu rozkazujcego: 

sta 

2. os. lp trybu rozkazujcego: 

strzyg 


bierzesz 


3. Utwórz formy dokonane podanych czasowników. 

• myle – 

• czyta – 

• powtarza – 

• uczy si –

22 

4. Z poprzedniego wiczenia wybierz czasowniki przechodnie niedokonane i utwórz 

z nimi po jednym zdaniu w stronie czynnej i po jednym w stronie biernej. 

5. Z podanego tekstu wypisz wszystkie czasowniki. 

POWTÓRZENIE 

Chopin zaczął grać błyskotliwą etiudę, wywołującą bardziej pogodny nastrój. Przyjęto 

ją z ogromnym aplauzem, za który podziękował zgrabnym ukłonem. I teraz dopiero 

uśmiechnął się do wzruszonej matki. Uśmiechnęli się też ci, którzy widywali ich razem 

na spacerach i wiedzieli, że to jego matka. 

A. Czasowniki w formie osobowej: 

B. Czasowniki w formie nieosobowej: 

6. Utwórz wskazane formy czasowników zebranych w tabeli. 

bezokolicznik stpa zadzwoni przekonywa wyj 

2. os. lp trybu 

rozkazujcego 

3. os. lm czasu 

przyszego 


przeszego 

w rodzaju 

mskoosobowym 

imiesów 

przysówkowy 

wspóczesny 

lub uprzedni 

forma 

zakoczona 

na -no lub -to

Fleksja 

23 

7. Z podanych zda wypisz czasowniki w formie imiesowów. Podaj ich pene nazwy. 

Tam, gdzie to moliwe, okrel formy gramatyczne. Wypenij tabel. 

Sięgające pasa włosy zostały zebrane w koński ogon. 

Przebijające przez zasłony światło poranka nadawało pokojowi tajemniczy wygląd. 

Wychodził w pośpiechu, przełykając na schodach resztę śniadania. 

Wyraz Nazwa imiesowu Forma gramatyczna 

8. Uzupenij luki w podanych zdaniach. 

A. Nie udao mi si dowie lodów do domu – cakiem si roztopiy. 

B. Zanim go oskarycie, musicie dowie mu winy. 

C. Czy uda ci si przenie ten ciki worek? 

D. Mój królik potrafi przegry kady kabel. 

E. Potrzebne informacje mona znale w encyklopedii. 

F. Uwaaj w autobusie, bo sukienka moe si pognie . 

G. Czy moesz mnie zawie dzi do szkoy? 

POWTÓRZENIE 

9. Wypisz bezokoliczniki z poprzedniego wiczenia i odmie je przez osoby w czasie 

przeszym. Wska ich tematy fleksyjne, pamitaj o obocznociach. 

Bezokolicznik Odmiana Temat fleksyjny

24 

Bezokolicznik Odmiana Temat fleksyjny 

POWTÓRZENIE 

10. Na podstawie przykadów z wiczenia 9. uzupenij regu ortograficzn. 

Na - s zakoczone formy bezokolicznika czasowników, których temat fleksyjny 

koczy si na 

; natomiast na - s zakoczone formy 

bezokolicznika czasowników, których temat fleksyjny koczy si na . 

11. Zastosuj w zdaniach trzy bezokoliczniki zakoczone na - i trzy zakoczone na -. 

12. Uzupenij podany test – dopisz partyku nie. Pamitaj o poprawnej ortografii. 

Gdy znaleźliśmy się na stoku, naszą uwagę zwróciła ogromna kolejka do wyciągu, 

więc zwlekając ani chwili, żeby stracić cennego czasu, ustawiliśmy się 

na końcu. Byliśmy raczej doświadczonymi narciarzami, ale to nas 

pokoiło. zniechęceni długim oczekiwaniem dostaliśmy się na kanapę

Fleksja 

25 

z jakimiś znanym nam przedszkolakiem. Wjazd na górę trwał długo, 

ale ten parolatek dosłownie 

przestawał mówić. Głównie chwalił się swoimi 

wyczynami, zraziwszy się naszym wymownym i zachęcającym 

milczeniem. Zeszliśmy z wyciągu, 

o 

wysłuchawszy do końca jego opowieści 

pokonanym mistrzu narciarskim. Gdy stanęliśmy na szczycie, 

zwracając uwagi na zmarznięte dłonie i stopy, rozejrzeliśmy się po okolicy. 

Widok był oczekiwany! Niebo przysłonięte ani jedną chmurką, w oddali 

błyszczące od śniegu szczyty górskie, nieco bliżej potężne świerki, uginające się pod 

białym puchem. 

oglądając się na pozostałych, ruszyliśmy w dół. 

13. Zastosuj w zdaniach wyrazy nie domaga i niedomaga, niedowidzie 

i nie dowidzie. Bezokoliczniki zmie na formy osobowe. 

POWTÓRZENIE 

14. Uzupenij tabel wedug wzoru. 

Bezokolicznik 

Imiesów przymiotnikowy 

(czynny lub bierny) 

Imiesów przysówkowy 

(wspóczesny lub uprzedni) 

nie rozstrzygn nierozstrzygnity nie rozstrzygnwszy 

nie przewidzie 

nie wieci 

nie oczekiwa 

nie gra 

nie spaci 

nie przyjmowa

26 

POWTÓRZENIE 

15. Z podanego tekstu wypisz wszystkie czasowniki w formie osobowej i nieosobowej. 

Nastpnie dopisz do nich partyku nie. Pamitaj o poprawnej ortografii. 

Pewnego razu zdarzyło się, że latarnik w Aspinwall, niedaleko Panamy, przepadł bez 

wieści. Ponieważ stało się to wśród burzy, przypuszczano, że nieszczęśliwy musiał podejść 

nad sam brzeg skalistej wysepki, na której stoi latarnia, i został spłukany przez bałwan. 

Przypuszczenie to było tym prawdopodobniejsze, że na drugi dzień nie znaleziono jego 

łódki stojącej w skalistym wrębie. Zawakowało tedy miejsce latarnika, które trzeba było 

jak najprędzej obsadzić, ponieważ latarnia, ostrzegając o niebezpiecznych mieliznach 

Zatoki Moskitów, niemałe ma znaczenie tak dla ruchu miejscowego, jak i dla okrętów 

idących z New Yorku do Panamy. Droga tu nawet w dzień jest trudna, w nocy zaś, 

zwłaszcza wśród mgieł podnoszących się często na tych ogrzewanych podzwrotnikowym 

słońcem wodach prawie niepodobna dostrzec. Statki mogą wtedy odnaleźć drogę, jedynie 

kierując się światłem latarni. Kłopot wynalezienia nowego latarnika spadł na konsula 

Stanów Zjednoczonych, rezydującego w Panamie, a był to kłopot niemały. […] Życie na 

wieży jest nadzwyczaj trudne i bynajmniej nie uśmiecha się rozpróżniaczonym i lubiącym 

swobodną włóczęgę ludziom Południa. Latarnik, objąwszy posadę, staje się niemal 

więźniem. Z wyjątkiem niedzieli nie może on wcale opuszczać swej skalistej wysepki. 

