Rocznik Ziemi Kłodzkiej

TOWARZYSTWO MI£OŒNIKÓW ZIEMI K£ODZKIEJ 

ROCZNIK ZIEMI K£ODZKIEJ 

WYDANIE INTERNETOWE 

TOM XXV 

POD REDAKCJ¥ 

ADAMA £¥CKIEGO 

K£ODZKO 2018

Rada Programowa 

Dr Kazimierz Czechowicz, Krystyna Rudysz-Toczyñska, 

dr Ignacy Einhorn, Leszek Majewski, Bronis³aw Kamiñski, 

Adam £¹cki 

Kolegium Redakcyjne 

Adam £¹cki, Jerzy Król, Maria Ozierañska, 

Ireneusz Rêczkowski, dr Ignacy Einhorn, dr Kazimierz Czechowicz 

Redaktor koordynator 

Ma³gorzata Matusz 

Redaktor techniczny 

sk³ad i ³amanie 

Janusz Redmerski 

Redakcja internetowa 

Jacek Mateusiak 

Firma Mateusiak Group 

Projekt ok³adki 

Zbigniew Turkiewicz 

Wszelkie prawa zastrze¿one 

Wydawca i adres redakcji: 

Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej 

Pl. Jagie³³y 1, 57-300 K³odzko

WSTÊP 

Z twórcz¹ eufori¹ wskrzeszamy Rocznik Ziemi K³odzkiej, bêd¹cy 

unikalnym wydawnictwem regionalnym na Ziemi K³odzkiej o znaczeniu 

historycznym. Od 1948 r. do 2004 r. drukiem ukaza³y siê 24 tomy - periodyku 

o charakterze popularnonaukowym, tworzonym przez pasjonatów na czele 

z ówczesnym, charyzmatycznym prezesem Towarzystwa Mi³oœników Ziemi 

K³odzkiej Eugeniuszem Kaczmarkiem, który, niestety, odszed³ od nas 

w 2008 r. Tym bardziej nie bêdê ukrywaæ, ¿e dzisiejsze wznowienie 

Rocznika jest dla mnie jednym z wa¿niejszych wydarzeñ w ¿yciu, bardzo 

ekscytuj¹cym i wzruszaj¹cym. Tak, proszê Pañstwa, wzruszaj¹cym, albowiem 

ostatnie wydanie Rocznika mia³o miejsce w 2004 r., kiedy by³em 

starost¹ k³odzkim i nigdy nie zapomnê niespotykanej elokwencji i soczystych 

argumentów oraz swoistego ¿aru w oczach prezesa Kaczmarka, który 

swoim wyj¹tkowym, tubalnym g³osem zabiega³ o wsparcie na kontynuowanie 

inicjatywy Rocznika. Takie wsparcie zawsze otrzymywa³. 

Po czternastu latach przerwy i dwóch latach mojej prezesury 

w Towarzystwie Mi³oœników Ziemi K³odzkiej mam szczêœcie na nowo 

otworzyæ zamkniêt¹ ksiêgê Rocznika Ziemi K³odzkiej wraz z zapisanym 

w niej kolejnym rozdzia³em. Zanim jednak przejdê do krótkiego 

wprowadzenia do artyku³ów, które wype³niaj¹ niniejsze wydawnictwo, 

winny jestem Pañstwu pewne wyjaœnienie. Otó¿, termin „ziemia k³odzka” 

w tekstach zdecydowanej wiêkszoœci autorów pisany jest wielk¹ liter¹, 

zwa¿ywszy na regionalny charakter wydawnictwa, jak równie¿ 

emocjonalny, uczuciowy zwi¹zek z tym obszarem, który zawarty jest 

w samej nazwie naszego Towarzystwa. Inni pozostali przy pisowni ma³¹ 

liter¹, bo nie jest to nazwa geograficzna, zgodnej z Wielkim S³ownikiem 

Ortograficznym. 

Rocznik 2018 tom XXV rozpoczyna artyku³ pt. „¯yczliwy i otwarty dla 

ludzi. Zbigniew Kulczycki wspó³za³o¿yciel Towarzystwa Mi³oœników Ziemi 

K³odzkiej i jego pierwszy prezes” Ireny Klimaszewskiej. Autorka 

z w³aœciw¹ sobie wnikliwoœci¹ i starannoœci¹ przypomina cz³owieka, który 

z K³odzczyzn¹ zwi¹zany by³ stosunkowo krótko - g³ównie w latach 

1947-1948, kiedy piastowa³ urz¹d starosty k³odzkiego, ale z uwagi na 

swoje zaanga¿owanie spo³eczne, zapisa³ siê w niej cennymi dzia³aniami, 

5

w tym utworzeniem TMZK. Jest to pierwsze tak dok³adne przedstawienie 

sylwetki Z. Kulczyckiego, które nie by³oby mo¿liwe bez ¿mudnych 

poszukiwañ w archiwach. 

Za spraw¹ artyku³u pt. „Tajemnice XVI-wiecznego manuskryptu ze 

zbiorów Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej” Krystyny Oniszczuk- 

Awi¿eñ cofamy siê o kilka stuleci do miasta Radkowa i tocz¹cego siê w nim 

¿ycia kupieckiego mieszkañców. Publikacja na ten temat nie jest 

przypadkowa; nawi¹zuje do odnalezienia w 2016 r. owej ksiêgi 

rêkopiœmiennej w zasobach TMZK. Jakkolwiek fakt ten ujrza³ œwiat³o 

dzienne, rozpisywa³a siê o nim prasa lokalna, to artyku³ K. Oniszczuk- 

Awi¿eñ jest pierwszym, który tak szeroko i dog³êbnie opisuje ów Kaufbuch 

od danych technicznych po zawartoœæ merytoryczn¹, co wymaga³o 

benedyktyñskiej pracy autorki. 

Dr Lech W³odarczyk pochyla siê nad jednym z bogactw naszego 

subregionu, jakim niew¹tpliwie s¹ wody lecznicze i dzia³aj¹ce w oparciu 

o nie uzdrowiska. W artykule pt. „Paradygmaty rozwoju uzdrowisk Ziemi 

K³odzkiej w procesie przemian spo³eczno-gospodarczych” autor porusza ich 

problematykê w dobie transformacji ustrojowej i odnajdywania siê w nowej, 

rzeczywistoœci gospodarki rynkowej. W tekœcie stawia te¿ wa¿ne pytania 

dotycz¹ce m.in. pogodzenia ochrony walorów œrodowiska przyrodniczego 

z nadmiernym obci¹¿eniem, wynikaj¹cym choæby z ruchu turystycznego. 

Na ³amach Rocznika 2018 przypominamy o Muzeum Filumenistycznym 

w Bystrzycy K³odzkiej. Wydawa³oby siê, ¿e jest to spokojna, lekko ospa³a 

miejska instytucja kultury z wieloletnim sta¿em, prowadz¹ca dzia³alnoœæ 

g³ównie wystawiennicz¹ w oparciu o sta³e ekspozycje. Nic bardziej 

mylnego. W artykule pt. „Platynowy okres Muzeum Filumenistycznego” 

Bogus³aw Bieñkowski zwraca uwagê nie tylko na jedyne w swoim rodzaju 

eksponaty, jakie siê w niej znajduj¹, a przede wszystkim na fakt, i¿ jest to 

unikat w skali kraju i jedno z zaledwie czterech takich muzeów w Europie. 

Naszej uwadze nie móg³ ujœæ fakt, i¿ w tym roku mija 25. rocznica 

utworzenia Parku Narodowego Gór Sto³owych z siedzib¹ w Kudowie- 

Zdroju. Na ³amach Rocznika temat ten przybli¿a Bartosz Ma³ek - dyrektor 

PNG. Jako praktyk, znawca gór, wieloletni pracownik Parku w artykule 

oddaje rys historyczny ochrony Gór Sto³owych, drogê do utworzenia PNGS, 

jak równie¿ jego obecne znaczenie. Artyku³ niew¹tpliwie porz¹dkuje wiedzê 

6

o Górach Sto³owych w kontekœcie utworzenia na ich terenie parku 

narodowego, bêd¹cego jednym z m³odszych w Polsce. 

Z kolei w 2019 roku minie æwieræ wieku od zorganizowania w Polanicy- 

Zdroju pierwszych Miêdzynarodowych Targów Uzdrowiskowo-Turystycznych 

„Natura-Sanat”. Na ³amach Rocznika przywo³ujemy je w artykule 

pt. „By³y sobie targi w Polanicy-Zdroju” Romana Szymañskiego jednego 

z organizatorów. Autor z subiektywnym odczuciem, rok po roku, 

przeprowadza nas przez tê imprezê, przypominaj¹c jej program, ludzi 

i instytucje w ni¹ zaanga¿owane. „Natura-Sanat” to ju¿ historia - przetrwa³y 

10 lat, ale wci¹¿ pozostaje jako jedyna impreza targowa na Ziemi K³odzkiej. 

Wraz z przemianami ustrojowo-gospodarczymi w naszym kraju na 

obszarach, które z uwagi na mniej sprzyjaj¹ce warunki rozwoju 

potrzebowa³y dodatkowego wsparcia, pojawia³y siê specjalne strefy 

ekonomiczne. O tym zagadnieniu w odniesieniu do powiatu k³odzkiego 

pisze, bazuj¹c na w³asnych doœwiadczeniach w bran¿y - dr in¿. Kazimierz 

Czechowicz, który przez kilkanaœcie lat by³ dyrektorem zarz¹dzaj¹cym 

polskiej czêœci Grupy Steinhoff i budowa³ KPM K³odzko od powstania do 

2003 r., a w l. 1997-2002 - cz³onkiem kierownictwa grupy Steinhoff 

w Europie. Natomiast wczeœniej by³ przedstawicielem grupy w regionie 

po³udniowym Polski. 

Artyku³, który zamyka Rocznik Ziemi K³odzkiej 2018, poœwiêcony 

zosta³ Wambierzycom, w dobie ich jubileuszu 800-lecia (1218-2018). 

A artykule pt. „Wambierzyce - 800 lat w „Kraju Pana Boga” o. Albert 

Krzywañski przypomina historiê tego wyj¹tkowego miejsca, zarówno w 

sferze materialnej, jak i duchowej, oraz jego obecne znaczenie dla powiatu 

k³odzkiego. Jednoczeœnie systematyzuje i dokumentuje wydarzenia, jakie 

odby³y siê w ramach obchodów jubileuszowych od koncertów po Dekret 

Penitenciarii Apostolskiej, udzielaj¹cej odpustu zupe³nego wiernym. 

Mam nadziejê, ¿e Czytelnicy z sympati¹ odbior¹ do³¹czony do Rocznika 

suplement w postaci wiersza k³odzczanina Jerzego Taurogiñskiego pt. 

„O Ziemi K³odzkiej”, wykreowanego przez Towarzystwo Mi³oœników 

Ziemi K³odzkiej podczas jednego z wydarzeñ artystycznych pt. „Potêga 

S³owa” w 2017 roku. 

Na chwilê obecn¹ tom XXV Rocznika Ziemi K³odzkiej 2018 jest tylko 

w wersji elektronicznej, dostêpnej na: www.tmzk.com (Zak³adka: Rocznik 

7

Ziemi K³odzkiej). Co wiêcej, po raz pierwszy ukazuje siê w tak dostêpnej 

dla wszystkich formie, bior¹c pod uwagê powszechnoœæ internetu. Niemniej 

jako Towarzystwo do³o¿ymy wszelkich starañ, aby w przysz³ym roku 

ukaza³a siê wersja klasyczna Rocznika drukowana, jak za dawnych lat. 

A zatem niniejsze wydanie proszê, aby potraktowali Pañstwo jako 

wskrzeszenie dzie³a naszych poprzedników, mistrzów regionalizmu, które 

zostanie zmaterializowane, a ¿yczliwy Pañstwa odbiór ju¿ na tym etapie 

doda nam skrzyde³ w dalszej, spo³ecznej pracy, któr¹ zostawiamy trwa³e, 

pisemne œlady. 

Szanowni Pañstwo, Rocznik Ziemi K³odzkiej 2018 stanowi pracê 

zbiorow¹ wielu osób oraz zaanga¿owanie, w tym finansowane, Towarzystwa 

Mi³oœników Ziemi K³odzkiej. Nie sposób by³oby jednak udŸwign¹æ tego 

zadania, gdyby nie pomoc ze strony: Zarz¹du Powiatu K³odzkiego na czele 

ze starost¹ Maciejem Awi¿eniem, który przyzna³ TMZK dotacjê na 

realizacjê zadania pn. „Wznowienie Publikacji „Rocznika Ziemi K³odzkiej 

2018” w wersji internetowej”, a tak¿e Burmistrza Miasta K³odzka Micha³a 

Piszki, Muzeum Ziemi K³odzkiej, K³odzkiego Oœrodka Kultury i innych 

partnerów. Wszystkim serdecznie dziêkujê. 

Z wyrazami szacunku 

i optymizmu 

Adam £¹cki 

Prezes TMZK 

Przewodnicz¹cy 

Kolegium Redakcyjnego 

8

IRENA KLIMASZEWSKA 

1 

¯YCZLIWY I OTWARTY DLA LUDZI . 

ZBIGNIEW KULCZYCKI WSPÓ£ZA£O¯YCIEL 

TOWARZYSTWA MI£OŒNIKÓW ZIEMI K£ODZKIEJ 

I JEGO PIERWSZY PREZES 

Historyk Ryszard G³adkiewicz, w nekrologu poœwiêconym pamiêci 

Zbigniewa Kulczyckiego, napisa³, i¿ intencj¹ opracowania by³a „…potrzeba 

zachowania w spo³ecznej pamiêci choæby podstawowych danych o ¿yciu 

i dzia³alnoœci cz³owieka, którego imiê nierozerwalnie zwi¹zane jest z rodzeniem 

siê powojennego polskiego K³odzka, a wielki wk³ad w ten wa¿ny 

2 

rozdzia³ dziejów miasta i regionu niepodwa¿alny” . Autorka niniejszego 

tekstu mog³aby siê podpisaæ pod tymi s³owami, przyœwiecaj¹ jej bowiem 

podobne intencje, idea, aby po kilkudziesiêciu latach, jakie up³ynê³y od 

pobytu Z. Kulczyckiego na Ziemi K³odzkiej, jak te¿ od wydania periodyku 

z owym biogramem, przypomnieæ, 

m.in. obecnemu m³odemu pokoleniu 

mieszkañców Ziemi K³odzkiej, tê 

niew¹tpliwie zas³u¿on¹ dla regionu 

sylwetkê. Tym bardziej, ¿e nie tak 

dawno (2017) uroczyœcie obchodzone 

70-lecie powstania Towarzystwa 

Mi³oœników Ziemi K³odzkiej 

(dalej: TMZK) przywo³a³o 

postaæ Z. Kulczyckiego, wspó³za- 

³o¿yciela i pierwszego prezesa tego 

Towarzystwa. Kolejnym asumptem 

do podjêcia tematu jest planowane 

reaktywowanie, po kilkunastu latach 

przerwy, edycji „Rocznika Ziemi 

K³odzkiej”, periodyku TMZK. 

Wydanie pierwszego tomu „Rocz- 

3 

nika K³odzkiego” równo 70 lat temu 

jest m.in. równie¿ zas³ug¹ 

Z. Kulczyckiego. Zasadne wydaje 

Zbigniew Kulczycki. Ze zbiorów 

Muzeum Ziemi K³odzkiej w K³odzku. 

(Autor nieznany) 

9

siê wiêc zaistnienie na ³amach wznowionego czasopisma materia³u poœwiêconego 

pierwszemu prezesowi jednego z najstarszych na pó³nocnych i zachodnich 

terenach Polski towarzystw kulturalnych. 

Zaznaczyæ nale¿y, ¿e niniejszy materia³ w ¿adnym wypadku nie pretenduje 

do ca³oœciowego opracowania sylwetki i dorobku ¿ycia 

Z. Kulczyckiego. Jest jedynie prób¹, wobec braku szerszych opracowañ 

poœwiêconych tej postaci oraz znacznego rozproszenia materia³ów zawieraj¹cych 

informacje o Z. Kulczyckim, zebrania tych wiadomoœci i przedstawienia 

bohatera artyku³u g³ównie w kontekœcie jego zwi¹zków z Ziemi¹ 

K³odzk¹, choæ w tekœcie znajd¹ siê tak¿e w¹tki niezwi¹zane z jego prac¹ 

w K³odzku, jak chocia¿by póŸniejsza dzia³alnoœæ piœmiennicza. Pobyt 

Kulczyckiego na Ziemi K³odzkiej, choæ zaledwie pó³toraroczny, i wspó³praca 

z aktywnymi twórczo osobami tworz¹cymi tu intelektualn¹ elitê 

okresu powojennego zaowocowa³y bowiem intensywn¹ dzia³alnoœci¹ na 

polu zawodowym i spo³ecznym, która szybko przyniosa wymierne efekty. 

STAN BADAÑ 

W literaturze poœwiêconej dziejom K³odzczyzny nie spotykamy wielu 

informacji na temat Z. Kulczyckiego. Szczególnie widoczny jest brak 

obszerniejszych danych o sprawowaniu przez niego funkcji starosty 

k³odzkiego czy prezesa TMZK. Poza wspomnianym wy¿ej tekstem 

R. G³adkiewicza z 1985 r., jak te¿ zamieszczonych w jednej z publikacji 

4 

lakonicznego biogramu oraz wspomnieñ samego Z. Kulczyckiego , znaczna 

czêœæ przejrzanych pod k¹tem tego artyku³u materia³ów regionalnych 

nie zawiera jakiejkolwiek wzmianki poœwiêconej tej postaci, 

w niektórych s¹ to jedynie napomkniêcia, w nielicznych kilkuzdaniowe 

teksty. Przypomnijmy wiêc, poza wymienionymi ju¿ pozycjami, o niewielkim 

biogramie Z. Kulczyckiego, który zaistnia³ w drugim tomie Popularnej 

5 

Encyklopedii Ziemi K³odzkiej , podobnie w S³owniku geografii turystycznej 

6 

Sudetów, t.15: Kotlina K³odzka i Rów Górnej Nysy . Zupe³nie lakoniczne 

zapiski odnajdujemy w niektórych tomach „Rocznika Ziemi K³odzkiej”, czy 

te¿ w innych publikacjach TMZK, które najczêœciej ograniczaj¹ siê do 

podania informacji o wybraniu Kulczyckiego na prezesa TMZK, czy 

7 

pe³nieniu przez niego funkcji starosty k³odzkiego . 

Zaledwie wzmianki zauwa¿amy w tak obszernych i wa¿nych 

10

w powojennej, polskiej historiografii pozycjach, jak: K³odzko, dzieje mia- 

8 9 10 

sta , Dzieje ziemi k³odzkiej , czy Kladsko. Dìjiny regionu , co jednak¿e nie 

dziwi wobec ogromu tematów (a wraz z tym koniecznoœci ich selekcji), jakie 

przysz³o zamieœciæ autorom na stronach tych publikacji. 

Zdecydowanie wiêcej danych, ale tych dotycz¹cych zaanga¿owania 

Kulczyckiego w dzia³alnoœæ turystyczn¹, które zaowocowa³o utworzeniem 

k³odzkiego Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Tatrzañskiego (dalej: PTT) 

zawieraj¹ niektóre materia³y poœwiêcone rozwojowi turystyki sudeckiej. 

O powi¹zaniach Kulczyckiego z ruchem turystycznym w regionie interesuj¹cy 

materia³ przedstawia Piotr Sroka, autor pracy o turystyce w Sudetach 

11 

w latach 1945-1956 , jak te¿ Krzysztof R. Mazurski w swoim opracowaniu 

12 

dziejów turystyki sudeckiej . Informacje na ten temat przynosz¹ równie¿, 

nieco starsze, opracowania Z. Kulczyckiego i Bart³omieja Ranowicza 

15 

oraz publikacja wydana z okazji 50-lecia k³odzkiego Oddzia³u PTTK . 

13 14 

Cenne wiadomoœci na temat utworzenia i dzia³alnoœci k³odzkiego 

Oddzia³u PTT oraz aktywnoœci Kulczyckiego jako jego pierwszego prezesa 

odnajdujemy w archiwaliach wytworzonych przez Oddzia³ w latach 40. XX 

wieku (wykorzystanych w opracowaniach Z. Kulczyckiego, B. Ranowicza, 

P. Sroki), na które sk³adaj¹ siê protoko³y z posiedzeñ Oddzia³u, listy obec- 

16 

noœci, korespondencja, kosztorysy, sprawozdania itp. . Wypada ¿a³owaæ, ¿e 

kwerenda dokonana w zbiorach archiwalnych TMZK, ze wzglêdu na brak 

materia³ów z lat 40. XX w. nie przynios³a oczekiwanych rezultatów. 

Istotne wzmianki o dzia³alnoœci Kulczyckiego na Ziemi K³odzkiej 

znajdziemy w prasie z lat 40. XX w., w skromnych objêtoœciowo artyku³ach, 

czêsto przybieraj¹cych postaæ notek, dotycz¹cych utworzenia TMZK 

i k³odzkiego Oddzia³u PTT lub dzia³añ podejmowanych przez starostwo 

k³odzkie. Kwerenda takich tytu³ów jak „S³owo Polskie” i „Trybuna 

Dolnoœl¹ska” z lat 1947-1948, a wiêc z okresu pobytu Kulczyckiego 

w K³odzku, pozwoli³a w pewnym stopniu uzupe³niæ dane dotycz¹ce jego 

aktywnoœci na Ziemi K³odzkiej, ukazuj¹c przy tym szczególn¹ atmosferê 

tamtych powojennych czasów okreœlon¹ przez ówczesn¹ politykê rz¹du 

polskiego. 

Uzupe³niaj¹c powy¿szy stan badañ, uwzglêdniaj¹cy g³ównie materia³y 

regionalne, nale¿y dodaæ, ¿e w opracowaniu sylwetki bohatera niniejszego 

artyku³u, w kwestii dotycz¹cej jego dzia³alnoœci poza Ziemi¹ K³odzk¹, 

11

pomocne by³y: wymieniony wy¿ej nekrolog, jak te¿ wspomnienie napisane 

po œmierci Kulczyckiego i zamieszczone w jednym z tomów „Ziemi”, pisma 

17 

poœwiêconego krajoznawstwu . Natomiast przegl¹d czasopism turystycznych 

i krajoznawczych, takich jak m.in. „Ziemia”, „Wierchy” i „Œwiatowid”, 

w poszukiwaniu informacji o bohaterze artyku³u oraz materia³ów opracowanych 

przez samego Kulczyckiego pozwoli³ m.in. na krótk¹ prezentacjê jego 

dorobku piœmienniczego. 

Z uwagi na popularnonaukowy charakter opracowania, jak równie¿ 

ograniczon¹ liczbê stron bêd¹cych do dyspozycji autorki tekstu, nie w³¹czono 

do niniejszego szkicu analizy akt starostwa powiatowego, przechowywanych 

w Archiwum Pañstwowym we Wroc³awiu i w jego Oddziale 

w Kamieñcu Z¹bkowickim, z okresu w którym Kulczycki sprawowa³ 

urz¹d starosty. Wykorzystano jedynie sprawozdania sporz¹dzone przez 

Kulczyckiego, a zamieszczone w, niezwykle u¿ytecznym, wyborze Ÿróde³ 

18 

do dziejów K³odzczyzny . 

STAROSTA K£ODZKI 

19 

Jak dowiadujemy siê ze wspomnieñ samego Z. Kulczyckiego , do K³odzka 

zosta³ on skierowany przez Ministerstwo Ziem Odzyskanych w po³owie 

kwietnia 1947 r., w celu objêcia funkcji starosty. Wczeœniej, w latach 1945- 

1946, Kulczycki pracuje na stanowiskach administracyjnych nowo tworz¹- 

20 

cego siê pañstwa polskiego, najpierw w Kielcach, potem w Poznaniu . 

Obejmuje urz¹d starosty k³odzkiego w nie³atwym okresie powojennym, 

pe³nym problemów, napiêæ i konfliktów. Organizacja polskiej administracji 

na tych terenach wci¹¿ napotyka na ogromne trudnoœci - powoli dobiega 

koñca wielka akcja wysiedlania st¹d by³ych, niemieckich mieszkañców 

i sprowadzania polskich osadników, wci¹¿ wystêpuj¹ problemy z brakiem 

odpowiednio wykwalifikowanych kadr, czy przepisów prawnoadministracyjnych, 

co utrudnia funkcjonowanie urzêdów i instytucji. 

Brakuje wielu podstawowych produktów spo¿ywczych i przemys³owych, 

szerz¹ siê szabrownictwo i spekulacje, nieobce jest panuj¹ce wœród osiedlonych 

tu Polaków poczucie tymczasowoœci i zagro¿enia, a prowadzona 

ówczeœnie w ca³ym kraju walka polityczna miêdzy partiami: Polsk¹ Parti¹ 

Socjalistyczn¹ (dalej: PPS) i Polsk¹ Parti¹ Robotnicz¹ (dalej: PPR) 

a Polskim Stronnictwem Ludowym, przybiera na sile. Wkrótce, 

12

ezpardonowe poczynania PPR daj¹ „podwaliny pod system rz¹dów 

21 

nomenklatury” . Jednak mimo wielu problemów, niedogodnoœci, a nierzadko 

dramatów, s¹ i sukcesy, a polskie ¿ycie na K³odzczyŸnie krzepnie 

z dnia na dzieñ. Nie wdaj¹c siê w szczegó³y szeroko ju¿ omówione na ³amach 

licznych opracowañ, nale¿y stwierdziæ, ¿e na nowego, i dodajmy doœæ 

m³odego, bo 31-letniego, starostê k³odzkiego czeka³o niema³o problemów. 

Urodzony w Krakowie w 1916 r., w rodzinie z g³êbokimi tradycjami 

patriotycznymi, wykszta³cony na Uniwersytecie Jagielloñskim, gdzie 

w 1937 r. na Wydziale Filozoficznym ukoñczy³ historiê, w czasie drugiej 

wojny œwiatowej uczestnik kampanii wrzeœniowej, nastêpnie ¿o³nierz Armii 

22 

Krajowej , Z. Kulczycki, od 1945 r. cz³onek PPR, mia³ wiele atutów, aby 

sprostaæ zadaniom, jakie czeka³y na niego w K³odzku. Funkcjê starosty 

23 

k³odzkiego pe³ni³ od 26 kwietnia 1947 do 31 sierpnia 1948 r. . Starostwo 

Powiatowe mieœci³o siê wówczas, jak informuje spis abonentów telefo- 

24 

nicznych z roku 1947, na ul. Wroc³awskiej 1 (obecnie ul. Stefana Okrzei) , 

Kulczycki zaœ, jak wynika z zachowanych dokumentów, zamieszka³ 

25 

w K³odzku na ul. Janusza Kusociñskiego 11 . 

Ju¿ w kilka dni po przybyciu do K³odzka Kulczycki wzi¹³ udzia³ 

w posiedzeniu egzekutywy Komitetu Powiatowego PPR. Jak wspomina, 

podczas spotkania zastanawiano siê jakie dzia³ania podj¹æ: „…aby nowi 

mieszkañcy poczuli siê swojsko, aby stali siê pe³nymi gospodarzami Ziemi 

26 

K³odzkiej” . Kulczycki przypuszcza, ¿e prawdopodobnie wtedy te¿ u¿yto 

po raz pierwszy nazwy „Ziemia K³odzka” dla okreœlenia obszaru nazywanego 

przez jego by³ych, niemieckich mieszkañców Grafschaft Glatz (hrab- 

27 

stwo k³odzkie) . 

Wœród rozlicznych obowi¹zków, jakie wi¹za³y siê z pe³nieniem funkcji 

starosty k³odzkiego, jednym z wa¿niejszych zadañ, które przypad³y 

Kulczyckiemu by³o uporz¹dkowanie spraw wiejskich, a g³ównie zajêcie siê 

spraw¹ regulacji stosunków w³asnoœciowych na wsi i wydawaniem aktów 

nadania ziemi, co w du¿ej mierze mia³o pos³u¿yæ likwidacji panuj¹cego 

stanu niepewnoœci i sprzyjaæ integracji polskich osadników. Jak podkreœla³ 

Kulczycki: „Sprawa by³a powa¿na, gdy¿ dotyczy³a mniej wiêcej 5000 

28 

gospodarstw…” . Administracja zadba³a o odpowiedni¹ oprawê ceremonii 

wrêczania nowo osiedlonym na wsiach Polakom aktów w³asnoœci ziemi. 

Uroczystoœci nadania odbywa³y siê co niedzielê w innej wsi, czêsto 

13

z udzia³em wysokich dostojników pañstwowych, i mia³y spektakularn¹ 

oprawê - wrêczeniu nowym gospodarzom aktów nadania towarzyszy³y zabawy 

ludowe i wystêpy zespo³ów artystycznych. Pisze o tym sam Kulczycki, 

a i na ³amach prasy odnajdujemy informacje o tych dzia³aniach. 

14 

Uroczystoœci poœwiêcenia sztandaru we wrzeœniu 1947 r. K³odzko, 

pl. Boles³awa Chrobrego. Ze zbiorów Muzeum Filumenistycznego 

w Bystrzycy K³odzkiej. (Fot. B. Mecwaldowski (?))

Jak wspomina Kulczycki, by³a to praca bardzo intensywna, wymagaj¹ca 

wiele uwagi i czasu, która jednak wkrótce przynios³a efekty. „Kiedy opuszcza³em 

K³odzko w koñcu lipca 1948 r., 80% gospodarstw mia³o uregulowane 

29 

stosunki w³asnoœciowe” - podsumowuje tê formê swojej dzia³alnoœci 

Mimo podzia³u pracy i kompetencji wœród wspó³pracowników tworz¹cych 

w tym czasie obsadê starostwa, zw³aszcza pomocy ze strony wicestarosty 

Leonarda Popowa, czêsto reprezentuj¹cego starostwo podczas rozlicznych 

wydarzeñ w regionie i poza nim, Kulczycki i tak relizowa³ tu 

mnóstwo zadañ. Wiele czasu zajmowa³o staroœcie uczestnictwo w naradach 

poœwiêconych zagadnieniom gospodarczym i politycznym, jak np. udzia³, 

z racji przynale¿noœci do PPR, w zebraniach aktywu PPR i PPS z terenu 

K³odzka. Na jednym z takich spotkañ, 3 sierpnia 1947 r., podczas którego 

Kulczycki wszed³ w sk³ad prezydium zebrania, przyjêto rezolucjê na temat 

zjednoczenia obu partii i „wezwano do czystki elementów politycznie 

30 

niepo¿¹danych” . 

Nie mog³o zabrakn¹æ starosty podczas lokalnych wydarzeñ, tych mniejszej 

i wiêkszej rangi, jak np. uroczystoœæ, we wrzeœniu 1947 r., poœwiêcenia 

i wrêczenia sztandaru, ufundowanego przez mieszkañców Ziemi K³odzkiej 

31 

tutejszemu pu³kowi piechoty , na któr¹ przybyli m.in.: marsza³ek Polski 

Micha³ Rola-¯ymierski, ówczesny dowódca Œl¹skiego Okrêgu Wojskowego 

gen. Stanis³aw Pop³awski czy wicewojewoda wroc³awski 

Aleksander Barchacz. Uroczystoœæ, z udzia³em tak wysoko postawionych 

osób w pañstwie, zgromadzi³a kilkanaœcie tysiêcy mieszkañców Ziemi 

K³odzkiej oraz powiatu bystrzyckiego, dzier¿oniowskiego, strzeliñskiego 

i z¹bkowickiego. Goœci, na pl. Boles³awa Chrobrego, powita³ m.in. w³aœnie 

starosta Kulczycki. 

Starosta k³odzki uczestniczy³ te¿ w wielu tak powszechnie wówczas 

organizowanych akademiach, np. z okazji œwi¹t pañstwowych, maj¹cych 

konsolidowaæ nowe spo³eczeñstwo tych ziem, czy wiecach, zw³aszcza tych 

poœwiêconych idei po³¹czenia PPS i PPR, które mia³y, w intencji rz¹dz¹cych, 

stanowiæ wyraz poparcia dla kierunku zachodz¹cych w Polsce przemian. 

Jeden z takich wieców, w którym udzia³ wziê³y ko³a PPR i PPS z ca³ego 

powiatu, a Kulczycki wszed³ w sk³ad utworzonego na potrzeby spotkania 

32 

prezydium, odby³ siê w K³odzku 13 kwietnia 1948 r. . Sam Kulczycki 

informuje te¿ o obchodach pierwszomajowych w 1948 r., podczas których na 

15

stadionie miejskim zgromadzi³o siê kilkanaœcie tysiêcy uczestników, którzy 

nastêpnie przemaszerowali ulicami miasta pod ratusz. Zdaniem 

Kulczyckiego nie by³a to udana defilada. Jak opisuje, mimo wielotysiêcznego 

t³umu: „… brak odpowiedniej iloœci i odpowiedniej wielkoœci transparentów 

oraz anemiczne milczenie t³umu nadawa³o ca³emu pochodowi nie 

33 

najlepsze i zgo³a niekorzystne nastroje” . 

Kulczyckiego wielokrotnie proszono te¿ o uœwietnienie swoj¹ 

obecnoœci¹ ró¿nych wydarzeñ kulturalno-oœwiatowych w regionie, jak np. 

otwarcie, przy Komitecie Miejskim PPR, szko³y partyjnej, do której mia³o 

34 

uczêszczaæ ponad 40 uczniów w wieku 20-40 lat , czy udzia³, i to w charakterze 

cz³onka jury, w powiatowych eliminacjach do II Ogólnopolskiego 

Konkursu Zwi¹zkowych Zespo³ów Œwietlicowych, które odby³y siê w K³o- 

35 

dzku 25 kwietnia 1948 r. . Prasa odnotowa³a te¿ udzia³ Kulczyckiego 

w wieczorze literackim znanego pisarza, publicysty i politologa Edmunda 

36 

Osmañczyka, który odwiedzi³ K³odzko w czerwcu 1948 r. . 

Kulczyckiemu, jako staroœcie, przypad³o odpowiedzialne zadanie 

nawi¹zania stosunków polsko-czeskich, które tu¿ po zakoñczeniu drugiej 

wojny œwiatowej, w wyniku wysuwanych przez Czechos³owacjê roszczeñ 

do Ziemi K³odzkiej, by³y mocno napiête. Jednak w zwi¹zku z podpisanym 

w marcu 1947 r. uk³adem o przyjaŸni i wzajemnej pomocy zaistnia³a potrzeba, 

jak to okreœli³ sam Kulczycki: „wyciszenia nabrzmia³ych namiêtnoœci po 

37 

obu stronach granicy” . Obie strony oficjalnie zachowywa³y przyjazne 

stosunki, a w ramach wspó³pracy, m.in. z okazji takich wydarzeñ jak 

obchody Dnia Zwyciêstwa czy 1 Maja organizowa³y spotkania polskich 

i czeskich dzia³aczy politycznych. Jak informowa³a prasa, reprezentanci 

w³adz samorz¹dowych z Nachodu odwiedzili K³odzko m.in. 16 maja 1947 r., 

a ju¿ 18 maja z rewizyt¹ do Nachodu udali siê przedstawiciele w³adz 

K³odzka z Kulczyckim na czele. Najczêœciej delegacje przedstawicieli w³adz 

czeskich by³y witane uroczyœcie na granicy w Kudowie-S³onem przez 

starostê Kulczyckiego, który towarzyszy³ goœciom podczas zwiedzenia 

atrakcyjniejszych miejscowoœci regionu. W ramach rewizyt delegaci 

polskich w³adz, w tym starosta k³odzki, odwiedzali przygraniczne czeskie 

38 

miejscowoœci . Szczególnie podnios³¹ oprawê przybra³o uczczenie pierwszej 

rocznicy podpisania paktu miêdzy Czechos³owacj¹ a Polsk¹, które 

odby³o siê w Polanicy-Zdroju. W trakcie tego wydarzenia Z. Kulczycki wita³ 

16

liczn¹, 60-osobow¹ delegacjê „Przy wspaniale ozdobionej bramie tryumfalnej 

z napisem: >>Niech ¿yje Czechos³owacka Republika Ludowa

zaskarbiæ równie¿ serca tych, wœród których pracowa³. Najwa¿niejsze to to, 

¿e jako partyjny, do wszystkich podchodzi³ jednakowo bez wzglêdu na 

42 

czyjeœ zapatrywania polityczne i przynale¿noœæ organizacyjn¹” . 

WSPÓ£ZA£O¯YCIEL I DZIA£ACZ 


Kolejna du¿a, tym razem spo³eczna, rola Z. Kulczyckiego to zaanga¿owanie 

w powo³anie TMZK. Spotkanie organizacyjne, na którym Kulczycki 

zosta³ wybrany przewodnicz¹cym tymczasowego zarz¹du, mia³o miejsce 

11 wrzeœnia 1947 r. Jak wspomina Kulczycki, do dzie³a utworzenia TMZK: 

43 

„… w³¹czy³ siê ca³y aktyw polityczny i kulturalny powiatu” . 

O spotkaniu inauguracyjnym, 

4 paŸdziernika 1947 r., na którym 

Kulczycki przedstawi³ cele 

i zadania Towarzystwa i w trakcie 

którego wybrano zarz¹d 

z Kulczyckim na czele, informowa³a 

ówczesna prasa, jak te¿ 

póŸniejszy organ prasowy TMZK 

„Rocznik K³odzki”, pisz¹c o tak 

ambitnych planach, jak m.in. 

koordynacja dzia³alnoœci naukowej 

i badawczej na Ziemi K³odzkiej, 

organizacja ¿ycia kulturalnooœwiatowego, 

utworzenie muzeum, 

czy zorganizowanie dzia³alnoœci 

wydawniczej. A wszystko 

dlatego, aby „tutejsz¹ ludnoœæ 

wi¹zaæ mocno z regionem poprzez 

pokazanie Jej piêkna, bogactwa 

i mo¿liwoœci twórczych 

44 

zamieszka³ej ziemi…” . 

Po zaledwie roku dzia³alnoœci, 

Pierwsza siedziba TMZK, K³odzko, 

pl. Boles³awa Chrobrego 22. 

Ze zbiorów Muzeum Ziemi K³odzkiej 

w K³odzku. (Fot. T. Ja¿d¿ewski) 

mimo braku funduszy na realizacjê wszystkich zaplanowanych zadañ, efekty 

by³y ju¿ znaczne. Gdy we wrzeœniu 1948 r. w K³odzku goœcili: rektor 

18

Uniwersytetu Jagielloñskiego, filolog Tadeusz Lehr-Sp³awiñski oraz 

historyk Roman Lutman, dyrektor Instytutu Œl¹skiego (Towarzystwo powo- 

³ano jako Oddzia³ Instytutu Œl¹skiego w Opolu), pozytywnie zaopiniowali 

prace Towarzystwa, stwierdziwszy, ¿e ma ono „piêkne mo¿liwoœci pracy” 

oraz „wielkie znaczenie nie tylko dla ziemi k³odzkiej i Ziem Odzyskanych”, 

bêdzie bowiem równie¿ „powa¿nym ogniwem w pracy naukowej ca³ego 

45 

kraju” . 

Ten twórczy okres dzia³alnoœci, widoczne ju¿ osi¹gniecia na polu 

naukowym, wydawniczym i popularyzatorskim Towarzystwo z pewnoœci¹ 

mog³o zawdziêczaæ m.in. Kulczyckiemu. Opracowania poœwiêcone dzia- 

³alnoœci TMZK podkreœlaj¹ jego znacz¹c¹ rolê w dziele tworzenia, kszta³tu 

46 

i dorobku TMZK tego okresu . A jednym z niew¹tpliwych sukcesów by³a 

dzia³alnoœæ edytorska. W roku 1948 wydano pierwszy tom „Rocznika 

K³odzkiego”, w nak³adzie 3000 egzemplarzy, a z inicjatywy i przy wspó³pracy 

k³odzkiego Oddzia³u PTT pierwsz¹, polsk¹ mapê Ziemi K³odzkiej 

47 

zatytu³owan¹ Kotlina K³odzka i góry przyleg³e (nak³ad 10 000 egzemplarzy), 

w opracowaniu geografa, od 1946 r. pracownika naukowego 

Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wojciecha Walczaka, jak równie¿ (tak¿e 

z PTT) publikacjê informacyjn¹ pt. Ziemia K³odzka. Ta edytowana w 1948 r., 

w nak³adzie 10 000 egzemplarzy, bogato ilustrowana 40-stronicowa pozycja 

by³a, jak podkreœla³ Kulczycki, pierwsz¹ prób¹ kompleksowego zestawienia 

48 

wiedzy o K³odzczyŸnie . Publikacja, choæ skromna objêtoœciowo, dostarcza³a 

podstawowych wiadomoœci nowo osiedlonym w regionie Polakom, jak 

równie¿ przybywaj¹cym tu kuracjuszom, czy turystom. Jednym z autorów 

zamieszczonych tu tekstów by³ Z. Kulczycki. 

W 1949 r. ukaza³ siê drugi tom „Rocznika K³odzkiego”, w nak³adzie 2000 

egzemplarzy. Oba tomy przynosi³y materia³y bêd¹ce efektem powojennych 

badañ nad przesz³oœci¹ i wspó³czesnoœci¹ regionu, pióra autorów prezentuj¹cych 

g³ównie naukê œl¹sk¹ i uniwersyteckie oœrodki naukowe. Opracowane 

w oparciu o rzeteln¹ bazê Ÿród³ow¹ teksty, dostarcza³y du¿¹ dawkê wiedzy na 

temat nieznanej polskim mieszkañcom przesz³oœci tych ziem, ale zawiera³y 

te¿ nierzadko nieprawdziwe informacje, zw³aszcza w przypadkach, gdy, 

zgodnie z ówczesn¹ polityk¹ rz¹du, pragn¹cego uzasadniæ polsk¹ obecnoœæ 

na tych terenach, propagowa³y mit o ich odwiecznej polskoœci. 

Szerokim echem w regionie odbi³a siê te¿ organizacja przez TMZK 

19

wystawy regionalnej, otwartej 31 lipca 1948 r. Ekspozycjê umieszczono 

w pierwszej siedzibie Towarzystwa (od 1948 r. do koñca lat 60. XX w.), 

w nieistniej¹cym dziœ gmachu przy pl. Boles³awa Chrobrego 22, pokazuj¹c 

kilkuletni, polski dorobek gospodarczy i kulturalny regionu. Jak informowa³a 

prasa, podkreœlaj¹c przy tym rolê Kulczyckiego w organizacji wystawy, 

jej obejrzenie dawa³o mo¿liwoœæ poznania bogactwa regionu jej mieszkañ- 

49 

com oraz turystom . Wystawa cieszy³a siê du¿¹ frekwencj¹ - od sierpnia do 

50 

1 paŸdziernika odwiedzi³o j¹ oko³o 10 000 osób . 

Publikacje w zbiorach Muzeum Ziemi K³odzkiej w K³odzku 

Kulczycki nie zaprzesta³ uczestnictwa w pracach TMZK, przynajmniej 

w pierwszym okresie po objêciu stanowiska wicewojewody wroc³awskiego 

(wrzesieñ 1948). Jeszcze 17 paŸdziernika tego roku bierze udzia³ 

w pierwszym walnym zebraniu Towarzystwa, jako przewodnicz¹cy. 

Wówczas, oprócz uchwalenia statutu Towarzystwa, dokonano wyboru 

51 

nowych cz³onków zarz¹du. W jego sk³ad ponownie wszed³ Z. Kulczycki . 

Choæ jego losy zwi¹zane s¹ ju¿ z Wroc³awiem, a potem z Warszaw¹, nie 

opuszcza wa¿nych dla TMZK rocznic. Bierze udzia³ w uroczystoœciach 

20-lecia Towarzystwa, które odbywaj¹ siê w listopadzie 1967 r. i przygoto- 

52 

wanej z tej okazji sesji naukowej , uczestniczy w obchodach 30-lecia TMZK 

20

organizowanych w paŸdzierniku 1977 r. i przygotowanym w ramach tego 

53 

wydarzenia ZjeŸdzie Pionierów . Kilka lat póŸniej, w maju 1981 r., przyje¿- 

d¿a na konferencjê pt. Tysi¹c lat K³odzka, zorganizowan¹ m.in. przez 

TMZK, przy naukowej wspó³pracy historyków wroc³awskich, z okazji 

obchodów 1000-lecia miasta. Przedstawione podczas sesji referaty, zawieraj¹ce 

najnowsze wyniki badañ nad przesz³oœci¹ K³odzczyzny, spowo- 

54 

dowa³y burzliwe dyskusje, w które w³¹czy³ siê tak¿e Kulczycki . 

Najprawdopodobniej wzi¹³by te¿ udzia³ w obchodach 35-lecia TMZK 

(listopad 1982), podczas których planowano wrêczyæ mu dyplom „Zas³u¿ony 

dla TMZK”. Niestety, nie zd¹¿y³ ju¿ odebraæ tego ca³kowicie uzasad- 

55 

nionego dowodu uznania . 

Publikacja w zbiorach Muzeum Ziemi K³odzkiej 

w K³odzku 

WSPÓ£ZA£O¯YCIEL I 

DZIA£ACZ K£ODZKIEGO 

ODDZIA£U 

POLSKIEGO 

TOWARZYSTWA 

TATRZAÑSKIEGO 

Kolejnym obszarem spo³ecznej 

dzia³alnoœci Kulczyckiego na 

Ziemi K³odzkiej by³ udzia³ 

w odbudowie i organizacji ruchu 

turystycznego. Turystyka niemal¿e 

od zawsze by³a jego pasj¹ 

(zwi¹zany by³ z t¹ dziedzin¹ 

i spo³ecznie, i zawodowo) i pozosta³a 

ni¹ do koñca ¿ycia. Ju¿ 

w 1934 r., jako 18-latek, zostaje 

cz³onkiem PTT zajmuj¹cego siê 

organizacj¹ turystyki w regionach 

górskich, a w kilka lat 

póŸniej, po ukoñczeniu studiów, 

ju¿ w Warszawie, obejmuje posadê 

w Centralnym Biurze Wczasów, któr¹ przerywa wybuch drugiej wojny 

56 

œwiatowej . Po przybyciu w 1947 r. na Ziemiê K³odzk¹, wraz z grup¹ osób 

21

ju¿ wczeœniej podejmuj¹cych starania o zagospodarowanie turystyczne tego 

obszaru, przystêpuje do dzia³añ zmierzaj¹cych do utworzenia w K³odzku 

Oddzia³u PTT. Kulczycki nie przypisuje sobie wszystkich zas³ug. Wysoko 

ocenia osoby wspó³uczestnicz¹ce wraz z nim w tym dziele, podkreœla ich 

znacznie wczeœniejsze d¹¿enia, du¿e doœwiadczenie, sta¿ organizacyjny 

i zapa³, co ostatecznie wp³ynê³o na powstanie, jak to definiuje, wartoœcio- 

57 

wej kadry Oddzia³u . Rzeczywiœcie, podjête przez tê grupê dzia³ania, 

a warto wymieniæ tu m.in. Czes³awa Janiszowskiego, W³odzimierza 

M³otkowskiego, Emila Wêglorza, Walentego Wasilczenkê, Mariana 

Ciê¿kowskiego, Zbygniewa Martynowskiego czy W³adys³awa 

Zawadzkiego, mia³y powa¿ny wp³yw na dalszy rozwój turystyki w regionie 

58 

i zagospodarowanie turystyczne tej czêœci Sudetów . 

