WITH_4_2018

www.zbiam.pl
4/2018
Lipiec-Sierpień
cena 18,50 zł (VAT 5%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Przełamanie
niemieckiej obrony
w Normandii
W NUMERZE:
Turcja w czasach II wojny
światowej
Najważniejszym elementem kształtującym
stosunki turecko-sowieckie
była sprawa Cieśnin Tureckich.
Na konferencji pokojowej w Lozannie
wymuszono na Turcji podpisanie
odrębnej Konwencji, poddającej
Cieśniny kontroli międzynarodowej…
Włoskie działa
samobieżne
Najcięższym działem było Semovente
da 149/40. Armia Włoska dysponowała
dobrą armatą Cannone da 149/40
modello 35. Była ona jednak ciężka
i nieporęczna, dlatego inżynierowie
Ansaldo postanowili zainteresować
armię wariantem samobieżnym…
ISSN 2450-2480 Index 407739

Najważniejszym elementem kształtującym
stosunki turecko-sowieckie
była sprawa Cieśnin Tureckich.
Na konferencji pokojowej w Lozannie
wymuszono na Turcji podpisanie
odrębnej Konwencji, poddającej
Cieśniny kontroli międzynarodowej…
Najcięższym działem było Semovente
da 149/40. Armia Włoska dysponowała
dobrą armatą Cannone da 149/40
modello 35. Była ona jednak ciężka
i nieporęczna, dlatego inżynierowie
Ansaldo postanowili zainteresować
armię wariantem samobieżnym…
Vol. IV, nr 4 (18)
Lipiec-Sierpień 2018; Nr 4
www.zbiam.pl
4/2018
Lipiec-Sierpień
cena 18,50 zł (VAT 5%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
14/2018
W NUMERZE:
Przełamanie
niemieckiej obrony
w Normandii
Turcja w czasach II wojny
światowej
Włoskie działa
samobieżne
Na okładce: Samolot bombowy Avro Lancaster.
Rys. Rafał Zalewski
ISSN 2450-2480 Index 407739
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, Tomasz Grotnik,
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,
Marek J. Murawski, Tymoteusz Pawłowski,
Tomasz Szlagor, Maciej Szopa, Mateusz Zielonka
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Anna Zakrzewska
anna.zakrzewska@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2018
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
spis treści
BITWY I KAMPANIE
Władimir Bieszanow
Działania bojowe na Krymie 1943-1944 r. 4
BITWY I KAMPANIE
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Przełamanie niemieckiej obrony w Normandii:
US Army, lipiec-sierpień 1944 r. 20
HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
Niespełniona miłość do Europy:
Turcja w czasach II wojny światowej 34
WOJSKA POWIETRZNODESANTOWE
Dariusz Paduch
Przygotowania lotnictwa sowieckiego do operacji
powietrznodesantowych: 1930-1941 r. 48
MOTORYZACJA II RP
Jędrzej Korbal
Samochód terenowy PZInż. 303 64
BROŃ PANCERNA
Bartłomiej Kucharski
Włoskie działa samobieżne II wojny światowej 77
STULECIE ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI
Tymoteusz Pawłowski
Sprawa polska w czasach Wielkiej Wojny – część 3:
powstanie zbrojne w 1918 r. i utworzenie państwa polskiego 88
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

Władimir Bieszanow
Wyzwolenie Krymu trwało od 8 kwietnia do 12 maja 1944 r. Wojska sowieckie zaatakowały pozycje niemieckie
z północy, z przesmyku perekopskiego i ze wschodu, z Półwyspu Kerczyńskiego.
Działania bojowe
na Krymie 1943-1944 r.
Do jesieni 1943 r. sytuacja na froncie
sowiecko-niemieckim zasadniczo zmieniła
się na korzyść Armii Czerwonej.
W połowie października Front Południowy
generała-pułkownika Fiodora
I. Tołbuchina szturmował Wał Wschodni
na rzece Mołoczna, przykrywający podejścia
do Krymu od północy, a Front
Północnokaukaski generała armii Iwana
J. Pietrowa oczyścił z przeciwnika
Półwysep Tamański i ponownie wyszedł
na Cieśninę Kerczeńską. W Zarządzie
Operacyjnym Sztabu Generalnego
Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej
znów wyjęto mapy Krymu.
Podczas omawiania różnych wariantów dalszych
działań część oficerów złożyła wniosek, by na razie
Krymu nie zdobywać, lecz izolować tam przeciwnika
i uwolnić dużą część wojsk dwóch frontów, kierując
je do działań na innych kierunkach. Byłaby to najlepsza
decyzja. Półwysep, wąskie podejścia do którego łatwo
można było zamknąć, nie stanowił bazy, z której można
by było wykonać uderzenie, tym bardziej, że siły
17. Armii – 3 dywizje niemieckie i 7 rumuńskich – były
niewystarczające do prowadzenia działań zaczepnych.
Nie bez powodu niemieccy żołnierze żartowali, że „Krym,
to gotowy obóz jeniecki”. Jednak byłoby to podejście
niesowieckie. Stalinowską strategię wojenną wyróżniała
zasada, że: „Jeśli się powiedziało A, to trzeba powiedzieć
4
B”. Dlatego punkt widzenia „izolacjonistów” został odrzucony
z powodów zasadniczych: tylko szturm. Problem
można było rozpatrywać tylko na jednej płaszczyźnie:
„W jaki sposób zdobyć półwysep”.
22 września na zapytanie Kwatery Głównej (Stawki)
Najwyższego Naczelnego Dowództwa swoje zdanie
na ten temat przedstawił marszałek Aleksander M. Wasilewski.
Jego pomysł polegał na tym, żeby wojska Frontu
Południowego, jednocześnie z obejściem Melitopola
od południa szybko zdobyły Siwasz, Perekop, Dżankoj
i wdarły się na Krym „na plecach” przeciwnika. By było
to możliwe należało wzmocnić armie Tołbuchina wojskami
Frontu Północnokaukaskiego. Oprócz tego,
w rejonie Dżankoju powinien zostać wysadzony desant
powietrzny i morski w celu wyjścia na tyły przeciwnika
broniącego Siwaszu i wykonania uderzenia w kierunku
północnym, by spotkać się z wojskami Frontu Południowego.
Jednak przegrupowanie całego frontu to sprawa
kłopotliwa. Dlatego zamiast zmasowanego uderzenia
sił na jednym kierunku, podjęto decyzję, by jednocześnie
z przełamaniem obrony pod Prerekopem
forsować Cieśninę Kerczeńską.