Łódź z Aspinwall przywozi mu raz na dzień zapasy żywności i świeżą wodę, zaś przywożący, 

pozostawiwszy towar, oddalają się natychmiast, na całej zaś wysepce nie ma nikogo. 

na podstawie: H. Sienkiewicz, Latarnik 

formy osobowe 

czasownika 

bezokoliczniki 

imiesowy przymiotnikowe 

czynne 


bierne 

imiesowy przysówkowe 

wspóczesne 


uprzednie 

formy zakoczone 

na -no i -to 

inne formy czasownika

Fleksja 

27 

Odpowiedzi 

wiczenie 1. 

gry, wziem, nie, zaczlimy, cigna, przywie, westchn, znalazszy, zobaczywszy 

wiczenie 2. 

wyraz forma oboczno 

kara 1. os. lp cz. teraniejszego: karz r:rz 

moe bezokolicznik: móc ó:o, c: 

pieczemy 1. os. lp czasu teraniejszego: piek cz:k 

wozi 1. os. lp czasu teraniejszego: wo z’: 

zagraa 2. os. lp trybu rozkazujcego: zagró a:ó, : 

sta 2. os. lp trybu rozkazujcego: stój a:ó 

strzyg 2. os. lp czasu teraniejszego: strzyesz g: 

bierzesz 1. os. lp czasu teraniejszego: bior e:o, rz:r 

wiczenie 3. 

pomyle, przeczyta, powtórzy, nauczy si 

ODPOWIEDZI 

wiczenie 4. 

Czasowniki przechodnie niedokonane: czyta, powtarza 

wiczenie 5. 

A. Czasowniki w formie osobowej: zacz, podzikowa, umiechn si, umiechnli si, 

widywali, wiedzieli 

B. Czasowniki w formie nieosobowej: gra, wywoujc, przyjto 

wiczenie 6. 

bezokolicznik stpa zadzwoni przekonywa wyj 

2. os. lp trybu 

rozkazujcego 


przyszego 


przeszego w rodzaju 

mskoosobowym 

imiesów przysówkowy 

wspóczesny 

lub uprzedni 

forma zakoczona 

na -no lub -to 

stpaj zadzwo przekonuj wyjmij 

bd stpa 

(stpali, 

stpay) 

zadzwoni 

bd przekonywa 

(przekonywali, 

przekonyway) 

wyjm 

stpalimy zadzwonilimy przekonywalimy wyjlimy 

stpajc zadzwoniwszy przekonujc wyjwszy 

stpano zadzwoniono przekonywano wyjto

28 

wiczenie 7. 

Wyraz Nazwa imiesowu Forma gramatyczna 

sigajce 

zebrane 

przebijajce 

przeykajc 

imiesów przymiotnikowy czynny 

imiesów przymiotnikowy bierny 

imiesów przymiotnikowy czynny 

imiesów przysówkowy wspóczesny 

M. lm, r. niemskoosobowy 

M. lm, r. niemskoosobowy 

M. lp, r. nijaki 

– 

ODPOWIEDZI 

wiczenie 8. 

A. Nie udao mi si dowie lodów do domu – cakiem si roztopiy. 

B. Zanim go oskarycie, musicie dowie mu winy. 

C. Czy uda ci si przenie ten ciki worek? 

D. Mój królik potrafi przegry kady kabel. 

E. Potrzebne informacje mona znale w encyklopedii. 

F. Uwaaj w autobusie, bo sukienka moe si pognie. 

G. Czy moesz mnie zawie dzi do szkoy? 

wiczenie 9. 


dowie 

dowiozem, dowiozam, 

dowioze, dowioza, 

dowióz, dowioza, dowiozo, 

dowielimy, dowiozymy, 

dowielicie, dowiozycie, 

dowieli, dowiozy 

dowiodem, dowiodam, 

dowiode, dowioda, 

dowiód, dowioda, dowiodo, 

dowiedlimy, dowiodymy, 

dowiedlicie, dowiodycie, 

dowiedli, dowiody 

przeniosem, przeniosam, 

przeniose, przeniosa, 

przeniós, przeniosa, przenioso, 

przenielimy, przeniosymy, 

przenielicie, przeniosycie, 

przenieli, przeniosy 

przegryzem, przegryzam, 

przegryze, przegryza, 

przegryz, przegryza, przegryzo, 

przegrylimy, przegryzymy, 

przegrylicie, przegryzycie, 

przegryli, przegryzy 

dowiozdowie 

dowiedprzenie 

przeniosprzegry 

przegryz-

Fleksja 

29 


znale 

znalazem, znalazam, 

znalaze, znalaza, 

znalaz, znalaza, znalazo, 

znalelimy, znalazymy, 

znalelicie, znalazycie, 

znaleli, znalazy 

pogniotem, pogniotam, 

pogniote, pogniota, 

pogniót, pogniota, pognioto, 

pognietlimy, pogniotymy, 

pognietlicie, pogniotycie, 

pognietli, pognioty 

zawiozem, zawiozam, 

zawioze, zawioza, 

zawióz, zawioza, zawiozo, 

zawielimy, zawiozymy, 

zawielicie, zawiozycie, 

zawieli, zawiozy 

znalazpognie 

pognietzawie 

zawioz- 

wiczenie 10. 

Na - s zakoczone formy bezokolicznika czasowników, których temat fleksyjny koczy si 

na -s, -d, -t; natomiast na - s zakoczone formy bezokolicznika czasowników, których temat 

fleksyjny koczy si na -z. 

ODPOWIEDZI 

wiczenie 11. 

Np. 

Nie moemy pój dzisiaj do kina. 

Czy nowy kolega moe usi ze mn? 

Pomó nie ssiadce siatk. 

Trzeba zwie z pola ziemniaki. 

Janek musi si wgry w to zadanie. 

Ania chciaaby wynale lek na raka. 

wiczenie 12. 

Gdy znalelimy si na stoku, nasz uwag zwrócia ogromna kolejka do wycigu, wic nie 

zwlekajc ani chwili, eby nie straci cennego czasu, ustawilimy si na kocu. Bylimy raczej 

niedowiadczonymi narciarzami, ale to nas nie niepokoio. Niezniechceni dugim oczekiwaniem 

dostalimy si na kanap z jakimi nieznanym nam przedszkolakiem. Wjazd na gór nie trwa 

dugo, ale ten parolatek dosownie nie przestawa mówi. Gównie chwali si swoimi 

wyczynami, nie zraziwszy si naszym wymownym i niezachcajcym milczeniem. Zeszlimy 

z wycigu, nie wysuchawszy do koca jego opowieci o niepokonanym mistrzu narciarskim. Gdy 

stanlimy na szczycie, nie zwracajc uwagi na zmarznite donie i stopy, rozejrzelimy si po 

okolicy. Widok by nieoczekiwany! Niebo nieprzysonite ani jedn chmurk, w oddali byszczce 

od niegu szczyty górskie, nieco bliej potne wierki, uginajce si pod biaym puchem. Nie 

ogldajc si na pozostaych, ruszylimy w dó.