Zebranie, podczas którego zadecydowano o utworzeniu k³odzkiego 

Oddzia³u PTT i wybrano jego w³adze, odby³o siê 16 maja 1947 r. w sali 

konferencyjnej starostwa. Zachowa³ siê dokument z tego spotkania, podczas 

którego Kulczyckiego wybrano na prezesa Oddzia³u i „Nie by³ to jedynie 

zaszczyt honorowy, Kulczycki czynnie anga¿owa³ siê bowiem w dzia³al- 

59 

noœæ Oddzia³u PTT w K³odzku…” . Rzeczywiœcie, opracowania poœwiêcone 

temu zagadnieniu niezmiennie podkreœlaj¹, i¿ objêcie stanowiska 

starosty powiatu k³odzkiego przez Z. Kulczyckiego mia³o istotne znaczenie 

dla powstania Oddzia³u i jego dzia³alnoœæ. Opiniê tê wydaj¹ siê potwierdzaæ 

zachowane archiwalia k³odzkiego Oddzia³u PTT z lat 40. XX w. dokumentuj¹ce 

te poczynania. 

Oddzia³ maj¹cy pocz¹tkowo siedzibê w K³odzku na ul. Aliantów 2 

(obecnie ul. Bohaterów Getta), a od 1948 r. w Polanicy-Zdroju, obejmuj¹cy 

zasiêgiem powiaty k³odzki, bystrzycki i z¹bkowicki, dzia³a³ prê¿nie tworz¹c 

przy tym ko³a i delegatury terenowe w innych miejscowoœciach 

K³odzczyzny (ko³a w Radkowie, Kudowie-Zdroju, L¹dku-Zdroju, Bystrzycy 

K³odzkiej, delegatura w Dusznikach-Zdroju). Dzia³alnoœæ Oddzia³u 

przynosi³a wymierne efekty, co w du¿ej mierze rzeczywiœcie mog³o byæ zas³ug¹ 

Kulczyckiego, bardzo aktywnego, a z racji zajmowanego stanowiska 

maj¹cego mo¿liwoœæ za³atwienia wiele trudnych spraw, jak np. u³atwienie 

poruszania siê cz³onków k³odzkiego Oddzia³u PTT w strefie nadgranicznej, 

60 

o co zabiega³, z dobrym skutkiem, u dowódcy miejscowej jednostki WOP . 

Oddzia³ licz¹cy do koñca roku 1947 ok. 100 osób, co, jak podkreœla³ 

22

Kulczycki: „…jak na regionaln¹ organizacjê w 1947 r. by³o iloœci¹ niema- 

61 

³¹” zajmowa³ siê m.in. uruchomieniem i opiek¹ nad infrastruktur¹ turystyczn¹, 

szkoleniem przewodników, dzia³alnoœci¹ wydawnicz¹ i popularyzatorsk¹ 

czy przygotowaniem wycieczek. Ju¿ w 1948 r. zorganizowano 

62 

ogó³em 89 wycieczek po górach, w których uczestniczy³o 3900 osób . 

Jednym z wa¿niejszych zadañ Oddzia³u by³o opracowanie sieci szlaków 

turystycznych dla ziemi k³odzkiej, a nastêpnie przeprowadzona, we wspó³pracy 

z administracj¹ leœn¹, akcja ich oznakowania, któr¹ zapocz¹tkowano 

jesieni¹ 1947 r. Mimo braku œrodków, jak równie¿ odpowiednio wyszkolonej 

kadry, ju¿ wkrótce (w 1948) wytyczono ok. 260 km szlaków, 

63 

w tym odcinek G³ównego Szlaku Sudeckiego , choæ jak wspomina 

64 

Kulczycki czêœci z zaplanowanych tras nie uda³o siê uruchomiæ . Mimo 

braków finansowych i kadrowych Oddzia³ odda³ do u¿ytku hotel w K³odzku, 

dom wycieczkowy w Polanicy-Zdroju, rozpocz¹³ remont schronisk „Orlica” 

i „Na Szczeliñcu”, pozyska³ œrodki na zabezpieczenie schronisk na Iglicznej, 

na Prze³êczy Puchaczówka i na Koziej Hali ko³o Dusznik-Zdroju, przeprowadzi³ 

niezbêdne naprawy schroniska pod Œnie¿nikiem oraz wie¿y widokowej 

na Œnie¿niku. Uroczyste otwarcie ostatnich dwóch obiektów, 

w zwi¹zku z ogólnopolskimi uroczystoœciami jubileuszu 75-lecia istnienia 

PTT, i wmurowanie pami¹tkowej tablicy w œcianê nieistniej¹cej dziœ (od 

1973 r.) wie¿y widokowej na Œnie¿niku zgromadzi³o tam, 22 sierpnia 1948 r., 

65 

ok. 2000 osób i „liczn¹ delegacjê bratniego czeskiego narodu” . 

K³odzki Oddzia³ PTT podj¹³ te¿ dzia³alnoœæ wydawnicz¹. W 1947 r. 

wyda³ (wraz z Ksiêgarni¹ Braci Cieœlawskich) pierwsz¹, polsk¹, 36-stronicow¹ 

publikacjê o K³odzku pt. K³odzko autorstwa Bohdana Biliñskiego, 

ówczesnego kierownika Miejskiej Biblioteki Publicznej w K³odzku, ale te¿ 

cz³onka TMZK i k³odzkiego Oddzia³u PTT. W roku 1948 ukaza³a siê, 

wspomniana wy¿ej, mapa Kotliny K³odzkiej, której wydania, ze wzglêdów 

na brak finansów w Oddziale PTT, podjê³y siê TMZK i Komisja Zdrojowa 

w Polanicy-Zdroju. W tym te¿ roku k³odzki Oddzia³ PTT, we wspó³pracy 

z TMZK, edytowa³ równie¿ ju¿ wymienian¹ broszurê informacyjn¹ Ziemia 

K³odzka. Uruchomiono tak¿e wydawnictwo pocztówek prezentuj¹cych 

obszar K³odzczyzny, jak bowiem podkreœla³ Kulczycki „od samego 

pocz¹tku dzia³ania Oddzia³u wa¿n¹ spraw¹ by³o zapewnienie licznym 

66 

letnikom i kuracjuszom mo¿liwoœci wys³ania widokówek . 

23

Pismo w sprawie rejestracji k³odzkiego Oddzia³u PTT. Akta Oddzia³u PTT „Ziemia K³odzka” 

Kulczycki nale¿a³ te¿ do grona pierwszych przewodników po Ziemi 

67 

K³odzkiej uprawnienia przewodnickie zdoby³ w 1947 r. , choæ prawdopodobnie 

ze wzglêdu na tak liczne obowi¹zki zawodowe i spo³eczne nie 

dysponowa³ czasem na realizowanie siê jako przewodnik turystyczny. 

W³¹czy³ siê równie¿ w prace, utworzonej 8 sierpnia 1947 r. z inicjatywy 

Zarz¹du G³ównego PTT, Miêdzyoddzia³owej Komisji Sudeckiej (dalej: 

MKS) ³¹cz¹cej oddzia³y PTT w Jeleniej Górze, Wroc³awiu, Wa³brzychu, 

K³odzku i Katowicach. Zadaniem MKS by³o koordynowanie pracy dolnoœl¹skich 

oddzia³ów PTT. Ju¿ pod koniec paŸdziernika 1947 r. na posiedzeniu 

MKS, na którym Oddzia³ k³odzki reprezentowali Z. Kulczycki i Jerzy 

Mañkowski, ustalono zasiêg terytorialny oddzia³ywania poszczególnych 

oddzia³ów, zarz¹dzono inwentaryzacjê schronisk na terenie dzia³ania 

68 

oddzia³ów, wytyczono te¿ przebieg G³ównego Szlaku Sudeckiego . Z racji 

obowi¹zków zawodowych Kulczycki nie zawsze móg³ uczestniczyæ w spotkaniach 

MKS i, jak wynika z akt Oddzia³u, delegowa³ na niektóre posie- 

69 

dzenia Komisji swoich kolegów z PTT . 

Nie mo¿na nie wspomnieæ, ze wzglêdu na znaczenie tej roli, 

24

o uczestnictwie Kulczyckiego w pracach wy³onionej z Komisji 

Nomenklatury Sudetów podkomisji dla terenu Ziemi K³odzkiej, która mia³a 

ustaliæ i wprowadziæ w miejsce niemieckich polskie nazwy dla pasm 

górskich, szczytów, rzek i innych jednostek geograficznych tej czêœci 

Sudetów (powsta³y te¿ podkomisje w Jeleniej Górze, Wa³brzychu i Wroc³awiu, 

których cz³onkowie mieli zaj¹æ siê opracowaniem nazewnictwa na 

swoim terenie). Powo³ana w 1947 r. przez Zarz¹d G³ówny PTT Komisja 

Nomenklatury Sudetów dzia³a³a pod przewodnictwem znanego krajoznawcy 

i dzia³acza turystycznego, ówczesnego dyrektora Departamentu 

Turystyki Ministerstwa Komunikacji Mieczys³awa Or³owicza. Pierwsza 

konferencja Komisji odby³a siê w Jeleniej Górze 25-26 paŸdziernika 1947 r. 

Zachowany protokó³ z posiedzenia podkomisji dla terenu Ziemi K³odzkiej 

wymienia nazwiska jej uczestników: Z. Kulczyckiego, jako przewodnicz¹cego, 

W³odzimierza M³otkowskiego, Mieczys³awa Or³owicza, 

Antoniego Wrzoska, Feliksa Osowskiego, Zbigniewa [w³aœc. Zbygniewa 

70 

- I.K.] Martynowskiego, Mariana Ciê¿kowskiego i W³adys³awa Godka . 

Kolejne konferencje Komisji mia³y miejsce w 1948 r. w Krakowie, 

Wa³brzychu, Kamiennej Górze, K³odzku, Polanicy-Zdroju oraz we Wroc³awiu. 

Prace podkomisji ostatecznie zakoñczy³y siê w paŸdzierniku 1948 r., 

71 

a ich wyniki przekazano G³ównej Komisji Ustalania Nazw . 

Niektórzy cz³onkowie zespo³u powsta³ego na Ziemi K³odzkiej nieco 

krytycznie oceniali efekty prac, które ich zdaniem nie by³y zadawalaj¹ce, 

pozostawiaj¹c ró¿nego rodzaju b³êdy w zakresie nazewnictwa Sudetów, 

g³ównie dlatego, ¿e: „…ze wzglêdu na sta³y czynnik ponaglania ze strony 

administracji brakowa³o czasu na zdobycie szerszego, szczegó³owego 

72 

materia³u tak historycznego, jak i terenowego” . Kulczycki podkreœla 

ponadto, ¿e prace nad nazewnictwem jednostek geograficznych 

K³odzczyzny starano siê rozwi¹zaæ samodzielnie, na w³asny u¿ytek 

przygotowuj¹c projekt zmian nazw, jeszcze przed przybyciem tu 

73 

M. Or³owicza . Jak bowiem s³usznie zauwa¿a: „Trudno by³oby sobie 

wyobraziæ […] nawet najprostsze zapoznanie siê miejscowych osadników 

z otaczaj¹cym ich terenem, kiedy ¿aden strumieñ, ¿adne wzgórze lub szczyt 

nie posiada³y nazw, a raczej posiada³y je w brzmieniu niemieckim. Nie by³o 

mowy nie tylko o pisaniu przewodników, wydawaniu map, ale nawet trudno 

by³o prawid³owo wyznakowaæ szlak, gdy¿ nie wiedzia³o siê, jakie nazwy 

25

umieszczaæ na drogowskazach i tablicach, jak okreœlaæ czas przejœcia 

74 

miêdzy nie posiadaj¹cymi polskich nazw szczytami i innymi obiektami” . 

W lutym 1948 r., podczas Walnego Zebrania k³odzkiego Oddzia³u PTT, 

Kulczycki ponownie zosta³ wybrany jego prezesem (statut PTT przewidywa³ 

jednoroczn¹ kadencjê zarz¹du). Funkcjê tê pe³ni³ do czasu swojego 

wyjazdu z K³odzka, w zwi¹zku z otrzymaniem awansu na stanowisko 

75 

wicewojewody wroc³awskiego . 

KONTAKTY Z K£ODZKIEM W LATACH 1948-1982 

Jak ju¿ wspomniano wy¿ej, Kulczycki opuœci³ K³odzko pod koniec lipca 

76 

1948 r. . Nie by³ to jednak koniec jego zwi¹zków z tym regionem. Poza 

uczestnictwem, w paŸdzierniku 1948 r., w I Walnym Zebraniu cz³onków 

TMZK, w grudniu tego roku bierze udzia³ w sesji Miejskiej Rady Narodowej 

w K³odzku poœwiêconej kongresowi zjednoczenia PPR i PPS. Jest te¿ 

jednym z reprezentantów regionu k³odzkiego, z ramienia PPR, na Kongresie 

77 

Zjednoczeniowym obu partii , który odby³ siê w dniach 18-21 grudnia 1948 

r. w Warszawie. Bywa w K³odzku i w nastêpnych latach przyjmuj¹c zaproszenia 

na wa¿niejsze uroczystoœci organizowane przez TMZK. Uczestniczy 

te¿, jako jeden z prelegentów, w II Konferencji Nauk i Praktyki przygotowanej 

pod has³em Turystyka w Sudetach, która odby³a siê w K³odzku 11-13 

78 

lutego 1977 r. z udzia³em przedstawicieli nauki i administracji oraz dzia- 

³aczy turystycznych z Polski, Czechos³owacji, NRD, ZSRR, Wêgier i Bu³garii. 

Konferencja, wed³ug informacji prasowej, by³a kolejnym 

krokiem „…na drodze do kompleksowego uregulowania spraw turystycz- 

79 

nego zagospodarowania tego regionu…” . Pamiêta o K³odzku, ale i K³odzko 

pamiêta o nim: staroœcie, wspó³za³o¿ycielu i pierwszym prezesie dwóch 

niezwykle istotnych dla powojennego rozwoju kulturalnego tego regionu 

towarzystw czego m.in. dowodem jest przyznanie mu, podczas obchodów 

30-lecia TMZK w paŸdzierniku 1977 r., medalu „Zas³u¿ony dla Ziemi 

80 

K³odzkiej” . 

POZA ZIEMI¥ K£ODZK¥ 

Dzia³alnoœæ Z. Kulczyckiego, zarówno ta zawodowa, jak i spo³eczna, 

realizowana ju¿ poza Ziemi¹ K³odzk¹ by³a nie mniej intensywna. W swoim 

¿yciu piastowa³ on bowiem stanowiska we w³adzach samorz¹dowych 

26

i pañstwowych bêd¹c autorem lub wspó³autorem ró¿nych przedsiêwziêæ. 

I choæ podstawowym zadaniem niniejszego tekstu by³o przede wszystkim 

przedstawienie roli jak¹ odegra³ Z. Kulczycki w regionie k³odzkim, dla 

pe³niejszego wizerunku bohatera artyku³u przypomnijmy, choæ w telegraficznym 

skrócie, jego dalsze poczynania. 

Po „okresie k³odzkim”, od wrzeœnia 1948 do 1950 r., pe³ni Z. Kulczycki 

funkcjê wicewojewody wroc³awskiego, nastêpnie do 1953 sekretarza 

Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wroc³awiu. W roku 1954, ju¿ 

w Warszawie, obejmuje stanowisko przewodnicz¹cego Komitetu do Spraw 

Turystyki, a od roku 1960 pracuje w Wydziale Propagandy i Agitacji, 

a nastêpnie w Wydziale Organizacyjnym KC PZPR, gdzie zajmuje siê 

81 

sprawami zwi¹zanymi z organizacj¹ turystyki i wypoczynku . W latach 

60. XX w. prowadzi te¿ zajêcia z historii turystyki w dwuletnim Zaocznym 

Studium Ekonomiki i Organizacji Turystyki we Wroc³awiu, na które 

82 

przyje¿d¿a z Warszawy . 

Jest w dzia³alnoœci zawodowej Kulczyckiego wiele ciekawych i donios- 

³ych momentów, jak chocia¿by ten, kiedy we wrzeœniu 1955 r. w Pradze, jako 

delegat Rz¹du PRL, podpisuje polsko-czechos³owack¹ umowê turystyczn¹ 

o ruchu granicznym. Dziêki temu wydarzeniu polscy turyœci mogli ju¿ 

swobodnie (jednak¿e po spe³nieniu pewnych warunków, m.in. dysponuj¹c 

tzw. kart¹ turystyczn¹, przepustk¹ i dewizami) wêdrowaæ po Tatrach 

S³owackich, a turyœci czechos³owaccy odwiedzaæ polsk¹ stronê Tatr oraz 

83 

Pieniny . Przypomnijmy, ¿e z powodów politycznych w latach 1945-1955 

w Polsce niemal nie istnia³a turystyka zagraniczna. Innym wa¿nym wydarzeniem 

jest udzia³ Kulczyckiego, jako delegata polskiej administracji, 

w Kongresie Miêdzynarodowej Organizacji Oficjalnych Urzêdów 

84 

Turystycznych w New Delhi w 1955 r. , dziêki czemu Polska ponownie, po 

przerwie spowodowanej drug¹ wojn¹ œwiatow¹, znalaz³a siê w szeregach tej 

organizacji. 

Kierowany przez Kulczyckiego Komitet do Spraw Turystyki, którego 

podstawowym zadaniem by³o udzielanie pomocy finansowej i jej koordynacja 

uczestniczy³ lub wspó³uczestniczy³ w wielu przedsiêwziêciach tego 

okresu, i to zarówno tych o du¿ym znaczeniu dla rozwoju turystyki, jak 

np. nawi¹zanie wspó³pracy z Komitetem ds. Turystyki i Wêdrówek NRD, 

85 

co m.in. umo¿liwi³o sta³¹ wymianê grup m³odzie¿owych z obu krajów , 

27

udzielanie wsparcia finansowego przy budowie nowych i przebudowie 

86 

istniej¹cych, wys³u¿onych ju¿ schronisk górskich , czy te¿ tych mniejszej 

rangi, jak np. pomoc przy organizacji konkursów, czy sponsorowanie nagród 

87 

konkursowych . 

Oprócz pracy zawodowej Kulczycki realizuje siê spo³ecznie, oczywiœcie 

anga¿uj¹c siê w tak bliskie mu dzia³ania zwi¹zane z turystyk¹, niezmiennie 

bowiem uwa¿a, ¿e to w³aœnie turystyka mia³a i ma mo¿liwoœæ „…kszta³- 

88 

towania najcenniejszych cech charakteru m³odego cz³owieka…” . Od 1950 

do 1955 r. jest cz³onkiem Zarz¹du G³ównego PTTK (dalej: ZG PTTK) oraz 

cz³onkiem powo³anego w 1951 r. Zarz¹du Okrêgowej Komisji Turystyki 

Górskiej, w latach 1955-1960 przewodnicz¹cym Komisji Turystyki 

Kajakowej ZG PTTK, uczestniczy te¿ w tworzeniu zak³adowych kó³ PTTK. 

W latach 1960-1968 ponownie zostaje cz³onkiem ZG PTTK, a w listopadzie 

89 

1972 r. cz³onkiem honorowym tego Towarzystwa . To najwy¿sze wyró¿- 

nienie w PTTK, nadawane przez Walny Zjazd PTTK za szczególne zas³ugi 

dla rozwoju turystyki i krajoznawstwa w Polsce, nie dziwi wobec 

du¿ego zaanga¿owania Kulczyckiego w wiele ró¿norodnych przedsiêwziêæ 

na niwie turystycznej, i to zarówno tych, do których obligowany by³ z racji 

obowi¹zków zawodowych, jak i spo³ecznych. Nie sposób wymieniæ tu 

wszystkich dzia³añ, w które siê anga¿owa³, by³o ich wiele i to o ró¿nym 

znaczeniu. Czasopisma turystyczne i krajoznawcze odnotowuj¹ udzia³ 

Kulczyckiego w walnych zjazdach delegatów PTTK, spotkaniach i konfe- 

90 

rencjach poœwiêconych organizacji i rozwojowi turystyki , w pracach 

powo³anych doraŸnie gremiów, jak np. Komitetu Jubileuszowego 

91 

Obchodów 50-lecia PTK , czy Komisji Historycznej PTTK utworzonej 

w 1964 r., by czuwaæ nad edycj¹ materia³ów popularyzuj¹cych wk³ad PTTK 

w rozwój polskiej turystyki, przygotowywanych okazji 100-lecia spo³ecz- 

92 

nego ruchu turystycznego w Polsce . 

Jak siê okazuje, Kulczycki by³ te¿ czynnym turyst¹. Jego wêdrówki po 

Sudetach, g³ównie w latach 50. XX w., pozwalaj¹ mu uzyskaæ tytu³ 

przewodnika górskiego I klasy na Sudety, a tak¿e terenowego na Dolny 

Œl¹sk. Znalaz³ te¿ czas na bogat¹ dzia³alnoœæ piœmiennicz¹ oraz pracê 

badawcz¹, czego efektem by³o opracowanie i obrona w 1968 r., 

w Wy¿szej Szkole Pedagogicznej w Opolu (od 1994 r. Uniwersytet Opolski), 

dysertacji doktorskiej i uzyskanie tytu³u doktora nauk humanistycznych. 

28

93 

Dzia³alnoœæ Kulczyckiego , historyka i aktywnego dzia³acza spo- 

³ecznego, by³a wielokrotnie doceniana i nagradzana. Zosta³ m.in. odznaczony 

Krzy¿em Grunwaldu III klasy, Orderem Sztandaru Pracy II klasy, 

Krzy¿em Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Na emery- 

94 

turê przeszed³ w roku 1973. Zmar³ 4 marca 1982 r., maj¹c niespe³na 66 lat. 

95 

Spocz¹³ na Cmentarzu Pow¹zkowskim w Warszawie . 

HISTORYK TURYSTYKI, - AUTOR PUBLIKACJI 

TURYSTYCZNYCH I EDUKATOR 

Poniewa¿ znacz¹cym dorobkiem ¿ycia Kulczyckiego by³a jego dzia³alnoœæ 

piœmiennicza, sylwetka bohatera artyku³u by³aby niepe³na bez poœwiêcenia 

choæ kilku zdañ tej pasji. A rozpoczê³a siê ona na dobre w latach powojennych. 

Powsta³e wówczas artyku³y poœwiêcone s¹ przede wszystkim turystyce 

w Sudetach, by z czasem, ewoluowaæ równie¿ w kierunku propagowania 

walorów krajoznawczych innych rejonów Polski i krajów europejskich, 

a przede wszystkim zagadnieñ zwi¹zanych z histori¹ i rozwojem form 

organizacyjnych turystyki w Polsce. Kulczycki ma w swoim dorobku 

96 

zarówno artyku³y , drukowane na ³amach czasopism, przede wszystkim 

poœwiêconych tematyce krajoznawczej, takich jak: „Goœciniec”, „Ruch 

Turystyczny”, „Ziemia”, „Œwiatowid”, „Wierchy”, jak i publikacje. 

Jeszcze podczas pobytu Kulczyckiego na Ziemi K³odzkiej powsta³ tekst 

zamieszczony we wspomnianej ju¿ kilkakrotnie publikacji z 1948 r. 

pt. Ziemia K³odzka. Rozdzia³, autorstwa Kulczyckiego, zatytu³owany Po 

wielkim prze³omie lapidarnie przedstawia³ aktualn¹ sytuacjê spo³eczn¹ 

i gospodarcz¹ regionu. Napisany oczywiœcie w obowi¹zuj¹cej powszechnie 

retoryce czasów powojennych, podkreœla dynamiczny rozwój polskiej 

administracji w regionie i wk³ad polskich osadników w stabilizowaniu ¿ycia 

na Ziemi K³odzkiej. 

Cenn¹ pozycj¹ w dorobku Kulczyckiego jest opracowanie, na które 

autorka artyku³u powo³ywa³a siê tu kilkakrotnie, poœwiêcone rozwojowi 

turystyki na Ziemi K³odzkiej w latach powojennych, zamieszczone m.in. 

w jednym z tomów, wydawanego od 1923 r., cenionego, poœwiêconego 

97 

górom pisma „Wierchy” . Artyku³ tym bardziej istotny, ¿e pisany z pozycji 

bezpoœredniego uczestnika relacjonowanych wydarzeñ i z wykorzystaniem 

archiwaliów k³odzkiego Oddzia³u PTT. 

29

Publikacja w zbiorach Muzeum 

Ziemi K³odzkiej w K³odzku 

Publikacja w zbiorach Muzeum 

Ziemi K³odzkiej w K³odzku 

W dzia³alnoœci pisarskiej Kulczyckiego szczególnie wa¿ne miejsce 

zajmuje praca pt. Zarys historii turystyki w Polsce, któr¹ uznano w latach 

70. XX w. za: „…w³aœciwie jedyn¹ porz¹dn¹, syntetyczn¹ publikacjê na ten 

98 

interesuj¹cy i wa¿ny przecie¿ temat” . I choæ autor recenzji wytyka równie¿ 

pewne nieœcis³oœci to uwa¿a, ¿e: „Ksi¹¿kê Z. Kulczyckiego nale¿y oceniæ 

bardzo pozytywnie. Jest ona niew¹tpliwie krokiem naprzód w dziedzinie 

badañ nad nasz¹ zmienn¹ i ciekaw¹ przesz³oœci¹ turystyczn¹. Siêgnie po ni¹ 

99 

zarówno historyk profesjonalista, jak i laik amator” . Opracowanie to, 

bêd¹ce dysertacj¹ doktorsk¹ Kulczyckiego, doczeka³o siê a¿ trzech wydañ 

(1968, 1970, 1977, wydanie drugie i trzecie zosta³y znacznie rozszerzone 

i uzupe³nione). Sam dr Kulczycki zdawa³ sobie sprawê z istniej¹cych 

w ksi¹¿ce braków, które uzasadnia³ m.in. trudnoœciami w zdobyciu 

odpowiedniego materia³u, zw³aszcza statystycznego, znacznego rozproszenia 

informacji dotycz¹cych ruchu turystycznego, braku ró¿nych badañ 

i st¹d powsta³ych luk w opracowaniu, za co przeprasza³ we wstêpie do 

30

publikacji. Podkreœla³ jednak zasadnoœæ jej edycji, pisz¹c, i¿ ksi¹¿ka ma 

s³u¿yæ: „… szybko wzrastaj¹cej liczebnie kadrze pracowników turystyki 

w Polsce w poznaniu dziejów turystyki i tym samym u³atwieniu zrozumienia 

100 

praw rz¹dz¹cych jej rozwojem” . 

Równie pozytywnie zosta³a oceniona praca 100 lat spo³ecznej turystyki 

w Polsce. (Szkice z dziejów PTTK i jego poprzedników). Uznaniem cieszy³ 

siê równie¿, opracowany wspólnie z Alfredem Górnym, obszerny 

Przewodnik po Niemieckiej Republice Demokratycznej, wydany w 1978 r. 

przez wydawnictwo „Sport i Turystyka”, w nak³adzie ponad 60 000 egzemplarzy, 

czy Wêgry. Przewodnik turystyczny, wydany ju¿ po œmierci 

Kulczyckiego w 1989 r. przez Krajow¹ Agencjê Wydawnicz¹, w nak³adzie 

ponad 50 000 egzemplarzy, napisany do spó³ki z A. Koniecznym i Jerzym 

Midzio. 

Kulczycki uwa¿aj¹cy turystykê i wszystko co z jej rozwojem zwi¹zane za 

pasjonuj¹ce, a tak¿e wa¿ne dla gospodarki kraju zjawisko, stara³ siê poprzez 

swoj¹ dzia³alnoœæ, m.in. piœmiennicz¹, pomóc w edukacji kadr turystycznych, 

np. opracowuj¹c materia³y instrukta¿owe i szkoleniowe. Spod jego 

pióra wysz³y takie materia³y dydaktyczne, jak: Wycieczki turystyczne 

(Warszawa 1955), Rozwój form organizacyjnych turystyki (Wroc³aw 1965, 

wspó³autor Stanis³aw Ostrowski), Ko³o zak³adowe PTTK. Organizacja 

i formy pracy (Warszawa 1963), Ko³o zak³adowe PTTK. Organizacja 

i dzia³alnoœæ (Warszawa 1968), Turystyka w dwudziestoleciu materia³ 

zamieszczony w publikacji Kartki z historii kultury fizycznej i turystyki 

(Warszawa 1964, wspó³autor S. Ostrowski), czy Zarys historii turystyki 

w Polsce (Warszawa 1980, Materia³y Szkoleniowe PTTK; t.2). Wszystkie te 

opracowania powsta³y, aby zgodnie z intencj¹ autora: „…pomóc w trudnoœciach, 

zorientowaæ w obowi¹zkach, s³u¿yæ rad¹, zachêcaæ do jak najbardziej 

101 

o¿ywionej i owocnej dzia³alnoœci…” . 

POETA (?) 

Prace nad niniejszym tekstem przynios³y jeszcze jeden fakt z ¿yciorysu 

Kulczyckiego, nie wystêpuj¹cy w ¿adnym ze Ÿróde³, do których dotar³a 

autorka opracowania, wskazuj¹cy, i¿ Kulczycki próbowa³ swoich si³ tak- 

¿e w poezji. W przebogatym ksiêgozbiorze Biblioteki Narodowej odnaleziono 

bowiem dwa tomiki wierszy, których autorem, jak wynika z opisu 

31

ibliograficznego sporz¹dzonego przez pracowników tej instytucji, jest 

w³aœnie „nasz” Kulczycki. „Nasz”, bo na karcie katalogowej, przy nazwisku 

autora owych ksi¹¿ek na tyle popularnym, by pojawi³a siê w¹tpliwoœæ, czy 

to o by³ego starostê k³odzkiego w³aœnie chodzi widniej¹ daty urodzenia 

i œmierci (1916-1982) identyfikuj¹ce autora. Postawiony w podtytule znak 

zapytania spowodowany jest jedynie, byæ mo¿e nadmiern¹, ostro¿noœci¹ 

autorki, która na tym etapie badañ, z powodu braku szerszych informacji na 

temat ¿ycia Kulczyckiego przed rokiem 1945, gdy powstawa³y utwory, jak 

równie¿ niemo¿liwoœci¹ przeprowadzenia obecnie dog³êbnej analizy 

wierszy, nie jest w stanie z ca³¹ pewnoœci¹ potwierdziæ prawdziwoœci tego 

w¹tku ¿yciorysu bohatera artyku³u. 

Tomik edytowany w 1945 r. (brak miejsca wydania i nazwy wydawcy), 

zatytu³owany Œwiat³a zgas³y. Wiersze liczy ok. 90. stron, drugi, ponad 35- 

stronicowy, pt. Ucieczka myœli (1939-1946) zosta³ wydany (brak wydawcy) 

dwukrotnie: w 1945 i 1946 r. w Lubece (drugie wydanie Ucieczki myœli… 

odnaleziono w jednym z antykwariatów warszawskich). Na tym etapie 

badañ trudno ustaliæ, w jaki sposób wiersze te trafi³y do edycji w³aœnie w tym 

niemieckim mieœcie. Autor kilkustronicowego nekrologu Kulczyckiego, 

T. Rycerski, podaj¹c lakoniczne informacje o losach Kulczyckiego w trakcie 

i po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej, nadmienia jedynie, ¿e 

Z. Kulczycki lata wojny spêdzi³ w okupowanej Polsce, w roku 1945 pe³ni³ 

funkcjê kierownika Wojewódzkiego Urzêdu Informacji i Propagandy 

w Kielcach, a w 1946 r. Poznaniu, natomiast tu¿ przed objêciem urzêdu 

starosty k³odzkiego, na prze³omie lat 1946/1947, pracowa³ jako zastêpca 

102 

dyrektora Filmu Polskiego w £odzi . Co do edycji wierszy w Lubece warto 

jedynie nadmieniæ, ¿e w mieœcie tym dzia³a³ Zwi¹zek Polaków, wchodz¹cy 

w sk³ad Zwi¹zku Wydawców i Dziennikarzy Polskich w Niemczech, który 

wydawa³ polskie publikacje dla wci¹¿ przebywaj¹cych w niemieckich 

miastach polskich robotników wywiezionych na przymusowe roboty, 

jeñców wojennych, czy wiêŸniów obozów koncentracyjnych, którzy czekali 

na swoj¹ kolej opuszczenia tego kraju. W tym okresie przejœciowym, dla 

podtrzymania na duchu oraz ich równowagi psychicznej, jak to podkreœlono 

w drugim numerze „Biuletynu Informacyjnego Zrzeszenia Wydawców 

i Dziennikarzy Polskich w Niemczech” wydanym w Hamburgu w 1945 r., 

103 

przyst¹piono do wydawania ksi¹¿ek, broszur i gazetek . 

32

DYSTYNGOWANY PAN Z WARSZAWY 

Tak w³aœnie zapamiêta³ osobê Z. Kulczyckiego Pan Bart³omiej Ranowicz, 

geograf, przewodnik i aktywny dzia³acz turystyczny, jeden ze s³uchaczy, 

w latach 60. XX w., Zaocznego Studium Ekonomiki i Organizacji Turystyki 

we Wroc³awiu, dzia³aj¹cego przy wroc³awskim Oddziale Polskiego 

Towarzystwa Ekonomicznego. Kulczycki prowadzi³ tam wtedy zajêcia 

z historii turystyki. Egzaminowa³ te¿ z tego przedmiotu. B. Ranowicz mi³o 

wspomina te¿ kolejny kontakt z Z. Kulczyckim, w czerwcu 1981 r., ju¿ 

w Warszawie, w mieszkaniu Kulczyckiego mieszcz¹cym siê na po³o¿onej 

w Œródmieœciu, urokliwej ul. Koziej. Zaprowadzi³y go tam przygotowania 

do opracowania artyku³u poœwiêconego dziejom turystyki na Ziemi 

K³odzkiej w okresie powojennym, a wraz z tym poszukiwania wszelkich 

dotycz¹cych tego zagadnienia materia³ów. Przeprowadzi³ wówczas 

z Z. Kulczyckim bardzo satysfakcjonuj¹c¹ rozmowê, otrzyma³ te¿ „plik 

po¿ó³k³ych autentycznych dokumentów”. By³y to niezwykle cenne, przywo³ywane 

wielokrotnie w niniejszym opracowaniu, akta Oddzia³u PTT 

w K³odzku. Zapamiêta³ Kulczyckiego jako cz³owieka konkretnego 

i ¿yczliwego, pe³nego dobrej energii, po którym widaæ by³o, ¿e chce dzia- 

³aæ. Kulczycki z sentymentem wspomina³ okres k³odzki, a tak¿e swoje 

póŸniejsze zwi¹zki z tym miastem. Pozytywny cz³owiek podsumowuje 

104 

B. Ranowicz . 

Z równie du¿¹ sympati¹ wspomina³ Kulczyckiego Eugeniusz 

Kaczmarek, wieloletni prezes TMZK (w latach 1963-2008). Obaj panowie 

w trakcie spotkañ prowadzili o¿ywione dyskusje o sprawach dotycz¹cych 

Ziemi K³odzkiej, do których pierwszy w dziejach prezes Towarzystwa 

zawsze odnosi³ siê z du¿ym zaanga¿owaniem, z rozrzewnieniem wspomi- 

105 

naj¹c czasy i „prze¿ycia najbardziej aktywnej m³odoœci” . 

Nie¿yj¹cy ju¿ prof. K. Mazurski postrzegaj¹cy Z. Kulczyckiego jako 

osobê ¿yczliw¹ i otwart¹ dla ludzi, w jednym z numerów „Rocznika Ziemi 

K³odzkiej” napisa³ krótki tekst opatrzony tytu³em Genius loci ziemi k³odz- 

106 

kiej ..., w którym podkreœla³ wielki wp³yw owego genius loci, czyli ducha 

opiekuñczego maj¹cego wp³yw na losy i dokonania ¿yj¹cych tu w ró¿nym 

okresie ludzi. Ludzi, którzy ze wzglêdu na swój dorobek warci s¹ zapamiêtania. 

Je¿eli chodzi o Ziemiê K³odzk¹ d³ugi to szereg postaci, do których bez 

w¹tpienia, choæ zabawi³ tu tylko chwilê, nale¿y i Zbigniew Kulczycki. 

33

PRZYPISY: 

1 

„¯yczliwy i otwarty dla ludzi” - takimi s³owami okreœli³ Z. Kulczyckiego K. Mazurski, zob. Ten¿e, 

Historia turystyki sudeckiej, Kraków 2012, s.578. 

2 

R. G³adkiewicz, Dr Zbigniew Kulczycki (9 X 1916 - 2 III 1982), „Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej” 

1985, [t.] 1, s.99. 

3 

Nazwa „Rocznik Ziemi K³odzkiej” pojawi³a siê wraz z edycj¹ trzeciego tomu periodyku w 1958 r. 

4 

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu 1947 roku, [w:] Pierwsze dni, pierwsze lata, red. 

E. Kaczmarek, K³odzko 1995, s.108-111; biogram na s.139, tu b³êdna data œmierci. 

5 

Popularna Encyklopedia Ziemi K³odzkiej, t.2: K-M, red. J. Laska, M. Kowalcze, K³odzko 2009, 

s.169. 

6 

S³ownik geografii turystycznej Sudetów, t.15: Kotlina K³odzka i Rów Górnej Nysy, red. 

M. Staffa,Wroc³aw 1994, s.241. 

7 

Zob. np. Wystawa regionalna w K³odzku „Rocznik K³odzki” 1949, [t.] 2, s.131; B. Biliñski, 

Z ¿ycia Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, „Rocznik K³odzki” 1949, [t.2], s.[139], 

143, 146; E. Kaczmarek, W 30-lecie Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej. Œwiadectwo regionu, 

[w:] Ziemia K³odzka. Rozwój - Tradycje - Problemy, K³odzko 1977, s.1. 

8 

K³odzko, dzieje miasta, red. R. G³adkiewicz, K³odzko 1998, s.149, 146. A. Herzig, M. Ruchniewicz, 

Dzieje Ziemi K³odzkiej, wyd.2 popr., Hamburg ; Wroc³aw 2008, s.447. 

10 

Kladsko. Dìjiny regionu, red. O. Felcman, R. G³adkiewicz, Hradec Králové; Wroc³aw; Praha 2012, 

s. 337. 

11 

P. Sroka, Turystyka w polskich Sudetach w latach 1945-1956, Wroc³aw 2013; Ten¿e, Polskie 

Towarzystwo Tatrzañskie na Ziemi K³odzkiej w latach 1947-1950, „Wierchy” R.74: 2008, 

s.[137]-158. 

12 

K. Mazurski, Historia turystyki sudeckiej, Kraków 2012, tu na s.557-558 biogram 

przypominaj¹cy sylwetkê Kulczyckiego (oprac. na podstawie nekrologu T. Rycerskiego, 

zob. przyp.17) oraz informacje w ró¿nych miejscach ksi¹¿ki. 

13 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne 1947-1950, „Wierchy” R.44: 1975 [wyd.1976], 

s.177-184. 

14 

B. Ranowicz, Pocz¹tki turystyki k³odzkiej (1945-1950), [w:] Turystyka polska w Sudetach, 

red. J. Janczak, Wroc³aw 1986, s.23-32. 

15 

50 lat Oddzia³u PTT- PTTK „Ziemi K³odzkiej”, red. R. KuŸmiñska, K³odzko 1998. 

16 

Autorka sk³ada serdeczne podziêkowanie Panu Bart³omiejowi Ranowiczowi, w którego 

posiadaniu znajduj¹ siê te archiwalia, za ich udostêpnienie, a Panu Leszkowi Majewskiemu 

za dostarczenie tych dokumentów. Materia³y przechowywane przez W. M³otkowskiego 

zosta³y przekazane po jego œmierci Z. Kulczyckiemu, ten w 1981 r. ofiarowa³ je 

B. Ranowiczowi, zob. B. Ranowicz, dz. cyt., s.23. 

17 

T. Rycerski, Zbigniew Kulczycki, „Ziemia” 1983, [t.16], s.307-309. 

18 

W Kraju Pana Boga. •ród³a i materia³y do dziejów Ziemi K³odzkiej od X do XX wieku, 

wyd. 2 popr. i uzup., oprac. A. Herzig, M. Ruchniewicz, K³odzko 2010, s.408-413. 

19 

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu …, s.108-111. 

20 

T. Rycerski, dz. cyt., s.308. 

21 

T. Marczak, K³odzko powojenne, [w:] K³odzko, dzieje miasta, red. R. G³adkiewicz, 

K³odzko 1998, s.148. 

22 

T. Rycerski, dz. cyt., s.307, 308. 

23 

Wykaz w³adców i w³adz. Okres po II wojnie œwiatowej, oprac. S. Mróz, [w:] K³odzko, dzieje 

miasta…, s.224. Kulczycki wspomina, ¿e opuœci³ K³odzko pod koniec lipca 1948 r., Zob. 

34

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu …, s.109. 

24 

Spis abonentów telefonicznych sieci telefonicznych Dyrekcji Okr. Poczt i Telegr. Wroc³aw, 

na rok 1947, [Wroc³aw] [1947?], s.121. 

25 

Lista cz³onków P.T.T. o/K³odzko [pisownia oryg.- IK] z dn. 15.09.1947, Akta Oddzia³u 

PTT „Ziemia K³odzka”. 

26 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne …, s.178. 

27 

Tam¿e. 

28 

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu…, s.108. 

29 

Tam¿e, s.109. 

30 

T. Marczak, dz. cyt., s.146. 

31 

Dzieje K³odzka w datach do 1970 r., oprac. M. Malinowski, Wroc³aw [i in.] 1977. Suplement do 

„Rocznika Ziemi K³odzkiej” 1971/1973, s.42. 

32 

Tam¿e, s.43. 

33 

Fragment sprawozdania sytuacyjnego starosty k³odzkiego z uroczystoœci pierwszomajowych 

w 1948 r., [w:] W Kraju Pana Boga. •ród³a i materia³y …, s.412. 

34 

M.G., K³odzko. Otwarcie szko³y partyjnej PPR, „Trybuna Dolnoœl¹ska” 1947, nr 161. 

35 

(jkg), Zespó³ œwietlicowy Zw. Zaw. Kolejarzy w K³odzku zdoby³ pierwsze miejsce, „S³owo 

Polskie”1948, nr 117, s.4. wyd. ABCDE. 

36 

(jkg), Osmañczyk zamierza zamieszkaæ na Ziemi K³odzkiej, „S³owo Polskie” 1948, nr 173, s.4. 

37 

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu…, s.111. 

38 

Zob. np. Nawi¹zanie stosunków polsko-czeskich, „Trybuna Dolnoœl¹ska” 1947, nr 119; 

PrzyjaŸñ polsko-czeska zacieœnia siê…, „Trybuna Dolnoœl¹ska” 1947, nr 122. 

39 

Goœcie z Czechos³owacji w Polanicy-Zdroju, „S³owo Polskie” 1948, nr 71, s.4, wyd. ABCDE. 

40 

(wd.), 180 dzieci powodzian na bezp³atnych koloniach letnich „S³owo Polskie” 1947, nr 130. 

41 

Zob. fragmenty sprawozdañ sytuacyjnych starosty k³odzkiego z 1947 i 1948 r., [w:] 

W Kraju Pana Boga. •ród³a i materia³y ..., s. 408-413. 

42 

Starosta k³odzki zostaje wicewojewod¹ dolnoœl¹skim, „S³owo Polskie” lub „Trybuna 

Dolnoœl¹ska” (?) 1.08.1948, nr 210. Autorka tekstu dotar³a jedynie do wycinka prasowego 

nie opatrzonego tytu³em gazety. Ze wzglêdu na istotne znaczenie niniejszego zapisu 

zdecydowa³a siê na zacytowanie go bez dok³adnej identyfikacji, odstêpuj¹c w tym jednym 

przypadku od powszechnie przyjêtych regu³ opisu bibliograficznego. 

43 

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu…, s.109. Oprócz Z. Kulczyckiego wœród cz³onkówza³o¿ycieli 

byli: W³adys³aw Dziewulski, Albin Bobruk, Roman Birkenmayer, Bohdan 

Biliñski, Helena Getter. 

44 

B. Biliñski, Z ¿ycia Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej…, s.146. 

45 

Tam¿e, s.141. 

46 

Zob. np. E. Kaczmarek, W 30-lecie Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej. Œwiadectwo 

regionu, [w:] Ziemia K³odzka. Rozwój - Tradycje - Problemy, K³odzko 1977, s.1. 

47 

O mapie szerzej zob. R. Wytyczak, Pierwsza polska mapa Ziemi K³odzkiej po 1945 roku, 

„Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej” 1992, [t.]4, s.115-[121]. 

48 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne…, s.183. 

49 

Zob. np. Dorobek Ziemi K³odzkiej, „S³owo Polskie” 1948, nr 224. 

50 

S. K., Wystawa regionalna w K³odzku, „Rocznik K³odzki” 1949, [t.] 2, s.136. 

51 

Zob. B. Biliñski, Z ¿ycia Towarzystwa Mi³oœników …, s.146. Ze wzglêdu na brak archiwaliów 

TMZK z lat 40. i 50. XX w. trudno obecnie ustaliæ kiedy przesta³ tê funkcjê pe³niæ, tym bardziej, ¿e 

dzia³alnoœæ Towarzystwa na pocz¹tku lat 50. zosta³a zawieszona, reaktywowano j¹ w 1957 r. Zob. 

na przyk³ad. K. Oniszczuk-Awi¿eñ, Towarzystwa spo³eczno-kulturalne dzia³aj¹ce w K³odzku 

35

w okresie 1945-1989. Kwerendy materia³owe, K³odzko 1990, mpis w zbiorach Biblioteki Naukowej 

Muzeum Ziemi K³odzkiej (dalej: BN MZK). 

52 

Jego podpis widnieje na liœcie obecnoœci uczestników sesji , zob. „Lista obecnoœci 

uczestników Sesji Naukowej XX-lecia Towarzystwa”, kserokopia w zbiorach BN MZK. 

