WOS klasa 8

WIEDZA 

 

 

 

 

8

Od Autorów 

Drodzy Nauczyciele, 

oddajemy w Wasze ręce nowy podręcznik, 

który na pewno zainspiruje młodzież 

do spojrzenia na wiedzę o społeczeństwie jak 

na ciekawą i rozwijającą przygodę. Przygodę, 

która dzieje się na naszych oczach. Od upadku 

komunizmu w Polsce w 1989 roku wszyscy 

staliśmy się świadkami ważnych przemian 

społecznych i ustrojowych. Takie wydarzenia, 

jak wejście Polski do NATO i Unii Europejskiej 

dały nam szansę na bezpieczny i szybszy 

rozwój ekonomiczny. Jednocześnie postawiły 

nowe wymagania dotyczące ciągłego 

kształtowania społeczeństwa obywatelskiego. 

Gdy obserwujemy chociażby niską frekwencję 

wyborczą czy niewielkie zainteresowanie 

sprawami publicznymi, dostrzegamy, jak wiele 

wciąż pozostaje do zrobienia. 

Chcielibyśmy, aby nasz podręcznik zachęcił 

młodzież do większego zaangażowania 

w sprawy społeczne. 

Dlatego w naszym podręczniku skupiliśmy 

się na kształtowaniu takich postaw 

obywatelskich, jak: aktywny udział młodych 

ludzi w życiu społeczności szkolnej, lokalnej 

czy regionalnej, a także poszerzanie wiedzy 

o prawach człowieka i obywatela. Duży nacisk 

położyliśmy również na praktyczną wiedzę 

o instytucjach demokratycznego państwa i roli 

mediów w budowaniu obrazu otaczającego 

nas świata. Nasze doświadczenia 

pedagogiczne podpowiadają, że najlepsze 

efekty w nauczaniu wiedzy o społeczeństwie 

można uzyskać przez zaangażowanie uczniów 

w różne projekty społeczne: wolontariat, 

działalność w samorządach uczniowskich, 

organizowanie prawyborów czy akcji 

charytatywnych. 

Mamy nadzieję, że zaproponowane przez 

nas tematy pozwolą Państwu kreatywnie 

poprowadzić zajęcia z tego wymagającego 

przedmiotu. 

Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata 

Poręba 

„Materiał został przygotowany na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe oraz Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej 

z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły 

podstawowej (...) oraz Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 marca 2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół.”

Podręcznik 

z plusem 

DIAGNOZA 

projekt 

EKSTRA 

Publikacje dla ucznia ............................................................ 

Materiały dla nauczyciela ...................................................... 

Opis podręcznika i materiałów uzupełniających ....................... 

Opis materiałów dla nauczyciela ............................................ 

2 

4 

6 

10 

Rozkład materiału ................................................................ 14 

Analiza nowej podstawy programowej .......................................... 20 

Obszerne fragmenty podręcznika........................................... 

23 

1

Podręcznik 

Nowa podstawa 

programowa WOS dla 

klasy 8 – sprawdź analizę 

podstawy na s. 14. 

Zgodnie z ramowym planem 

nauczania podręcznik jest 

przeznaczony do nauczania 

WOS-u w wymiarze 2 godzin 

lekcyjnych tygodniowo. 

2 

Korzystanie zserwisów internetowych wymaga rejestracji oraz zaakceptowania regulaminu obowiązującego w danym serwisie.

Podręcznik 

Dobre przygotowanie do świadomego życia społecznego. 

Podręcznik ma przejrzystą 

strukturę, zwięzłą 

i ciekawą narrację 

nieprzeładowaną 

informacjami. 

Są tu atrakcyjne i czytelne 

schematy oraz infografiki, 

obrazujące trudniejsze 

zagadnienia. 

Zawiera aktualne dane 

statystyczne dotyczące 

życia społecznego, 

politycznego 

i gospodarczego. 

Przystępny język 

dostosowany do percepcji 

ósmoklasisty, zachęca do 

wnikliwej lektury. 

Zawiera podsumowania 

lekcji, lekcje 

powtórzeniowe po 

działach, ułatwiające 

utrwalanie wiadomości 

i przygotowanie się 

do sprawdzianów. 

Daje możliwość 

indywidualizowania 

kształcenia dzięki 

wydzielonym dodatkowym 

wiadomościom 

i ciekawostkom 

rozszerzającym wiedzę. 

Dostęp do e-podręcznika, 

przygotowanego w wersji 

na komputer i na urządzenia 

mobilne. 

Możliwość szybkiego 

wyszukiwania konkretnych 

zagadnień, powiększanie ilustracji 

i porównywanie schematów. 

3

Poradnik nauczyciela 

Poradnik Na dobry start. 

Materiały na pierwszy miesiąc pracy 

nauczyciela. 

Rozkład materiału. 

Plan wynikowy na miesiąc nauki. 

Scenariusze lekcji. 

Przykładowy sprawdzian. Klasa 8. Dział 1. 

Więcej materiałów 

metodycznych i dydaktycznych 

znajdziesz na ucze.pl. 

Wolontariat uczniowski 

projekt 

EKSTRA 

CO DALEJ ÓSMOKLASISTO? 

Nasz pomysł na ciekawe zajęcia! 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

z szkole 

Pomoc 

dla osób 

starszych 

 

Pomoc 

 

dla schronisk 

 

EKSTRA Materiał metodyczny 1 

Planowanie dalszej edukacji i wybór 

zawodu. 

Dwustronny plakat tematyczny 

Zaplanuj swoją edukację i Zostań 

wolontariuszem. 


Wolontariat uczniowski. 

4

E-materiały 

Ponad 140 materiałów gotowych do pobrania. 

Dokumenty niezbędne w codziennej pracy. 

Scenariusze lekcji i pomoce dydaktyczne przydatne 

w prowadzeniu lekcji. 

Dostęp do e-podręcznika. 

Funkcjonalności pozwalające na komunikację z uczniami – 

przekazywanie bieżących informacji. 

Możliwość przesyłania własnych plików. 

z plusem 

DIAGNOZA 

Test diagnostyczy na zakończenie etapu nauczania. 

Materiał napisany przez doświadczonych metodyków 

i dydaktyków WOS’u. 

Wykonany zgodnie ze standardami tworzenia profesjonalnych 

diagnoz edukacyjnych. 

Serwis online dla nauczycieli. 

Zawsze aktualne informacje. 

Materiały uzupełniające podręcznik. 

5

Podręcznik 

Dobre przygotowanie do życia społecznego. 

Tematy odwołujące 

się do codziennego 

doświadczenia 

ucznia, takie jak: 

funkcjonowanie 

rodziny i szkoły, 

prawa dziecka, 

nieletni wobec 

prawa. 

Polecenia 

wprowadzające 

do lekcji aktywizują 

i angażują uczniów. 

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Schematy i wykresy 

porządkujące 

i systematyzujące 

wiedzę. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Podręcznik, który uczy jak funkcjonować w społeczeństwie. 

Struktura jednostki lekcyjnej: 

pytanie wprowadzające do lekcji, 

tekst główny, 

słowniczek, 

Warto wiedzieć, 

fotografie, rysunki, mapy, schematy, 

infografiki + polecenia, 

Zapamiętaj – podsumowanie lekcji, 

pytania i polecenia (na zakończenie 

lekcji). 

6

Podręcznik 

 

Bogaty materiał 

ćwiczeniowy – 

polecenia 

towarzyszące 

ilustracjom, mapom, 

tekstom źródłowym, 

infografikom. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zagadnienia 

spełniające wymogi 

nowej podstawy 

programowej. 

WARTO WIEDZIE 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Warto wiedzieć - 

wydzielone 

dodatkowe 

wiadomości, 

ciekawostki 

rozszerzające 

wiedzę. 

7

Podręcznik 

Dobre przygotowanie do życia społecznego. 

Starannie 

opracowane 

materiały graficzne 

przybliżające 

omawiane tematy – 

fotografie, schematy, 

infografiki – rozwijają 

wyobraźnię i skupiają 

uwagę uczniów. 

DZIA I. 

Nazwij role spoeczne przedstawione na zdjciach. Czy zawsze atwo jest pogodzi ze sob 

róne role? Dlaczego? 

ZAPAMITAJ 

Potrzeby s wanym elementem pobudzajcym 

czowieka do aktywnoci 

i realizacji pragnie. 

Czowiek jest istot spoeczn, gdy 

w grupie ma najlepsze moliwoci 

istnienia i rozwoju oraz realizacji swoich 

potrzeb. 

Umiejtno ycia w spoeczestwie 

zdobywamy przez cae ycie, 

naladujc innych i uczc si okrelonych 

zachowa. Proces ten nazywamy 

socjalizacj. 

Czowiek w yciu odgrywa rónorodne 

role spoeczne. Odgrywajc jak najlepiej 

nasze role spoeczne, przyczyniamy 

si do harmonijnego rozwoju spoeczestwa. 

Zapamiętaj – 

czyli podsumowanie 

najważniejszych 

informacji z lekcji. 

PYTANIA I POLECENIA 

1. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania. 

Czowiek jest z natury istot spoeczn. Ten za, który z natury a nie przez przypadek 

yje poza spoecznoci, ten pdzi ycie nieludzkie albo boskie. Kady, kto nie potrafi 

y we wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny, e jej nie potrzebuje, i dlatego nie 

uczestniczy w yciu spoecznoci, jest albo zwierzciem albo bogiem. 

ródo: Arystoteles, Polityka, prze. L. Piotrowicz, PWN, Warszawa 2008 

A. Kim jest, zdaniem Arystotelesa, kto, kto nie potrafi y we wspólnocie? 

B. Dlaczego czowiek yje we wspólnocie? 

Struktura lekcji powtórzeniowej: 

Przeczytaj, Pomyśl, Odpowiedz – 

ćwiczenia z tekstami źródłowymi. 

Z życia wzięte – sytuacje problemowe 

do analizy. 

Pomyśl, Powiedz, Napisz – polecenia 

nawiązujące do najważniejszych 

zagadnień podstawy programowej. 

Praca Projektowa – propozycje 

projektów uczniowskich. 

Szukaj w sieci – propozycje stron 

internetowych poszerzające wiedzę 

z omawianego działu. 

8

Podręcznik 

. Czowiek jako istota spoeczna 


1. Scharakteryzuj rodzin jako grup spoeczn. 

2. Udzielanie pomocy ludziom starszym jest nasz powinnoci i wiadczy o utrzymywaniu 

z nimi wizi spoecznych. Zapoznaj si z wynikami sondau i oce, czy zamieszczone 

niej zdania s prawdziwe czy faszywe. 

Pytania i polecenia 

pomagają opanować 

i usystematyzować 

wiedzę po 

zakończeniu lekcji. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ródo: Jakiej pomocy potrzebuj osoby starsze i kto jej im udziela?, 

komunikat z bada CBOS, Warszawa, listopad 2016 

A. Ponad 70% dzieci udziela pomocy rodzicom, którzy ukoczyli 60 lat. 

B. Wsparcie ze strony pomocy spoecznej i organizacji pozarzdowych jest znikome i nie 

przekracza 10%. 

C. Najczciej pomocy starszym udzielaj wnuki i znajomi. 

D. Dalsza rodzina angauje si w pomoc starszym osobom prawie dwa razy rzadziej ni 

znajomi. 

3. Podaj przykady pielgnowania wizi rodzinnych. 

Aktualne dane 

statystyczne, 

fotografie, teksty 

publicystyczne itp., 

nadające treściom 

bliższy uczniom 

wymiar i kontekst. 

Czytelna struktura elementów, 

które tworzą jednostkę lekcyjną 

co ułatwia zapamiętywanie 

wiadomości. 

9

Poradnik nauczyciela 

Narzędzia pracy każdego 

nauczyciela, niezbędne do 

przygotowania ciekawej lekcji. 

Wymagania nowej podstawy 

programowej. 

Cele i opis przebiegu lekcji. 

Proponowane metody i formy pracy. 

Środki dydaktyczne. 

Prace domowe. 

Więcej materiałów 

metodycznych 

i dydaktycznych znajdziesz 

na ucze.pl. 

z plusem 

DIAGNOZA 

Test diagnostyczny na 

zakończenie etapu nauczania, 

autorstwa metodyków, 

dydaktyków. 

Wykonany zgodnie ze 

standardami tworzenia 

profesjonalnych diagnoz 

edukacyjnych. 

10

E-materiały 

Ponad 140 materiałów 

gotowych do pobrania – 

stale uzupełniane 

i wzbogacane zasoby. 

Dokumenty niezbędne 

w codziennej pracy. 

Pomoce dydaktyczne 

przydatne w prowadzeniu 

lekcji: 

karty pracy, 

scenariusze lekcji, 

e-poradnik. 

Sprawdziany dla 2 grup 

gotowe do wydruku 

także w wersji do edycji. 

Odpowiedzi do wszystkich 

zadań z podręcznika. 

11

E-materiały 

 

Elektroniczny podręcznik to wszystkie treści zawarte w wersji papierowej 

w nowej, atrakcyjnej odsłonie. Pozwala na wygodne i szybkie wyszukiwanie 

informacji, powiększanie zdjęć i grafik oraz swobodne przechodzenie do 

kolejnych działów. 

Serwis online dla nauczycieli. 

Zawsze aktualne informacje. 

Materiały uzupełniające podręcznik. 

12

Materiały uzupełniające 

projekt 

EKSTRA 


Nasz pomysł na ciekawe zajęcia! 


Scenariusz lekcji Planowanie dalszej 

edukacji i wybór zawodu. 

Pomysł na ciekawe lekcje z wykorzystaniem 

plakatu tematycznego i kart pracy. 

Podczas zajęć uczniowie zmierzą się 

z możliwościami, jakie daje im świadome 

podejście do własnej przyszłości. 


Scenariusz lekcji Wolontariat 

uczniowski. 

Propozycja zajęć uświadamiających, jak 

istotną rolę pełnią postawa obywatelska 

i wrażliwość na problemy najbliższego 

otoczenia. 

