agkyra_44-2008

Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ 

Ἄγκυρα 

Ἐλπίδος 

Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β ΄ Τ Ε Υ Χ Ο Σ 4 4 Μ Α Ϊ Ο Σ – Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ 2 0 0 8

Περιεχόμενα 

σελ. 

Προσφώνηση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας πρός τήν Α.Θ.Π. ..... 3-4 

Πασῶν τῶν ἀρετῶν μείζων ἡ ἐκκλησιαστικότητα, 

Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου ............................................................................ 5-9 

Ἡ ἐπανάσταση τοῦ 1878 στήν Κρήτη καί ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέπας, 

Μιχαήλ Γ. Καβουλάκη ............................................................................................. 10-12 

Οἱ Μυροφόρες γυναῖκες κατά τήν πατερική παράδοση, 

Ἀποστόλου Μπουρνέλη .......................................................................................... 13-17 

Ἰωάννης Καρδίτσης: Ὁ Γεραπετρίτης πλοίαρχος τοῦ Λάμπρου Κατσώνη, 

∆ημητρίου Λ. Παπαδάκη ......................................................................................... 18-32 

Προσκυνηματική ἐκδρομή στήν Καππαδοκία, 

∆ημητρίου Τσαγκαράκη .......................................................................................... 33-37 

∆ασκαλογιάννης (1722 – 1771): Ὁ πρωτομάρτυρας τῆς ἐλευθερίας, 

Ἐμμανουήλ Ἰωάν. Φαρσάρη .................................................................................. 38-44 

Ὁδοιπορικό στό περιβόλι τῆς Παναγιᾶς, 

Σπυρίδωνος Ζαχαράκη ........................................................................................... 45-48 

Γεωλογικές ἐπισημάνσεις στήν Ἑξαήμερο τοῦ Mεγάλου Βασιλείου, 

Μιχαήλ ∆ερμιτζάκη ................................................................................................ 49-52 

Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, 

Ἐλευθερίου Χρυσοχόου ......................................................................................... 53-55 

Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, 56-63 

Ἄγκυρα Ἐλπίδος 

∆ιμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

Περιόδος Β΄, Τεῦχος 44, Μάιος–Ἰούνιος 2008. 

Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

Ἐκδότης-∆ιευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί 

Σητείας κ. Εὐγένιος. 

Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. 

Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος ∆ιαμαντάκης, 

Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. 

∆ιεύθυνση: Φιλοθέου Α΄ 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, 

FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: angira@acn.gr 

Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο. 

Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. 

Ἐξώφυλλο: Ἡ δέηση· φορητή μεταβυζαντινή εἰκόνα ἀπό τήν Ἐνορία Ἁγίας Τριάδος Καββουσίου 

Ἱεράπετρας.

Προσφώνηση τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου 

πρός τήν Α.Θ.Π. τόν Οἰκουμενικό 

Πατριάρχη κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟ 

Παναγιώτατε, Πάτερ καί ∆έσποτα! 

Μακαριώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιε, 

Σεβ. Μητροπολῖτα Γέροντα Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιε, 

Σεβαστοί Πατέρες τῆς Τιμίας Συνοδείας τῆς Α.Θ.Π. 

Ἀξιότιμοι κύριοι Βουλευτές, κ. Καθηγητές, κ. Πρόεδροι καί μέλη τοῦ Συλλόγου 

Μικρασιατῶν, ἐκλεκτοί συνδαιτημόνες καί Ἀγαπητοί Ἀδελφοί. 

Ηὑπερκόσμιος καί οὐράνια θεία Εὐχαριστία μέ τήν Πατριαρχική Θεία Λειτουργία 

στόν Ἱερό Ναό Ἁγίων Κωνσταντόνίνου καί Ἑλένης Σινασοῦ, ὑπερεκπερισσοῦ 

ἐπλήρωσε τίς καρδιές ὅλων μας μέ εύχαριστία στό θεῖο ∆ομήτορα τῆς Ἐκκλησίας 

μας Ἰ. Χριστόν, ἀλλά καί μέ εὐγνωμοσύνη πρός τήν πλούσια Πατριαρχική εὐλογία 

καί τήν ὄντως Ἀναστάσιμη θεία χαρά. 

Σᾶς εὐχαριστοῦμε πού ἀποδεχθήκατε τήν πρόσκλησή μας καί εὑρίσκεσθε ἀπόψε 

κοντά μας στό ἀποψινό δεῖπνο, ὡς προεξάρχων τοῦ Μυστικοῦ θείου ∆είπνου τῆς 

πρωϊνῆς Θ. Λειτουργίας, ἀλλά καί τοῦ ἁγίου Σώματος τῆς Ἐκκλησίας μύστης καί 

ἱερουργός, σοφός διδάσκαλος καί Ἀρχιερεύς Μέγας καί Πατριάρχης στοργικός, Πατριάρχης 

τοῦ Γένους μας καί Πατέρας τῆς Οἰκουμενικῆς Ὀρθοδοξίας, πού ἔχει κέντρο 

τήν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία τῆς Κ/πόλεως, ἤτοι τό Οἰκουμενικόν 

μας Πατριαρχεῖον. «Τοιοῦτος ἡμῖν ἔπρεπεν Ἀρχιερεύς» ὁμολογοῦμεν εἰς καιρούς χαλεπούς, 

δυνάμενος τά ἀσθενήματα τά δικά μας νά βαστάζει καί θεοπρεπῶς καί θεαρέστως 

νά καθοδηγεῖ καί νά κατευθύνει τήν Ὁλκάδα τῆς Ἐκκλησίας στόν εὔδιο 

λιμένα τῆς σωτηρίας ὅλων μας. 

Εὐχαριστοῦμε καί εὐγνωμονοῦμε, Παναγιώτατε πάτερ καί ∆έσποτα, γιά τούς 

ἀγῶνες καί τά πολλά καί μεγάλα παλαίσματά Σας ὑπέρ τῆς δόξης τοῦ Κυρίου καί τῆς 

Ἐκκλησίας Αὐτοῦ, τῶν ὁποίων τό βάρος καί τήν εὐθύνην προσωπικῶς ἐπωμίζεσθε. 