30 

wiczenie 13. 

Np. 

Dziadek Kasi niedomaga. 

Modsza siostra nie domagaa si uwagi. 

W naszej klasie jest dziewczynka, która niedowidzi. 

Siedziaem tak daleko, e nie dowidziaem tablicy. 

wiczenie 14. 

ODPOWIEDZI 

Bezokolicznik 

Imiesów przymiotnikowy 

(czynny lub bierny) 

Imiesów przysówkowy 

(wspóczesny lub uprzedni) 

nie rozstrzygn nierozstrzygnity nie rozstrzygnwszy 

nie przewidzie nieprzewidziany nie przewidziawszy 

nie wieci niewieccy nie wiecc 

nie oczekiwa nieoczekiwany nie oczekujc 

nie gra niegrajcy nie grajc 

nie spaci niespacony nie spaciwszy 

nie przyjmowa nieprzyjmowany nie przyjmujc 

wiczenie 15. 

formy osobowe 

bezokoliczniki 


czynne 


bierne 


wspóczesne 


uprzednie 

formy zakoczone na -no 

i -to 

inne formy 

nie zdarzyo si, nie stao si, nie przepad, nie musia, nie stoi, 

nie zosta, nie byo, nie zawakowao, nie ma, nie jest, nie mog, 

nie spad, nie by, nie umiecha, nie staje si, nie moe, 

nie przywozi, nie oddalaj si 

nie podej, nie obsadzi, nie dostrzec, nie odnale, 

nie opuszcza 

niestojcej, nieidcy, niepodnoszcych, nieprzywocy, 

nierezydujcego, nielubicym 

niespukany, nieogrzewanych 

nie ostrzegajc, nie kierujc 

nie objwszy, nie pozostawiwszy 

nie przypuszczano, nie znaleziono 

nie trzeba

komunikacja 

jzykowa

146 

Elementy komunikacji 

jzykowej 

1. Przeczytaj podane teksty, a nastpnie uzupenij tabel. 

A. 

ELEMENTY KOMUNIKACJI JZYKOWEJ 

OGŁOSZENIE 

Wszystkich mieszkańców osiedla „Pod dębami” zapraszamy na piknik sąsiedzki, 

który odbędzie się 4 czerwca w naszym ogrodzie – start o godzinie 17.30. 

W programie: 

• gry i zabawy dla dzieci, 

• smakołyki z grilla, 

• sąsiedzki mecz siatkówki i piłki nożnej, 

• występy artystyczne, 

• niespodzianka – gość specjalny!!! 

Prosimy o zabranie koców, drobnych przekąsek i dobrego humoru. 

Wpisowe: 20 zł. 

Do zobaczenia 

Organizatorzy – wspólnota mieszkańców 

osiedla „Pod dębami” 

B. 

– cze 

– cze 

– cr?* jak exp*? 

– spk*, lecę zaraz na DT* 

– ale lipny drop* dzisiaj… 5h i 1 item… 

– masz rękawice*? 

– nie, sellnąłem*, skończyła się 

– shopa* muszę wystawić jeszcze w m1, bieda 

– no ja to zarobiłem wczoraj na ulepkach* 

– mi zostało 1kk w eq*… 

– dobra, cisnę z tobą na to DT, masz ekipę? 

– ta, ch*1 D 

Słowniczek dla niewtajemniczonych: 

cr – co robisz? 

exp – od ang. expierence, doświadczenie 

spk – spoko 

DT – od ang. Demon’s Tower, wieża demonów

Komunikacja j zykowa 

147 

drop – liczba zdobytych w grze itemów, czyli przedmiotów 

rękawica złodzieja – przedmiot zwiększający szansę na zdobycie itemu (w tej konkretnej 

grze) 

sellnąć – od ang. to sell, sprzedać 

shop – sklep 

ulepki – skrót od ulepszacze; przedmioty, dzięki którym gracz może ulepszyć swój 

ekwipunek 

eq – od ang. equipment, wyposażenie 

ch – od ang. channel, kanał 

C. 

Jak przyrządzić idealną jajecznicę? 

Jak usmażyć jajecznicę? 

Co zrobić, aby była idealnie ścięta i nie za sucha? 

Dzisiaj na moim blogu przepis na jajecznicę na maśle. Receptura pochodzi z mojego 

domu rodzinnego, gdzie jajecznicę jadało się w niedzielę, bez pośpiechu, w piżamach. 

Było wtedy świątecznie, nieśpiesznie i błogo. 

A teraz do roboty! 

Na patelnię połóż łyżkę masła, a do niego, gdy jeszcze się nie zdąży rozpuścić, wbij trzy 

jajka. Delikatnie i bardzo wolno mieszaj. Gdy jajka się zetną, zdejmij patelnię z ognia 

i dalej mieszaj. Dopiero teraz posól, dodaj przyprawy. Połącz masę jajeczną z łyżką 

śmietany. Przełóż na talerz i podawaj z chrupiącym pieczywem. Pycha! 

D. 

– Halo, proszę pani! Zgubiła pani rękawiczkę! 

– Ojej, dziękuję. Bardzo pan miły. 

E. 

w porzo, mamuś, 

będę na czas 

ELEMENTY KOMUNIKACJI JZYKOWEJ

148 

Nadawca Odbiorca Kod Kana Kontekst 

A. 

ELEMENTY KOMUNIKACJI JZYKOWEJ 

B. 

C. 

D. 

E.


149 

Odmiany rodowiskowe 

jzyka nadawcy 

1. Porównaj wypowiedzi w parach A i B, C i D. Nastpnie napisz, w czym te wypowiedzi 

s do siebie podobne, a czym si róni. Uwzgldnij wszystkie elementy 

aktu komunikacji. Z czego wynikaj zauwaone przez Ciebie rónice? 

A. 

B. 

Garzędz, 1.01.2017 

ZAWIADOMIENIE O WYBORZE OFERTY 

w związku z przeprowadzonym postępowaniem w postaci zapytania ofertowego 

o cenę usługi polegającej na utrzymaniu czystości w budynku przy ulicy Miłej 3 

w Garzędzu, informuje się, że wybrano ofertę, którą złożyła firma: 

ALBA 

ul. Piotrkowska 5 

00-444 Garzędz. 

