001-100_Wojsko_i_Technika_Historia_1-2024_opt

www.zbiam.pl
Kierunek
Kanał La Manche!
1/2024
Styczeń-Luty
cena 25,00 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
ISSN 2450-2480 Index 407739
W NUMERZE:
Zatopienie krążownika
USS Helena
Amerykański wywiad nie po raz
pierwszy okazał się świetnie zorientowany.
Po nieudanej próbie
dostarczenia posiłków w nocy
4/5 lipca 1943 r. do Vila (Kolombangara),
Japończycy ponowili
próbę następnej nocy…
Arado 234: pierwszy
odrzutowy bombowiec
Korzystając z doświadczeń dwóch
pierwszych lotów konstruktorzy
Arado postanowili zmienić sposób
odrzucania wózka startowego.
Teraz miało do niego dochodzić
bezpośrednio po oderwaniu się
maszyny od ziemi…

N O W A P R E N U M E R A T A 2 0 2 4
Z A M Ó W P R E N U M E R A T Ę P A P I E R O W Ą I U Z Y S K A J
D O S T Ę P D O E - W Y D A Ń A R C H I W A L N Y C H
Wojsko i Technika
Prenumerata roczna: 264,00 zł | 12 numerów
Obejmuje numery od 1/2024 do numeru 12/2024.
Lotnictwo Aviation International
Prenumerata roczna: 258,00 zł | 12 numerów
Obejmuje numery od 1/2024 do numeru 12/2024.
Wojsko i Technika Historia
+ numery specjalne (6+6)
Prenumerata roczna: 300 zł | 12 numerów
Obejmuje 6 numerów regularnych i 6 numerów
specjalnych wydawanych w 2024 roku.
Prenumeratę zamów najpóźniej do końca lutego 2024 r. na naszej stronie internetowej www.zbiam.pl
lub dokonaj wpłaty na konto bankowe nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976

1
Amerykański wywiad nie po raz
pierwszy okazał się świetnie zorientowany.
Po nieudanej próbie
dostarczenia posiłków w nocy
4/5 lipca 1943 r. do Vila (Kolombangara),
Japończycy ponowili
próbę następnej nocy…
Korzystając z doświadczeń dwóch
pierwszych lotów konstruktorzy
Arado postanowili zmienić sposób
odrzucania wózka startowego.
Teraz miało do niego dochodzić
bezpośrednio po oderwaniu się
maszyny od ziemi…
Vol. IX, nr 1 (49)
Styczeń-Luty 2024; Nr 1
www.zbiam.pl
Kierunek
Kanał La Manche!
1/2024
Styczeń-Luty
cena 25,00 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
1/2024
ISSN 2450-2480 Index 407739
W NUMERZE:
Zatopienie krążownika
USS Helena
Arado 234: pierwszy
odrzutowy bombowiec
Na okładce: czołg Hotchkiss H-39.
Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2024
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Kierunek Kanał La Manche! Przełamanie frontu zachodniego (2) 4
WOJNA NA MORZU
Michał Kopacz
Zatopienie krążownika USS Helena 20
BITWY I KAMPANIE
Tomasz Szlagor
Dolina Padu 1945 38
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Arado Ar 234: pierwszy odrzutowy bombowiec (1) 54
BROŃ STRZELECKA
Tymoteusz Pawłowski
Rozwój broni strzeleckiej. Pistolety Wielkiej Wojny (5) 70
II RZECZPOSPOLITA
Jędrzej Korbal
Droga ku rozpoznawczym oddziałom specjalnym WP 84
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
4
Kierunek Kanał La Manche
Przełamanie frontu zachodniego
Kiedy tylko XIX Korpus Zmotoryzowany gen. kawalerii Heinza
Guderiana osiągnął kluczowe przełamanie pod Sedanem kierując
na zachód swoje trzy dywizje pancerne 13 i 14 maja 1940 r.,
do forsowania Mozy przystąpiły dwa pozostałe korpusy Grupy
Pancernej von Kleist, by wspólnie siłami siedmiu dywizji pancernych
i trzech dywizji zmotoryzowanych popędzić do Kanału
La Manche. Dwie z owych siedmiu dywizji pancernych należały
do XV Korpusu Zmotoryzowanego gen. piechoty Hermanna
Hotha, który wchodził w skład 4. Armii. Zadaniem 4. Armii
była osłona północnego skrzydła Grupy Pancernej von Kleist,
ale najbardziej był do tego predysponowany jej jedyny korpus
szybki, który wyruszył równolegle do wojsk gen. kawalerii Ewalda
von Kleista, choć bardziej na północ od nich.
maja 1940 r. XIX Korpus Zmotoryzowany
był już pewnie na drugim
14 brzegu Mozy pod Sedanem, przyczółek
był dostatecznie szeroki i głęboki
by móc podjąć natarcie całością sił korpusu,
początkowo na południe, by po jednym dniu
działań i odparciu francuskich kontrataków,
skręcić na zachód. Ten zakręt był dla francuskiego
dowództwa zupełnie nieoczekiwany.