Desant kerczeńsko-eltigenski
12 października generał Pietrow, po otrzymaniu odpowiedniej
dyrektywy Stawki, wydał wojskom frontu rozkaz
przeprowadzenia wspólnie z Flotą Czarnomorską
i Azowską Flotyllą Wojenną operacji desantowej w celu
opanowania Półwyspu Kerczeńskiego. Początkowo
Pietrow przewidywał wysadzenie dwóch armii na szerokim
froncie, to jest nie tylko w Kerczu, ale i w rejonie
Jałty, Ałuszty albo nawet bezpośrednio w Sewastopolu,
by zmusić przeciwnika do rozśrodkowania wojsk. Jednak
okazało się to niemożliwe ze względu na opłakany
stan floty. Już doświadczenie operacji kerczeńsko-
-fieodosijskiej 1941 r. pokazało, że tak złożone działania
bojowe przerastają możliwości sowieckich strategów
morskich. Wtedy, w warunkach absolutnego sowieckiego
panowania na morzu i w powietrzu, zginęła
prawie połowa desantu i wiele jednostek pływających,
zostały uszkodzone praktycznie wszystkie biorące
udział w operacji okręty bojowe. Fatalnie wyszła także
noworosyjska operacja desantowa, w wyniku której
wiceadmirał Filip Oktiabrski został zwolniony ze stanowiska
dowódcy Floty Czarnomorskiej i wyznaczony
na dowódcę Amurskiej Flotylli Wojennej. 23 kwietnia
1943 r. dowódcą Floty Czarnomorskiej został
wiceadmirał Lew Władymirski.
Jesienią 1943 r. możliwości do prowadzenia dużej
operacji desantowej były jeszcze mniejsze. Nie było
w ogóle środków transportowych i sprzętu specjalnego
umożliwiającego desantowanie. W ciągu dwóch
lat wojny Flota Czarnomorska poniosła ciężkie, niemożliwe
do uzupełnienia straty: 1 krążownik, 3 lidery,
11 niszczycieli, 28 okrętów podwodnych, dziesiątki
kutrów, setki pomocniczych jednostek pływających
i uzbrojonych statków transportowych. Dosłownie
w przeddzień, 5 października, trzech dowódców floty
– admirałowie Kuzniecow, Władymirski i Jelisiejew
– wysłało zespół okrętów w składzie: lider Charków,
niszczyciele Biesposzczadnyj i Sposobnyj, w celu dokonania
ataku na Jałtę. Przy tym planowanie operacji
było ignoranckie i zbrodnicze. Po ostrzale wybrzeża,
w wyniku którego zginęło kilku mieszkańców miasta
i ani jeden żołnierz przeciwnika, okręty rankiem zmieniły
kurs na powrotny do bazy. 6 października, w trakcie

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Czołgi lekkie M5A1 Stuart należące do 4. Dywizji Pancernej. Wozów tego typu używano głównie do rozpoznania, ale
także do wsparcia piechoty zmechanizowanej.
Przełamanie niemieckiej
obrony w Normandii:
US Army, lipiec-sierpień 1944 r.
Alianckie wojska wylądowały w Normandii
6 czerwca 1944 r. w ramach operacji
„Overlord”, która zakończyła się spektakularnym
sukcesem. Po ciężkich walkach
pierwszego dnia, opisanych przez
Corneliusa Ryana w jego kultowej książce
„Najdłuższy dzień”, stopniowo udało się
poszerzyć przyczółek. Alianci pewnie
usadowili się na francuskim wybrzeżu.
Amerykański czołg lekki M5A1 Stuart jedzie ulicami zniszczonego miasteczka Saint-Lô, zdobytego przez 29. Dywizję
Piechoty US Army 18 lipca 1944 r.
Po kilku dniach nastąpił jednak impas. Niemcy wbrew
wszelkim przeciwnościom zorganizowali twardą
obronę. Caen, ważny węzeł komunikacyjny na drodze
do Paryża, miało zostać zdobyte jeszcze pierwszego,
a najpóźniej następnego dnia operacji „Overlord”. Tymczasem
nie udało się zdobyć tego miasta ani pierwszego
dnia, ani w pierwszym tygodniu, ani nawet w pierwszym
miesiącu operacji! W końcu czerwca alianci wciąż dreptali
w miejscu kilkanaście kilometrów od normandzkich
plaż. Wydawało się, że w perspektywie jest okopowa
powtórka frontu zachodniego z lat 1914-1918.
W końcu czerwca 1944 r. alianci potrzebowali
w Normandii trzech rzeczy: po pierwsze przestrzeni
do manewrowania, tak by móc wybrać rejon, z którego
wyprowadzone zostanie główne natarcie, po drugie
– przestrzeni do rozmieszczenia świeżych sił i zapasów
logistycznych wraz z tyłowym zapleczem i wreszcie
przestrzeni, by oddalić linię frontu od tyłów, które z konieczności
wciąż były bezpośrednio za plecami walczących
wojsk, często w zasięgu artylerii przeciwnika.
20

ścisłą współpracę czołgów z piechotą na najniż-
szym szczeblu taktycznym.
Atak 29. DP spadł na spadochroniarzy z 3. DSpad,
pospiesznie ściągniętej z Bretanii. Atak był ściśle
skoordynowany z natarciem sąsiedniej, 2. DP, która
ponownie zaatakowała wzgórze 192. Ponownie, ponieważ
pierwsza próba podjęta 16 czerwca skończyła
się niepowodzeniem i ciężkimi stratami dla dywizji.
Zdobycie wzgórza było jednak konieczne, by 29. DP
mogła bezpiecznie posuwać się po terenie poniżej, położonym
u podstawy stosunkowo wysokiego pagórka.
Także i to wzgórze było bronione przez dwa bataliony
z 3. DSpad. Atak na wzgórze ruszył 11 lipca, po bardzo
silnym ostrzale artyleryjskim. Artyleria strzelała nie tylko
pociskami odłamkowo-burzącymi, ale także wypełnionymi
białym fosforem. Nominalnie były to pociski
dymne, ale miały one silny efekt zapalający. Dodatkowo
amerykański atak na wzgórze wspierały czołgi
z 741. batalionu czołgów. Co prawda pod koniec dnia
do szosy Saint-Lô – Bayeux dotarła tylko jedna amerykańska
kompania, ale wystarczyło to, by wzgórze można
było uznać za zdobyte, kluczowe bowiem pozycje
należały do Amerykanów.
Najdalej na zachód, przy samej rzece Vire, nacierała
najmniej doświadczona dywizja XIX Korpusu, świeżo
przybyła 35. DP, siłami dwóch pułków. Na szczęście trafiła
ona na przetrzebioną we wcześniejszych walkach
niemiecką 352. DP. Brak doświadczenia dał o sobie znać
i początkowo natarcie przebiegało powoli. Dopiero
14 lipca prawe skrzydło dywizji zrównało się z pozycjami
30. DP z VII Korpusu po drugiej stronie rzeki Vire.
Mimo, że 352. DP broniła się dzielnie, to jednak straciła
w czasie tych walk 986 ludzi (zabitych, rannych i wziętych
do niewoli), co sprawiło, że jej wartość bojowa
jeszcze bardziej została zmniejszona.