Uzasadnienie 

Wybrana oferta przedstawiała najkorzystniejszy bilans kryteriów określonych 

w zapytaniu ofertowym spośród ofert ważnych i niepodlegających odrzuceniu. 

Cena wybranej oferty wynosi: od dnia 11.02.2017 r. do dnia 28.02.2017 r. 

wykonywania zamówienia 832,66 zł brutto; za 1 miesiąc wykonywania zamówienia 

1 299,00 zł brutto; za całość wykonywania zamówienia 13 917,42 

zł brutto. 

Wójt Gminy Garzędz 

/-/ Jan Zduński 

ODMIANY RODOWISKOWE JZYKA NADAWCY

150 

C. 

ODMIANY RODOWISKOWE JZYKA NADAWCY 

D.


151 

Wypowiedzi A i B: 

Wypowiedzi C i D: 

2. Przeredaguj podane zdania – wyrazy modne w jzyku modzieowym zastp ich 

odpowiednikami z polszczyzny ogólnej. 

A. Wbij do ciebie po poudniu. 

B. Nie mam hajsu, nie mog i do kina. 

C. Ale ciacho! 

D. Wczorajszy sprawdzian z matmy to bya totalna masakra! 

ODMIANY RODOWISKOWE JZYKA NADAWCY 

E. Wszyscy mieli z tego bek. 

Na podstawie wasnych dowiadcze powiedz, czy te wyrazy s jeszcze uywane 

przez modzie. Jeli nie znasz tych sów, wejd na stron internetow sownika 

jzyka polskiego (http://sjp.pwn.pl/ciekawostki/mlodziezowe-slowo-roku; 

199794.html), gdzie znajdziesz ich objanienia oraz wyniki plebiscytu na modzieowe 

sowo roku, zorganizowanego przez Wydawnictwo Naukowe PWN w 2016 roku.

158 

Intencja i cel wypowiedzi 

a grzeczno jzykowa 

INTENCJA I CEL WYPOWIEDZI A GRZECZNO JZYKOWA 

1. Zdanie Niedugo wróc uzupenij tak, aby wyraao podane intencje. 

A. obietnica 

B. groba 

C. zobowizanie 

D. lk 

2. Przeczytaj podane zdania i podkrel te, które wprost wyraaj prob o rad lub 

opini. Pozostae zdania przeredaguj tak, aby wyraay wskazane intencje. 

A. Chciabym wyjecha zim na obóz. Nie wiem, czy zacz si uczy jedzi na 

nartach czy na snowboardzie. 

B. Na imieniny dostaam portfel. Jest pikny, prawda? 

C. Czy bya kiedy w Tatrach? Warto tam jecha? 

D. Zrobie ju projekt z fizyki, prawda? Musz i ja zabra si do pracy. 

E. Nie wiem, czy powinnam wychodzi z domu. 

F. Co sdzisz o nowej nauczycielce polskiego? 

3. Przypomnij sobie ballad witezianka Adama Mickiewicza, a nastpnie w imieniu 

jej bohaterów sformuuj wypowiedzi wyraajce podane intencje. Pamitaj 

o zasadach grzecznoci jzykowej. 

A. Strzelec zapewnia witeziank, e zawsze bdzie jej wierny.


159 

B. Ojciec przestrzega córk przed niewiernoci mczyzn. 

C. Dziewczyna wyraa niedowierzanie w zapewnienia strzelca. 

INTENCJA I CEL WYPOWIEDZI A GRZECZNO JZYKOWA

190 

SPRAWD, ILE POTRAFISZ 

JELI ZROBIE / ZROBIA DOBRZE OKOO 80% WICZE UTRWALAJCYCH, 

MOESZ UZNA, E NIELE ZNASZ ELEMENTY KOMUNIKACJI JZYKOWEJ. 

TERAZ ZRÓB SOBIE SPRAWDZIAN, EBY SI PRZEKONA, CZY JEST TAK 

RZECZYWICIE. OCE SI WEDUG PODANYCH KRYTERIÓW (s. 195). 

POWODZENIA! 

SPRAWDZIAN 

1. Sformuuj komunikat zgodnie z podanymi informacjami. 

• nadawca – nauczyciel 

• odbiorca – rodzice ucznia 

• kod – polszczyzna uytkowa 

• kontakt – poredni 

• kana – wzrokowy (e-mail) 

• intencja – gratulacje 

2. Przeczytaj tekst, a nastpnie okrel nadawc, odbiorc, kod, kontakt, kana komunikacyjny 

i intencj. Zwró uwag na tytu oraz dat i miejsce powstania utworu. 

W pamiętniku Zofii Bobrówny 

Niechaj mię Zośka o wiersze nie prosi, 

Bo kiedy Zośka do ojczyzny wróci, 

To każdy kwiatek powie wiersze Zosi, 

Każda jej gwiazdka piosenkę zanuci. 

Nim kwiat przekwitnie, nim gwiazdeczka zleci, 

Słuchaj – bo to są najlepsi poeci. 

Gwiazdy błękitne, kwiateczki czerwone 

Będą ci całe poemata składać. 

Ja bym to samo powiedział, co one, 

Bo ja się od nich nauczyłem gadać; 

Bo tam, gdzie Ikwy srebrne fale płyną, 

Byłem ja niegdyś, jak Zośka, dzieciną. 

Dzisiaj daleko pojechałem w gości 

I dalej mię los nieszczęśliwy goni.


191 

Przywieź mi, Zośko, od tych gwiazd światłości, 

Przywieź mi, Zośko, z tamtych kwiatów woni, 

Bo mi zaprawdę odmłodnieć potrzeba. 

Wróć mi więc z kraju taką – jakby z nieba. 

13 marca 1844. Pary 

3. Poinformuj o nieprzygotowaniu ucznia do lekcji. Dostosuj jzyk wypowiedzi do 

nadawcy, odbiorcy i sytuacji komunikacyjnej. 

A. rozmowa dwojga uczniów na przerwie w szkole 

SPRAWDZIAN 

B. ucze informuje nauczyciela 

C. rodzic pisze usprawiedliwienie do nauczyciela 

4. Uzupenij podane zdania wyrazami wynikajcymi z kontekstu. 

A. Mam ju do twoich wybryków. si przebraa. 

B. By spontaniczny i szczery. Bardzo atwo kontakt 

z rówienikami. 

C. Przepraszam, czy byaby pani tak uprzejma i pozwolia mi skorzysta ze 

swojego telefonu komórkowego, poniewa w moim 

si bateria? 

D. Mam zdecydowanie za dugie wosy. Musz pój do .

192 

5. Do rodkowej kolumny wpisz wyrazy, które odpowiadaj znaczeniom podanym 

w lewej i prawej rubryce. 

pojazd kosmiczny 

podrze 

koda 

do gry w tenisa 

uprowadzi 

zabawa taneczna 

SPRAWDZIAN 

6. Kady z podanych wyrazów zastosuj w trzech rónych zdaniach, by wykaza rónic 

znacze w zalenoci od kontekstu. Wykorzystaj znajomo frazeologii. 