W miejscu, w którym gen. kawalerii Guderian
podjął forsowanie Mozy, rzeka ta płynie
ze wschodu na zachód, by nieco dalej skręcić
na północ. Sedan leży po południowej stronie
Mozy, a Guderian ze swoim korpusem
forsował ją z północy na południe, więc i poszerzanie
przyczółka też początkowo było
skierowane na południe. Francuzi wyciągnęli
z tego taki wniosek, że Niemcy będą chcieli
kontynuować ofensywę na południe, wychodząc
na tyły Linii Maginota. Tymczasem
XIX KZmot ze swoimi trzema dywizjami pancernymi
niespodziewanie skręcił na zachód,
wprawiając francuskie dowództwo w spore
zakłopotanie. Korpus ten nacierał następnie
na południowym skrzydle uderzenia Grupy
Pancernej von Kleist stanowiąc jej główne
siły, 1. Dywizja Pancerna prowadziła natarcie,
10. DPanc szła po jej lewej, południowej
stronie, 2. DPanc zaś – po prawej, północnej
stronie. Na południe od osi natarcia korpusu
alianci nie mieli znaczących sił.
Owszem, znajdowała się tu część francuskich
rezerw pancernych, ale większość
alianckich wojsk znajdowała się w tym czasie
w Belgii, nie licząc dywizji piechoty obsadzających
Linię Maginota i front na południe
od Ardenów. Były to wojska 2. Grupy Armii
wojsk francuskich, dowodzonej przez gen.
armii Andre-Gaston Pretelata. W jej skład
wchodziła 3. Armia gen. korpusu Charles-Marie
Condé mająca 13 dywizji piechoty, która
zajmowała linie obronne w północnej Lotaryngii,
wokół miasta Metz. Dwie pozostałe,
4. Armia i 5. Armia, były dużo dalej na południowy
zachód, w łuku Renu w rejonie Zagłębia
Saary. Ich zabranie z frontu i skierowanie
do kontrataku od południa nie było możliwe,
Przeprawa promem niemieckiego czołgu PzKpfw III na drugi brzeg Mozy pod Dinant.
2

Michał Kopacz
Zatopienie
krążownika USS Helena
20
Amerykańskie krążowniki
lekkie typu Brooklyn weszły
do służby tuż przed wybuchem
II wojny światowej.
Wszystkie okręty z powodzeniem
spełniały definicję
koni roboczych floty, biorąc
udział prawie we wszystkich
większych bitwach toczonych
przez marynarkę Stanów
Zjednoczonych. Pomimo
licznych uszkodzeń wszystkie
przetrwały wojnę, z wyjątkiem
dziewiątej jednostki serii
– krążownika USS Helena.
Krążowniki lekkie typu Brooklyn, lekkimi
były tylko z definicji. Od krążowników
ciężkich odróżniały się jedynie kalibrem
artylerii głównej ograniczonej z 8 cali
(203 mm) do 6 cali (152 mm), za to pod
względem wyporności, czy opancerzenia
nie ustępowały już większym braciom. Dzięki
zainstalowaniu aż 5 potrójnych wież 1 oraz
dużej szybkostrzelności armat mniejszego
kalibru, praktyczny wolumen ognia znacząco
przewyższał osiągi okrętów uzbrojonych
w 8-calówki. Było to szczególnie widoczne
w bitwach toczonych na Pacyfiku, gdzie
w krótkich i chaotycznych wymianach ognia
toczonych nocą na małych dystansach, przede
wszystkim liczyła się ilość wystrzelonych
w kierunku przeciwnika pocisków. Ostatnie
dwa krążowniki z serii St. Louis i Helena wybudowano
według zmodyfikowanych planów
(często są traktowane jako oddzielny
typ St. Louis). Jednym z impulsów do modyfikacji
było oddanie do użytku nowych
mniejszych i wydajniejszych kotłów wysokociśnieniowych.
Umożliwiło to zastosowanie
unitarnej siłowni z naprzemiennie ustawionymi
przedziałami kotłowni i maszynowni,
co teoretycznie uniemożliwiało unieruchomienie
okrętu od jednego trafienia torpedą.
Zastąpiono też 8 pojedynczych stanowisk
artylerii średniej armat kal. 127 mm/25 kal.,
czterema podwójnymi stanowiskami armat
kalibru 127 mm/38 kal. w zamkniętych osłonach.
Wizualną różnicą było przesunięcie
rufowej nadbudówki bezpośrednio za drugi
komin, co zwiększało kąty ostrzału rufowych
wież artylerii głównej i średniej.
Krążownik Helena budowany w stoczni
Brooklyn Navy Yard w Nowym Jorku wszedł
do służby we wrześniu 1939 r. Pierwszym
dowódcą został kmdr Max B. DeMott. Okręt
swój ćwiczebny rejs odbył do Ameryki Południowej,
gdzie załoga miała możliwość
wizytować wrak niemieckiego pancernika
kieszonkowego Admiral Graff Spee. Po powrocie
i przejściu przeglądu okręt przeszedł
na Pacyfik, gdzie wziął udział w corocznych
manewrach floty. W pierwszym dniu wojny,
już pod rozkazami kmdr. Roberta H. Englisha,
Helena rozpoczęła swój śmiertelnie niebezpieczny
taniec z japońskimi torpedami.