Εὐγνωμονοῦμε γιά τή μέριμνα τῶν ἀνά τήν Οἰκουμένην Ἐκκλησιῶν καί τῆς 

Ἐκκλησίας Κρήτης ἀλλά καί γιά τή στοργή καί ἀγάπη πρός τά παιδιά Σας. Ἐμεῖς πιστοί 

καί ἀφοσιωμένοι κοντά Σας, θά ἀκολουθοῦμε τά ἱερά βήματα τοῦ Πατριάρχου 

Βαρθολομαίου, ὅπως ὀνομάσαμε τήν προσκυνηματική ἐκδρομή μας αὐτή, θά ἀκολουθοῦμε 

τίς ἱεραποδημίες Σας, τίς ἱερές πρωτοβουλίες καί τούς ὑψηλούς στόχους 

Σας. 

∆ιά τῆς οἰακοστρόφου ἱκανῆς πηδαλιουχίας Σας καί τῶν ἱερῶν ἐπιδιώξεων Σας, 

σήμερα ἡ Μήτηρ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία εἶναι Πανορθοδόξως ἀποδεκτή, 

δυνατή καί ἀταλάντευτη στό ἔργο της καί στήν ὁμολογία της στόν σύγχρονο 

κόσμο καί στόν δοκιμαζόμενο ἄνθρωπο. 

Εὐγνωμονοῦμε καί ἐν Κυρίῳ καυχόμεθα γιατί ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, ὁ ἱερός 

Ἐκφωνήθηκε στό ἐπίσημο δεῖπνο πού παρέθεσαν οἱ Κρῆτες προσκυνητές πρός τιμήν τῆς Α.Θ.Π. στό ξενοδοχεῖο 

Perissia Προκοπίου Καππαδοκίας στίς 8 Ἰουνίου 2008.


κλῆρος καί ὁ εὐσεβής λαός της, ἀνήκει ὀργανικά στή Μητέρα Ἐκκλησία Κ/πόλεως 

μέ ἀκατάλυτους ἱστορικούς καί ἐκκλησιαστικούς δεσμούς. ∆ύο φορές στήν ἱστορία 

της ἐποικίσθη ἀπό Καππαδόκες καί Ποντίους Χριστιανούς, μιά στήν ἐποχή τοῦ Νικηφόρου 

Φωκᾶ καί μία ἐπί Ἀλεξίου τοῦ Α´ Κομνηνοῦ. 

Στή νεώτερη ἱστορία μέ τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν τοῦ 1912 καί τοῦ 1922 

δέχτηκε πολλούς πρόσφυγες στά σπλάχνα της πού ἔμειναν καί μεγαλούργησαν καί 

ἀποτελοῦν σήμερα δυναμικό στοιχεῖο προόδου καί πολιτισμοῦ στόν τόπο μας. Οἱ 

πρόσφυγες ἔφεραν μαζί τους μόνο ἱερές εἰκόνες, ὅπως τῆς Ἐλεούσας, τό Ἄξιόν 

Ἐστιν, ἀπ᾽ τό Μοναστήρι τῆς Παναγίας τοῦ Ρεϊσδερέ τῆς Σμύρνης, πού μέχρι σήμερα 

μέ εὐλάβεια φυλάσσεται στήν Ἱεράπετρα καί θαυματουργεῖ. 

Ἔχετε, Παναγιώτατε, Πάτερ καί ∆έσποτα, τήν ἰδιαίτερη Χάρη καί δύναμη νά ἀνασταίνετε 

τίς ἱερές μνῆμες τῶν προγόνων μας μέσα ἀπ᾽ τίς ἐγκαταλελειμμένες σήμερα 

Ἐκκλησιές τῆς Ἀνατολῆς, τῆς Καππαδοκίας, πού καί γι᾽ αὐτές μεριμνᾶτε καί ἐργάζεσθε 

ἀποστολικῶς, προβάλλοντας τό μήνυμα τῆς Ἀναστάσεως καί κηρύττοντας τή διαχρονική 

ἀξία τῆς Εὐαγγελικῆς ἀλήθειας μακράν ἀπό φυλετικές καί ἐθνικιστικές 

διακρίσεις ἤ διαφορές. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καί σήμερα ἑνώνει τούς ἀνθρώπους 

διά τῆς σεμνοπρεποῦς παρουσίας Σας καί τῆς θεαρέστου Πατριαρχίας Σας. 

Παναγιώτατε, ἐμεῖς τά παιδιά τῆς Κρήτης, τά δικά Σας παιδιά, θέλουμε τή θεοστήρικτη 

προσευχή Σας καί τό συνεχές καί ἀδιάκοπο ἐνδιαφέρον Σας γιά τή δύσκολη 

κοινωνία μας, γιά τή δοκιμαζόμενη νεότητά μας, γιά τόν πιστό λαό μας. Θέλουμε νά 

ἔχουμε μέρος καί κλῆρον κύκλῳ τῆς Πατριαρχικῆς Τραπέζης Σας, νά βλέπετε ἐμᾶς 

τά παιδιά καί τά ἐγγόνια τῆς πνευματικῆς πατρότητας καί πνευματικῆς ἀναγέννησης. 

Καί ἐμεῖς προσβλέπομεν μόνον σέ Σᾶς ἀναγνωρίζοντας τήν καθαρή φωνή τοῦ 

καλοῦ Ποιμένος καί τοῦ ἀκούραστου Ποιμενάρχου καί ἀνύστακτου ὄντως Πατρός. 

Οἱ ἐκδομεῖς καί προσκυνητές εἶναι γνήσια παιδιά καί συνεργάτες τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς 

μας. Εἶναι ἀπό Ἱεράπετρα καί Σητεία. Εἶναι Κληρικοί καί Ἐπίτροποι, εἶναι 

διακονητές χρήσιμοι στό ἔργο τῆς Τοπικῆς μας Ἐκκλησίας. Εἴμαστε ὅλοι συγκινημένοι 

καί ἐνθουσιασμένοι κοντά σας. 

Θά μείνουν ἀλησμόνητες στή μνήμη μας και στίς καρδιές μας οἱ ἱερές καί δυνατές 

ἐμπειρίες, πού ἀποκομίσαμε ἀπό τόν ἱερό αὐτό προσκύνημα στήν Καππαδοκία καί 

ἀπό τή ζωντανή, ἄμεση καί πατρική Πατριαρχική Σας ἀγάπη καί στοργή. Ἀξέχαστες 

στιγμές, πού ζήσαμε ὅταν ἀντικρίσαμε τήν πετροποιημένη ἁγιότητα πάνω στούς 

ἱερούς βράχους καί τά λαξευτά Ἀσκηταριά τῶν Μοναχῶν τῆς Ἐκκλησίας μας ἐδῶ 

στήν Καππαδοκία, μέ τή συμμετοχή μας στήν Πατριαρχική θ. Λειτουργία καί τήν 

ἀποψινή σεμνή καί Σεπτή Παρουσία Σας. 