53 

Inf. z: Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej 1973-1978, tekst i red. E. Kaczmarek, 

K³odzko 1978, s.[10]. Jego podpis widnieje te¿ na liœcie obecnoœci, zob. „Lista uczestnictwa 

w Sesji Naukowej i Odbioru Materia³ów” [pisownia oryg. - IK], w zbiorach BN MZK. 

54 

Zob.: R. G³adkiewicz, Tysi¹c lat K³odzka - sesja naukowa (K³odzko, 23 V 1981), Œl¹ski 

Kwartalnik Historyczny „Sobótka” R.36: 1981, nr 4, s.643. 

55 

Nazwisko Z. Kulczyckiego znajduje siê na pierwszym miejscu wykazu osób, które wytypowano do 

przyznania im dyplomu „Zas³u¿ony dla TMZK”, lista w zbiorach BN MZK. 

56 


57 

Zob. Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne…, s.178. 

58 

Opracowania wspominaj¹ o 22 cz³onkach za³o¿ycielach. O utworzeniu i dzia³alnoœci Oddzia³u zob.: 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne…; P. Sroka, Turystyka w polskich Sudetach ...; Ten¿e, 

Polskie Towarzystwo Tatrzañskie na Ziemi K³odzkiej …; 

B. Ranowicz, Pocz¹tki turystyki k³odzkiej…; K., Mazurski, Historia turystyki sudeckiej…; 

L. Majewski, O organizowaniu turystyki polskiej w Sudetach K³odzkich, [w:] V Almanach Ziemi 

K³odzkiej wraz z kalendarzem na rok 2010, red. K. Oniszczuk-Awi¿eñ, M. Awi¿eñ, 

K³odzko 2010, s.42-51; W. Krygowski, Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzañskiego, 

Warszawa ; Kraków 1988. 

59 

P. Sroka, Turystyka w polskich Sudetach... , s.60. 

60 

Tam¿e, s.94. Dokumentuj¹ te poczynania niektóre pisma dotycz¹ce tej sprawy, zob. Akta 

Oddzia³u PTT „Ziemia K³odzka”. 

61 


62 

Sprawozdanie z dzia³alnoœci Zarz¹du Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Tatrzañskiego w K³odzku, 

z siedzib¹ w Polanicy-Zdroju w roku 1948, Akta Oddzia³u PTT „Ziemia K³odzka” ; te¿: 


63 

Sprawozdanie z dzia³alnoœci Zarz¹du Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Tatrzañskiego… 

64 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne …, s.177-184. 

65 

Sprawozdanie z dzia³alnoœci Zarz¹du Oddzia³u Polskiego Towarzystwa Tatrzañskiego … 

66 

Tam¿e. 

67 

B. Jaœkiewicz, Z dziejów Ko³a Przewodników Sudeckich przy Oddziale PTTK „Ziemia K³odzka”, 

[w:] V Forum Krajoznawstwa Dolnoœl¹skiego, Polanica Zdrój 1976, s.36. 

68 

P. Sroka, Turystyka w polskich Sudetach…, s.141-142. 

69 

Np. delegacja dla Mariana Kulczyckiego z 10 stycznia 1948 r., Akta Oddzia³u PTT „Ziemia 

K³odzka”. 

70 

W. Ciê¿kowski, Przyczynek do powojennych dziejów polskiego nazewnictwa górskiego 

na Ziemi K³odzkiej, „Karkonosz” 1987, z.3, s.109-115. 

71 

Zob. H. Gaczyñska, Dzia³alnoœæ Komisji Nomenklatury Sudetów (1947-1950), „Rocznik 

Jeleniogórski” 2006, t.38, s.128. 

72 

Z. Martynowski, Powrót polskich nazw na ziemiê k³odzk¹ - wspomnienia i refleksje œwiadka, [w:] V 

Forum Krajoznawstwa Dolnoœl¹skiego …, s.[61]. 

73 

Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu …, s.110. 

74 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne …, s.182. 

75 

P. Sroka, Turystyka w polskich Sudetach…, s.136. Potwierdzaj¹ to, wytworzone w tym okresie, 

dokumenty Oddzia³u na których widnieje podpis Kulczyckiego jako prezesa. B. Ranowicz, 

36

powo³uj¹c siê na wspomnienia Kulczyckiego, pisze, ¿e od 15 lutego 1948 r. prezesem Oddzia³u by³ 

prawdopodobnie W. Wasilczenko, „choæ wiele dokumentów podpisywa³ jeszcze Kulczycki”, potem, 

w latach 1949-1950, funkcjê tê pe³ni³ Cz. Janiszowski. Zob. B. Ranowicz, Pocz¹tki turystyki 

k³odzkiej …, s.32; Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne…, s.179. 

76 

Zob. Z. Kulczycki, Przyby³em tu w kwietniu…, s.109. 

77 

Dzieje K³odzka w datach do 1970 ..., s.45. 

78 

B. Ranowicz, Pocz¹tki turystyki k³odzkiej…, s.23. 

79 

(wer), II Konferencja Nauki i Praktyki. Turystyka w Sudetach, „Trybuna Wa³brzyska” 15.02.1977. 

80 

Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej 1973-1978, tekst i red. E. Kaczmarek, K³odzko 

1978, s.[8]. 

81 


82 

Na podstawie wypowiedzi B. Ranowicza, czerwiec 2018 r. 

83 

Kronika: Turystyka - Taternictwo - Ratownictwo, „Wierchy” R.24: 1955, s.180. 

84 

Z. Kulczycki, Zarys historii turystyki w Polsce, wyd.2 popr. i uzup., Warszawa 1970, s.132. 

85 

Tam¿e, s.133. 

86 

Np. Domu Turysty PTTK w Zakopanem, schroniska PTTK na Turbaczu, domu wycieczkowego 

PTTK w P³ocku, zob. T. Rycerski, s.308; schroniska w Beskidzie Niskim, pod szczytem Magury 

Ma³astowskiej, czy na Hali Krupowej, zob. Kronika: Turystyka - Taternictwo - Ratownictwo 

„Wierchy” R.24: 1955, s.183, 184; przebudowa schroniska na Szyndzielni, Kronika: Turystyka - 

Taternictwo - Ratownictwo, „Wierchy” R.26: 1957, s.252. 

87 

Np. zakup aparatu fotograficznego „Feniks I” dla zwyciêzcy w Konkursie Fotografii 

Krajoznawczej Oddzia³u PTTK w Rabce, Kronika: Tatry - Podhale - Podkarpacie, „Wierchy” 

R.28:1959 [wyd.1960], s.228. 

88 89 

Z. Kulczycki, 100 lat spo³ecznej turystyki w Polsce, Warszawa 1973, s.[84]. https://pl. 

Wikipedia.org./wiki/Czlonkowie_Honorowi_Polskiego_Torarzystwa_Turystyczno- 

Krajoznawczego 

(dostêp 13.05.2018) 

90 

Zob. np.: Konferencja Aktywu Turystycznego, „Ziemia” 1971, nr 2, s.298; R. Cetnarski, 

Owocna narada aktywu, „Ziemia” 1972, nr 2, s.301. 

91 

W. Skowron, PTTK wobec przemian niesionych przez „Polski PaŸdziernik” 1956, [w:] 

Studia i materia³y z dziejów krajoznawstwa polskiego. PTTK w roku szeœædziesiêciolecia, 

t.4, Warszawa 2010, s.26. 

92 

Biuletyn Informacyjny Zarz¹du G³ównego PTTK, 1964, nr 71, s.2, 

biuletyny.pttk.pl/Biuletyn_informacyjny_1964_71.pdf (dostêp 6.07.2018). 

93 

Z dzisiejszego punktu widzenia dzia³alnoœæ wielu osób funkcjonuj¹cych w ustroju PRL 

i w zwi¹zku z tym podlegaj¹cych w tym okresie ró¿nego rodzaju naciskom politycznym, 

jest ró¿nie oceniana, a nierzadko podlega krytyce. Zdaniem wielu historyków badaj¹cych 

ten okres historii Polski nale¿y pamiêtaæ, ¿e wielu dzia³aczy PTTK mimo zajmowania 

eksponowanych stanowisk i pe³nienia wa¿nych funkcji pracowa³o ofiarnie „wnosz¹c do 

PTTK istotne wartoœci i zapewniaj¹c stabiln¹ oraz wiod¹c¹ w turystyce rolê. Je¿eli 

W perspektywie czasu rodz¹ siê jakieœ w¹tpliwoœci w postaci „wspó³pracy z w³adzami 

PRL” to by³a to „cena za istnienie…”, A. Czarnowski, Dzia³alnoœæ spo³eczna w Polskim 

Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym w latach 1951-2000. Rozwój i wystêpuj¹ce 

problemy, [w:] Studia i materia³y z dziejów krajoznawstwa polskiego. Od PTK do PTTK, 

Warszawa 2009, s.20. 

94 

R. G³adkiewicz w nekrologu, s.100 (zob. przyp.2), pisze, ¿e Kulczycki przeszed³ na rentê, 

T. Rycerski, s.309 (zob. przyp.17) u¿ywa s³owa emerytura. 

37

95 


96 

M.in.: Po zdrowie i na wypoczynek w góry K³odzkie, „S³owo Polskie” z 6.11.1947; Polska 

i Polacy w Podró¿ach historycznych J. U. Niemcewicza (przyczynek do dziejów 

krajoznawstwa), Ziemia” 1966, s.344-351; Wspó³czesnoœæ w krajoznawstwie. Do dyskusji 

z okazji Kongresu Krajoznawstwa Polskiego, „Ziemia” 1968, nr 1, s.25-[31]; Problemy 

zagospodarowania turystycznego, „Ziemia” 1969-1970, nr 1, s.120-123; Turystyka na 

Dolnym Œl¹sku, Pomorzu i Mazurach, „Ziemia” 1971, nr 1, s.19-[32]; Trzydzieœci lat turystyki 

w Polsce Ludowej, „Ziemia” 1973, nr 1, s.16-[28]; Kszta³towanie i rozwój idei turystycznych 

w Polsce, „Ziemia” 1975, nr 1, s.5-12; Zaczê³o siê od trzech tysiêcy… 25-lecie wczasów, 

„Œwiatowid” R.4: 1964, nr 3, s.10; Gdy Œnie¿nik nie by³ jeszcze Œnie¿nikiem, „Œwiatowid” R.4: 1964, 

nr 29, s.11; By³ rok 1573… Czy¿by najstarszy przewodnik po Polsce?, „Œwiatowid” R.16: 1967, 

nr 24, s.7; A.D. 1871. Angielski turysta [Alex Hutchinson] w Krakowie i Tatrach, 

„Œwiatowid” R.16: 1967, nr 7, s.7; Dwie „Gazety Zakopiañskie”, „Œwiatowid” R.16: 1967, nr 15, 

s.10-11; Takie by³y pocz¹tki. Tradycje i powojenna rzeczywistoœæ, „Œwiatowid” R.19: 1970, nr 9, 

s.7; Na Ziemiach Zachodnich i Pó³nocnych. Eksplozja turystyki, „Œwiatowid” R.19:1970, nr 10, s.7; 

Bez sprzêtu daleko nie pop³yniesz, „Biuletyn Informacyjny Zarz¹du G³ównego PTTK” 1962, 

nr 39-40, s.4-5. 

97 

Z. Kulczycki, K³odzkie pocz¹tki turystyczne… 

98 

Recenzja trzeciego wydania tej publikacji, zob. J. Janczak, Œl¹ski Kwartalnik Historyczny 

„Sobótka” R.32: 1977, s.453-455. 

99 

Tam¿e, s.455. 

100 

Z. Kulczycki, Zarys historii turystyki, wyd.2 …, Wstêp, s.8. 

101 

Z. Kulczycki, Wycieczki turystyczne, Warszawa 1955, s.[4]. 

102 


103 

„Biuletyn Informacyjny Zrzeszenia Wydawców i Dziennikarzy Polskich w Niemczech” 

1945, nr 2, s.[1]. •ród³o: www.polskienekropolie.de/doku.php?id=pl:lubeka (dostêp 

2.05.2018). 

104 

Z wypowiedzi B. Ranowicza, czerwiec 2018 r. Autorka sk³ada w tym miejscu serdeczne 

podziêkowanie za okazan¹ pomoc. 

105 

E. Kaczmarek, Zamiast wstêpu, [w:] Pierwsze dni …, s.14. 

106 

K. Mazurski, Genius loci ziemi k³odzkiej, „Rocznik Ziemi K³odzkiej” 1997-1999 

[wyd.2002], t.22-24, s.9-10. 

38

KRYSTYNA ONISZCZUK-AWI¯EÑ 

TAJEMNICE XVI-WIECZNEGO MANUSKRYPTU 

ZE ZBIORÓW 


Przekazanie manuskryptu w ratuszu. Od lewej Adam £¹cki - prezes TMZK, burmistrz 

K³odzka Micha³ Piszko i dyrektor MZK Krzysztof Miszkiewicz (Foto: arch. TMZK) 

W 2016 roku, 8 listopada w Sali Rajców k³odzkiego ratusza, Adam £¹cki, 

prezes Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej uroczyœcie przekaza³ 

Muzeum Ziemi K³odzkiej XVI-wieczn¹ ksiêgê kupieck¹ rêkopiœmienn¹, 

1 

celem rozpoznania i naukowej oceny . Manuskrypt ten zosta³ odnaleziony 

w listopadzie 2016 r. podczas przeprowadzanej pod kierunkiem 

dr. Leszka W³odarczyka inwentaryzacji zabytkowych ksi¹¿ek obcojêzycznych 

w zasobach TMZK. Jak¹ drogê wczeœniej przeby³, trudno dziœ na to 

pytanie odpowiedzieæ, bowiem dokumentacja TMZK z pocz¹tkowego 

okresu dzia³alnoœci nie zachowa³a siê. Wiemy jednak, ¿e do zadañ 

powo³anego w 1947 r. towarzystwa nale¿a³o m.in. rozbudzanie zainteresowañ 

naukowych Ziemi¹ K³odzk¹, stworzenie do badañ stacji naukowej, 

2 

utworzenie muzeum regionalnego . 

39

Od 1948 r. trwa³y prace przy organizacji biblioteki naukowej, regionalnej, 

g³ównie w oparciu o zbiory niemieckiego Towarzystwa Krajoznawczo- 

Turystycznego (Glatzer Gebirgsverein), a w 1949 r. zabiegi o utworzenie 

muzeum regionalnego i stacji naukowej. Do najistotniejszego zadania sekcji 

historycznej dzia³aj¹cej w ramach TMZK nale¿a³o zabezpieczanie ksiêgozbiorów 

znajduj¹cych siê na terenie Ziemi K³odzkiej. W artykule Bohdana 

Biliñskiego pt. Z ¿ycia Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, który 

ukaza³ siê na ³amach II tomu „Rocznika K³odzkiego” w 1949 r. czytamy: „… 

Uzyskanie w³asnej siedziby [przy pl. Chrobrego 22 dop. autorki] umo¿liwi³o 

realizacjê zakreœlonego planu prac Towarzystwa. Zebrany przez 

Towarzystwo materia³ biblioteczny, tworzy piêkn¹ bibliotekê naukow¹, do 

Ÿróde³ której garn¹ siê naukowcy z ró¿nych czêœci kraju. Przejêto archiwum 

[sic!] i bibliotekê pomocnicz¹ dawnych towarzystw krajoznawczohistorycznych, 

w której znajduje siê obok licznych Silesiaców bogate 

piœmiennictwo z przyczynkami do historii Ziemi K³odzkiej. Zebrane archiwalia 

stanowi¹ ciekawy materia³ do badañ miast i wsi Ziemi K³odzkiej. 

Skromnie urz¹dzona pracownia przy archiwum i bibliotece spe³nia ju¿ dziœ 

swe zadania. Utworzenie Muzeum Ziemi K³odzkiej znajduje siê na drodze 

uporz¹dkowywania posiadanych zbiorów, jak równie¿ przejêtych ekspo- 

3 

natów Muzeum Miejskiego w K³odzku.” . W innym miejscu jeszcze czytamy: 

„… Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej postawi³o sobie równie¿ 

cel, by wzbudziæ zainteresowania naukowe ziemi¹ k³odzk¹ wœród jak 

najwiêkszej liczby badaczy oraz stworzyæ dla nich w³aœciwy warsztat pracy 

4 

w postaci stacji naukowej…” . Zadaniem cz³onków towarzystwa by³o 

„Zebranie dokumentów starych, dotycz¹cych historii i struktury gospodar- 

5 

czej tych ziem…” . 

Zorganizowanie w³aœciwych warunków do pracy naukowców w tym czasie 

potwierdza równie¿ artyku³ w prasie lokalnej z 1948 r. Wizytuj¹cy K³odzko 

rektor Uniwersytetu Jagielloñskiego Tadeusz Lehr-Sp³awiñski i dyrektor 

Instytutu Œl¹skiego w Opolu Roman Lutman „…dokonali lustracji prac 

i dzia³alnoœci Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej. Stwierdzili oni, ¿e 

placówka posiada odpowiednie warunki do pracy naukowej dla uczo- 

6 

nych…” . 

Nie mo¿e wiêc wzbudzaæ wiêkszego zdziwienia odkrycie w zbiorach 

TMZK archiwalnej ksiêgi rêkopiœmiennej, która stanowi przedmiot 

40

niniejszego artyku³u. Na dwóch pierwszych wewnêtrznych kartach manuskryptu 

widnieje pieczêæ instytucji, która j¹ przejê³a na przechowanie oko³o 

1948 r., z napisem: Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej Oddzia³ 

Instytutu Œl¹skiego w K³odzku. 

Kwestia, która pozostaje niewyjaœniona, 

to przyczyna nieprzekazania 

niniejszej ksiêgi ani do 

zbiorów muzealnych, ani archiwalnych. 

Po prawie 70. latach decyzjê 

tê trudno dziœ zweryfikowaæ i wyt³umaczyæ. 

Cieszy jednak fakt, ¿e 

Foto: K. Oniszczuk-Awi¿eñ 

ksiêga nie zaginê³a, przetrwa³a 

w dobrym stanie do dnia dzisiejszego 

i jest to na pewno wielk¹ zas³ug¹ Towarzystwa Mi³oœników Ziemi 

K³odzkiej, jej by³ych i obecnych dzia³aczy. 

PROWENIENCJA KSIÊGI I JEJ OPIS 

Ustalenie proweniencji ksiêgi nie sprawia ¿adnego 

problemu, bowiem na wewnêtrznej stronie ok³adki 

widnieje pieczêæ okr¹g³a z napisem w otoku: Stadt 

Wünschelburg oraz stempel, który pojawia siê te¿ 

na pierwszej numerowanej karcie: Stadtarchiv 

Wünschelburg. Ksiêga dotyczy miasta Radkowa 

nazwa niemiecka tej miejscowoœci, to w³aœnie 

Wünschelburg a jej pierwotnym miejscem przechowania 

by³o archiwum miejskie w Radkowie. 

Jest to - tzw. Kaufbuch, czyli ksiêga kupiecka, 

prowadzona przez kancelariê miasta Radków 

w latach 1555-1572. Do treœci merytorycznej 

Kaufbuchu wrócimy jeszcze w dalszej czêœci artyku³u. 

Jest to ksiêga formatu: 33,5 cm (wysokoœæ) 

x 21,5 cm (szerokoœæ) x 6 cm (szer. grzbietu). Oprawa 

dziœ ju¿ ze œladami zniszczeñ wykonana z deski pokrytej 

skór¹, pierwotnie zamykana by³a na klamry metalowe i zawi¹zywane 

skórzane sznureczki, które obecnie zachowane s¹ w szcz¹tkowym stanie 

41

(pozosta³y zawiasy i fragmenty 

sznureczków). 

Wewnêtrzne karty sporz¹dzone 

zosta³y na papierze czerpanym ze 

znakiem wodnym. Centralnie 

zakomponowany filigran przedstawia 

sylwetkê dzika, wskazuj¹c 

tym samym na pochodzenie papieru, 

który zosta³ zakupiony w Œwidnicy, 

w m³ynie papierniczym dzia- 

³aj¹cym ju¿ od koñca XV w., 

którego w³aœcicielem by³ Michael 

Peuthel. M³yn ten w 1546 r. uzyska³ 

od króla Ferdynanda I przywilej, na 

mocy którego papier mia³ posiadaæ 

7 

dzika jako znak wodny . 

Ok³adka manuskryptu (Foto: T. Gmerek) 

Znak wodny (Foto T. Gmerek) 

42

Wiêkszoœæ kart w ksiêdze jest odrêcznie numerowanych, w prawym 

górnym rogu: od 1 do 280 z tej liczby brak jest 29 kart (wyrwanych) 

z numerami od 120-148. Na kartach numerowanych zapisane zosta³y 

ró¿nego typu transakcje. 

Pozosta³e karty na koñcu ksiêgi nie s¹ numerowane. Jest ich 16 i na czêœci 

z nich (1-12) sporz¹dzony zosta³ rejestr osób wystêpuj¹cych w ksiêdze. 

Zapisy rêkopiœmienne w manuskrypcie sporz¹dzone zosta³y 

w jêzyku niemieckim. Charakter pisma wskazuje, ¿e dokonywa³y je 

prawdopodobnie dwie osoby. I choæ ksiêga pisana jest doœæ starannie, to 

jednak miejscami pismo odrêczne nie jest czytelne. Trzeba te¿ pamiêtaæ, ¿e 

mamy w tym wypadku do czynienia z jêzykiem z okresu renesansu, czêœæ 

s³ów wówczas u¿ywanych dziœ jest ju¿ niezrozumia³a, zmieni³a siê te¿ 

pisownia niektórych wyrazów. St¹d przy odczytywaniu poszczególnych 

transakcji mo¿na natkn¹æ siê niejednokrotnie na wiele problemów. 

Zapisy w omawianym manuskrypcie obejmuj¹ bardzo krótki okres cza 

su - zaledwie 17 lat. Czy ten okres by³ dla Radkowa w jakiœ szczególny 

sposób wa¿ny? 

RADKÓW MIASTEM EWANGELICKO-PROTESTANCKIM 

W 2. PO£OWIE XVI WIEKU 

Radków, malowniczo po³o¿ony u stóp Szczeliñca, nad rzek¹ Poœn¹, nale¿y 

8 

do najstarszych miast dawnego hrabstwa k³odzkiego . Pierwsza wzmianka 

o nim jako grodzie obronnym pochodzi z Kroniki Kosmasa (zapisana pod 

dat¹ 1093), najstarsza zaœ wzmianka Ÿród³owa mówi¹ca o Radkowie ju¿ jako 

mieœcie pojawi³a siê w 1322 r. Swój kszta³t przestrzenny miasto uzyska³o 

w okresie œredniowiecza. Od tego czasu a¿ po po³owê XIX stulecia otoczone 

by³o murami miejskimi. Wiod³y do niego trzy bramy: Broumowska, 

Wroc³awska i K³odzka. Przy dwóch bramach rozwinê³y siê przedmieœcia: 

K³odzkie i Wroc³awskie, stanowi¹ce oœrodek rozwoju rzemios³a i handlu. 

Na Przedmieœciu Wroc³awskim znajdowa³ siê koœció³ parafialny pw. œw. 

Bartolomeusza (wzmiankowany ju¿ w 1290 r.). Najokazalsz¹ budowl¹ 

w obrêbie murów miejskich by³ dom wójta - prawdopodobnie jedyny 

murowany budynek w mieœcie, pe³ni¹cy te¿ pierwotnie funkcjê ratusza. 

Wiek XVI nale¿a³ do pomyœlniejszych w historii Radkowa, pomimo ró¿- 

nych nieszczêœliwych wydarzeñ, jak np. po¿ar w 1545 r. Po¿ar ten wybuch³ 

43

15 VIII w budynku rajcy miejskiego Christopha Buntzela i rozprzestrzeni³ 

siê na ca³e miasto. Spali³y siê wówczas tak¿e wszystkie miejskie dokumenty, 

w tym dotycz¹ce nadanych przywilejów, zapewniaj¹cych rozwój rzemios³a 

i handlu. St¹d te¿ wa¿nym wydarzeniem by³o zatwierdzenie 15 VI 1562 r. 

przez cesarza Ferdynanda I wszystkich wczeœniejszych praw i przywilejów 

Radkowa. 

Do najwa¿niejszych rzemios³ nale¿a³o sukiennictwo i browarnictwo. 

Radkowskie sukno, s³yn¹ce z dobrej jakoœci, eksportowane by³o nawet do 

W³och. W 2. po³owie XVI wieku prawo warzenia piwa mia³y prawie 

wszystkie domy w obrêbie murów miejskich (85 na 86 domów). Nie oby³o 

siê nawet bez konfliktu o piwo. W 1578 r. trzeba by³o wymierzyæ milê od 

miasta w kierunku Wambierzyc, Œcinawki Œredniej i Œcinawki Dolnej, aby 

dok³adnie rozgraniczyæ lokalne prawo browarne. W Radkowie dzia³ali 

tak¿e: szewcy, kowale, rzeŸnicy, piekarze, krawcy, hodowcy, garbarze, 

siodlarze, mydlarze. W XVI wieku pojawili siê te¿ rzemieœlnicy artystyczni 

i z³otnicy. Radków by³ tak¿e oœrodkiem handlu. 30 X 1566 r. cesarz 

Maksymilian II nada³ mieszkañcom Radkowa prawo do organizowania 

dwóch oœmiodniowych jarmarków w ci¹gu roku. Pierwszy trwa³ od pi¹tku 

przed Wniebowst¹pieniem Chrystusa, drugi od poniedzia³ku po dniu œw. 

Andrzeja. W 1574 r. cesarz Maksymilian II nada³ miastu prawo pos³ugiwania 

siê w³asn¹ pieczêci¹ w czerwonym wosku. 

Dziêki rozwojowi rzemios³a i handlu wzrasta³a zamo¿noœæ mieszczan, 

zape³nia³a siê te¿ kasa miejska. W 1573 r. miasto kupi³o od izby cesarskiej 

5 gospodarstw we wsi Skibin, a w 1577 r. za 2000 kop groszy praskich 

zakupiono z maj¹tku cesarskiego folwark Gajów. Dalsze pomna¿anie maj¹tku 

kontynuowano w nastêpnym stuleciu. W mieœcie przyby³o te¿ sporo 

urz¹dzeñ, obok istniej¹cych ju¿ wczeœniej: m³yna, folusza, szko³y, ³aŸni 

miejskiej, przytu³ku dla ubogich, wiêzienia miejskiego, powsta³y dwa nowe 

m³yny miejskie, szpital miejski (wzmiankowany w 1598) przed Bram¹ 

Wroc³awsk¹, nowy budynek szko³y. 

Jednak najwiêksz¹ i najbardziej trwa³¹ budowl¹ z tego okresu by³ nowy 

koœció³ parafialny. Decyzja o budowie nowego koœcio³a wraz z domem 

parafialnym i szko³¹, podjêta zosta³a w 1570 r. przez gminê protestanck¹. 

W tym czasie bowiem wiêkszoœæ mieszczan radkowskich przyjê³a nowe 

9 

wyznanie . Ju¿ oko³o 1550 r. ówczesny proboszcz Paul Grundmann uleg³ 

44

nowym pr¹dom i z³ama³ celibat ¿eni¹c siê. Nastêpny proboszcz, Paul Vogler, 

w 1558 r. wyzna³ przed cesarsk¹ komisj¹, ¿e jest katolikiem. Ale kolejni 

proboszczowie byli ju¿ protestantami. Jeden z nich by³ nawet wyznawc¹ 

pogl¹dów radykalnego reformatora religijnego na Œl¹sku Kacpra 

Schwenckfelda, a od 1567 r. proboszczem by³ zwolennik Marcina Lutra. 

Budowa koœcio³a rozpoczê³a siê w 1571, a ukoñczona zosta³a w 1580 r. 

Komisja cesarska wspomog³a parafian radkowskich finansowo, przekazuj¹c 

na budowê 250 talarów, a w 1578 r. sam cesarz Rudolf II podarowa³ na ten 

cel 600 talarów. 

1 stycznia 1580 r. koœció³ zosta³ poœwiêcony i odprawiona zosta³a 

pierwsza msza œw. przez ówczesnego proboszcza luterañskiego Jacoba 

Ulricha. Dotychczasowy koœció³ parafialny œw. Bartolomeusza, stoj¹cy 

przed Bram¹ Wroc³awsk¹, od tej pory pe³ni³ funkcjê koœcio³a cmentarnego, 

albowiem przy nim usytuowany by³ jedyny cmentarz Radkowa. Nowy 

koœció³ wzniesiony zosta³ w po³udniowej czêœci miasta przy murze, na 

gruncie starego, zniszczonego klasztoru joannitów. Wiod³a do niego z miasta 

tylko jedna ulica Koœcielna. Koœció³ ten pozostawa³ przez 44 lata w rêkach 

gminy ewangelicko-luterañskiej i nie mia³ w tym okresie swego patrona. 

Jednak, kiedy luterañscy ksiê¿a w 1624 r. przeszli ponownie na wiarê 

katolick¹, na patronkê koœcio³a przyjêto œw. Dorotê. 

Interesuj¹cy nas okres drugiej po³owy XVI wieku, to czas burzliwy 

w kwestii wyznania religijnego, ale jednoczeœnie czas bogacenia siê 

mieszczan. Rosn¹cy dobrobyt umo¿liwi³ podjêcie w 1570 r. tak du¿ej 

inwestycji, jak budowa koœcio³a, domu parafialnego i szko³y. 

KAUFBUCH •RÓD£EM DO DZIEJÓW RADKOWA 

Na kartach omawianego Kaufbuchu nie znajdziemy wprawdzie informacji 

na temat ¿ycia religijnego Radkowa, ale istotne materia³y do historii gospodarczej 

i spo³ecznej oraz do badañ genealogicznych. 

Dla badacza dziejów miast, wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ Ÿród³a historyczne 

pisane, normatywne, powsta³e jako dowód czynnoœci prawnej, na u¿ytek 

administracji, jak np. ksiêgi ziemskie, gruntowe, urbarze i wszelkiego 

rodzaju ksiêgi miejskie. Ksiêgi stanowi³y podstawow¹ metodê ewidencji 

ró¿nych spraw niezbêdnych do funkcjonowania œredniowiecznych i nowo- 

¿ytnych spo³eczeñstw w Europie. Dla miast odpowiednikiem ksi¹g 

45

ziemskich, zawieraj¹cych zapisy maj¹tków szlachty, by³y ksiêgi kupnasprzeda¿y. 

Umowa kupna-sprzeda¿y nieruchomoœci stanowi³a jedn¹ z najwa¿niejszych 

kategorii kontraktów, dotyczy³a bowiem dóbr niebagatelnych dla 

cz³owieka, jak jego dom czy grunt uprawny. Ponadto prawo miejskie 

wymaga³o udokumentowania w³asnoœci gruntu, domu przez sprzedaj¹cego, 

z czym wi¹za³a siê koniecznoœæ utrwalania na piœmie kolejnych zmian 

w³aœciciela. Urzêdnik miejski zapisywa³ w protokole dan¹ sprawê i za 

10 

pomoc¹ formularza przygotowywa³ wpis do odpowiedniej ksiêgi . 

Omawiany Kaufbuch miasta Radkowa liczy obecnie 267 kart, tj. 544 

strony (pierwotnie 296 kart, 592 strony). £¹cznie w ksiêdze zapisanych jest 

ponad 350 transakcji, dotycz¹cych kupna i sprzeda¿y b¹dŸ zamiany nieruchomoœci 

oraz spraw spadkowych mieszkañców Radkowa w latach 

1555-1572. 

Otwarta ksiêga (Foto: K. Oniszczuk-Awi¿eñ) 

Wiêkszoœæ transakcji zwi¹zana jest ze sprzeda¿¹ domu, najczêœciej wraz 

z zagrod¹ lub ogrodem (Haus und Hoff lub Haus und Garten). Przedmiotem 

46

drobniejszych sprzeda¿y by³y tak¿e niekiedy wy³¹cznie ogrody, ogródki 

b¹dŸ inne grunty lub drobne zabudowania (zagródki, stodo³y). W jednym 

wypadku mamy do czynienia ze sprzeda¿¹ ³aŸni. Zdarza³y siê tak¿e zamiany 

domów z pieniê¿nym wyrównaniem ró¿nicy (tzw. „frymark”). Wœród zapisów 

w ksiêdze jest te¿ grupa umów zwi¹zanych z podzia³em spadku i sp³atami 

d³ugu. 

Po³o¿enie sprzedawanych nieruchomoœci jest dziœ doœæ k³opotliwe do 

ustalenia, gdy¿ nie pos³ugiwano siê w ksiêdze ani numeracj¹ domów, ani 

nazw¹ ulicy. Lokalizacjê domu, gruntu okreœlano za pomoc¹ uœciœlenia 

dok³adnego s¹siedztwa z obu stron: … dom (ogród) po³o¿ony miêdzy domem 

(ogrodem) nale¿¹cym do… a domem (ogrodem) nale¿¹cym do… 

Sprzedawane domy po³o¿one by³y najczêœciej w obrêbie murów miejskich, 

inne zaœ nieruchomoœci i grunty na przedmieœciach lub w s¹siednich miej- 

11 

scowoœciach, jak Scheibe (Skibin) oraz Sieben Huben (Leœna) . Transakcje 

zawierane by³y prawie wy³¹cznie przez mieszczan Radkowa, choæ zdarzy³o 

siê, ¿e wœród kupuj¹cych pojawi³ siê mieszkaniec Nowej Rudy, raz natomiast 

sprzedaj¹cym grunt by³ obywatel z Pragi. 

Wiêkszoœæ transakcji regulowano sp³atami ratalnymi, roz³o¿onymi na 

wiele lat, co oczywiœcie odnotowywano w ksiêdze. Zasadnicza czêœæ kwoty 

mia³a byæ przekazana w pierwszej racie, kolejne, mniejsze, corocznie 

w okreœlonym terminie. Niekiedy sp³acanie d³ugów przechodzi³o tak¿e na 

potomków osób dokonuj¹cych transakcji. Przy dok³adnym odczytywaniu 

zapisów nie powinna wiêc dziwiæ data wykraczaj¹ca poza okreœlon¹ na 

karcie tytu³owej datê graniczn¹ - 1572, bowiem odnotowywano w ksiêdze 

sp³aty tak¿e po tym roku. 

Wartoœæ nieruchomoœci i gruntów podawana by³a w kopach 

12 13 

(grzywnach) lub w talarach . Ceny by³y bardzo zró¿nicowane, waha³y siê 

od 30 do powy¿ej 500 kop (czyli ok. 1800-30000 groszy). Ceny mniejszych 

posiad³oœci, okreœlanych jako domek, ogródek by³y znacznie ni¿sze, 

nieprzekraczaj¹ce 50 kop. 

Jeden z najdro¿szych domów sprzedano za 500 kop - transakcja ta zawarta 

zosta³a miêdzy ojcem i synem: Christoffem Witwerem Starszym (sprzedaj¹cy) 

i Hansem Wittwerem, który by³ pisarzem miejskim. Zobowi¹zanie 

14 

sp³acane by³o przez ponad 10 lat, od 1562 do 1576 roku . Wspomniana 

15 

wy¿ej ³aŸnia sprzedana zosta³a za 306 kop . Stosunkowo drogo sprzeda³ 

47

tak¿e swoje ziemie Andres Gotschlig na rzecz Weita Olbrechta za 388 kop 

16 

groszy miœnieñskich . Natomiast Melcher Nidefür sprzeda³ swój dom 

17 

i zagrodê za 300 kop. Kupuj¹cym by³ Andres Hermen . Paul Jost sprzeda³ 

dom i zagrodê za 250 kop. Transakcjê tê zawar³ w 1558 r. Nabywca Valten 

18 

Koberlen sp³aca³ tê sumê do 1568 r. . Do najtañszych transakcji nale¿a³y: 

19 

sprzeda¿ domu po³o¿onego powy¿ej s³odowni za 15 kop oraz domku na 

20 

przedmieœciu za 10 kop . 

Kwoty sprzeda¿y by³y porównywalne do sum uzyskiwanych w innych 

miastach. Dla uzmys³owienia sobie, jak¹ wartoœæ stanowi³ ówczesny pie- 

21 

ni¹dz, podajê, za J. A. Szwagrzykiem , przyk³ady cen na Œl¹sku w po³owie 

XVI w.: koñ poci¹gowy - 90-200 groszy, wieprz tuczony - 38-120 groszy, 

beczka piwa (ok. 139 litrów) - 20-30 groszy, trzewiki - 4-7 groszy, ³okieæ 

sukna - 5-10 groszy. 

Zapis transakcji sprzeda¿y-kupna obejmowa³ nastêpuj¹ce elementy: 

nazwisko i imiê sprzedaj¹cego (wraz z formu³¹ „zdrowy na umyœle i ciele…”), 

przedmiot sprzeda¿y oraz jego lokalizacjê (wg s¹siadów), nazwisko 

48 

Karta z fragmentem zapisu (Foto: K.Oniszczuk-Awi¿eñ)

i imiê kupuj¹cego, cenê, któr¹ ma zap³aciæ wraz z okreœleniem rat, datê 

zawarcia transakcji. Z uwagi na powtarzalnoœæ formu³y kancelaryjnej u¿ytej 

w ksiêdze, mo¿na wnioskowaæ, ¿e w ratuszu znajdowa³ siê jakiœ formularz 

kancelaryjny, nie mo¿na te¿ wykluczyæ wiedzy pisarza miejskiego o strukturze 

wpisu. 

Poniewa¿ przedstawienie zawartych w ksiêdze transakcji w formie tekstów 

Ÿród³owych nie jest mo¿liwe w niniejszym artykule, z uwagi na jego 

dopuszczaln¹ objêtoœæ, tote¿ poni¿ej zacytujê dla zobrazowania stosowanej 

formu³y kancelaryjnej fragment jednej z transakcji: 

„Vor uns Bürgermeister und Ratsmanne der Stadt Wünschelburg ist 

gestanden Georg Kretzig gesundes Leiben und gutter vornunst, sagt 

freiwillig ungezwungen …, dass er recht und redlich gegeben und verkaufft 

Thomas Rütschel seie erb und gut zu nebst dem… in der Scheiben gelegen, 

22 

und hat im des gegeben für zwei Hundert und Czwanzig Schock…” . 

[Przed nami, burmistrzem i radnymi miasta Radkowa, stawi³ siê Georg 

Kretzig zdrowy na ciele i umyœle, który zezna³ dobrowolnie i bez przymusu, 

¿e zgodnie z prawem i uczciwie s¹downie oddaje i sprzedaje Thomasowi 

Rütschel swoje dobra (spadek), które obok … w Skibinie s¹ po³o¿one, i ma za 

nie dostaæ 220 kop…]. 

W koñcowej czêœci ksiêgi znajduje siê wykaz mieszkañców Radkowa, 

którzy odnotowani zostali w manuskrypcie „Register des ganzen inhalts aller 

Statbücher wo ein iedes zufinden”. Wiêkszoœæ nazwisk najczêœciej nic nam 

dziœ nie mówi, ale znajdujemy w spisie te¿ osoby, które przesz³y do historii 

z racji pe³nionej funkcji wójta, jak np.: Hans Engelhart wójt w 1500, Thomas 

Engelhart - w 1534, a tak¿e George Kretzig - oko³o 1540 roku. Na ³amach 

Kaufbuchu odnotowani zostali te¿ Matthäus Jost i Lucas Witwer, którzy 

24 

w 1560 r. pe³nili funkcjê koœcielnego . 

Na podstawie ksiêgi mo¿na te¿ wnioskowaæ o bogactwie niektórych mieszczan 

- nale¿¹ na pewno do nich przedstawiciele rodzin: Engelhart, Witwer, 

Tschertschke, Kretzig, Rüdel, Morschen, Reichel, Hornig, Koberlen, Grolig, 

Teubricht, którzy doœæ czêsto dokonywali ró¿nych transakcji w omawianym 

okresie. 

Z uwagi na urzêdowy charakter ksiêgi, pisarze miejscy pos³ugiwali siê 

wy³¹cznie formu³¹ kancelaryjn¹ i nie wprowadzali do niej ¿adnych ozdobników. 

Wyj¹tkiem jest wspomniany wy¿ej rejestr, w którym ozdobnie 

49

pisane s¹ kolejne litery alfabetu. Poza tym na 

³amach ksiêgi w kilku miejscach odnajdujemy 

pomocnicze rysunki-wskazówki w formie 

szkicowej r¹czki z palcem wskazuj¹cym na ci¹g 

dalszy tekstu na nastêpnej stronie, b¹dŸ na 

w³aœciwy akapit. 

Omawiany w artykule 

Kaufbuch miasta Radkowa 

nie jest jedyn¹ zachowan¹ 

ksiêg¹ tego typu. Jeœli 

chodzi o Ÿród³a do dziejów 

Radkowa, to warto 

w tym miejscu podkreœliæ, 

¿e w zbiorach Archiwum 

Pañstwowego we Wroc³awiu Oddzia³ w Kamieñcu Z¹bkowickim znajduje 

25 

siê zespó³ „Akta miasta Radkowa” licz¹cy 393 j.a., tj. 5,15 mb akt . Zespó³ 

obejmuje dokumentacjê papierow¹ i pergaminow¹ z lat 1322-1777 oraz akta 

z lat 1550-1913. Znajduj¹ siê w nim m.in. potwierdzenia przywilejów, 

protoko³y rady miejskiej, statuty rzemieœlników, akta sukienników, urbarz 

z 1576 r. oraz ksiêgi miejskie, w tym dwie ksiêgi kupna-sprzeda¿y za lata 

1747-1759 i 1780-1819. 

Starsze ksiêgi kupieckie dotychczas nie by³y znane. Dieter Pohl w swej 

edycji Kronik Josepha Köglera, prezentuj¹c Ÿród³a do dziejów miast Ziemi 

K³odzkiej, w tym równie¿ Radkowa, podaje tylko te dwie ksiêgi sprzeda¿ykupna 

przechowywane w Archiwum Pañstwowym, zastanawiaj¹c siê, czy 

26 

zachowa³y siê gdzieœ starsze . Okazuje siê, ¿e tak. Niniejszym artyku³em 

z ogromn¹ satysfakcj¹ upubliczniamy fakt zachowania, dziêki staraniom 

TMZK, unikalnej XVI-wiecznej ksiêgi kupieckiej, któr¹ polecamy badaczom 

dziejów Radkowa. 

50 90

PRZYPISY 

1 

Manuskrypt sprzed 500 lat trafi³ do Muzeum: Serwis Turystyczny Nasze Sudety.pl/manuskryptsprzed-500-lat-trafi³-do-muzeum.html 

-2016-11-15. [Dostêp 20.06.2018]. 

2 

Zob. K. Oniszczuk-Awi¿eñ, Towarzystwa spo³eczno-kulturalne dzia³aj¹ce w K³odzku w okresie 

1945-1989. Kwerendy materia³owe, K³odzko 1990, mpis w zbiorach Biblioteki Naukowej Muzeum 

Ziemi K³odzkiej karta informacyjna „Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej”. 

3 

B. Biliñski, Z ¿ycia Towarzystwa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, „Rocznik K³odzki”, t. II, 1949, s.3 

4 

Tam¿e, s. 146-147. 

5 

Tam¿e, s. 147. 

6 

Sprawy T-wa Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, „S³owo Polskie”, nr 282, 4 XI 1948. 

7 

Zob. W. Roœkowski, M³yny papiernicze w Œwidnicy, Dziennik Œwidnicki serwis informacyjny ziemi 

œwidnickiej, serwis www.dziennik.swidnica.pl/historia/historia080.php. [Dostêp 11 VII 2018]. 

8 

Na temat historii Radkowa zob.: J. Kögler, Dokumentierte Geschichte und Beschreibung der Stadt 

und Pfarrei Wünschelburg (w:) Joseph Kögler: Die Chronicken der Grafschaft Glatz, wyd. D. Pohl, 

t. I, Modautal 1992, s. 99-140. T. Bieda, U podnó¿a Gór Sto³owych. Historia miejscowoœci Gminy 

Radków, Radków 2004, s. 5-38. A. Reichelt, Wünschelburg, (w:) E. Stein, Monographien deutscher 

Städte, t. XIX Die Grafschaft Glatz, Berlin 1927, s. 103-107. 

9 

J. Harasimowicz, Stosunki wyznaniowe na Ziemi K³odzkiej w okresie reformacji i ich wp³yw na 

sztukê koœcieln¹ regionu, „Zeszyty Muzeum Ziemi K³odzkiej”, nr 3, K³odzko 1990, s. 14-36. 

O historii koœcio³a w Radkowie: J. Kögler,… s. 117-130. 

10 

O znaczeniu ksi¹g kupieckich jako Ÿróde³ historycznych do dziejów miast porównawczo: 

R. Sêkowski, Opole. Rozwój przestrzenny miasta do koñca XVII wieku (szkice i wypisy Ÿród³owe), 

Opole 2013, s. 37-48, 59-150. Ten¿e, Koniec œredniowiecza i kszta³towanie siê podstaw ustrojowych 

ksiêstw opolskiego i raciborskiego, Opole 2011. Czyt. tak¿e: R. ¯erelik, Kondycja œl¹skiej 

dyplomacji. Stan i perspektywy badañ, [w:] Pomocné vìdy historycké a jejich misto mezi 

historickými obory, „Z pomocnych vìd historýckich XIII” (Akta Universitatis Carolinae 

Philosophica et Historica), Praha 1996, s. 69-80. Ten¿e, Stan i perspektywy badañ nad kancelariami 

górnoœl¹skimi w œredniowieczu i w czasach nowo¿ytnych, [w:] Stan i potrzeby badañ nad histori¹ 

Górnego Œl¹ska w czasach œredniowiecznych i nowo¿ytnych, red. I. Panic, Cieszyn 1994, s. 16-27. 

£. Go³aszewski, Wybrane aspekty umowy kupna-sprzeda¿y nieruchomoœci w praktyce s¹dowej 

miasta Knyszyna w XVI-XVIII wieku w œwietle norm prawa magdeburskiego i litewskiego, [w:] 

Posessio a ciura in re. Z dziejów prawa rzeczowego, red. M. Miku³a, Kraków 2012, s. 107-125. 

J. Orzechowski, Ksiêgi i akta œl¹skiej hipoteki jako Ÿród³o historyczne i historyczno-prawne, 

„Czasopismo Prawno-Historyczne”, 1956, t. VIII, z. 1, s. 183. S. Nawrocki, Rozwój form 

kancelaryjnych na ziemiach polskich od œredniowiecza do koñca XX wieku, Poznañ 1998. 