WOLONTARIAT 

UCZNIOWSKI 

 

•scenariusz lekcji 

•karta pracy 

•wskazówki metodyczne 

projekt 

EKSTRA 


Dwustronny plakat tematyczny 

Zaplanuj swoją edukację i Zostań 

wolontariuszem. 

Kształtuje postawy obywatelskie 

i rozbudza wrażliwość na problemy 

najbliższego otoczenia. 

Rozwija umiejętność strategicznego 

myślenia o przyszłości. 

Wspiera przedsiębiorczość i samodzielność 

Twoich uczniów. 

Wolontariat uczniowski 

Zachęca do świadomego podejmowania 

decyzji. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

z szkole 

Pomoc 

dla osób 

starszych 

 

Pomoc 

 

dla schronisk 

 

Uzupełnia i rozszerza treści zajęć, obrazuje 

trudniejsze zagadnienia i skupia uwagę 

uczniów. 

13

Wiedza o społeczeństwie | Klasa 8 Szkoła podstawowa 4–8 

Rozkład materiału. Klasa 8 

Temat lekcji Zapisy z podstawy programowej 

DZIAŁ I. CZŁOWIEK, GRUPY SPOŁECZNE, RODZINA 

1. Człowiekiem jestem... I. Społeczna natura człowieka. Uczeń: 

2) przedstawia zasady komunikowania się; wyjaśnia zasady skutecznej autoprezentacji – kształtowania swojego wizerunku 

5) podaje przykłady trudnych społecznie sytuacji, w których należy zachować się asertywnie; uzasadnia, że można zachować dystans wobec 

nieaprobowanych przez siebie zachowań innych ludzi lub przeciwstawić się im; przedstawia różne formy zachowań asertywnych 

2. Człowiek jako istota 

społeczna 

I. Społeczna natura człowieka. Uczeń: 

1) uzasadnia, że człowiek jest istotą społeczną; wyjaśnia znaczenie potrzeb społecznych człowieka (kontaktu, przynależności, uznania) 

3. Zbiorowości i grupy społeczne I. Społeczna natura człowieka. Uczeń: 

3) wymienia cechy grup społecznych; charakteryzuje grupę koleżeńską i grupę nastawioną na realizację określonego zadania; uzasadnia, 

że efektywna współpraca przynosi różne korzyści; przedstawia różne formy współpracy w grupie 

4) rozpoznaje sytuacje wymagające podjęcia decyzji indywidualnej i grupowej; wyjaśnia i stosuje podstawowe sposoby podejmowania wspólnych 

decyzji 

6) uzasadnia, że konflikt w grupie może wynikać z różnych przyczyn (sprzeczne interesy, inne cele); przedstawia sposoby rozwiązywania konfliktów 

oraz analizuje ich zalety i wady 

4. Rodzina jako najważniejsza 

grupa społeczna 

II. Rodzina. Uczeń: 

1) charakteryzuje rodzinę jako grupę społeczną; przedstawia rolę rodziców i osób starszych w rodzinie; analizuje wartości ważne dla jego rodziny 

2) analizuje wpływ, jaki rodzina wywiera na dzieci; przedstawia prawa i obowiązki dzieci w rodzinie 

5. Jak funkcjonują gospodarstwa 

domowe, budżet domowy 

II. Rodzina. Uczeń: 

3) wyjaśnia, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe; wymienia główne źródła jego dochodów (z działalności zarobkowej: pracy, działalności 

gospodarczej, umów cywilnoprawnych oraz ze świadczeń społecznych – w powiązaniu z rodzajami ubezpieczeń społecznych) 

4) wymienia kategorie wydatków gospodarstwa domowego; planuje jego budżet 

Lekcja powtórzeniowa. 

Człowiek, zbiorowość, grupy 

społeczne 

DZIAŁ II. SPOŁECZNOŚĆ SZKOLNA, LOKALNA I REGIONALNA 

6. Samorząd uczniowski III. Szkoła i edukacja. Uczeń: 

1) przedstawia funkcje szkoły w systemie edukacji oraz strukturę polskiego systemu edukacyjnego 

2) charakteryzuje klasę szkolną, pozalekcyjne koło zainteresowań, życie szkolnej społeczności; przedstawia działania samorządu uczniowskiego; 

wyjaśnia, jak przeprowadzane są wybory organów samorządu szkolnego 

AUTORZY: Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Małgorzata Poręba 

14 

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2018



7. Prawa i obowiązki ucznia III. Szkoła i edukacja. Uczeń: 

3) wymienia prawa i obowiązki ucznia; rozpoznaje przypadki naruszania praw uczniów oraz pracowników szkoły; przedstawia sposoby dochodzenia 

praw, które zostały naruszone 

8. Planujemy dalszą edukację 

szkolną i karierę zawodową 

III. Szkoła i edukacja. Uczeń: 

4) charakteryzuje oczekiwane kompetencje wybranych kategorii społeczno-zawodowych i ich miejsce na rynku pracy 

5) planuje dalszą edukację, uwzględniając własne zainteresowania, zdolności i umiejętności oraz rady innych osób i sytuację na rynku pracy 

9. Moje miejsce na ziemi VI. Społeczność lokalna. Uczeń: 

5) znajduje i przedstawia informacje na temat swojej gminy, wydarzeń i postaci z jej dziejów 

VII. Społeczność regionalna. Uczeń: 

1) znajduje i przedstawia podstawowe informacje o swoim regionie, wydarzenia i postaci z jego dziejów; lokalizuje własne województwo i powiaty 

wchodzące w jego skład oraz pozostałe województwa 

5) przedstawia tradycje i zwyczaje swojej społeczności regionalnej 

10. Samorządy terytorialne, 

lokalne i regionalne 

VI. Społeczność lokalna. Uczeń: 

1) wymienia zadania samorządu gminnego (...) 

2) przedstawia, jak zorganizowany jest urząd gminy (miasta / dzielnicy); podaje, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy; przedstawia możliwości 

załatwienia spraw poprzez e-urząd; posługuje się formularzami urzędowymi – wypełnia wniosek o wydanie tymczasowego dowodu osobistego 

3) wymienia organy stanowiące i wykonawcze w gminie (mieście / dzielnicy); przedstawia, jak są one wybierane i jak mogą zostać odwołane; podaje 

uprawnienia tych organów 

4) podaje, kto pełni funkcje wójta / burmistrza / prezydenta miasta i przewodniczącego rady gminy / miasta; znajduje w mediach lokalnych 

informacje na temat publicznych działań osób pełniących funkcje w organach samorządu terytorialnego 

VII. Społeczność regionalna. Uczeń: 

2) wymienia zadania samorządu powiatowego i województwa (...) 

3) podaje, w jakim wydziale starostwa powiatowego można załatwić wybrane sprawy; posługuje się formularzami urzędowymi – wypełnia wniosek 

o paszport (delegatura urzędu wojewódzkiego) 

4) wymienia organy stanowiące i wykonawcze samorządu powiatowego i województwa; przedstawia, jak są one wybierane i jak mogą zostać 

odwołane; podaje zadania tych organów 

11. Obywatele a władze 

samorządowe. 

Budżety obywatelskie 

VI. Społeczność lokalna. Uczeń: 

1) (...) przedstawia główne źródła przychodów i kierunki wydatków w budżecie gminy 

6) rozpoznaje problemy społeczne swojej społeczności lokalnej (np. wynikające z sytuacji demograficznej, gospodarczej, infrastrukturalnej); 

formułuje sądy dotyczące tych problemów 

IX. Udział obywateli w życiu publicznym – społeczeństwo obywatelskie. Uczeń: 

4) przedstawia formy wpływania obywateli na decyzje władz samorządowych, przykłady realizacji lokalnych inicjatyw mieszkańców finansowanych 

z budżetów obywatelskich oraz przedsięwzięć podejmowanych przez młodzieżowe rady gminy / miasta 


Społeczność szkolna, lokalna 

i regionalna 


15 




DZIAŁ III. WSPÓLNOTY NARODOWE, ETNICZNE I OBYWATELSKIE 

12. Narodowość a obywatelstwo VIII. Wspólnoty narodowe / etniczne i ojczyzna. Uczeń: 

1) wyjaśnia, co oznacza być Polakiem lub członkiem innej wspólnoty narodowej / etnicznej oraz co łączy człowieka z ojczyzną – Polską; 

przedstawia te więzi na własnym przykładzie 

2) wyjaśnia, czym obywatelstwo różni się od narodowości; przedstawia warunki nabycia obywatelstwa polskiego z mocy prawa i wymienia inne 

formy uznania za obywatela polskiego oraz nadania obywatelstwa polskiego; wymienia konstytucyjne obowiązki obywatela 

13. Inni u nas, czyli 

o mniejszościach narodowych 

i etnicznych 

VIII. Wspólnoty narodowe / etniczne i ojczyzna. Uczeń: 

4) wymienia mieszkające w Polsce mniejszości narodowe i etniczne, grupę posługującą się językiem regionalnym oraz grupy migrantów (w tym 

uchodźców) i lokalizuje miejsca ich zwartego zamieszkiwania; przedstawia – za Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej – prawa przysługujące 

etnicznym grupom mniejszościowym 

14. Różne oblicza patriotyzmu VIII. Wspólnoty narodowe / etniczne i ojczyzna. Uczeń: 

3) analizuje symbole Rzeczypospolitej Polskiej; wyjaśnia, czym powinna przejawiać się postawa patriotyczna młodego i dorosłego człowieka 

5) uzasadnia, że można pogodzić różne tożsamości społeczno-kulturowe (regionalną, narodową / etniczną, państwową / obywatelską, europejską); 

rozpoznaje przejawy ksenofobii, w tym rasizmu, szowinizmu i antysemityzmu, oraz uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom 

15. Umiejętności i cnoty 

obywatelskie 


1) podaje cnoty obywatelskie (odpowiedzialność, troska o dobro wspólne, aktywność, przedsiębiorczość, solidarność, roztropność, tolerancja, 

odwaga cywilna); wykazuje, odwołując się do działań wybitnych Polaków, znaczenie ich urzeczywistnienia dla pożytku publicznego 

16. Działania organizacji 

pozarządowych 


2) przedstawia cele i formy działań organizacji pozarządowych aktywnych w społeczności lokalnej i regionie; wykazuje, że działalność tego typu 

prowadzi do realizacji różnorodnych potrzeb 

17. Aktywność obywatelska 

młodych 


3) przedstawia cele i przykłady działania organizacji społecznych skupiających młodych ludzi w Polsce; wyjaśnia ideę wolontariatu i przedstawia 

formy działalności wolontariuszy 

18. Zachowania etyczne 

w działaniach obywatelskich 


5) uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad etycznych w życiu publicznym; rozpoznaje przejawy ich łamania i podaje skutki takich działań 


Wspólnoty narodowe, etniczne 

i obywatelskie 


16 




DZIAŁ IV. USTRÓJ DEMOKRATYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 

19. Państwo i jego funkcje XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 

1) wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym zajmuje się władza państwowa 

20. Fundamentalne zasady 

demokracji 

XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 

2) wyjaśnia zasadę suwerenności narodu; przedstawia sprawy, które mogą być poddane pod referendum; wymienia referenda ogólnokrajowe, 

których wyniki były wiążące, oraz referenda lokalne we własnej społeczności, które były ważne; 

3) wyjaśnia zasadę przedstawicielstwa (demokracji pośredniej) (...) 

6) wyjaśnia zasadę państwa prawa, w tym zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów (...) 

8) wyjaśnia zasadę trójpodziału władzy (...) 

21. Konstytucja jako 

najważniejszy akt prawny 


7) wyjaśnia zasadę konstytucjonalizmu; podaje szczególne cechy konstytucji; znajduje w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przepisy dotyczące 

wskazanej kwestii; podaje kompetencje Trybunału Konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej 

22. Partie polityczne XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 

4) wyjaśnia zasadę pluralizmu politycznego; wymienia partie polityczne, których przedstawiciele zasiadają w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej oraz 

w organach stanowiących samorządu terytorialnego; przedstawia cele działania partii politycznych oraz wykazuje, że konkurują one w życiu 

publicznym; znajduje informacje na temat działań wybranej partii (jej struktur regionalnych lub centralnych) 

23. Jak działa demokracja 

przedstawicielska: sejm 

i senat 


3) (...) przedstawia zasady wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasady działania i najważniejsze 

kompetencje izb parlamentu 

24. Władza wykonawcza: 

Prezydent RP i Rada 

Ministrów 


8) (...) objaśnia konieczność poparcia większości sejmowej dla Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (bądź jej działań); przedstawia podstawowe 

kompetencje Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej; podaje imiona i nazwiska urzędujących prezesa i wiceprezesów Rady Ministrów 

Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, że decyzje podejmowane w wybranym ministerstwie mają wpływ na życie jego rodziny 

5) wyjaśnia zasadę republikańskiej formy rządu; przedstawia sposób wyboru i podstawowe kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; 

znajduje informacje o życiorysie politycznym osób pełniących ten urząd, które wybrano w wyborach powszechnych, oraz o działaniach 

urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 

25. Władza sądownicza XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 

6) (...) wyjaśnia podział na sądy powszechne i administracyjne oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego; przedstawia, w jakich 

sprawach orzeka sąd rejonowy 


Ustrój demokratyczny 

Rzeczypospolitej Polskiej 


17 




DZIAŁ V. ŚWIAT, EUROPA 

26. Organizacje międzynarodowe XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 

1) wymienia cele i przejawy działania Organizacji Narodów Zjednoczonych i Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego; 

4) przedstawia działalność Polski w Organizacji Narodów Zjednoczonych (...) i Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego 