Παναγιώτατε, εὐχόμαστε υἱικά καί θερμά πολλά τά ἔτη Σας καί ὑγιεινά. Γιά τήν 

ἐπικείμενη ἑορτή τῶν σεπτῶν ὀνομαστηρίων Σας, Σᾶς προσφέρω δύο CD καί DVD μέ 

παραδοσιακά τραγούδια καί σπάνια ντοκουμέντα πού ὁ Σύλλογος Μικρασιατῶν 

Ἱεράπετρας κυκλοφόρησε μέ τήν εὐθύνη τοῦ χοράρχη κ. Ἰωάννη Ἀρώνη, Μουσικοδιδάσκαλου 

καί Πρωτοψάλτη τοῦ Μητροπολιτικοῦ μας Ναοῦ. Ἀκόμα γλυκά παραδοσιακά 

ἀπ᾽ τίς κυρίες τῆς ἐκδρομῆς. 

Πολλά τά ἔτη Σας καί θεοστήριχτη καί τρισόλβια ἡ ἔνδοξη Πατριαρχία Σας.

Πασῶν τῶν ἀρετῶν μείζων ἡ Ἐκκλησιαστικότητα 

Εἴμαστε ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας; 

Εἰς τρεῖς τριάδες 

Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου, 

Δ/ντῆ Ἀθωνιάδος Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας 

«extra ecclesiam salus non est» 

Κυπριανός Καρθαγένης Ep. 73,21 

Α΄ Λησμονημένη Ἐκκλησιαστικότητα 

α. Ποία μείζων πασῶν τῶν ἀρετῶν; 

Aν μελετήσουμε τά ἒργα τῶν Πατέρων 

τῆς Ἐκκλησίας μας τῶν 

μεγάλων, τῶν οἰκουμενικῶν, 

ἀλλά καί τῶν νηπτικῶν καί φιλοκαλικῶν, 

πολλές φορές θά συναντήσουμε νά θεωρεῖ 

ὁ καθένας ἀπό αὐτούς μία ἀρετή μείζονα 

ἢ ρίζα ἢ πηγή, ἤ γεννήτρια, ἤ τροφό, 

ἢ θεμέλιο, ἢ ἀρχή πασῶν τῶν ἂλλων 

ἀρετῶν. Ἒτσι θά δοῦμε λ.χ. πασῶν τῶν 

ἀρετῶν μείζων ἡ διάκριση, πασῶν τῶν 

ἀρετῶν τροφός ἡ νηστεία, πάντων τῶν 

καλῶν θεμέλιο ἡ ταπεινοφροσύνη, κορωνίς 

τῶν ἀρετῶν ἡ ἀγάπη καί ἂλλες πολλές 

παρόμοιες ἢ συνώνυμες μεταξύ τους 

ἐκφράσεις καί θέσεις. ∆έν πρόκειται βέβαια 

περί κάποιας ἀντιφάσεως. Ἀπεναντίας 

φαίνεται ὁ στενός σύνδεσμος μεταξύ τῶν 

ἀρετῶν, τό πῶς ἡ μία ὁδηγεῖ καί ἐνισχύει 

τήν ἂλλη, πώς ὅλες εἶναι λειτουργικά 

δεμένες μεταξύ τους καί πώς μ’ αὐτές ὑπηρετοῦμε 

τή σωτηρία μας. Ὅπως λέγει 

Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος «’Αλλήλων ἐκδέδενται 

πᾶσαι αἱ ἀρεταί». 

Ἄν ἐμβαθύνουμε στό πνεῦμα τῶν Πατέρων 

θά δοῦμε ὃτι κάθε ἀρετή, κάθε 

καλό, κάθε χάρισμα ἒχει ἐκκλησιαστικό χαρακτήρα. 

Αὐτό θά πεῖ πώς ὃλες οἱ ἀρετές 

καί τά χαρίσματα γεννῶνται, αὐξάνονται 

καί λειτουργοῦν μόνον μέσα στήν Ἐκκλησία 

καί γιά τήν Ἐκκλησία. Παῦλος ὁ Ἀπόστολος 

μᾶς διδάσκει ὃτι τό Ἃγιον Πνεῦμα 

δίδει χαρίσματα στούς χριστιανούς, γιά νά 

συμπληρώνουν ὁ ἓνας τόν ἂλλο. (βλ. Α΄ 

Κορ. ιβ΄, 4-31). Αὐτό πού λέει ὁ Ἀπόστολος 

«ἐν ἑνί πνεύματι ἡμεῖς πάντες εἰς ἓν 

σῶμα ἐβαπτίσθημεν καί πάντες εἰς ἓν 

πνεῦμα ἐποτίσθημεν» ὁρίζει αὐτό πού 

λέμε Ἐκκλησιαστικότητα. Κανένα καλό, 

καμία ἀρετή, οὐδένα χάρισμα δέν ἒχει 

ἀξία, ἂν δέν ἒχει αὐτόν τόν ἐκκλησιαστικό 

χαρακτήρα. Αὐτό, λοιπόν, τό νά συμπληρώνουμε 

ὁ ἓνας τόν ἄλλο χάριτι τοῦ 

Ἁγίου Πνεύματος, ἐπειδή εἲμαστε τέκνα 

τοῦ Θεοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας, λέγεται 

Ἐκκλησιαστικότητα. Συνεπώς, κανείς δέ 

μπορεῖ, ὃσες ἱκανότητες καί τάλαντα κι ἂν 

ἒχει, νά αὐξηθεῖ στή σωτηρία, ἂν δέν 

αἰσθάνεται βαθειά μέσα του ὃτι ἒξω ἀπό 

τήν Ἐκκλησία, ἒξω ἀπό τήν κοινωνία 

τοῦ Θεοῦ καί τῶν πιστῶν δέν ὑπάρχει ζωή. 

Ἒτσι δέ θά σφάλλαμε, ἐάν λέγαμε πώς 

«πασῶν τῶν ἀρετῶν μείζων ἡ ἐκκλησιαστικότητα». 