Podczas ataku na Pearl Harbor krążownik
stał przy nadbrzeżu Doku 1010, a do jego
prawej burty cumował stary stawiacz min
Oglala. Dywizjony samolotów torpedowych
z lotniskowców Sōryū i Hiryū miały atakować
kotwiczące tam zwykle lotniskowce.
Część pilotów nie widząc wartościowych
celów zawróciła, jednak prowadzący samoloty
z Sōryū kpt. Tyoshi Nagai, zmylony nakładającymi
się na siebie sylwetkami Heleny
i Oglali, dostrzegł „pancernik”. Swój błąd zauważył,
gdy było już za późno. Jego torpeda
przeszła pod płaskim dnem stawiacza min
Położenie stępki krążownika USS Helena 9 grudnia 1936 r. w stoczni Brooklyn Navy Yard w Nowym Jorku.

Tomasz Szlagor
Dolina Padu 1945
38
Pod koniec 1944 r. Niemcy,
umiejętnie prowadząc walki
odwrotowe, wyhamowali
impet ofensywy przeciwnika
w górę Półwyspu Apenińskiego
i dotrwali kolejnego,
jesienno-zimowego załamania
pogody. Dowódca
alianckich armii we Włoszech
postawił sobie za punkt honoru,
by pokonać ich w boju,
chociaż racjonalnych argumentów
za kontynuowaniem
tej kampanii było coraz mniej.
Dolina Padu, a właściwie Nizina Padańska
(wł. Pianura Padana), to rozległy obszar
o powierzchni 46 tys. km², otoczony
z północy i od zachodu Alpami, a od południa
Apeninami. Jego największe miasta to Bolonia,
Wenecja, Mediolan i Turyn. Był (i nadal
jest) najważniejszym regionem gospodarczym
Włoch, rozwiniętym rolniczo i przemysłowo.
Już choćby z tego względu Niemcy chcieli jak
najdłużej utrzymać ten rejon pod swoją kontrolą.
Ponadto stanowił terytorium marionetkowej
Włoskiej Republiki Socjalnej Mussoliniego,
którego Hitler wciąż hołubił.
W poprzek doliny płynie Pad, najdłuższa
i największa rzeka tego państwa. Swój początek
bierze w Alpach i 650 km dalej na wschód
uchodzi do Morza Adriatyckiego. Dolina jest
poprzecinana licznymi kanałami i niewielkimi,
spływającymi z gór rzekami, które podczas
jesiennego przyboru występują z brzegów.
Z tego powodu, gdy alianci dotarli tam
pod koniec 1944 r., rozpościerająca się przed
nimi równina okazała się terenem równie
trudnodostępnym dla wojsk zmechanizowanych,
co wcześniej łańcuchy gór. Chociaż
zdołali przełamać fortyfikacje Linii Gotów
i zdobyć Rawennę (pierwsze, duże miasto
na północ od Apeninów), grząski teren utrudnił
im postępy na tyle, że koniec roku zastał
ich niewiele dalej, na linii rzeki Senio 1 .
Nie był to jedyny problem, z którym borykali
się Lt. Gen. Mark Clark (Amerykanin),
dowódca 15. Grupy Armii stanowiącej trzon
wojsk aliantów we Włoszech, oraz jego
zwierzchnik, marszałek Harold Alexander
(Brytyjczyk), głównodowodzący w rejonie
śródziemnomorskim. Ich przełożeni w Londynie
i Waszyngtonie niechętnie wysyłali
uzupełnienia na front, który uważali za coraz
mniej istotny. Ponadto aliantom zaczęło brakować
amunicji artyleryjskiej, której zużycie
na wszystkich frontach znacznie przerosło
bieżącą produkcję. W efekcie Clark musiał
czekać, aż zgromadzi wystarczający zapas,
lotnictwo taktyczne wraz z poprawą pogody
na wiosnę odzyska swobodę działania,
wezbrane rzeki opadną, umożliwiając przeprawę
mostami saperskimi, a grunt wyschnie
na tyle, by nie zapadały się w nim czołgi.
W skład 15. Grupy Armii wchodziły amerykańska
5. Armia (Lt. Gen. Lucian Truscott)
i brytyjska 8. Armia (Lt. Gen. Richard McCreery).
Amerykanie obsadzili zachodni i środkowy
sektor frontu. Brytyjczycy, wraz z wojskami
nacji sprzymierzonych (Hindusów,
Kanadyjczyków, Polaków itd.), zajmowali
sektor wschodni, sięgający wybrzeża Adriatyku,
gdzie po zdobyciu Faenzy i Rawenny
uchwycili przyczółek na skraju doliny Padu.
Ich przeciwnikiem była niemiecka Grupa
Armii „C”. Na przełomie 1944/45 r. dowodził
nią Generaloberst Heinrich von Vietinghoff
(w zastępstwie feldmarszałka Alberta
Kesselringa, który został ranny w wypadku
samochodowym). Zachodni odcinek frontu
obsadziła 14. Armia, którą w tym okresie
dowodził General der Infanterie Kurt von
Tippelskirch. Pilnowała strategicznie mało
ważnego sektora – w tej części półwyspu, począwszy
od wybrzeża Morza Liguryjskiego,
Apeniny wypiętrzają się najwyżej, stanowiąc
trudną do pokonania barierę. Niemcy skoncentrowali
większość swoich sił w 10. Armii,
rozmieszczonej w kluczowych sektorach
frontu: środkowym i wschodnim. W tym
okresie dowodził nią General der Panzertruppe
Joachim Lemelsen.