27. Cele i zasady działania Unii 

Europejskiej 

XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 

2) wymienia cele działania Unii Europejskiej; znajduje informacje o życiorysie politycznym Ojców Europy oraz obywateli polskich pełniących ważne 

funkcje w instytucjach unijnych 

28. We wspólnej Europie XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 

3) przedstawia podstawowe korzyści związane z obecnością Polski w Unii Europejskiej dla pracowników i osób podróżujących; znajduje informacje 

o wykorzystaniu funduszy unijnych w swojej gminie lub swoim regionie 

4) (...) przedstawia działalność Polski w Unii Europejskiej 

29. Problemy współczesnego 

świata 

XII. Sprawy międzynarodowe. Uczeń: 

5) formułuje sądy w sprawach wybranych problemów społecznych współczesnego świata; rozważa propozycje działań w kierunku poprawy 

warunków życia innych ludzi na świecie 


Świat, Europa 

DZIAŁ VI. PRAWA CZŁOWIEKA, NIELETNI WOBEC PRAWA 

30. Jak kształtowały się prawa 

człowieka 

IV. Prawa człowieka. Uczeń: 

1) uzasadnia, że godność człowieka jest podstawą różnych systemów moralnych; wyjaśnia, że jest ona źródłem powszechnych, przyrodzonych, 

nienaruszalnych i niezbywalnych wolności i praw człowieka; analizuje sformułowania preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka 

31. Prawa człowieka zapisane 

w Konstytucji RP 

IV. Prawa człowieka. Uczeń: 

2) wykazuje różnice między prawami a wolnościami człowieka; wymienia prawa i wolności osobiste zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 

5) wymienia prawa i wolności polityczne zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; wykazuje, że dzięki nim człowiek może mieć wpływ 

na życie publiczne 

32. Ochrona praw człowieka IV. Prawa człowieka. Uczeń: 

3) wymienia prawa dzieci i analizuje przepisy Konwencji o prawach dziecka 

4) podaje przykłady działań Rzecznika Praw Dziecka; przedstawia cele działalności Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci; 

6) wykazuje, że prawa człowieka muszą być chronione; wyjaśnia rolę Rzecznika Praw Obywatelskich i podaje przykłady jego działań 

7) przedstawia przykłady działań organizacji pozarządowych na rzecz ochrony praw człowieka; uzasadnia potrzebę przeciwstawiania się zjawiskom 

braku tolerancji wobec różnych mniejszości 


18 




33. Uprawnienia policji i służb 

porządkowych 

V. Nieletni wobec prawa. Uczeń: 

1) rozpoznaje zachowania związane z przemocą fizyczną i psychiczną, w tym werbalną, wobec siebie i innych; wymienia osoby i instytucje, które 

należy powiadomić w takich sytuacjach 

4) przedstawia uprawnienia policjantów i funkcjonariuszy innych służb porządkowych oraz swoje prawa w kontakcie z tymi służbami 

34. Młodzi ludzie w kontakcie 

z prawem 


1) rozpoznaje zachowania związane z przemocą fizyczną i psychiczną, w tym werbalną, wobec siebie i innych; wymienia osoby i instytucje, które 

należy powiadomić w takich sytuacjach 

3) wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie wykroczeń i przestępstw 

Lekcja powtórzeniowa. Prawa 

człowieka, nieletni wobec prawa 

DZIAŁ VII. W ŚWIECIE MEDIÓW I INFORMACJI 

35. Media we współczesnym 

świecie 

X. Środki masowego przekazu. Uczeń: 

1) przedstawia funkcje i rodzaje środków masowego przekazu; wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu dla wolności słowa 

36. Jak korzystać ze środków 

masowego przekazu 


2) znajduje w mediach wiadomości na wskazany temat; odróżnia informacje o faktach od komentarzy i opinii; wyjaśnia, na czym powinna polegać 

rzetelność dziennikarzy 

37. Informacja i przekaz na wagę 

złota 


3) przedstawia funkcje reklamy i krytycznie analizuje wybrany przekaz reklamowy 

4) wskazuje cele kampanii społecznych; analizuje materiały z wybranej kampanii tego rodzaju 

5) wykazuje znaczenie opinii publicznej; znajduje w internecie komunikaty z badań opinii publicznej oraz odczytuje i interpretuje proste wyniki 

takich badań 

38. Cyberprzestrzeń – korzyści 

i zagrożenia 


2) przedstawia korzyści i zagrożenia wynikające z korzystania z zasobów internetu; rozpoznaje przemoc w cyberprzestrzeni i wyjaśnia, jak należy 

na nią reagować 


W świecie mediów i informacji 


19 


Analiza nowej podstawy programowej 

KOMENTARZ AUTORSKI DO ZMIANY 

PODSTAWY PROGRAMOWEJ WOS-U 

(PORÓWNANIE STAREJ PODSTAWY PROGRAMOWEJ 

DLA GIMNAZJUM ORAZ NOWEJ PODSTAWY 

DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ) 

w - 

- 

w 

 

Z w 

 

 

 

 

 

 

w 

 

 

 

- 

 

w w - 

 

w w nowej 

 

w - 

 

- 

w Konwencji o prawach dziecka 

w 

w w 

 

 

 

AUTOR: Piotr Kur 

20 



Najważniejsze zmiany w strukturze, wymaganiach oraz warunkach realizacji starej i nowej podstawy programowej 

nauczania WOS-u prezentuje poniższa tabela. 

Obowiązująca PP − gimnazjum 

Wymagania ogólne i cele kształcenia 

 

 

 

 

 

 

Wymagania szczegółowe i struktura kształcenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

Warunki i metody realizacji podstawy programowej 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

case studies 

Nowa PP – szkoła podstawowa 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


21 



Podsumowanie: 

- 

w 

w w 

w 

 

 

 


22 


Piotr Krzesicki, Piotr Kur, Magorzata Porba 

WIEDZA 

o spoeczestwie 

podrcznik 

szkoa podstawowa 

8

Spis treci 

O podrczniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 

I. Czowiek, grupy spoeczne, rodzina 

1. Czowiekiem jestem... . . . . . . . . . . . . 28 

2. Czowiek jako istota spoeczna . . . . 34 

3. Zbiorowoci i grupy spoeczne . . . . . 39 

4. Rodzina jako najwaniejsza 

grupa spoeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 

5. Jak funkcjonuj gospodarstwa 

domowe. Budet domowy . . . . . . . . 52 

Podsumowanie dziau I . . . . . . . . . . . . . 57 

II. Spoeczno szkolna, lokalna 

i regionalna 

6. Samorzd uczniowski . . . . . . . . . . . . 60 

7. Prawa i obowizki ucznia . . . . . . . . . 65 

8. Planujemy dalsz edukacj szkoln 

i karier zawodow . . . . . . . . . . . . . . 71 

9. Moje miejsce na ziemi . . . . . . . . . . . . 76 

10. Samorzdy terytorialne, lokalne 

i regionalne 

11. Obywatele a wadze samorzdowe. 

Budety obywatelskie 

Podsumowanie dziau II 

III. Wspólnoty narodowe, 

etniczne i obywatelskie 

12. Narodowo a obywatelstwo 

13. Inni u nas, czyli o mniejszociach 

narodowych i etnicznych 

14. Róne oblicza patriotyzmu 

15. Umiejtnoci i cnoty obywatelskie 

16. Dziaania organizacji 

pozarzdowych 

17. Aktywno obywatelska modych 

18. Zachowania etyczne w dziaaniach 

obywatelskich 

Podsumowanie dziau III 

IV. Ustrój demokratyczny 


19. Pastwo i jego funkcje 

20. Fundamentalne zasady 

demokracji 

21. Konstytucja jako najwaniejszy akt 

prawny 

22. Patrie polityczne 

23. Jak dziaa demokracja 

przedstawicielska: sejm i senat 

24. Wadza wykonawcza: Prezydent RP 

i Rada Ministrów 

25. Wadza sdownicza 

Podsumowanie dziau IV 

V. wiat, Europa 

26. Organizacje midzynarodowe 

27. Cele i zasady dziaania 

Unii Europejskiej 

28. We wspólnej Europie 

29. Problemy wspóczesnego wiata 

Podsumowanie dziau V 

VI. Prawa czowieka, 

nieletni wobec prawa 

30. Jak ksztatoway si 

prawa czowieka 

31. Prawa czowieka zapisane 

w Konstytucji RP 

32. Ochrona praw czowieka 

33. Uprawnienia policji i sub 

porzdkowych 

34. Modzi ludzie w kontakcie 

z prawem 

Podsumowanie dziau VI 

VII. W wiecie mediów i informacji 

35. Media we wspóczesnym wiecie 

36. Jak korzysta ze rodków 

masowego przekazu 

37. Informacja i przekaz 

na wag zota 

38. Cyberprzestrze – korzyci 

i zagroenia 

Podsumowanie dziau VII

O podrczniku 

Podrecznik zosta podzielony na dziaów. Na kocu kadego z nich 

znajduje si podsumowanie z tekstami do analizy i zestawem pyta, które 

pomog utrwali wiedz przed sprawdzianem. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- • 

 

• 

• 

 

• znajomi 

 

• 

- • 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- 

 

 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• 

• 

• 

 

 

 

 

 

? 

? 

? 

? 

? 

?- 

 

47 

39 

46 

Tekst gówny uzupeniaj 

starannie dobrane zdjcia 

i mapy, które s cennym 

ródem informacji. Trudne 

pojcia zostay objanione 

na karteczkach. 

Tabele porzdkuj wiedz 

i prezentuj wane 

informacje w zwizej, 

czytelnej formie. 

Schematy pomagaj 

zrozumie wane 

zagadnienia. Ilustracjom, 

schematom i tabelom 

czsto towarzysz pytania, 

które skaniaj do mylenia 

i analizowania danych. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- 

 

- 

 

 

- 

 

- 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


1. 

 

 

 

 

2. - 

 

3. 

 

 

4. - 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. 

2. 

 

- 

 

 

- 

 

 

 

 

1. 

2. 

 

3. 

 


Z 

1. 

 

 

 

 

2. 

 

3. 

 

4. 

5. 

 

 

 

 

 

 

 

5. - 

 

 

- 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. 

2. 

3. 

55 

80 

57 

Warto wiedzie to dodatkowe 

informacje i ciekawostki 

poszerzajce wiedz, 

zwizane z tematem lekcji. 

Zapamitaj to najwaniejsze 

informacje z lekcji, ujte 

w kilku punktach. 

Kad lekcj kocz 

Pytania i zadania. 

Zawieraj one m.in. dane 

statystyczne i wyniki 

bada opinii przedstawione 

w formie graficznej. 

Podsumowanie 

dziau zawiera pytania 

powtórzeniowe, ciekawe 

teksty, a take propozycje 

prac projektowych i stron 

internetowych, które warto 

odwiedzi. 

Pamitaj, by odpowiedzi do wszystkich zada zamieszcznych w podrczniku zapisywa w zeszycie przedmiotowym.

I 

Czowiek, 

grupy 

spoeczne, rodzina 

Co to znaczy, 

e czowiek jest 

istot spoeczn? 

Dlaczego 

w sytuacjach 

koniktowych 

warto dy 

do kompromisu? 

Co to jest budet 

domowy i dlaczego 

warto mu si 

przyjrze?

1 

Czowiekiem 

jestem... 

 

Kogo moemy nazwa humanist? 

Kim jest czowiek? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Filologia – nauka zaliczana do dziedzin 

humanistycznych; zajmuje si gównie 

badaniem i interpretacj tekstów oraz 

jzykiem. 

Socjologia – nauka zajmujca si 

badaniem zjawisk i procesów, które 

zachodz w spoeczestwie. 

Politologia, inaczej nauki polityczne 

– nauka spoeczna zajmujca si 

polityk. 

Psychologia – nauka zajmujca si 

zachowaniami czowieka, badajca 

psychik czowieka i jej wpyw 

na relacje z innymi. 

Antropologia kulturowa – nauka badajca 

zachowania czowieka jako twórcy 

i uczestnika kultury. 

28

. Czowiekiem jestem... 

Jak si skutecznie komunikowa 

i porozumiewa? 

 

 

 

Osobowo – zbiór cech i zachowa 

czowieka, które s charakterystyczne 

i indywidualne dla kadej osoby. 

emocje 

temperament 

ELEMENTY 

OSOBOWOCI 

uzdolnienia 

potrzeby 

?Który z elementów osobowoci w najwikszym stopniu wpywa na twoje zachowanie? 

?Okrel, które z elementów osobowoci odziedziczylimy, a które mogy uksztatowa si 

pod wpywem rodowiska, w którym yjemy. 

WARTO WIEDZIE 

Czowiek witruwiaski to rysunek 

upowszechniony w czasach renesansu 

przez Leonarda da Vinci, a przypisywany 

Witruwiuszowi, rzymskiemu architektowi 

z I w. p.n.e. Obraz przedstawia mczyzn 

o idealnych proporcjach ciaa, wpisanego 

w kwadrat i okrg. Z rysunku wynika, 

e wysoko ciaa idealnego czowieka 

równa si w przyblieniu szerokoci jego 

rozstawionych ramion. 

?Jakie inne cechy, poza proporcjonalnym 

ciaem, powinny, twoim zdaniem, 

charakteryzowa idealnego czowieka? 

29

DZIA I. Czowiek, grupy spoeczne, rodzina 

PROCES KOMUNIKACJI 

NADAWANIE 

ODBIERANIE 

intencja 

odbieranie sygnau 

(syszenie i widzenie) 

kodowanie 

odkodowanie 

nadawanie sygnau 

(sygnay werbalne i niewerbalne) 

zrozumienie 

?Jakie zmysy w najwikszym stopniu uczestnicz w procesie komunikacji? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Potga autoprezentacji 

 

 

 

KIEDY MÓWISZ: 

• staraj si mówi jasno i wyranie 

• zainteresuj suchaczy 

• nie uywaj niejasnych i ogólnych sformuowa 

• skoncentruj si na sprawach najwaniejszych 

• patrz w oczy rozmówcy 

KIEDY SUCHASZ: 

• nie przerywaj osobie mówicej 

• nie oceniaj wypowiedzi 

• nie osdzaj, ale take nie chwal, jeeli 

nie zgadzasz si z jej stanowiskiem 

• nie podejmuj decyzji za innych 

30


?Co wedug ciebie znacz stosowane przez mówców niewerbalne elementy wystpienia? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

JAK PRZYGOTOWA PREZENTACJ 

Uporzdkuj swoje wystpienie 

1. Wstp 

Przywitaj uczestników. 

• Przedstaw si. 

• Krótko stre swoje wystpienie. 

2. Waciwa prezentacja 

• Podziel swoje wystpienie na czci tak, 

aby kada z nich dotyczya innego zagadnienia. 