W. Semkowicz, Encyklopedia nauk pomocniczych historii, Kraków 2011. 

11 

Skibin niem. nazwa Scheibe oraz Leœna niem. nazwa Sieben Huben osady bêd¹ce dziœ 

przedmieœciami Radkowa. Czyt.: S³ownik geografii turystycznej Sudetów, t. 13: Góry Sto³owe, red. 

M. Staffa, Wroc³aw 1996, s. 142-143 i 220-221. 

12 

Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska, t. III (K-P), Warszawa 1902, s. 81: „Kopa ³ac. Sexagena, 

w rachowaniu oznacza liczbê 60. Gdy król Wac³aw z grzywny srebra kaza³ biæ groszy 60, zaczêto 

zamiast na grzywny rachowaæ na „kopy”, a sposób ten liczenia trwa³ oko³o trzech wieków. Sto kop 

znaczy³o 100 grzywien. Wyrazu tego u¿ywano w ogólnym znaczeniu pieniêdzy i kapita³u…”. 

Kopa jednostka obrachunkowa dla monet, grzywna jednostka wagowa. 1 grzywna srebra = kopa 

monet praskich lub 48 groszy (praskich, œl¹skich). 

Nazwa niem. kopy: Schock. W Kaufbuchu stosowano te¿ czêsto zapis: „… Schock meissnisch” tzn. 

1 kopa = 60 groszy miœnieñskich. 

51

13 

Talar srebrna moneta wprowadzona w mennictwie europejskim jako odpowiednik z³otego dukata. 

1 talar = 30 bia³ych groszy, 1 talar œl¹ski = 36 bia³ych groszy, 24 srebrnych groszy (wg regulaminu 

menniczego z 1546 r.). 

Szerzej: A. Miko³ajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa £ódŸ 1994, s. 127-131; 297-298. 

14 

Kaufbuch, s. 67-67 B, 68. 

15 

Tam¿e, s. 159, 159B, 160, 160B. 

16 

Tam¿e, s. 27. 

17 

Tam¿e, s. 30 B. 

18 

Tam¿e, s. 24B. 

19 

Tam¿e, s. 21. 

20 

Tam¿e, s. 111B. 

21 

J. A. Szwagrzyk, Pieni¹dz na ziemiach polskich X-XX w., wyd. 2, Wroc³aw, 1990, s. 123-125. 

22 

Kaufbuch, s. 3. 

23 

Informacja za J. Köglerem, … s. 112-113. 

24 

Tam¿e, s. 139. 

25 

Zespó³ 84/552/0 Akta miasta Radkowa, Archiwum Pañstwowe we Wroc³awiu Oddzia³ w Kamieñcu 

Z¹bkowickim. Informacja: www.archeion.net/atom/index.php/akta/miasta/Radkowa. [Dostêp 

20.08.2018]. 

26 

D. Pohl informacjê tê poda³ w I tomie edycji Kronik J. Köglera patrz przyp. 8, s. 236. 

52

Dr LECH W£ODARCZYK 

PARADYGMATY ROZWOJU UZDROWISK 

NA ZIEMI K£ODZKIEJ W PROCESIE 

PRZEMIAN SPO£ECZNO-GOSPODARCZYCH 

WPROWADZENIE 

Ziemia K³odzka jest czêsto mylnie nazywana przez turystów Kotlin¹ 

K³odzk¹, dlatego te¿ warto przypomnieæ zakres pojêcia „Ziemia K³odzka”. 

Otó¿ okreœlenie Ziemia K³odzka obejmuje zarówno Kotlinê K³odzk¹, jak 

i otaczaj¹ce j¹ góry, zaliczane do Sudetów Wschodnich i Œrodkowych i jest 

pojêciem raczej historycznym, ni¿ geograficznym. Obszar ten stanowi 

najbardziej zamkniêt¹ jednostkê geograficzn¹ Dolnego Œl¹ska o wyraŸnych 

granicach naturalnych, które stanowi¹ otaczaj¹ce j¹ góry. Kotlina K³odzka 

kszta³tem swym przypomina nieregularny romboid, silnie zwê¿aj¹cy siê ku 

po³udniowi i mocno wyd³u¿ony w kierunku pó³nocno-zachodnim z wyraŸnymi 

krawêdziami na zachodzie, które stanowi¹ Góry Bystrzyckie i Orlickie 

oraz Góry Sto³owe, od po³udniowego wschodu Masyw Œnie¿nika, Góry 

Bialskie i Góry Z³ote, a od pó³nocy Góry Bardzkie. Najmniej wyraŸnie 

zaznacza siê krawêdŸ pó³nocno-zachodnia poprzez niewysokie Wzgórza 

Œcinawskie i Wzgórza W³odzickie przechodz¹ce ku pó³nocy w Góry Sowie 

[5 s.13-15 i 8 s. 5]. 

Ziemia K³odzka znana jest jako uroczy zak¹tek Polski, bogato nasycony 

walorami œrodowiska przyrodniczego, jak równie¿ zabytkami kultury 

materialnej. Bogactwo walorów œrodowiska przyrodniczego na obszarach 

szczególnie cennych jest chronione poprzez utworzone parki: Park 

Narodowy Gór Sto³owych, Œnie¿nicki Park Krajobrazowy oraz Park 

Krajobrazowy Gór Sowich. Ponadto utworzonych zosta³o dziesiêæ rezerwatów 

przyrody [13]. 

Liczne Ÿród³a leczniczych wód mineralnych stanowi¹ naturalne tworzywa 

lecznicze, na bazie których rozwinê³y siê uzdrowiska spe³niaj¹ce 

wa¿n¹ funkcjê: lecznictwo po³¹czone z turystyk¹ i wypoczynkiem. St¹d te¿ 

spoœród ró¿norodnych form turystyki rozwijaj¹cych siê na Ziemi K³odzkiej 

na szczególn¹ uwagê zas³uguje turystyka uzdrowiskowa, tak¿e z racji 

2 

koncentracji na jej obszarze wynosz¹cym ponad 1.640 km a¿ piêciu miejscowoœci 

uzdrowiskowych. S¹ to: D³ugopole-Zdrój, Duszniki-Zdrój, 

53

Pijalnia Wód Mineralnych w Polanicy-Zdroju 

Kudowa-Zdrój, L¹dek-Zdrój i Polanica-Zdrój. Wymienione miejscowoœci 

s¹ uzdrowiskami statutowymi, co oznacza, ¿e posiadaj¹ nadany status 

uzdrowiska, a na ich obszarze prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, 

w celu zarówno wykorzystania, jak i ochrony znajduj¹cych siê naturalnych 

surowców leczniczych. Bogactwem uzdrowisk statutowych s¹ z³o¿a 

naturalnych surowców o potwierdzonych w³aœciwoœciach leczniczych, 

a tak¿e klimat o w³aœciwoœciach leczniczych. Dla potrzeb œwiadczenia us³ug 

lecznictwa, uzdrowiska statutowe posiadaj¹ zak³ady przyrodolecznicze 

i urz¹dzenia lecznictwa uzdrowiskowego, a ponadto spe³niaj¹ wymagania 

dotycz¹ce ochrony œrodowiska i posiadaj¹ infrastrukturê techniczn¹ 

w zakresie: gospodarki wodno-œciekowej, energetycznej, transportu oraz 

prowadz¹ gospodarkê odpadami [7]. Jednostki statutowe dysponuj¹ baz¹ 

sanatoryjno-szpitaln¹, zak³adami przyrodoleczniczymi wraz z infrastruktur¹ 

uzdrowiskow¹ (pijalnie, hale spacerowe), które s¹ zlokalizowane w parkach 

uzdrowiskowych. 

Jak ju¿ wzmiankowano, 

rozwój lecznictwa 

uzdrowiskowego 

i turystyki zdrowotnej 

jest realizowany 

na terenie wymienionych 

zdrojów 

dziêki wystêpowaniu 

naturalnych walorów 

œrodowiska przyrodniczego 

(mikroklimat, 

krajobraz, górzyste 

ukszta³towanie 

terenu, du¿e powierzchnie lasów, rzeki, strumienie), a przede wszystkim 

naturalnych tworzyw uzdrowiskowych (g³ównie naturalne wody mineralne 

i lecznicze). Te predyspozycje subregionu zosta³y wczeœnie dostrze¿one 

i wykorzystywane od pocz¹tku w lecznictwie uzdrowiskowym. 

RYS HISTORYCZNY UZDROWISK ZIEMI K£ODZKIEJ 

Zgodnie z ³aciñsk¹ sentencj¹: historia magistra vitae, warto chocia¿ 

54

pokrótce zapoznaæ siê z przesz³oœci¹ uzdrowisk Ziemi K³odzkiej i zaczerpn¹æ 

garœæ informacji z archiwalnych publikacji. Niemiecki informator 

z 1928 r. „Deutscher Bäderkalendar”, obejmuj¹cy równie¿ uzdrowiska 

2 

„hrabstwa k³odzkiego” , podaje szczegó³owe opisy uzdrowisk wraz 

z histori¹ ich powstania, przedstawia œrodki kuracji, wskazania lecznicze, 

3 

a tak¿e czas kuracji. Wœród nich jest tak¿e wzmianka o D³ugopolu-Zdroju . 

Wskazaniami do leczenia w tym uzdrowisku by³y: choroby serca, reumatyzm, 

choroby krwi, nerwice i choroby kobiece. W leczeniu wykorzysty-wano 

wody lecznicze, borowinê, w³aœciwoœci klimatu oraz elektroterapiê 

[1 s.25]. 

4 

W opisie Dusznik-Zdroju podkreœlony jest zw³aszcza silny bodŸcowy 

klimat i œwie¿e powietrze. Ponadto bogate z³o¿a naturalnych wód leczniczych 

wykorzystywano do k¹pieli i kuracji pitnych, które w po³¹czeniu 

z klimatem dawa³y bardzo dobre rezultaty lecznicze. Wspomnienie 

o Ÿród³ach leczniczych w Dusznikach-Zdroju datuje siê ju¿ na rok 1408. 

W leczeniu wykorzystywana by³a tak¿e borowina z w³asnych pok³adów. 

Wskazania do leczenia w uzdrowisku to: choroby krwiotwórcze, kobiece, 

reumatyzm, choroby nerek i dróg oddechowych. Duszniki-Zdrój by³y 

centralnym punktem sportów zimowych w „hrabstwie k³odzkim” 

[1 s. 411-412]. 

5 

Kudowa-Zdrój wymieniona jest jako najstarsze znane /od XVII w./ 

uzdrowisko kardiologiczne Niemiec z uwagi jego na w³aœciwoœci lecznicze. 

Wœród œrodków kuracji wymienione zosta³y Ÿród³a wód mineralnych wraz 

z ich sk³adnikami mineralnymi, Ÿród³o gazowe, borowiny o wyœmienitych 

w³aœciwoœciach, gor¹ce powietrze. Wskazania lecznicze: choroby serca, 

nerwów, krwi, nerek, choroby reumatyczne i inne. Oferta obejmowa³a 

zakwaterowanie kuracjuszy w dobrych hotelach z pe³nym utrzymaniem, 

pokoje z centralnym ogrzewaniem. Na uwagê zas³uguje równie¿ rozbudowana 

w uzdrowisku sfera rozrywek, a mianowicie: orkiestra uzdrowiskowa, 

muzyka kameralna, hala spacerowa, czytelnia, nowoczesny teatr i kino, bale 

kuracyjne, place gimnastyczne, sporty strzeleckie, wycieczki samochodowe 

do wspania³ych pobliskich i dalszych okolic. Warunki klimatyczne i ukszta³towanie 

terenu stworzy³y mo¿liwoœæ uprawiania sportów zimowych 

zw³aszcza w oparciu o przygotowane skocznie narciarskie oraz dwa tory 

saneczkowe. Na miejscu by³ równie¿ klub narciarski [1 s. 367-368]. 

55

6 7 

Uzdrowisko L¹dek-Zdrój wyró¿nia³ - jak zaznaczono - klimat ³agodny , 

a wobec obfitoœci lasów i Ÿróde³, tak¿e w pe³ni lata nigdy nie by³o parno. 

Góry spe³nia³y ochronê przed ostrym pó³nocnym i wschodnim wiatrem. Do 

œrodków kuracji zaliczone zosta³y Ÿród³a termalne. Obok zwyk³ych k¹pieli w 

wannach zastosowane zosta³y k¹piele w samych Ÿród³ach jako k¹piele 

basenowe przy naturalnych temperaturach p³yn¹cej wody. K¹piele b³otnoborowinowe 

z w³asnych pok³adów i inne. Do wskazañ leczniczych w tym 

uzdrowisku zaliczono: podagrê i reumatyzm, schorzenia stawowe i miêœniowe, 

zaburzenia w kr¹¿eniu krwi, pocz¹tki zwapnienia, choroby skóry. Oferta 

uzdrowiskowa przewidywa³a tak¿e liczne atrakcje: w lecie w wiêkszoœci dni 

koncerty orkiestry zdrojowej, wieczorki taneczne, teatr zdrojowy, korty 

tenisowe, spacery, wêdrówki po malowniczych punktach widokowych 

w lasach, codzienne przeja¿d¿ki autem w dalsze okolice i do uzdrowisk 

s¹siednich. W zimie mog³y byæ wykorzystywane wyœmienite okolice 

narciarskie, skocznie i inne urz¹dzenia sportowe [1 s.369-370]. 

Wœród naturalnych wód kwasowêglowych, wody wydobywane 

8 

w Polanicy-Zdroju plasowa³y siê na pierwszym miejscu. Po tym jak w roku 

1905 w kurorcie wywiercono dwa zdroje kwasowêglowe, odwiedziny 

uzdrowiska zwiêkszy³y siê dwudziestokrotnie. Naturalne k¹piele mineralne 

i na drugim miejscu k¹piele borowinowe (z w³asnych wydajnych pok³adów 

borowiny) sta³y w Polanicy-Zdroju na pierwszym planie wœród œrodków 

leczniczych. Oprócz tego uzdrowisko rozporz¹dza³o wszystkimi pomocnymi 

œrodkami dla dok³adnych i œcis³ych indywidualnych dawkowañ 

w sposobie leczenia jak ca³kowita hydro i elektroterapia, urz¹dzenia rentgenowskie 

oraz elektrokardiograf. Szczególne wskazania to choroby serca 

i krwi, a tak¿e reumatyzm. Rozrywki w Polanicy-Zdroju dostarcza³y przede 

wszystkim kapela uzdrowiskowa i teatr, jak równie¿ kasyno uzdrowiskowe. 

Warto zauwa¿yæ, ¿e ju¿ na pocz¹tku drogi rozwojowej uzdrowisk Ziemi 

K³odzkiej obok lecznictwa równolegle oferowano zajêcia sportowe oraz 

rozrywkê. Dobre tradycje uzdrowiskowe w dalszym ci¹gu s¹ kontynuowane 

na Ziemi K³odzkiej, która po zakoñczeniu II wojny œwiatowej znalaz³a siê 

w granicach Polski. Jednak uwarunkowania narzucone przez gospodarkê 

nakazowo-rozdzielcz¹ nie sprzyja³y modernizacji bazy uzdrowiskowosanatoryjnej 

oraz urz¹dzeñ medycznych. 

56

KURORTY W GOSPODARCE CENTRALNIE PLANOWANEJ 

ORAZ W CZASIE TRANSFORMACJI USTROJOWEJ 

Gospodarka centralnie planowana, okreœlana czêsto jako gospodarka 

niedoborów, nie dŸwignê³a w zadowalaj¹cy sposób ciê¿aru rozwoju uzdrowisk, 

które by³y niedoinwestowane i z koniecznoœci realizowa³y stosunkowo 

niski poziom jakoœci œwiadczonych us³ug. W gospodarce tej w ramach 

uzdrowisk Ziemi K³odzkiej funkcjonowa³y, podobnie jak w innych uzdrowiskach 

ca³ego kraju, pañstwowe przedsiêbiorstwa bêd¹ce g³ównym 

gestorem bazy zabiegowej, sanatoryjnej i szpitalnej. Stosownie do potrzeb 

ustalonych przez Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej wymienione 

przedsiêbiorstwa organizowa³y i prowadzi³y kierunki i profile lecznicze 

w miejscowoœciach uzdrowiskowych dysponuj¹c: 

- szpitalami uzdrowiskowymi; 

- sieci¹ sanatoriów uzdrowiskowych; 

- zak³adami przyrodoleczniczymi; 

- pozosta³ymi jednostkami bezpoœrednio zwi¹zanymi z wy¿ej wymienionymi 

zak³adami [9 s. 266]. 

Œwiadczone us³ugi lecznicze dla kierowanych pacjentów pokrywane 

by³y w pe³nej wysokoœci przez bud¿et pañstwa. Taki mechanizm finansowania 

nie sk³ania³ w naturalny sposób przedsiêbiorstw uzdrowiskowych do 

racjonalizacji kosztów i niezbêdnej restrukturyzacji. Natomiast stawki 

p³acone przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spo³ecznej by³y niewystarczaj¹ce 

na pokrycie niezbêdnych kosztów œwiadczonych us³ug. Przychody 

tych przedsiêbiorstw by³y zwiêkszane dziêki prowadzeniu, przez szereg 

z nich dochodowych w tym czasie, rozlewni naturalnych wód mineralnych. 

Œrodki finansowe by³y jednak niewystarczaj¹ce, dlatego te¿ baza zabiegowa, 

noclegowa i gastronomiczna pozostawa³a na bardzo niskim poziomie, 

a pokoje w wiêkszoœci nie posiada³y ³azienek. 

Pocz¹tek transformacji ustrojowej w kraju, okreœlanej jako „terapia 

szokowa”, nast¹pi³ po roku 1989 zmieniaj¹c typ kryzysu z g³êbokiego 

kryzysu gospodarki niedoboru na kryzys gospodarki nadprodukcji. 

Pañstwowe przedsiêbiorstwa uzdrowiskowe chocia¿ niedoinwestowane to 

jednak, dziêki finansowaniu bezpoœrednio przez bud¿et pañstwa, na 

pocz¹tku transformacji w³asnoœciowej utrzyma³y siê na rynku, niemniej 

jednak w póŸniejszych latach ich potencja³ gospodarczy zosta³ ograniczony. 

57

W tym okresie pañstwowe przedsiêbiorstwa uzdrowiskowe podjê³y wieloletnie 

procesy restrukturyzacyjne i inwestycyjne, które objê³y miêdzy 

innymi: 

- modernizacjê bazy sanatoryjnej i zak³adów przyrodoleczniczych, 

podnosz¹c standard œwiadczonych us³ug; 

- uzupe³nienia wyposa¿enia obiektów lecznictwa uzdrowiskowego 

w wysokiej klasy urz¹dzenia medyczne; 

- zmianê ogrzewania tradycyjnego na ogrzewanie bardziej ekologiczne 

w celu zdecydowanego ograniczenia zanieczyszczenia œrodowiska; 

- wdra¿anie systemów komputerowych dla poprawy sprawnoœci zarz¹dzania, 

a tak¿e systemów zarz¹dzania jakoœci¹ [9 s.266]. 

Procesy modernizacyjne i restrukturyzacyjne finansowane by³y w tym 

okresie g³ównie ze Ÿróde³ pochodz¹cych m.in. z: Ministerstwa Zdrowia 

i Opieki Spo³ecznej, Pañstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe³nosprawnych, 

Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki 

Wodnej, œrodków w³asnych oraz kredytów bankowych. 

Zrealizowane dzia³ania restrukturyzacyjne umo¿liwi³y wy³¹czenie czêœci 

miejsc sanatoryjnych spod finansowania œrodkami z bud¿etu pañstwa 

i przeznaczenia ich do sprzeda¿y pe³nop³atnej, na któr¹ zapotrzebowanie 

okaza³o siê bardzo du¿e, zarówno ze strony kuracjuszy z kraju, jak 

i z zagranicy. Umo¿liwi³a to zdecydowana poprawa jakoœci œwiadczonych 

us³ug uzdrowiskowych i podjête dzia³ania marketingowe. Zmiana struktury 

sprzeda¿y sprzyja³a tak¿e poprawie wyników finansowych pañstwowych 

przedsiêbiorstw uzdrowiskowych [9 s.264]. 

Wprowadzony nowy system ochrony zdrowia, w którym regionalne Kasy 

Chorych decydowa³y o zakupie miejsc sanatoryjnych w oparciu o konkursy 

ofert wymusi³, wobec ograniczenia œrodków finansowych na lecznictwo 

uzdrowiskowe, dalsze zmiany w przekszta³ceniach strukturalnych przedsiêbiorstw 

uzdrowiskowych, prowadz¹c równie¿ do ograniczenia wielkoœci 

dzia³alnoœci /sprzeda¿ czêœci obiektów sanatoryjnych/. Koncepcja tego 

systemu wprowadzi³a zasady rynkowe, a zw³aszcza mechanizm konkurencji 

dla podmiotów œwiadcz¹cych us³ugi lecznictwa uzdrowiskowego. Na rynku 

us³ug uzdrowiskowych zaczê³a rozwijaæ siê, obok pañstwowych przedsibiorstw, 

liczna grupa œwiadczeniodawców prywatnych [11]. Pañstwowe 

przedsiêbiorstwa uzdrowiskowe pod koniec lat 90. ubieg³ego wieku zosta³y 

58

skomercjalizowane w celu prywatyzacji i poprawy konkurencyjnoœci. 

Przedsiêbiorstwa uzdrowiskowe ju¿ jako jednoosobowe spó³ki Skarbu 

Pañstwa zakoñczy³y g³êboki proces restrukturyzacyjno-modernizacyjny, 

poprawiaj¹c zdecydowanie standard œwiadczonych us³ug [9 s.265-269]. 

Spó³ki uzdrowiskowe stopniowo dostosowa³y bazê zabiegow¹ do szerszego 

œwiadczenia us³ug, zw³aszcza z zakresu turystyki zdrowotnej. Nasilone 

zosta³y dzia³ania marketingowe skierowane do kuracjuszy z kraju i zagranicy. 

Po kolejnej reformie ochrony zdrowia, która zlikwidowa³a Kasy 

Chorych, zdolnoœæ us³ugowa spó³ek uzdrowiskowych wykorzystywana jest 

przez kuracjusza instytucjonalnego, tj. Narodowy Fundusz Zdrowia oraz 

Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych, natomiast produkty turystyki zdrowotnej 

adresowane s¹ przede wszystkim do kuracjuszy komercyjnych /komercja 

indywidualna i grupowa: krajowa i zagraniczna/. Ten kierunek dzia³añ 

zabezpieczy³ wykorzystanie potencja³u uzdrowiskowego wobec stopniowego 

ograniczania kontraktów finansowanych przez Narodowy Fundusz 

Zdrowia oraz przez Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych [10], a tak¿e doprowadzi³ 

do przemodelowania lecznictwa uzdrowiskowego. 

LECZNICTWO UZDROWISKOWE I TURYSTYKA 

A POZOSTA£E FUNKCJE GOSPODARCZE 

NA ZIEMI K£ODZKIEJ 

Turbulentne uwarunkowania okresu transformacji w³asnoœciowej niekorzystnie 

wp³ynê³y na wszystkie dziedziny aktywnoœci gospodarczej, 

odczuwalnie zmniejszaj¹c ca³y potencja³ gospodarczy subregionu. Jak ju¿ 

uprzednio przedstawiono, potencja³ uzdrowiskowy zosta³ zasadniczo 

utrzymany dziêki finansowaniu tej dzia³alnoœci bezpoœrednio przez bud¿et 

pañstwa. Na rynku us³ug uzdrowiskowych nie dzia³a³a jeszcze istotna 

konkurencja. Pañstwowe przedsiêbiorstwa uzdrowiskowe zyska³y czas na 

przeprowadzenie procesów restrukturyzacyjnych i modernizacyjnych 

w dostosowaniu do zasad gospodarki rynkowej i wdra¿anych reform 

z zakresu ochrony zdrowia. W tym okresie wiele fabryk i zak³adów pracy na 

Ziemi K³odzkiej nie przetrwa³o warunków wolnej konkurencji. 

Odnotowano liczne upad³oœci i likwidacjê dzia³alnoœci przedsiêbiorstw 

pañstwowych i spó³dzielczych. Nale¿y wspomnieæ tu o: Zak³adach 

Przemys³u Bawe³nianego w Kudowie-Zdroju, Hutach Szk³a w Szczytnej, 

59

Hucie Szk³a Kryszta³owego w Stroniu Œl¹skim, Zak³adzie Produkcji Leœnej 

„Las” w K³odzku, Spó³dzielni Mleczarskiej w K³odzku i w Bystrzycy 

K³odzkiej, Pañstwowym Przedsiêbiorstwie Hurtu Spo¿ywczego w K³odzku, 

Przedsiêbiorstwie Us³ug Turystycznych „Œnie¿nik” w K³odzku, Kopalni 

Wêgla Kamiennego w Nowej Rudzie, Zak³adach Przemys³u Lniarskiego 

w O³drzychowicach K³odzkich, pañstwowych gospodarstwach rolnych 

i wielu innych. W ten sposób dotychczasowe funkcje gospodarcze na 

obszarze Ziemi K³odzkiej zosta³y znacznie ograniczone i os³abione. Nast¹pi³ 

regres gospodarczy. Na Ziemi K³odzkiej wyst¹pi³o wysokie bezrobocie. 

Jeszcze w roku 2005 stopa bezrobocia wynios³a ponad 30% [14]. Pojawi³a 

siê szeroka inicjatywa zak³adania dzia³alnoœci gospodarczej, zw³aszcza 

w dziedzinie handlu. Impulsem rozwojowym by³a te¿ utworzona w 1997 r. 

Wa³brzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna „Invest-Park” - obejmuj¹ca 

podstrefy w K³odzku, Bystrzycy K³odzkiej, Kudowie-Zdroju i Nowej 

Rudzie, która jednak nie zrekompensowa³a wielkoœci zlikwidowanych 

miejsc pracy w subregionie [13]. W K³odzku w latach 2009-2010 ukoñczono 

budowê Galerii „Twierdza K³odzko”, w której dzia³alnoœæ rozpoczê³y m.in. 

sieci handlowe i us³ugowe. Nast¹pi³ równie¿ rozwój turystyki, który 

doprowadzi³ do budowy bazy hotelowej i gastronomicznej oraz innych us³ug 

zwi¹zanych z t¹ bran¿¹. Jednak jeszcze w roku 2010 stopa bezrobocia 

wynosi³a 25,6%, chocia¿ ju¿ w roku 2017 odnotowano jej wyraŸny spadek 

do poziomu 16,3%. Jest to jeszcze bardzo wysoki wskaŸnik zwa¿ywszy, ¿e 

jego poziom w województwie dolnoœl¹skim wyniós³ w porównywalnym 

okresie tylko oko³o 6% [14]. 

Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e perspektywy rozwoju gospodarczego subregionu 

tylko w oparciu o monokulturê turystyczno-uzdrowiskow¹ mog³yby okazaæ 

siê szkodliwe, poniewa¿ wymieniona funkcja nie jest odporna na zjawiska 

kryzysowe wystêpuj¹ce w cyklach koniunkturalnych gospodarki rynkowej. 

Dlatego te¿ dla dalszego rozwoju gospodarczego Ziemi K³odzkiej niezbêdne 

s¹ kolejne inwestycje w dzia³alnoœci przemys³owej i rolniczej uwzglêdniaj¹ce 

za³o¿enia planu przestrzennego zagospodarowania subregionu oraz 

przyjêtej strategii jego rozwoju. Podejœcie takie powinno przyczyniæ siê do 

unikniêcia wyst¹pienia kolizji miêdzy funkcjami gospodarczymi i zniwelowania 

niebezpieczeñstwa degradacji i dewastacji walorów œrodowiska 

przyrodniczego. W przesz³oœci taka sytuacja wyst¹pi³a na niektórych 

60

czêœciach obszaru Ziemi K³odzkiej [11]. W procesach inwestycyjnych 

powinny byæ wykorzystane nowoczesne technologie realizowane na bazie 

postêpu technicznego, których celem jest ochrona œrodowiska. Nale¿y 

równie¿ zwróciæ uwagê na wa¿ny dzia³ gospodarki, jakim jest rolnictwo, 

które nie odgrywa wiêkszej roli w subregionie, chocia¿ w 2005 r., u¿ytki 

rolne zajmowa³y 49,18% obszaru Ziemi K³odzkiej [13]. Stymulatorem 

rozwoju wybranych sektorów rolnictwa powinny byæ zak³ady przemys³u 

przetwórstwa spo¿ywczego zlokalizowane na obszarze subregionu. 

Rozwi¹zanie problemów spo³ecznych np. bezrobocie, wyjazdy ludzi 

m³odych do wiêkszych aglomeracji czy te¿ za granicê mo¿liwe jest 

w oparciu o harmonijny rozwój wymienionych funkcji gospodarczych. 

W roku 1995 liczba ludnoœci subregionu wynosi³a 184.205, natomiast 

w roku 2016 zmala³a a¿ o 22.753 osób i wynios³a 161.452. Niestety ta 

negatywna tendencja, wg prognoz do roku 2030, bêdzie siê utrzymywaæ 

i liczba ludnoœci zmniejszy siê o kolejne 20 tys. osób [13], jeœli nie zostan¹ 

podjête skuteczne dzia³ania zwiêkszaj¹ce liczbê miejsc pracy na obszarze 

Ziemi K³odzkiej. 

NOWY MODEL: KOEGZYSTENCJA LECZNICTWA 

UZDROWISKOWEGO I TURYSTYKI ZDROWOTNEJ 

W odleg³ej przesz³oœci naturalne czynniki by³y jedynymi œrodkami leczniczymi. 

Pomimo szybkiego postêpu w osi¹gniêciach medycyny, a zw³aszcza 

rozwoju chemioterapii, lecznictwo uzdrowiskowe nadal pozostaje wa¿nym 

ogniwem w systemie ochrony zdrowia. Leczenie uzdrowiskowe jest dyscyplin¹ 

medyczn¹ nazywan¹ balneologi¹ i medycyn¹ fizykaln¹. Powrót do 

tych metod wi¹¿e siê g³ównie z poznaniem skutków ubocznych leków 

farmakologicznych, a tak¿e dziêki postêpowi wiedzy balneologicznej 

prowadz¹cej do bardziej efektywnych metod i rozszerzenia zakresu leczonych 

chorób. 

Jak ju¿ wspomniano, podstaw¹ terapii uzdrowiskowej jest wykorzystanie 

naturalnych metod leczniczych. W oparciu o te metody realizowane s¹ 

zadania w zakresie: 

- leczenia chorób przewlek³ych; 

- prowadzenia rehabilitacji; 

- prowadzenia profilaktyki; 

61

- prowadzenia edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia [6 s.16,17]. 

Na potrzeby leczenia uzdrowiskowego baza leczniczo-sanatoryjna 

zlokalizowana jest w parkach zdrojowych. W uzdrowiskach Ziemi 

K³odzkiej stanowi¹ one rozleg³e kompleksy cennej roœlinnoœci, wœród 

których znajduje siê ca³a infrastruktura uzdrowiskowa: pijalnie naturalnych 

wód mineralnych, muszle koncertowe, sale teatralne i koncertowe. Parki 

zdrojowe po rewitalizacji stanowi¹ zadbany obszar z zieleni¹, który sprzyja 

relaksacji. Parki zdrojowe zaliczane s¹ do urz¹dzeñ lecznictwa uzdrowiskowego. 

Przypomnijmy pokrótce zasadnicze tworzywa lecznicze wystêpuj¹ce 

w uzdrowiskach Ziemi K³odzkiej: 

D³ugopole-Zdrój z klimatem œredniobodŸcowym, podgórskim. Obszar 

z walorami krajobrazowymi. Naturalne tworzywa lecznicze to przede 

wszystkim: 3 ujêcia wód mineralnych zawieraj¹ce szczawy wodorowêglanowo-wapniowo-magnezowo-¿elaziste, 

radoczynne. Radoczynnoœæ 

tych Ÿróde³ jest niewielka. Natomiast wody te zawieraj¹ du¿¹ zawartoœæ CO 2 

[2 s.353]. 

Duszniki-Zdrój z klimatem silnie bodŸcowym, górskim. Obszar z walorami 

krajobrazowymi. Naturalne tworzywa lecznicze to: 5 ujêæ wody mineralnej 

zawieraj¹cych szczawy wodorowêglanowo-wapniowo-sodowe oraz 

o 

magnezowo-¿elaziste o temperaturze 11-18 C. Borowina naturalna typu 

wysokiego [2 s. 354-355]. 

Kudowa-Zdrój z klimatem œredniobodŸcowym, podgórskim. Obszar 

z walorami krajobrazowymi. Naturalne tworzywa lecznicze stanowi¹ 

3 ujêcia wód mineralnych, szczaw wodorowêglanowo-sodowo-wapniowych 

z zawartoœci¹ CO oraz z ró¿n¹ domieszk¹ siarczków lub arsenu 

2 

i niewielkich iloœci radonu. Do suchych k¹pieli stosuje siê ujêcie gazowe 

dwutlenku wêgla ze Ÿród³a „Gazowe” [2 s.371]. 

L¹dek-Zdrój z klimatem silniebodŸcowym, górskim. Obszar z walorami 

krajobrazowymi. Wystêpuj¹ce tworzywa lecznicze to przede wszystkim 

wody lecznicze z 6 ujêæ s³abo zmineralizowanej wody siarczkowoo 

fluorkowo-radonowej zawieraj¹cej siarczki. Temperatura 20-44 C 

[2 s. 372-373]. 

Polanica-Zdrój: klimat jest œredniobodŸcowy, podgórski. Obszar 

z walorami krajobrazowymi. Naturalne tworzywa lecznicze: wody mine- 

62

alne wydobywane z 4 ujêæ, którymi s¹ szczawy wodorowêglanowowapniowe 

[2 s. 377-378]. 

Lecznictwo uzdrowiskowe stanowi integraln¹ czêœæ systemu ochrony 

zdrowia. Jak ju¿ wspomniano, w lecznictwie uzdrowiskowym szerokie 

zastosowanie znajduj¹ naturalne surowce lecznicze i wykorzystywane s¹ 

lecznicze w³aœciwoœci klimatu, a tak¿e stosowana jest fizjoterapia oraz inne 

formy terapii, niezbêdne do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych pacjentów. 

Na obszarach uzdrowisk wyznaczone s¹ trzy rodzaje stref ochronnych, 

które oznaczane s¹ du¿ymi literami: „A”, „B”, „C”. Wymienione strefy 

stanowi¹ zintegrowan¹ ca³oœæ przylegaj¹c do siebie. Ustawa o lecznictwie 

uzdrowiskowym precyzuje, jakie obiekty mog¹ byæ w ka¿dej z tych stref 

zlokalizowane, eliminuj¹c dzia³ania uznane za szkodliwe b¹dŸ niew³aœciwe 

dla danej strefy uzdrowiskowej np. zak³ady przemys³owe. Najbardziej 

chroniona jest strefa „A” uzdrowiska. W strefie „A” okreœlono procentowy 

udzia³ terenów zieleni, który wynosi 65%, obejmuj¹c obszar, na którym 

zlokalizowane s¹ zak³ady lecznictwa uzdrowiskowego oraz urz¹dzenia 

i obiekty s³u¿¹ce lecznictwu uzdrowiskowemu lub obs³udze pacjenta 

wzglêdnie turysty. W strefie „A” jest realizowane lecznictwo uzdrowiskowe. 

W strefie „B” okreœlono procentowy udzia³ terenów zieleni, który wynosi nie 

mniej ni¿ 50%. Strefa „B” obejmuje obszar przyleg³y do strefy „A”, stanowi¹c 

jej otoczenie. Obszar ten przeznaczony jest do lokalizacji obiektów 

zwi¹zanych z lecznictwem uzdrowiskowym i turystyk¹, ale nie maj¹cych 

negatywnego wp³ywu na w³aœciwoœci lecznictwa uzdrowiskowego i nie s¹ 

uci¹¿liwe dla pacjentów. W strefie „C” procentowy udzia³ terenów biologicznie 

czynnych wynosi nie mniej ni¿ 45%. Strefa „C” obejmuje obszar 

przyleg³y do strefy „B”, stanowi¹c jej otoczenie, okreœlana jest jako obszar 

maj¹cy wp³yw na zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych 

oraz ochronê z³ó¿ naturalnych surowców mineralnych. Granica obszaru, 

któremu nadany zosta³ status uzdrowiska, pokrywa siê z granic¹ strefy „C” 

ochrony uzdrowiskowej [7]. 

Obok lecznictwa uzdrowiskowego coraz wiêkszego znaczenia nabiera 

turystyka zdrowotna, która spe³nia istotne znaczenie w ³agodzeniu negatywnych 

skutków wspó³czesnej cywilizacji. Dotyczy to zw³aszcza obni¿enia 

poziomu stresu i usuwaniu zmêczenia. Ta forma turystyki pomocna jest 

w profilaktyce, wzmocnieniu odpornoœci organizmu, a tak¿e osi¹gniêciu 

63

ównowagi psychicznej. Z turystyki zdrowotnej korzystaj¹ ludzie jeszcze 

zdrowi, którzy w miejscowoœciach uzdrowiskowych regeneruj¹ si³y 

i poprawiaj¹ kondycjê zarówno fizyczn¹, jak i psychiczn¹. Jak podkreœla 

I. Ponikowska [6 s.20]: „te dwie formy dzia³alnoœci tj. lecznictwo uzdrowiskowe 

i turystyka mog¹ istnieæ w uzdrowisku, ale musi byæ zachowana 

równowaga i wspó³dzia³anie miêdzy nimi”. 

W uzdrowiskach Ziemi K³odzkiej dominowa³ ukszta³towany w latach 

ubieg³ych model tradycyjnego lecznictwa uzdrowiskowego. Jednak 

w okresie transformacji w³asnoœciowej w odpowiedzi na potrzeby spo³eczne 

przyjêty zosta³ nowy model uwzglêdniaj¹cy koegzystencjê tradycyjnej 

formy lecznictwa uzdrowiskowego z rozwijaj¹c¹ siê równolegle turystyk¹ 

zdrowotn¹, a w jej ramach œwiadczenie us³ug zdrowotnych okreœlanych 

jako: wellness, fitness, beauty oraz Spa (skrót od ³aciñskiego Sanus per 

aquam, czyli leczenie przez wodê), traktowanych jako kompleksowe 

dzia³anie relaksacyjne, odnowa biologiczna i rekreacja. Aktualnie okreœlenie 

„Spa” oznacza znacznie wiêcej ni¿ hydroterapia. Jest bowiem ekspansywnym 

trendem kosmetycznym (zabiegi upiêkszaj¹co-relaksacyjne). 

J. W. Kochañski klasyfikuje ww. us³ugi zdrowotne jako uzupe³niaj¹ce formy 

terapii uzdrowiskowej, traktuj¹c je jako nowy model postêpowania prozdrowotnego 

obejmuj¹cego profilaktykê i leczenie z jednoczesnym kszta³towaniem 

kultury zdrowotnej. Model ten oparty jest na tworzeniu oœrodków 

wellness, których g³ównym zadaniem jest przeciwdzia³anie zmêczeniu, 

regeneracja si³, zapewnienie dobrego samopoczucia lub krótkotrwa³a 

kuracja lecznicza. Ogólnie 

rzecz bior¹c pojêcie 

„wellness” oznacza „dobrostan”, 

a wiêc to 

wszystko, co w ci¹gu ¿ycia 

ludzie robi¹, konsumuj¹, 

aby czuæ siê dobrze 

i byæ w pe³ni zdrowia [2 

s.260-262]. Model ten 

rozwin¹³ siê najpierw w 

Europie Zachodniej, ale 

równie skutecznie jest ju¿ 

Park Zdrojowy w Polanicy-Zdroju 

64

ealizowany w Polsce, tak¿e w uzdrowiskach Ziemi K³odzkiej. 

ZAKOÑCZENIE 

Na tle dotychczasowych rozwa¿añ mo¿na uznaæ, ¿e funkcja turystyczna 

z lecznictwem uzdrowiskowym pozostanie wiod¹c¹ ga³êzi¹ gospodarki na 

Ziemi K³odzkiej. Tym bardziej, ¿e badania geologiczne potwierdzaj¹ 

wystêpowanie na Ziemi K³odzkiej Ÿróde³ termalnych jeszcze do tej pory 

niewykorzystywa-nych, 

np. w okolicach L¹dka- 

Zdroju. Jest to nowy 

impuls dla rozwoju 

lecznictwa uzdrowiskowego 

i turystyki zdrowotnej 

na tym terenie. Popyt 

na zdrowie, sprawnoœæ 

i kondycjê do póŸnej 

staroœci bêdzie siê zwiêkszaæ, 

a ¿ycie - przed³u- 

¿aæ i przybywaæ bêdzie 

L¹dek Zdrój - teren odwiertu geotermalnego, stan 

na wrzesieñ 2017 r. (Foto: Telewizja Sudecka) 

ludzi w wieku sanatoryjnym 

[4 s.28]. Nale¿y 

jednak uwzglêdniæ równie¿ 

fakt, ¿e rozwój turystyki zdrowotnej wi¹¿e siê ze zmian¹ struktury 

wiekowej kuracjuszy-turystów. Oferta Spa, wellness z zabiegami odnowy 

biologicznej jest remedium na tempo wspó³czesnego ¿ycia. Powszechnie 

wiadomo, ¿e z tego typu us³ug korzystaj¹ ludzie stosunkowo jeszcze m³odzi 

w wieku 40-50 lat [10]. Istotne s¹ równie¿ dzia³ania rekreacyjne, które s¹ 

form¹ odnowy si³ fizycznych i psychicznych. Do tych aktywnoœci zalicza 

siê: sport, gry i zabawy, taniec, rozrywki kulturalne, turystykê lokaln¹ 

z wycieczkami pieszymi i rowerowymi uwzglêdniaj¹cymi stan zdrowia 

pacjentów i ich wydolnoœci fizycznej [2 s.341]. 

Uwzglêdnienie w procesie rozwoju turystyki zagadnieñ ch³onnoœci 

i pojemnoœci turystycznej wp³ynie na zachowanie i ochronê walorów 

œrodowiska przyrodniczego przed nadmiernym obci¹¿eniem ruchem 

turystycznym na tym terenie. Literatura przedmiotu definiuje ch³onnoœæ 

65

turystyczn¹ jako maksymaln¹ liczbê turystów, która mo¿e jednoczeœnie 

przebywaæ na danym obszarze bez szkody dla œrodowiska przyrodniczego. 

Natomiast pojemnoœæ turystyczna oznacza pojemnoœæ bazy noclegowej, 

gastronomicznej i towarzysz¹cej, a wiêc warunkuje liczbê turystów mog¹cych 

równoczeœnie korzystaæ z poszczególnych urz¹dzeñ bez dezorganizacji 

¿ycia spo³eczno-gospodarczego [3 s.35]. Nale¿y równie¿ zwróciæ uwagê, ¿e 

na rozwój turystyki wp³ywaj¹ nie tylko walory turystyczne obszaru Ziemi 

K³odzkiej i optymalne zagospodarowanie turystyczne, ale równie¿ dostêpnoœæ 

komunikacyjna. Powa¿nym ograniczeniem dla subregionu jest zat³oczone 

po³¹czenie drogowe Wroc³aw-K³odzko. Ogranicza to nie tylko 

mo¿liwoœci wypoczynku œwi¹tecznego dla mieszkañców aglomeracji 

Wroc³aw na obszarze Ziemi K³odzkiej, ale równie¿ limituje decyzje inwestycyjne 

z wielu dziedzin dzia³alnoœci gospodarczej, tym bardziej, ¿e przez 

subregion prowadz¹ dwa przejœcia graniczne do Czech. 

Wydaje siê, ¿e przedstawione w zarysie paradygmaty, czyli pogl¹dy 

w dziedzinie uwarunkowañ rozwoju uzdrowisk Ziemi K³odzkiej, mog¹ byæ 

przyjête za podstawê dalszych, bardziej szczegó³owych badañ i analiz. 

PRZYPISY 

1 

Historia jest nauczycielk¹ ¿ycia. 

2 

Hrabstwo k³odzkie niem. Grafschaft Glatz - historyczny obszar pokrywajacy sie z obszarem Ziemi 

K³odzkiej [5 s.13]. 

3 

Bad Langenau niem. 

4 

Bad Reinerz niem. 

5 

Bad Kudowa niem. 

6 

Bad Landeck niem. 

7 

Aktualne zródla polskie [2] i [6] okreœlaj¹ klimat L¹dka-Zdroju jako górski, bodŸcowy. 

8 

Bad Altheide niem. 

LITERATURA 

1. Deutscher Bäderkalender, Bäder-und Verkehrs-Verlag G.m.b.H., 

Berlin SW 11, 1928. 

2. J. W. Kochañski, „Lecznictwo uzdrowiskowe”, Wy¿sza Szko³a 

Fizjoterapii z siedzib¹ we Wroc³awiu, Wroc³aw 2008 r. 

3. A. Kowalczyk, „Geografia turyzmu”, Wydawnictwo PWN, 

Warszawa 2001 r. 

4. Z. Krasiñski, „Rynek us³ug uzdrowiskowych w Polsce”, Wy¿sza 

66

Szko³a Zarz¹dzania i Bankowoœci”, Poznañ 2001 r. 

5. P. Migoñ, „Ziemia K³odzka” przewodnik, Wyd. Kartograficzne 

EKO-GRAF Spó³ka z o.o. Wroc³aw 1996 r. 

6. I. Ponikowska „Lecznictwo uzdrowiskowe” poradnik dla chorych, 

Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996 r. 

7. Obwieszczenie Marsza³ka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 

11.05.2017 r. w sprawie og³oszenia jednolitego tekstu ustawy 

o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony 

uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych (Dz.U. z 2017 r. 

poz. 1056). 

8. W. Walczak, „RzeŸba ziemi k³odzkiej i jej geneza” [w:] Rocznik 

K³odzki, Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, K³odzko 1948 r. 

9. L. W³odarczyk, „Transformacja w³asnoœciowa a proces restrukturyzacji 

w pañstwowych przedsiêbiorstwach uzdrowiskowych” [w:] 

„Zmieniaj¹ce siê przedsiêbiorstwo w zmieniaj¹cej siê politycznie 

Europie” tom 1 praca zbiorowa pod redakcj¹ naukow¹ T. Wawaka, 

Wyd. Informacji Ekonomicznej Uniwersytet Jagielloñski, Kraków 

1998 r. 

10. L. W³odarczyk, „Strategia Zespo³u Uzdrowisk K³odzkich S.A.” na lata 

2007-2011, opracowanie wewnêtrzne, Zespó³ Uzdrowisk K³odzkich 

S.A. Polanica-Zdrój 2007 r. 