Zdobycie Saint-Lô
Ostateczny atak na Saint-Lô rozpoczął się 15 lipca. Dla
Amerykanów zdobycie miasta oraz wyprowadzenie
wojsk na południowy zachód od niego miało wielkie
znaczenie, dla planowanej od 8 lipca większej operacji
ofensywnej, o kryptonimie „Cobra”. Saint-Lô bezpośrednio
bronił 943. pułk grenadierów (943. pg) z 353. DP dowodzony
przez płk. Ludwiga Böhma wzmocniony innymi
pododdziałami, stąd używano nazwy Grupa Bojowa
28
Amerykańskie 76,2 mm samobieżne działo przeciwpancerne M10 prowadzi ogień w czasie walk o Saint-Lô.
„Böhm”. Pułk ten został włączony czasowo do 352. DP,
co czasem wywołuje pewne zamieszanie. Na zachód
od Saint-Lô, już po zachodniej stronie rzeki Vire pozycje
zajmował wzmocniony 916. pg z 352. DP znany jako
Kampfgruppe „Goth” (dowódca płk Ernst Goth). Jeszcze
bardziej na zachód od niego pozycje obronne zorganizował
897. pg z 266. DP – Grupa Bojowa „Kentner” (płk
Albert Kentner), również przydzielony do 352. DP. Z kolei
na wschód od Saint-Lô pozycje zajmowały dwa pułki
spadochronowe z 3. Fallschirmjäger-Division: 8. pspad
Czołg średni M4 Sherman wspierający 30. Dywizję Piechoty US Army mija zniszczone niemieckie wozy bojowe w czasie
operacji „Cobra”; sierpień 1944 r.
po lewej stronie, bliżej miasta i 5. pspad po prawej, dalej
od Saint-Lô. Dodatkowo na zachód od miasta znajdowała
się też osłabiona DPanc „Lehr”, na wschodnim brzegu
rzeki Vire zaś znalazła się też część 5. DSpad oraz część
275. DP ściągniętej z Bretanii.
Amerykański atak na zachód od rzeki Vire początkowo
został zatrzymany, ale 16 lipca 30. DP przełamała niemiecką
obronę i zaczęła posuwać się na południe. Dwa
silne kontrataki DPanc „Lehr” zostały odparte głównie
silnym ogniem amerykańskiej artylerii. Po stracie 16 czołgów
niemiecka dywizja pancerna wycofała się na nową
pozycję obronną. Dalszy marsz 30. Dywizji Piechoty
na południe wyeksponował lewe skrzydło dywizji Niemcom,
dlatego 17 lipca pokiereszowana DPanc „Lehr”
przeprowadziła kolejny kontratak przeciwko 30. DP, ale
znów bez powodzenia. Jedyne, co się Niemcom udało,
to opóźnienie posuwania się Amerykanów.
Tymczasem w pasie natarcia XIX Korpusu główny
wysiłek skierowano na odcinek 29. DP, która nacierała
na wschodni skraj Saint-Lô z północnego-wschodu
na lewo od 35. DP. Dowódca 29. DP, gen. mjr Charles
H. Gerhardt, przygotował nawet specjalny, polowy
ośrodek szkoleniowy do nauki podległych żołnierzy
i dowódców taktyki walki w terenie bocage. Dywizja
ta dobrze sobie radziła i batalion jej 116. pp już pierwszego
dnia ataku, 15 lipca, osiągnął drogę Saint-Lô
– Bayeux, przechodząc przez wzgórze Martinville. Batalion
ten został izolowany od reszty sił, ale wytrzymał
spadające na niego kontrataki.
W wyniku walk 353. DP została zredukowana
do stanu ok. 2100 zdolnych do walki żołnierzy. Część
dywizji została przez Amerykanów przyparta do rzeki
Vire, na której wszystkie mosty były zniszczone. Dlatego
w nocy z 17 na 18 lipca 352. DP zaczęła wycofywać się
do samego miasta Saint-Lô, próbując tu zorganizować
obronę. Kilka godzin wcześniej feldmarszałek Rommel
został poważnie ranny w alianckim ataku lotniczym
i w niemiecki system dowodzenia wkradło się pewne
zamieszanie. 18 lipca 35. DP wznowiła natarcie i odkryła,
że niemieckie linie na północny-zachód od Saint-Lô,
w pobliżu zakola rzeki Vire, zostały opuszczone. W tej
sytuacji nacierający z drugiej strony dowódca 29. DP
zdecydował o stworzeniu grupy zmotoryzowanej „C”
(od nazwiska dowódcy – swojego zastępcy gen. bryg.
Normana Cota). Była ona złożona z samochodów pancernych
M8 z 29. kompanii rozpoznawczej, plutonu
czołgów Sherman z 747. batalionu czołgów, kompanii
M10 z 803. dywizjonu przeciwpancernego, 1. batalionu
115. pułku piechoty, któremu oddano ciężarówki i zmotoryzowanego
plutonu saperów. Cała Grupa „C” liczyła
ok. 600 ludzi i była w całości zmotoryzowana. Kiedy
pozostałe dwa bataliony 115. pp nacierające w pobliżu
linii rozgraniczenia z 35. DP wbiły się w niemiecką obronę,
Grupa „C” został wysłana przed własne linie. Wieczorem
grupa ta wkroczyła do Saint-Lô i zaczęła walki
o miasto. Do południa 19 lipca zostało ono zdobyte.
Niemcy zorganizowali nową linię obrony na południe
od Saint-Lô, a Amerykanie wysłali 113. grupę kawalerii,
zmotoryzowany oddział rozpoznawczy XIX Korpusu,
by rozpoznał przebieg nowej niemieckiej linii. 115. pp
natomiast rozpoczął oczyszczanie miasta z resztek niemieckich
wojsk. W tym momencie jednak, ważna pozycja
i węzeł drogowy mogący stanowić punkt wyjścia
do dalszych działań, został zdobyty.
Operacja „Cobra”
Kolejne natarcie amerykańskie było planowane przez
gen. por. Bradleya już od 8 lipca. Podstawowym

Tymoteusz Pawłowski
Niespełniona
miłość do Europy:
Turcja w czasach
II wojny światowej
Turcja uchodzi za państwo, które było
neutralne w czasach II wojny światowej,
a nawet więcej – za cichego sprzymierzeńca
III Rzeszy. Taki obraz wynika
jednak z perspektywy sowieckiej.
Perspektywy niewłaściwej i kłamliwej.
Turcja była bowiem państwem życzliwie
nastawionym do sprawy aliantów;
państwem związanym sojuszami z
Francją i Wielką Brytanią; państwem,
które wypowiedziało wojnę Niemcom.