• Posuguj si rzeczowymi argumentami. 

3. Zakoczenie 

• Powtórz najwaniejsze zagadnienia 

i dokonaj podsumowania prezentacji. 

• Spróbuj samodzielnie sformuowa 

wnioski ze swojego wystpienia. 

• Postaraj si tak podsumowa wystpienie, 

aby wyprzedzi pytania które mog pojawi 

si po zakoczeniu. 

Przestrzegaj kilku zasad 

1. Okrel cel swojego wystpienia. 

Jeeli sam nie znasz celu swojej 

prezentacji, to nie wymagaj, aby 

inni ciebie suchali. 

2. Zastanów si, kto jest odbiorc 

twojego wystpienia. 

Zadaj sobie pytanie, co twoi suchacze 

mog wiedzie o prezentowanym 

zagadnieniu. 

3. W trakcie prezentacji nie czytaj. 

Posuguj si planem. Przygotuj 

wystpienie tak, aby zmieci si 

w wyznaczonym czasie. 

?Który z elementów prezentacji jest najtrudniejszy? Uzasadnij swoj opini. 

31


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ZAPAMITAJ 

 

 

 

O tym, jacy jestemy, decyduj cechy 

odziedziczone po przodkach i rodowisko, 

w którym yjemy. 

Najwaniejsze elementy osobowoci 

to: emocje, uzdolnienia, temperament, 

potrzeby. 

Komunikacja jest jedn z waniejszych 

umiejtnoci pozwalajcych nam dobrze 

funkcjonowa w spoeczestwie. 

Jeli chcemy skutecznie przekaza informacj, 

powinnimy stosowa zarówno 

przekaz werbalny, jak i niewerbalny. 

 

 

Autoprezentacja, czyli umiejtno 

przedstawienia siebie i swoich pogldów, 

odgrywa w dzisiejszym wiecie 

bardzo wan rol. Dziki umiejtnemu 

wykorzystaniu autoprezentacji w mediach 

internetowych wielu osobom 

udao si odnie sukces. 

W kontaktach z innymi warto by 

asertywnym, czyli otwarcie wyraa 

swoje opinie, ale szanowa take opinie 

i uczucia rozmówców. 


1. Wska zachowanie, które mona okreli jako asertywne. Uzasadnij odpowied. 

A. Agnieszka odrzucia propozycj spotkania z Andrzejem, twierdzc, e ma ciekawsze 

propozycje spdzenia dzisiejszego popoudnia. 

B. Krzysztof nie pozwoli Andrzejowi wej do klasy, bo chcia z nim porozmawia 

o wczorajszym meczu pikarskim. 

C. Andrzej nie pomóg Monice w ciganiu w czasie pracy klasowej, poniewa nie chcia 

si czu przez ni wykorzystywany i uczestniczy w czym, co jest niezgodne z ogólnie 

przyjtymi normami. 

2. W odbiorze przesanej informacji szczególnie wane jest odrónienie opinii od faktów. 

Przeczytaj podane niej definicje i wska, które z zamieszczonych zda s opiniami, 

a które – faktami. 

Opinia – pogld lub zdanie wyraone na jaki temat. 

Fakt – zdarzenie lub zjawisko, które zachodzi w rzeczywistoci. 

A. Kadencja prezydenta RP trwa pi lat. 

B. Wojtek kupi nowy i bardzo dobrze wyposaony komputer. 

C. Kodeks karny powinien zosta zmieniony. 

D. Pocig do Warszawy odjedzie z opónieniem 10 minut. 

E. Opónienie pocigu moe ulec zmianie. 

32


3. Po zapoznaniu si z wykresem okrel, które z podanych niej zda s prawdziwe, 

a które – faszywe. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ródo: Korzystanie z internetu, komunikat z bada CBOS, Warszawa, kwiecie 2017 

A. Od 2008 do 2017 r. liczba osób rejestrujcych si w portalach internetowych stale 

rosa. 

B. W 2017 r. wikszo zarejestrowanych w portalach internetowych stanowiy osoby 

poniej 18 roku ycia. 

C. Liczba dorosych zarejestrowanych w portalach spoecznociowych w latach 

2012–2016 wykazywaa tendencje rosnc. 

D. Od 2009 r. ponad poowa Polaków korzysta z internetu. 

E. W ostatnim czasie spada liczba osób rejestrujcych si do portali spoecznociowych. 

4. Dopasuj zamieszczone niej opisy komunikatów niewerbalnych do zdj. 

zamknicie i niech do podtrzymywania kontaktu 

otwarto 

dominacja 

mio, blisko, zaufanie 

A B C D 

33

2 

Czowiek 

jako istota spoeczna 

 

Wymie kilka cech, które odróniaj czowieka od zwierzt. 

Potrzeby czowieka 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dlaczego jestemy istotami 

spoecznymi? 

 

 

 

 

POTRZEBY 

pierwotne 

– potrzeby niszego rzdu, zwizane 

z przetrwaniem 

wtórne 

– potrzeby wyszego rzdu, 

zwizane z rozwojem 

potrzeby biologiczne 

(np. sen, picie, jedzenie 

oddychanie) 

– ich zaspokojenie jest 

niezbdne do realizacji 

potrzeb wtórnych 

potrzeby psychiczne 

(np. poczucie 

bezpieczestwa, mioci, 

akceptacji) 

– ksztatuj si pod 

wpywem otoczenia, 

zmieniaj si 

z upywem czasu 

potrzeby spoeczne 

(np. kontakt, przynaleno 

do grupy, uznanie, dziaanie 

na rzecz innych) 

– ksztatuj si 

w zalenoci od wieku 

osoby i okrelaj jej 

pozycj w spoeczestwie 

34 

?Dlaczego potrzeby przynalenoci i uznania zalicza si do potrzeb wtórnych?


Zaspokojenie wikszoci potrzeb wymaga wspódziaania z innymi. W ten sposób potrzeby 

przyczyniaj si do uspoecznienia czowieka. 

?Wymie potrzeby, których zaspokojenie nie wymaga wspódziaania z innymi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WARTO WIEDZIE 

Znanych jest ponad 50 przypadków dorastania 

ludzi poza spoeczestwem. Dzieci 

wychowywane w skrajnej izolacji nie nabyway 

umiejtnoci potrzebnych do ycia 

wród innych. Mona przytoczy przypadek 

dziewczynki z Indii, któr opiekoway si 

wilki. Kiedy dziewczynka zostaa odnaleziona 

przez ludzi, zachowywaa si jak 

zwierzta. Nie potrafia porozumiewa si 

z ludmi, poruszaa si na czterech „apach”, 

pia i jada bez posugiwania si rkami. 

O sytuacjach, gdy zwierzta opiekuj si 

dziemi, opowiadaj take mity i legendy, 

np. zaoyciela Rzymu – Romulusa – i jego 

brata Remusa miaa wykarmi wilczyca. 

?Wymie kilka umiejtnoci, jakie 

mogyby naby osoby wychowujce 

si w wiecie bez innych ludzi. 

35


Wizi spoeczne 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Czowiek na spoecznej scenie: 

role spoeczne 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wizi spoeczne – wizi czce 

jednostki w grup. 

Interakcja –wzajemne oddziaywanie, 

które jest pocztkiem nawizywania 

relacji midzy ludmi. 

Rola spoeczna – zbiór zachowa 

i umiejtnoci jednostki zwizany z jej 

miejscem w grupie i spoeczestwie. 

Spoeczestwo – yjca na danym obszarze 

zbiorowo ludzka powizana 

rónego rodzaju relacjami i tworzca 

instytucje, które jej su. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

36


?Nazwij role spoeczne przedstawione na zdjciach. Czy zawsze atwo jest pogodzi ze sob 

róne role? Dlaczego? 

ZAPAMITAJ 

 

 

 

Potrzeby s wanym elementem pobudzajcym 

czowieka do aktywnoci 

i realizacji pragnie. 

Czowiek jest istot spoeczn, gdy 

w grupie ma najlepsze moliwoci 

istnienia i rozwoju oraz realizacji swoich 

potrzeb. 

Umiejtno ycia w spoeczestwie 

zdobywamy przez cae ycie, 

 

naladujc innych i uczc si okrelonych 

zachowa. Proces ten nazywamy 

socjalizacj. 

Czowiek w yciu odgrywa rónorodne 

role spoeczne. Odgrywajc jak najlepiej 

nasze role spoeczne, przyczyniamy 

si do harmonijnego rozwoju spoeczestwa. 


1. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania. 

Czowiek jest z natury istot spoeczn. Ten za, który z natury a nie przez przypadek 

yje poza spoecznoci, ten pdzi ycie nieludzkie albo boskie. Kady, kto nie potrafi 

y we wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny, e jej nie potrzebuje, i dlatego nie 

uczestniczy w yciu spoecznoci, jest albo zwierzciem albo bogiem. 

ródo: Arystoteles, Polityka, prze. L. Piotrowicz, PWN, Warszawa 2008 

A. Kim jest, zdaniem Arystotelesa, kto, kto nie potrafi y we wspólnocie? 

B. Dlaczego czowiek yje we wspólnocie? 

37


2. Amerykaski psycholog Abraham Maslow stworzy usystematyzowany katalog potrzeb 

czowieka. Przybra on form piramidy: po realizacji potrzeb niszych moemy realizowa 

potrzeby wysze. Po zapoznaniu si ze schematem wykonaj polecenia. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A. Powiedz, które z potrzeb wymienionych przez Maslowa mona zaliczy do pierwotnych, 

a które – do wtórnych. 

B. Przyporzdkuj opisane niej sytuacje do odpowiednich potrzeb w piramidzie 

Maslowa. 

Andrzej i Marek wyjechali na integracyjn imprez klasow. 

Marek uwielbia je pizz i po lekcjach idzie do restauracji. 

Ania uczestniczy w akcji charytatywnej na rzecz z zwierzt. 

3. Do jakich potrzeb odnosz si opisane niej sytuacje? 

potrzeba przynalenoci 

potrzeba kontaktu 

potrzeba uznania 

A. Micha idzie dzi wieczorem na dyskotek klasow. 

B. Andrzej jest wielbicielem cikiej muzyki rockowej. Jedzie na festiwal, gdzie spotka 

wielu innych fanów takiej muzyki. 

C. Monika zapisaa si do druyny harcerskiej. 

D. Mimo wygrania turnieju tenisowego Agnieszka nie zyskaa uznania u nauczyciela wf. 

4. Przeczytaj definicj i podaj przykady sytuacji, w których moe wystpowa konflikt ról 

spoecznych. 

Konflikt ról spoecznych – sytuacja, w której ze wzgldu na sprzeczno interesów 

bardzo trudne staje si odgrywanie kilku ról równoczenie. 

38

3 Zbiorowoci 

i grupy spoeczne 

 

Wymie kilka umiejtnoci które zdobye/zdobya jako czonek jakiej grupy. 

Zbiorowo a grupy spoeczne 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NAZWA ZBIOROWOCI 

para – najmniejsza zbiorowo, któr tworz 

dwie osoby 

krg spoeczny – niewielka zbiorowo 

tworzona przez osoby, midzy którymi 

istnieje rodzaj kontaktu lub stycznoci, pozbawiona 

silnych wizi i wyranej struktury 

organizacyjnej 

grupa spoeczna – zbiorowo skadajca 

si z co najmniej trzech osób, pomidzy 

którymi powstaa trwaa wie spoeczna, 

majca poczucie odrbnoci, wspólny cel, 

wartoci i zasady 

spoeczno – zbiorowo tworzona przez 

osoby zamieszkujce wspólny obszar, 

powizane rónego rodzaju zalenociami, 

np. tradycjami czy wspólnymi interesami 

spoeczestwo – bardzo dua zbiorowo, 

tworzona przez spoecznoci, które w swoich 

dziaaniach s wspierane przez rónego 

rodzaju instytucje 

naród – zbiorowo tworzca wspólnot 

i posiadajca poczucie swojej odrbnoci, 

zamieszkujca okrelony obszar, majca 

wspóln kultur i przeszo historyczn 

oraz zwykle wspólny jzyk 

• matka i córka 

• para zakochanych 

• dwoje przyjació 

PRZYKADY 

• znajomi 

• wspópracownicy 

• pasaerowie autobusu 

• druyna harcerska 

• paczka przyjació 

• stowarzyszenie 

• para polityczna 

• mieszkacy miasta lub regionu 

• czonkowie mniejszoci narodowej 

• spoeczestwo polskie 

• Polacy 

• Francuzi 

• Kurdowie 

?Z któr ze zbiorowoci spotykasz si najczciej? Uzasadnij odpowied. 

?Wska zbiorowo, która tworzy najmniej trwae wizi spoeczne. Uzasadnij swój wybór. 

39


?Jakie rodzaje zbiorowoci przedstawiaj zdjcia? 

40 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rodzaje grup spoecznych

. Zbiorowoci i grupy spoeczne 

KLASYFIKACJA GRUP SPOECZNYCH 

ze wzgldu na jako kontaktów 

pierwotne 

– midzy ich czonkami istniej silne 

wizi osobiste i bezporednie kontakty 

(np. rodzina, przyjaciele, ssiedzi) 

wtórne 

– midzy ich czonkami istniej wizi 

wynikajce z realizacji wspólnych zada 

i interesów (np. czonkowie partii politycznej, 

pracownicy jednej firmy) 

ze wzgldu na wielko 

mae 

– w grupach tego typu istniej silne wizi 

emocjonalne oparte na poczuciu wspólnoty, 

czonkowie najczciej znaj si osobicie, 

czsto kontaktuj si i przez to nawizuj 

bezporednie relacje (np. rodzina, grupa 

przyjació, druyna harcerska) 

due 

– wyrónia je dua liczba czonków, midzy 

którymi nie ma bezporednich kontaktów, 

lecz cz ich podobne wartoci lub cele 

(np. czonkowie partii politycznej lub zwizku 

zawodowego, uczniowie szkoy) 

ze wzgldu na rodzaj czonkowstwa 

formalne 

– wystpuj w nich cile okrelone zasady 

postpowania, natomiast osoby je tworzce 

s poczone wizi formaln przez spisanie 

listy uczestników, posiadanie legitymacji czy 

rejestracj w urzdzie (np. uczniowie szkoy, 

czonkowie partii politycznej, wojsko) 

nieformalne 

– oparte s na wspólnych wartociach, 

silnych wiziach osobistych i emocjonalnych, 

ich uczestnicy nie s nigdzie formalnie 

zarejestrowani (np. grupa koleeska lub 

przyjacielska, osoby nalece do subkultury) 

41


Subkultura (podkultura) – grupa 

spoeczna, która wytworzya 

normy kulturowe rónice si 

od powszechnie uznawanych. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Norma grupowa – wzgldnie trway, 

przyjty w danej grupie sposób 

zachowania jednostki w danej sytuacji, 

zaleny od zajmowanej przez ni pozycji 

spoecznej i odgrywanej przez ni roli. 