β. «ἔχω τά δικά μου “πιστεύω”» 

Συμβαίνει ὅμως νά πηγαίνει κάποιος 

στήν ἐκκλησία, νά μετέχει καί στά μυστήριά 

της καί παρόλαυτα σέ κάποια θέματα 

νά λέει ὅτι ἔχει τά δικά του “πιστεύω” 

καί τίς δικές του ἀρχές, διαφορετικές από 

τό ἦθος, τή ζωή καί τή διδασκαλία τῆς 

Ἐκκλησίας. Τοῦτο μαρτυρεῖ ἕνα σέ προχωρημένο 

βαθμό ἐκφυλισμό τῆς Ἐκκλησιαστικότητάς 

του, μιά ἀρρωστημένη καί 

ἐγωϊστική ἀλλοτρίωση ἀπό τή γνήσια 

ἐκκλησιαστική ζωή. 

Ἕνα ἀληθινό μέλος τῆς Ἐκκλησίας, 

ἐλεύθερα καί φυσιολογικά ταυτίζεται μέ 

τή ζωή της. Ἔχει ἀφομοιώσει τή ζωή τῆς 

Ἐκκλησίας. Ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι 

δική του ζωή. Τοῦτο τό ἐκφράζει ἄριστα 

τήν Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας, ὅταν λέγει: 

«Οἱ προφῆται ὡς εἶδον, οἱ Ἀπόστολοι ὡς 

ἐδίδαξαν, ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν, οἱ ∆ι-


δάσκαλοι ὡς ἐδογμάτισαν, ἡ οἰκουμένη ὡς 

συμπεφρόνηκεν.... οὕτω φρονοῦμεν, οὕτω 

λαλοῦμεν, οὕτω κηρύσσομεν». 

Ὁ γνήσιος ἐκκλησιαστικός ἄνθρωπος 

φρονεῖ, λαλεῖ καί κηρύττει ὅ,τι φρονεῖ καί 

κηρύττει ἡ Ἐκκλησία γιά τά πάντα. 

γ. Unus Christianus, nullus Christianus 

Ἄλλος «ἄνθρωπος τῆς Ἐκκλησίας» μέ 

ἐκφυλισμένη τήν ἐκκλησιαστικότητά του 

εἶναι ὁ κατά μόνας εὐσεβής. Αὐτός ἀποδέχεται 

καί κηρύττει μέ ὁμολογιακή παρρησία 

ὅλα τά δόγματα τῆς Ἐκκλησίας. 

Μετέχει σέ ὅλα τά Μυστήρια μέ συνεπῆ 

προετοιμασία. Εἶναι ἠθικός καί τίμιος. 

Εἶναι ὁ ἀξιοπρεπής καί σοβαρός. Ὅμως 

κλεισμένος στόν ἑαυτό του, δέ μπορεῖ νά 

χαμογελάσει, δέ μπορεῖ 

νά σφίξει τό χέρι. Εἶναι 

αὐτός πού δέν τόν πολυνοιάζει 

ἄν οἱ ἄλλοι εἶναι 

εὐσεβεῖς ἤ ἀσεβεῖς, δέν 

κατακρίνει κανέναν καί τό 

μόνο πού φοβάται εἶναι 

νά μή χάσει ὁ ἴδιος τήν 

εὐσέβειά του. Εἶναι αὐτός 

πού εὐσεβεῖ μόνος του! 

Ἀκόμη αὐτός πού ἐλεεῖ 

μέ γενναιοδωρία ἀπό τό 

πορτοφόλι του καί μέ φανερή 

δειλία ἀπό τήν καρδιά 

του. Αὐτός πού στηρίζει 

οἰκονομικά τίς ἀνάγκες 

τῆς ἐνορίας του, ἀλλά δέν ἐνδιαφέρεται 

γιά τήν πρακτική θεραπεία αὐτῶν 

τῶν ἀναγκῶν. ∆ίνει πρόθυμα χρήματα 

στούς «δίσκους», ἀλλά δέ θέλει νά σηκώσει 

οὔτε μέ τό δακτυλάκι του τό βάρος τῶν 

ἐνοριακῶν ἤ ἄλλων ἐκκλησιαστικῶν 

εὐθυνῶν. Γι’ αὐτόν Ἐκκλησία εἶναι ἡ Ἱ. Σύνοδος, 

οἱ ἀρχιερεῖς, ὁ ἐφημέριος, τό ἐκκλησιαστικό 

συμβούλιο. 

Ὁ τύπος αὐτός δείχνει πολλές φορές σάν 

νά μήν ἀπέχει πολύ ἀπό τή φιλοσοφία τοῦ 

Γάλλου ὑπαρξιστή Jean Paul Sartre, πού 

ἔλεγε: «ὁ πλησίον, ὁ ἄλλος εἶναι ἡ κόλασή 

μου», ἀφοῦ τίς περισσότερες φορές 

φαντάζεται πώς οἱ ἄλλοι, ἀκόμη καί οἱ συνενορίτες 

του, ἀπειλοῦν τήν εὐσέβειά του 

καί τήν πλήρη ἀφοσίωσή του στό Θεό. 

Πράγματι ὁ Sartre ἤθελε ἕναν καλύτερο κόσμο 

καί ἀγωνιοῦσε γι’ αὐτό. 

Τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τύπου ὅμως ἡ καρδιά 

εἶναι συντονισμένη ὄχι μέ τό Γάλλο 

ὑπαρξιστή, ἀλλά μέ τόν ὀρθόδοξο ἅγιο, πού 

κήρυττε ἀντίθετα μέ τόν πρῶτο: «ὁ πλησίον 

μου, ὁ ἄλλος εἶναι ἡ ζωή μου» καί μέ τούς 

πρωτοχριστιανούς, πού ἦταν σίγουροι ὅτι 

«Unus Christianus, nullus Christianus». 

 

Β΄ Ὁρισμός τῆς Ἐκκλησιαστικότητας 

α. Ποιοί ἔχουν τό Θεό πατέρα; 

Κυπριανός ὁ Καρθαγένης 

μᾶς παρέδωσε δύο ἀξιωματικά 

κριτήρια γιά τήν αὐθεντικότητα 

τῆς σχέσης μας μέ 

τό Θεό καί γιά τή βεβαιότητα 

τῆς ἐλπίδος μας γιά τή σωτηρία. 

Εἶπε λοιπόν, ὅτι «habere 

non potest Deum patrem 

qui ecclesiam non habet 

matrem»· δέ μπορεῖς νά 

ἔχεις τόν Θεό πατέρα, ἄν δέν 

ἔχεις τήν Ἐκκλησία μητέρα. 