11. L. W³odarczyk, „Rynek europejski szans¹ rozwoju dolnoœl¹skich 

uzdrowisk”, opracowanie wewnêtrzne: referat na I Miêdzynarodow¹ 

Konferencjê „Dolnoœl¹skie Uzdrowiska w Unii Europejskiej”, 

Polanica-Zdrój 2003 r. 

12. L. W³odarczyk, „Walory i ch³onnoœæ turystyczna obszaru województwa 

wa³brzyskiego”, praca magisterska, Jelenia Góra 1979 r. 

13. pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_k³odzki (18.07.2018 r.) 

14. klodzko.praca.gov.pl/stopa-bezrobocia (18.07.2018 r.) 

67

BOGUS£AW BIEÑKOWSKI 

PLATYNOWY OKRES MUZEUM 

FILUMENISTYCZNEGO 

Nieliczne kraje w Europie mog¹ poszczyciæ siê posiadaniem muzeów 

gromadz¹cych zbiory zwi¹zane z histori¹ niecenia ognia. W Europie takie 

oœrodki znajduj¹ siê w Czechach (miejscowoœæ Sušice), Szwecji (Jonkoping), 

Wielkiej Brytanii (Londyn) i Polsce (Bystrzyca K³odzka). Rodzima 

placówka w roku 2019 bêdzie obchodziæ 55-lecie swojego istnienia. Ten jej 

platynowy jubileusz jest œwietn¹ okazj¹ do spojrzenia w przesz³oœæ i zaprezentowania 

wspó³czesnoœci. 

Muzeum Filumenistyczne mieœci siê w tym 

oto kompleksie poewangelickim 

Bystrzyca K³odzka produkcj¹ 

zapa³ek sta³a od 

po³owy XIX wieku. Pierwsza 

fabryka powsta³a 

oko³o r. 1860, druga - w r. 

1 

1872, zaœ trzecia - w r. 1892 . 

Zaspokaja³y one zapotrzebowanie 

na ten wyrób sporej 

czêœci ówczesnych Niemiec, 

przede wszystkim Œl¹ska. 

Po zakoñczeniu II wojny 

œwiatowej na bazie tych 

trzech fabryk w lipcu 1945 r. 

2 

utworzono polski zak³ad zapa³czany . Z biegiem lat ukszta³towa³ siê on pod 

nazw¹ Bystrzyckich Zak³adów Przemys³u Zapa³czanego, które sta³y siê 

przedsiêbiorstwem miastotwórczym, inspiruj¹cym lub wspó³uczestnicz¹cym 

w realizacji wielu lokalnych przedsiêwziêæ. 

Wraz z produkcj¹ wzbogacan¹ o nowe technologie i wzory wyrobów, 

w BZPZ przechowywano dla potomnych prototypy produktów. Nie na 

wszystkie wystarcza³o miejsca, st¹d z zainteresowaniem, ale i entuzjazmem 

przyjêto inicjatywê spo³eczn¹ sprowadzaj¹c¹ siê do utworzenia w miasteczku 

placówki muzealnej z ogniem w roli g³ównej. Bardzo wa¿n¹ rolê w tej 

inicjatywie odegra³a Helena Getter - znana na ziemi k³odzkiej dzia³aczka 

68

spo³eczna i animatorka ¿ycia kulturalnego. W urzeczywistnienie pomys³u 

zaanga¿owa³a siê ca³ym sercem. Pomog³o jej w tym równie¿ Towarzystwo 

Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, którego by³a cz³onkiem, Towarzystwo 

Mi³oœników Bystrzycy K³odzkiej, przedstawiciele kilku miejskich i powiatowych 

instytucji. 

Zamierzenie zbieg³o siê z problemem, któremu musia³y stawiæ czo³a 

w³adze Bystrzycy K³odzkiej. Dotyczy³ on dalszego losu kompleksu budynków 

po zborze ewangelickim, s¹siaduj¹cym z Ma³ym Rynkiem. K³opot by³ 

konsekwencj¹ zmiany struktury wyznaniowej na tym terenie; wraz z nap³ywem 

ludnoœci polskiej topnia³a liczba ewangelików, a ci, którzy tutaj zostali, 

nie byli w stanie utrzymaæ budynku szko³y parafialnej oraz koœcio³a. 

Poza tym zgromadzili siê przy zborze ewangelicko-augsburgskim w K³odzku, 

tam spe³niaj¹c duchowe potrzeby. W bystrzyckiej œwi¹tyni spotykali siê 

sporadycznie, przez co budynek zacz¹³ niszczeæ. Natomiast by³¹ szko³ê 

przez jakiœ czas wykorzystywano na dom mieszkalny, co te¿ nie by³o 

3 

najlepszym rozwi¹zaniem . Obydwa budynki, pochodz¹ce z lat 1821-1823, 

wymaga³y wiêc pilnego doinwestowania, zapobiegaj¹cego procesowi ich 

powolnej rujnacji. Tym bardzie, ¿e w nastêpnym okresie, do lat 60., budynek 

pokoœcielny nie by³ u¿ytkowany. 

W tym miejscu warto zatrzymaæ siê na moment przy wspomnianym 

kompleksie zabytkowym. Jak w swoim opracowaniu pisze Iwona Rybka- 

Ceglecka z Oddzia³u Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa: 

„Zespó³ koœcio³a ewangelickiego w Bystrzycy K³odzkiej zosta³ zaprojektowany 

przez wybitnego architekta Karla Friedricha Schinkla. To jest import 

artystyczny i jedna z najwczeœniejszych, zachowanych tego typu realizacji. 

O istotnych walorach artystycznych œwiadczy addycyjna kompozycja ca³ego 

zespo³u koœcio³a ewangelickiego w Bystrzycy K³odzkiej, tworz¹cego pn.- 

wsch. pierzejê Ma³ego Rynku”. I dalej: „Po 1742 r. nabo¿eñstwa ewangelickie 

by³y odprawiane w Bystrzycy K³odzkiej najpierw w sali ratusza. Do 1810 

r. szko³a ewangelicka dzia³a³a w domu rynkowym. Ewangelickie koœció³ 

i szko³a zosta³y zbudowane za poparciem króla i na jego koszt, wed³ug 

projektu inspektora budowlanego Friedricha przedstawionego Karlowi 

Friedrichowi Schinklowi. Z kolei ten architekt wykona³ projekt zamienny 

ca³ego komponowanego zespo³u budynków, obejmuj¹cego te¿ wie¿ê 

69

z obwarowañ miejskich. Budynek szko³y reprezentuje styl neoklasycystyczny 

³¹czony ze stylem arkadowym i neorenesansem florenckim 

(boniowanie). W latach 1821-1823 wybudowano koœció³ ewangelicki 

w Bystrzycy K³odzkiej, w tym samym czasie tak¿e szko³ê przy Ma³ym 

Rynku, drugim placu miejskim. W 1964 r. koœció³ i szko³a zosta³y przebudowane 

wewn¹trz, po³¹czone i przystosowane do celów wystawienniczych. 

4 

W 1978 r. wzniesiono now¹ czêœæ budynku miêdzy koœcio³em i szko³¹” . 

Inicjatork¹ powstania bystrzyckiego muzeum 

by³a jego pierwsza kierownik Helena Getter (z lewej) 

Dylemat sprowadzaj¹cy 

siê do tego, co zrobiæ 

z obiektem posakralnym 

i zarazem, w jaki sposób 

uszanowaæ jego charakter, 

zbieg³ siê ze wspomnian¹ 

inicjatyw¹ spo³eczn¹. Gdy 

tylko w³odarze Bystrzycy 

K³odzkiej odpowiedzieli 

pozytywnie na propozycjê 

utworzenia w nim nietypowego 

muzeum, w miarê 

szybko zabrano siê do dzie- 

³a. W adaptacji obiektów na nowy cel bardzo mocno pomog³y Bystrzyckie 

Zak³ady Przemys³u Zapa³czanego. One te¿ wnios³y sporo, jeœli chodzi 

o zgromadzenie eksponatów, np. dostarcza³y etykiety zapa³czane. 

Oficjalne otwarcie placówki nast¹pi³o 19 lipca 1964 r., a jej pierwszym 

kierownikiem zosta³a ju¿ wspomniana Helena Getter. Ta bardzo aktywna 

kobieta, pochodz¹ca z Wileñszczyzny, poprowadzi³a muzeum do wrzeœnia 

1972 r. Na inauguracjê dzia³alnoœci przygotowa³a wystawê poœwiêcon¹ 

historii niecenia ognia oraz produktom wyrabianym w miejscowych fabrykach 

zapa³czanych. By³o to znacz¹ce wydarzenie, bo oto na ziemi k³odzkiej 

rozpoczê³o dzia³alnoœæ w ogóle drugie muzeum; pierwsze, o statusie regionalnym, 

funkcjonowa³o w K³odzku. 

Otwarcie placówki nie oznacza³o jednak zamkniêcia etapu organizacyjnego. 

Z racji prowadzonych adaptacji i remontów ci¹gn¹³ siê on do r. 1973. 

Po drodze - w r. 1968 - do muzeum przy³¹czono s¹siedni¹ by³¹ plebaniê, 

70

poprawiaj¹c nieco warunki lokalowe. Ca³y czas d¹¿ono do tego, aby to by³o 

muzeum z wiod¹cym dzia³em filumenistyki i historii niecenia ognia. Ka¿dy 

kolejny szef tego oœrodka badawczo-ekspozycyjnego stara³ siê przede 

wszystkim poszerzyæ zbiory zwi¹zane z tym dzia³em. 

Dawn¹ salê modlitewn¹ przekszta³cono 

na potrzeby ekspozycyjne 

Sta³¹ ekspozycjê g³ówn¹ 

w bystrzyckim muzeum 

otwiera³ i otwiera dzia³ 

dotycz¹cy historii metod 

niecenia ognia. Przeznaczono 

dla niego miejsce 

w by³ym koœciele, w jego 

parterowej czêœci, a zosta³ 

uruchomiony w kwietniu 

5 

1969 r. . Sk³adaj¹ siê na 

niego przyk³adowe „ogniotwórcze” 

patyczki z drewna 

(pocierane o siebie wytwarzaj¹ 

p³omieñ), liczne krzesiwa metalowe i ska³kowe, zapa³ki, zapalniczki 

i staro¿ytne lampy oliwne. Eksponaty s¹ przypisane do poszczególnych 

etapów rozwoju cywilizacji i swoim wygl¹dem przyci¹gaj¹ uwagê 

zwiedzaj¹cych. Tym bardziej, ¿e wiele z nich zachwyca technik¹ i oryginalnoœci¹ 

wykonania, jak to dzieje siê choæby w przypadku zapalniczek. Jest ich 

w tym miejscu oko³o 1,4 tysi¹ca sztuk. Na ich przyk³adzie najlepiej widaæ 

postêp techniczny, dokonuj¹cy siê w czasie, bowiem do zasilania tych 

przyrz¹dów wykorzystywano benzynê, gaz, substancje chemiczne czy 

energiê elektryczn¹. 

Wiele z tych okazów zadziwia³o i zadziwia form¹ wykonania, czego 

potwierdzeniem sta³y siê wspó³czesne ich opisy np. zawarte na stronach 

internetowych: "W muzeum zgromadzono równie¿ zapalniczki "wisiorki", 

zapalniczki w kszta³cie zabawek, jak równie¿ zapalniczki z pozytywk¹ czy 

te¿ zapalniczki wyrabiane przez ¿o³nierzy podczas I i II wojny œwiatowej 

z ³usek po nabojach. Zbiór zapalniczek eksponowany w gablotach ukazuje, 

6 

jak przeró¿ne i zadziwiaj¹co oryginalne mog¹ mieæ kszta³ty” . 

Rzeczywiœcie, kolekcja jest imponuj¹ca i stanowi przekrój ludzkiej 

71

inwencji, jeœli chodzi o posiadanie tu¿ przy sobie przyrz¹dów pozwalaj¹cych 

na szybkie wywo³anie p³omienia. W bystrzyckim muzeum odnajdujemy 

potwierdzenie tego, ¿e najbardziej dynamicznym okresem rozwoju technologii 

i przyrz¹dów zwi¹zanych z nieceniem ognia by³ wiek XIX i XX. To 

wówczas pojawi³o siê zdecydowanie najwiêcej pomys³ów technicznych. Ich 

efekty s¹ zgromadzone w³aœnie w tej placówce, która sukcesywnie - na miarê 

swoich mo¿liwoœci finansowych - powiêksza tê kolekcjê. W jego zasobach 

znajduj¹ siê równie¿ wspó³czesne produkty firm specjalizuj¹cych siê 

w wyrobie zapalniczek, np. angielskiego "Ronsona" czy amerykañskiego 

"Zippo". 

W tym dziale tematycznym 

mocno podkreœla siê 

znaczenie zapa³ek, które po 

raz pierwszy pojawi³y siê 

w Chinach oko³o 508 r. 

Osoby odwiedzaj¹ce muzeum 

dowiaduj¹ siê z planszy 

b¹dŸ od przewodnika je 

oprowadzaj¹cego, odnoœnie 

zapa³ek, ¿e: „W Europie 

bardzo d³ugo nie umiano ich 

produkowaæ. Pierwsze europejskie 

zapa³ki pojawi³y 

siê w 1805 roku, a wynalaz³ je K. Chancel (w 1 

W dziale dotycz¹cym historii ognia 

m.in. zgromadzono krzesiwa o ró¿nych kszta³tach 

805 r. w Pary¿u Jan Christian 

Chancel, asystent francuskiego chemika Thénarda wyprodukowa³ pierwsze 

europejskie zapa³ki. Ich zapalenie nastêpowa³o przez zanurzenie koñca 

specjalnie spreparowanej drewnianej drzazgi w stê¿onym kwasie siarko- 

7 

wym - dop. autora). By³y to zapa³ki maczane. Zosta³y one jednak bardzo 

szybko zast¹pione przez zapa³ki potarkowe zapalaj¹ce siê o cokolwiek 

(wynalezione w latach 20. XIX wieku) ze szkodliwym bia³ym fosforem 

w sk³adzie, jego eliminacja w 1855 roku doprowadzi³a do tego, ¿e zapa³ki 

8 

sta³y siê bezpieczne, a ich produkcja powszechna" . 

W placówce, w której powstanie wiele wnios³y wspomniane ju¿ 

Bystrzyckie Zak³ady Przemys³u Zapa³czanego, nie mog³o zabrakn¹æ miejsca 

72

dla fotograficznej prezentacji procesu produkcji zapa³ek w tej fabryce. 

Wpisywa³ siê on w historiê niecenia ognia poprzez miliardy patyczków 

wytworzonych przez wszystkie lata istnienia BZPZ i ich nastêpcy. 

Pomys³odawcom zale¿a³o, aby zwiedzaj¹cy, którzy nie mogli osobiœcie 

podpatrzyæ pracy zapa³czarzy, mieli tego namiastkê w muzeum. Nie przypuszczali 

wtedy, ¿e z czasem ekspozycja, któr¹ przygotowali, bêdzie mia³a 

wymiar historyczny, bowiem po niegdysiejszym przedsiêbiorstwie 

pañstwowym i póŸniejszej spó³ce akcyjnej o nazwie Bystrzycka "Zapa³ka" 

fizycznie nie ma œladu. 

Bogactwem placówki s¹ zapalniczki 

od najdawniejszych po wspó³czesne 

Z ogniem od wieków s¹ 

zwi¹zane piece. Te s³u¿¹ce 

do wypieku chleba maj¹ ponad 

tysi¹cletni¹ historiê 

i dziœ raczej ma³o kto wie, ¿e 

pierwsze stosowano w Egipcie, 

sk¹d do Europy przywieŸli 

je Grecy. PóŸniej 

rozpowszechnili je Rzymianie, 

czego potwierdzeniem 

s¹ stanowiska archeologiczne 

odkryte w Pompe- 

9 

jach . Z up³ywem kolejnych lat, a na pewno wraz z nastaniem œredniowiecza, 

w powszechniejszym u¿ytku pojawia³y siê piece s³u¿¹ce do ogrzewania 

wnêtrz. "W œredniowieczu zaczêto budowaæ piece kopu³owe wykonane 

ca³kowicie z gliny. Ich póŸniejszym rozwiniêciem by³ piec murowany 

z kominem i kan³ami dymowymi. W wieku XI wprowadzono do u¿ytku 

10 

piece kaflowe g³ównie ze wzglêdu na ich walory dekoracyjne" . 

W bystrzyckim muzeum, co prawda, pieców sprzed X wieków i œredniowiecza 

nie ma, ale uda³o siê pozyskaæ i zachowaæ obiekty z okresu XXlecia 

miêdzywojennego. Stanowi¹ namacalny przyk³ad domowego królestwa 

ognia i bardzo ciekawych oraz ró¿norodnych kszta³tów, jakie nadawano 

tego typu urz¹dzeniom. W³aœnie wartoœæ estetyczna zdecydowa³a, ¿e 

w placówce np. s¹ prezentowane tzw. kozy domowe z ³adnym kowalstwem 

artystycznym, które stanowi³y przedmioty u¿ytkowe w niektórych domach 

73

na ziemi k³odzkiej. Gdyby nie ograniczona powierzchnia wystawiennicza 

tego oœrodka badawczo-ekspozycyjnego, jego kierownictwo na pewno 

pokusi³oby siê o kolejne piecowe eksponaty. 

Per³ami w Muzeum Filumenistycznym pozostaj¹ etykiety zapa³czane, 

które zaistnia³y w nim wraz z jego otwarciem. Ich kolekcja liczy 

ponad pó³ miliona sztuk i sk³ada siê z okazów charakterystycznych dla 

poszczególnych kontynentów, gdzie zosta³y wytworzone. Najwiêksz¹ jej 

czêœæ tworz¹ etykiety powsta³e w Polsce. Stanowi³y nieod³¹czn¹ czêœæ 

opakowañ zapa³czanych i razem z nimi - co równie¿ uzmys³awia siê w tej 

placówce - posiada³y niesamowit¹ si³ê przekazu informacyjnego, czêsto 

skuteczniejsz¹ od œrodków masowego komunikowania. Na przyk³ad te 

z okresu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zwracaj¹ uwagê bardzo ciekawym 

opracowaniem graficznym, co tylko potwierdza, ¿e w przygotowanie 

projektów anga¿owano najwybitniejszych artystów plastyków. To oni 

z etykiet zapa³czanych czêsto robili zminiaturyzowane plakaty, poprzez 

które do milionów odbiorców trafia³y informacje na wa¿ny spo³ecznie czy 

politycznie temat. Jak mówi historyk sztuki Tomasz Nowicki - ka¿da z takich 

etykiet by³a doskonale przemyœlana, rozrysowana, dobrana kolorys- 

11 

tycznie i czasowo, aby trafiæ do r¹k adresatów we w³aœciwym momencie . 

Bogactwo tematów i kolorów p³ynie z tysiêcy 

etykiet zapa³czanych 

Ale nie tylko w Polsce 

etykiety spe³nia³y i spe³niaj¹ 

rolê œrodka przekazu. Tak 

dzieje siê na ca³ym œwiecie, 

szczególnie w tych pañstwach, 

gdzie zapa³ki wci¹¿ 

s¹ jednym z produktów 

pierwszej potrzeby. Przyk³adem: 

Chiny, Indie, Francja, 

Rosja, Szwecja czy Wielka 

Brytania, sk¹d pochodzi 

kolejna czêœæ tej imponuj¹cej 

kolekcji muzealnej. Jest ona posegmentowana tematycznie b¹dŸ seriami 

wydawniczymi odnosz¹cymi siê np. do fauny i flory, polskich strojów 

ludowych, tematyki propagandowej lub krajoznawczej. Ta kolekcja, jak 

74

i wszelkie dzia³ania z ni¹ zwi¹zane pozostaj¹ przedmiotem prac naukowobadawczych, 

prowadzonych nie tylko przez bystrzyck¹ placówkê. 

W³aœnie te dwa dzia³y tematyczne, które stanowi¹ fundament aktywnoœci 

w zakresie wszystkiego, co dotyczy znaczenia ognia w ¿yciu cz³owieka, 

czyni¹ Muzeum Filumenistyczne oœrodkiem wyspecjalizowanym i zarazem 

unikatowym w skali Europy i œwiata. Tym bardziej zwraca to uwagê na jego 

charakter i po³o¿enie, czyni¹c wa¿niejsz¹ atrakcj¹ turystyczn¹. Ten fakt od 

samego pocz¹tku istnienia muzeum dopingowa³ pracowników do rozszerzania 

oferty o inne dziedziny pozostaj¹ce w zasiêgu rêki, a mog¹ce spowodowaæ 

zatrzymanie siê w nim przybyszów na d³u¿ej. Tak¹ np. sta³y siê 

regionalia, czyli wszelkie poczynania zwi¹zane z gromadzeniem, badaniem, 

opracowywaniem i upowszechnianiem wiedzy o przesz³oœci tej czêœci ziemi 

k³odzkiej. Okaza³y siê one na tyle skuteczne, ¿e wydzielono dzia³ regionalny 

i przypisan¹ do niego kolekcjê, która jest ci¹gle rozbudowywana. 

Sk³adaj¹ siê na ni¹ obiekty, które do muzeum trafia³y i trafiaj¹ - podobnie jak 

to siê ma w przypadku zapalniczek i etykiet - jako zwarte zbiory przekazywane 

przez kolekcjonerów lub pojedyncze okazy, bêd¹ce przedmiotem czyjegoœ 

zami³owania. 

Polskie etykiety równie¿ wypuszczano tematycznie 

i seriami, np. o samochodach 

Tak np. sta³o siê z kolekcj¹ 

negatywów szklanych i odbitek, 

na których utrwalono 

najwiêkszy w skali kraju 

zbiór ikonografii ziemi 

k³odzkiej: „Na przedwojennych 

szklanych negatywach 

zebranych w Muzeum Filumenistycznym 

utrwalono 

setki pejza¿y, widoków 

miejskich, a tak¿e scen z ¿ycia 

mieszkañców naszego 

regionu. Za arcyciekaw¹ 

nale¿y uznaæ historiê archiwum. Jego powstanie wi¹¿e siê z dzia³alnoœci¹ 

wybitnego k³odzkiego fotografa Georga Marxa, który przed II wojn¹ 

œwiatow¹ nale¿a³ do najwybitniejszych artystów fotografików na ziemi 

75

k³odzkiej. Jego fotografie odnaleŸæ mo¿na na starych pocztówkach a tak¿e 

w wielu wydawnictwach publikowanych na terenie dawnego hrabstwa 

k³odzkiego. Burzliwe dzieje naszego terenu spowodowa³y, i¿ po II wojnie 

œwiatowej fotoarchiwum trafi³o w rêce znanego w regionie fotografa 

Jerzego Mañkowskiego, który dorobek swojego poprzednika traktowa³ 

jako motywacjê i inspiracjê we w³asnej pracy twórczej. Po œmierci polskiego 

fotografa dorobek Georga Marxa otrzyma³ w spadku jego syn, Henryk 

Mañkowski. Po latach zdecydowa³ siê sprzedaæ znaczn¹ czêœæ zawartoœci 

fotoarchiwum do Bystrzycy K³odzkiej. Na genialnych, perfekcyjnych, 

przedwojennych zdjêciach zgromadzonych w Muzeum Filumenistycznym 

utrwalono wiele przejawów ¿ycia osób mieszkaj¹cych w Kotlinie K³odzkiej. 

Znaczna czêœæ prac to niezwykle wa¿ne - z naukowego punktu widzenia - 

materia³y ikonograficzne, które pokazuj¹, jak niegdyœ wygl¹da³y miasta 

i wsie K³odzczyzny. Artystyczne walory prac i precyzyjna technika wykonania 

powoduj¹, ¿e materia³ cieszy siê ogromn¹ popularnoœci¹ wœród 

12 

krajoznawców i mi³oœników starej fotografii" . Ta kolekcja zosta³a zakupiona 

dosyæ póŸno, ale wa¿ne sta³o siê to, ¿e muzeum w ogóle j¹ pozyska³o 

i zachowa³o jako wa¿nego, materialnego œwiadka przesz³oœci tego regionu. 

W tej czêœci muzealnych 

poczynañ znajduje siê 

równie¿ dokumentowanie 

i upowszechnianie historii 

Bystrzycy K³odzkiej i okolicy. 

To bardzo wa¿ne przedsiêwziêcie 

w sytuacji, gdy 

nie posiada ona swojego 

muzeum miejskiego i istnieje 

obawa, ¿e wiele cennych 

dokumentów czy 

przedmiotów o wartoœci historycznej 

mog³oby bezpowrotnie znikn¹æ. Przez wszystkie lata dzia³alnoœci 

tego "filumenoptikum" uda³o siê uchroniæ dla potomnych ju¿ dziesi¹tki 

zabytków, które na miarê mo¿liwoœci finansowych s¹ poddawane pracom 

konserwatorskim i udostêpniane zwiedzaj¹cym. A ¿e dopiero od niedawna 

76 

Pracownicy muzeum dla potomnych 

ratuj¹ zabytkowe przedmioty

skuteczniej siêga siê po fundusze zewnêtrzne na ten cel, efekty s¹ bardziej 

widoczne. Dyrektor MF Tomasz Nowicki tak np. oddaje wspó³pracê w tym 

zakresie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego: 

„W Muzeum Filumenistycznym, obok eksponatów zwi¹zanych z histori¹ 

niecenia ognia, w magazynach znajduj¹ siê równie¿ ciekawe egzemplarze 

dokumentuj¹ce przesz³oœæ regionu. Dotychczas pozostawa³y w ukryciu 

piêkne, wiekowe rzeŸby, historyczne obrazy, a tak¿e wyj¹tkowe przyk³ady 

barokowego snycerstwa. Niestety eksponaty, które trafia³y do kolekcji, 

najczêœciej pozostawa³y w katastrofalnym stanie zachowania. Proces 

konserwacji dzie³ sztuki nale¿y do bardzo kosztownych, dlatego bystrzyccy 

muzealnicy zdecydowali siê spróbowaæ siêgn¹æ po fundusze zewnêtrzne, 

aby uratowaæ piêkne obiekty przed dalsz¹ degradacj¹. 

Dziêki dofinansowaniu ze œrodków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa 

Narodowego, uzyskanego w drodze konkursu w ramach programu „Wspieranie 

dzia³añ muzealnych”, spora czêœæ najbardziej wartoœciowych 

obiektów ju¿ pod koniec bie¿¹cego roku odzyska dawny blask. Prace 

renowacyjne wykonaj¹ doœwiadczeni konserwatorzy dzie³ sztuki, maj¹cy za 

sob¹ podobne wyzwania na wielu kontynentach. Jesteœmy przekonani, ¿e 

efekty zaskocz¹ wszystkich turystów, którzy na prze³omie roku 2017 i 2018 

zdecyduj¹ siê odwiedziæ bystrzyck¹ placówkê. Wspomniane prace renowacyjne 

stan¹ siê doskona³ym pretekstem do promowania wiedzy o sztuce 

regionu wœród uczniów z ziemi k³odzkiej, a zw³aszcza rejonu Bystrzycy 

13 

K³odzkiej" . 

Prace konserwatorskie uratowa³y przed 

zniszczeniem widoczne rzeŸby 

Tym samym uratowano 

szeœæ obiektów historycznych, 

czyli XIX-wieczne lustro 

pochodz¹ce z którejœ 

z lokalnych rezydencji, tak- 

¿e póŸnobarokowy obraz 

z kaplicy œw. Ksawerego 

w Bystrzycy K³odzkiej, XXwieczny 

portret jednego 

z mieszkañców rejonu 

bystrzyckiego. Poza tym 

77

zapobiegliwoœæ muzealników zaowocowa³a ratunkiem dla dwóch tzw. 

destruktów, tj. rzeŸb sakralnych pozbawionych pewnych swoich elementów, 

oraz s³ynnych bystrzyckich anio³ków - dzie³a z pocz¹tku XX wieku, autorstwa 

Franciszka Wagnera, bêd¹cego ozdob¹ jednego ze staromiejskich 

14. 

domów Te dzie³a zosta³y wystawione na widok publiczny jako dowód 

konsekwentnych dzia³añ tej placówki na rzecz utrwalania wiedzy o regionie. 

Jest to wa¿ny sygna³ w sytuacji, gdy na ratunek czekaj¹ kolejne zmagazynowane 

obrazy, rzeŸby czy inne przedmioty. 

Wœród regionaliów mieszcz¹ siê eksponaty nawi¹zuj¹ce do historii samej 

Bystrzycy K³odzkiej. Za najciekawszy uwa¿a siê ksiêgê miejsk¹ datowan¹ 

na lata 1398-1497, która zawiera informacje o zawodach wykonywanych 

przez ludnoœæ, prezentuje te¿ topografiê miasta, wymieniaj¹c istniej¹ce 

15 

wówczas ulice . 

Kolejny mocny element pracy bystrzyckiego muzeum stanowi¹ inne 

wystawy sta³e. Jedn¹ z nich jest otwarta w styczniu 2011 r. prezentacja 70 

prac satyrycznych autorstwa polskiego karykaturzysty Andrzeja Mleczki. 

Na ca³¹ kolekcjê sk³ada siê a¿ 200 rysunków, które sukcesywnie s¹ wymie- 

16 

niane . Natomiast na galeriê pn. "Zaczarowany œwiat zapa³ek", a za³o¿on¹ 

w roku 2005, sk³adaj¹ siê produkty polskich firm zapa³czanych, przeznaczone 

do sprzeda¿y. Goœcie muzeum mog¹ je zakupiæ w postaci zapa³ek 

o ró¿nej d³ugoœci i przeznaczeniu; obok tych wytworzonych do codziennego 

u¿ytku, oferuje siê kominkowe, sztormowe czy gabinetowe. 

Muzeum Filumenistyczne przyci¹ga do siebie mieszkañców i turystów 

ekspozycjami czasowymi. W ci¹gu roku organizuje w swojej siedzibie po 

dwie - trzy wystawy, które musz¹ spe³niaæ poni¿sze wymogi: albo w jakikolwiek 

sposób ocieraj¹ siê o ogieñ, albo dotycz¹ osób zwi¹zanych z ziemi¹ 

k³odzk¹. Na ich cel przeznaczono jedno z pomieszczeñ na piêtrze g³ównego 

budynku, w którym przez tych niemal 55 lat odby³o siê ju¿ kilkadziesi¹t 

wernisa¿y. W goœcinnej placówce np. Waldemar Zieliñski w lipcu 2017 r. 

prezentowa³ pierwszych fotografów z Bystrzycy K³odzkiej, a Micha³ 

Pietrzak i Ewa Martyniszyn pokazali wystawê fotografii cz³onków Zwi¹zku 

Polskich Artystów Fotografów z Okrêgu Dolnoœl¹skiego zatytu³owan¹ 

17 

"Widoki z okien pracowni" . Wiosn¹ 2018 r. pokazano fotografie i artefakty 

zwi¹zane z wielkim polskim podró¿nikiem z XIX stulecia Leonem 

Barszczewskim. Dlaczego akurat z nim, wyjaœnia³ dyrektor Tomasz 

78

Nowicki: „Jeden z producentów zapa³ek, Mieczys³aw Wo³oszyn 

z Warszawy, wykona³ ich seriê z fotografiami Leona Barszczewskiego. 

W³aœnie ta seria sta³a siê dla nas tak¹ delegacj¹ do zaprezentowania tego 

18 

artysty. Zaprezentujemy kawa³ek jego ciekawego ¿ycia… . W budynku 

pokazano równie¿ malarstwo Leona Wyczó³kowskiego za spraw¹ bystrzy- 

19 

czanina Zbigniewa Kaczmarka , by³y równie¿ inne ekspozycje godne 

zobaczenia. 

W codziennoœæ funkcjonowania 

tej unikatowej 

placówki od jakiegoœ czasu 

wpisane s¹ zadania wynikaj¹ce 

z projektów napisanych 

przez jego nieliczn¹ za³ogê. 

Dotycz¹ one ró¿nych wyzwañ: 

od gromadzenia i przechowywania, 

naukowego 

opracowywania i udostêpniania 

zbiorów, poprzez 

wszelkiego rodzaju poczynania 

edukacyjne, a koñcz¹c 

W budynku muzealnym wygospodarowano miejsce 

s³u¿¹ce wystawom czasowym 

na dzia³aniach zwi¹zanych z handlem. W tym ostatnim przypadku chodzi 

o wspieranie w³asnego bud¿etu, aby zdobyæ fundusze na zakup kolekcji, 

zorganizowanie wystawy czy zajêæ edukacyjnych. Jednym z wa¿niejszych 

projektów, który pojawi³ siê w roku 2009, by³ ten o nazwie „Lataj¹ce muzeum". 

Na jego inauguracjê muzeum pozyska³o œrodki z Polsko-Amerykañskiej 

Fundacji Wolnoœci. Za³o¿ono sobie wypromowanie bystrzyckiej 

placówki wœród uczniów wszystkich szkó³ po³o¿onych w gminach Masywu 

Œnie¿nika. Jej pracownicy prowadzili w nich lekcje muzealne, omawiaj¹c 

i prezentuj¹c multimedialnie to, czym siê zajmuj¹ i zapraszaj¹c do odwiedzin 

swojej instytucji. Poniewa¿ akcja przynios³a oczekiwany efekt, powtórzono 

j¹ w roku 2014 - tym razem przy wsparciu finansowym ze strony 

Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które i w roku 2017 

dofinansowa³o ów projekt, podobnie jak i gmina Bystrzyca K³odzka. Tym 

bardziej, ¿e pomys³odawcy objêli nim kolejne szko³y - teraz w gminach: 

79

Polanica-Zdrój, wiejska K³odzko, Szczytna i Duszniki-Zdrój. W sumie, 

w trzech edycjach, przez "Lataj¹ce muzeum" przewinê³y siê tysi¹ce uczest- 

20. 

ników 

Na co dzieñ, ale od roku 2009, w muzeum dzia³a klub mi³oœników sztuki. 

Jest otwarty na m³odzie¿ szkó³ zawodowych i œrednich zainteresowan¹ 

artyzmem w ró¿nej postaci. W budynku poewangelickim spotykaj¹ siê 

osoby, chc¹ce rozwin¹æ pasje plastyczne, historyczne, filmowe, muzyczne, 

teatralne. Umo¿liwia siê im to nieodp³atnie, a zajêcia prowadz¹ historycy 

sztuki b¹dŸ specjaliœci z innych, adekwatnych do zajêæ dziedzin. 

Od jakiegoœ czasu Muzeum Filumenistyczne jest zaanga¿owane w realizacjê 

transgranicznego projektu pn. „Festiwal wra¿eñ". "To polsko-czeskie przedsiêwziêcie 

na obszarze Euroregionu Glacensis, którego g³ównym celem jest 

zaprezentowanie historycznych osobowoœci oraz zapewnienie doznañ 

21 

z kulturalnym przes³aniem regionu" - podkreœlaj¹ jego organizatorzy. 

Pracownicy MF ze swoj¹ ofert¹ wyst¹pili w Gorzanowie, w tamtejszym 

pa³acu, podczas imprezy plenerowej, 23 i 24 czerwca 2018 r., póŸniej zajêcia 

poprowadzili we w³asnej siedzibie, wykorzystuj¹c do nich posiadane 

przedmioty. Na tym wydarzeniu jednak nie poprzestaj¹. Nie brakuje ich 

inwencji podczas organizowanych corocznie imprez w ramach „Nocy 

muzeów". To ogólnopolski cykl, maj¹cy za zadanie zwróciæ uwagê spo³eczeñstwa 

na pierwszorzêdn¹ rolê muzeów w badaniu i upowszechnianiu 

naszej historii oraz dziedzictwa narodowego. 

Muzealnicy nie poprzestaj¹ równie¿, jeœli chodzi o dzia³alnoœæ wydawnicz¹ 

firmowan¹ przez ten filumenistyczny oœrodek badawczo-wystawienniczy. 

Za czasów poprzedniego dyrektora, dra Marka Sikorskiego, 

zaczêto redagowaæ „Zeszyty Muzealne", które sta³y siê czasopismem 

traktuj¹cym o wszelkich ciekawostkach dotycz¹cych zakresu dzia³ania 

Muzeum Filumenistycznego. Co prawda nie ukazuje siê regularnie, ale jest 

pozycj¹ oczekiwan¹. Bystrzycka instytucja w ogóle stara siê wydawaæ 

publikacje popularnonaukowe czy regionalne wi¹¿¹ce siê nie tylko z filumenistyk¹. 

Jej ostatnim wydawnictwem jest t³umaczenie publikacji niemieckiej, 

która traktuje o historii Starego Waliszowa. Ksi¹¿ka jest o tyle 

cenna, ¿e zawarto w niej informacje przekazane przez by³ego mieszkañca 

miejscowoœci Alt Waltersdorf (niemiecka nazwa tej wsi - dop. autora), który 

zgodzi³ siê na jej przet³umaczenie. Wydawnictwo stanowi du¿y wk³ad 

80

W wnêtrzach by³ego zboru czêsto goszcz¹ 

uczestnicy ró¿nych imprez 

popularnonaukowy w histo- 

22 

riê tego regionu . 

Zaprezentowane wielorakie 

dzia³ania bystrzyckiego 

muzeum przek³adaj¹ 

siê na stopniowy wzrost 

liczby jego odwiedzin przez 

mieszkañców ziemi k³odzkiej 

oraz turystów na ni¹ 

przyje¿d¿aj¹cych. Jak mówi 

dyrektor Tomasz Nowicki - 

od dziesiêciu lat ta liczba systematycznie roœnie - od kilku do kilkunastu 

tysiêcy rocznie. To wa¿ne w tych trudnych czasach dla muzealnictwa. 

Konkuruje ono przecie¿ z parkami rozrywki, kinami, multimediami. W 

przypadku Bystrzycy K³odzkiej na pewno wa¿ny jest profil muzeum - w tej 

czêœci Europy okazuje siê unikatem, wiêc pojawiaj¹ siê w nim Rosjanie, 

Niemcy, Czesi, nade wszystko Polacy. Ten oczekiwany trend dopinguje do 

zabiegów o powiêkszenie powierzchni wystawienniczej. To aktualnie 

najwiêksze wyzwanie, gdy¿ wczeœniej uporano siê z wymian¹ dachów, 

remontem elewacji (prace prowadzono w konsultacji z konserwatorem 

zabytków na podstawie badañ stratygraficznych), zainstalowaniem proekologicznego 

Ÿród³a ciep³a. Zanosi siê na to, ¿e muzeum powiêkszy siê o lokum 

zajmo-wane przez centrum informacji turystycznej, znajduj¹ce siê po 

23 

s¹siedzku, co pozwoli jeszcze bardziej siê rozwin¹æ . 

A najbli¿sze plany dotycz¹ce dzia³alnoœci naukowo-ekspozycyjnej tej 

dodatkowej powierzchni wymagaj¹. Za³oga muzeum, któr¹ aktualnie 

tworz¹: Tomasz Nowicki - dyrektor, Ma³gorzata Jaworska - kustosz, Dorota 

Pi¹tkowska - pracownik ds. promocji, edukacji i ruchu turystycznego, 

Urszula Jarz¹b - ksiêgowa, Beata Sierpiñska - pracownik ds. sekretariatu 

i kadr, Barbara Jakubowska - pracownik ds. kasowych, w³¹czy siê w obchody 

700. rocznicy nadania praw miejskich Bystrzycy K³odzkiej. Podkreœli 

te¿ 55-lecie istnienia filumenistycznej instytucji, któr¹ kolejno kierowali: 

Helena Getter (1963-1972), Wac³aw Turkiewicz (1972-1976), Stanis³aw 

Bucholc (1976-1989), Iwona Mokrzanowska 1990-2000), Marek Sikorski 

81

(2000-2008), Tomasz Nowicki (2008-... ). 

Muzeum Filumenistyczne w Bystrzycy K³odzkiej na dobre wros³o 

w krajobraz nie tylko królewskiego miasta, ale ca³ej ziemi k³odzkiej. Choæ 

przemys³ zapa³czany na tym terenie w ci¹gu minionych dwudziestu lat zosta³ 

mocno zredukowany, ta instytucja jest dowodem jego niegdysiejszej si³y 

sprawczej. Z powodzeniem gromadzi i udostêpnia istotne dla bran¿y 

przedmioty o wartoœci historycznej, zajmuje siê ich stron¹ merytoryczn¹ 

i promocyjn¹ nie pozwalaj¹c tym samym na zamkniêcie rozdzia³u o jej 

przesz³oœci i w ogóle o historii niecenia ognia. Fakt, ¿e jest to unikatowe 

muzeum w skali kraju i Europy mobilizuje pracowników do poszukiwania 

i pozyskiwania kolejnych osobliwych eksponatów, bêd¹cych potwierdzeniem 

ci¹g³ych d¹¿eñ przez cz³owieka do rozwi¹zañ, zapewniaj¹cych mu 

mo¿liwoœæ korzystania z dobrodziejstwa tego¿ ognia. ¯ycie dowodzi, ¿e 

w tym zakresie nie wszystkie obszary zosta³y jeszcze dok³adnie spenetrowane. 

Bystrzycka instytucja równie¿ sta³a siê i pozostaje istotnym lokalnym 

oœrodkiem kultury, w którym gromadzi siê i zapewnia trwa³¹ ochronê 

dobrom zaliczanym do dziedzictwa cz³owieka. W jej przypadku dotyczy to 

dóbr materialnych i niematerialnych zwi¹zanych z Bystrzyc¹ K³odzk¹, 

a nawet ca³¹ ziemi¹ k³odzk¹. W ci¹gu 55 lat swojej dzia³alnoœci uchroni³a 

przed rujnacj¹ wiele dokumentów z przesz³oœci i zabytków ruchomych, 

odpowiednio je zabezpieczaj¹c i sukcesywnie udostêpniaj¹c. Równoczeœnie 

muzeum zajmuje wa¿ne miejsce w ¿yciu spo³ecznoœci lokalnej jako placówka 

integruj¹ca i rozwijaj¹ca jej uzdolnienia, otwarcie wychodz¹ca 

z inicjatywami i naprzeciw ciekawym inicjatywom. 

PRZYPISY 

1 

M. Staffa (red.), S³ownik geografii turystycznej Sudetów, t. 15, Kotlina K³odzka i Rów Górnej Nysy, 

Wydawnictwo I-BIS, Wroc³aw 1994, s. 70. 

2 

Tam¿e. 

3 

Informacja pozyskana od Tomasza Nowickiego, dyrektora Muzeum Filumenistycznego w Bystrzycy 

K³odzkiej. 

4 

Szko³a ewangelicka, obecnie Muzeum Filumenistyczne, https://zabytek.pl/pl/obiekty/bystrzyca- 

klodzka-szkola-ewangelicka-ob-muzeum-filumenistyczne. 

5 

Maria Bu³acik - "Kronika regionu, lipiec 1968 - grudzieñ 1969, Rocznik Ziemi K³odzkiej 1969/70, 

str.192. 

6 

Serdecznie zapraszamy do Muzeum Filumenistycznego, www.myvimu. 

82

7 

Wikipedia: "Zapa³ka". 

8 Tam¿e. 

9 

Imperium Romanum - Pompeje: 

www.imperiumromanum.edu.pl/geografia/miastarzymskie/pompeje/amp/. 

10 

Dariusz Tyszkiewicz - Historia pieców kaflowych: www.dacer.pl/historia-piecow-kaflowych.php. 

11 

Informacja pozyskana od Tomasza Nowickiego, dyrektora MF. 

12 

Tomasz Nowicki: "Unikatowe fotoarchiwum w Muzeum Filumenistycznym", 2013.2.15, 

www.bystrzycaklodzka.pl.asp/. 

13 

Tomasz Nowicki - "Konserwacja regionaliów z pomoc¹ ministerstwa": Wiadomoœci Bystrzyckie 

nr 04/09/2017, str. 110. 

14 

(bb) - „Zabytki uratowane dla potomnych": Wiadomoœci Bystrzyckie nr 02/13/2018, str. 22. 

15 

Zaproszenie do muzeum, http://myvimu.com/blog/serdecznie-zapraszamy-do-muzeum 

-filumenistycznego/. 

16 

(mf) - "Mleczko w Muzeum Filumenistycznym": Biuletyn Bystrzycki 1/75/11, str. 24. 

17 

(abc) - "Widoki z okien pracowni": www.DKL24.PL, 24.07.2017 r. 

18 

(bwb) - "Wielki podró¿nik w ma³ym muzeum": www.dkl24.pl, 23.04.2018 r. 

19 

(bwb) - "Grafiki Wyczó³kowskiego w œwi¹tyni ognia": www.dkl24.pl, 04.11.2018 r. 

20 

Informacja pozyskana od Tomasza Nowickiego, dyrektora MF. 

21 

(bb) - "Przed gorzanowskim Festiwalem wra¿eñ": www.bystrzycaklodzka.pl, 13.06.2018 r. 

22 

(bb) - „Promocja ksi¹¿ki o Starym Waliszowie": Wiadomoœci Bystrzyckie nr 5/16/2018, s. 13 

23 Informacja pozyskana od Tomasza Nowickiego, dyrektora MF. 83

BARTOSZ MA£EK 

ÆWIERÆ WIEKU 

PARKU NARODOWEGO GÓR STO£OWYCH 

Park Narodowy Gór Sto³owych to nie ostatnie 25 lat. Jego powstanie to efekt 

ludzkiej obecnoœci w Górach Sto³owych na przestrzeni ostatnich szeœciuset 

lat. To ludzie, zarówno mieszkañcy, jak i goœcie, zachwycaj¹c siê ich piêknem, 

podejmowali dzia³ania, których uwieñczeniem by³o utworzenie 16 

wrzeœnia 1993 roku Parku Narodowego Gór Sto³owych. 

Zaczê³o siê kilkaset lat temu… 

Najwy¿szy szczyt Gór Sto³owych Szczeliniec Wielki (919 m n.p.m.) od 

wieków by³ miejscem, które wp³ywa³o na postrzeganie przez cz³owieka 

ca³ego pasma górskiego. Pierwsz¹ wsi¹, która powsta³a u jego stóp po stronie 

pó³nocnej, by³a Pasterka. Jej pocz¹tki datuje siê na XV wiek. Pozosta³a czêœæ 

gór pozostawa³a nadal dzika i niedostêpna. Taki stan utrzymywa³ siê do roku 

1730, w którym to - na polecenie cesarza Austrii Karola VI - za³o¿ono po 

po³udniowej stronie Szczeliñca Wielkiego wieœ Kar³ów, a na czeœæ za³o¿yciela 

nazwano j¹ Carlsberg. Nazwa ta w formie: Karlsberg przetrwa³a do 

1945 roku. 