Nowoczesna Turcja rodziła się w bólach przez
piętnaście lat, od 1908 do 1923 r. Jej przodkiem
było Imperium Osmańskie, uniwersalna monarchia
wszystkich muzułmanów, w której władcy mieli
tureckie pochodzenie, dokumenty spisywano po arabsku,
a językiem poezji był perski. Sułtan był równocześnie
kalifem, przywódcą religijnym islamu. Tereny podległe
Imperium Osmańskiemu rozciągały się od Oceanu
Indyjskiego po Atlantyk, od Sudanu po Karpaty.
W 1908 r. młodzi oficerowie i urzędnicy – znani
jako ruch młodoturecki – przeprowadzili rewolucję,
domagając się wprowadzenia liberalnej konstytucji.
Prestiż państwa został zachwiany, z czego skorzystali
sąsiedzi. W 1908 r. Austro-Węgry anektowały Bośnię
i Hercegowinę, w 1911 r. Włochy zajęły Trypolitanię (Libię),
w 1912 r. niepodległość ogłosiła Albania, w 1913 r.
sprzymierzeni Serbowie, Czarnogórcy, Grecy i Bułgarzy
zajęli niemal wszystkie europejskie posiadłości Osmanów.
W 1914 r. Imperium Osmańskie opowiedziało się
po stronie państw centralnych i zostało zaatakowane
ze wszystkich stron: Rosjanie przeszli przez Kaukaz,
34
Brytyjczycy wylądowali w Iraku i wsparli całą serię arabskich
powstań antysułtańskich, od Jemenu po Syrię.
10 sierpnia 1920 r., w podparyskim Sevres, Imperium
Osmańskiemu narzucono traktat pokojowy, ograniczający
to państwo do ziem zamieszkałych wyłącznie
przez Turków. Kraje arabskie stały się samodzielnymi
państwami – aczkolwiek pod protektoratem Brytyjczyków
i Francuzów. Na wschodzie zapowiedziano powstanie
Wielkiej Armenii i Kurdystanu. Na zachodzie ostatnią
prowincję europejską Osmanów – Trację – przekazano
Grecji, a Turkom pozostawiono jedynie miasto Konstantynopol.
Traktat został ratyfikowany przez stary parlament
osmański, natomiast odrzuciło go nowe zgromadzenie
narodowe, zebrane w samym środku kraju,
z daleka od wszelkich zagrożeń – w Ankarze.
Na czele Turków odrzucających dyktat mocarstw
europejskich – i sułtana – stanął generał Mustafa Kemal.
Zdołał pokonać zarówno wojska wierne sułtanowi,
izolować siły okupacyjne Ententy, a przede wszystkim
rozbić Ormian i Greków oraz zachęcić Kurdów do nieporzucania
państwa tureckiego. W decydującej bitwie
pod İnönü udało się odeprzeć Greków próbujących
zająć Ankarę, do której przeniesiono stolicę państwa.
Dowodził tam Mustafa İsmet, któremu później nadano
przydomek İnönü – będzie on drugim prezydentem
Turcji. Pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal,
któremu nadano przydomek Atatürk – ojciec Turków.
Atatürk i jego współpracownicy postanowili zbudować
całkowicie nowe państwo. 29 października 1923 r.
parlament proklamował Republikę Turcji, kilka miesięcy
Turcja – a właściwie Imperium Osmańskie – była państwem, które pierwsze użyło samochodów pancernych: zbudowany
we Francji Hotchkiss na ulicach Stambułu w 1909 r.

HISTORIA
Wiosną 1940 r. alianci zamierzali jednak przeprowadzić
operację, do której była wymagana współpraca
z Turcją. 1 kwietnia 4 dywizjony z 48 Bristolami
Blenheim IV dołączyły do stacjonujących na Bliskim
Wschodzie Vickersów Wellesley. Francuzi skierowali
do Syrii 65 Martinów Maryland oraz grupę 24 – najpotężniejszych
wówczas 4-silnikowych bombowców
świata – Farman F.222. 15 maja 1940 r. zamierzano
rozpocząć operację „Pike”, czyli zaplanowaną na trzy
miesiące kampanię powietrzną, wymierzoną w sowiecki
przemysł naftowy produkujący dla Niemiec. Sami
Brytyjczycy zgromadzili na lotniskach w Iraku i Palestynie
958 bomb 500-funtowych (227 kg), 5188 bomb
250-funtowych (113 kg) oraz 69 192 zapalających
bomb 4-funtowych (1,8 kg).
Jednak żadna z operacji nie doszła do skutku.
W czerwcu 1940 r. z wojny została wyeliminowana
Francja. Już to stanowiło cios dla Ankary, w dodatku
Niemcy ujawnili zdobyczne francuskie dokumenty,
zdradzające, że pomiędzy aliantami a Turcją toczyły
się rozmowy dotyczące udostępnienia baz lotniczych
do ataku na ZSRS, podczas których co prawda nie
zapadły żadne decyzje, ale Turcy wykazywali chęć
udzielenia pomocy w bombardowaniach. Co więcej:
po stronie Niemiec stanęły Włochy, a do Rumunii – niegdysiejszego
sojusznika aliantów – Moskwa wysłała
24-godzinne ultimatum z żądaniem oddania Besarabii.
Rumunia uległa, a następnie dołączyła do państw Osi,
szukając ochrony u Niemców.
decyzję o wspieraniu Turcji w razie sowieckiej agresji.
Turcy odpowiedzieli tym samym i postawili na lojalność
wobec Wielkiej Brytanii. Kryzys minął.
Nie na długo: jesienią 1940 r. Włochy zaatakowały
Grecję. Wojna ta toczyła się nie tylko na pograniczu
Hellady z Albanią, ale również na Morzu Egejskim
– dosłownie kilometry od wybrzeży Turcji. Brytyjczycy
wrócili do idei sojuszu bałkańskiego Grecji, Jugosławii
i Turcji. Jednak żadne z tych państw nie kwapiło się
wystąpić przeciwko Niemcom. Tymczasem Bułgaria
przystąpiła do Osi, a 1 marca 1941 r. na jej ziemie weszła
12. Armia niemiecka. Ankara obawiała się, że jej
Niemcy uderzyli na Grecję: w kwietniu zajęli jej część
kontynentalną, a w maju – wyspy. W ten sposób Turcja
była ze wszystkich stron otoczona przez państwa podbite
lub sympatyzujące z Niemcami: Włochy, Grecję,
Związek Sowiecki, Iran, Irak i Syrię (pod protektoratem
Francji Vichy). Nic więc dziwnego, że 18 czerwca 1941 r.
Turcja podpisała pakt o nieagresji z Niemcami.
Stan całkowitego okrążenia Turcji przez państwa
Osi trwał jedynie kilka tygodni. Pierwszy wykruszył
się Irak. Państwo to uzyskało niepodległość w 1932 r.,
Brytyjczycy zachowali specjalne prawa: bazy wojskowe
i możliwość tranzytu wojsk. Gdy w kwietniu 1941 r.