Πολλοί ἄνθρωποι θέλουν 

νά πιστεύουν καί νά αἰσθάνονται 

ὅτι ὁ Θεός εἶναι ὁ 

πατέρας μας, «Πατήρ πάντων 

ἀνθρώπων»· ἤ ἄλλοι χλιαροί, ἤ καί ἀδιάφοροι 

ἐν πολλοῖς, δυσαρεστοῦνται καί 

ἀντιδροῦν, ἄν κάποιος θά τούς ἔλεγε ὅτι 

ὁ Θεός δέν εἶναι Πατέρας σας.Ὅμως, γιά νά 

βιώσουμε μυστικά καί ὀντολογικά τήν 

πατρική τοῦ Θεοῦ πρός ἡμᾶς σχέση πρέπει 

νά βιώσουμε πρῶτα τή μητρική τῆς Ἐκκλησίας 

πρός ἡμᾶς τοιαύτη. Πρέπει νά γεννηθεῖ 

κάποιος ἀπό τήν Ἐκκλησία, γιά νά 

υἱοθετηθεῖ ἀπό τό Θεό καί νά γίνει συγκληρονόμος 

Χριστοῦ. 

Ἐξάλλου, πῶς μπορεῖ νά ἐλπίζει κάποι-


ος στή σωτηρία του, ἄν ἔχει ἀρνηθεῖ, ἤ ἄν 

ἔχει κρυώσει τή σχέση του μέ τήν Ἐκκλησία; 

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄν ἐκκλησιαστικό 

καί μόνον ὡς τέτοιο μπορεῖ νά σωθεῖ. Προσέθετε 

ὁ ἁγ. Κυπριανός: «extra ecclesiam 

salus non est»· ἐκτός Ἐκκλησίας οὐκ ἔστι 

σωτηρία. 

Ἄς θυμόμαστε ὅτι, ὅταν μετέχουμε στή 

Θ. Λειτουργία, στήν κατ’ ἐξοχήν φανέρωση 

τῆς Ἐκκλησίας, λέμε: «Καί καταξίωσον 

ἡμᾶς ∆έσποτα μετά παρρησίας, ἀκατακρίτως 

τολμᾶν ἐπικαλεῖσθαι Σε τόν ἐπουράνιον 

Θεόν πατέρα καί λέγειν: Πάτερ 

ἡμῶν…». 

β. Τό σημεῖον τοῦ ἀληθινοῦ Χριστιανοῦ 

Ὑπάρχουν φορές πού μέσα μας αἰσθανόμαστε 

τήν ἀνάγκη νά προσδιορίσουμε 

τήν ταυτότητά μας. Νά ἀποκρυσταλλώσουμε 

τήν αὐτοσυνειδησία μας. Προκειμένων, 

ἡμῶν τῶν ἐκκλησιαστικῶν, νά 

κρίνουμε τήν ἐκκλησιαστικότητά μας καί 

ἐν τέλει νά αὐτοδιαμορφωθοῦμε κατά τίς 

ἀρχές, τά ἀξιώματα καί τίς ἀξιώσεις τῆς 

ἰδεολογίας μας ἤ μᾶλλον τῆς πίστεώς 

μας. Ὁμοίως πολλές φορές θέλουμε νά 

ἐφαρμόσουμε κριτήρια, νά κάνουμε ἐξετάσεις 

στήν πιστότητά μας, στήν αὐθεντικότητα 

τοῦ χριστιανισμοῦ μας, στή γνησιότητα 

τῆς Ἐκκλησιαστικότητάς μας. 

Ἀπό ποῦ θά γνωρίσει κάποιος, ἄν εἶναι 

πράγματι ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ καί τῆς 

Ἐκκλησίας; 

Ὁ Ἀναστάσιος ὁ Σιναΐτης, ὅταν ἠρωτήθη: 

«Ὅθεν γινώσκει ὁ ἄνθρωπος εἰ ἐνοίκησεν 

ἐν αὐτῷ ὁ Χριστός;», ἀπήντησε: 

«Τοῦτο τό ἐρώτημα ὅμοιόν ἐστι τοῦ 

ἐρωτῶντος τήν ἔγκυον γυναῖκα, ὅτι πόθεν 

οἶδας εἰ συνέλαβες ἐν γαστρί; Ὥσπερ οὖν 

ἐκείνη οὐ δεῖται παρ’ ἑτέρου γνῶναι τοῦτο, 

ἀλλ’ αὐτή ἐξ αὐτῆς οἶδεν ἐν αὐτῇ…οὕτω 

καί ἡ ψυχή οὐ δεῖται παρ’ ἑτέρου μαθεῖν, 

ἡνίκα ἐνοίκησεν ὁ Χριστός ἐν αὐτῇ…». 

Περί δέ τῆς ἐκκλησιαστικότητός μας 

καί γιά νά μή συγχέουμε καί σφάλλουμε 

στά κριτήρια μας, Ἱερώνυμος, πρεσβύτερος 

Ἱεροσολύμων (7ος αἰώνας) κάνοντας 

βαθειά τομή στήν πνευματική μας ζωή λέγει: 

«…οὐδέ τό εἰσέρχεσθαι εἰς τήν Ἐκκλησίαν, 

τοῦτο ἐστί τό σημεῖον τοῦ ἀληθινοῦ 

χριστιανοῦ· πολλοί γάρ καί ἀνάξιοι εἰσέρχονται 

σύν ἡμῖν. Οὐδέ τό ποιεῖν τό σημεῖον 

τοῦ Σταυροῦ, οὐδέ τό μεταλαμβάνειν τοῦ 

σώματος τοῦ Χριστοῦ, τοῦτο ἐστί τό σημεῖον 

τοῦ ἀληθινοῦ χριστιανοῦ. Ἴσως 

γάρ καί ἄπιστοί τινες καί αἱρετικοί μεταλαμβάνουσιν, 

καί πάντα ὅσα ποιοῦμεν 

ποιοῦσι αὐτοί...». Ἀλλά θά πρέπει νά ψηλαφήσουμε 

μέσα μας καί ν’ ἀναζητήσουμε 

ἄν ἡ ζωή μας εἶναι ἐκκεντρισμένη στό 

σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἀληθινά· καί νά μήν 

ἀρκούμαστε σέ μερικά μόνον σημεῖα τῆς 

πνευματικῆς ζωῆς καί ἀπό αὐτά κρίνουμε 

τό χριστιανισμό μας καί τήν Ἐκκλησιαστικότητά 

μας. 