Zimowe potyczki
W pierwszych miesiącach 1945 r. wojska Clarka
przeprowadziły kilka niewielkich operacji
zaczepnych. Brytyjska 8. Armia zlikwidowała
w swoim sektorze ostatnie dwa przyczółki
nieprzyjaciela na wschodnim brzegu Senio.
Pierwszy z nich, okupowany przez 114. DSt
(dywizję strzelecką, niem. Jäger-Division;
w praktyce lekka dywizja piechoty), znajdował
się w sektorze korpusu kanadyjskiego, między
Rawenną a Laguną Comacchio, w rejonie miejscowości
Alfonsine. Drugi niemiecki przyczółek,
którego broniła 278. DP, ostał się w pobliżu
wioski Granarolo, na zachód od Rawenny,
w sektorze brytyjskiego V Korpusu.
McCreery czekał jedynie na odpowiednią
pogodę. Okazja nadarzyła się rankiem
2 stycznia, gdy mróz utwardził ziemię, dzięki
czemu czołgi mogły nacierać polami,

1
Arado Ar 234:
Marek J. Murawski
pierwszy odrzutowy bombowiec
54
W drugiej połowie lat 30.
ub. wieku w Niemczech skonstruowano
pierwsze turbinowe
silniki odrzutowe, które
były już na tyle sprawne,
że mogły być zastosowane
do napędzania samolotów.
Dowództwo Luftwaffe zainteresowane
możliwościami
nowego napędu postanowiło
złożyć zamówienie na skonstruowanie
odrzutowych
samolotów myśliwskich oraz
rozpoznawczych. Zlecenie
stworzenia odrzutowego
myśliwca otrzymała firma
Messerschmitt, efektem jej
pracy było powstanie samolotu
Me 262 Schwalbe.
Zadanie związane z opracowaniem
projektu wysokościowego,
odrzutowego samolotu
rozpoznawczego przekazane
zostało firmie Arado.
Zakłady Arado Flugzeugwerke G.m.b.H.
powstały w 1925 r. w oparciu o istniejącą
od 1917 r. wytwórnię samolotów
Flugzeugbau Friedrichshafen G.m.b.H.
w Warnemünde. Początkowo firma specjalizowała
się w produkcji samolotów szkolnych,
od końca lat 20. rozpoczęła również prace
konstrukcyjne nad samolotami wojskowymi.
Po objęciu władzy w Niemczech przez partię
narodowosocjalistyczną rozpoczął się burzliwy
rozwój firmy. Zakłady podjęły produkcję
myśliwców Arado Ar 64 i Ar 65 oraz samolotów
szkolnych Ar 66. Naczelnym konstruktorem firmy
był w tym czasie inż. Walter Blume, który
zastąpił inż. Waltera Rethela. Blume urodził się
10 października 1896 r. w mieście Hirschberg
(Jelenia Góra) leżącym u podnóża pasma górskiego
Riesengebirge (Karkonosze). Po zdaniu
matury rozpoczął praktykę inżynierską.
Z chwilą rozpoczęcia I wojny światowej zgłosił
się na ochotnika do służby wojskowej. Po przeszkoleniu
i awansie do stopnia Oberjäger przeniósł
się do lotnictwa, gdzie 30 marca 1916 r.
zdobył licencję pilota. W czerwcu 1916 r. rozpoczął
służbę w Feldfliegerabteilung Nr. 65.
Po awansie do stopnia Leutnant od początku
1917 r. rozpoczął służbę w Jagdstaffel 26.
Zastępcą dowódcy eskadry był w tym czasie
późniejszy minister lotnictwa Rzeszy Hermann
Göring. 10 maja 1917 r. Walter Blume
uzyskał pierwsze zwycięstwo powietrzne.
Po kilku kolejnych zestrzeleniach udekorowano
go 14 sierpnia 1917 r. Krzyżem Żelaznym
pierwszej klasy. 2 października 1918 r. otrzymał
krzyż Pour le mérite. Ostatnie 28 zwycięstwo
odniósł 28 października 1918 r.
Po wojnie rozpoczął studia inżynierskie,
które ukończył jesienią 1922 r. Dzięki znajomości
z Hermannem Göringem w 1936 r.
został prokurentem w firmie Arado. Po II wojnie
światowej założył własną firmę, a następnie
współpracował z zakładami Focke-Wulf
Werke w Bremen, gdzie przygotowywał
licencyjną produkcję włoskich samolotów
szkolno-treningowych Piaggio P-149D, a następnie
uczestniczył w pracach konstrukcyjnych
średniego samolotu transportowego
C-160 Transall. Zmarł po długiej chorobie
27 maja 1964 r.