Prze³omowym momentem dla Gór Sto³owych by³ rok 1740, w którym 

nast¹pi³y zmiany na tronach zarówno Austrii, jak i Królestwa Prus. W tym 

roku wybucha tzw. pierwsza wojna œl¹ska (1740-1742), w wyniku której 

Góry Sto³owe znalaz³y siê w granicach Królestwa Prus. Austria, nie godz¹c 

siê z utrat¹ Œl¹ska i Ziemi K³odzkiej, uczestniczy³a w kolejnych wojnach 

z nadziej¹ na ich odzyskanie. W³¹czaj¹c siê do udzia³u w wojnie siedmioletniej 

(1756-1763), zwanej te¿ trzeci¹ wojn¹ œl¹sk¹, zajê³a Ziemiê K³odzk¹, 

trac¹c j¹ jednak w wyniku zawartego w Hubertusburgu traktatu pokojowego. 

Król Prus Fryderyk Wilhelm II, wyci¹gaj¹c wnioski z przebiegu 

wojny siedmioletniej, postanowi³ ufortyfikowaæ granicê swojego pañstwa. 

Decyzja ta spowodowa³a w przysz³oœci rozwój turystyczny Gór Sto³owych. 

Wydarzenia roku 1790 da³y pocz¹tek tym zmianom. Szczeliniec Wielki 

mia³ staæ siê jednym z wielu twierdz zbudowanych wzd³u¿ granicy. Osob¹ 

wyznaczon¹ do przeprowadzenia tego zamierzenia zosta³ major 

Bonaventura von Rauch. Do fortyfikacji Szczeliñca jednak nie dosz³o, gdy¿ 

84

27 lipca 1790 roku Prusy i Austria zawar³y konwencjê w Dzier¿oniowie, 

moc¹ której wyrzeka³y siê podejmowania wobec siebie dzia³añ wrogich. 

Wstrzymanie prac fortyfikacyjnych i du¿e nagromadzenie wojsk pruskich 

w rejonie Gór Sto³owych spowodowa³o, ¿e na wierzchowinê Szczeliñca 

Wielkiego w dniu 10 sierpnia tego¿ roku wszed³ król Fryderyk Wilhelm II 

w towarzystwie cz³onków rodziny i dworu. Od tej chwili Kar³ów sta³ siê 

niekwestionowan¹ stolic¹ turystyczn¹ Gór Sto³owych. Nap³ywaj¹ca 

z okolicznych uzdrowisk coraz wiêksza liczba turystów wymaga³a opieki 

przewodnika. By³ nim mieszkaniec Kar³owa Franz Pabel, który wczeœniej 

pracowa³ przy pracach fortyfikacyjnych, a w 1813 roku od króla Fryderyka 

Wilhelma III odebra³ pierwsz¹ w Europie nominacjê przewodnick¹, daj¹c 

pocz¹tek nowemu zawodowi, jakim jest przewodnik górski. 

Wojny mia³y du¿y wp³yw na odkrywanie i dostêpnoœæ Gór Sto³owych. 

Kolejn¹ z nich by³a wojna prusko-austriacka z 1866 roku. W jej wyniku 

zosta³a zbudowana w latach 1867-1870 „Droga stu zakrêtów”, ³¹cz¹ca 

Kudowê-Zdrój z Radkowem. Ze wzglêdu na swój wyj¹tkowy urok sta³a siê 

ogromn¹ atrakcj¹ turystyczn¹ i spowodowa³a mo¿liwoœæ szybkiego dotarcia 

do Kar³owa. Po zakoñczeniu I wojny œwiatowej wprowadzono na niej 

komunikacjê autobusow¹. Rosn¹ce zainteresowanie Górami Sto³owymi 

i Szczeliñcem Wielkim spowodowa³o budowê w 1845 roku schroniska 

turystycznego. 

W 1881 roku powstaje 

w K³odzku Glatzer 

Gebirgsverein (K³odzkie 

Towarzystwo Górskie), 

które wytycza 

szlaki turystyczne, wydaje 

czasopisma i promuje 

region. Do zakoñczenia 

II wojny 

œwiatowej Góry Sto- 

³owe pod wzglêdem 

atrakcyjnoœci by³y stawiane 

na równi z Karkonoszami. 

Foto: B. Ma³ek 

Wiêkszoœæ 

85

wydañ przewodników ksi¹¿kowych po Karkonoszach zawiera³y opisy Gór 

Sto³owych. Po 1945 roku odpowiedzialnoœæ za turystykê w Górach 

Sto³owych przejmuje Polskie Towarzystwo Tatrzañskie, a od 1950 roku - 

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. 

Las dla przemys³u 

Park Narodowy Gór Sto³owych w 89% pokryty jest lasem. Na przestrzeni 

wieków cz³owiek bardzo mocno zmieni³ sk³ad gatunkowy drzewostanu Gór 

Sto³owych. 

Za³o¿enie wsi Kar³ów w 1730 roku mia³o na celu utworzenie nadleœnictwa 

(Oberfersterei Karlsberg), zarz¹dzaj¹cego lasami Gór Sto³owych. 

Zmiany przynale¿noœci pañstwowej tych ziem nie wp³ywa³y na zmianê 

organizacyjn¹ administrowania lasami Gór Sto³owych. Nadleœnictwo 

Kar³ów zosta³o zlikwidowane dopiero w 1950 roku. Pierwszym i zarazem 

ostatnim polskim jego nadleœniczym Nadleœnictwa Kar³ów by³ mgr in¿. 

leœnictwa Kazimierz Klimowicz - absolwent Wydzia³u Leœnego Politechniki 

Lwowskiej. 

Punktem zwrotnym dla lasów Europy, a co za tym idzie - lasów Gór 

Sto³owych by³ rok 1763. Okres, w którym James Watt wynalaz³ maszynê 

parow¹, która nie tylko zmieni³a spo³eczeñstwa i doprowadzi³a do powstania 

nowej klasy spo³ecznej, ale te¿ spowodowa³a istotne zmiany w funkcjonowaniu 

leœnictwa. Lasy musia³y sprostaæ nowym wyzwaniom zwi¹zanym 

z rewolucj¹ przemys³ow¹. Nastêpstwem rozwoju przemys³u sta³o siê du¿e 

zapotrzebowanie na drewno. Zró¿nicowane gatunkowo drzewostany 

mieszane, w których trudno by³o prowadziæ gospodarkê planow¹, musiano 

zast¹piæ lasem „fabryk¹”, nad¹¿aj¹c¹ za rosn¹cym popytem na drewno. 

Poszukiwano gatunku drzewa, który zapewnia³by stabilny i szybki przyrost 

oraz posiada³ drewno nadaj¹ce siê do kilku ga³êzi rodz¹cego siê przemys³u. 

Wybór pad³ na œwierka, który zacz¹³ byæ masowo sadzony w miejsce 

wyciêtych wczeœniej ma³o efektywnych pod k¹tem produkcji drewna 

drzewostanów mieszanych. 

Model ten, zwany teori¹ lasu normalnego, spowodowa³ ogromne zmiany 

w przyrodzie Gór Sto³owych. Prócz zastêpowania drzewostanów mieszanych 

monokultur¹ œwierkow¹, prowadzono prace melioracyjne osuszaj¹c 

cenne przyrodniczo torfowiska, aby zwiêkszyæ powierzchniê do produkcji 

86

leœnej. Dopiero od koñca XIX wieku do g³osu dochodz¹ osoby zwracaj¹ce 

uwagê na potrzebê ochrony œrodowiska przyrodniczego. 

Pocz¹tki ochrony przyrody 

W 1906 roku powstaje w Prusach przy Ministerstwie Nauki, Sztuki 

i Kszta³cenia Ludowego Dzia³ Ochrony Zabytków Przyrody. Kolejnym elementem 

wzrostu znaczenia ochrony przyrody by³o zarz¹dzenie o ochronie 

zwierz¹t i roœlin w Prusach z 16 grudnia 1929 roku, a nastêpnie 26 czerwca 

1931 roku, wesz³a w ¿ycie ustawa o ochronie przyrody dla ca³ej Rzeszy 

Niemieckiej. Prawn¹ ochronê przyrody Gór Sto³owych datujê siê na dzieñ 13 

sierpnia 1938 roku. W tym dniu w dzienniku urzêdowym zostaje og³oszone 

zarz¹dzenie o utworzeniu trzech rezerwatów przyrody: 

- Szczeliniec Wielki i Szczeliniec Ma³y o powierzchni 27,5 ha 

- B³êdne Ska³y o powierzchni 19 ha, 

- Wielkie Torfowisko Batorowskie o powierzchni 39,5 ha, na którym 

znajduje siê locus classicus sosny b³otnej (miejsce, w którym gatunek 

zosta³ opisany po raz pierwszy na œwiecie). 

Po zakoñczeniu II wojny œwiatowej znaczenie Gór Sto³owych w zakresie 

ochrony przyrody znacznie zmala³o. Dopiero w 1957 roku odtworzono dwa 

rezerwaty przyrody: 

- Szczeliniec Wielki (bez Szczeliñca Ma³ego) o powierzchni 50,26 ha 

- B³êdne Ska³y o powierzchni 21,14 ha. 

Rezerwat przyrody Wielkie Torfowisko Batorowskie odtworzono rok póŸniej 

na takiej samej jak wczeœniej powierzchni - 39,5 ha. 

Dla dawnych mieszkañców Sudetów, Karkonosze i Góry Sto³owe mia³y 

wyj¹tkowe znaczenie. Takie samo znaczenie maj¹ one równie¿ dla nas. 

Karkonosze ju¿ w 1959 roku zosta³y objête najwy¿sz¹ form¹ ochrony 

przyrody i na ich obszarze utworzono Karkonoski Park Narodowy. O koniecznoœci 

utworzenia Parku Narodowego, obejmuj¹cego Góry Sto³owe, 

zaczêto rozmawiaæ na pocz¹tku lat 70. XX w. W 1973 roku idea ta zosta³a 

wpisana do programu utworzenia na terenie Polski Wielkoprzestrzennego 

Systemu Obszarów Chronionych, opracowanego przez Pañstwow¹ Radê 

Ochrony Przyrody, w której wielkim jej propagatorem by³ prof. Stefan 

Koz³owski. Koncepcja by³a równie¿ popierana przez œrodowisko akademickie 

Uniwersytetu Wroc³awskiego. W tym czasie tak¿e w³adze województwa 

87

wa³brzyskiego umieœci³y zapisy o Parku Narodowym w Górach Sto³owych 

w planach zagospodarowania przestrzennego. Da³o to podstawê do podjêcia 

dzia³añ w formie decyzji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Wa³brzychu nr 

35/81 z dnia 28 paŸdziernika 1981 roku o powo³aniu Sto³owogórskiego 

Parku Krajobrazowego o powierzchni 7.874 ha. W latach 1985-1992 

tworzono dokumentacjê przyrodnicz¹ dla obszaru Gór Sto³owych, za³o¿enia 

do planu zagospodarowania przestrzennego oraz wniosek Wojewody 

wa³brzyskiego w sprawie powo³ania Parku Narodowego Gór Sto³owych. 

Prace by³y prowadzone przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, 

Wojewódzk¹ Komisjê Planowania Gospodarczego, Wojewódzk¹ Komisjê 

Ochrony Przyrody przy wspó³pracy Instytutu Kszta³towania Œrodowiska. 

Koncepcja utworzenia na obszarze Gór Sto³owych parku narodowego, 

zak³ada³a przekszta³cenie istniej¹cego Sto³owogórskiego Parku Krajobrazowego 

w Park Narodowy Gór Sto³owych. Aby mo¿na by³o tego 

dokonaæ, konieczne sta³o siê uzyskanie akceptacji ró¿nych œrodowisk i instytucji 

funkcjonuj¹cych na obszarze obecnego Parku. Za³o¿enia do planu 

zagospodarowania przestrzennego Gór Sto³owych, opracowane przez 

Instytut Ochrony Œrodowiska, musia³y je uwzglêdniaæ. W tym celu w 1983 

roku odby³a siê, z inicjatywy w³adz ochrony przyrody województwa 

wa³brzyskiego, konferencja w Radkowie. W konferencji wziê³o udzia³ wiele 

osobistoœci ze œwiata nauki, wyg³oszono referaty na temat wyj¹tkowych 

walorów przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej Gór Sto³owych. Rozmowy 

i uzgodnienia trwa³y do 1987 roku. Pomimo niepe³nych opracowañ przyrodniczych 

obszaru, zosta³ z³o¿ony wniosek do Ministra Ochrony Œrodowiska 

w sprawie ustanowienia Sto³owogórkigo Parku Narodowego. 

Zmiana sytuacji politycznej w Polsce, zwi¹zana z wyborami w 1989 roku, 

wp³ynê³a na spowolnienie procesu powo³ania Parku. Wprowadzenie ustawy 

z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie terytorialnym spowodowa³o koniecznoœæ 

ponownych konsultacji z lokaln¹ spo³ecznoœci¹ i w³adzami gmin. Góry 

Sto³owe, jako obszar bardzo atrakcyjny turystycznie, by³ postrzegany przez 

samorz¹dy lokalne jako miejsce intensywnego rozwoju infrastruktury 

turystycznej. Du¿ym problemem by³ równie¿ kamienio³om w Radkowie, 

którego likwidacja mog³a mieæ wp³yw na wzrost bezrobocia w regionie. 

Osobami bardzo zaanga¿owanymi w tym czasie w utworzenie Parku 

Narodowego Gór Sto³owych byli ówczesny wicewojewoda wa³brzyski 

88

Jerzy Ignaszak i wojewódzki konserwator przyrody Janusz Skrê¿yna. Z ich 

inicjatywy w latach 1991 i 1992 odby³y siê dwie konferencje uzgodnieniowe, 

w których bra³y udzia³ zainteresowane strony i przedstawiciele 

Ministerstwa Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa, 

a tak¿e G³ówny Konserwator Przyrody. Przez ca³y czas poszukiwano 

kompromisu. Ostatecznie uzgodniono, ¿e bêdzie mo¿liwe utworzenie Parku 

pod warunkami: 

- utworzenia enklawy dla wyrobiska piaskowca kamienio³omów w Radkowie 

- utworzenia enklawy wsi Kar³ów 

- pozostawienie wschodniej czêœci Gór Sto³owych w zarz¹dzie Lasów 

Pañstwowych 

- ograniczenie powierzchni Parku od strony wschodniej i po³udniowozachodniej. 

Po pokonaniu problemów negocjacyjnych niepodziewanie pojawi³ siê 

problem braku œrodków finansowych w bud¿ecie Ministerstwa Ochrony 

Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa na utworzenie i funkcjonowanie 

Parku do koñca 1993 roku. Tu nieocenion¹ rolê odegra³ „ojciec 

chrzestny” Parku Narodowego Gór Sto³owych wspominany ju¿ wicewojewoda 

wa³brzyski J. Ignaszak. Dokonuj¹c korekt i przesuniêæ w bud¿ecie 

województwa zgromadzi³ potrzebne œrodki, aby Park móg³ zostaæ powo³any 

do ¿ycia. Spoœród wielu osób zaanga¿owanych w powstanie najwy¿szej 

formy ochrony przyrody na obszarze Gór Sto³owych nale¿y wymieniæ nie 

wspominane wczeœniej osóby. S¹ to: Tadeusz Ertel, Janusz Gierwielaniec, 

Fabian Jaskólski, Edmund Joñca, Ryszard £ukasik, Krystyna Pender, Maria 

Pulina, Janusz Radziejowski i Mieczys³aw Wilczkiewicz. 

Park Narodowy Gór Sto³owych powstanie 

W dniu 16 wrzeœnia 1993 roku na podstawie rozporz¹dzenia Rady 

Ministrów (Dz.U. Nr 88, poz. 407 z 23.09.1993 r.) powo³ano Park Narodowy 

Gór Sto³owych. Wed³ug Œwiatowej Unii Ochrony Przyrody IUCN, Park 

Narodowy Gór Sto³owych nale¿y do II kategorii z uwagi na fakt, ¿e zosta³ 

powo³any do ochrony ca³ych ekosystemów, zapewnienia terenów do 

wypoczynku, jak równie¿ w celach naukowych i edukacyjnych. 

W chwili obecnej PNGS zajmuje powierzchniê 6.349 ha. Otulina Parku 

89

o powierzchni 10 505 ha otacza go od pó³nocy, wschodu i po³udnia. Od 

strony zachodniej ograniczony jest granic¹ pañstwa z Republik¹ Czesk¹. 

Park Narodowy jest wielkoobszarow¹ form¹ ochrony przyrody i zgodnie 

z zapisami ustawy o ochronie przyrody do zadañ parku nale¿y: 

! prowadzenie dzia³añ ochronnych w ekosystemach parku 

! udostêpnianie obszaru parku na zasadach okreœlonych w planie ochrony 

! prowadzenie dzia³añ zwi¹zanych z edukacj¹ przyrodnicz¹. 

Dzia³ania ochronne zwi¹zane s¹ œciœle z rodzajem ochrony. W zale¿noœci 

od jej rodzaju, dzia³alnoœæ cz³owieka mo¿e byæ ograniczona jedynie do 

pilnowania jej obszaru przed jakimkolwiek naruszeniem lub do czynnego 

ingerowania w procesy przyrodnicze w celu poprawy stanu okreœlonego 

ekosystemu. 

Na obszarze Parku Narodowego Gór Sto³owych wyodrêbniono trzy 

rodzaje stref ochrony: œcis³¹, czêœciow¹ i krajobrazow¹. 

Ochron¹ œcis³¹ objête jest 12% powierzchni Parku, co stanowi 771 ha. 

W jej zasiêgu znajduj¹ siê: Wielkie Torfowisko Batorowskie, wierzchowina 

Ma³ego Szczeliñca oraz fragmenty lasów liœciastych, zbli¿onych do naturalnych 

w Dolinie Poœny, zbocza Rogowej Kopy, fragmenty lasów w otoczeniu 

Ostrej Góry oraz zbiorowiska Ÿródliskowe, zio³oroœlowe i naskalne. 

Nadzór nad t¹ form¹ ochrony sprawuje bezpoœrednio Minister Œrodowiska 

i mo¿e ona byæ naruszona jedynie za jego zgod¹. 

Na ochronê czêœciow¹ przypada 78% powierzchni Parku, co stanowi 

4 945 ha. W ramach tej formy ochrony dopuszczalna jest dzia³alnoœæ cz³owieka 

(ochrona czynna), maj¹ca na celu przebudowê drzewostanów 

z monokultur œwierkowych do zgodnego z siedliskami sk³adu gatunkowego. 

Wprowadzono równie¿ strefy o zerowej aktywnoœci cz³owieka, gdzie 

dopuszcza siê jedynie dzia³ania w przypadku powstania zagro¿enia dla ca³ej 

przyrody Parku, g³ównie poprzez klêski ¿ywio³owe. W ramach tej formy 

ochrony prowadzona jest przebudowa drzewostanów œwierkowych, które 

stanowi¹ blisko po³owê powierzchni Parku. 

W czynnej ochronie ekosystemów leœnych realizowane s¹ dwa podstawowe 

kierunki dzia³añ: 

1. Przed³u¿enie trwa³oœci sztucznych monokultur œwierkowych w celu 

zapewnienia czasu potrzebnego do ich przebudowy, co jest realizowane 

miêdzy innymi przez zwalczanie zagro¿eñ wynikaj¹cych z masowych 

90

pojawieñ siê szkodników mog¹cych w sposób nag³y zniszczyæ te 

drzewostany. Klasycznym przyk³adem jest zwalczanie kornika drukarza, 

który powoduje zamieranie œwierków na du¿ych obszarach. 

2. Kierowanie procesami przyrodniczymi w celu przebudowy zniekszta³conych 

ekosystemów leœnych na zbiorowiska potencjalnie zbli¿one do 

naturalnych. Podsadzanie pod okap drzewostanu cennych dla lasu Gór 

Sto³owych gatunków jod³y i buka, które na pocz¹tku swojego rozwoju 

potrzebuj¹ ocienienia. 

Ochronie czynnej poddawane s¹ równie¿ ekosystemy ³¹kowe. Polega ona 

g³ównie na wykaszaniu i odkrzaczaniu, czyli utrzymywaniu ³¹k w dobrej 

kondycji. Jest to wa¿ny element utrzymania bioró¿norodnoœæ, gdy¿ ³¹ki 

stanowi¹ jedynie 5% powierzchni Parku, ale na ich obszarze wystêpuje a¿ 

40% ogólnej liczby flory naczyniowej. 

Najmniejsz¹ jest ochrona krajobrazowa, która obejmuje 10% 

powierzchni Parku i stanowi 663 ha. Dopuszcza ona aktywnoœæ cz³owieka, 

w której istotnym elementem jest zachowanie krajobrazu o unikatowych 

wartoœciach. 

Cud natury dla turystów 

Bardzo wa¿nym i chyba najtrudniejszym elementem funkcjonowania 

Parku jest jego udostêpnianie. W chwili obecnej na terenie Parku 

Narodowego Gór Sto³owych wytyczonych jest 109 km szlaków pieszych, 

51 km szlaków rowerowych i 34 km szlaków narciarskich. Park rocznie 

odwiedza ponad 800 tys. turystów! Stwarza to ogromne zagro¿enie dla 

przyrody Gór Sto³owych. Aby temu przeciwdzia³aæ, Park prowadzi wiele 

inwestycji, których celem jest ochrona przyrody przed negatywnymi 

skutkami turystyki masowej. Polegaj¹ one g³ównie na tworzeniu infrastruktury 

turystycznej, takiej jak: umacniane wygodne szlaki turystyczne 

w rejonie B³êdnych Ska³, parkingi z separatorami substancji ropopochodnych 

przy B³êdnych Ska³ach i na Polanie YMCA, k³adki i barierki zabezpieczaj¹ce 

na Szczeliñcu Wielkim, wiaty turystyczne w miejscach odpoczynku 

i drogowskazy. Na tworzenie i utrzymanie infrastruktury turystycznej 

Park w ostatnich latach wyda³ ok. 8 mln z³. W przewa¿aj¹cej czêœci 

by³y to œrodki pozyskane z funduszy Unii Europejskiej, Narodowego 

Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkiego 

91

Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej we Wroc³awiu. 

Dzia³alnoœæ edukacyjna 

Parku Narodowego Gór 

Sto³owych skupia siê na 

dwóch obiektach nale¿¹cych 

do Parku, jak równie¿ na 

pracy poza jego granicami. 

Przy siedzibie dyrekcji 

dzia³a „Ekocentrum”, które 

aktualnie wyposa¿ane jest w 

nowoczesn¹ ekspozycjê. 

Budynek Ekocentrum PNGS w Kudowie-Zdroju 

(Foto: T. Mazurek) 

Centrum Szkoleniowo-Edukacyjne PNGS 

w Kar³owie (Foto: T. Mazurek) 

Drugim miejscem jest 

Centrum Szkoleniowo-Edukacyjne 

Parku Narodowego 

Gór Sto³owych w Kar³owie, 

w którym prezentowana jest 

obecnie najwiêksza w Europie 

wystawa obrazów 3D 

i odbywaj¹ siê du¿e edukacyjne 

imprezy plenerowe. 

Do dzia³añ edukacyjnych 

zaliczyæ nale¿y tak¿e dzia- 

³alnoœæ wydawnicz¹, na 

któr¹ sk³adaj¹ siê albumy, 

monografie, kalendarze 

i wydawnictwa dla dzieci. 

Struktura zarz¹dzania Parkiem Narodowym Gór Sto³owych 

W Parku zatrudnionych jest 45 osób. Od momentu utworzenia funkcjê 

dyrektora pe³ni³o piêæ osób: 

Dr. Andrzej Raj, 1993-1994 

Mgr in¿. Janusz Korybo, 1994-2005 i 2008-2017 

Mgr. Krzysztof Baldy, 2005-2007 

In¿. Jerzy Benedyktowicz, 2007-2008 

92

Mgr in¿. Bartosz Ma³ek, od 2017 r. 

Bardzo wa¿nym organem opiniodawczo-doradczym 

dyrektora jest Rada 

Naukowa Parku. Do jej zadañ nale¿y: 

ocena stanu zasobów, tworów i sk³adników 

przyrody, opiniowanie projektu 

planu ochrony i zadañ ochronnych, 

ocena realizacji ustaleñ planu ochrony, 

rocznych zadañ ochronnych i skutecznoœci 

zabiegów ochronnych, 

opiniowanie programów badawczych i 

naukowych w zakresie ochrony przyrody, 

przedstawianie wniosków i opinii 

w sprawach ochrony przyrody i funkcjonowania 

parku narodowego. Dzia- 

³alnoœæ Rady Naukowej Parku ma 

istotny wp³yw na decyzje podejmowane 

przez dyrektora. 

93

W trakcie dwudziestopiêcioletniego funkcjonowania Parku sk³ad Rady 

Naukowej ulega³ zmianom. W jej sk³adzie znajduj¹ siê specjaliœci z wielu 

dziedzin, co sprawia, ¿e opinie oparte s¹ na wielu doœwiadczeniach i podparte 

s¹ ogromnym autorytetem naukowym. Poni¿ej prezentowany jest 

pierwszy oraz aktualny sk³ad Rady Naukowej Parku Narodowego Gór 

Sto³owych. 

Pierwszy sk³ad Rady Naukowej - 25 czerwca 1994 r. K³odzko 

Doc. dr hab. Adam Boratyñski 

Prof. dr hab. Stefan Cacoñ 

Dr Wojciech Ciê¿kowski 

Dr Zbigniew Jakubiec 

Dr Edmund Joñca 

Prof. dr hab. Jacek Michalski 

Doc. dr hab. Stanis³aw Miœcicki 

Prof. A. Ogorza³ek 

Dr Krystyna Pender 

Prof. dr hab. Maria Pulinowa 

Dr Janusz Radziejowski 

Dr Kazimierz Sporek 

Dr Janusz Skrê¿yna 

Mgr in¿. Cezary Sierpiñski 

Aktualny sk³ad Rady Naukowej - 14 wrzeœnia 2018 r. K³odzko 

Jan Bednarczyk 

Prof. dr hab. Adam Boratyñski 

Prof. dr hab. Marta Borowiec 

Mgr Edyta Bubiñska 

Prof. dr hab. in¿. Stefan Cacoñ 

Prof. dr hab. Wojciech Ciê¿kowski 

Bronis³aw Gasztych 

Dr Zbigniew Go³¹b 

Dr hab. in¿. Wojciech Grodzki 

Marian Halemba 

Prof. dr hab. Roman Jaszczak 

94

Prof. dr hab. Cezary Kaba³a 

Dr in¿. Marcin Kadej 

Dr hab. Zygmunt K¹cki 

Dr Alina Kulczyk-Dynowska 

Mgr Halina Liberacka 

Dr hab. Katarzyna Machowiak 

Mgr in¿. Wojciech Mazur 

Prof. dr hab. Piotr Migoñ 

Prof. dr hab. in¿. Stanis³aw Miœcicki 

Realizacja ochrony przyrody w parkach narodowych opiera siê na 

realizacji Planu Ochrony. Po utworzeniu Parku Narodowego Gór Sto³owych 

i ukonstytuowaniu siê pierwszej Rady Naukowej w grudniu 1994 roku 

og³oszono przetarg na opracowanie Planu Ochrony. W dniach 2-3 czerwca 

1995 roku w Kar³owie odby³o siê I posiedzenie Komisji Planu Ochrony. 

Ogromne zaanga¿owanie cz³onków Rady Naukowej w prace nad Planem 

Ochrony spowodowa³o powstanie podstawowych operatów ochrony 

ekosystemów. W dniu 8 paŸdziernika 1999 roku Zarz¹dzeniem Ministra 

nr 36, zatwierdzono Plan Ochrony dla Parku Narodowego Gór Sto³owych. 

Dokument mia³ obowi¹zywaæ przez okres 20 lat. Niestety straci³ on wa¿noœæ 

w momencie wejœcia w ¿ycie ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku, 

jednak zawarte w nim zapisy pozwalaj¹ do dnia dzisiejszego planowaæ 

w Parku coroczne dzia³ania ochronne. 

W latach 2011-2013 przy dofinansowaniu ze œrodków Narodowego 

Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej powsta³ nowy projekt 

Planu Ochrony dla Parku Narodowego Gór Sto³owych. Zosta³ z³o¿ony 

w Ministerstwie Œrodowiska i czeka na zatwierdzenie. 

Na przestrzeni minionego æwieræwiecza Rada Naukowa Parku przyczyni³a 

siê do okreœlenia zasad funkcjonowania Parku i wyznaczy³a jego priorytety 

tak, aby Park Narodowy Gór Sto³owych dobrze wype³nia³ swe zadania 

w zakresie ochrony przyrody, jak i wspó³pracy z instytucjami i ró¿nymi 

œrodowiskami dzia³aj¹cymi w jego otoczeniu. 

95

Na zakoñczenie 

Dziêki ludziom, którzy doprowadzili do utworzenia Parku Narodowego 

Gór Sto³owych, jak i osobom zaanga¿owanym w jego funkcjonowanie, ten 

naj 

cenniejszy przyrodniczo obszar Ziemi K³odzkiej bêdzie zachowany dla 

przysz³ych pokoleñ. 

Foto P. Krzeczkowski 

Literatura: 

- Staffa M. (red.), Slownik geografii turystycznej Sudetów, t. 13 

Góry Stolowe. Wydawnictwo PTTK Kraj, Warszawa1996. 

- Góry Stolowe - przyroda i ludzie, w: Cezary Kabala (red.) 

Park Narodowy Gór Stolowych - praca zbiorowa, Kudowa Zdrój 2018 

- Jonca E., Radziejowski J., Skrezyna J., Z historii Parku Narodowego 

Gór Stolowych. Szczeliniec nr 2. Kudowa Zdrój 1988. 

96

ROMAN SZYMAÑSKI 

BY£Y SOBIE TARGI W POLANICY-ZDROJU 

W przysz³ym roku minie 25 lat od pierwszej edycji Miêdzynarodowych 

Targów Uzdrowiskowo-Turystycznych „Natura-Sanat” w Polanicy-Zdroju. 

Wiele osób do dziœ wspomina tê imprezê; ku ogromnemu zaskoczeniu sporej 

rzeszy mieszkañców i przyjezdnych we wrzeœniu 1994 roku uzdrowiskowe 

miasto wesz³o przebojem do grona kilkunastu miast w Polsce, bêd¹cych 

organizatorami du¿ych targów turystycznych. Dok³adnie 8 wrzeœnia 

o godzinie 10 dokonano uroczystego otwarcia I Miêdzynarodowych Targów 

Uzdrowiskowo-Turystycznych „Natura-Sanat”. 

Ju¿ pierwsza ods³ona okaza³a siê przys³owiowym strza³em w dziesi¹tkê. 

Pomimo zupe³nego braku doœwiadczenia w przygotowywaniu tego typu 

imprez, jej organizatorzy stanêli na wysokoœci zadania. Dopisali wystawcy, 

a co najwa¿niejsze - odwiedzaj¹cy, których przywiod³a nie tylko chêæ 

odwiedzenia stoisk wystawienniczych, ale tak¿e wiele towarzysz¹cych 

targom imprez kulturalnych. G³oœno by³o o wydarzeniu w œrodkach masowego 

przekazu; informacja ukaza³a siê nawet w g³ównym wydaniu telewizyjnych 

„Wiadomoœci”, pozytywnie o imprezie pisa³a prasa. Najlepszym 

tego dowodem by³y entuzjastyczne tytu³y prasowych artyku³ów: „Uzdrowiskowe 

targi na medal”, „Brawo Polanica”, „Polanica oblê¿ona” itp. 

Rzadko kiedy tego typu imprezy odnosi³y sukces na pocz¹tku. Nie ukrywam, 

¿e i dla nas samych, organizatorów, by³o to wielkim zaskoczeniem. 

Wszystko zaczê³o siê rok wczeœniej… 

Mo¿na z ca³¹ pewnoœci¹ powiedzieæ, ¿e pomys³ na organizacjê takich 

targów zrodzi³ siê jesieni¹ 1993 roku. Na pocz¹tku tego roku, wspólnie 

z ówczesnym prezesem OSW „Nasz Dom” w Polanicy-Zdroju Zbigniewem 

Puchniakiem, wpadliœmy na pomys³ zorganizowania w uzdrowisku gie³dy 

turystycznej. By³ to czas, kiedy tego typu imprezy cieszy³y siê du¿ym 

powodzeniem. Jednak brak odpowiednich œrodków finansowych, które 

powinny byæ przeznaczone na promocjê przedsiêwziêcia, spowodowa³, ¿e 

impreza „nie wypali³a”. 

Do tematu wróciliœmy bardzo szybko. Sta³o siê to przy okazji naszej 

wizyty na Targach Turystycznych „Tour Salon” Poznaniu. Tam naszym 

97

1 

pomys³em zainteresowa³a siê szefowa „Turystycznej Szóstki” Gra¿yna 

Œwitoñ-Pawlicka, a do rozmów do³¹czy³ wkrótce g³ówny specjalista w Departamencie 

Promocji Turystyki Urzêdu Kultury Fizycznej i Turystyki 

Waldemar Wandowicz. Efektem wielogodzinnych rozmów by³ pomys³ 

zorganizowania w Polanicy-Zdroju imprezy o niespotykanym w Polsce 

i Europie charakterze - Targów Uzdrowiskowo-Turystycznych, których 

g³ównym zadaniem by³aby promocja polskich i zagranicznych uzdrowisk. 

Po powrocie z pomys³em zapoznaliœmy ówczesnego dyrektora Zespo³u 

Uzdrowisk K³odzkich Jerzego Szymañczyka i burmistrz Jerzego 

Terleckiego. Obaj propozycjê zaakceptowali, co zaowocowa³o powo³aniem 

pod koniec 1993 roku Komitetu Organizacyjnego, w sk³ad którego weszli: 

Jerzy Szymañczyk jako przewodnicz¹cy, Gra¿yna Œwitoñ-Pawlicka i Jerzy 

Terlecki jako wiceprzewodnicz¹cy. Cz³onkami zostali: Jacek Habdank- 

Abczyñski, Zbigniew Puchniak, Teresa Kowalska i prof. Zbigniew 

Horbowy. Funkcjê komisarza imprezy i osoby odpowiedzialnej za jej 

techniczne przeprowadzenie powierzono pisz¹cemu te s³owa. 

Równoczeœnie z powo³aniem do 

¿ycia Komitetu Organizacyjnego 

ruszy³y przygotowania do organizacji 

pierwszej edycji imprezy, która 

zagoœci³a w Polanicy-Zdroju na 

d³ugich dziesiêæ lat. Techniczn¹ jej 

organizacjê powierzono Biuru 

Us³ug Turystycznych „Pol-Kart” 

w Polanicy-Zdroju. 

Jednym z najwa¿niejszych zadañ, 

jakie stanê³y przed organizatorami, 

by³o pozyskanie wp³ywowych 

patronów. Dziêki podjêtym staraniom, 

a co najwa¿niejsze - specyfice 

targów, patronat nad imprez¹ 

objêli Minister Zdrowia i Opieki 

Spo³ecznej oraz Prezes Urzêdu Kultury 

Fizycznej i Turystyki. W piœmie 

Katalog targowy pierwszej edycji imprezy 

ministra zdrowia Ryszarda J. ¯ochowskiego, zamieszczonym w pierwszym 

98

katalogu targowym, czytamy m.in.: „Z prawdziw¹ przyjemnoœci¹ przyj¹³em 

patronat nad I Miêdzynarodowymi Targami Uzdrowiskowo-Turystycznymi 

„Natura-Sanat” w Polanicy-Zdroju, w przekonaniu, ¿e mog¹ one dobrze siê 

przys³u¿yæ lecznictwu uzdrowiskowemu i turystyce uzdrowiskowej”. 

Wa¿nym zadaniem sta³o siê te¿ wymyœlenie nazwy imprezy oraz jej logo. 

Po d³ugich dyskusjach, prowadzonych w gronie cz³onków Komitetu 

Organizacyjnego, zaakceptowana zosta³a nazwa Natura-Sanat, któr¹ 

zaproponowa³ dr J. Habdank-Abczyñski. Twórc¹ logo, które przypad³o do 

gustu wszystkim cz³onkom Komitetu, by³ prof. Zbigniew Horbowy. 

W lutym 1994 roku przygotowania do organizacji targów nabra³y 

rozmachu. Przyjêty zosta³ plan finansowy imprezy, który zak³ada³ dochody 

w wysokoœci ok. 1.080.000 z³, wydatki na poziomie 1.065.000 z³ (kwoty 

sprzed denominacji z³otego).Ustalony zosta³ bardzo szczegó³owy harmonogram 

przygotowañ. Zadbano o nale¿yt¹ reklamê, podpisuj¹c umowê 

barterow¹ z Polskim Radiem Wroc³aw. 

Organizacja targów by³aby niemo¿liwa bez sporz¹dzenia projektu zagospodarowania 

powierzchni wystawienniczych. Jego autork¹ by³a mgr in¿. 

arch. Ma³gorzata Zaj¹czkowska-Orze³. £¹czna powierzchnia przeznaczona 

pod zabudowê stoiskami nie przekracza³a 1300 m2. Do wykorzystania 

przeznaczony zosta³ równie¿ teren sporej czêœci Parku Zdrojowego. 

Oprawê plastyczn¹ targów zlecono znanej polanickiej plastyczce 

Aleksandrze Staniszewskiej, z któr¹ wspó³pracê zadeklarowa³ prof. 

Zbigniew Horbowy. 

Najwa¿niejszym zadaniem, zwi¹zanym z organizacj¹ imprezy, by³o 

niew¹tpliwie pozyskanie odpowiednich œrodków finansowych. Konsorcjum 

„Turystyczna Szóstka” przekaza³o 85 mln z³, z czego 50 mln pochodzi³o 

z dotacji przyznanej przez UKFiT. Urz¹d Miasta w Polanicy-Zdroju przeznaczy³ 

na ten cel 75 mln z³, co dzisiaj stanowi oko³o 7.500 z³. Zwa¿ywszy na 

skalê imprezy, by³ to dla miasta znakomity interes. 

Prace z miesi¹ca na miesi¹c nabiera³y coraz wiêkszego rozmachu. Wielk¹ 

wagê przywi¹zywano do zapewnienia odpowiedniej oprawy kulturalnej, 

zadbano, aby zarówno uczestnicy targów, jak i osoby odwiedzaj¹ce, otrzyma³y 

w ich trakcie odpowiedni¹ porcjê rozrywki. Z pocz¹tkiem wrzeœnia 

rozpoczêto budowê stoisk, któr¹ zakoñczono w przeddzieñ otwarcia 

99

100 

Inauguracja Targów; zdjêcie u góry - przy mikrofonie dyrektor 

„Turystycznej Szóstki” Gra¿yna Œwitoñ-Pawlicka, obok Roman 

Szymañski; zdjêcie na dole g³os zabiera przewodnicz¹cy 

Komitetu Organizacyjnego Jerzy Szymañczyk

imprezy. Przez ca³y czas pracowa³o Biuro Targów, obs³ugiwane przez 

pracowników Biura Turystycznego „Pol-Kart”. 

Rankiem 8 wrzeœnia 1994 r. organizatorzy nie mieli powodów do radoœci. 

W nocy pada³ ulewny deszcz, powoduj¹c zalanie Kawiarni „Zdrojowej”, 

gdzie ulokowana by³a czêœæ ekspozycji. Na szczêœcie, w miarê zbli¿ania siê 

ceremonii otwarcia, pogoda zaczê³a siê poprawiaæ. Przed godzin¹ dziesi¹t¹ 

przy wejœciu do Teatru Zdrojowego, który zamieni³ siê w jedn¹ z kilku sal 

wystawowych, zaczêli gromadziæ siê goœcie. 

Uroczystego otwarcia pierwszych Miêdzynarodowych Targów 

Uzdrowiskowo-Turystycznych „Natura-Sanat” dokona³ przewodnicz¹cy 

Komitetu Organizacyjnego Jerzy Szymañczyk. Po nim g³os zabra³ minister 

zdrowia i opieki spo³ecznej Ryszard J. ¯ochowski. Kolejnymi mówcami 

byli: wiceprezes UKFiT-u Czes³aw Jermanowski i wojewoda wa³brzyski 

Henryk Go³êbiewski. Po ich wyst¹pieniach dokonano symbolicznego 

przeciêcia wstêgi i t³um goœci „wla³ siê” na tereny targowe. Rozpoczê³o 

swoj¹ dzia³alnoœæ radiowe Studio Targowe; relacjê z otwarcia Targów 

transmitowa³o na ¿ywo Polskie Radio Wroc³aw. 

Inauguracjê Targów uœwietni³ wystêp Orkiestry Dêtej Kopalni „Nowa 

Ruda” oraz Zespó³ Pieœni i Tañca „Wa³brzych”. Ogromne zainteresowanie 

wœród zwiedzaj¹cych wzbudzi³, tu¿ po ceremonii otwarcia, start balonu na 

ogrzane powietrze, który wzniós³ siê z alei parkowej, obok wejœcia do 

Sanatorium „Wielka Pieniawa”. Wa¿nym akcentem pierwszego dnia 

wydarzenia by³a konferencja prasowa, w której uczestniczyli goœcie oficjalni, 

organizatorzy i dziennikarze reprezentuj¹cy prasê, radio i telewizjê, 

a tak¿e reprezentanci wystawców. 

Pierwsza edycja Targów trwa³a a¿ cztery dni. By³y one d³u¿sze o jeden 

dzieñ od pozosta³ych, organizowanych w latach póŸniejszych. Warto 

wspomnieæ o zorganizowanej dla wystawców i dziennikarzy wycieczce po 

Ziemi K³odzkiej, w trakcie której mieli oni mo¿noœæ zapoznania siê z turystycznymi 

atrakcjami naszego regionu. 

W premierowej edycji Targów „Natura-Sanat” wziê³o udzia³ 64 wystawców, 

w tym 4 zagranicznych. Wœród nich znalaz³o siê 11 polskich uzdrowisk 

oraz 2 uzdrowiska czeskie. Pozostali wystawcy to firmy turystyczne oraz 

producenci sprzêtu medycznego i innego, niezbêdnego do funkcjonowania 

uzdrowisk, wœród których znalaz³y siê dwie firmy z Czech 

101

i Niemiec. Zainteresowanie prze³o¿y³o siê na wynik finansowy; ostateczne 

koszty organizacji ca³ego przedsiêwziêcia okaza³y siê ni¿sze od planowanych 

i zamknê³y siê kwot¹ 922.683 z³ (sprzed denominacji), z czego ponad 

jedn¹ trzeci¹ sfinansowano w³aœnie z wynajmu stoisk. Patrz¹c na rozmiar 

i rozg³os imprezy by³ to du¿y sukces organizatorów. 

Pierwsze Targi znalaz³y bardzo ¿ywy oddŸwiêk w œrodkach masowego 

przekazu, uzyskuj¹c wiele pozytywnych recenzji. Ta ocena mia³a niew¹tpliwie 

wp³yw na podjêcie szybkiej decyzji o organizacji kolejnej edycji tej 

imprezy. 

Gazeta Robotnicza 179 (13945) z 17/18 wrzeœnia 1994 r. 

Targi po raz drugi… 

Drugie Miêdzynarodowe Targi Uzdrowiskowo-Turystyczne „Natura- 

Sanat” w Polanicy-Zdroju zaplanowano na pierwszy weekend wrzeœnia 

1995 roku. Ju¿ w marcu tego roku organizatorzy otrzymali z Urzêdu Kultury 

Fizycznej i Turystyki informacjê, ¿e znalaz³y siê one na liœcie piêtnastu 

regionalnych imprez targowych, popieranych przez UKFiT. Wi¹za³o siê to 

oczywiœcie z przyznaniem dofinansowania. 

W tej edycji zadeklarowa³o udzia³ 108 wystawców, w tym 19 uzdrowisk. 

Swoj¹ ofertê zaprezentowa³y tak¿e uzdrowiska i gminy turystyczne z Czech. 

Po raz pierwszy wziêli w nich udzia³ przedstawiciele niemieckiego Telgte - 

miasta partnerskiego Polanicy-Zdroju. Nie zabrak³o firm produkuj¹cych 

sprzêt medyczny, producentów wody mineralnej, zdrowej ¿ywnoœci i biur 

turystycznych. W s³owie wstêpnym do katalogu targowego minister zdrowia 

102

Ryszard J. ¯ochowski napisa³: „Fakt, ¿e spotykamy siê ponownie, œwiadczy 

o tym, ¿e inicjatywa sprzed roku by³a s³uszna i niezwykle po¿yteczna”. 

W 1995 roku na du¿¹ frekwencjê odwiedzaj¹cych targi mia³y wp³yw 

liczne imprezy towarzysz¹ce. Ponownie odby³ siê koncert Zespo³u Pieœni 

i Tañca „Wa³brzych”. Du¿ym zainteresowaniem cieszy³ siê wystêp Orkiestry 

Reprezentacyjnej Œl¹skiego Okrêgu Wojskowego we Wroc³awiu, miejsce 

mia³y spektakle teatralne w wykonaniu Teatru „Nasz” z Jeleniej Góry 

i „Teatru na Bruku” z Wroc³awia. T³umy zgromadzi³y siê na pokazie sztucznych 

ogni, maj¹cych miejsce na fina³ imprezy. Warto te¿ zauwa¿yæ, ¿e 

ca³emu przedsiêwziêciu towarzyszy³, zorganizowany w dniach 7-9 wrzeœnia, 

„Study Tour” dla dziennikarzy obs³uguj¹cych imprezê. Natomiast du¿¹ 

niespodziankê organizatorom zgotowa³ ówczesny wiceminister finansów 

prof. Witold Modzelewski, sk³adaj¹c niezapowiedzian¹ wizytê na terenach 

targowych. 

Druga edycja Targów odbi³a siê szerokim echem w prasie krajowej 

i dolnoœl¹skiej. Organizatorzy ponownie zebrali wiele pochlebnych opinii. 

W specjalnym dodatku „Gazety Wyborczej”, który poœwiêcony by³ promocji 

polanickiej imprezy, napisano m.in.: „Targi w Polanicy s¹ pierwszymi tego 

typu w Europie. Ich uniwersaln¹ formu³ê okreœlaj¹ has³a: „Lecznictwo”, 

„Wypoczynek”, „Turystyka” i „Ekologia”. W „Gazecie Robotniczej” 

pisano: „Natura-Sanat” jest imprez¹ niezwykle trafion¹, w dodatku zlokalizowan¹ 

w regionie, który wiele ma do powiedzenia w turystyce i lecznictwie 

uzdrowiskowym”. W czasie trwania Targów organizatorzy czêsto 

goœcili w studiu Telewizji Wroc³aw oraz na antenie rozg³oœni radiowych we 

Wroc³awiu i w Wa³brzychu. Studio Radia Wroc³aw równie¿ pracowa³o 

podczas drugiej edycji „Natury-Sanat”. 