A. droga 

B. obj 

7. Okrel intencje autorów podanych wypowiedzi. 

A. Na szczyt idzie si 3 godziny. 

B. Na szczyt idzie si cae 3 godziny. 

C. Prdzej! Na szczyt idzie si 3 godziny. 

D. Damy rad! Na szczyt idzie si tylko 3 godziny. 

E. Czy to moliwe, e na szczyt idzie si 3 godziny? 

8. Podan wypowied przekszta dwukrotnie, tak dobierajc rodki jzykowe, eby 

zrónicowa jzyk nadawcy (moe nim by np. nastolatek, profesor uniwersytetu, 

hipster, sportowiec, mionik gier komputerowych…). 

Pracowaliśmy wytrwale i osiągnęliśmy zamierzony cel.


193 

• 

• 

9. Napisz dwuzdaniowe wypowiedzi, którymi mona nawiza kontakt jzykowy 

w podanych niej sytuacjach. Pamitaj o grzecznoci jzykowej. 

A. Przychodzisz do sklepu odzieowego. Prosisz ekspedientk o pomoc 

w wyborze ubrania. 

B. W klasie jest nowy kolega. Przedstawiasz si i oferujesz pomoc. 

SPRAWDZIAN 

C. Jeste dziennikarzem sportowym. Relacjonujesz zawody… (wybierz 

samodzielnie ulubion dyscyplin, miejsce, druyny lub zawodników). 

10. Przekszta podany tekst zgodnie z podanymi informacjami. 

• nadawca – waciciel gospodarstwa agroturystycznego 

• odbiorca – turysta 

• kod – wspóczesna polszczyzna, jzyk reklamy 

• komunikat – reklama wczasów pod lip 

• kontekst – spoeczny (odpoczynek latem od miejskiego zgieku), kulturowy 

(wspólna wiedza nadawcy i odbiorcy na temat lipy w utworach Jana 

Kochanowskiego) 

• kontakt – poredni, 

• kana – wzrokowy (ulotka reklamowa lub internet) 

• intencja – zachta do wyjazdu na wczasy pod lip. 

Na lipę 

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie! 

Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, 

Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie

194 

Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. 

Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają, 

Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają. 

Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły 

Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły. 

A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie, 

Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie. 

Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie 

Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie 

SPRAWDZIAN 

11. Przekszta podany tekst – zamie mow zalen na niezalen. Pamitaj 

o poprawnej interpunkcji mowy niezalenej. 

Poprosiłam Martę, by pożyczyła mi kostium klowna, w który chciałam się przebrać na 

urodziny młodszej siostry. Koleżanka zgodziła się, uprzedziła jednak, że ma on brzydką 

plamę na kołnierzu.


195 

Odpowiedzi 

wiczenie 1. 

Np.Szanowni Pastwo, 

z najwiksz przyjemnoci i satysfakcj informuj, e Pastwa syn Jan Michalak zaj 

I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie Mitologicznym. Prosz przyj moje gorce gratulacje. 

Z powaaniem 

Krzysztof Piotrowski, polonista 

wiczenie 2. 

nadawca – podmiot liryczny, Juliusz Sowacki 

odbiorca – Zofia Bobrówna i czytelnicy wiersza 

kod – polszczyzna literacka 

kontakt – poredni 

kana – wzrokowy (pamitnik) 

intencja – wyraenie tsknoty i mioci do ojczyzny 

wiczenie 3. 

Np. 

A. – Zrobia matm? 

– Nie, wczoraj strasznie bolaa mnie gowa. Nie daem rady. 

– To masz przechlapane… 

B. – Prosz pani, chciaabym zgosi nieprzygotowanie. Wczoraj bardzo bolaa mnie gowa i nie 

zdoaam zrobi zada. 

C. Szanowna Pani, 

uprzejmie prosz o usprawiedliwienie nieprzygotowania do lekcji mojej córki Danuty 

z powodu silnego bólu gowy w dniu wczorajszym. 

Z powaaniem 

Zofia Romaska 

wiczenie 4. 

A. Mam ju do twoich wybryków. Miarka si przebraa. 

B. By spontaniczny i szczery. Bardzo atwo nawizywa kontakt z rówienikami. 

C. Przepraszam, czy byaby pani tak uprzejma i pozwolia mi skorzysta ze swojego telefonu 

komórkowego, poniewa w moim wyczerpaa si bateria? 

D. Mam zdecydowanie za dugie wosy. Musz pój do fryzjera. 

ODPOWIEDZI 

wiczenie 5. 

rakieta, porwa, bal 

wiczenie 6. 

Np. 

A. Droga Ciociu! 

Konflikt rozstrzygnito na drodze pokojowej. 

Pójdziemy drog przez ki. 

B. Obj wzrokiem cae zgromadzenie i ju wiedzia, po co przyszli. 

Pomienie objy dach. 

Wadz objo ugrupowanie konserwatystów. 

Obj wpó swoj partnerk i ruszyli na parkiet.

196 

wiczenie 7. 

A. informacja D. zachta 

B. przestroga E. niedowierzanie 

C. ponaglenie 

wiczenie 8. 

Np. 

Ale dalimy sobie wycisk! Opacio si, bo mamy to! 

Poniewa wszyscy zaangaowani w projekt nie szczdzili wysiku, efektywne dziaanie przynioso 

zamierzony rezultat. 

ODPOWIEDZI 

wiczenie 9. 

Np. 

A. Dzie dobry! Czy mogaby mi pani pomóc? Szukam czarnych dinsów. 

B. Cze, jestem Anka. Gdy bdziesz potrzebowa pomocy, wal miao. A teraz chod, poka ci szko. 

C. Szanowni pastwo, witam serdecznie z Zakopanego, gdzie za chwil rozpoczn si 

kwalifikacje do Turnieju Czterech Skoczni. 

wiczenie 10. 

Np. 

Agroturystyka „Pod lip” zaprasza cae rodziny. 

Szukasz ucieczki od miejskiego zgieku? Tsknisz za piewem ptaków, szumem lici nad gow 

w upalny dzie? Chcesz skosztowa wieutkiego, prawdziwego miodu? A moe po prostu 

potrzebujesz odpoczynku na onie natury? 

Zapraszamy do nas! Zrozumiesz, dlaczego Kochanowski ceni swoj lip ponad jabonie z sadu 

Hesperyd. Do koca kwietnia ceny promocyjne. 

wiczenie 11. 

Np. 

– Poycz mi kostium klowna, bo chciaabym si w niego przebra na urodziny modszej siostry – 

poprosiam Mart. 