Powstawanie i rozwizywanie 

konfliktów 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

POWSTAWANIE I ROZWIZYWANIE KONFLIKTU 

Powstanie sprzecznoci (Chc i do kina, a nie na basen!) 

Uwiadomienie sobie sprzecznoci (Dlaczego on chce i na basen, a nie do kina?) 

Denie do rozwizania (Co zrobi w tej sytuacji?) 

walka 

– kada ze stron 

za wszelk cen 

chce postawi 

na swoim 

zawieszenie broni 

– strony postanawiaj 

odsun rozstrzygnicie 

w czasie, co moe 

zapocztkowa rozmowy 

kompromis 

– strony wspólnie wypracowuj 

rozwizanie, kada z nich rezygnuje 

z czci swoich da i godzi si 

na cz da drugiej strony 

42

. Zbiorowoci i grupy spoeczne 

WARTO WIEDZIE 

W 1969 r. midzy Salwadorem a Hondurasem 

wybucha tzw. wojna futbolowa. 

Jej bezporednim powodem by mecz 

pikarski w eliminacjach do mistrzostw 

wiata, chocia stosunki midzy tymi 

pastwami ju wczeniej byy napite. 

W atmosferze wzajemnej nienawici, 

podsycanej przez media, sportowa poraka 

reprezentacji Hondurasu staa si 

bezporedni przyczyn wybuchu walk 

zbrojnych, które toczyy si z przerwami 

przez wiele lat. 

?Jak mylisz, czy mona unikn 

takich konfliktów jak wojna 

futbolowa? Uzasadnij swoj opini. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jak podj najlepsz decyzj 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ETAPY W PROCESIE 

PODEJMOWANIA DECYZJI 

okrelenie celu, który chcesz osign 

analiza rodków, którymi dysponujesz, 

aby zrealizowa decyzj 

realizacja decyzji 

ocena skutków podjtych dziaa 

43


 

 

 

 

 

 

ZAPAMITAJ 

 

 

Czowiek jako istota spoeczna dziaa 

w rónych zbiorowociach. Zbiorowoci 

tworz fundamenty spoeczestwa 

i wpywaj na jako ycia kadego 

z nas. 

ycie spoeczne toczy si w grupach. 

Grupa spoeczna jest podstaw 

funkcjonowania spoeczestwa. 

W zalenoci od kryterium podziau 

wyrónia si grupy: pierwotne i wtórne, 

due i mae, formalne i nieformalne. 

 

 

 

Konflikty od zawsze towarzysz ludzkoci. 

Przyczynami ich powstawania 

s najczciej: niezgodno celów, 

pogldów lub interesów. 

Istniej trzy sposoby rozwizywania 

konfliktów: walka, zawieszenie broni 

i kompromis. W wielu sytuacjach warto 

dy do kompromisu. 

Najwaniejsze sposoby podejmowania 

decyzji w grupie to: konsensus, 

gosowanie, decyzja lidera. 


1. Które z wymienionych niej zbiorowoci s grupami spoecznymi, a które – nie? 

Uzasadnij swoje odpowiedzi. 

A. Naród 

B. Uczestnicy koncertu 

C. Przyjaciele 

D. Pasaerowie w autobusie miejskim 

E. Mieszkacy osiedla w duym miecie 

F. Osoby identyfikujce si z jedn z subkultur 

2. Okrel rodzaj opisanych niej grup spoecznych. 

A. Czonkowie takiej grupy nie s nigdzie zarejestrowani. Grupa taka tworzy si wokó 

wspólnych wartoci i jest budowana na silnych wiziach osobistych i emocjonalnych. 

B. Osoby tworzce ten rodzaj grupy s poczone oficjaln wizi, np. przez spisanie 

listy uczestników, posiadanie legitymacji, rejestracj w urzdzie. 

C. Wyrónia j znaczna liczba uczestników. Midzy czonkami grupy zwykle nie ma 

bezporedniego kontaktu, lecz cz ich najczciej podobne wartoci. 

3. Wymie sposoby podejmowania decyzji w grupie. Podaj po jednej zalecie i wadzie 

kadego z nich. 

4. Przedstaw w formie tabeli zalety i wady rónych sposobów rozwizywania konfliktów. 

44

4 

Rodzina 

jako najwaniejsza 

grupa spoeczna 

 

Dlaczego rodzina jest wana w naszym yciu? 

Wszystko zaczyna si w rodzinie 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Konstytucja 


Art. 18. 

Maestwo jako zwizek kobiety i mczyzny, 

rodzina, macierzystwo i rodzicielstwo 

znajduj si pod ochron i opiek Rzeczypospolitej 

Polskiej. 

 

 

 

 

 

 

Rodzina przy witecznym stole. 

?Jakie wartoci s najwaniejsze dla rodziny? Uzasadnij swoj odpowied. 

45


Rodzina jako szczególna grupa 

spoeczna 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

monogamiczna 

– skadajca si z dwojga 

maonków 

poligamiczna 

– kiedy jedna z osób ma wicej ni 

jednego maonka (polskie prawo 

nie zezwala na poligami) 

wielopokoleniowa 

– skada si z przedstawicieli wielu 

pokole (rodziców, dziadków, 

dzieci) mieszkajcych we wspólnym 

gospodarstwie 

nuklearna (dwupokoleniowa) 

– skada si tylko z rodziców i dzieci 

WSPÓCZESNE TYPY RODZINY 

partnerska 

– nie ma osoby dominujcej, 

a najwaniejsze decyzje 

s podejmowane przez rodziców 

wspólnie i konsultowane z dziemi 

matrylinearna 

– dziedziczenie nastpuje po matce 

patriarchalna 

– dominujc rol odgrywa 

mczyzna 

patrylinearna 

– dziedziczenie nastpuje po ojcu 

matriarchalna 

– dominujc rol odgrywa kobieta 

bilateralna 

– dziedziczenie nastpuje 

po obojgu rodzicach 

46 

?Wska typy rodzin, które najczciej wystpuj w polskim spoeczestwie. 

?Podaj argumenty potwierdzajce, e decyzje podejmowane w rodzinach partnerskich s najlepsze. 

Odwoaj si do swojej wiedzy o podejmowaniu decyzji w grupie.

. Rodzina jako najwaniejsza grupa spoeczna 

Wizi rodzinne, rola rodziców 

i osób starszych 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Prawa rodzicielskie – prawa 

rodziców pozwalajce im 

wychowywa dziecko. S równe 

dla matki i ojca. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

?Nazwij wartoci przedstawione na zdjciach. 

?Które z wartoci wanych dla rodziny s take istotne dla jednostki jako warunek udanego ycia? 

47


Odsetki respondentów w wieku 18+ lat wskazujcych w kolejnych latach poszczególne 

wartoci jako najwaniejsze trzy warunki udanego, szczliwego ycia 

Warto 1992 1995 1997 2000 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 

Pienidze 37,2 36,1 39,3 39,2 33,3 32,9 30,7 30,3 28,2 29,0 28,3 

Dzieci 52,3 51,0 50,3 43,4 43,3 45,1 45,9 48,8 47,6 46,1 48,7 

Udane 

maestwo 

56,3 55,9 58,8 58,0 53,7 55,6 55,8 56,6 53,4 50,3 50,3 

Praca 26,6 29,6 28,9 30,8 35,5 34,7 30,2 31,9 30,7 32,1 30,0 

Przyjaciele 4,7 5,6 5,0 4,6 5,9 8,0 8,6 10,4 10,4 10,6 11,6 

Opatrzno, 

Bóg 

16,7 16,4 15,6 16,0 15,4 15,6 15,1 15,4 13,3 12,9 13,1 

Pogoda ducha 8,5 9,0 7,9 7,8 8,2 9,1 9,5 10,7 10,2 9,2 9,5 

Uczciwo 12,3 10,0 9,0 8,8 9,0 10,2 9,7 11,1 9,9 9,4 9,9 

yczliwo 

i szacunek 

9,0 7,4 6,0 7,8 5,9 6,7 6,9 8,4 7,1 6,7 7,2 

Wolno, 

swoboda 

3,6 3,8 1,9 3,0 3,3 3,5 4,1 4,7 4,4 4,9 6,0 

Zdrowie 59,6 59,6 60,2 62,9 63,7 64,9 65,1 67,8 64,1 65,3 67,0 

Wyksztacenie 1,9 3,7 4,2 4,6 5,1 6,0 6,2 6,3 5,6 5,8 5,2 

Silny 

charakter 

4,0 4,1 5,5 3,4 4,5 4,9 5,0 5,8 5,3 5,8 6,3 

Inne 0,5 0,7 0,4 0,6 0,7 1,2 1,0 1,0 0,9 0,9 0,8 

ródo: Diagnoza Spoeczna 2015 

?Wymie cztery wartoci, które – zdaniem badanych w 2015 r. – s wane dla dobrego 

i szczliwego ycia. 

?Wska trzy wartoci, które w latach 1992–2015 odnotoway najwikszy wzrost i trzy, które 

odnotoway najwikszy spadek. 

48 

 

 

 

 

 

 

 

Prawa i obowizki 

rodziców i dzieci


 

 

 

 

 

 

PRAWA I OBOWIZKI W RODZINIE 

Prawa rodziców 

• penienie wadzy rodzicielskiej 

• sprawowanie nadzoru nad majtkiem 

dziecka 

• prawo do wychowania dziecka 

zgodnie ze swoimi wiatopogldem, 

ale z uwzgldnieniem jego wolnoci 

i pogldów 

• prawo do wymagania posuszestwa 

• prawo do kontaktów z dzieckiem 

Prawa dziecka 

• osobiste: prawo do ycia, do rozwoju, 

do informacji 

• publiczne: prawo do wyraania wasnych 

pogldów, do uczestnictwa w dziaaniach 

grupy i spoecznoci, do opieki i ochrony 

ze strony wadzy pastwowych w okrelonych 

sytuacjach 

• socjalne: prawo do warunków umoliwiajcych 

wszechstronny rozwój, 

do godnych warunków ycia, do opieki 

zdrowotnej i odpoczynku 

• ekonomiczne i kulturowe: prawo do nauki 

i ochrony podejmowanej pracy 

Obowizki rodziców 

• troska o zyczny i duchowy rozwój 

dziecka 

• przygotowanie do funkcjonowania 

w spoeczestwie (socjalizacja) 

• obowizek szacunku i wspierania 

w trudnych sytuacjach 

• niestosowanie kar cielesnych 

• obowizek utrzymania dziecka do czasu 

ukoczenia przez nie nauki 

Obowizki dziecka 

• pomoc w prowadzeniu wspólnego 

gospodarstwa domowego 

• stosowanie si do zasad wadzy rodzicielskiej 

i zalece ze strony rodziców 

w obszarach, w których dziecko nie moe 

samodzielnie decydowa 

• obowizek przyczyniania si do utrzymania 

rodziny, jeeli dziecko uzyskuje dochody 

• obowizek szkolny do 18. roku ycia 

• obowizek wiadczenia pieninego 

na rodziców, którzy z powodu staroci, 

choroby lub zbyt maych dochodów nie 

s w stanie samodzielnie si utrzyma 

ZAPAMITAJ 

 

 

Rodzina jest pierwsz szko ycia spo- 

ecznego. Wanie tam czowiek uczy 

si najwaniejszych zasad obowizujcych 

w grupie i spoeczestwie. 

Rodzina zapewnia opiek i bezpieczestwo, 

przekazuje tradycje rodzinne, 

narodowe i religijne. Gwarantuje take 

cigo pokole przez wydawanie 

na wiat potomstwa. 

 

 

Rodzice w wychowaniu dzieci powinni 

kierowa si wasnymi przekonaniami, 

ale szanowa jednoczenie godno, 

przekonania i prawa dziecka. 

Aby skutecznie wychowywa dzieci, 

rodzice maj wadz rodzicielsk. Prawo 

do wychowywania dziecka przysuguje 

w równym stopniu obojgu rodzicom. 

49



1. Scharakteryzuj rodzin jako grup spoeczn. 

2. Udzielanie pomocy ludziom starszym jest nasz powinnoci i wiadczy o utrzymywaniu 

z nimi wizi spoecznych. Zapoznaj si z wynikami sondau i oce, czy zamieszczone 

niej zdania s prawdziwe czy faszywe. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ródo: Jakiej pomocy potrzebuj osoby starsze i kto jej im udziela?, 

komunikat z bada CBOS, Warszawa, listopad 2016 

A. Ponad 70% dzieci udziela pomocy rodzicom, którzy ukoczyli 60 lat. 

B. Wsparcie ze strony pomocy spoecznej i organizacji pozarzdowych jest znikome i nie 

przekracza 10%. 

C. Najczciej pomocy starszym udzielaj wnuki i znajomi. 

D. Dalsza rodzina angauje si w pomoc starszym osobom prawie dwa razy rzadziej ni 

znajomi. 