W wyniku otrzymania dotacji rządowych
firma Arado znalazła się pod kontrolą Ministerstwa
Lotnictwa Rzeszy. Oprócz produkcji
własnych konstrukcji, Arado wytwarzał również
na licencji samoloty zakładów Heinkel,
Messerschmitt, Junkers i Focke-Wulf.
Najliczniej produkowane własne konstrukcje
Arado to samoloty szkolno-treningowe
Ar 96 oraz jego wersje rozwojowe Ar 296
i Ar 396, a także wodnosamolot rozpoznawczy
Ar 196. Pod koniec 1944 r. zakłady Arado wraz
z podległymi wytwórniami były już potężnym
kompleksem przemysłowym zatrudniającym
bezpośrednio 15 786 pracowników. Kolejnych
16 260 ludzi pracowało w innych firmach wyłącznie
na potrzeby Arado.
Arado Ar 234 A
Zamówienie z Ministerstwa Lotnictwa Rzeszy
dotyczące szybkiego odrzutowego samolotu
rozpoznawczego, które jesienią 1940 r. trafiło
na biurko naczelnego konstruktora zakładów
Arado inż. Waltera Blume nie wzbudziło jego
zbytniego zainteresowania. Blume dotychczas
nie zetknął się osobiście z problematyką
napędu odrzutowego i był sceptycznie
nastawiony do nowego rodzaju silników,
a poza tym dowództwo Luftwaffe poinformowało
go, że planuje zamówienie zaledwie
50 samolotów seryjnych nowego typu. Nie
była to, więc ilość, która mogłaby przynieść
firmie zbyt dużych zysków.
Stojąc formalnie na czele zespołu konstrukcyjnego
całość prac powierzył szefowi
wydziału aerodynamiki zakładów Arado,

Tymoteusz Pawłowski
lufy, najpierw sypiąc proch, potem wkładając
kulę. Proces był czasochłonny, a strzelec stał
przed wyborem, czy mieć możliwość szybkiego
oddania 5-6 strzałów, aby potem poświęcić
5-6 minut na ponowne załadowanie,
czy oddawać 1 strzał co minutę. W niektórych
sytuacjach 5-6 strzałów rewolwerowych
miało przewagę nad jednym strzałem pistoletowym,
ale takie sytuacje rzadko zdarzały
się w wojsku. Pistolety jednostrzałowe miały
natomiast wyraźną przewagę nad rewolwerami:
od dawna znajdowały się w wojskowych
magazynach i nie trzeba było na nie
wydawać pieniędzy.
Określenie „rewolwer” oznacza „obrotowy”
i początkowo odnosiło się do obrotowego
zespołu luf, a później do obrotowego
magazynka. Albo do czegoś innego obrotowego:
25 stycznia 1859 r. Christian Sharps
opatentował pierwszą wielostrzałową broń
krótką na nabój scalony: nazwał ją rewolwerem,
pomimo tego, że nie ma on ani
obrotowych luf, ani obrotowego magazynka.
Obrotowa jest natomiast iglica, więc
jest to rewolwer.
Czterostrzałowy Sharps Model 1 okazał się
prawdziwym sukcesem: przez 15 lat sprzedano
ich blisko 90 000, minimalnie większych
modeli 2, 3, 4 – blisko 60 000, a do dziś
są produkowane ich repliki. Nadawały się
Kawalerzyści Unii uzbrojeni w szable, oraz rewolwery: kapral po prawej ma Colta, szeregowiec po lewej
ma „pieprzniczkę”, czyli rewolwer „bez lufy właściwej” (1863 r.).
Rozwój broni strzeleckiej
Pistolety Wielkiej Wojny
5
70
W czasie Wielkiej Wojny
pistolety samopowtarzalne
osiągnęły swój dzisiejszy
kształt. Od tamtej pory nie
zmieniły się zbytnio, a postęp
polega na stosowaniu
nowych materiałów, nowych
rozwiązań ergonomicznych
i nowych zabezpieczeń. Wojna
lat 1914-1918 była jednak
nie tyle wojną pistoletów samopowtarzalnych,
co wojną
rewolwerów.
Słowo „pistolet” pojawiło się w połowie
XV wieku we Francji, gdzie oznaczało
broń pochodzącą z włoskiego miasta Pistoia
(swego czasu modna była na zachodzie
teoria, że „pistolet” pochodzi od czeskiego słowa
„píšťala”, podobieństwo jest jednak jedynie
graficzne, ponieważ słowo „píšťala” wymawia
się „piszczała”). Każda broń krótka jest więc
pistoletem – nawet rewolwery. Określenie
„rewolwer” oznacza „obrotowy” i początkowo
odnosiło się do obrotowego zespołu luf,
a później do obrotowego magazynka.
W XIX wieku nastąpił szybki rozwój broni
palnej, począwszy od karabinów, a na artylerii
kończąc. W ciągu stu lat, które minęły
pomiędzy końcem epoki napoleońskiej
a początkiem Wielkiej Wojny, zasięg karabinów
wojskowych zwiększył się kilkakrotnie,
ich szybkostrzelność zwiększyła się kilkakrotnie
(lub kilkasetkrotnie, jeśli weźmiemy pod
uwagę broń maszynową). Zmiany w artylerii
były jeszcze bardziej znaczące: jej zasięg
zwiększył się kilkadziesiąt razy, moc pocisków
– biorąc pod uwagę kształt, masę, rodzaj
ładunku – kilkaset razy. Ewolucję, jaką
w tym samym czasie przeszły pistolety, należy
określić więc jako żałosną.