– Prosz bardzo – zgodzia si koleanka. – Ale uprzedzam, e strój ma brzydk plam na 

konierzu – dodaa. 

ALBO: 

Poprosiam Mart: „Poycz mi kostium klowna!”. Koleanka odpowiedziaa: „Prosz bardzo, ale 

uprzedzam, e strój ma brzydk plam na konierzu”. 

PUNKTACJA 

wiczenie 1. – 5 p. 











OCENA 

60-59 p. – ocena celujca 

52-58 p. – ocena bardzo dobra 

45 -51 p. – ocena dobra 

37 – 44 p. – ocena dostateczna 

30 – 36 p. – ocena dopuszczajca 

29 i mniej p. – ocena niedostateczna 

RAZEM: 60 p.

formy 

wypowiedzi

198 

Streszczenie 

STRESZCZENIE 

1. Przeczytaj podany tekst, a nastpnie wykonaj zwizane z nim polecenia. 

Ignacy Krasicki 

Kruk i lis 

z Ezopa 

By wa często zwiedzionym, 

Kto lubi być chwalonym. 

Kruk miał w pysku ser ogromny; 

Lis, niby skromny, 

P rzyszedł do niego i rzekł: „Miły bracie, 

Nie mogę się nacieszyć, kiedy patrzę na cię! 

Cóż to za oczy! 

Ich blask aż mroczy! 

Czyż można dostać 

T akową postać? 

A pióra jakie! 

Szklniące, jednakie. 

A jeśli nie jestem w błędzie, 

Pewnie i głos śliczny będzie”. 

Więc kruk w kantaty; skoro pysk rozdziawił, 

Ser wypadł, lis go porwał i kruka zostawił. 

A. Sporzd w czterech punktach (nie wicej) plan przedstawionych wydarze. 

B. Napisz streszczenie bajki. Uyj najwyej czterdziestu sów.

Skracanie tekstu 

Formy wypowiedzi 

203 

1. Przeczytaj poniszy fragment powieci Szatan z siódmej klasy Kornela Makuszyskiego 

i podkrel zdania przekazujce najwaniejsze informacje o cechach charakteru 

i sposobie nauczania profesora Gski. Nastpnie przeredaguj tekst tak, aby 

by krótszy o poow. Pamitaj, e skracanie nie jest streszczaniem. 

Pan profesor Gąsowski nauczał historii wedle własnej, nieco rozwichrzonej metody. 

Niektóre wielkie postacie, błąkające się po elizejskich polach albo krążące pośród 

gwiazd, bardzo miłował, o niektórych rozprawiał z drwiącym lekceważeniem, 

a w licznym, nieśmiertelnym tłumie były i takie, o których nie chciał mówić wcale. 

Omijał je przy spotkaniu, udawał, że ich nie dostrzega, nie kłaniał im się. O ukochanych 

osobistościach mówił z gorącym zapałem, piejąc na ich cześć górne hymny, po każdym 

zdaniu zasadzając wykrzyknik jak cyprys na grobie. O Napoleonie, z ukochanych 

najukochańszym, rozprawiał jak natchniony poeta. Zdawało się, że każdej chwili 

zakrzyknie gromko: „Niech żyje Cesarz!” – i rzuci się w bój, krwawy szatan. Napoleon, 

siedząc okrakiem na komecie jak na ognistym koniu, z wielką przyjemnością 

przysłuchiwał się panu profesorowi Gąsowskiemu. Gdyby mógł sięgnąć z nieba, 

przypiąłby na jego piersi Krzyż Legii Honorowej. Mniej zadowolony z tych wykładów 

był piękny Alcybiades, o którym pan profesor mówił z lekceważeniem, że „był to 

fircyk, elegancik i w ogóle wydmuchana osobistość”. Nie można było dojść, czym 

sobie szlachetny Ateńczyk zasłużył na tę opinię. To go jedynie mogło pocieszyć, że 

o innych nieśmiertelnych pan profesor szerzył zgoła oszczerstwa. Cezar miał zamazaną 

hipotekę i, gdyby to zależało od pana profesora Gąsowskiego, nieśmiertelność 

pozbawiłaby go prawa korzystania z niezmiernej chwały. Tym, o którym pan profesor 

wcale nie chciał mówić, któremu by się nie ukłonił i któremu nie podałby ręki, był 

Hannibal. Dlaczego? O tym wiedzą jedynie kartagińscy bogowie, jeżeli w ogóle 

o czymś wiedzą, bałwany opasłe. Hannibal miał wielu wrogów, straszliwych wrogów, 

śmiertelnych wrogów, ale nigdy i przenigdy nie miał takiego, jakim był twardy, 

zawzięty i nieustępliwy pan profesor Gąsowski. Od wielu lat mieli ze sobą na pieńku. 

Nieszczęsny Hannibal, łypiąc jedynym okiem, chwytał się za głowę i jęczał: „Co ja 

takiego mogłem uczynić, że mnie pan profesor Gąsowski tak nie znosi?” Nikt tego 

nie wiedział. Wiedział tylko pan profesor. 

Miał on duże, jasne oczy i taki w nich wyraz, jak gdyby zawszą był zdziwiony. Czasem 

z nagła przerywał wykład, patrzył daleko przed siebie i długo się czemuś przyglądał. 

Cała siódma klasa wpatrywała się w to samo miejsce, lecz nikt niczego nie mógł 

dojrzeć, bo nie było w tym miejscu nawet mizernej muchy, podrygującej w wiosennym 

słońcu. Coś jednak musiało być… Może to właśnie Perykles, cieszący się dość dużą 

sympatią pana profesora, stąpał przez ateński rynek? Może się tam toczyła bitwa? 

Może krzyżowcy zdobywają Antiochię? Kiedy widma przesiały się przez blask, pan 

profesor wzdychał i patrzył na trzydzieści rumianych gęb z takim zdumieniem, jak 

gdyby je ujrzał po raz pierwszy w życiu. Trzydzieści gęb patrzyło w niego ciepłym 

spojrzeniem, bo pan profesor był wielce miłowany. Klasa siódma, w której właśnie 

nauczał wzniosłych dziejów, znając dobrze jego serce, zachłyśnięte pobożnym 

SKRACANIE TEKSTU

204 

SKRACANIE TEKSTU 

podziwem dla Napoleona, oddawała Cesarzowi przy każdej sposobności takie honory, 

że pan profesor Gąsowski promieniał. Gdyby Napoleon mógł wrócić na ziemię, choćby 

na nowe „sto dni”, on byłby pochwycił sztandar, a klasa siódma pobiegłaby za nim. 

Nie samym jednak Napoleonem żyje człowiek, czasem musi też zajmować się tym 

opryszkiem Hannibalem. Trudno… Historia jest bigosem, ciężko strawną zbieraniną 

nie tylko z całego tygodnia, lecz z lat wielu tysięcy. 