3. Podaj przykady pielgnowania wizi rodzinnych. 

50


4. Przeanalizuj zamieszczon niej map myli przedstawiajc przykadowe wartoci, 

tradycje i normy rodzinne, a nastpnie wykonaj polecenia. 

wspólne 

spoywanie 

posików 

niedzielny obiad 

u babci 

zwyczaje 

normy 

i zasady 

stosowanie 

zwrotów grzecznociowych 

szacunek wobec 

starszych 

mio 

RODZINA 

utrzymywanie 

porzdku 

w pokoju 

zo 

na modsz 

siostr 

uczucia 

rado 

tradycje 

przekazywanie 

pamitek 

z pokolenia 

na pokolenie 

wnuczek 

wieczerza 

wigilijna 

rodzic 

role 

spoeczne 

brat/siostra 

A. Podaj inne przykady norm, tradycji i zwyczajów rodzinnych. 

B. Wymie trzy wartoci, które s ksztatowane przez rodzin. 

51

5 

Jak 

funkcjonuj gospodarstwa 

domowe. Budet domowy 

 

Z czym kojarzy ci si sowo budet? 

Czym jest gospodarstwo 

domowe? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dochody gospodarstw domowych 

 

 

 

Prowadzenie budetu rodzinnego nie jest 

trudne, ale wymaga duej starannoci. 

?Wyjanij, dlaczego gospodarstwo domowe 

i jego kondycja nansowa ma due znaczenie 

dla funkcjonowania caej gospodarki. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Podatki – obowizkowe i bezzwrotne 

wiadczenia pienine pobierane 

przez pastwo od obywateli 

i przedsibiorstw. 

Gospodarstwo domowe – grupa 

osób zamieszkujcych razem 

i wspólnie si utrzymujcych, 

np. rodzina. 

52

. Jak funkcjonuj gospodarstwa domowe, budet domowy 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wydatki gospodarstw 

domowych 

 

 

 

 

 

PRZYKADOWE WYDATKI KONSUMPCYJNE 

stae 

• czynsz za mieszkanie 

• abonament radiowo -telewizyjny 

• abonament telefoniczny i internetowy 

• energia elektryczna i gaz 

• ywno, lekarstwa, rodki czystoci, 

kosmetyki i inne (w tym kredyty konsumpcyjne) 

• remont mieszkania 

zmienne 

• wycieczka krajowa lub zagraniczna 

• sprzt elektroniczny 

• naprawa samochodu 

• meble, sprzt AGD i inne elementy 

wyposaenia domu 

PRZYKADOWE WYDATKI INWESTYCYJNE 

stae 

• ubezpieczenie na ycie 

• dodatkowe dobrowolne ubezpieczenie 

emerytalne, tzw. III lar emerytalny (stae 

kwoty przeznaczane co miesic na wysz 

przysz emerytur) 

• czesne za nauk w szkole niepublicznej 

• kredyty inwestycyjne np. na zakup mieszkania 

pod wynajem 

zmienne 

• kurs prawa jazdy, kurs jzykowy 

• poszerzanie swoich kwalikacji i umiejtnoci 

zawodowych (kursy doskonalenia 

zawodowego) 

• zakup nieruchomoci, dziaki i gruntów 

• zakup papierów wartociowych (np. akcji 

lub obligacji) 

53


54 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Racjonalne gospodarowanie 

budetem domowym 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Deficyt budetowy – sytuacja, 

w której planowane wydatki s wysze 

od planowanych dochodów. 

Kady konsument codziennie dokonuje 

trudnych wyborów, na jakie wydatki 

moe sobie pozwoli, a z którymi musi si 

wstrzyma. 

?Wypisz przykady wydatków, 

bez których moesz si obej i tych, 

których nie moesz pomin. Uszereguj 

nastpnie te wydatki od najwaniejszych 

do najmniej wanych. We pod uwag 

zarówno wydatki konsumpcyjne, 

jak i inwestycyjne. 

Nadwyka budetowa – sytuacja, 

w której planowane dochody 

s wysze od planowanych 

wydatków.

. Jak funkcjonuj gospodarstwa domowe, budet domowy 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WARTO WIEDZIE 

Zakupoholizm zdaniem wielu socjologów 

jest jedn z najpowaniejszych 

chorób cywilizacyjnych XXI w. Najcz- 

ciej dopada kobiety w wieku 35–45 

lat, rzadziej mczyzn i nastolatków. 

Pocztkowo nieumiarkowane kupowanie 

jest przyjemne, ale – jak dowodz 

badania – czsto zmienia si w niebezpieczne 

uzalenienie, które prowadzi 

do poczucia winy, wstydu, stresu oraz 

problemów maeskich, zawodowych 

i oczywicie finansowych. 

ZAPAMITAJ 

 

 

Kade gospodarstwo domowe powinno 

prowadzi budet, czyli zestawienie 

planowanych dochodów i wydatków. 

Istniej cztery gówne róda 

dochodów gospodarstwa domowego: 

z pracy najemnej, z tytuu prowadzenia 

dziaalnoci gospodarczej, 

z posiadanego majtku i kapitau 

oraz z otrzymywanych wiadcze 

spoecznych. 

 

 

Wyrónia si dwa rodzaje wydatków 

w budetach gospodarstw domowych: 

konsumpcyjne (na realizacj potrzeb 

biecych) i inwestycyjne (na realizacj 

potrzeb przyszych). 

Racjonalne gospodarowanie budetem 

polega nie tylko na przemylanym 

wydawaniu pienidzy, lecz take 

na poszukiwaniu nowych róde 

dochodu. 


1. Przygotujcie budet jednego z wymienionych niej przedsiwzi. Zadanie moecie 

wykona w grupach. 

A. Koncert charytatywny szkolnego zespou 

B. Dyskoteka dla uczniów waszej szkoy 

C. Wystawa prac artystycznych uczniów waszej klasy 

2. Czy w przyszoci wolaby/wolaaby uzyskiwa dochody z pracy u kogo czy z pracy 

dla siebie, czyli z prowadzenia wasnej firmy? Rozwa zalety i wady obu rozwiza. 

3. Zastanów si i powiedz, jakie wydatki inwestycyjne gospodarstwa domowego mog 

w przyszoci przynie dochody. 

4. Wymie praktyczne metody oszczdzania, które moe zastosowa kada rodzina. 

5. W jaki sposób pastwo moe pomaga gospodarstwom domowym, a w jaki sposób 

czonkowie rodziny sami mog wesprze budet domowy? 

55


6. Dopasuj poszczególne rodzaje wydatków do odpowiednich kategorii (A–D). 

A. wydatki zmienne inwestycyjne 

B. wydatki stae inwestycyjne 

C. wydatki zmienne konsumpcyjne 

D. wydatki stae konsumpcyjne 

czynsz za korzystanie z wasnego mieszkania 

wycieczka szkolna za granic 

remont wasnego mieszkania 

rata kredytu samochodowego 

kupno za gotówk mieszkania pod wynajem 

kurs prawa jazdy 

kurs jzykowy 

abonament telefoniczny 

skadka na ubezpieczenie na ycie 

dobrowolny III filar emerytalny 

czesne za nauk w szkole niepublicznej 

naprawa samochodu 

7. Zapoznaj si z przytoczonymi niej danymi statystycznymi i wykonaj polecenia. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ródo: Budety gospodarstw domowych w 2016 r., GUS, Warszawa 2017 

A. Podaj trzy kategorie wydatków, na które Polacy wydaj najwiksz cz domowego 

budetu. Dowiedz si, czy w twoim gospodarstwie domowym jest podobnie. 

B. Powiedz, jaki procent stanowi wydatki na edukacj oraz rekreacj i kultur. 

Jak mylisz, z czego to wynika? 

C. Zastanów si i powiedz, które z wymienionych w badaniu wydatków mona 

ograniczy i w jaki sposób. Podaj przykady. 

56

PODSUMOWANIE DZIAU I 

Czowiek, grupy spoeczne, rodzina 

•Przeczytaj, pomyl, odpowiedz 

Spoeczno jest bardzo podobna do zbudowanego z kamieni sklepienia, które zawalioby si, 

gdyby kamienie te nie opieray si wzajem na sobie, przez co te utrzymuje si cao. 

ródo: Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, tum. W. Kornatowski, PWN, Warszawa 1961. 

1. Do czego Seneka porównuje spoeczno? 

2. Przypomnij sobie, jak zbudowane jest kamienne sklepienie. Co by si stao, gdyby usunito 

jeden z kamieni? 

aden czowiek nie patrzy nigdy na wiat absolutnie czystym wzrokiem. Odbiera go za porednictwem 

okrelonego zespou zwyczajów i sposobów mylenia. [...] Historia ycia kadej jednostki jest 

przede wszystkim procesem przystosowania si do wzorów i zasad przekazanych przez tradycj 

spoecznoci, w której yje. Zwyczaje spoeczestwa ksztatuj dowiadczenia i zachowania jednostki 

od chwili narodzin. Zanim nauczy si mówi, jest ju maym tworem swojej kultury, a zanim 

doronie i stanie si zdolna do brania udziau w jej dziaalnoci, zwyczaje waciwe tej kulturze s 

ju jej zwyczajami, wierzenia jej wierzeniami, trudnoci nie do pokonania jej trudnociami. 

ródo: R. Benedict, Wzory kultury, tum. J. Prokopiuk, PWN, Warszawa 1966 

1. Nazwij proces, o którym jest mowa w tekcie. 

2. Co to znaczy, e czowiek nie patrzy na wiat „czystym wzrokiem”? Co wpywa na twoje 

widzenie wiata oraz na to, jak oceniasz róne zjawiska? 

3. Czy teksty Seneki i Ruth Benedict (czytaj: rut benedikt) potwierdzaj tez, e czowiek jest 

istot spoeczn? Uzasadnij swoj odpowied. 

•Z ycia wzite 

Ania z IV klasy jka si. Jej zaburzenie mowy ma charakter toniczny, tzn. w chwilach napicia 

dziewczynka zacina si i nic nie mówi. Przez nauczycieli czsto traktowana jest w sposób szczególny 

– jej odpowiedzi ustne zastpowane s pisemnymi. Najczciej dzieje si tak po kilku próbach 

wyegzekwowania odpowiedzi ustnej. Do klasy przychodzi nowa uczennica – Beata, dziewczynka 

o silnej osobowoci. Szybko zdobywa wysok pozycj w klasie. Ania wyranie jej si nie podoba. 

Beata uwaa, e Ania jest bezpodstawnie wyróniana przez nauczycieli, a jej zaburzenie mowy 

to oszustwo. Zaczyna jej dokucza, przezywa, przedrzenia, izolowa. Jest w klasie popularna, 

wic stopniowo doczaj do niej inne dzieci. 

ródo: H. Gasik, Metody rozwizywania sytuacji koniktowych w szkole, Orodek Rozwoju Edukacji, publikacja 

dostpna na stronie internetowej bezpiecznaszkola.men.gov.pl (dostp: grudzie 2017) 

1. Wska przyczyny powstania tego konfliktu. 

2. Przedstaw sposoby rozwizania konfliktu oraz przeanalizuj ich wady i zalety. 

3. Przedstaw propozycje zachowa asertywnych dla wszystkich stron tego konfliktu. 

57

•Pomyl, powiedz, napisz 

1. Scharakteryzuj: rodzin, grup rówienicz oraz grup nastawion na realizacj okrelonego 

zadania jako grupy spoeczne. Wska rónice midzy nimi. 

2. Podaj przykady potrzeb, które jednostka moe zaspokoi samodzielnie i takich, które trzeba 

realizowa wspólnie z innymi. 

3. Wymie role spoeczne, które obecnie odgrywasz. Czy miae/miaa wpyw na ich wybór? 

4. Zaplanuj w formie tabeli budet swojej lub fikcyjnej rodziny na trzy miesice. Uwzgldnij 

gówne róda dochodów oraz rodzaje wydatków gospodarstwa domowego. 

5. Przygotuj krótkie wystpienie na dowolny temat, np. zrecenzuj film lub ksik, i zaprezentuj 

je na forum klasy. Nastpnie wspólnie wskacie mocne i sabe strony prezentacji. Oce, nad 

czym jeszcze musisz popracowa, planujc wystpienia. 

6. Podaj przykady sytuacji wymagajcych podjcia decyzji indywidualnej i grupowej, a nastpnie 

okrel, od czego zaley sposób podejmowania decyzji. Jakie s pozytywne i negatywne 

strony kadego ze sposobów podejmowania decyzji? 

7. Przedstaw róne sposoby rozwizywania konfliktów oraz przeanalizuj ich wady i zalety. 

8. Przedstaw wartoci wane dla prawidowego funkcjonowania rodziny oraz warunki 

potrzebne do ich realizacji. 

9. Zastanów si nad tym, jaki wpyw rodzina wywiera na dzieci. Zwró szczególn uwag 

na rol rodziców i dziadków. 

10. Przedstaw prawa i obowizki dzieci w rodzinie. 

•Praca projektowa 

Przygotujcie wspólnie plan zorganizowania w waszej szkole sklepiku charytatywnego, 

w którym bdziecie sprzedawa przygotowane przez was potrawy lub inne rzeczy, a dochody 

ze sprzeday przekaecie na wybrane cele dobroczynne. W przygotowaniu planu pamitajcie 

m.in. o osobach, które mog Was wesprze, podziale obowizków, terminach wykonania 

kolejnych czynnoci, podziale na zespoy odpowiedzialne za poszczególne zadania. 

•Szukaj w sieci 

www.rodzina.gov.pl 

strona Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Spoecznej 

www.mpips.gov.pl 

strona biura Rzecznika Praw Dziecka 

www.brpd.gov.pl 

rzdowa strona zawierajca informacje o pomocy pastwa dla rodzin 

58

II 

Spoeczno 

szkolna, 

lokalna i regionalna 

Jakie s prawa 

i obowizki ucznia? 

Czym si kierowa, 

planujc karier 

zawodow? 

Jakie sprawy 

mona zaatwi 

w urzdzie gminy?

6 Samorzd 

uczniowski 

Kto ma wpyw na funkcjonowanie twojej szkoy? 

Spoeczno szkolna i klasowa 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Normy – wzgldnie trwae, przyjte 

indywidualnie lub w danej grupie zasady 

i sposób zachowania. 

Wartoci – wszystko to, czemu 

przypisujemy wan rol w yciu. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

?Wska podobiestwa i rónice midzy spoecznoci szkoln, grup klasow a grup 

uczestniczc w zajciach pozalekcyjnych. 