Niemieckie groźby – 1940-1942
Turcy, obawiający się podobnego scenariusza – 24-godzinnego
ultimatum i błyskawicznego ataku Sowietów
Skoda 7,5 cm Gebirgskanone M. 15 – austro-węgierska armata górska wyprodukowana w czeskich zakładach Skody,
w rękach tureckich kadetów. Islam nie zezwala na przedstawianie obrazów ludzi, toteż Turcy – nawet w czasach laickiego
państwa Atatürka – bardzo niechętnie pozowali do takich zdjęć.
Ciągnik artyleryjski Praga T6 w tureckich barwach.
– przeprowadzili mobilizację alarmową, co doprowadziło
na skraj bankructwa skarb państwa, ale uspokoiło
agresywne zapędy Rosjan. Moskwa swoje żądania
wobec Turcji – przekazanie kontroli nad Cieśninami
i „poprawki graniczne” na Zakaukaziu – przedstawiała
w sposób pośredni, poprzez prasę i dyplomatów Niemiec
i Wielkiej Brytanii. Niemcy wykorzystali – sprowokowany
przez siebie – kryzys rosyjsko-turecki do próby
zdominowania rządu w Ankarze, żądając dymisji ministra
Saracoğlu. Turcy nie ulegli i chyba właśnie wówczas
Ankara zraziła się ostatecznie do III Rzeszy. Brytyjczycy
natomiast zachowali się lojalnie, przekazując Sowietom
40
celem może być Stambuł, przeprowadziła więc kolejną
mobilizację. Tymczasem z Moskwy napływały sygnały,
świadczące o zbliżającym się zerwaniu przymierza niemiecko-rosyjskiego
– obawy przed połączonym uderzeniem
rosyjsko-niemieckim na Turcję minęły.
Sztywne trzymanie się sojuszu z Brytyjczykami nie
było konieczne, Ankara mogła pozwolić sobie na bardziej
elastyczną politykę zagraniczną. 17 lutego 1941 r.
podpisała z Bułgarią pakt o nieagresji, a 25 marca
– ze Związkiem Sowieckim. Niezadowolonym Brytyjczykom
prezydent İnönü powiedział: Nie jestem Enwerem
Paszą, nie dam się skusić do wojny. Tymczasem
do władzy w Iraku doszedł Raszid Ali – były premier
i jeden z założycieli działającego do dziś ruchu panarabskiego
zwanego Bractwem Muzułmańskim – postanowił
wypowiedzieć porozumienie z Brytyjczykami
i oprzeć się na państwach Osi. Brytyjczycy w trwającej
do końca maja kampanii 1941 r. podbili Irak, pomimo
niewielkiej pomocy lotniczej udzielonej mu przez
Niemców, Włochów i Francuzów z Syrii.
Kolejnym krokiem Brytyjczyków było zatem zneutralizowanie
Syrii. Operacja „Exporter” rozpoczęła się
8 czerwca i trwała do 14 lipca. Walki były zażarte, w Syrii
bowiem znajdowały się wojska francuskie, które jeszcze
w poprzednim roku przygotowywano do ataku na Karpaty
i Kaukaz, oraz francuskie lotnictwo, szykowane
do bombardowań pół naftowych. Syria wraz z Libanem
została ostatecznie zajęta przez Brytyjczyków, a administracja
– przekazana „Wolnym Francuzom”.
22 czerwca 1941 r. rozpoczęła się wojna pomiędzy
byłymi sojusznikami: Niemcami i ZSRS. Atak III Rzeszy
na Związek Sowiecki był dla Turcji wybawieniem: jej wrogowie
zajęli się wojną pomiędzy sobą. III Rzesza – wbrew
czarnej legendzie – nigdy nie zabiegała o udział Turcji
w tym przedsięwzięciu. Armia Turecka mogłaby jedynie
wykonać ograniczone uderzenie, co – według Berlina
– nie miałoby żadnego wpływu na operację „Barbarossa”,
planowaną na kilka tygodni, a znacznie skomplikowałoby
sytuację polityczną na Kaukazie. Poza tym Ankara
była sojusznikiem Wielkiej Brytanii, która od razu opowiedziała
się po stronie Związku Sowieckiego.
W Moskwie jednak tego nie rozumiano, uważano
tam bowiem, że skoro ZSRS wykorzystuje każdą okazję

Dariusz Paduch
Przygotowania
lotnictwa sowieckiego
do operacji powietrznodesantowych:
1930-1941 r.
W latach 30. XX wieku Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona planując operacje
wojskowe, preferowała działania ofensywne. Rozpatrywano tylko dwa scenariusze
wojenne: w pierwszym – wróg napada na ZSRR, dążąc do przełamania obrony
ponosi duże straty i zaczyna się wycofywać, wojska sowieckie przechodzą do przeciwuderzenia,
które kończy się całkowitym rozgromieniem przeciwnika, w drugim
– wszystko zaczyna się od rewolucyjnych wystąpień „uciskanych mas pracujących”
w sąsiednich krajach, którym ZSRR musi udzielić „internacjonalistycznej pomocy”.
W
obydwu wypadkach natarcie Armii Czerwonej
miało być prowadzone z dużym rozmachem,
w szybkim tempie i z masowym wykorzystaniem
najnowszej techniki wojskowej. Pierwsze
miało atakować lotnictwo strategiczne: olbrzymie
bombowce miały zrzucić na wroga grad bomb, niekierowanych
i kierowanych radiem skrzydlatych pocisków
rakietowych, zalać ziemię bojowymi środkami
trującymi. Samoloty myśliwskie miały wywalczyć panowanie
w powietrzu, po czym rozpocząć się miało
artyleryjskie przygotowanie natarcia oraz ruszyć atak
czołgów i tankietek, wspieranych z powietrza bombowcami
lekkimi i szturmowcami. W natarciu miały
brać też udział samochody pancerne i zmotoryzowana
piechota na ciężarówkach.
Poraża ogrom takiej operacji, jednak trzeba przyznać,
że istniały podstawy do snucia tego typu planów.
W Armii Czerwonej tych lat, stukot podków kawalerii
był systematycznie wypierany przez jazgot gąsienic
opancerzonych wozów bojowych. Ogromne wydatki
na zbrojenia spowodowały, że ZSRR stał się światowym
48
Paweł Ignatiewicz Grochowski demonstrujący spadochron
desantowy G-1.
liderem pod względem ilości posiadanego uzbrojenia
i sprzętu wojskowego, a dysponując liczebną przewagą
we wszystkich podstawowych rodzajach broni, można
było myśleć o natarciu.
Ważną rolę w ofensywnej doktrynie Armii Czerwonej
przypisywano desantom powietrznym, które
miały zdobywać mosty i przeprawy, ważne węzły
drogowe i kolejowe, lotniska, kluczowe obiekty administracyjne
i przemysłowe. Desanty miały stanowić
także wsparcie dla grup dywersyjno-rozpoznawczych
i partyzantów na tyłach wroga.
Już w czasie I wojny światowej, przerzucano samolotami
pojedynczych szpiegów i dywersantów
za linię frontu, jednak były to operacje na małą skalę.