Pan Profesor Gąsowski wałęsając się przez długie swoje życie po nieogarnionych 

dziedzinach, przeskakując przez tysiąclecia jak przez przepaście, biorąc żywy i namiętny 

udział w wojnach, zawierając sojusze i podjudzając rewolucje, stał się niezwykle 

roztargniony. Nie jest to dziwne, skoro się waży, że po nieszczęsnej jego głowie 

cwałowały wieki jak konie, a daty skakały jako te pchły. Pan profesor miał w głowie 

huczący młyn. Twierdzili niektórzy, że łatwo byłby sobie dał radę z kilku tysiącami lat, 

zamęt jednak w jego szlachetnej duszy spowodowało zmaganie się z kilku tysiącami 

urwipołciów i małpoludów, których nauczał przez tyle czasów. Twierdzenie to jest 

wielce do prawdy podobne. Roztargnienie pana profesora Gąsowskiego było 

zdumiewające. Opowiadają o pewnym uczonym, że smarował masłem dłoń, głęboko 

przekonany, że smaruje trzymaną na dłoni bułkę. Takie doskonałe pomysły byłyby 

drobnostką dla pana profesora Gąsowskiego. Nie jest natomiast prawdą, że to jemu 

właśnie zdarzyła się koszmarna historia, chociaż byli tacy co chcieli przysięgać, że nikt 

inny nie mógł jej urządzić. Stwierdziliśmy niezbicie, że bohaterem jej był pewien głośny 

aktor, który razu jednego zapytał na scenie: „Jak ci na imię, Judyto?” Otóż aktor ten 

(a nie profesor) kazał się obudzić w hotelu wcześnie rano. Przez pomyłkę służący 

powiesił na jego drzwiach księżą sutannę. Roztargniony aktor, na pół jeszcze senny, 

wdział sutannę, a stanąwszy przed lustrem wykrzyknął: „A cóż za bałwan ten służący! 

Zamiast mnie, obudził jakiegoś księdza!” Pan profesor Gąsowski nigdy by tak nie 

krzyknął, lecz byłby wyszedł w sutannie na ulicę, o niczym nie wiedząc, zamiast w lustrze 

bowiem byłby się przejrzał albo w szafie, albo we drzwiach, albo w ścianie. 

Zawsze roztargniony, nie znał dobrze dźwięcznych nazwisk swoich uczniów i mieszał 

je, nigdy nie wiedząc, które z nich do której należy gęby. Przy egzaminowaniu 

odczytywał je z notesu. Operacja ta odbywała się dwa razy tygodniowo, a na każde 

danie wybierał trzech, nigdy więcej, nigdy mniej. Wywołany wychodził z ławki, stawał 

tuż przy profesorskiej katedrze i tam brany był na męki. Dlatego, choć z niechęcią, 

używamy tego bolesnego słowa, że młody pawian bredził smętnie jak Piekarski na 

mękach. Zdarzało się to jednak nad podziw rzadko. W innych klasach bywało 

rozmaicie, w klasie siódmej jednakże historia stała na wysokim poziomie. Zdawać 

się mogło, że trzydziestu wyjących derwiszów zapałało niesłychaną do tej nauki 

namiętnością. Dziwy, dziwy. Jeden z drugim recytował ze zdumiewającą lotnością. 

Gadał dobrze jeden, gadał wybornie drugi i trzeci świetnie gadał. Pan profesor 

Gąsowski kiwał z uznaniem szlachetną swoją, bardzo już srebrzystą głową, rad 

w duszy, że młodzi Lechici, o których inni profesorowie wyrażali się z czarnym 

powątpiewaniem, z takim entuzjazmem służą muzie historii; aby okazać swoje 

zadowolenie, chwytał czasem młodziana za ucho, gest ten przejąwszy od Napoleona. 

Dumny był ze swojej rozkrzyczanej hałastry, nazywanej klasą siódmą, jak Cesarz ze 

swojej gwardii. Zdaje się jednak, że gwardia cesarska mniej czyniła wrzawy w bitewnym 

tłoku niźli klasa siódma w czasie pokoju. Bardzo pyskata była ta społeczność, bujna,


205 

rozbrykana i ponad ludzką miarę wesoła. Stado mustangów na prerii nie rży tak 

radośnie na widok wody, jak umiała rżeć rozgłośnym śmiechem klasa siódma. Około 

trzydziestu dryblasów umiało wyprząść pogodę z najczarniejszych dni. W klasie 

siódmej, jak w państwie hiszpańskiego króla, nigdy nie zachodziło słońce. Śmiały się 

radośnie młode oczy, śmiały się pyzate gęby i śmiały się usta, napełnione niepoliczoną 

ilością zdrowych zębów. Gdy się któremuś z klasy siódmej wykrzywił smutkiem 

młodzieńczy miły pysk, wierni towarzysze tak długo zamawiali tę nagłą i nieprzyjemną 

chorobę i tak długo pocieszali zasmucone koleżeńskie osierdzie, że smutek odlatywał 

z wrzaskliwym krakaniem wrony. Nie bardzo będziemy skłóceni z prawdą ogłosiwszy, 

że klasa siódma przypominała tajny jakiś związek, w którym wszyscy pomieniali się 

na serca. Jest to handel zamienny połączony z najmniejszym prawdopodobieństwem 

cygaństwa. Pomienianie się na głowy byłoby interesem ryzykownym, można by 

bowiem otrzymać baranią za jako tako ludzką. Klasa siódma złożona była z dobrych 

chłopców, z serdecznych chłopców, głowy jednak były w niej rozmaite, różnorakiego 

kalibru, różnorakiej trwałości i pojemności. Tym bardziej musiało to zastanowić 

każdego bystrego człowieka, że wszystkie szlachetne łby tej klasy promieniały wyborną 

znajomością historii. Panu profesorowi Gąsowskiemu wystarczało to w zupełności 

do zadowolonego szczęścia. Wcale go to nie obchodziło, co się dzieje z matematyką, 

łaciną i innymi gałęziami drzewa wiadomości złego i dobrego. Wiedział o tym, że 

siódmoklasista, wywołany przed katedrę, aby zdał sprawę z historycznych mądrości, 

będzie śpiewał jako ten słowik. Na początku roku szkolnego szło z tym jakoś kulawo, od 

pewnego jednak czasu każdy egzamin był koncertem. Największy tępak w klasie, który 

lotnością inteligencji niewiele przewyższał dębową szafę, historykiem był 

pierwszorzędnym. Pan profesor był dumny, puszył się jak paw i nadymał w dobrej duszy. 

SKRACANIE TEKSTU

206 

SKRACANIE TEKSTU

Rozbudowywanie 

tekstu 


209 

1. Rozwi poniszy tekst – dodaj informacje o wygldzie rzeczy i miejsc oraz odczuciach 

bohaterów. 