W 1814 r. podstawowym rodzajem pistoletu
wojskowego był jednostrzałowy pistolet
skałkowy. W latach 40. XIX wieku zamki skałkowe
zastąpiono zamkami kapiszonowymi,
co odbywało się najczęściej drogą prostej
modernizacji: zmieniano kurek pozbywając
się skałki, a panewkę, w którą sypano proch,
zamieniano na kominek, w którym osadzano
kapiszon. Wojna amerykańsko-meksykańska
toczona w latach 1846-1848 przyniosła
pewną sławę rewolwerom kapiszonowym,
ale nawet w Stanach Zjednoczonych masowo
używano jednostrzałowych pistoletów
w czasie wojny secesyjnej, a armie europejskie
wciąż przyjmowały do uzbrojenia jednostrzałowe
pistolety.
Ówczesne rewolwery kapiszonowe ładowano
tak samo, jak pistolety: od wylotu
one jednak jedynie do samoobrony dla cywilów:
Model 1 strzelał amunicją kalibru .22
Short, a modele 2, 3, 4, podobnymi nabojami
.30 oraz .32. Amunicja kalibru .22 Short
jest produkowana i używana do dziś, przede
wszystkim w zastosowaniach sportowych.
Jest śmiertelna w bardzo specyficznych okolicznościach
– strzał należy oddać z niewielkiej
odległości i dokładnie wymierzyć – więc
dziś ma znikome wartości obronne. Jednak
dopóki nie wynaleziono antybiotyków, każdy
postrzał niósł ryzyko zakażenia, gangreny
i śmierci w męczarniach, więc nawet anemiczne
naboje odstraszały napastników. Były
natomiast bezużyteczne na polu walki: cóż
bowiem przyjdzie oficerowi z tego, że postrzelony
przez niego wróg umrze w szpitalu
na gangrenę dwa tygodnie po bitwie, skoro
najpierw zdoła użyć bagnetu i zabije naszego
bohaterskiego oficera uzbrojonego w kieszonkowy
pistolet?
Pierwsze pistoletowe naboje scalone były
anemiczne, ponieważ były nabojami bocznego
zapłonu: ładunek inicjujący znajdował
się w kryzie łuski, jej ścianki musiały być więc
cienkie, co ograniczało ilość ładunku miotającego.
Wkrótce pojawiły się jednak naboje scalone
centralnego zapłonu, w którym ładunek
inicjujący znajdował się w centralnie umieszczonej
spłonce: Amerykanin Hiram Berdan

BROŃ STRZELECKA
opatentował ją w 1866 r., Anglik Edward
Boxer w 1869. W spłonce Berdana kowadełko,
w które uderzał „młot” iglicy było częścią
łuski, niegdyś bowiem tak drobny element
łatwiej było wykonać w mosiądzu. Dziś stosuje
się niemal wyłącznie rozwiązanie Boxera,
w którym kowadełko jest częścią spłonki.
doprowadziły do bankructwa amerykańską
firmę, bowiem gdy już Smith i Wesson zainwestowali
w maszyny, aby sprostać zamówieniu,
w państwie carów zmieniono prawa patentowe:
wszystko, co nie było opatentowane
w Rosji, można było produkować bez opłat
licencyjnych. Smith & Wesson Model 3 zaczął
więc być produkowany w Tule, a Horacy Smith
i Daniel Wesson zostali na lodzie...
Rewolwer Chamelot-Delvigne stał się z kolei
regulaminową bronią armii francuskiej
Czterolufowy pistolet Sharpsa, pierwszy pistolet wielostrzałowy na nabój scalony, produkowany masowo.
Amerykański wojskowy nabój .38 Long Colt z rozmiarami podanym w calach. Kaliber .38 oznacza
– i to raczej mniej niż więcej – średnicę… łuski.
Amerykanie i Europejczycy
Na początku lat 70. XIX wieku, wraz z pojawieniem
się naboju scalonego centralnego zapłonu,
wielostrzałowe rewolwery wojskowe
nagle nabrały sensu: można było skonstruować
pistolet o dużej mocy, który ładowało
się równie szybko, co strzelało. Pierwszym
z nich był austriacki Gasser Armeerevolver
M1870(/74). Z oznaczenia widać, że ta pionierska
konstrukcja wymagała dopracowania,
więc nie miała większego wpływu na rynek
wojskowej broni bocznej.