W latach 20., Anglicy zdobyli pewne doświadczenie
w tej dziedzinie, przewożąc transportem powietrznym
niewielkie liczebnie oddziały oraz broń i amunicję podczas
„utrzymywania porządku” w koloniach. Próbowali
też zaopatrywać samolotami oddalone garnizony
i punkty kontrolne. Sowieccy marszałkowie podeszli
w zupełnie innej skali do tych zagadnień i zaczęli przygotowywać
operacje desantowania dużych jednostek
wojskowych i sprzętu ciężkiego.
Zaczęto podobnie, jak zrobili to Anglicy. Podczas
walk z Basmaczami w górach Azji Środkowej, wykorzystywano
samoloty do przerzucania posiłków, ponieważ
na tamtejszych bezdrożach był to najszybszy
sposób transportu a ówczesne statki powietrzne nie
miały zbyt wielkich wymagań co do lądowisk – wystarczył
kawałek równego terenu. W 1927 r., trzema
samolotami przewieziono 15 żołnierzy a dwa lata później
w rejon miasta Garm w Tadżykistanie dostarczono

Jędrzej Korbal
Samochód terenowy
PZInż. 303
Pojazdy terenowe stanowiły jeden
z podstawowych rodzajów środków
transportu w nowoczesnych jednostkach
zmotoryzowanych i pancernych.
W miarę coraz intensywniejszej
rozbudowy tych formacji potrzeba
ich wyposażania w sprzęt z napędem
na obie osie stawała się coraz pilniejsza.
Po burzliwej epoce udoskonalania
konstrukcji fiatowskich nadszedł czas
na opracowanie własnego wozu.
Badany w Polsce samochód Tempo G 1200 był
konstrukcją w pełni zasługującą na miano ekstrawaganckiej.
Ten niewielki dwuosiowy pojazd napędzały
dwa, działające niezależnie silniki (każdy o mocy
19 KM), które wprawiały w ruch przednią i tylną oś.
Prędkość maksymalna lekkiego, bo ważącego niespełna
1100 kg, samochodu wynosiła 70 km/godz., ładowność
zaś 300 kg lub 4 osoby. Choć od powstania w 1935 r.
w Niemczech nie wzbudził on zainteresowania rozbudowującego
się Wehrmachtu, w dwa lata później nad Wisłą
pojawiła się na próbach para tych samochodów. Biuro
Badań Technicznych Broni Pancernych (BBTechBrPanc.)
po zakończeniu lipcowych przeglądów i badań orzekło,
że wóz posiada bardzo dobre właściwości terenowe,
wielką ruchliwość i niską cenę – około 8000 zł. Niewielką
masę zawdzięczano zaś niestandardowej metodzie wykonania
nadwozia, opartą o tłoczone elementy blaszane,
a nie szkielet kątownikowy.
Pracę zespołu silnikowego w różnorodnych warunkach
określono jako stabilną, a sylwetkę pojazdu jako
łatwą do ukrycia. Jednakże po ukończeniu prób o łącznej
długości 3500 km stan pojazdu był wyraźnie zły.
Najważniejszą przyczyną wydania negatywnej opinii
64
końcowej stanowiło zbyt delikatne wykonanie i szybkie
zużycie niektórych niepotrzebnie skomplikowanych
elementów. Polska komisja stwierdziła również,
że z powodu braku analogicznej konstrukcji w kraju,
trudno odnieść się w sposób miarodajny do badanego
auta. Ostatecznie kluczowymi zmiennymi przemawiającymi
za rezygnacją z omawianego niemieckiego
pojazdu terenowego, była symboliczna ładowność, niedostosowanie
do polskich warunków drogowych oraz
odrzucenie konstrukcji G 1200 przez armię niemiecką.
Pamiętać jednak należy, że w tym czasie w wiek dojrzały
wchodziły już rozmaite warianty PF 508/518, a armia
zaczynała rozglądać się za jego nowszym następcą.
Mercedes G-5
We wrześniu 1937 r. w BBTechBrPanc. badany był kolejny
niemiecki samochód terenowy Mercedes-Benz W-152
napędzany silnikiem gaźnikowym o mocy 48 KM. Był
to klasyczny czterokołowy pojazd terenowy w układzie
4x4 o ciężarze netto 1250 kg (podwozie z wyposażeniem
900 kg, dopuszczalne obciążenie nadwozia 1300 kg).
W trakcie prób na ulubionych przez wojskowych podwarszawskich
piaszczystych duktach Kampinosu wykorzystano
balast 800 kg. Prędkość na drodze gruntowej
wyniosła 80 km/godz., a średnie tempo marszu w terenie
około 45 km/godz. W zależności od podłoża pokonano
wzniesienia o nachyleniu do 20 o . Dobrą opinię Polaków
uzyskała 5-biegowa skrzynia biegów zapewniająca odpowiednią
pracę pojazdu na szosie i w terenie. Według
specjalistów znad Wisły wóz mógł mieć zastosowanie
jako samochód osobowy/ciężarowy o nośności około
600 kg oraz jako w pełni terenowy ciągnik przyczepek
o masie do 300 kg. Dalsze próby z już udoskonaloną
wersją Mercedesa typu G-5 planowano przeprowadzić
w październiku 1937 r.
W zasadzie była to druga część studiów nad możliwościami
modelu Mercedes-Benz W 152. Wersja G-5
stanowiła bowiem rozwinięcie pierwotnie badanego
w Polsce pojazdu, a z racji dużego zainteresowania
jakie budziła bardzo chętnie wybrano ją do dalszych
prób porównawczych. Prace laboratoryjne odbyły się
w między 6, a 10 maja 1938 r. w placówce BBTechBr-
Panc. Właściwe długodystansowe marsze drogowe
na odległość 1455 km zorganizowano miesiąc później,
w dniach 12-26 czerwca. Ostatecznie rajd wiodący
sprawdzoną już wielokrotnie trasą wydłużył się
do 1635 km, z czego 40 % wszystkich odcinków stanowiły
drogi gruntowe. Rzadko zdarzało się, aby przygotowywane
z myślą o jednym tylko pojeździe przedsięwzięcie
skupiło uwagę tak licznej grupy uczestników.
Poza stałymi reprezentantami BBTechBrPanc. w osobach
płk. Patryka O’Brien de Lacy oraz mjr. Edwarda
Karkoza, w komisji pojawili się inżynierowie: Horwat,
Okołow, Werner z Państwowych Zakładów Inżynierii
(PZInż.) czy Wiśniowski i Michalski reprezentujący wojskowe
biuro techniczne.