Kasia za miesiąc wyjeżdża na obóz wędrowny. Jej grupa ustaliła już trasę po Pieninach. 

Teraz kompletują potrzebny sprzęt. Mama Kasi zabierze ją w sobotę na zakupy do sklepu 

sportowego. Muszą kupić: buty do wspinaczki górskiej, plecak, śpiwór, kurtkę 

przeciwdeszczową, termos i kuchenkę turystyczną. W przyszłym tygodniu dziewczynka 

pójdzie na spotkanie organizacyjne, na którym pozna szczegóły dotyczące organizacji 

wyjazdu. Koleżanki z klasy Kasi interesują się jej przygotowaniami do obozu. 

ROZBUDOWYWANIE TEKSTU 

2. Rozbuduj tekst, który napisae/napisaa w poprzednim wiczeniu. Dopisz do 

niego dialog – zapis rozmowy, jak mogaby przeprowadzi Kasia z mam w sklepie 

podczas wybierania potrzebnego ekwipunku.

210 

ROZBUDOWYWANIE TEKSTU 

3. Wykorzystaj wasne dowiadczenia oraz dostpne róda i rozbuduj tekst sprawozdania 

z wycieczki do Krakowa. Wprowad do niego opis jednego z odwiedzanych 

miejsc, w taki sposób, by zachci rówieników do jego odwiedzenia. 

16 października 2012 r. grupa uczniów naszej szkoły, pod opieką naszych nauczycielek 

od języka polskiego i historii, wyruszyła na wycieczkę do grodu Kraka. Podróż minęła 

szybko i przyjemnie. 

Około godziny dziewiątej byliśmy już w Krakowie. Najpierw udaliśmy się na Wawel do 

Skarbca Koronnego, gdzie zebrano zbiór pamiątek pozostałych po panujących królach 

Polski, następnie udaliśmy się do Zbrojowni, pełnej różnorakich broni, armat i zbroi. 

Kolejnym punktem zwiedzania była katedra wawelska, uznana za najcenniejszy obiekt 

sakralny w Polsce. Katedra wawelska to dla Polaków miejsce szczególne, odbyło się tu 

31 koronacji królów Polski, spoczywają tu prawie wszyscy królowie Polski – od 

Władysława Łokietka do Augusta III. W wawelskich kryptach są groby polskich artystów: 

Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida oraz Fryderyka 

Chopina. Pani przewodnik opowiadała nam ciekawe anegdoty i przybliżała historie tego 

pięknego miejsca, jakim jest Wawel. Po spacerze po dziedzińcu wawelskim i podziwianiu 

widoków ze wzgórza, udaliśmy się na rynek krakowski – największy średniowieczny plac 

Europy. W stylowych kramach Sukiennic zakupiliśmy pamiątki z Krakowa. Następnym 

punktem wycieczki było Muzeum Podziemia Rynku znajdujące się właśnie pod 

Sukiennicami. Podziemia rynku krakowskiego to podróż w przeszłość, ożywioną po 

wiekach przez archeologów. To najstarsze murowane budowle handlowe Krakowa; 

ozdoby, monety i różnorakie przedmioty zagubione lub celowo pozostawione przez 

odwiedzających. 

Wycieczka dała nam wiele radości i duży zastrzyk wiedzy.

Fakt czy opinia? 


235 

1. Przeczytaj podane zdania. Okrel, które z nich przekazuj fakty, a które opinie. 

A. Film, który wczoraj ogldaem, to, moim zdaniem, najlepsza produkcja tego reysera. 

B. 13 stycznia wszed na ekrany nowy film. 

C. Nie czytaj tej ksiki, bo ma bardzo skomplikowan fabu. 

D. Skoczyam czyta wczoraj o 21.15. 

E. Powie to gatunek epicki. 

F. Powie to najatwiejszy w odbiorze gatunek literacki. 

FAKT CZY OPINIA? 

2. Uó po dwa zdania dotyczce wskazanych tematów – jedno wyraajce opini, 

a drugie informujce o faktach. 

A. dzisiejsza pogoda 

B. zeszoroczne wakacje 

C. wybrana dyscyplina sportu 

3. Podane zdania przekszta tak, by wyraay opini. 

A. Dieta wegetariaska wyklucza jedzenie misa. 

B. Królowie w dawnych czasach spali w pozycji pósiedzcej.

236 

C. Ksika, któr czytam, ma 320 stron. 

4. Z podanego tekstu wypisz dwa zdania informujce o faktach i dwa zdania bdce 

opiniami. 

FAKT CZY OPINIA? 

Aleksander Fredro był znakomitym polskim komediopisarzem. Pochodził z arystokracji, 

po ojcu odziedziczył tytuł hrabiego. Prowadził życie pełne przygód, był żołnierzem 

napoleońskim. W swoich dramatach zawarł obraz polskiego życia szlacheckiego. 

Najczęściej wystawianymi na scenie i bardzo lubianymi przez publiczność są „Zemsta”, 

„Śluby panieńskie”, „Dożywocie” , „Pan Jowialski”. Oprócz komedii pisał także bajki, np. 

„Paweł i Gaweł” i „Małpa w kąpieli”. Naszym zdaniem utwory Fredry się nie starzeją, 

chociaż Polska szlachecka już dawno przeminęła. 

5. Przeredaguj podane zdania tak, by z opinii stay si informacjami o faktach. 

A. Pawe ma ogromn kolekcj autografów. 

B. W poniedziaki mamy mao lekcji. 

C. Moim zdaniem, na zawodach najlepiej wypada Hania. 

D. Dzi jest zimno. 

6. Zamie informacje o faktach w opinie. 

A. Janek ma 192cm wzrostu. 

B. Magosia zaoya sukienk w kwiatki. 

C. „Opowie wigilijna” jest nasz lektur. 

D. Historia Romea i Julii koczy si tragicznie.

sprawd, 

czy 

pamitasz

264 

Opis przey 

wewntrznych 

1. Zapisz kilkuzdaniowe wypowiedzi osób przedstawionych na rysunkach, opisujce 

ich przeycia. 

FORMY WYPOWIEDZI OPIS PRZEY WEWNTRZNYCH

MYŚLI 

i SŁOWA 

 

 

7 

 

7 

 

Gramatyka 

i stylistyka 

7 

 

 

7 

 

 

 

 

Zeszyt 

lekturowy 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

swiat p edstawiony 

Gatunki 

literackie 

opowiadanie 

powieSC 

nowela 

bohate 

 

dramat 

epika 

na ato 

liryka 

7 

Rozprawka 

argumenty 

teza 

podanie 

recenzja 

ksia . ki 

p edstawienia 

wniosek 

pamietnik 

 

streszczenie 

wywiad 

epo ta . 

curriculum vitae

E77627 Gramatyka i stylistyka ćwiczenia

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?