γ. ὀλίγοι ἤ πολλοί; 

Ἡ Ἐκκλησία δέν περιορίζεται. ∆έ χωράει 

προκαθορισμένο ἀριθμό προσώπων. Εἶναι 

καθολική. Οἰκουμενική. Παγκόσμια. Οἱ 

Ἀπόστολοι ἔλαβαν ἐντολή ἀπό τό Χριστό 

«μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη» (Ματθ. 

κη΄, 16-20). Καί ἡ Ἐκκλησία Ἀποστολική 

οὖσα προσκαλεῖ πάντα τά ἔθνη, τόν κάθε 

ἄνθρωπο στούς κόλπους της. Πολλοί 

ἐκκλησιολογικά πάσχοντες ταυτίζουν τήν 

Ἐκκλησία μ’ ἕνα ἔθνος, μ’ ἕνα λαό, μέ μιά 

ὀργάνωση, μ’ ἕνα σύλλογο, μέ μιά κάστα, 

χωρίς ν’ ἀφήνουν περιθώρια γιά τούς 

ἄλλους πού δέν ἀνήκουν σέ κάποιο ἀπό τά 

παραπάνω σχήματα. Πολλές φορές αὐτή ἡ 

ἀντίληψη κυριαρχεῖ σέ «λαϊκές μάζες» 

εὐσεβῶν, κατά τά ἄλλα, ἀνθρώπων, πού 

διεκδικοῦν ἤ «μονοπωλοῦν» τό προνόμιο 

νά αἰσθάνονται ὡς καί νά ταυτίζονται μέ 

τήν Ἐκκλησία. Συχνά ἀκούγονται οἱ φράσεις 

«ἐμεῖς τῆς Ἐκκλησίας» ἤ «ἐσεῖς τῆς 

Ἐκκλησίας», πού πίσω τους πολλές φορές 

κρύβουν μιά «ταξική» διαστολή τῶν 

ἀνθρώπων. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας 

μας, ἀκόλουθοι τῆς ἀποστολικῆς διδασκαλίας, 

τοποθέτησαν τά πράγματα σέ


σωστή ἐκκλησιολογική βάση. Ὁ Ἰωάννης 

ὁ Χρυσόστομος κηρύττει στό χῶρο τῆς 

Ἐκκλησίας, ὅπου ὅλοι εἶναι ἴσοι σάν μέλη 

μιᾶς οἰκογένειας: «Ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ οὐκ ἔστι 

δούλου καί ἐλευθέρου διάκρισις, οὐδέ ξένου 

καί πολίτου, οὐδέ γέροντος καί 

νέου,οὐδέ σοφοῦ καί ἀσόφου, οὐδέ ἰδιώτου 

καί ἄρχοντος, οὐδέ γυναικός καί ἀνδρός, 

ἀλλά πᾶσα ἡλικία καί πᾶσα ἀξία καί ἑκατέρα 

ἡ φύσις ὁμοίως εἰς τήν κολυμβήθραν 

ἐκείνην ἐμβαίνουσι τῶν ὑδάτων, κἄν βασιλεύς 

τις, κἄν πτωχός, τῶν αὐτῶν ἀπολαύουσι 

καθαρσιῶν. Καί τοῦτο μάλιστά ἐστι 

τό μέγιστον τῆς παρ’ ἡμῖν εὐγενείας τεκμήριον, 

ὅτι ὁμοίως καί τόν προσαίτην καί 

τόν τήν ἁλουργίδα ἔχοντα μυσταγωγοῦμεν 

καί οὐδέν πλέον οὗτος ἐκείνου κατά τόν τοῦ 

μυστηρίου ἔχει λόγον». 

Ἐξάλλου, πρέπει ν’ ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τή 

συνήθεια ν’ ἀξιολογοῦμε μιά πραγματικότητα 

ἀπό τό ἀριθμητικό πλῆθος. Ποτέ ὁ 

ἀριθμός δέν ἀπετέλεσε γιά τήν Ἐκκλησία 

ἀφορμή καί λόγο γιά θριαμβολογία ἤ θρηνολογία. 

∆έν πρέπει νά μᾶς ἐνθουσιάζουν 

τά πλήθη. ∆έν πρέπει νά μᾶς φοβίζει 

τό μικρό ποίμνιο (Λουκ. ιβ΄, 32). Κριτήριο 

γιά μᾶς πρέπει νά εἶναι ἡ γνησιότητα τῶν 

μελῶν τῆς Ἐκκλησίας κι ὄχι ὁ ἀριθμός 

τους. Πρέπει νά ψάξουμε τόν ἄνθρωπο τοῦ 

Θεοῦ κι ὄχι τούς ἀριθμούς τῶν στατιστικῶν. 

Ὅταν κάποτε ὁ προφήτης Ἡσαΐας 

εἰσῆλθε στήν πολυπληθῆ Ἱερουσαλήμ, 

κανείς ὅμως δέν ἔδωσε σημασία στό κήρυγμά 

του, εἶπε: «Ἦλθον, καί οὐκ ἦν 

ἄνθρωπος· ἐκάλεσα καί οὐκ ἦν ὑπακουσόμενος». 

Ἐνῶ ὁ Κύριός μας ὅρισε τήν 

ἔκταση τῆς Ἐκκλησίας μέ πολύ ξεκάθαρο 

τρόπο: «ὅπου εἰσί δύο ἤ τρεῖς συνειγμένοι 

εἰς τό ἐμόν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμί ἐν μέσῳ 

αὐτῶν» (Ματθ. ιη΄, 20). 