Ciężar netto samochodu przygotowanego do prób
wynosił 1670 kg, przy niemal równym obciążeniu
na obie osie. Masa brutto pojazdu, tj. z ładunkiem użytecznym,
została ustalona na poziomie 2120 kg. Niemiecka
terenówka holowała także przyczepkę jednoosiową
o masie 500 kg. W toku prób średnia prędkość
samochodu przy odcinkowych pomiarach prędkości
na piaszczystych drogach Kapinosu wynosiła niespełna
39 km/godz. na drodze wyboistej. Maksymalną pochyłość
jaką w toku przemarszu pokonał Mercedes G-5
wynosiła 9 o przy typowo piaszczystej nawierzchni. Kolejne
podjazdy pod wzniesienia kontynuowano prawdopodobnie
w tych samych miejscach, gdzie wcześniej
był badany francuski ciągnik Latil M2TL6. Niemiecka
maszyna wdrapała się bez buksowania kół na wzniesienie
o stokach pokrytych darnią o pochyłości 16,3 o .
Opony w jakie był wyposażony badany wóz (6x18)
były mniejsze niż te zastosowane później w PZInż.
303, a swoimi parametrami bardziej przypominały
wersje badane na PF 508/518. Zdolność do brodzenia

Bartłomiej Kucharski
Włoskie działa samobieżne
II wojny światowej
W latach 30. i 40. XX wieku włoski
przemysł, poza nielicznymi wyjątkami,
wytwarzał czołgi nie najwyższej jakości
i o kiepskich parametrach. Jednocześnie
jednak włoskim konstruktorom udało
się opracować na bazie ich podwozi
kilka całkiem udanych wzorów dział
samobieżnych i to o nich właśnie
jest mowa w artykule.
modelem, wyznaczały w Armii Włoskiej tankietki CV.33
i CV.35 (Carro Veloce, czołg szybki), a jeszcze nieco później
mało udany i spóźniony o kilka lat czołg lekki L6/40
(wdrożony do linii w 1940 r.).
Formowane od 1938 r. włoskie dywizje pancerne musiały
otrzymać artylerię (w sile pułku) zdolną do wsparcia
czołgów i piechoty zmotoryzowanej, co wymuszało
również trakcję motorową. Jednakże włoscy wojskowi
uważnie śledzili pojawiające się od lat 20. projekty wprowadzenia
artylerii o dużej możliwości pokonywania terenu
i większej odporności na ogień przeciwnika, zdolnej
ruszać w bój razem z czołgami. Tak narodził się koncept
działa samobieżnego dla armii włoskiej. Cofnijmy się jednak
nieco w czasie i zmieńmy lokalizację…
Przedwojenne działa samobieżne
Początki dział samobieżnych sięgają okresu, kiedy
na pole walki wkroczyły pierwsze czołgi. Jeszcze
w 1916 r. w Wielkiej Brytanii zaprojektowano, a latem
następnego roku wykonano pojazd oznaczony jako Gun
Carrier Mark I. Powstał on w odpowiedzi na niedostateczną
mobilność holowanej artylerii, która nie mogła
Powodów takiego stanu rzeczy było kilka. Jednym
z nich był skandal korupcyjny z początku lat 30.
ubiegłego wieku, kiedy monopol na dostawy
pojazdów pancernych dla Armii Włoskiej uzyskały firmy
FIAT i Ansaldo, w czym niepośledni udział mieli wyżsi
oficerowie (m.in. marszałek Ugo Cavallero), często posiadający
ich akcje. Problemów było oczywiście więcej,
a wśród nich pewne zapóźnienie niektórych gałęzi włoskiego
przemysłu, czy wreszcie kłopoty z ustaleniem
spójnej strategii rozwoju sił zbrojnych.
Z tego też powodu Armia Włoska znacznie odstawała
od światowej czołówki, a trendy wyznaczali
Brytyjczycy, Francuzi i Amerykanie oraz od mniej więcej
1935 r. także Niemcy i Sowieci. Włosi zbudowali
co prawda u zarania broni pancernej udany czołg lekki
FIAT 3000, ale późniejsze ich dokonania znacząco odbiegały
od tego standardu. Po nim wzorzec, zgodnie
z zaproponowanym przez brytyjski koncern Vickers
Semovente da 105/14 było pierwszym typem działa samobieżnego konstrukcji włoskiej. Prototyp na podwoziu czołgu
Renault FT zbudowano w 1919 r.
77

BROŃ PANCERNA
Najcięższe z włoskich dział samobieżnych – Semovente da 149/40. Ciężkie działo polowe posadowiono na podwoziu
bazującym na podzespołach czołgu M15/42.
Zdjęcie z prób Semovente da 149/40, dobrze widoczne lemiesze stabilizujące.
i przewieźli go na próby do Hillersleben, gdzie w 1945 r.
zdobyli go Amerykanie. Jedyny egzemplarz jest dziś
prezentowany w Fort Still.
Powstał także prototyp działa samobieżnego
na zdobycznym czołgu Char B1 bis, oznaczony Semovente
B1 bis. W 1940 r. Włosi, prowadzący działania bojowe
na południu Francji, zdobyli w fabryce FCM około
20 czołgów B1 (niektóre nieukończone), w tym też prototyp
wozu w wersji B1 ter. Według trudnych do weryfikacji
informacji, do Włoch trafiło od 2 do 8 czołgów,
jedno źródło zaś sugeruje, że były to 2 podwozia,
4 ukończone czołgi oraz prototyp Char B1 ter, oraz pewna
liczba podzespołów i części zamiennych. Istnienie
działa samobieżnego Semovente B1 bis jest pewnego
rodzaju hipotezą. na pewno Armia Włoska testowała
co najmniej dwa egzemplarze pozbawione wież w listopadzie
1941 r. Testy te przeprowadzono pod kątem
użycia niezbyt już nowoczesnych czołgów w roli pojazdów
szturmowych do zwalczania umocnień. O dalszych
losach wozów nic nie wiadomo.
Działa przeciwlotnicze
Wraz z pojawieniem się broni motorowych na polu
walki pojawiła się potrzeba opracowania i wprowadzenia
do uzbrojenia samobieżnych dział przeciwlotniczych.
Bardziej popularne były co prawda działa
samochodowe, jak Cannone 102/35 su FIAT 634N
86
używane w końcowym okresie walk w Afryce Północnej
(także przeciw czołgom), ale Włosi próbowali skonstruować
także samobieżne działo przeciwlotnicze
na podwoziu czołgowym.
Jedyną w miarę dojrzałą koncepcyjnie i technicznie
konstrukcją w tej kategorii było samobieżne działo
przeciwlotnicze Semovente M15/42 Contraero. Była
to konstrukcja klasyczna dla tej kategorii sprzętu wojskowego,
w ogólnym zarysie mocno przypominająca
niemieckie czołgi przeciwlotnicze (Ostwind, Wirbelwind).
Powstała ona w odpowiedzi na dużą skuteczność
alianckich ataków lotniczych z użyciem działek,
rakiet i bomb na wojska włoskie walczące w Afryce
Północnej. Wobec tego w 1942 r. rozpoczęto prace nad
projektem samobieżnego działa przeciwlotniczego,
wykorzystującego podwozie czołgu średniego M15/42.