60

. Samorzd uczniowski 

Struktura szkolnictwa 

i organizacja szkoy 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ministerstwo Edukacji Narodowej – 

urzd pastwowy kierujcy polityk 

owiatow Rzeczypospolitej Polskiej. 

Kuratorium owiaty – organ, który 

kieruje realizacj polityki owiatowej 

pastwa na terenie województwa. 

 

 

 

 

Co to jest samorzdno? 

Zadania i uprawnienia samorzdu 

szkolnego 

 

 

 

 

SYSTEM SZKOLNICTWA W POLSCE 

liceum ogólnoksztacce 

(4 lata) 

technikum (5 lat) 

szkoa 

policealna 

szkoa 

podstawowa 

(8 lat) 

szkoa branowa I stopnia 

(3 lata) 

studia 

wysze 

szkoa branowa II stopnia 

(2 lata) 

szkoa specjalna 

przysposabiajca do pracy 

(3 lata) 

?Oblicz, po ilu latach moesz zda matur, gdy wybierzesz trzy róne cieki ksztacenia: 

liceum ogólnoksztacce, technikum lub szko branow. 

61

DZIA II. Spoeczno szkolna, lokalna i regionalna 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ustawy z dnia 

7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jak wybra przedstawicieli 

samorzdu szkolnego 

 

 

 

 

 

RODZAJE SAMORZDÓW 

samorzd terytorialny 

samorzdy specjalne 

gminy 

– najmniejsze 

jednostki 

samorzdu 

terytorialnego 

powiaty 

– wspólnoty 

tworzone 

przez kilkana- 

cie gmin 

województwa 

– prowadz 

polityk 

regionaln, 

nadzoruj 

powiaty oraz 

gminy 

samorzdy 

religijne 

– organizuj 

dziaanie 

wspólnot 

religijnych 

samorzdy 

gospodarcze 

– skupiaj 

osoby 

prowadzce 

dziaalno 

gospodarcz 

samorzdy 

zawodowe 

– reprezentuj 

interes 

poszczególnych 

grup zawodowych 

(np. 

samorzd 

lekarski, 

adwokacki, 

uczniowski) 

62

. Samorzd uczniowski 

Moliwoci dziaania samorzdu s due. Ale same przepisy prawne, cho s bardzo wane, 

nie wystarcz, eby samorzd móg dziaa. Wszystko zaley od waszej aktywnoci, gotowoci 

do wspópracy i dziaania na rzecz innych. 

?Jak rozumiesz sformuowanie: samorzd szkolny tworz wszyscy uczniowie? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WYBORY PRZEDSTAWICIELI 

SAMORZDU SZKOLNEGO 

ustalenie z dyrekcj terminu wyborów 

ogoszenie kandydatów 

powoanie komisji wyborczej, która 

odpowiada za zorganizowanie wyborów 

kampania wyborcza 

Komisja wyborcza – organ odpowiedzialny 

za przeprowadzenie wyborów, 

który nadzoruje ich prawidowy 

przebieg i ogasza wyniki. 

przeprowadzenie wyborów 

ogoszenie przez komisj wyborcz 

wyników wyborów 

63


ZAPAMITAJ 

 

 

Szkoa powinna by miejscem, w którym 

uczniowie z dorosymi tworz spoeczno. 

Sposób dziaania spoecznoci 

szkolnej zaley od wszystkich, którzy j 

wspótworz. 

Obecnie prawie wszystkie publiczne 

szkoy i placówki owiatowe s prowadzone 

przez jednostki samorzdu 

terytorialnego: gminy, powiaty 

i województwa. Obok szkó publicznych 

funkcjonuje take szkolnictwo 

niepubliczne. 

 

 

Samorzdno to prawo okrelonej 

grupy ludzi do samodzielnego podejmowania 

decyzji w sprawach, które ich 

dotycz. Jedn z form samorzdu jest 

samorzd szkolny, który tworz wszyscy 

uczniowie danej szkoy. 

Do podstawowych praw samorzdu 

uczniowskiego nale: prawo do zapoznania 

si z programem nauczania, 

do jawnej i umotywowanej oceny postpów 

w nauce i zachowaniu, do organizacji 

ycia szkolnego. 


1. Dowiedz si, jakie dziaania prowadzi samorzd uczniowski w twojej szkole. Podaj 

propozycje przynajmniej trzech innych spraw, którymi powinien si zaj. 

2. Przyporzdkuj podane niej opisy do odpowiednich funkcji szkoy. 

• funkcja wychowawcza 

• funkcja ksztacca 

• funkcja kulturowa 

• funkcja opiekucza 

A. Przekazywanie wiedzy i umiejtnoci, które pozwol dobrze funkcjonowa we wspóczesnym 

wiecie. 

B. Tworzenie odpowiednich warunków do nauki, wspomaganie rozwoju ucznia i zaspokajanie 

jego potrzeb. 

C. Przekazywanie wartoci umoliwiajcych kontakt z kultur oraz norm zachowania 

obwizujcych w rónych miejscach i sytuacjach. 

D. Ksztatowanie zachowa i ról spoecznych które umoliwi samodzielne ycie w spo- 

eczestwie. 

3. Przeczytaj fragmenty Ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty. Wspólnie 

wyjanijcie, dlaczego w szkoach nie mog dziaa organizacje i partie polityczne. 

Art. 56. 

1. W szkole i placówce mog dziaa, z wyjtkiem partii i organizacji politycznych, 

stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególnoci organizacje harcerskie, których 

celem statutowym jest dziaalno wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form 

dziaalnoci dydaktycznej, wychowawczej i opiekuczej szkoy lub placówki. 

4. Okrel, które z praw przysugujcych samorzdowi szkolnemu zostay naruszone 

w opisanych niej sytuacjach. 

A. Dyrektor odmówi zgody na wydawanie gazetki szkolnej, gdy uzna, e uczniowie nie 

maj dostatecznych umiejtnoci, by poprowadzi takie przedsiwzicie. 

B. Opiekunem samorzdu szkolnego nie móg zosta nauczyciel geografii, gdy nie 

wyrazia na to zgody rada pedagogiczna. 

C. Dyrektor szkoy nie wyrazi zgody na zorganizowanie dnia sportu, gdy uzna, 

e uczniowie powinni w tym czasie zorganizowa szkoln dyskotek. 

64

7 

Prawa 

i obowizki 

ucznia 

 

Co moesz zrobi, eby twoja szkoa bya miejscem przyjaznym dla wszystkich? 

Katalog praw i obowizków 

ucznia oraz pracowników szkoy 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Powszechna 

deklaracja praw czowieka 

Konwencja o prawach 

dziecka 

 

 

Konstytucja 

RPUstawa o systemie owiaty 

Prawa naturalne – prawa 

niezbywalne, czyli wynikajce z faktu 

bycia czowiekiem. Za najwaniejsze 

prawa naturalne uznaje si prawo 

do ycia i wolnoci oraz szczcia. 

Karta Nauczyciela 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Powszechna deklaracja praw 

czowieka ONZ – zbiór praw 

czowieka uchwalony przez 

Organizacj Narodów Zjednoczonych 

w 1948 r. 

Konwencja o prawach dziecka – 

umowa midzynarodowa uchwalona 

przez ONZ w 1989 r., w której spisano 

prawa dziecka. 

 

 

 

 

 

 

 

 

65


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Karcie Nauczyciela 

 

 

 

 

 

PRAWA UCZNIA 

Prawo ucznia 

swobodne korzystanie z lekcji 

opieka wychowawcza i warunki 

zapewniajce bezpieczestwo, 

ochrona przed rónymi formami 

przemocy i agresji 

poszanowanie godnoci, a take 

yczliwe i przyjazne traktowanie 

swoboda wyraania myli i pogldów 

i rozwijanie wasnych 

zainteresowa 

sprawiedliwa, obiektywna, jawna 

i uzasadniona ocena 

pomoc w razie trudnoci w nauce 

odpoczynek w przerwach midzylekcyjnych, 

w okresie przerw 

witecznych i ferii oraz wakacji 

wybór samorzdu klasowego 

i szkolnego 

Przykad sytuacji szkolnej 

Nauczyciel nie powinien zabroni ci uczestnictwa 

w lekcji, nawet jeli spónie/spónia si na zajcia. 

W kadej sytuacji moesz oczekiwa wsparcia wychowawcy, 

zwaszcza wtedy, gdy jest stosowna wobec 

ciebie jakakolwiek forma przemocy. 

Nikt nie ma prawa ci obraa ani wymiewa. 

Ty równie masz obowizek z szacunkiem odnosi si 

do innych. 

Moesz wypowiada swoje myli i opinie, ale nie mog 

one propagowa pogldów, które s prawnie zakazane 

np. faszyzmu i komunizmu. 

Nauczyciel powinien poinformowa ci o ocenie, 

jak uzyskae/uzyskaa i uzasadni j na twoj 

prob. 

W razie trudnoci w nauce masz prawo uzyska 

wsparcie nauczycieli, pedagoga i psychologa. 

Nauczyciel nie powinien prowadzi lekcji w czasie 

przerwy. 

Moecie swobodnie wybiera przedstawicieli do samorzdu 

klasowego i szkolnego. 

66

. Prawa i obowizki ucznia 

OBOWIZKI UCZNIA 

Obowizek ucznia 

udzia w zajciach lekcyjnych 

systematycznie przygotowywanie 

si do zaj lekcyjnych 

przestrzeganie porzdku szkolnego 

dbao o zdrowie i bezpieczestwo 

wasne i innych uczniów 

dbao o dobre imi szkoy 

oraz poszanowanie jej mienia 

przestrzeganie zasad kultury 

wspóycia w odniesieniu 

do wszystkich czonków spo- 

ecznoci szkolnej 

Przykad sytuacji szkolnej 

Powiniene/powinna regularnie uczszcza na zajcia 

lekcyjne. Niewywizywanie si z tego obowizku 

moe skutkowa odpowiedzialnoci prawn. 

Masz obowizek przygotowywa si do lekcji, 

np. odrabia prace domowe, i przygotowywa si 

do prac klasowych i kartkówek. 

Powiniene/powinna przestrzega zasad i norm, 

które obowizuj wród spoecznoci szkolnej. 

Nie powiniene/powinna doprowadza do sytuacji, 

które zagraaj bezpieczestwu. Niewane s tutaj 

intencje, np. ch zabawy, wane jest poczucie odpowiedzialnoci. 

Jako ucze/uczennica masz obowizek godnie reprezentowa 

szko, nie niszczy sprztu szkolnego i dba 

o dobry wizerunek placówki. Nie ma zakazu krytycznego 

wypowiadania si o szkole, ale musisz pamita 

o odpowiedzialnoci za swoje sowa. 

Pamitaj o stosowaniu zwrotów grzecznociowych. 

Jeeli jeste osob yczliw wobec innych, moesz 

oczekiwa tego samego wobec siebie. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kiedy prawa ucznia 

nie s respektowane... 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

67


Osoba le wypeniajca swoje obowizki 

powinna ponie konsekwencje, ale nadal 

przysuguj jej takie same prawa jak 

wszystkim innym. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rzecznik praw ucznia – osoba 

dorosa (np. nauczyciel, pedagog) 

powoywana w szkole, która 

zajmuje si sprawami zwizanymi 

z przestrzeganiem praw ucznia. 

Prokuratura – urzd pastwowy, 

który stoi na stray przestrzegania 

prawa. Jednym z zada prokuratury 

jest ciganie przestpstw. 

Rzecznik Praw Dziecka – 

jednoosobowy organ pastwowy, 

który stoi na stray praw dziecka. 

Sd rodzinny – wydzia sdowy 

zajmujcy si sprawami rodziny 

i nieletnich. 

Rzecznik Praw Obywatelskich – 

organ pastwowy, który stoi 

na stray wolnoci, praw czowieka 

i obywatela. 

Sd administracyjny – sd 

sprawujcy kontrol nad 

dziaalnoci administracji publicznej 

i rozstrzygajcy spory midzy rónymi 

organami administracji. 

68

. Prawa i obowizki ucznia 

WARTO WIEDZIE 

Trybuna Konstytucyjny wielokrotnie 

wydawa orzeczenia dotyczce praw 

uczniów. Najbardziej znane decyzje 

dotyczyy sposobu organizowania 

rekrutacji (naboru) do przedszkoli i szkó 

powszechnych, kwestii zapewnienia 

uczniom nie uczszczajcym na lekcje 

religii zaj z etyki czy sprawy 

umieszczania na wiadectwie i wliczania 

do redniej oceny z religii. Bardzo due 

zainteresowanie budzia decyzja dotyczca 

zasad zaliczania matury. W sprawie 

przecienia uczniów pracami domowymi 

zabiera gos Rzecznik Praw Dziecka, 

który zwraca uwag na prawo uczniów 

do wypoczynku i czasu wolnego, a take 

do uczestniczenia w yciu rodzinnym 

i kulturalnym. 

? Poszukaj informacji o dziaaniach innych 

instytucji pastwowych w sprawach 

zwizanych z prawami i obowizkami 

uczniów. 

ZAPAMITAJ 

 

 

Prawa ucznia zostay opisane w wielu 

dokumentach prawnych, m.in. w prawie 

midzynarodowym, w konstytucji 

i ustawach pastwowych, reguluj je 

równie dokumenty wewntrzszkolne 

oraz zwyczaje. 

Prawa ucznia, jako zasada budowania 

relacji w szkole, pojawiy si w drugiej 

poowie XX w. Obecnie kada szkoa 

powinna mie statut lub regulamin okre- 

lajcy prawa i obowizki ucznia. 

 

 

Moliwo korzystania z przyznanych 

praw nie zaley od wykonywania obowizków, 

cho za niewywizywanie si 

z obowizków gro inne konsekwencje. 

Istnieje wiele osób i instytucji zajmujcych 

si ochron praw ucznia, 

do których mona zwróci si o pomoc. 

Funkcjonuj one zarówno w szkole, jak 

te poza ni. 


1. Oce opisane niej sytuacje, odnoszc si do opisanych w tym rozdziale praw i obowizków 

ucznia. 

A. Micha i Andrzej zostali zatrzymani przez stra miejsk w pobliskim parku, w czasie 

gdy odbyway si ich lekcje. 

