12(46)
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Журнал «Интернаука» № <strong>12</strong> (<strong>46</strong>), 2018 г.<br />
ФИЛОЛОГИЯ<br />
ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДІ ОҚЫТУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ<br />
Ахметова Айгүл Арғынқызы<br />
магистр, аға оқытушы Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті,<br />
Қазақстан, Астана қ.<br />
Тіл дамыту жұмыстары - тілді оқытудағы ең<br />
маңызды мәселе. Өйткені, тіл дамыту жұмыстары<br />
студенеттердің жалпы ойын дамытуға бағытталады.<br />
Сондықтан тіл дамыту жұмыстары арқылы ойын<br />
жүйелі, дұрыс айтып беруге, мәдениетті сөйлеуге,<br />
сөздік қорын молайтуға мүмкіндік жасаймыз.<br />
Тілді үйренушілерге қазақ тілін оқытудағы<br />
басты мақсат - сөйлей білуге, өз ойын айта білуге,<br />
жаза білуге үйрету, сондықтан да коммуникативтік<br />
қарым-қатынас бірінші орында тұрады. Қазақ тілін<br />
орыс тілділерге игертуде коммуникативтік қарымқатынас<br />
бірінші орында тұрғандықтан, тіл<br />
материалдары болсын, оны игертуге негізделген<br />
жаттығулар болсын, сондай-ақ тіл дамыту жұмыстары<br />
болсын түгелдей қазақша сөйлей білуге, өз ойын айта<br />
білуге бағытталуы қажет. Қазақ тілін орыс топтарына<br />
нәтижелі үйрету үшін оның оқыту әдістемесін<br />
жетілдіру, түсіну - бүгінгі күннің маңызды мәселесі.<br />
Сондықтан қазақ тілі сабақтарындағы тіл дамыту<br />
жұмыстары студенттердің жалпы ойын дамытуға<br />
бағытталады. Яғни, студенттердің тілін дамыту<br />
мәселесі олардың ойлау қабілетімен байланыстырыла,<br />
сондай-ақ ойлау мен сөйлеу процесінің бірлігінде<br />
ұйымдастырылады.<br />
Қазақ тілі сабағы әрі тартымды, әрі қызықты, әрі<br />
сапалы болуы оқытушының өзіне, білім деңгейіне,<br />
кәсіби шеберлігіне байланысты. Сабақ барысында<br />
қазақ халқының асыл қазынасы болып саналатын<br />
ауыз әдебиеті жанрларының түрлерін, тұрақты сөз<br />
тіркестерін, мақал-мәтелдерді, жұмбақтар мен<br />
жаңылтпаштарды, әдет-ғұрып, ұлағатты нақыл<br />
сөздерді тағы басқа тағылымдарды үйрету арқылы<br />
студенттің танымы кеңейтіледі. Осылайша жеке<br />
тұлғаның дүниетанымы кеңейіп, тілді үйренуге<br />
ұмтылысы артады. Кез келген сабақ таным әрекетін<br />
іске асыруға бағытталады.<br />
Мақал-мәтелдер - ұзақ жылдар бойы халықтың<br />
іс-тәжірибесінен түйінделген даналық жемісі.<br />
Мақал-мәтелдер - әр кезеңде ата-бабадан ұлағатты<br />
сөз, парасатты ой ретінде ұрпақтың еншілеген мол<br />
қазынасы. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінінде<br />
халықтың өмір сүру барысындағы тәжірибесі,<br />
көңілге түйген ақылының кені жатыр.<br />
Қазақ мақал-мәтелдерін зерттеуші ғалым<br />
М.Ғабдуллин: «Ең алдымен, әлеуметтік жағынан<br />
алғанда, мақал-үлкен толғау, образ арқылы берілген<br />
1. Берілген мақал-мәтелдердің жалғасын тауып жазыңыз:<br />
Бұлбұл гүлзарын сүйеді,<br />
оңбас.<br />
Жауда қалған бұлбұлдан<br />
сен тыныш.<br />
Отанын сатқан<br />
Отанға кайтқан ит артық.<br />
Отан қадіріне жетпеген<br />
адал адам Отанын сүйеді.<br />
Отан елдің анасы,<br />
өз қадіріне жетпейді<br />
Отаның тыныш —<br />
ел ердің анасы.<br />
89<br />
логикалық ой қорытындысы болып келеді. Ол адам<br />
өмірінде, тұрмыс-тіршілігінде, қоғамдық<br />
жағдайларда кездесетін әртүрлі құбылыстарға,<br />
тарихи мәні бар оқиғаларға берілген даналық баға,<br />
байсалды тұжырым есебінде қолданылады», - деп<br />
мақал-мәтелге сипаттама береді [1, 70 б]. Ал<br />
қазақтың белгілі ғалымы Ә.Қайдар мақал - мәтел<br />
туралы былай дейді: «Қазақ мақал - мәтелдерінің<br />
халықтың өткен өмірі мен бүгінгі болмысын танып<br />
білуде дүниетанымдық, логикалық,<br />
этнолингвистикалық жағынан мәні өте зор. Себебі,<br />
дүниеде, қоғамда, табиғатта қалыптасқан<br />
құбылыстардың бәріне мақал - мәтелдердің қатысы<br />
бар. Дүние болмысының өзінде о бастан - ақ<br />
қалыптасқан табиғи реттілік бар. Ол реттілік барша<br />
заттар мен құбылыстарды үлкен үш салаға<br />
топтастырып, ішкі жүйесі мен мағынасына қарай<br />
шоғырландырып қарағанда ғана көрінеді» [2, 16 б].<br />
Мақал-мәтелдер қай халықтың да жан-дүниесiнiң,<br />
мiнез-бiтiмiнiң, тыныс-тiршiлiгiнiң айнасы, ол сол<br />
халықтың сөздiк қорының байлығын танытады.<br />
Тіл үйренушілердің қызығушылығын арттыруда<br />
мақал-мәтелдердің үлгілерін пайдаланудың маңызы<br />
зор. Мақал-мәтелдермен танысу және оларды<br />
білудің тәрбиелік мәні де жетерлік.<br />
Мақал-мәтелдер сабақтың түрлі кезеңінде және<br />
оқытудың барлық деңгейлерінде (бастауыш, орта,<br />
жоғары) тілдік дайындығы түрлі деңгейдегі<br />
оқушыларға пайдаланыла алады. Олар мұғалімнің<br />
алдына қойған мақсаты мен оқытудың аталған<br />
деңгейінде оқушыларда қандай қабілеттерді<br />
қалыптастыруды көздейтіндігіне байланысты.<br />
Қазақ тілі сабағында мақал-мәтелдерді<br />
пайдаланудың негізгі мақсаты:<br />
1. Тілді үйренушілердің сөздерді дұрыс айту<br />
дағдысын қалыптастыру.<br />
2. Кейбір грамматикалық құбылыстарды<br />
түсіндіру және бекіту.<br />
3. Сөздік қорын кеңейту және байыту.<br />
4. Сөйлеу әрекетіне ынталандыру.<br />
5. Аударма қабілеттерін қалыптастыру.<br />
Мақал-мәтелдер тәрбиелік жағынан да,<br />
студенттердің сөздің қорын молайтуда да теңдесі<br />
жоқ мұра екенін мойындай отырып, қазақ тілі<br />
сабақтарында олармен жұмыстың сан түрін<br />
жүргізуге болады. Мысалы:
Change language