Targi po raz trzeci… 

Trzecie Miêdzynarodowe Targi Uzdrowiskowo-Turystyczne „Natura- 

Sanat” w Polanicy Zdroju odby³y siê w dniach 6-9 wrzeœnia 1996 roku. 

Przygotowania do nich trwa³y ponad dziewiêæ miesiêcy, a udzia³ w nich tym 

razem wziê³o 106 wystawców, w tym szeœciu z Czech,Tunezji i Niemiec. Po 

uroczystym otwarciu z udzia³em oficjeli odby³o siê posiedzenie Komisji 

Zdrowia Sejmiku Samorz¹dowego, a wczeœniej - konferencja prasowa. 

Ka¿dego dnia imprezy odwiedzaj¹cy tereny targowe mieli mo¿liwoœæ 

103

uczestniczenia w wielu imprezach kulturalnych i pokazach. Tradycyjnie 

wystartowa³ z Parku Zdrojowego balon na ogrzane powietrze. 

Dzieñ zakoñczenia Targów uœwietni³ 

mecz pi³ki no¿nej, zorganizowany 

na terenie Oœrodka Sportu 

i Rekreacji za spraw¹ Jana Tyra³y, 

któremu uda³o siê sprowadziæ do 

Polanicy-Zdroju dru¿ynê „Or³ów 

Górskiego”. W szranki z nimi 

stanêli polaniccy oldboye. Mecz 

zakoñczy³ siê wynikiem 7:1 dla 

„Or³ów”. W reporta¿u z meczu, 

zamieszczonym w wydaniu specjalnym 

„Sportu i Turystyki”, czytamy 

m.in.: „Pierwsza po³owa, ku 

radoœci kibiców by³a bardzo wyrównana. 

Akcje przenosi³y siê 

b³yskawicznie z jednej strony na 

drug¹. Wspania³ymi robinsonadami 

popisywali siê bramkarze: Zygmunt 

Kalinowski z „Or³ów” oraz 

Zbigniew Bilan z „Oldboye”. Bezbramkowy 

wynik utrzymywa³ siê 

do 55. minuty spotkania… W ostatnich 

sekundach spotkania honorow¹ 

bramkê dla gospodarzy 

zdoby³ Piotr Paszkiewicz. Widzowie spotkania mieli niesamowit¹ frajdê, 

mog¹c zobaczyæ na murawie polanickiego stadionu legendy polskiej pi³ki”. 

Informacje o Targach, w których oddano doskonale atmosferê imprezy 

i jej cele, zamieszczono w wielu dziennikach i periodykach. 

„Natura-Sanat” w kolejnych latach 

W roku 1997 w Miêdzynarodowych Targach Uzdrowiskowo- 

Turystycznych „Natura-Sanat” wziê³o udzia³ blisko 100 wystawców, w tym 

podmioty z Czech, Niemiec i Francji. Czêœæ imprezy stanowi³y dwa seminar- 

104

Wzmianka o polanickich Targach na ³amach 

prasy regionalnej: Gazeta Robotnicza 

Wroc³awska nr 175 (14439), 09 -09-1996 r. 

ia: tematem pierwszego by³ „Projekt 

pilota¿owy PHARE TOURIN 

II. Utworzenie tras rowe-rowych na 

obszarze Gór Sto³owych w powi¹zaniu 

z trasami rowerowymi obszaru 

pogranicza Republiki Czeskiej”, a 

drugie z nich poœwiê-cone zosta³o 

projektowi nowego Kodeksu 

uzdrowiskowego. Wizytê z³o¿yli 

uczestnicy sesji wyjazdowej Klubu 

Publicystyki Turystycznej 

Stowarzyszenia Dziennikarzy RP - 

dziennikarze z Polski, Czech i Francji. 

W trakcie trwania Targów nie 

oby³o siê bez wystêpów artystycznych. 

Tego roku polanicka impreza 

znalaz³a siê na czwartym miejscu 

w rankingu ogólnopolskich targów 

turystycznych. Wyprzedza³y nas 

jedynie znane od lat imprezy organizowane 

w Poznaniu, Warszawie 

i Katowicach. 

Pomimo wielkiej powodzi… 

W roku 1998 Polanicê-Zdrój nawiedzi³a tragiczna w skutkach powódŸ. 

Niewiele brakowa³o, aby impreza nie dosz³a do skutku, ale ostatecznie uda³o 

siê j¹ zorganizowaæ. W pi¹tej edycji Targów „Natura-Sanat” wziê³o udzia³ 

mniej wystawców ni¿ wczeœniej - ponad 60, gdy¿ wielu skutecznie odstraszy³ 

kataklizm. Po zakoñczeniu tej imprezy mogliœmy przeczytaæ w prasie: 

„Tegoroczne, pi¹te ju¿ Targi Uzdrowiskowo-Turystyczne „Natura-Sanat” 

w Polanicy, by³y skromniejsze ni¿ dotychczas. Nie by³o fajerwerków ani 

hucznych zabaw. Wszyscy bowiem pamiêtali lipcow¹ powódŸ i jej tragiczne 

skutki. Poch³onê³a 9 ofiar. Mimo strat wszyscy wierz¹, ¿e za kilka miesiêcy 

polanickie centrum znów bêdzie piêkne. Mo¿na mieæ tak¹ nadziejê, 

105

przygl¹daj¹c siê, jak wielki wysi³ek wk³adaj¹ firmy remontowe i polanickie 

spo³eczeñstwo, by przywróciæ dawn¹ œwietnoœæ miasta. Polanica-Zdrój ju¿ 

siê chyba otrz¹snê³a i powoli zaczyna têtniæ ¿yciem. Ostatnie Targi „Natura- 

Sanat” pokaza³y, ¿e nawet w bardzo trudnych warunkach i niewielkimi 

œrodkami mo¿na zorganizowaæ doskona³¹ imprezê. Nale¿y podziwiaæ 

miejscowych dzia³aczy za upór i du¿¹ operatywnoœæ. W³odarze miasta, 

Konsorcjum „Turystyczna „6”, Zespó³ Uzdrowisk K³odzkich oraz Biuro 

Turystyczne „POL-KART” to firmy, które najbardziej siê przyczyni³y do 

tego, ¿e pi¹te Targi „Natura-Sanat”, mimo wielu przeciwnoœci, odby³y siê. 

Ma³o tego, zakoñczy³y siê pe³nym sukcesem organizacyjnym”. 

W trakcie trwania pi¹tej edycji rozstrzygniêty zosta³ te¿ ogólnopolski 

konkurs na najlepsz¹ gminê turystyczn¹, zorganizowany przez redakcjê 

„Sportu i Turystyki”. Wielki fina³ mia³ miejsce w Kawiarni „Zdrojowej”, 

a zaszczytne pierwsze miejsce przypad³o… Polanicy-Zdrój! Na drugim 

miejscu uplasowa³o siê Zakopane. Uroczystoœæ wrêczenia nagród uœwietni³ 

wystêp aktorki Krystyny Sienkiewicz. W 1998 r. Miêdzynarodowe Targi 

Uzdrowiskowo-Turystyczne „Natura-Sanat” uplasowa³y siê na pi¹tym 

miejscu w ogólnopolskim rankingu targów turystycznych. 

W roku 1999 Miêdzynarodowe Targi Uzdrowiskowo-Turystyczne 

„Natura-Sanat” zgromadzi³y ponad 100 wystawców. Tym razem odby³y siê 

pod has³em: „Wszystko dla uzdrowisk”. Mogli wiêc siê zaprezentowaæ 

producenci sprzêtu dla sanatoriów, szpitali uzdrowiskowych i hoteli, 

producenci zdrowej ¿ywoœci, leków i kosmetyków. 

Czêœci¹ imprezy targowej by³, organizowany przez 

Dolnoœl¹sk¹ Kasê Chorych, wielki festyn „Zdrowa 

Polska Jesieñ”. Odwiedzaj¹cy mogli obejrzeæ m.in. 

pokazy ratownictwa drogowego, wykonywano bezp³atnie 

wiele badañ, kto chcia³, móg³ zaszczepiæ 

siê przeciwko grypie i ¿ó³taczce. Wszystko to uœwietnia³y 

wystêpy wielu zespo³ów artystycznych; odwiedzaj¹cym 

VI edycjê Targów zaprezentowali siê 

Krzysztof Krawczyk i „Tercet Egzotyczny”. 

Presti¿u Targom w 1999 roku dodawa³y liczne 

patronaty: Ministra Skarbu, Ministra Zdrowia i Opieki 

Spo³ecznej oraz Prezesa Urzêdu Kultury Fizycznej 

106

i Turystyki. Patronat targowy nad imprez¹ objê³y Miêdzynarodowe Targi 

Polska Sp.oo w Warszawie. 

W roku 2000 Targi by³y tylko symbolicznie miêdzynarodowe (2 stoiska 

niemieckie i 1 czeskie), ale - jak pisa³a prasa - by³y ca³kiem okaza³e i bardzo 

ró¿norodne w charakterze. Terenem targowym sta³ siê te¿ polanicki deptak. 

Udzia³ wziê³o nieco ponad 80 wystawców, mo¿e trochê mniej ni¿ w latach 

ubieg³ych, ale wzbogaci³y siê one o dwie imprezy towarzysz¹ce. Jedn¹ z nich 

by³ festyn „Zdrowa Polska Jesieñ”, zorganizowany przez Dolnoœl¹sk¹ Kasê 

Chorych, a drug¹ - „Gastro Salon”, przygotowany przez Poznañsk¹ Agencjê 

Targow¹ „In Expo Tur”. Na deptaku wyros³y stanowiska placówek 

medycznych, w których mo¿na by³o bezp³atnie b¹dŸ za symboliczn¹ 

odp³atnoœci¹, zrobiæ wiele badañ. Odcinek parkowej alei miêdzy Pijalni¹ 

a Sanatorium „Wielka Pieniawa” wype³ni³ okaza³y, bardzo funkcjonalny 

pawilon, na którego terenie znalaz³y siê 

stanowiska firm oferuj¹cych ró¿norodne 

wyposa¿enie hoteli i placówek gastronomicznych. 

Tego roku targow¹ rewelacj¹ artystyczn¹ sta³ 

siê wystêp Zespo³u Pieœni i Tañca „Œl¹sk”. 

Przyby³ on do Polanicy-Zdroju w 110- 

osobowym sk³adzie, przywo¿¹c ze sob¹ 

ponad 5 ton strojów. Na zainstalowanej na 

nowej czêœci deptaka scenie zaprezentowa³ 

siê w dwugodzinnym programie. Ca³y deptak 

po jednej i drugiej stronie wype³nia³y t³umy 

widzów. Wystêp zespo³u na niewielkiej 

scenie - jak na jego potrzeby - by³ dla artystów 

swoistym wyzwaniem. 

Jak wyzna³ mi póŸniej dyrektor artystyczny 

zespo³u Jerzy Wójcik - impreza mog³a siê 

kwalifikowaæ w ksiêdze rekordów Guinnessa. 

Wydarzeniem, szczególnie dla m³odzie¿y, 

by³ wystêp Shazzy. Du¿ym zainteresowaniem cieszy³ siê te¿ mecz pi³ki 

no¿nej: aktorzy kontra znani Dolnoœl¹zacy, który przedwczeœnie przerwa³a 

ogromna ulewa. 

107

Czêœci¹ przedsiêwziêcia w roku milenijnym by³o seminarium z udzia³em 

przedstawicieli 17 Kas Chorych, reprezentantów uzdrowisk i delegacji 

Ministerstwa Zdrowia. Natomiast jak co roku uczestniczyli w nim przedstawiciele 

licznych mediów, a w konferencji prasowej wziêli udzia³ m.in. 

reprezentanci zagranicznych agencji koñcz¹cy swój reporterski zwiad po 

Ziemi K³odzkiej. 

W roku 2001 Targi „Natura-Sanat” odby³y siê w dniach 7-9 wrzeœnia 

przy wspó³pracy z Dolnoœl¹sk¹ Regionaln¹ Kas¹ Chorych. Nie zmienili siê 

g³ówni patroni honorowi imprezy, natomiast patronat medialny objêli: 

Telewizja Wroc³aw, Polskie Radio Wroc³aw, „Poznaj Œwiat” i „Gazeta 

Zdrojowa”. Ponownie - jak przed rokiem - w imprezie wziê³o udzia³ 

80 wystawców. W trakcie Targów po raz kolejny zosta³a rozstrzygniêta 

rywalizacja w ogólnopolskim konkursie na „Najpopularniejsz¹ miejscowoœæ 

turystyczn¹ 2001”. Tym razem pierwsze miejsce zajê³y Ko³obrzeg 

i Duszniki-Zdrój, a Polanica-Zdrój znalaz³a siê w gronie dwudziestu wyró¿- 

nionych. Z wydarzeñ artystycznych, towarzysz¹cych Targom, odnotowaæ 

nale¿y spektakl Reprezentacyjnego Zespo³u 

Artystycznego Wojska Polskiego, „Best of 

Brodway” w re¿. Jerzego Gruzy. 

W roku 2002 odczuwalnym sta³ siê kryzys 

ekonomiczny w kraju. Zastój w biznesie 

spowodowa³, ¿e organizacja kolejnej 

ods³ony „Natury-Sanat” a¿ do po³owy 

sierpnia sta³a pod znakiem zapytania. Na 

szczêœcie w jego ostatniej dekadzie 

potwierdzonych zosta³o wiele zg³oszeñ. 

£¹cznie do udzia³u w imprezie zg³osi³o siê 

86 wystawców, a jeœli do tego dodaæ bêd¹cy 

czêœci¹ targów Tour-Gastro-Hotel z 27 

stoiskami wystawo-wymi, by³o to ju¿ doœæ 

sporo. Nowoœci¹ sta³ siê udzia³ touroperatorów 

z Bia³orusi, Rosji i Ukrainy. 

Warto dodaæ, ¿e tym razem jednym z targowych 

eventów by³o uroczyste otwarcie 

dumy Zespo³u Uzdrowisk K³odzkich - 

108

asenu leczniczo-rehabilitacyjnego w Sanatorium „Wielka Pieniawa”. Za 

spraw¹ prezesów spó³ek uzdrowiskowych, obecnych na otwarciu, prezes 

ZUK Jerzy Szymañczyk jako pierwszy zazna³ k¹pieli w basenie, i to w garniturze 

i pod krawatem. 

Mocn¹ stron¹ imprezy w 2002 roku by³ bardzo atrakcyjny program 

artystyczny. Odwiedzaj¹cy Targi mogli obejrzeæ m.in. huculski zespó³ 

„Czeremosz” z Czarnogóry, a gwóŸdŸ programu stanowi³ wystêp pekiñskiego 

zespo³u „China Kola Mine Art Trup”. Na scenie mo¿na by³o obejrzeæ 

egzotykê Wschodu i aktorski perfekcjonizm. Serca publicznoœci podbili 

Chiñczycy, prezentuj¹c nasz rodzimy repertuar, œpiewaj¹c „Kuku³eczkê” 

i „Sz³a dzieweczka do laseczka”. Tradycyjnie wystêp ten zakoñczy³ pokaz 

sztucznych ogni. 

Wzorem minionych lat, w trakcie polanickich Targów rozstrzygniêty 

zosta³ plebiscyt na najlepsz¹ gminê turystyczn¹ w Polsce. Tym razem 

zwyciê¿y³o Œwinoujœcie. 

Epilog 

W roku 2003 umowa pomiêdzy organizatorami Targów podpisana zosta³a 

dopiero 19 maja (zazwyczaj mia³o to miejsce w styczniu), na co z³o¿y³o sie 

kilka zmian. Starostwo Powiatowe na czele ze starost¹ Adamem £¹ckim 

stara³o siê zast¹piæ nieistniej¹ce ju¿ w owym czasie Konsorcjum „Turystyczna 

Szóstka”. Wœród organizatorów da³o siê zauwa¿yæ ró¿nice zdañ na 

temat przysz³oœci ca³ego przedsiêwziêcia. Jerzy Terlecki, powróciwszy na 

urzad burmistrza miasta, nie kry³ opinii, ¿e impreza wyczerpa³a swoj¹ 

formu³ê i nie ma sensu jej kontynuowaæ. Inni widzieli to inaczej i starali siê 

ratowaæ imprezê. Niestety, efekt koñcowy by³ taki, ¿e po raz pierwszy od 

10 lat nie uda³o sie ich przygotowaæ. Tego roku pierwszy weekend wrzeœniowy 

w Polanic-Zdroju by³ wyj¹tkowo spokojny. 

Do tematu powrócono pod koniec 2003 roku. Dosz³o do spotkania, 

w którym udzia³ wziêli: prezes Miêdzynarodowych Targów Poznañskich 

Przemys³aw Trawa, dyrektor Targów „TOUR SALON” w Poznaniu Jerzy 

Kaczmarek, burmistrz Polanicy-Zdroju Jerzy Terlecki, prezes ZUK S.A. 

Jerzy Szymañczyk, dyrektor Wydzia³u Promocji w Starostwie Powiatowym 

w K³odzku Gra¿yna Œwitoñ-Pawlicka i dyrektor Biura Us³ug Turystycznych 

„Pol-Kart” Roman Szymañski dotychczasowy komisarz wszystkich edycji 

109

„Natury-Sanat”. Efektem tego spotkania by³a decyzja o przekazaniu organizacji 

imprezy Zarz¹dowi Miêdzynarodowych Targów Poznañskich. 

Dziêki temu w dniach 3-5 wrzeœnia 2004 roku jubileuszowe, 10. Targi 

Uzdrowiskowo-Turystyczne „Natura-Sanat” - po raz ostatni - zagoœci³y 

w Polanicy-Zdroju. Towarzyszy³y im liczne konferencje dotycz¹ce lecznictwa 

uzdrowiskowego, zorganizowano dzieñ profilaktyki zdrowotnej. Udzia³ 

w imprezie wziê³o tylko 50 wystawców, a oprawy artystycznej 

w ogóle nie przygotowano. Choæ oficjalnym organizatorem by³y Targi 

Poznañskie, ca³y ciê¿ar zwi¹zany z przygotowaniem wydarzenia spocz¹³ 

ponownie na Biurze Us³ug Turystycznych „Pol-Kart”. Zarz¹d Miêdzynarodowych 

Targów Poznañskich doszed³ do wniosku, ¿e bezcelowym jest 

„wywa¿anie otwartych drzwi” i postanowi³ zleciæ ich przygotowanie firmie 

doskonale zorientowanej w sprawie. W kolejnym roku Zarz¹d MTP nie 

przejawia³ ¿adnego zainteresowania kontynuowaniem imprezy. 

I tak koñczy siê przygoda Polanicy-Zdroju z imprez¹ targow¹, któr¹ do 

dziœ z sentymentem wspomina wielu mieszkañców miasta i uczestników 

imprezy. 

110

DR IN¯. KAZIMIERZ CZECHOWICZ 

STREFA EKONOMICZNA JAKO •RÓD£O O¯YWIENIA 

ZIEMI K£ODZKIEJ NA PRZYK£ADZIE 

1 

ZAK£ADÓW STEINHOFFA W K£ODZKU 

Podstrefa ekonomiczna w K³odzku zosta³a utworzona jako czêœæ strefy 

ekonomicznej w Wa³brzychu, powsta³ej w kwietniu 1997 roku jako 

Wa³brzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna (WSSE) „Invest-Park”. Jej 

utworzenie podyktowane zosta³o wysokim bezrobociem w regionie wa³brzyskim 

na skutek zamkniêcia kopalñ wêgla oraz upadkiem przemys³u 

w³ókienniczego i porcelanowego. W 1995 roku stopa bezrobocia w regionie 

wa³brzyskim, w tym na obszarze póŸniejszego powiatu k³odzkiego wynosi³a 

blisko 25%. Pocz¹tkowo WSSE swoim zasiêgiem obejmowa³a oko³o 

250 ha na terenach czterech miast: Wa³brzycha, Dzier¿oniowa, K³odzka 

2 

i Nowej Rudy . 

W ci¹gu blisko 20 lat funkcjonowania obszar wa³brzyskiej strefy zwiêkszy³ 

siê ponad 15-krotnie, a na jej terenach zainwestowa³o ponad 200 firm 

zatrudniaj¹cych ³¹cznie ponad 51 tys. osób. W podstrefie WSSE „Invest- 

Park” w K³odzku pocz¹tkowo pracê w dwóch zak³adach (Grupa Firm 

Steinhoff i Grupa Firm General Electric) znalaz³o oko³o 1 500 mieszkañców 

regionu k³odzkiego, a potem, wraz z rozszerzeniem podstrefy na Now¹ 

Rudê, Bystrzycê K³odzk¹, Kudowê czy Jaszkow¹ Doln¹ - dalszych kilkaset 

osób. Wed³ug stanu na 2017 rok WSSE „Invest-Park” zasiêgiem obejmuje 

blisko 3,80 ha terenów inwestycyjnych w 58 miejscowoœciach Polski 

po³udniowo-zachodniej. £¹cznie wszystkie firmy zainwestowa³y ju¿ 

w WSSE „Invest-Park” ponad 25,5 mld z³, a w ca³ej podstrefie k³odzkiej 

(oko³o 24 ha powierzchni dzia³ek z inwestycjami ró¿nych firm) w sumie na 

kwotê ok. 350 mln z³. 

Koniec K³odzkiej Fabryki Domów 

Podstrefa ekonomiczna w K³odzku na pocz¹tku swojej dzia³alnoœci, 

w 1997 roku, obejmowa³a tereny o powierzchni oko³o 5,5 ha, ograniczone 

ulicami: Objazdow¹ - Noworudzk¹ - Zajêcz¹ i tras¹ S8. Pocz¹tkowo (do 

111

wiosny 1997 roku) na tym terenie znajdowa³a siê K³odzka Fabryka Domów, 

która by³a zbudowana na licencji niemieckiej (NRD) i wytwarza³a prefabrykaty 

betonowe œcian zewnêtrznych i wewnêtrznych oraz stropów, 

wykorzystywanych w budownictwie wielorodzinnym. To przedsiêbiorstwo 

do¿ywa³o swojego koñca i lokalne w³adze zastanawia³y siê, co zrobiæ z halami 

produkcyjnymi i terenem. I wtenczas, w dawnym województwie wa³brzyskim, 

narodzi³a siê idea powstania Specjalnej Strefy Ekonomicznej 

(SSE), a jedna z jej podstref (w K³odzku) zosta³a utworzona pocz¹tkowo 

tylko na powierzchni dawnej fabryki domów. 

Z chwil¹ powo³ania podstrefy k³odzkiej ówczesne w³adze miasta 

K³odzka chcia³y mieæ w niej kilka (kilkanaœcie) drobnych firm. Ówczesna 

burmistrz Ma³gorzata Kwiatkowska bardzo zabiega³a o to, aby jedn¹ z nich 

by³a firma z Francji (producent materia³ów budowlanych). Ostatecznie ta 

firma zrezygnowa³a z planowanej w Polsce inwestycji i w 1998 roku osta³y 

siê tylko dwie, chc¹ce zainwestowaæ w podstrefie k³odzkiej: Grupa Firm 

Steinhoff i Grupa Firm General Electric. Ta pierwsza pocz¹tkowo chcia³a 

inwestowaæ kilkoma swoimi firmami Grupy na terenie ca³ej podstrefy, ale 

ostatecznie odst¹pi³a od tego zamiaru. Po wskazaniu jej mo¿liwoœci zainwestowania 

na terenie podstrefy w Nowej Rudzie tam planowa³a wybudowaæ 

zak³ad produkcji tzw. materaców sprê¿ynowych (materaców opartych 

o stalowe bonele), który ostatecznie powsta³ w Krosnowicach jako 

inwestycja amerykañskiej spó³ki gie³dowej LEGETT& PLATT (za³. w 1883 

roku, zatrudniaj¹ca ponad 25.000 osób w ponad 80 zak³adach na ca³ym 

œwiecie i notowana na amerykañskiej gie³dzie papierów wartoœciowych 

(NYSE) w Nowym Jorku). 

Grupa Firm Steinhoff w Polsce 

Grupa Firm Steinhoff znana by³a w subregionie k³odzkim ze swojej 

wczeœniejszej aktywnoœci, od 1990 roku. W poprzedzaj¹cym okresie zakupy 

meblowe tej Grupy Firm w Polsce kszta³towa³y siê na poziomie oko³o 5 mln 

DM rocznie (oko³o 2,5 mln €), g³ównie poprzez sieæ zak³adów produkcyjnych 

CEPELIA. Taki zak³ad znajdowa³ siê m.in. w K³odzku przy ul. S³owackiego, 

a dyrektorem by³ Marian Ko³odziejczyk. Poprzez centralê 

CEPELII w Warszawie oko³o 50% swojej produkcji rocznej sprzedawa³ do 

112

Grupy Steinhoff. Ta ostatnia z kolei wczeœniej kupowa³a meble g³ównie 

w by³ej NRD i zajmowa³a siê ich dystrybucj¹ (odsprzeda¿¹) w Niemczech 

(RFN) oraz Szwajcarii i Holandii, gdzie te¿ posiada³a w³asne zak³ady 

produkcyjno-dystrybucyjne. W Holandii by³a to HABUFA GmbH, gdzie 

Grupa Steinhoff posiada³a 50% udzia³ów, a w Szwajcarii - firma IMPAC 

GmbH z 90% udzia³em Grupy Steinhoff. Rzeczywista inwazja Grupy Firm 

Steinhoff w Polsce rozpoczê³a siê z chwil¹ transformacji ustrojowej w 1989 

roku, a dok³adniej w zwi¹zku z zamiarem budowy du¿ej i silnej grupy firm 

meblowych w naszym kraju pod egid¹ Grupy Steinhoff. Taki te¿ pocz¹tkowo 

by³ zamiar, w który zaanga¿owa³y siê polskie firmy meblowe z terenu 

po³udniowo-zachodniej czêœci Polski. W czerwcu tego roku przyst¹piono do 

organizacji formalnej polskiej spó³ki meblowej „Euromeble” z siedzib¹ we 

Wroc³awiu, w której kapitale zak³adowym 50 mln DM (ok. 25 mln €) 

uczestniczyæ mia³y ró¿ne podmioty gospodarcze: Grupa Firm Steinhoff 

z poziomem inwestycji 24 mln DM w maszyny i instalacje do produkcji 

mebli oraz istniej¹ce w tym czasie pañstwowe oraz polskie firmy meblowe 

wraz ze swoimi oddzia³ami produkcyjnymi, takie jak: 

! Fabryka Mebli (FM) w Œwidnicy ze wszystkimi szeœcioma zak³adami 

produkcyjnymi, z których dwa znajdowa³y siê w subregionie k³odzkim 

(FM w Bystrzycy K³odzkiej i FM w Srebrnej Górze); 

! FM we Wroc³awiu z piêcioma oddzia³ami produkcyjnymi; 

! FM w Olszynie Lubañskiej z czterema oddzia³ami produkcyjnymi; 

! FM w Strzelinie z dwoma zak³adami produkcyjnymi; 

! Fabryka P³yt Wiórowych w Wieruszowie; 

! Firma PLAN INTERNATIONAL Doradztwo Gospodarcze i Us³ugi 

In¿ynierskie, skupiaj¹ca kilku pracowników naukowych uczelni wroc- 

³awskich, których zadaniem by³o doprowadzenie do w³aœciwego audytu 

finansowo-ekonomicznego strony polskiej i nastêpnie doprowadzenie 

ca³oœci procesu tworzenia spó³ki do koñca. 

Projekt powstawania spó³ki meblowej EUROMEBLE mia³ miejsce 

w pocz¹tkach transformacji ustrojowej i jako taki w procesie tworzenia 

(czerwiec-paŸdziernik 1989) napotyka³ niezliczone trudnoœci formalne 

(prywatyzacja pañstwowych firm meblowych, opory ze strony urzêdów 

centralnych w Warszawie, trudnoœci z oszacowaniem maj¹tku polskich firm 

pañstwowych itp., itd.). Na dodatek wmiesza³a siê w ten projekt polityka 

113

(wybór Lecha Wa³êsy na prezydenta Polski, zmiana rz¹du, nowy sejm, nowy 

minister finansów Leszek Balcerowicz itp., itd.). Na to wszystko na³o¿y³ siê 

upadek w paŸdzierniku 1989 roku Niemieckiej Republiki Demokratycznej 

i to tak skomplikowa³o sytuacjê powstawania spó³ki EUROMEBLE, ¿e 

Grupa Firm Steinhoff postanowi³a wstrzymaæ siê z t¹ inwestycj¹ do 

momentu wyjaœnienia siê sytuacji politycznej w Polsce. W miêdzyczasie 

tylko firma PLAN INTERNATIONAL dalej podtrzymywa³a kontakty 

z Grup¹ Steinhoff i w rezultacie tego Grupa Firm Steinhoff zaczê³a 

z pocz¹tkiem 1990 roku zakupywaæ meble w polskich fabrykach. Na Ziemi 

K³odzkiej tymi fabrykami by³y: Fabryka Mebli w Bystrzycy K³odzkiej 

i Fabryka Mebli CEPELIA w K³odzku. 

Bardzo szybko, na skutek dzia³añ firmy Plan International, tê wspó³pracê 

handlow¹ rozszerzono na inne fabryki mebli i ich oddzia³y i tak zaczê³a siê 

wspó³praca handlowa z fabrykami w Olszynie Lubañskiej, w Œwidnicy, we 

Wroc³awiu, z Spó³dzielni¹ Meblarsk¹ w Nysie. Nastêpnie zaczêto ekspansjê 

handlow¹ w innych regionach Polski: na Pomorzu z FM w Goleniowie, 

OpolszczyŸnie z FM w Opolu i jej oddzia³ami w Prudniku, Kluczborku 

i Strzelcach Opolskich, a tak¿e w regionie lubuskim z FM w Zielonej Górze, 

w regionie kieleckim z FM w Pionkach itd. 

Steinhoff przenosi produkcjê do Europy Wschodniej 

Wspó³praca handlowa z Grup¹ Firm Steinhoff na tyle zaczê³a uk³adaæ siê 

pomyœlnie, ¿e dziêki wysi³kom firmy „Plan International” zaczêto w tej 

Grupie myœleæ o dalszej i bli¿szej ekspansji na terenie Polski. Grupa Firm 

Steinhoff z chwil¹ zjednoczenia Niemiec w paŸdzierniku 1990 roku uzyska³a 

prawo, gwarantowane przez instytucjê pañstwow¹ Republiki Federalnej 

Niemiec, wykupienia zak³adów meblowych na terenie dawnej NRD, z któr¹ 

wspó³pracowa³a wczeœniej na zasadach handlowych. Takich podmiotów 

by³o siedem i wszystkie, poprzez tzw. instytucjê rz¹dow¹ TREUHAND 

rz¹du RFN, sprzedane zosta³y za 1 DM Grupie Firm Steinhoff na nastêpuj¹cych 

zasadach: 

! Grupa Firm Steinhoff uzyska³a wy³¹cznoœæ zakupu tych zak³adów; 

! Grupa Firm Steinhoff zobowi¹za³a siê do przejêcia wszystkich pracowników 

i niezwalniania ich przez okres 3-letni; 

114

! Grupa Firm Steinhoff zobowi¹za³a siê do wyprowadzenia tych zak³adów 

z centrum miast i wybudowania nowych obiektów produkcyjnych poza 

tkank¹ miejsk¹ na terenach inwestycyjnych, wskazanych przez w³adze 

w okresie roku; 

! Grupa Firm Steinhoff na wy¿ej wymienione cele inwestycyjne uzyska³a 

kredyty gwarantowane przez rz¹d niemiecki, w odpowiedniej wysokoœci, 

oprocentowane 1% w skali roku i umorzone w 50% po spe³nieniu 

wszystkich wy¿ej wymienionych warunków. 

Na takich bardzo sprzyjaj¹cych warunkach i po ich spe³nieniu, w Niemczech 

od po³owy roku 1994 Grupa Firm Steinhoff zaczê³a rozgl¹daæ siê za 

przeniesieniem produkcji z tych zak³adów (po³o¿onych w by³ej NRD) do 

Polski i innych krajów postsocjalistycznych (Ukrainy, Czech, Wêgier, 

S³owacji itp.). Nowo wybudowane przez Grupê Steinhoff zak³ady w by³ej 

NRD zosta³y zamienione m.in. na centra handlowe, wystawiennicze czy po 

prostu wydzier¿awione innym podmiotom gospodarczym, a wiêc w³aœciwie 

zosta³y sprzedane i rozpocz¹³ siê wielki marsz Grupy Steinhoff na wschód 

- przenoszenie produkcji meblowej z terenu Niemiec (pocz¹tkowo g³ównie 

z dawnej NRD) do innych krajów i praktycznie likwidacja potencja³u 

produkcyjnego w ca³ych Niemczech, która zakoñczy³a siê niedawno, 

kasacja produkcji starych i znanych marek niemieckich, takich jak: ROLF 

BENZ, ELASTOFORM, POCO itd. W zasadzie ca³y przemys³ meblowy 

Niemiec rozpocz¹³ produkcjê na wschodzie Europy (by³o znacznie taniej), 

zachowuj¹c w Niemczech i praktycznie w ca³ej Zachodniej Europy tylko 

funkcje dystrybucyjne i sprzeda¿owe. 

Polska w produkcji mebli 

Generalnie rzecz ujmuj¹c, polski przemys³ meblarski, w tym eksport 

mebli w polskiej gospodarce, z kwot¹ roczn¹ oko³o 12 mld € (ca. 50 mld z³) 

w roku 2016 plasuje siê na drugim miejscu w rankingu polskich eksporterów 

(tradycyjnie na pierwszym miejscu jest przemys³ samochodowy i czêœci 

samochodowych). Przemys³ meblowy zatrudnia ponad 150 000 pracowników. 

W skali œwiata jesteœmy pi¹tym producentem mebli (po Chinach, USA, 

Niemczech i W³oszech), a w skali europejskiej trzecim (po Niemczech 

i W³oszech). W Polsce w 2017 roku funkcjonowa³o kilkadziesi¹t tysiêcy 

115

zak³adów, z czego du¿ych (licz¹cych wiêcej ni¿ 250 pracowników) by³o 

oko³o 90. Polska jest podzielona obecnie na trzy du¿e grupy producentów: 

dwie niemieckie, tj. Grupa Schiedler, skupiaj¹ca 12 fabryk w œrodkowej 

i pó³nocno-wschodniej Polsce, i Grupa Steinhoff, skupiaj¹ca 14 fabryk mebli 

w zachodniej i pó³nocno-zachodniej Polsce i ca³a reszta, skupiaj¹ca g³ównie 

polskich producentów, ale tak¿e: francuskich, brytyjskich i holen-derskich. 

Dwie du¿e niemieckie grupy realizuj¹ ok. 35% ca³oœci produkcji meblowej 

Polski, g³ównie przeznaczaj¹c j¹ na eksport do Niemiec, ale tak¿e dalej: do 

Wielkiej Brytanii, USA i Zachodniej Europy. Polski transport (logistyka), 

jako jeden z najwiêkszych europejskich przewoŸników, znacznie w tym 

pomaga, rozwo¿¹c kilkadziesi¹t tysiêcy kontenerów meblowych rocznie po 

ca³ym kontynencie. 

Pocz¹tki zak³adów zwi¹zanych z Grup¹ Steinhoff 

w subregionie k³odzkim 

Pocz¹wszy od drugiej po³owy 1994 roku Grupa Firm Steinhoff zaczê³a 

inwestowaæ w Polsce, wykupuj¹c pañstwowe i prywatne fabryki mebli. O 

tyle mia³a u³atwione zadanie, ¿e te wszystkie przedsiêbiorstwa od kilku lat 

posiada³y szerok¹ wymianê handlowo-produkcyjn¹ z nale¿¹cymi do niej 

poszczególnymi podmiotami gospodarczymi. W regionie k³odzkim w pierwszej 

kolejnoœci zosta³y wykupione przez Grupê Steinhoff wszystkie zak³ady 

polskiej Grupy Firm Plan International, które po komasacji w koñcówce 

1995 roku zosta³y ulokowane g³ównie w Krosnowicach, w dawnej fabryce 

odzie¿y dzieciêcej BOBO, gdzie by³o w szczytowym okresie zatrudnionych 

oko³o 900 osób. Do tego nale¿y doliczyæ praktycznie stuprocentowe ob³o¿enie 

mocy produkcyjnych przez Grupê Steinhoff w FM w Bystrzycy K³odzkiej. 

Ta fabryka produkowa³a dla niej oko³o 4 000 kompletów mebli tapicerowanych 

w miesi¹cu i stale przebywa³o w niej kilku techników meblowych 

z Grupy Steinhoff, nadzoruj¹cych jakoœæ produkcji oraz wprowadzaj¹cych 

nowe wzory. Niestety, fabryki w Bystrzycy K³odzkiej nie uda³o siê kupiæ 

Grupie Steinhoff i dzisiaj zak³ad jest w stanie praktycznej upad³oœci g³ównie 

z powodu utraty kontaktów handlowych z rynkiem europejskim, a tym 

samym z nowoczesnym wzornictwem mebli. 

Tak wiêc z chwil¹ pojawienia siê w roku 1998 szansy budowy du¿ej 

116

fabryki mebli w nowo powstaj¹cej podstrefie k³odzkiej WSSE „Invest- 

Park”, Grupa Firm Steinhoff jako pierwsza zdecydowa³a siê na tak¹ inwestycjê. 

Meble wypoczynkowe w k³odzkiej podstrefie ekonomicznej 

Jak ju¿ wczeœniej nadmieni³em, na terenie obecnej podstrefy k³odzkiej 

istnia³a tzw. fabryka domów, produkuj¹ca ró¿ne elementy betonowe (prefabrykaty). 

Po wykupieniu pod koniec 1995 roku przez Grupê Firm Steinhoff 

85% udzia³ów w Grupie Firm Plan International, do której to grupy nale¿a³y 

fabryki mebli w: Niemodlinie, Wyszkowie Œl¹skim i K³odzku, utworzono 

w 1996 roku polski holding meblowy Plan Invest jako czêœæ Grupy 

Steinhoff i zaczêto koncentrowaæ ca³oœæ produkcji meblowej w Krosnowicach 

(gm. K³odzko). Po zakupie tej olbrzymiej nieruchomoœci 

2 

(ca. 15 000 m ² powierzchni produkcyjnej, ca. 3,5 ha powierzchni dzia³ek, 

a w tym w³asne ujœcie wody i w³asna elektrownia wodna oraz zabytkowe 

maszyny do produkcji pary), utworzono w Krosnowicach jedn¹ z najwiêkszych 

polskich fabryk mebli. W 1998 r. na trzy zmiany pracowa³o w niej ok. 

900 osób, w tym szwalnia szyj¹ca pokrowce meblowe ze skór i z materia³ów 

z systemem pracy dwuzmianowym, zatrudniaj¹ca ³¹cznie ok. 350 osób. 

Z chwil¹ podjêcia decyzji o inwestycji w strefie ekonomicznej 

w K³odzku, w sierpniu 1998 roku zaczêto adaptowaæ powierzchnie produkcyjne 

po dawnej fabryce domów. Nie by³ to proces ³atwy, gdy¿ znajdowa³y 

siê w op³akanym stanie. Mia³y wysokoœæ ok. 15 m (za wysokie na 

produkcjê meblow¹) i poch³ania³y masê energii cieplnej na utrzymanie sta³ej 

temperatury (16C°-18C°) oraz posiada³y kilkunastometrowe kana³y poni¿ej 

poziomu zerowego (nieprzydatne do nowych warunków) i generalnie 

wymaga³y nowych posadzek pod produkcjê meblow¹. 

Adaptacja dawnej fabryki domów, zgodnie z pocz¹tkowym projektem 

budowlanym, mia³a kosztowaæ ok. 30 mln z³ (bez wyposa¿enia w niezbêdn¹ 

infrastrukturê). W rzeczywistoœci koszty te znacznie przekroczy³y tê 

wartoœæ. Zalet¹ ogromn¹ adaptacji tego obiektu w strefie k³odzkiej by³a 

bliskoœæ fabryki mebli Steinhoffa w Krosnowicach (ca. 7 km), tak ¿e przenosiny 

produkcji mebli i zasobów ludzkich wraz z maszynami i wyposa¿eniem 

mog³y odbywaæ siê etapowo. Kolejn¹ zalet¹ by³y ogromne 

117

powierzchnie produkcyjne pod dachem na terenie strefy k³odzkiej (ca. 3,5 

ha, ca³oœæ powierzchni dzia³ek ponad 8 ha), które pozwala³y na odpowiednie 

rozplanowanie poszczególnych faz produkcji i wdro¿enie nowoczesnych 

systemów sterowania przep³ywem materia³ów, czêœci gotowych do dalszej 

produkcji oraz magazynowania gotowych produktów (zestawów 

meblowych) i ich póŸniejsz¹ logistykê (wysy³kê do odbiorców koñcowych 

na terenie Europy zachodniej). 

Nad ca³oœci¹ projektu budowlanego czuwa³ dr in¿. Eugeniusz Myszka, 

a wykonawstwo generalne spoczywa³o w rêkach wroc³awskiej firmy budowlanej 

GREKOR. Uroczyste otwarcie nowego zak³adu produkcyjnego 

Grupy Steinhoff w K³odzku odby³o siê w marcu 1999 roku. Wed³ug uzyskanego 

zezwolenia, spó³ka KPM Meble Sp. z o.o. winna na 31 grudnia 2000 

roku zatrudniaæ 360 osób faktycznie zatrudnia³a oko³o 900 osób. 

Organizacja pracy w nowym zak³adzie 

Podstawowym problemem nowego zak³adu produkcyjnego Grupy 

Steinhoff w podstrefie ekonomicznej w K³odzku by³o tak zaplanowaæ jego 

uruchomienie, aby dotychczasowa produkcja w Krosnowicach bieg³a 

niezak³ócenie, a nowa - w podstrefie mog³a rozpocz¹æ siê bezproblemowo. 

Do rozplanowania funkcji nowego zak³adu produkcji mebli g³ównie 

skórzanych w podstrefie k³odzkiej, Bruno Steinhoff powo³a³ trzyosobowy 

zespó³ planistyczny w sk³adzie: Harald Köpen, Holger Günthel i Kazimierz 

Czechowicz. Jako g³ówne cele wskazano: 

! Nowoczesny system sterowania komputerowego produkcj¹ i przep³ywem 

materia³ów z tak zwan¹ komputerow¹ kontrol¹ miêdzywydzia³ow¹ 

pomiêdzy poszczególnymi fazami produkcji i pe³n¹ kontrol¹ komputerow¹ 

wysy³ki (logistyk¹) gotowych zestawów meblowych na kontenerach, 

ulokowanych przy 22 bramkach wyjœciowych z hali magazynu wyrobów 

gotowych. Dodatkowo hala logistyki posiada³a 5 bramek tzw. wejœciowych 

na dostawy materia³ów; 

! Nowoczesny system komunikacji z central¹ Grupy Firm Steinhoff 

w Westerstede (okolice Bremy/Hamburga na pó³nocy Niemiec), oparty 

o ³¹cze satelitarne wraz z nowoczesnym systemem komputerowym 

i oprogramowaniem sieciowym BAAN (oprogramowanie podobne do 

118

oprogramowania SAP); 

! Komputerowy system rozkroju skór meblowych (na 1 komplet 3-2-1 

œrednio przypada oko³o 250 szablonów), z pe³n¹ identyfikacj¹ komputerow¹ 

jakoœci skór (skanowanie i automatyczny optymalny dobór 

szablonów do rozkroju skór) i komputerowo sterowanym rozkrojem skór 

na czêœci do szwalni (szablony) za pomoc¹ strumienia wody pod du¿ym 

ciœnieniem; 

! Produkcjê just on time na podstawie zamówieñ sk³adanych drog¹ 

telefoniczn¹ i mailow¹ z ca³ej Zachodniej Europy bezpoœrednio do 

fabryki w K³odzku - Dzia³u Planowania Produkcji. Czas realizacji 

zamówienia (dostawy) planowano na ok. trzy tygodnie od momentu 

potwierdzenia zamówienia. Zamówienia sk³adane by³y w jêzyku 

niemieckim; 

! Utworzenie nowoczesnej wzorcowni (modelarni) wraz z Dzia³em Technologicznym, 

w których przygotowywano by równoczeœnie od kilku do 

kilkunastu wzorów nowych mebli do produkcji, wraz z opracowaniem 

ich dokumentacji technologicznej do wdro¿enia do produkcji. 

Do realizacji ww. celów pocz¹tkowo zaplanowano funkcjonowanie na 

terenie zak³adu szeœæ ró¿nych podmiotów gospodarczych w formie spó³ek 

z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, na czele których sta³ holding meblowy 

KPM Meble Sp. zo.o. (K³odzko Polster Möbel) jako firma sprzedaj¹ca 

zestawy do odbiorców koñcowych w Europie. Po okresie oko³o dwóch lat 

funkcjonowania w tej strukturze w 1999 roku wszystkie te spó³ki zosta³y 

inkorporowane do spó³ki KPM Meble sp. z o.o., która istnieje do dzisiaj. 

Przy takiej wielkoœci zak³adu zaplanowano produkcjê na ok. 400 kompletów 

mebli dziennie w ci¹gu dwóch zmian (odprawa celna ok. 20 kontenerów 

mebli dziennie), co dawa³o miesiêczn¹ produkcjê (22-23 dni robocze 

w miesi¹cu) oko³o 9 000 kompletów, a to dawa³o przychód ok. 9 000 000 DM 

w miesi¹cu (tj. ok. 4,5 do 5 mln €). W roku dawa³oby to przychód ok. 50 do 55 

mln € (ok. 230 mln PLN). Taka skala obrotów da³aby zwrot na inwestycji 

(tzw. ROE) w granicach 15% procent rocznie (ok. 6 lat). Nie jest to rewelacyjny 

wynik, bo normalnie inwestorzy zagraniczni w owym czasie liczyli na 

zwroty z inwestycji w Polsce w okresie od 3 do 5 lat. 

119

Na pocz¹tku funkcjonowania KPM Meble sp. z o.o. pojawi³y siê trzy 

zasadnicze problemy: 

1. Dobór ludzi (pracowników) do tak nowoczesnego zak³adu i w tak 

du¿ej iloœci; 

2. Dobór kadry kierowniczej do kierowania ca³oœci¹ tak skomplikowanego 

zak³adu produkcyjnego; 

3. Pozostawienie szwalni (szycie pokrowców do zestawów meblowych) 

wraz z infrastruktur¹ (rozkrój skór i materia³ów, rozkrój waty i dodatków 

do produkcji mebli itp.) na zewn¹trz strefy ekonomicznej, a dok³adniej 

w dawnym zak³adzie Steinhoffa w Krosnowicach. 