B. Dyrektor nie wyrazi zgody na zorganizowanie w szkole kursu taca nowoczesnego. 

C. Antek cigle wymiewa si ze sposobu ubierania si Moniki. 

D. Jarek i Antek postanowili urzdzi w czasie przerw w klasie walki bokserskie pomidzy 

uczniami. 

E. Pani Mira nagminnie przecigaa lekcje na czas przerwy, zdarzao si te, e uczniowie 

za kar musieli pracowa przez ca przerw w klasie. 

2. Fakt, e mamy swoje prawa, nie oznacza, e wolno nam wszystko. Zastanówcie si 

wspólnie, w jakich sytuacjach mona ograniczy prawa ucznia. Znajdcie stosowne 

zapisy w statucie lub regulaminie szkoy. 

69


3. Zapoznaj si z wynikami badania, w którym zapytano uczniów, rodziców i nauczycieli 

o to, czy prawa uczniów s przestrzegane, i odpowiedz na pytania. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ródo: Monitoring praw uczniowskich w szkoach obszaru nadwilaskiego, raport 

Fundacji Pokolenia, badanie przeprowadzone maju 2015 r. 

A. Która z grup pytanych o przestrzeganie praw ucznia najlepiej ocenia sytuacj? 

B. Która z grup najgorzej ocenia przestrzeganie praw ucznia? 

C. Z czego wynika tak dua rozbieno w ocenie tej sytuacji przez obie grupy? 

4. Przeczytaj opisy sytuacji i zdecyduj, do kogo najlepiej zwróci si o pomoc w kadej 

z nich. 

A. Dyrektor zakaza wydawania gazetki szkolnej ze wzgldu na krytyk szkoy w jednym 

z artykuów. 

B. Darek zosta okradziony i pobity przez kolegów ze starszej klasy. 

C. Pani Joanna, nauczycielka matematyki, nieustannie przedua lekcje tak, e uczniowie 

nie maj przerwy. 

D. Wychowawca klasy nie chcia poinformowa, jakie wystawi oceny z zachowania. 

Powiedziae zrobi to w odpowiednim czasie. 

E. Rodzice nie chc si pogodzi z decyzj dyrektora o skreleniu ich syna Andrzeja 

z listy uczniów. 

5. Porozmawiajcie na forum klasy o przypadkach naruszania praw uczniów i pracowników 

szkoy. Spróbujcie poda, jak naley postpi w takich sytuacjach. 

70

8 

Planujemy 

dalsz edukacj 

szkoln i karier zawodow 

 

Jak wyobraasz sobie swoj przyszo za 10 lat? Czym bdziesz si zajmowa? 

Podstawy kariery zawodowej 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Planowanie kariery edukacyjnej 

i zawodowej 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WARTO WIEDZIE 

Biografie znanych aktorów pokazuj, 

e pocztki ich karier nie byy wcale atwe. 

Dziki uporowi i konsekwencji jednak udao 

im si osign sukces. Amerykaski aktor 

Brad Pitt (na zdjciu obok), zanim rozpocz 

wielk karier, pracowa m.in. jako kierowca 

ciarówki, a take – ubrany w kostium 

wielkiego, grubego i brzydkiego kurczaka – 

reklamowa sie restauracji. Po latach 

sam przyzna, e róne dowiadczenia 

zawodowe to bya szkoa ycia, ale dziki 

temu, e si nie poddawa, osign to, 

o czym marzy, i zosta aktorem. 

?Jakie cechy i umiejtnoci pomagaj 

w osigniciu sukcesu zawodowego, 

a jakie mog w tym przeszkadza? 

71


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Plan kariery zawodowej – dokument 

okrelajcy cele edukacyjne 

i zawodowe oraz sposoby ich 

realizacji. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

•Typy osobowoci 

TYP BADAWCZY 

osoby o zdolnociach 

analitycznych, np. chemicy, 

fizycy, psychologowie 

TYP REALISTYCZNY 

osoby o umiejtnociach 

manualnych, technicznych 

i praktycznych, np. kierowcy, 

mechanicy 

TYP ARTYSTYCZNY 


artystycznych, 

aktywne intelektualnie, 

np. muzycy, aktorzy 

72

. Planujemy dalsz edukacj szkoln i karier zawodow 

Typologia osobowoci – nauka 

o typach osobowoci czowieka, 

a take katalog typów osobowoci. 

Rynek pracy i jego oczekiwania 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Umiech to najbardziej uniwersalny jzyk. 

Szczery umiech i optymizm bardzo pomagaj 

w osigniciu sukcesu zawodowego. 

?Czy zgadzasz si ze stwierdzeniem, 

e pracodawcy zawsze oczekuj 

od pracowników umiechu i yczliwoci? 

Stopa bezrobocia – stosunek liczby 

osób bezrobotnych do czynnych 

zawodowo (procent osób 

pozostajcych stale bez pracy). 

TYP SPOECZNY 


komunikacyjnych, 

pedagogicznych i politycznych, 

np. politycy, nauczyciele 

TYP PRZEDSIBIORCZY 

osoby o umiejtnociach 

organizatorskich i zdolnoci 

przekonywania innych, 

np. menederowie, 

sprzedawcy 

TYP KONWENCJONALNY 

– osoby przestrzegajce 

regu i ustalonych 

instrukcji, o zdolnociach 

matematycznych, np. ksigowi 

i urzdnicy 

73


OCZEKIWANIA PRACODAWCÓW WOBEC PRACOWNIKÓW 

cechy osobowe 

wytrwao w deniu do celu 

odwaga i odporno na stres 

cierpliwo i opanowanie 

ch uczenia si i rozwoju osobistego 

pewno siebie i optymizm 

kreatywno i pomysowo 

pracowito i zaangaowanie 

odpowiedzialno za powierzone zadania 

samodzielno i niezaleno 

aktywno, ambicja i asertywno 

mobilno, elastyczno i dyspozycyjno 

umiejtnoci 

wspópraca w zespole 

komunikacja interpersonalna 

prowadzenie negocjacji 

podejmowanie ryzyka 

konstruktywne rozwizywanie problemów 

podejmowanie szybkich decyzji 

wyciganie wniosków z poraek 

rozwizywanie koniktów 

wykorzystywanie pojawiajcych si szans 

selekcja róde informacji 

analityczne mylenie 

?Dlaczego umiejtno wspópracy w zespole jest w opinii wielu ekspertów jedn 

z najwaniejszych umiejtnoci podanych na rynku pracy? 

?Czy zgadzasz si z opini, e najwikszym ryzykiem jest niepodejmowanie adnego ryzyka? 

74 

 

 

 

 

 

Perspektywy rynku pracy

. Planujemy dalsz edukacj szkoln i karier zawodow 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Open’er Fesval 2017 w Gdyni. Eksperci 

rynku pracy przewiduj, e przemys 

rozrywkowy bdzie jedn z najbardziej 

dochodowych gazi gospodarki. 

ZAPAMITAJ 

 

 

 

Aby zwikszy swoje szanse na nauk 

w dobrej szkole i znalezienie atrakcyjnej 

pracy, naley zaplanowa swoj karier 

edukacyjn i zawodow. 

Plan kariery zawodowej pomaga w poznaniu 

swoich mocnych i sabych stron 

oraz szans i zagroe zwizanych z wybranym 

kierunkiem dalszej nauki. 

Rzetelne wyksztacenie, dostosowane 

do oczekiwa rynku pracy, znajomo 

jzyków obcych, umiejtno obsugi 

 

 

komputera i inne praktyczne umiejtno- 

ci oraz yczliwo i komunikatywno 

to najwaniejsze czynniki, które pomagaj 

odnie sukces zawodowy. 

Dziki testom badajcym predyspozycje 

zawodowe mona lepiej wybra 

kierunek dalszego ksztacenia i przyszy 

zawód. 

Dynamicznie zmieniajcy si rynek 

pracy powoduje, e niektóre zawody 

znikaj, a jednoczenie powstaj nowe. 


1. Podaj przykady znanego artysty czy sportowca, któremu udao si odnie sukces. Jak 

sdzisz, jakie cechy i umiejtnoci pomogy mu to osign? 

2. Przecitny mieszkaniec Japonii zmienia zawód a trzykrotnie w cigu caego ycia. Zastanów 

si i powiedz, dlaczego niektórzy ludzie chtnie zmieniaj zawód i jakie mog 

by tego skutki – pozytywne i negatywne – dla czowieka i gospodarki. 

3. Powiedz, jakie s dobre i ze strony pracy za granic. Czy rozwaasz tak moliwo? 

Dlaczego? 

4. Jakie mog by skutki bezrobocia dla samych bezrobotnych, ich rodzin i gospodarki? 

Jakie zachowania mog by skutkiem dugotrwaego pozostawania bez pracy? 

5. Jakimi kryteriami powiniene/powinna si kierowa przy wyborze szkoy ponadpodstawowej? 

Zainteresowaniami, poziomem swojej wiedzy i umiejtnoci, opiniami 

kolegów i koleanek czy jeszcze innymi? Uzasadnij swój wybór. 

75

9 

Moje 

miejsce 

na ziemi 

Spróbuj okreli, skd jeste. Z jakim miejscem lub obszarem czujesz si zwizany/ 

zwizana? 

Polska lokalna i regionalna 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Polska lokalna i regionalna 

Lanckorona 

Wie w województwie maopolskim, 

w powiecie wadowickim. Spoeczno 

lokalna jest czsto utosamiana 

z obszarem gminy. Obecnie w Polsce 

jest gmin. 

aga 

Stolica powiatu agaskiego 

w województwie lubuskim. Powiat, 

tworzony przez kilka lub kilkanacie 

gmin, ze wzgldu na obszar 

jest zaliczany do spoecznoci 

regionalnych. Obecnie w Polsce jest 

powiatów. 

Warszawa 

Due miasta s siedzibami wadz 

wojewódzkich. Obecnie w Polsce 

jest województw, których obszary 

czciowo pokrywaj si z regionami 

historyczno -geograficznymi. 

76 

?Wymie dwie rónice midzy spoecznoci lokaln a regionaln.

. Moje miejsce na ziemi 

Odrbno lokalna 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Interakcja spoeczna – nawizywanie 

kontaktu i wzajemne oddziaywanie 

na siebie jednostek w spoeczestwie. 

ad spoeczny – stan umoliwiajcy 

trwanie i rozwój spoeczestwa poprzez 

zachowanie zasad, wspóprac i zgod. 

Ruchy miejskie – organizacje i ruchy 

spoeczne dziaajce na rzecz prawa 

obywateli do wpywania na sprawy 

lokalne, zwaszcza dotyczce jakoci 

ycia. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CO WPYWA NA SPOECZNO LOKALN 

samorzd 

terytorialny 

organizacje 

i stowarzyszenia 

lokalne 

SPOECZNO 

LOKALNA 

organy wadzy 

centralnej: rzd, 

parlament, prezydent 

77


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Odrbno regionalna 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Regiony historyczno -geograczne Polski. 

?Podaj nazw regionu, w którym mieszkasz. W jakim województwie ley twoja miejscowo? 

78

. Moje miejsce na ziemi 

Tradycyjne kurpiowskie palmy 

przygotowywane na Niedziel Palmow. 

Uczestnicy procesji w owiczu w strojach 

regionalnych. 

Oscypek – tradycyjny ser z Podhala. 

 

 

 

 

 

 

 

Koció w Stegnie na Pomorzu – przykad 

tradycyjnego budownictwa w tym regionie. 

 

 

 

 

 

 

 

ZAPAMITAJ 

 

 

Spoecznoci lokalne, obok rodziny, peni 

wan funkcj w ksztatowaniu adu 

spoecznego, poniewa ludzie mieszkajcy 

stale na tym samym terytorium 

wypracowuj uznane przez zbiorowo 

normy i sposoby postpowania. 

Jednym z zada wadz centralnych jest 

wspieranie spoecznoci lokalnych. 

 

 

Region to obszar uksztatowany w wyniku 

wydarze historycznych, wyróniajcy 

si okrelonymi cechami, np. geograficznymi 

i gospodarczymi. 

Mieszkacy regionu maj poczucie 

wasnej odrbnoci, ale nie uwaaj si 

za odrbny naród. 

79



1. Okrel, które opisy dotycz spoecznoci lokalnej, a które – regionalnej. 

A. Dua zbiorowo uksztatowana m.in. w wyniku wydarze historycznych. 

B. Dziaalno tej zbiorowoci jest wspierana przez ruchy miejskie. 

C. Odrbno tej zbiorowoci opiera si na tradycji, jzyku, kulturze. 

D. Spoeczno t charakteryzuj wspólne interesy i wizi czce ludzi oraz instytucje. 

2. Zapisz w zeszycie informacje o swoim miejscu zamieszkania, podajc nazw miejscowoci, 

gminy lub dzielnicy, powiatu, województwa i regionu. 

3. Poszukaj informacji o tradycjach i zwyczajach oraz wydarzeniach historycznych 

i wanych postaciach z twojej gminy lub twojego regionu. Sporzd krótk notatk, 

np. w formie mapy myli. 

4. Po zapoznaniu si z map oce, czy zamieszczone niej zdania s prawdziwe czy faszywe. 

 

 

 

 

 

 

ródo: Diagnoza spoeczna 2015 

A. Przedstawione na mapie dane odnosz si do spoecznoci lokalnych. 

B. Najwiksze zadowolenie ze swojego miejsca zamieszkania wykazuj mieszkacy 

województw pomorskiego i wielkopolskiego. 

C. Najmniejsze zadowolenie ze swojego miejsca zamieszkania wykazuj mieszkacy 

województw lubelskiego i warmisko-mazurskiego. 

5. Porozmawiajcie na forum klasy o tym, jak rozumiecie pojcie maej ojczyzny. Co decyduje 

o tym, e czowiek czuje si zwizany z jakim miejscem? 

80

– uchwalanie ustaw, czyli stanowienie prawa 

 

– uchwalanie lub zmiana konstytucji 

 

 

 

 

 

 

 

 

(np. Rzecznika Praw Obywatelskich) 

pracy 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

T 

wsip.pl 

sklep.wsip.pl 

infolinia: 801 220 555

WOS klasa 8

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?