Dużo bardziej wpływowe były amerykański
rewolwer Smith & Wesson Model 3 oraz
francuski – a raczej zachodnioeuropejski
– rewolwer Chamelot-Delvigne. Ten pierwszy
można było błyskawicznie załadować,
bowiem jego rama była łamana i dawała doskonały
dostęp do bębenka. Z tego drugiego
można było błyskawicznie strzelać, był to bowiem
rewolwer „podwójnego działania”. Amerykańskie
rewolwery działały tak, że naciśnięcie
spustu uruchamiało kurek i powodowało
strzał, ale odciągnięcie kurka – i sprzężonego
z tym obrócenia bębna – należało dokonać
oddzielnym ruchem kciuka lub dłoni. Europejskie
rewolwery działały tak, że naciśnięcie
spustu powodowało zarówno obrócenie bębna,
jak i odciągnięcie kurka i jego natychmiastowe
opadnięcie. Rewolwery pojedynczego
działania wymagają mniejszej siły naciśnięcia
spustu, mogą być więc celniejsze. Na co warto
zwrócić uwagę, amunicja do niemal wszystkich
ówczesnych rewolwerów wojskowych
wywodziła się z amerykańskiego naboju
określanego jako .44 Russian, o średnicy
pocisku około 10,9 mm.
Smith & Wesson Model 3 stał się w 1870 r.
regulaminową bronią US Army oraz kilkunastu
innych państw, w tym Hiszpanii i Japonii,
a także – jako 4,2-линейный револьвер
системы Смита-Вессона образца 1871 года
– Rosji. Interesy z imperium rosyjskim niemal
w 1873 r. i kilku innych armii, w tym belgijskiej,
włoskiej czy szwajcarskiej. Inne nacje z reguły
przyjmowały do uzbrojenia kopie rewolweru
francuskiego albo amerykańskiego, z rzadka
produkując coś oryginalnego z lepszym lub
gorszym skutkiem. Wyjątkowo nie sprawdził
się niemiecki Reichsrevolver (Komissionrevolver),
natomiast dużą sławę zdobył Colt
Single Action Army, wprowadzony do służby
w US Army w 1873 r. Nie miał on ani zalet
Smith & Wesson Model 3, ani zalet rewolweru
Chamelot-Delvigne, jego produkcję liczono
w dziesiątkach tysięcy, a nie w setkach tysięcy,
ale był prosty na granicy prymitywizmu i trafił
nie tylko do armii, ale również do rąk cywilów.
Jest więc dziś popularny...
Można przyjąć założenie, że współczesna
popularność broni historycznej jest odwrotnie
proporcjonalna do jej skuteczności.
W 1903 r. powstał film pt. „The Great Train
Robbery”, który zapoczątkował modę na westerny.
Koniecznym rekwizytem westernowym
były rewolwery, sięgnięto zatem po takie,
które były dostępne: cywilne Colty SAA
zwane Paecemakerami. Dużo doskonalsze
S&W Model 3 – zwane Schofieldami – były
niedostępne, wciąż bowiem uznawano
je za przydatne i albo używano, albo trzymano
w magazynach, skąd w 1915 r. wyciągnięto
je i wysłano do państw Ententy.
Gdy w latach 60. moda na westerny trafiła
do Europy, gdzie rewolwery nie były dostępne,
rozpoczęto fabrykację ich replik, przede
wszystkim we Włoszech, w których powstawały
spaghetti-westerny. Choć historycznie
właściwym wyborem byłyby Schofieldy,
to jednak produkowano Peacemakery, bowiem
to one kojarzyły się z filmami o Dzikim
Zachodzie (sukces europejskich replik
spowodował z kolei wznowienie produkcji
Coltów SAA w USA). Rewolwerów w Europie
nie było, bowiem zostały one albo zużyte
w czasie wojen, albo pochowane w magazynach,
a następnie planowo zniszczone.
Wynikało to z antykorupcyjnej polityki wielu
państw zachodnioeuropejskich, które
nie pozwalały na przejmowanie majątku
wojskowego przez cywilów.
Francuskie Chamelot-Delvigne przez
cały ten czas nie straciły na swojej wartości:
używano ich w czasie I wojny światowej, następnie
w czasie II wojny światowej, a dożyły
swoich dni dużo później w rękach francuskich
policjantów i żandarmów. Popularne
stały się natomiast pistolety niemieckie, nie
tyle ze względu na ich wady techniczne (ale
o nich też trzeba pamiętać), co ze względu
na wady systemowe państwa niemieckiego.
Zjednoczone Niemcy nie wygrały żadnej
wojny – poza wojną z Hererami w Afryce Południowo-Zachodniej
– a po każdej przegranej
zwycięzcy zabierali na pamiątkę niemieckie
dziewczyny i niemieckie pistolety. Nie
trzeba daleko szukać: w listopadzie 1918 r.
Niemcom w Warszawie Parabelki i Mausery
zabierali nawet uczniowie gimnazjów.
Manowce ewolucji
Gdy latem 1914 r. wybuchła wojna, niemal
wszyscy byli przekonani, że skończy się ona
przed Bożym Narodzeniem. Nie widziano więc
potrzeby, żeby zwiększyć liczbę pistoletów.
Poza tym istotne było pytanie: do czego one
właściwie miałyby być potrzebne? W dzikich
71

Jędrzej Korbal
Droga ku rozpoznawczym
oddziałom specjalnym WP
84
Przestarzała organizacja
i brak odpowiedniego wyposażenia
technicznego sprawiły,
że w połowie lat 30.
ub. wieku oddziały WP dedykowane
zbieraniu informacji
o nieprzyjacielu były nieprzygotowane
do wykonania
swoich zadań. Ich sprawne
funkcjonowanie na nowoczesnym
polu bitwy stawało
pod realnym znakiem zapytania.
