Vecihi_Dergi_06_LR-1

17
ATATÜRK’ÜN GEOMETRİ KİTABI
Atatürk bu kitabı ölümünden bir buçuk yıl önce III. Türk Dil
Kurultayından hemen sonra 1936-1937 yılı kış aylarında
Dolmabahçe Sarayı’nda kendi eliyle yazmıştır.
Öner Kol anlatıyor: “Atatürk, Sivas Kongresi’nin toplandığı Sivas
Lisesi’ne, Lise Müdürü ve Matematik öğretmeni Ömer Beygo ve
Başyardımcısı Felsefe öğretmeni Faik Dranaz ve öteki ilgililerle
Kongre salonuna geldiler. Burada önce, 4 Eylül 1919’da tarihî
kongrenin toplandığı Kongre salonunu ve özel odasını gezdi ve
o günkü dekoru aynen korunan bu oda ve salonda o güne ait
hatıralarını anlattı. Sonra topluluk halinde Lisenin 9/A sınıfında
programdaki Hendese (Geometri) dersine girdi. Bu derste bir
kız öğrenciyi tahtaya kaldırdı. Öğrenci tahtada çizdiği koşut iki
çizginin başka iki koşut çizginin kesişmesinden oluşan açıların
Arapça adlarını söylemekte zorluk çekiyor ve yanlışlıklar
yapıyordu. Bu durumdan etkilenen Atatürk, tepkisini, “Bu
anlaşılmaz Arapça terimlerle, öğrencilere bilgi verilemez.
Dersler, Türkçe, yeni terimlerle anlatılmalıdır.” dedi ve tebeşiri
eline alıp, tahtada çizimlerle “zaviye”nin karşılığı olarak “açı”,
“dılı” nın karşılığı olarak “kenar”, “müselles”in karşılığı olarak
da “üçgen” gibi Türkçe yeni terimler kullanarak, bir takım
Geometri konularını ve bu arada Pythagoras teoremini anlattı.
Atatürk, dilimize karşılığı “koşut” olan “muvazi” kelimesinin
yerine kullandığı “paralel” teriminin kökenini açıklarken
Orta Asya’daki Türklerin, kağnının iki tekerleğinin bir
dingile bağlı olarak duruş biçimine “para” adını verdiklerini
anlattı. Atatürk, bu derste aynı zamanda ders kitaplarının
birkaç ay içinde Türkçe terimlerle yazdırılıp bütün okullara
ulaştırılmasını emir buyurdu.
Atatürk’ün Türkçe’mize kazandırdığı geometri terimleri; açı,
açıortay, alan, artı, beşgen, boyut, bölü, çap, çarpı, çekül,
çember, dış ters açı, dikey, dörtgen, düşey, düzey, eğik, eksi,
eşit, eşkenar, gerekçe, iç ters açı, ikizkenar, kesit, konum,
köşegen, oran, orantı, paralelkenar, taban, teğet, toplam, türev,
uzam, uzay, üçgen, varsayı, yamuk, yatay, yöndeş’tir.”
Agop Dilaçar Anlatıyor: “Geometri kitabını Atatürk, ölümünden
bir buçuk yıl kadar önce Üçüncü Türk Dil Kurultayı (24-
31 Ağustos 1936)’ından hemen sonra 1936-1937 yılı kış
aylarında Dolmabahçe Sarayı’nda kendi eliyle yazmıştır.
1936 Sonbaharında bir gün Atatürk beni, Özel Kalem Müdürü
Süreyya Anderiman’ın yanına katarak Beyoğlu’ndaki Haşet
Kitabevi’ne gönderip uygun gördüğümüz Fransızca Geometri
kitaplarından bir tane aldırttı. Bunlar Atatürk’le birlikte gözden
geçirildikten sonra, yazılacak Geometri kitabının genel tasarısı
çizildi. Bir süre sonra ben ayrıldım ve kış aylarında Atatürk bu
eser üzerinde çalıştı. Geometri kitabı bu emeğin ürünüdür.
Kaynak:
“Tarihsel Bir Anı”, Bilim ve Teknik, Öner Kol Kasım 1981, Sayı: 180, sayfa:16.
Agop Dilâçar, “Geometri” kitabının “Önsöz”ü, Türk Dil Kurumu Yayını, 1981, s.V