 

Γ΄ Ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας 

(ἄς συγκρίνουμε τή δική μας 

Ἐκκλησιαστικότητα) 

α. «Ὅ,τι πιστεύει αὐτή» 

Κάποιος ξένος περιηγητής, πού μελετοῦσε 

τή ζωή καί τή λαογραφία στήν 

ἑλληνική ὕπαιθρο, κάποτε ἔφθασε σέ κάποια 

ὀρεινά χωριά. Καθώς βάδιζε στούς χωματόδρομους 

καί θαύμασε τό πλούσιο περιβάλλον, 

τούς θάμνους τούς εὐωδιαστούς 

καί τά δένδρα, πού ἐσκίαζαν τόν ὀρεινό 

δρόμο, βρέθηκε ἐμπρός σέ μιά ὄμορφη 

εἰκόνα: Ἕνας βοσκός, πού εἶχε λίγα πρόβατα, 

κάθισε νά ξαποστάσει στό πεζούλι τοῦ 

αὐλόγυρου μιά μικρῆς λιθόκτιστης καί λευκοβαμμένης 

Ἐκκλησιᾶς. Ὁ περιηγητής 

στάθηκε γιά λίγη ὥρα καί φιλοσόφησε τήν 

εἰκόνα πού εἶχε μπροστά του. Πολύ τοῦ ἄρεσε 

αὐτό τό δέσιμο: ἡ ψυχή τοῦ ἁπλοῦ 

αὐτοῦ χωρικοῦ κι ὅλη ἡ παρουσία του δεμένη 

μέ τό ναό, τόν ἁγιασμένο χῶρο τῆς 

θείας λατρείας. Σκέφθηκε: Ἄραγε ποιά 

αἰσθήματα πίστεως καί ποιά θεολογική συνείδηση 

θά ἦταν φωλιασμένη στήν καρδιά 

τοῦ ἁπλοῦ αὐτοῦ ἀνθρώπου. Τόν πλησίασε 

καί φυσικά καί φιλικά τόν ρώτησε: 

«Γιά πές μου γέροντα, ποιά εἶναι ἡ πίστη 

σου; Τί πιστεύεις; » Κι ὁ ἁπλός βοσκός μετά 

ἀπό σύντομη σκέψη ἔδειξε μέ τή γκλίτσα 

του τήν ταπεινή ἐρημική ἐκκλησούλα καί 

εἶπε στόν περιηγητή: «Ὅ,τι πιστεύει αὐτή». 

καί τότε ὁ περιηγητής ἀμέσως τόν ρωτάει: 

«Κι αὐτή τί πιστεύει;». «Ὅ,τι πιστεύω ἐγώ» 

ἀπήντησε ὁ βοσκός. Ὁ ἁπλός χωρικός τῆς 

ἑλληνικῆς ὑπαίθρου ἀπέδειξε γνήσια 

Ἐκκλησιαστικότητα. Ταύτισε τόν ἑαυτό 

του μέ τήν Ἐκκλησία τῶν Πατέρων του. 

β. «εἶδα τήν κολυμβήθρα, ἐκεῖ πού βαπτίστηκα» 

Ὁ π. Ἐφραίμ ὁ Κατουνακιώτης μέ πολύ 

συγκίνηση κάποια φορά διηγήθηκε σέ 

πνευματικά του παιδιά ἕνα ὄνειρο πού εἶδε. 

Ὄνειρο πού ὅμως τό «ἔζησε» μέχρι τό βάθος 

τῆς ψυχῆς του. Ἕνας ἀπό τούς νηπτικούς 

Πατέρες λέγει ὅτι τά ὄνειρα τῶν θεοφιλῶν 

ἀνθρώπων στρέφονται γύρω ἀπό 

πνευματικά βιώματα καί ἐπιθυμίες. Ὁ π.


Ἐφραίμ διηγεῖται τό ὄνειρό του μέ δάκρυα 

στά μάτια: «Εἶδα ἕνα ὄνειρο ὅτι πῆγα στό 

χωριό μου, ἐκεῖ πού γεννήθηκα. Καί δέν 

πῆγα στό πατρικό μου σπίτι, ἀλλά πῆγα 

στήν Ἐκκλησία. Μπῆκα στήν Ἐκκλησία, 

προχώρησα καί μπῆκα στό Ἱερό. Ἐκεῖ εἶδα 

τήν κολυμβήθρα, ἐκεῖ πού βαπτίστηκα, ἐκεῖ 

πού ἦρθε ἡ χάρις. Γονάτισα, τήν ἀγκάλιασα, 

τή φίλησα, τή φίλησα, τή φίλησα μέ 

πολλά δάκρυα». Ὤ! Πόσο ὁ πραγματικός 

ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἀγαπάει 

τήν Ἐκκλησία, τήν 

πνευματική του μητέρα, 

πού τόν ἐγέννησε μυστικά 

καί τόν χαρίτωσε νά γίνει 

υἱός κι αὐτός τοῦ Θεοῦ. 

Τόσο πολύ πού δέ χορταίνει 

νά φιλάει καί νά ἀσπάζεται 

τήν κολυμβήθρα 

ὅπου συνετελέσθη αὐτή 

ἡ μυστική γέννηση. 

γ. «Οἱ πέτρες αὐτές φυλάττουν 

τή ζωή μας» 

Μιά Κυριακή πρωΐ «σκοτίας 

ἔτι οὔσης» ὁ ἐφημέριος 

ἑνός μικροῦ ὀρεινοῦ 

χωριοῦ ἔφθασε στό φτωχό 

λιθόκτιστο Ναό του, 

ὅπου θά λειτουργοῦσε γιά 

τούς ἐνορίτες του. Μόλις 

εἰσῆλθε στήν αὐλή τοῦ Ναοῦ καί πέρασε 

πίσω ἀπό τό ἱερό βῆμα στάθηκε στή γωνία 

καί ἀφοῦ ἔκανε ἀργά τό σταυρό του, ἄγγιξε 

μέ τά δυό του χέρια μιά μεγάλη πέτρα, 

ἕνα ἀγκωνάρι, στή γωνία τοῦ ναοῦ καί τά 

φίλησε μέ εὐλάβεια· προχώρησε παρακάτω 

καί προτοῦ ἀνοίξει τήν ξύλινη θύρα νά 

εἰσέλθει, πάλι σ’ ἐκείνη τήν πλευρά τοῦ 

ναοῦ ἔκανε τήν ἴδια κίνηση· φίλησε εὐλαβικά 

μιά πέτρα δίπλα στόν παραστάτη τῆς 

θύρας. 

Μιά γερόντισσα ἀπό τό χωριό κατά τύχη 

εἴχε ἔλθει νωρίτερα στό ναό καί περίμενε 

σέ μιάν ἄκρη στό σκοτάδι· δέ φανερώθηκε 

μήπως καί τρομάξει τόν ἱερέα. Εἶδε ὅμως 

ὅλο τό παράξενο φέρσιμό του· καί ἀφοῦ κατόπιν 

μπῆκε στό ναό καί προσκήνυσε, φίλησε 

τό χέρι τοῦ ἱερέως, πού στεκόταν στό 

ἀναλόγι ν’ ἀνοίξει τά βιβλία, καί τόν ρώτησε 

γιατί φιλοῦσε τίς πέτρες τῆς Ἐκκλησίας. 