Najszybciej uporano siê z problemem zarz¹dzania ca³oœci¹ KPM Meble 

sp. z o.o. Zarz¹d spó³ki utworzono 3-osobowy: Kazimierz Czechowicz 

(prezes zarz¹du nadzoruj¹cy ca³oœæ KPM Meble i równoczeœnie nadzoruj¹cy 

jako prezes zarz¹du Plan Invest fabrykê w Krosnowicach), Harald 

Köpen (wiceprezes zarz¹du ds. produkcji i jakoœci w KPM Meble) 

i Wolfgang Frahne (cz³onek zarz¹du KPM Meble bez przydzia³u jako 

pe³nomocnik Grupy Steinhoff). 

Problemem podstawowym pozostawa³a szeroko rozumiana kadra zarz¹dzaj¹ca 

i rekrutacja nowych pracowników. I tutaj pojawi³a siê szansa na 

miarê sytuacji, która mia³a miejsce w Walii za czasów Margaret Thatcher, 

by³ej premier Wielkiej Brytanii. Kopalnie w okolicach Nowej Rudy w re 

gionie k³odzkim zosta³y postawione w stan likwidacji i nale¿a³o przekwalifikowaæ 

zwalnianych górników do nowego zawodu, np. do pracy w fabryce 

mebli. W tym ca³ym skomplikowanym procesie adaptacji górników do 

nowego zawodu meblarza pomog³y nam w³adze Powiatowego Urzêdu Pracy 

w K³odzku i pan Marian Ko³odziejczyk. Og³oszono te¿ nabór pracowników 

szczebla œredniego ze znajomoœci¹ jêzyka niemieckiego i tutaj znowu 

odniesiono sukces. Uda³o siê znaleŸæ du¿o m³odych ludzi z regionu k³odzkiego, 

absolwentów uczelni wroc³awskich do pracy w KPM Meble. Warte 

podkreœlenia jest te¿ to, ¿e wszystkie problemy zwi¹zane z komputeryzacj¹ 

zak³adu KPM Meble w strefie ekonomicznej w K³odzku rozwi¹zano 

i wdro¿ono za pomoc¹ polskich informatyków, poprzez powo³an¹ w tym 

celu specjaln¹ spó³kê informatyczn¹ Plan International Software, która 

opracowa³a i wdro¿y³a, a potem nadzorowa³a funkcjonowanie ca³oœc 

i systemu informatycznego w KPM Meble. 

120

Rozwi¹zano te¿ problem kooperacji KPM Meble z fabryk¹ Plan Invest 

w Krosnowicach (szwalnia). Wykorzystano do tego celu poprzedni i istniej¹cy 

na terenie podstrefy plac sk³adowania prefabrykatów betonowych 

z suwnicami i stalowymi s³upami, istniej¹cymi obok hali magazynowej 

KPM Meble i przeznaczony w przysz³oœci do rozbiórki i likwidacji. Po 

podpowiedzi projektantów, ¿e tej istniej¹cej infrastruktury nie nale¿y 

rozbieraæ i likwidowaæ, a tylko obudowaæ œcianami zewnêtrznymi oraz 

dachem i dobudowaæ infrastrukturê wewnêtrzn¹ (pod³ogi, ogrzewanie, 

instalacje pr¹dowe, zaplecze socjalne itp.), na potrzeby gotowej hali pro- 

2 

dukcyjnej o powierzchni ok. 8 500 m , któr¹ mo¿na przeznaczyæ na szwalniê, 

wraz z zapleczem krajalniczym i w której na dwie zmiany mo¿e pracowaæ 

oko³o 300 osób, g³ównie kobiet. A zak³ad meblowy w Krosnowicach 

w ca³oœci mo¿na by sprzedaæ. I tak te¿ zrobiono. Od 2000 roku w k³odzkiej 

podstrefie ekonomicznej zaczê³a funkcjonowaæ fabryka mebli KPM Meble 

sp. z o. o. z pe³nym zakresem produkcyjnym i samodzieln¹ sprzeda¿¹ na 

rynkach zachodnioeuropejskich, samodzielnymi zakupami surowców do 

produkcji, w tym skór we W³oszech, pianki poliuretanowej w Holandii, 

Austrii, Niemczech i szeregu zakupów od polskich producentów. KPM 

Meble sp. z o.o. by³a ówczeœnie jedn¹ z najwiêkszych w Europie fabryk 

mebli wypoczynkowych, zatrudniaj¹c¹ ok. 950 pracowników, z roczn¹ 

sprzeda¿¹ w 95% przeznaczon¹ na eksport. 

KPM Meble po 2000 roku 

Koñcówka lat 90. i pocz¹tek XXI wieku przynios³y istotne zmiany w ca- 

³ej Grupie Firm Steinhoff. Jako holding firm sta³a siê graczem globalnym 

(œwiatowym) na rynku meblowym. Przede wszystkim ca³oœæ Grupy 

Steinhoff przekszta³ci³a siê w Steinhoff International i zaczê³a byæ notowana 

na Gie³dzie w Johannesburgu w RPA. Powsta³y cztery odzielne holdingi, 

operuj¹ce na ró¿nych obszarach geograficznych i kontynentach: 

STEINHOFF DEUTSCHLAND, STEINHOFF EUROPA, STEINHOFF 

AFRICA i STEINHOFF ASIA PACIFIC. Grupa zatrudnia³a (rok 2016) ok. 

80.000 pracowników, posiada³a zak³ady meblowe praktycznie na ca³ym 

œwiecie i nale¿a³a do najwiêkszych producentów mebli na œwiecie. 

121

Na pocz¹tku XXI wieku KPM Meble jako ju¿ prawnie podmiot po³udniowoafrykañski 

(RPA), zacz¹³ produkowaæ meble na rynek Wielkiej 

Brytanii. Ta produkcja osi¹gnê³a w szczytowym momencie ok. 40% ca³oœci 

eksportu, a wi¹za³o siê to z wykupem przez po³udniowoafrykañsk¹ grupê 

inwestycyjn¹, która sta³a za wejœciem Grupy Steinhoff na gie³dê w Johannesburgu, 

sieci sklepów meblowych w Wielkiej Brytanii i z utworzeniem 

w tym kraju centralnego magazynu mebli, zaopatruj¹cego odbiorców 

w Szkocji, Walii i Anglii. 

W roku 2009 nast¹pi³a dalsza reorganizacja czêœci europejskiej holdingu 

meblowego, a zwi¹zanego z KPM Meble. Powsta³o Centralne Centrum 

Wystawowe (MESSEZENTRUM) ca³ej Grupy Steinhoff w Rzepinie, przy 

granicy z Niemcami (województwo lubuskie). K³odzka firma meblowa 

zaprzesta³a bezpoœredniego zaopatrywania odbiorców w Europie i sta³a siê 

poddostawc¹ centrali polskiej, ulokowanej w sterefie ekonomicznej 

w Krotoszynie. W miêdzyczasie zmienia³o siê kilkukrotnie kierownictwo 

KPM Meble w K³odzku. Odeszli prawie wszyscy managerowie dotychczas 

zwi¹zani z budow¹ i rozpoczêciem funkcjonowania KPM Meble sp. z o.o. 

w k³odzkiej podstrefie ekonomicznej. Zmniejsza³o sie równie¿ zatrudnienie 

w samej fabryce mebli w K³odzku i wynosi - wg stanu na 31 grudnia 2017 r. - 

oko³o 660 osób. 

Aktualna sytuacja w Grupie Steinhoff i w KPM Meble w K³odzku 

W roku 2011 Grupa Steinhoff inkorporowa³a do swojej grupy firm 

francusk¹ sieæ producenck¹ i sieæ sprzeda¿y CONFORAMA. W roku 2015 

Grupa Firm Steinhoff poprzez swoje spó³ki zale¿ne zaczê³a byæ notowana na 

gie³dzie papierów we Frankfurcie nad Menem, staj¹c siê globalnym graczem 

œwiatowym w zakresie produkcji, dystrybucji i sprzeda¿y mebli wszelakiego 

typu. Obecna jest na wszystkich kontynentach i ³¹czy wszystkie funkcje 

zwi¹zane z produkcj¹, dystrybucj¹ i sprzeda¿¹ mebli wszelakiego typu, 

g³ównie we w³asnych salonach meblowych, ale tak¿e w innych sieciach 

sprzedawców mebli. Warto dodaæ, ¿e aktualnie jest w³aœcicielem sieci handlowej 

ABRA w Polsce (oko³o 70 sklepów meblowych w ca³ym kraju), 

a tak¿e jest w³aœcicielem miedzynarodowej sieci handlowej POCO, która 

posiada swoje salony meblowe w ca³ej Europie, w tym m.in. w Niemczech 

122

i Polsce. To wszystko pokazuje, ¿e mo¿na by³o z³amaæ jedn¹ ¿elazn¹ 

dotychczas zasadê rozdzielnoœci funkcji: produkcji, dystrybucji i handlu do 

klienta koñcowego, skupiaj¹c j¹ w jednym rêku. Przyk³ad historii rozwoju 

Grupy Steinhoff, zapocz¹tkowanej przez Bruno Steinhoffa w 1964 roku 

w Westerstede pokazuje, ¿e zasada chcieæ to móc pomaga zwalczaæ konkurencjê 

i prowadzi na sam szczyt œwiatowgo biznesu. I trzeba siê tylko 

cieszyæ, ¿e jedno z pierwszych przedsiêwiêæ gospodarczych tej miêdzynarodowej 

grupy firm mia³o miejsce w³aœnie w K³odzku, w podstrefie ekonomicznej 

i funkcjonuje z sukcesem do dzisiaj KPM Meble Spó³ka z ograniczon¹ 

odpowiedzialnoœci¹. 

1 

Dr in¿. Kazimierz Czechowicz przez 12 lat by³ dyrektorem zarz¹dzaj¹cym polskiej czêœci Grupy Firm 

Steinhoff. KPM K³odzko budowa³ od ich powstania do 2003 r. Wczeœniej by³ przedstawicielem Grupy w 

regionie po³udniowym Polski (wroc³awskie, opolskie i zielonogórskie). Artyku³ przygotowa³ w oparciu o 

w³asne doœwiadczenie, wiedzê oraz w³asne materia³y bran¿owe powszechnie niedostêpne. 

2 

•ród³o: invest-park.com.pl/o-strefie/wsse/historia-walbrzyskiej-ekonomicznej. 

123

O. ALBERT KRZYWAÑSKI 

1 

WAMBIERZYCE - 800 LAT W „KRAINIE PANA BOGA” 

Po³o¿ona u podnó¿a Gór Sto³owych niewielka miejscowoœæ, 

której pocz¹tki siêgaj¹ XIII wieku, niezmiennie odgrywa istotn¹ 

rolê w ¿yciu ca³ego powiatu. Od lat jest najwa¿niejszym miej- 

2 

scem pielgrzymkowym w Hrabstwie K³odzkim , a rozg³os 

zawdziêcza cudownej, 28-centymetrowej figurce Matki Bo¿ej, 

3 

trzymaj¹cej na rêkach swego Syna, której kult siêga 1218 roku . 

Chrzcielnica-kru¿ganki 

(Foto: o. A. Krzywañski) 

Na przestrzeni dziejów 

Przekazy g³osz¹, ¿e w³aœnie w tym roku, niewidomy Jan z Raszewa, który 

modli³ siê ¿arliwie przy figurce umieszczonej na lipie, odzyska³ dziêki Jej 

wstawiennictwu wzrok. Wieœæ o cudzie rozesz³a siê po okolicy, przy drzewie 

ustawiono kamienny o³tarz, chrzcielnicê i lichtarze. Sama nazwa Wambierzyce, 

a w zasadzie Alberndorf, zosta³a zapisana po raz pierwszy prawdo- 

4 

podobnie dopiero w 1327 roku . 

W drugiej po³owie XIII stulecia wzniesiono 

pierwsz¹, drewnian¹ œwi¹tyniê, a do Wambierzyc 

œci¹ga³y coraz wiêksze rzesze pielgrzymów, 

otrzymuj¹cych dar uzdrowienia. 

Domi-nuj¹cym wyznaniem na terenie Hrabstwa 

K³odz-kiego by³ katolicyzm. 

Pierwszy koœció³ murowany wzniesiono 

w 1512 roku, kiedy Wambierzyce by³y ju¿ 

parafi¹, przez Ludwika von Pannwitza, lokalnego 

dziedzica. Zosta³ jednak z³upiony w czasie 

wojny trzydziestoletniej (1618-1648) i spalony 

w 1645 roku przez wojska szwedzkie. W ponownym 

o¿ywieniu ruchu pielgrzymkowego pomog³o 

m.in. z³o¿enie w 1666 roku przez baronow¹ 

Stillfried z Nowej Rudy wotum wdziêcznoœci 

Matce Bo¿ej za uzdrowienie syna w postaci 

potê¿nych œwiec o ³¹cznej wadze 56 kg (tyle, ile wa¿y³o jej uzdrowione 

dziecko). 

124

Kolejna œwi¹tynia zosta³a wzniesiona staraniem nowego w³aœciciela, 

Daniela Paschasiusa (nosz¹cego nazwisko von Osterberg od przyjêcia do 

stanu szlachty w 1674 roku), potomka kupców weneckich, wychowanego 

przez jezuitów. W³aœciciel m.in. posiad³oœci w Ratnie Dolnym, postanowi³ 

w latach 90. XVII wieku wybudowaæ „œl¹sk¹ Jerozolimê”. Figury, obiekty 

i wzniesienia otrzyma³y nazwy nasuwaj¹ce skojarzenia z Jerozolim¹ 

i innymi miejscami wymienionymi w Starym i Nowym Testamencie, jak: 

sadzawka Betsaidy, góra Syjon, Kalwaria, odpowiadaj¹ca Jerozolimskiej 

Górze Oliwnej i Golgocie, Góra Nowa, Synaj, Tabor. Potokowi przep³ywaj¹cemu 

przez Wambierzyce nadano nazwê Cedron. Paschasius dba³ o rozwój 

¿ycia religijnego; podczas Wielkiego Tygodnia wystawiano inscenizacjê 

mêki Chrystusa, wydawano promuj¹ce Wambierzyce ksi¹¿ki, w których 

opisywano wydarzaj¹ce siê za zas³ug¹ Matki Bo¿ej Wambierzyckiej cuda, 

jak uzdrowienie œmiertelnie chorej kobiety wod¹ ze Ÿród³a, które wytrysnê³o 

niespodziewanie na przykoœcielnym placu w przededniu uroczystoœci 

Bo¿ego Cia³a w 1678 r., czy wielogodzinne rozœwietlenie budowanego 

koœcio³a niezwyk³ym blaskiem w kolejnym roku. 

To przyci¹gnê³o do Wambierzyc 

na nowo nie tylko 

rzesze pielgrzymów, ale te¿ 

artystów i rzemieœlników. 

Zdecydowanie rozwinê³a siê 

infrastruktura obs³uguj¹ca 

przybywaj¹cych z Polski, 

Czech, Œl¹ska, Moraw i Austrii 

pielgrzymów. Wybudowana 

œwi¹tynia zosta³a 

poœwiêcona w 1710 roku, ale 

Dzisiejsza iluminacja Bazyliki ma przywo³ywaæ 

cudsprzed wieków(Foto: Ma³gorzata Matusz ) 

zamkniêta ju¿ piêæ lat 

póŸniej z powodu groŸby 

zawalenia. 

Pozosta³a po niej jedynie renesansowa fasada, wykorzystana przy 

budowie czwartego koœcio³a przez nowego w³aœciciela Wambierzyc, 

hrabiego Franza Antona von Götzen, którego rodzina wspiera³a wczeœniej 

ruch pielgrzymkowy do Barda. Okaza³a œwi¹tynia zosta³a konsekrowana 

125

w 1720 roku i do dziœ góruje nad wiosk¹. 

Do Bazyliki prowadz¹ do niej monumentalne, kamienne schody, których 

liczba symbolizuje m.in. lata ¿ycia Jezusa na Ziemi (33) i lata ¿ycia Maryi 

przed jej Boskim Macierzyñstwem (15). Renesansowa, podzielona na trzy 

czêœci fasada, ozdobiona zosta³a pilastrami i p³ycinami oraz udekorowana 

pos¹gami aposto³ów. We wnêce, znajduj¹cej siê poœrodku, umieszczono 

drewnian¹ rzeŸbê Matki Boskiej Wambierzyckiej z po³owy XVIII wieku. 

Nad ni¹ widnieje emblemat z herbem papie¿a Piusa XI. W XX wieku 

przebudowano dwa dziedziñce otwarte i w fasadzie bazyliki zainstalowano 

oœwietlenie elektryczne z 1390 ¿arówkami. Od 2017 roku trwaj¹ prace 

remontowe i konserwatorskie, polegaj¹ce na odbudowie schodów, odnowieniu 

kru¿ganków i elewacji Bazyliki. 

126 

Albendorf (Wambierzyce) z 1738 roku •ród³o: Œl¹ska Biblioteka Cyfrowa

Wnêtrze utrzymane w stylu barokowym, ozdobione licznymi obrazami 

i rzeŸbami, z których na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹: wspania³a ambona 

Karola Sebastiana Flackera i o³tarz g³ówny z cudown¹ figurk¹ Matki 

Boskiej. Figurka jest polichromowana i - podobnie jak inne tego typu 

wizerunki - w zale¿noœci od œwiêta lub okresu roku liturgicznego, ubierana 

jest w tzw. sukienki, okrywaj¹ce j¹ ca³¹ - od szyi w dó³. 

Najwa¿niejsze daty 

! 22 lutego 1936 roku papie¿ Pius XI nada³ koœcio³owi w Wambierzy-cach 

honorowy tytu³ Bazyliki Mniejszej. Tytu³ taki otrzymuj¹ koœcio³y 

wyró¿niaj¹ce siê ze wzglêdu na swoje walory liturgiczne, duszpasterskie 

lub wartoœci¹ zabytkow¹. 

5 

! 2 stycznia 1950 roku obiekt wpisany zosta³ do rejestru zabytków. 

! 7 sierpnia 1980 roku, dziêki staraniom Ojców Jezuitów, mia³o miejsce 

najwiêksze i najdonioœlejsze wydarzenie w historii wambierzyckiego 

sanktuarium, czyli papieska koronacja. Figurka Matki Bo¿ej ukoronowana 

zosta³a przez kardyna³a Stefana Wyszyñskiego koronami papieskimi 

na Wambierzyck¹ Królow¹ Rodzin (by³a to ostatnia koronacja 

wizerunku Maryi dokonana przez Prymasa Tysi¹clecia). Podczas 

uroczystoœci odczytany zosta³ specjalny list papie¿a œw. Jana Paw³a II, 

w którym pisa³ m.in.: „Pragnê wyraziæ wraz z tym pozdrowieniem moj¹ 

wielk¹ radoœæ z tego, ¿e w dniu dzisiejszym Matka Bo¿a w swoim 

Sanktuarium w Wambierzycach 

doznaje szczególnej 

czci oto dzieñ 

Jej koronacji. Radujê siê 

wraz ze wszystkimi 

uczestnikami tego wydarzenia, 

na które tyle 

wieków czeka³o Sanktuarium 

Wambierzy- 

6 

ckie” . W koronacji 

uczestniczyli równie¿: 

kardyna³ Sebastiano 

Baggio z Rzymu, 

Dokument nadania koœcio³owi w Wambierzycach 

godnoœci Bazyliki Mniejszej(Foto: o. A. Krzywañski) 

127

kardyna³ Franciszek Tomašek, prymas Czechos³owacji oraz metropolita 

wroc³awski arcybiskup Henryk Gulbinowicz i inni. Wydarzenie zgromadzi³o 

oko³o 300 tysiêcy wiernych! 

! 15 sierpnia 2010 roku Matkê Bo¿¹ Wambierzyck¹ og³oszono Patronk¹ 

Ziemi K³odzkiej, na podstawie dekretu biskupa œwidnickiego Ignacego 

Deca z 15 kwietnia 2010 roku, opartego na pozytywnej opinii 

7 

Konferencji Episkopatu Polski i potwierdzeniu przez Stolicê Apostolsk¹ . 

Jubileusz i dekret papieski 

Od II wojny œwiatowej do 1990 roku sanktuarium opiekowali siê Jezuici, 

od których obowi¹zki przejêli ksiê¿a diecezjalni, sprawuj¹cy pos³ugê przez 

kolejnych 17 lat. W czerwcu 2007 roku opiekê nad nim przejêli 

Franciszkanie z prowincji œw. Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych. 

Pierwszym kustoszem franciszkañskim by³ o. Damian Stachowicz OFM, 

a od 6 lipca 2009 roku funkcjê tê pe³ni o. Albert Krzywañski OFM, bêd¹c 

jednoczeœnie proboszczem parafii. 

Franciszkanie przez ca³y 2018 rok dziêkuj¹ Matce Bo¿ej, ¿e 800 lat temu 

zechcia³a wybraæ Wambierzyce na miejsce, w którym niesie pomoc ludziom. 

Z racji tych obchodów, na proœbê o. Alberta Krzywañskiego OFM, papie¿ 

Franciszek udzieli³ ³aski odpustu zupe³nego pod zwyk³ymi warunkami 

(spowiedŸ, komunia œw., modlitwa w intencji Ojca Œwiêtego) dla 

przybywaj¹cych do Sanktuarium pielgrzymów. Odpust zostaje udzielony 

ka¿demu, kto w stanie ³aski uœwiêcaj¹cej, bêdzie uczestniczy³ w Wambierzycach 

we mszy œwiêtej lub nabo¿eñstwie albo przynajmniej pomodli 

siê przed wizerunkiem Matki Bo¿ej, koñcz¹c odmówieniem Modlitwy 

Pañskiej, Wyznania wiary oraz wezwaniem do Matki Bo¿ej. Odpust mog¹ 

uzyskaæ te¿ osoby chore, które z braku mo¿liwoœci fizycznego uczestniczenia 

w nabo¿eñstwach w³¹cz¹ siê duchowo w obchody jubileuszu i ofiaruj¹ 

swoje cierpienia mi³osiernemu Bogu. 

Dekret uroczyœcie odczyta³ ks. pra³. Krzysztof Nykiel - regens 

Penitencjarii Apostolskiej, podczas mszy œwiêtej 31 maja w tym dniu 

w Koœciele obchodzone jest wspomnienie liturgiczne Nawiedzenia 

Najœwiêtszej Marii Panny i od którego przez ca³y rok kalendarzowy wierni 

mog¹ skorzystaæ z ³aski tego specjalnego odpustu. 

128

Dekret w oryginale. Dokument w jêzyku polskim jest udostêpniony w Bazylice 

Zakoñczenie 

Mieszkañcy wioski w liczbie poni¿ej 1.000 osób stanowi¹ oko³o 10 

procent mieszkañców gminy Radków. Sama Parafia poza Wambierzycami 

obejmuje miejscowoœci Ratno Dolne i Studzienno. G³ównym zak³adem 

pracy od lat pozostaje zespó³ Szkolno-Przedszkolny (pierwsze wzmianki 

8 

o szkole w Wambierzycach pochodz¹ z 1631 roku ) oraz parafia: klasztor, 

domy noclegowe i „Dom Pielgrzyma” z Restauracj¹. We wsi funkcjonuje 

Ochotnicza Stra¿ Po¿arna, jest kilka punktów gastronomicznych i oœrodki 

agroturystyczne. W roku 2017 w rejestrze REGON zarejestrowanych by³o 

w Wambierzycach 90 podmiotów, z czego 59 stanowi³y osoby fizyczne 

9 

prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹ . Przez miejscowoœæ przebiega kilka 

pieszych szlaków turystycznych, w tym K³odzka Droga œw. Jakuba, oraz 

trasa rowerowa. 

Niewielka miejscowoœæ, gdzie znajduje siê jedyny na Ziemi K³odzkiej 

Koœció³ z tytu³em Bazylii Mniejszej, na sta³e zapisa³a siê na mapie wy 

darzeñ kulturalnych Ziemi K³odzkiej: koncerty, festiwale, inscenizacje 

129

i przedstawienia teatralne gromadz¹ tysi¹ce osób z bli¿szych i dalszych 

stron. Nieustaj¹ce cuda, których dowody w postaci œwiadectw i darów 

wotywnych sp³ywaj¹ do Bazyliki, przyci¹gaj¹ corocznie do Matki Bo¿ej 

setki tysiêcy wiernych... 

1 

Okreœlenia „Krainy Pana Boga” u¿ywa³ niem. prof. teologii, filozof, ekskomunikowany ksi¹dz 

katolicki Joseph Wittig (1879-1949) w odniesieniu do Ziemi K³odzkiej. 

2 

A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi K³odzkiej, wyd. Oficyna Wydawnicza ATUT, 2006. 

3 

Maryjny Tron £aski, wyd. 1695. 

4 

W. Brygier, T. Dudziak, Ziemia K³odzka. Przewodnik, wyd. Wydawnictwo REWASZ, Pruszków 

2010. 

5 

https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia 

-zabytkow-nieruchomych/stan%20na%2031.12.2017/DLN-rej.pdf 

6 

Taœma z nagraniem s³ów papie¿a Jana Paw³a II znajduje siê w Archidiecezji Wroc³awskiej. 

7 

Dokumenty znajduj¹ siê w Sanktuarium w Wambierzycach. 

8 

Ks. Emanuel Zimmer, Albendorf: sein Ursprung und seine Geschichte bis zur Gegenwart, 

wyd. 1898. 

9 

GUS http://www.polskawliczbach.pl/wies_Wambierzyce#ixzz5U8TxowkF 

130

131

Z KALENDARZA OBCHODÓW JUBILEUSZOWYCH 

WAMBIERZYCE 2018 

Przez lata codziennoœæ mieszkañców wyznaczana by³a przez kalendarz 

œwi¹t koœcielnych, ksiê¿a czynnie uczestniczyli te¿ w ¿yciu spo³ecznym 

i kulturalnym, tworzyli i wystawiali sztuki, organizowali spektakle i inne 

wydarzenia. Do dziœ ¿ycie mieszkañców toczy siê wokó³ Bazyliki. To w niej 

odbywaj¹ siê koncerty, festiwale i wystawy. Jubileuszowy rok 2018 

w Wambierzycach w dwójnasób zaowocowa³ wydarzeniami religijnymi, 

zwi¹zanymi z kultem Matki Bo¿ej, kulturalnymi oraz innymi 

! Uroczysta inauguracja obchodów roku jubileuszowego - 1 stycznia 

Msza œw. pod przewodnictwem ks. biskupa Adama Ba³abucha Koncert 

Chóru „Milenium” z Wa³brzycha 

Msza œw ... 

! Misterium Pasyjne 25 marca; recytacja fragmentów Pisma Œwiêtego, 

przeplatanych poezj¹ ks. Karola Wojty³y i utworami ks. Jana 

Twardowskiego, w oprawie muzycznej wambierzyckiego zespo³u 

„Praise for Lord”. 

! Koncert „Msza Koronayjna” Bernarda Stielera - 3 maja - w wykonaniu 

œwiatowej s³awy sopranistki Gra¿yny Zieliñskiej z towarzyszeniem prof. 

Janusz Purzyckiego (skrzypce) i Szymona Olszañskiego (organy) 

132

! Koncert "Wznoszê me oczy" (Ps121) - 12 maja w wykonaniu Nysa 

Gospel Choir, dzia³aj¹cego przy Instytucie Jazzu PWSZ w Nysie pod 

dyrekcj¹ Piotra Barona 

! Koncert Dziêkczynienia - 20 maja - w wykonaniu zespo³u „Praise for 

Lord” 

! Œwiêto Prowincji 21 maja: Eucharystiê koncelebrowa³o ponad 

dwudziestu kap³anów, w tym przedstawiciele zarz¹du prowincjalnego, 

jubilaci i ksiê¿a diecezjalni. Szczególnym goœciem by³ o. Jacek Koman 

OFM, minister prowincjalny prowincji Matki Bo¿ej Anielskiej Zakonu 

Braci Mniejszych. Oprawê liturgiczn¹ przygotowali alumni WSD franciszkanów 

z Wroc³awia-Kar³owic. Homiliê o roli wspólnoty w ¿yciu 

zakonnym wyg³osi³ o. Alan Brzyski OFM, minister prowincjalny. 

Podczas uroczystej mszy œwiêtej biskup Ignacy Dec i ks. Andrzej 

Jackiewicz przyjêli godnoœæ afiliacji do Zakonu Braci Mniejszych. 

! Koncert Police Symphony Orchstra - 26 maja 2018; jak co roku 

kilkudzie-siêcioosobowa grupa m³odych muzyków z Czech (okolice 

Polic, Broumova i Nachodu) da³a koncert na schodach prowadz¹cych do 

Bazylika. 

133

! Msza œwiêta z og³oszeniem dekretu Penitencjarii Apostolskiej udzielaj¹cego 

odpustu - 31 maja 

! Koncert w wykonaniu najlepiej rozpoznawalnej w kraju i na œwiecie 

polskiej orkiestry barokowej „Arte Dei Suonatori” i duñskiej wirtuoz 

fletu prostego Bolette Roed 13 czerwca; muzycy zaprezentowali „Cztery 

pory roku” A. Vivaldiego. 

! XVII Miêdzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Ignaza Reimanna 

16-17 czerwca: koncert w wykonaniu Chóru „Cantus” z Wambierzyc, 

Hosanna z Nysy i Chór Carmina Alta z Czech. 

! Rajd Pieszy „St¹d do Wambierzyc” 23 czerwca; uczestnicy wyruszyli 

z kilku miejsc na Ziemi K³odzkiej, by spotkaæ siê w Wambierzycach 

i w ten sposób uczciæ jubileusz 800-lecia dolnoœl¹skiej Jerozolimy. 

! II Wambierzyckie Spotkania Muzyczne im. I. Reimanna 23-24 czerwca; 

tym razem wyst¹pili: Chór Ch³opiêcy i Mêski Filharmonii Poznañskiej 

„Poznañskie S³owiki” pod batut¹ M. Wielocha, Akademicki Chór 

Politechniki Œl¹skiej w Gli-wicach pod kierunkiem Tomasza Giedwi³³o, 

Chór Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach pod batut¹ Micha³a 

134

Bro¿ka i Spirituals Singers Band z Wroc³awia. 

! Koncert Chóru „Psalmodia” Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Paw³a 

II w Krakowie - 12 sierpnia. 

! Uroczystoœæ Wniebowziêcia NMP 15 sierpnia 2018; by³o to kulminacyjne 

wydarzenia zwi¹zane z obchodami jubileuszu 800 lat kultu 

Maryjnego w Wambierzycach. Mszy œw. dziêkczynnej za 800 lat 

dzia³ania ³aski Bo¿ej w tym miejscu przewodniczy³ biskup Jan Vokal 

z Hradca Kralove (Czechy), któremu towarzyszyli w koncelebrze 

ordynariusz miejsca biskup Ignacy Dec, biskup Wolfgang Ipolt - 

ordynariusz diecezji Görlitz, biskup Edward Janiak z Kalisza, biskup 

grekokatolickiej eparchii gdañsko-wroc³awskiej W³odzimierz Juszczak 

i œwidnicki biskup pomocniczy Adam Ba³abuch oraz ministrowie 

prowincjalni Zakonu Braci Mniejszych: o. Alan Brzyski - minister 

prowincjalny z Wroc³awia, o. Bernard Marciniak z Poznania, o. Jeronym 

Jurka z Czech. Homiliê okolicznoœciow¹ wyg³osi³ ks. biskup Andrzej 

Czaja - ordynariusz opolski oraz licznie zgromadzeni duchowni 

i zakonnicy, na czele z o. Albertem Krzywañskim, proboszczem parafii 

wambierzyckiej i kustoszem Sanktuarium. Uroczystoœciom 

135

towa-rzyszy³a 22. Honorowa Kompania Batalionu Piechoty Górskiej 

z K³odzka. Po mszy œw. zgromadzeni na Placu Koronacyjnym mieli 

mo¿liwoœæ uczestniczenia w Apelu Pamiêci. W tym dniu w Wambierzycach 

odby³ siê tak¿e tradycyjnie Festyn odpustowy. 

! II Festiwal Muzyki Kameralnej i Organowej Ziemi K³odzkiej - 8 wrzeœnia; 

koncert w wykonaniu organisty tytularnego Bazyliki Prymasowskiej 

w GnieŸnie Ryszarda Superczyñskiego, w ramach 

cyklicznego projektu, sk³adaj¹cego siê wydarzeñ koncertowych 

o wysokich walorach artystycznych. 

! Do¿ynki Diecezji Œwidnickiej - 9 wrzeœnia 2018; ustanowione przez 

Biskupa œwidnickiego diecezjalne œwiêto plonów, od roku jubileuszowego 

na sta³e wesz³o do kalendarza spotkañ w Wambierzycach. 

! V Przegl¹d M³odych Organistów - 13 paŸdziernika; koncert w wykonaniu 

studentów Akademii Muzycznej we Wroc³awiu oraz Akademii 

Sztuk Scenicznych (AMU) w Pradze 

1 Kalendarz wydarzeñ koñczy siê wraz z zamkniêciem„Rocznika 

ZiemiK³odzkiej 2018” listopad 2018 

136

INDEKS AUTORÓW 

IRENA KLIMASZEWSKA 

Kustosz Muzeum Ziemi K³odzkiej, bibliotekoznawca, 

regionalistka. Od 1993 r. w Muzeum Ziemi K³odzkiej 

pracuje m.in. nad stworzeniem bazy piœmiennictwa na 

temat ziemi k³odzkiej, zajmuje siê popularyzacj¹ 

literatury regionalnej oraz dzia³alnoœci¹ wydawnicz¹ 

i edukacyjn¹ zwi¹zan¹ z histori¹, kultur¹ i sztuk¹ 

regionu. Sekretarz Kolegium Redakcyjnego oraz 

redaktor „Zeszytów Muzeum Ziemi K³odzkiej”, 

„Witryny Muzealnej” oraz szeregu publikacji o tematyce 

regionalnej. Autorka, przeznaczonych dla dzieci, bajeczekprzewodników 

po k³odzkim muzeum oraz artyku³ów publikowanych na 

³amach polskich i czeskich periodyków i prasy lokalnej ? „Almanachu 

Ziemi K³odzkiej”, „Zeszytów Muzeum Ziemi K³odzkiej”, „Kladského sborníka”, 

„Zeszytów Muzeum Filumenistycznego”, „Gazety Prowincjonalnej 

Ziemi K³odzkiej”, „Przegl¹du Kulturalnego Gazety Prowincjonalnej”, 

„Pos³añca. Biuletynu Parafii Wniebowziêcia NMP w K³odzku”, „Ziemi 

K³odzkiej” ? poœwiêconych m.in. historii i kulturze regionu, dzia³alnoœci 

k³odzkiego muzeum, literaturze regionalnej. 

KRYSTYNA ONISZCZUK-AWI¯EÑ 

Historyk muzealnik. Absolwentka Wydzia³u 

Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu 

Wroc³awskiego i Studium Muzeologicznego 

Uniwersytetu Jagielloñskiego w Krakowie. 

Starszy kustosz Muzeum Ziemi K³odzkiej 

w K³odzku. Redaktor czasopisma „Gazeta 

Prowincjonalna Ziemi K³odzkiej „BRAMA” 

oraz rocznika kulturalnego „Almanach Ziemi 

K³odzkiej”. Prezes k³odzkiego Oddzia³u 

Polskiego Towarzystwa Historycznego. Autorka wielu wystaw historycznych 

organizowanych w Muzeum Ziemi K³odzkiej oraz licznych publikacji 

o tematyce zwi¹zanej z histori¹ i kultur¹ Ziemi K³odzkiej, m.in. ksi¹¿ek: 

„K³odzko na dawnej karcie pocztowej”, „Zdroje Ziemi K³odzkiej na dawnej 

137

karcie pocztowej”, „Ciekawostki z dziejów Ziemi K³odzkiej” oraz „O dawnym 

hrabstwie k³odzkim i jego zas³u¿onym historyku Josephie Köglerze”. 

Inne zainteresowania poza pasj¹ do historii i kultury naszego regionu: 

literatura, wycieczki, ogrodnictwo. Obecnie mieszkanka Szczytnej. 

Dr LECH W£ODARCZYK 

Absolwent Akademii Ekonomicznej im. O. 

Langego we Wroc³awiu. Ukoñczy³ liczne kursy 

szkoleniowe oraz studia podyplomowe, uczestniczy³ 

w Specjalistycznym Seminarium Doktoranckim w oœrodku 

naukowym Wroc³awia (TNOiK). Bra³ aktywny 

udzia³ w konferencjach naukowych m.in. zorganizowanych 

przez Uniwersytet Jagielloñski w Krakowie. 

Jest autorem publikacji z dziedziny zarz¹dzania 

jakoœci¹ i restrukturyzacji systemów gospodarczych. 

Stopieñ doktora nauk ekonomicznych uzyska³ w oœrodku naukowym 

w Warszawie Instytut Organizacji i Zarz¹dzania „ORGMASZ”. 

Posiada wieloletnie doœwiadczenie mened¿erskie w du¿ych przedsiêbiorstwach 

- ostatnio na stanowisku dyrektora pe³ni¹cego równoczeœnie 

funkcjê cz³onka Zarz¹du w Zespole Uzdrowisk K³odzkich S.A. 

W Polanicy-Zdroju. Aktualnie pe³ni funkcjê cz³onka rad nadzorczych 

w spó³kach z o.o. w K³odzku oraz w L¹dku-Zdroju, jest tak¿e skarbnikiem 

TMZK w K³odzku. Zainteresowania pozazawodowe: filozofia i historia. 

BOGUS£AW BIEÑKOWSKI 

Urodzony w K³odzku. Absolwent Uniwersytetu 

Wroc³awskiego - mgr nauk politycznych. Dziennikarz 

- ju¿ od r. 1973 wspó³pracuje z „Gazet¹ Robotnicz¹”, 

póŸniej redaktor „S³owa Polskiego”, „Trybuny 

Wa³brzyskiej", „Gazety Wroc³awskiej”. W r. 1997 

za³o¿y³ tygodnik „Euroregio Glacensis”, którego by³ 

pierwszym redaktorem naczelnym a¿ do koñca roku 

2015. Inspirator i autor wielu ciekawych akcji i plebiscytów 

dotycz¹cych ziemi k³odzkiej. W r. 2000 w 

wydawnictwie pt. „Kto jest kim na Ziemi K³odzkiej” przybli¿y³ czytelnikom 

138

sylwetki ponad 50 osób maj¹cych wp³yw na ¿ycie gospodarcze, polityczne, 

spo³eczne, kulturalne, sportowe - kreatorów lokalnej rzeczywistoœci. 

Jest cz³onkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy RP, redaktorem portalu 

www.dkl24.pl, redaktorem naczelnym „Wiadomoœci Bystrzyckich”, 

specjalist¹ ds. komunikacji spo³ecznej. Mieszka w K³odzku. 

Dr in¿. KAZIMIERZ CZECHOWICZ 

Mgr in¿. elektroniki, absolwent Politechniki 

Wroc³awskiej, dr nauk technicznych; cz³onek 

kilkunastu rad nadzorczych. Przez 12 lat by³ 

dyrektorem zarz¹dzaj¹cym polskiej czêœci Grupy Firm 

Steinhoff, KPM K³odzko budowa³ od ich powstania do 

2003 r. Wczeœniej by³ przedstawicielem Grupy w regionie 

po³udniowym Polski (wroc³awskie, opolskie 

i zielonogórskie). Od 1989 roku partner, udzia³owiec 

i akcjonariusz w firmach polskich, angielskich i niemieckich. 

Autor oko³o 30 artyku³ów naukowych z zakresu metod optymalizacji 

produkcji, komputerowych technik i systemów sterowania, 

systemów zarz¹dzania z³o¿onymi systemami produkcyjnymi, systemami 

zarz¹dzania finansami itp. 

BARTOSZ MA£EK 

Absolwent Wydzialu Leœnego Uniwersytetu Przyrodniczego 

w Poznaniu. Od 1994 r. pracuje w Parku 

Narodowym Gór Stolowych, kolejno jako: podleœniczy, 

leœniczy, kierownik Zespo³u ds. Udostêpniania 

Parku, a od stycznia 2017 r. na stanowisku dyrektora. 

Jednoczeœnie jest przewodnikiem sudeckim - instruktorem 

przewodnictwa, ratownikiem Górskiego Ochotniczego 

Pogotowia Ratunkowego, przodownikiem 

Górskiej Turystyki JeŸdzieckiej i prezes Towarzystwa 

Mi³oœników Gór Sto³owych. 

ROMAN SZYMAÑSKI 

Lat 71, polaniczanin od urodzenia, wykszta³cenie wy¿sze - prawnicze, 

139

wspó³w³aœciciel biura turystycznego „Pol-Kart”, licencjonowany przewodnik 

praski i pilot wycieczek, autor ksi¹¿ki „Z³ota Praga. Miasto nie do 

opowiedzenia”; radny Rady Miejskiej w Polanicy-Zdroju kilku kadencji 

i jej przewodnicz¹cy w l. 2014-2018. Wyró¿niony m.in. Medalem „Za 

Zas³ugi dla Turystyki” i tytu³em „Zas³u¿ony dla Miasta Polanica-Zdrój”. 

ADAM £¥CKI 

K³odzczanin, wykszta³cenie wy¿sze mgr ekonomii, 

ukoñczone tak¿e dwa kierunki studiów 

podyplomowych. Wczeœniej: w l. 2010-2014 

wicestarosta, a w l. 2002-2006 starosta powiatu 

k³odzkiego, prowadzi³ w³asn¹ dzia³alnoœæ 

gospodarcz¹, dyrektor du¿ych przedsiêbiorstw 

turystycznych i handlowych w K³odzku. 

Inicjator budowy kopalni wêgla koksuj¹cego 

w rejonie Nowej Rudy. Dzia³acz spo³eczny 

zaanga¿owany w promocjê regionu, twórca nowej koncepcji budowy 

„Mobilnej miniatury Ziemi K³odzkiej”, od maja 2016 r. - prezes Towarzystwa 

Mi³oœników Ziemi K³odzkiej, radny Rady Powiatu K³odzkiego od 

1998 r. - szósta kadencja. Odznaczony m.in. Srebrnym Krzy¿em Zas³ugi, 

Odznak¹ Honorow¹ Ministra Turystyki „Za Zas³ugi dla Turystyki”, 

Medalem im. A. Patkowskiego za zas³ugi dla idei regionalizmu, przyznanym 

przez Radê Krajow¹ Ruchu Stowarzyszeñ Regionalnych RP. 

Zainteresowania: turystyka, sport, poezja, jazz. 

140

SPIS TREŒCI 

Adam £¹cki - WSTÊP................................................................................ 5 

Irena Klimaszewska - ¯YCZLIWY I OTWARTY DLA LUDZI. 

ZBIGNIEW KULCZYCKI WSPÓ£ZA£O¯YCIEL 

TOWARZYSTWA MI£OŒNIKÓW ZIEMI KÓ£ODZKIEJ I JEGO 

PIERWSZY PREZES................................................................................. 9 

Krystyna Oniszczuk-Awi¿eñ - TAJEMNICE XVI WIECZNEGO 

MANUSKRYPTU ZE ZBIORÓW TOWARZYSTWA MI£OŒNIKÓW 

ZIEMI K£ODZKIEJ.................................................................................39 

Dr Lech W³odarczyk - PARADYGMATY ROZWOJU UZDROWISK 

NA ZIEMI K£ODZKIEJ W PROCESIE PRZEMIAN SPO£ECZNO- 

GOSPODARCZYCH ...............................................................................53 

Bogus³aw Bieñkowski - PLATYNOWY OKRES MUZEUM 

FILUMENISTYCZNEGO........................................................................68 

Bartosz Ma³ek - ÆWIERÆ WIEKU PARKU NARODOWEGO 

GÓR STO£OWYCH................................................................................ 84 

Roman Szymañski - BY£Y SOBIE TARGI W POLNICY-ZDROJU......97 

Dr in¿ Kazimierz Czechowicz - STREFA EKONOMICZNA JAKO 

•RÓD£O O¯YWIENIA ZIEMI K£ODZKIEJ NA PRZYK£ADZIE 

ZAK£ADÓW STEINHOFFA W K£ODZKU........................................111 

O. Albert Krzywañski - WAMBIERZYCE - 800 LAT W „KRAINIE 

PANA BOGA” .......................................................................................124 

INDEKS AUTORÓW.............................................................................137 

SPIS TREŒCI..........................................................................................141 

SUPLEMENT.........................................................................................142 

141

SUPLEMENT 

Poetycki opis urody i magii Ziemi K³odzkiej 

Osiemnastego listopada 2016 r. podczas artystycznej imprezy pn. „Potêga 

S³owa” Towarzystwo Mi³oœników Ziemi K³odzkiej zorganizowa³o konkurs 

na amatorski, wspó³czesny „poetycki opis urody i magii Ziemi K³odzkiej”. 

Wygra³ Jerzy Taurogiñski - k³odzki handlowiec, mi³oœnik przyrody i regionu 

z wierszem „Ziemia K³odzka”. 

„Ziemia K³odzka” 

S³oñce wzesz³o nad orlick¹ ³¹k¹ 

i w brylanty rann¹ rosê zamieni³o, 

dziarski konik polny wymieni³ uk³ony 

z zaspan¹ biedronk¹, 

polne kwiaty g³owy podnios³y 

I jak w bajce wnet by³o…. 

zaszumia³y dzikie gêstwiny leœne 

I s³oñcem zalane polany, 

czubate stogi siana, z³otego zbo¿a ³any. 

W sadach grusze i jab³onie 

K³ad¹ nam owoce w d³onie… 

Z wysoka spogl¹daj¹ 

pêkate bogactwem tajemnic góry, 

poœród nich strumienie meandruj¹ œpiewaj¹c. 

Na niebie we wszystkich kolorach chmury; 

Upojeni pejza¿ami wêdrowcy 

Na rozdro¿ach przystaj¹…. 

Jak okiem siêgn¹æ - raj na ziemi, 

krajobrazowy Eden, tak pewnie powie niejeden! 

Ale ja, wo³am: o powietrze czyste dbajcie, 

byle czym nie palcie w piecach; 

i usilnie Was proszê, ¿eby lasów nie zaœmiecaæ! 

A jeœli konik polny wymienia z biedronk¹ uk³ony

gdy „dzieñ dobry” nie potrafisz na szlaku powiedzieæ 

- mo¿esz czuæ siê zawstydzona albo zawstydzony. 

Zwracam siê do patriotów lokalnych 

bêd¹cych w pe³ni si³ witalnych. 

Skonstatujmy drodzy rodacy 

¯eœmy w mi³oœci jednacy 

bo wspóln¹ mi³oœæ mamy: 

Ziemiê K³odzk¹ kochamy!

Rocznik Ziemi Kłodzkiej

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?