Dla uproszczenia produkcji oraz skrócenia czasu prac
badawczo-rozwojowych, postanowiono wykorzystać
niemal niezmienione podwozie. Jedyną zmianą było
przeprojektowanie przedniej płyty kadłuba, w której
planowano zamontować standardowy 8 mm karabin
maszynowy Breda mod.38 do samoobrony, co chyba
nigdy nie miało miejsca. Nowa miała być za to wieża
– od góry otwarta. Jej podstawa miała kształt wieloboku,
pancerz zaś miał grubość 14 mm i chronił tylko
przed bronią strzelecką. Różniła się jedynie płyta,
w której były wycięte otwory na uzbrojenie główne,
ta była trzykrotnie grubsza.
Uzbrojenie zasadnicze stanowiły cztery sprzężone
ze sobą (po 2 z każdej strony, jedna nad drugą) 20 mm
armaty automatyczne Scotti-Isotta Fraschini o długości
lufy 70 kalibrów. Była to bodaj najpopularniejsza lekka
broń przeciwlotnicza Armii Włoskiej, opracowana jeszcze
w 1932 r. i wykorzystywana przez wszystkie rodzaje
sił zbrojnych. Nie była to broń tak wydajna, jak konkurencyjna
armata Breda 20/65 mod.1939, ale za to łatwiejsza
i tańsza w eksploatacji, co w warunkach wojny
w Afryce Północnej miało duże znaczenie. W 1941 r. powstała
zmodyfikowana wersja armaty, zasilana rozsypną
taśmą amunicyjną, co zwiększyło szybkostrzelność
do 600 strz./min (zatem cały zestaw uzbrojenia mógłby
teoretycznie wystrzelić w ciągu minuty 2400 pocisków,
co oczywiście w praktyce nie było możliwe). Wieża
była w pełnym zakresie obracalna, a kąt podniesienia
uzbrojenia w pionie wynosił od -5° do +90°. Załogę stanowiły
3 osoby. Tak zmodyfikowany wóz miał wymiary
5,09 x 2,28 x 2,55 m (był więc pojazdem dość wysokim
– było to konsekwencją konieczności zapewnienia dużego
kąta podniesienia uzbrojenia) i ważył 15,5 t.
Pierwszy prototyp ukończono na przełomie stycznia
i lutego 1943 r., po czym trafił on na testy. W marcu
został przyjęty do uzbrojenia i przekazany do VIII pułku
artylerii w Cecchignoli. We wrześniu wóz został przejęty
przez Niemców i, jak uważają niektórzy specjaliści, stanowił
dla nich inspirację do stworzenia własnych samobieżnych
dział przeciwlotniczych na podwoziu czołgu
Zdjęcie z prób pozbawionego wieży zdobycznego czołgu francuskiego Char B1 bis; 1941 r. Są przesłanki, by sądzić,
że Włosi planowali użycie wozów tego typu w roli dział szturmowych.

Tymoteusz Pawłowski
Sprawa polska
w czasach Wielkiej Wojny
cz. 3: powstanie zbrojne w 1918 r.
i utworzenie państwa polskiego
Jesienią 1918 r. Wielka Wojna dobiegała
powoli końca. Zdawano sobie z tego
sprawę wszędzie. Porażka państw
centralnych była już oczywista, nieznane
były jeszcze rozmiary ich klęski.
Nie wiedziano też, jak bardzo powojenny
świat będzie przypomniał ten
sprzed 1914 r., i jakie – jeśli w ogóle
– będzie w nim miejsce Polski.
W
drugiej połowie 1918 r. armia niemiecka
na froncie zachodnim została zmuszona
do coraz szybszego odwrotu, a front bałkański
rozpadał się jak domek z kart. 30 września Bułgaria
– jako pierwsze z państw centralnych – podpisała zawieszenie
broni, co popchnęło generalicję niemiecką
do poproszenia Stanów Zjednoczonych o zaprzestanie
walk, jako podstawę do porozumienia przedstawiając
„14 punktów” prezydenta Wilsona.
Na wiadomość o negocjacjach pomiędzy Berlinem
i Waszyngtonem jako jedna z pierwszych zareagowała
Rada Regencyjna Królestwa Polskiego. 7 października
zapowiedziała stworzenie niepodległego państwa, obejmującego
wszystkie ziemie polskie, z dostępem do morza,
z polityczną i gospodarczą niezawisłością, jak też terytorialną
nienaruszalnością. Było to jawne wypowiedze-
88
nie posłuszeństwa okupantom. Nie zareagowali ani
Niemcy, ani Austriacy. Polska była już wolna, zarówno
formalnie, jak i faktycznie.
Na razie jednak Polska miała kształt wyłącznie Królestwa
Polskiego, a i to ograniczającego się do terenów
okupacji niemieckiej. Pod koniec miesiąca Rada Regencyjna
podjęła kroki zmierzające do podporządkowania
sobie również innych polskich ziem. Do Lublina, do stolicy
okupacji austriackiej wysłała swoich przedstawicieli,
wyposażonych nie tylko w pełnomocnictwa, ale
Karol Habsburg, ostatni cesarz Austrii, ostatni król
Galicji i Lodomerii.
również wspartych podążającym za nimi batalionem
Polskiej Siły Zbrojnej. Przedstawiciele Rady Regencyjnej
dotarli również do Lwowa i Krakowa, te misje były
jednak mniej udane.
W październiku 1918 r. Rada Regencyjna działała
całkowicie samodzielnie. Zapowiedziała wybory
do sejmu, sformowano nowy rząd – 23 października
jego premierem został Józef Świeżyński. Niemcy nie
zareagowali. Nie zareagowali również na reformy wojskowe:
wprowadzenie nowej roty przysięgi, ogłoszenie
poboru rekrutów urodzonych w 1897 r., przyjęcie
do służby weteranów polskich korpusów na wschodzie
i legionistów. W przeciągu niespełna miesiąca – zanim
jeszcze przeprowadzono pobór – stan Polskiej Siły
Zbrojnej powiększył się dwukrotnie: 2 listopada służyło
w niej 477 oficerów, 1007 podoficerów i 9232 żołnierzy.
28 października mianowano nawet tymczasowego naczelnego
wodza Wojska Polskiego – został nim generał
Tadeusz Rozwadowski.
Tymczasem nominalny zwierzchnik Polskiej Siły
Zbrojnej – i generalny gubernator okupacji niemieckiej
generał Hans von Beseler zachowywał bierność. Zgadzał
się na większość polskich postulatów, stopniowo
ograniczając swoją władzę do bycia zwierzchnikiem
niemieckich wojsk okupacyjnych. Niemców w Królestwie
Polskim było około 80 000 – większość stanowili
urzędnicy i ich rodziny. Niemal połowa spośród
nich przebywała w Warszawie. Żołnierze niemieccy