Na poprawę tego
stanu wpłynąć miały m.in.
wnioski z przeprowadzanych
w połowie dekady ćwiczeń
doświadczalnych oraz opracowane
w kraju nowoczesne
elementy wyposażenia,
w tym tak potrzebny sprzęt
łączności radiowej.
Oddział rozpoznawczy DP:
ćwiczenie 7a
W programie studiów doświadczalnych WP
na rok 1936 ujęto ćwiczenie oznaczone numerem
7a, dotyczące oddziału rozpoznawczego
w ramach WJ piechoty. Powyższe
działania stanowiły kontynuację prac prowadzonych
już w roku poprzednim. Wytypowana
do realizacji zadania 20. DP miała otrzymać
Oddział Rozpoznawczy (dalej: OR) w składzie:
szwadron kawalerii dywizyjnej (dalej: szwadron
KD), kompania kolarzy, pluton ckm
na taczankach, pluton czołgów TK oraz pluton
artylerii. Dodatkowym celem ćwiczeń,
wykraczającym poza zbadanie przydatności
eksperymentalnego OR miała być weryfikacja
możliwości sformowania szwadronu KD
i kompanii kolarzy w oparciu o przysposobienie
wojskowe konne (dalej: PW konne)
i powoływanych na czas ćwiczeń rezerwistów
wraz z rowerami. Nadzór nad przebiegiem
ćwiczenia 7a sprawował Inspektor Armii gen.
dyw. Tadeusz Piskor, na podstawie którego
wytycznych szczegółowe rozkazy wydawał
DepPiech. MSWojsk.
Już sama analiza potrzebnych do przeprowadzenia
powyższego studium doświadczalnego
sił i środków wskazuje, że formowanie
OR o zaproponowanym składzie nie było
sprawą prostą. Aby skompletować przewidziany
planem ćwiczeń oddział należało zaangażować
sześć podmiotów:
Brygada Kawalerii Baranowicze, w oparciu
o junaków z PW konnego, wystawiała czteroplutonowy
szwadron KD z plutonem ckm
na taczankach oraz poczet dowódcy OR;
dowódca DOK IX dostarczał rzędy
końskie zwolnione czasowo z zapasu mob.
i niezbędne dla uczestniczących w ćwiczeniu
„małych koni” wypożyczonych od właścicieli
prywatnych;
jeden z pułków piechoty 20. DP wystawiał
kompanię kolarzy złożoną z rezerwistów
młodszych roczników, tj. do 30 lat;
patrol motocyklowy (2 maszyny) zabezpieczał
Dowódca Broni Pancernych;
dwa patrole telefoniczne, patrol sygnalizacyjny
(płachty) oraz patrol gołębi pocztowych
wystawiał samodzielnie dowódca 20. DP;
dwie stacje RKD (jedna dla OR, druga
dla dowódcy DP) dostarczał Dowódca Wojsk
Łączności;
pluton artylerii lekkiej wystawił dla
potrzeb ćwiczenia 20. pal;
brak informacji dotyczących ujętego
w tabeli organizacyjnej ćwiczenia 7a plutonu
czołgów TK.
Szczęśliwie do dziś zachowało się, sporządzone
przez dowódcę 20. DP, kompletne
sprawozdanie z powyższego przedsięwzięcia,
które przesłano do DepPiech.
13 listopada 1936 roku. Wymieniony powyżej
OR skompletowano na terenie OC Leśna
6 września. Poczet dowódcy zorganizowała
ostatecznie 20. DP korzystając z oficerów
i szeregowych służby czynnej. Skład pocztu
prezentował się następująco: dowódca OR
z luzakiem konnym, adiutant dowódcy OR
z luzakiem konnym, oficer łączności, trębacz,
2 gońców konnych, 2 patrole telefoniczne
konne, 1 patrol łączności z lotnikiem
i 2 motocykle. Szwadronu KD nie udało się
sformować z junaków PW oraz koni z wynajmu.
W rzeczywistości „skombinowano”
go z rezerwistów i krakusów oraz koni z poboru.
Pluton ckm na taczankach bez trudności
wystawiła BK Baranowicze. Kompania
kolarzy, poza dowódcą kompanii z pocztem
i drużyną gospodarczą, liczyła 3 plutony
strzeleckie. Według założeń miała ona zostać
utworzona z rezerwistów powołanych
z własnymi rowerami. Wobec jednak znacznego
niedoboru tej kategorii rezerwistów
(o czym mowa dalej), ich braki zastąpiono
szeregowymi służby czynnej z własnymi rowerami.
Pluton artylerii lekkiej z 20. pal przyjął
skład: dowódca plutonu, zastępca dowódcy
plutonu, 2 działa, 1 jaszcz i dwa patrole
telefonicznie na wozie.
W myśl wytycznych DepPiech. w ramach
utworzonego OR studiowano wyłącznie
zagadnienia pracy rozpoznawczej. Jedynym
odstępstwem od tej zasady była ocena