Καί ὁ ἱερεύς μέ συγκίνηση τῆς εἶπε: 

«Αὐτές οἱ πέτρες, γερόντισσα, φυλάττουν 

τή ζωή μας. Βαστάζουν τήν Ἐκκλησία μας 

κι αὐτή σάν οὐρανός μᾶς σκεπάζει». 

Μέσα σ’ αὐτό τό Ναό 

εἶναι ὁ Χριστός στό ἅγιο 

ἀρτοφόριο πάνω στήν 

τράπεζα, εἶναι τό Εὐαγγέλιο, 

ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, 

εἶναι τά ἱερά βιβλία μέ 

τίς προσευχές, τό ψαλτήρι, 

ἡ ὀχτώηχος, τό 

Ὡρολόγιο, ὁ Ἀπόστολος, 

εἶναι οἱ εἰκόνες τῶν 

ἁγίων, ὁ Σταυρός, ἡ Παναγία, 

τά δισκοπότηρα 

καί τά πετραχήλια, τά 

λιβάνια καί τά κεριά, τό 

ἅγιο Μύρο καί τά στέφανα, 

τό Εὐχολόγιο κι οἱ 

ἁγιαστοῦρες. Ἐδῶ μαζευόμαστε 

ὅλοι τίς Κυριακές 

καί τίς γιορτές· 

ἐδῶ νά βαπτιστοῦμε, 

ἐδῶ νά μυρωθοῦμε, ἐδῶ νά κοινωνήσουμε, 

ἐδῶ νά παντρέψουμε τά παιδιά μας, ἐδῶ 

να διαβάσουμε τίς ψυχές τῶν δικῶν μας. 

Ἐδῶ νά ἐξομολογηθοῦμε τ’ ἁμαρτήματά 

μας. Ἐδῶ ὀνομάζουμε τό Θεό Πατέρα. 

Ἐδῶ γινόμαστε παιδιά τοῦ Θεοῦ κι ἀδέλφια 

μεταξύ μας. 

Ἀπ’ ἐδῶ, ποιός ξέρει; ἵσως κάποια στιγμή 

ἀνέβουμε ὅλοι μαζί στόν οὐρανό, ὅταν 

φωνάξει ὁ ἀρχάγγελος καί ἠχήσει ἡ σάλπιγγα 

τοῦ Θεοῦ. Γιατί σοῦ φαίνεται παράξενο 

πού προσκυνοῦσα τίς πέτρες πού 

κρατοῦν τήν Ἐκκλησιά μας; Αὐτές οἱ πέτρες 

κρατοῦν τή ζωή μας».

Ἡ ἐπανάσταση τοῦ 1878 στήν Κρήτη 

καί ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέπας 

Μιχαήλ Γ. Καβουλάκη 

Eκατό τριάντα χρόνια συμπληρώνονται 

ἐφέτος ἀπό τήν ἐπανάσταση 

τοῦ 1878 στήν Κρήτη καί τή 

Σύμβαση τῆς Χαλέπας. Ἡ ἔκρηξη τοῦ 

ρωσοτουρκικοῦ πολέμου τόν Ἀπρίλιο 

τοῦ 1877 ἦταν μιά καλή εὐκαιρία γιά τήν 

ὀργάνωση ἐπαναστατικοῦ κινήματος 

στήν Κρήτη καί πρός αὐτήν τήν κατεύθυνση 

ἄρχισαν νά στρέφονται οἱ ὑπόδουλοι 

κάτοικοι τοῦ νησιοῦ. 

Τά μέσα τοῦ Ἰουλίου 1877 στίς περιοχές 

τῆς ∆υτικῆς Κρήτης εἶχαν συγκεντρωθεῖ 

οἱ περισσότεροι πολιτικοί καί στρατιωτικοί 

ἡγέτες, γιά νά καταστρώσουν 

κοινά σχέδια πολιτικῆς καί ἔνοπλης 

δράσεως. Γιά τόν σκοπό αὐτόν ἐκλέχτηκε 

μία 24μελής Ἐπιτροπή, γιά νά 

συντονίζει τίς ἐνέργειες σέ ὁλόκληρη τή 

Μεγαλόνησο. 

Στήν Ἀθήνα ἱδρύθηκε «Τό Κρητικόν 

Κέντρον», μέ πρόεδρο τόν τραπεζίτη 

Μάρκο Ρενιέρη καί μέλος του τόν Ἰωάννη 

Ζυμβρακάκη, καί ἄρχισε ἡ συγκέντρωση 

ὅπλων καί ἐφοδίων γιά τήν 

Κρήτη, ὅπου εἶχαν ἤδη δημιουργηθεῖ 

τρία ἐπαναστατικά κομιτάτα, στόν Βάμο, 

στά Χανιά καί τό Ρέθυμνο. 

Τόν Αὔγουστο τοῦ 1877 τό ἐπαναστατικό 

κομιτάτο τῶν Χανίων ἐξέλεξε 

μία Μεταπολιτευτική Ἐπιτροπή μέ ἕδρα 

τήν Κράπη καί ἀργότερα οἱ ἀντιπρόσωποι 

ὅλων τῶν κομιτάτων ἀποφάσισαν 

νά συγκαλέσουν Παγκρήτια Ἐπαναστατική 

Συνέλευση στό χωριό Φρέ 

Ἀποκορώνου γιά τήν ἐκλογή Προεδρείου. 

 

Ἡ διαφαινόμενη ὡστόσο ἧττα τῆς 

Τουρκίας κατά τόν ρωσοτουρκικό πόλεμο 

προσδιόρισε καί τή στάση τῆς 

Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως. 

Ὁ Χαρ. Τρικούπης, Ὑπουργός Ἐξωτερικῶν 

στήν Οἰκουμενική Κυβέρνηση 

Κουμουνδούρου, δήλωσε στίς 27 ∆εκεμβρίου 

1877 ὅτι ἡ Ἑλλάδα θά ὑποστήριζε 

ἐνεργῶς τήν κρητική ἐπανάσταση. 

Στό μεταξύ ἡ ταχεία κατάρρευση τοῦ 

τουρκικοῦ μετώπου ἔδωσε τό σύνθημα 

τῆς καθόδου στήν Κρήτη τῶν ἐξόριστων 

ὁπλαρχηγῶν. 

Πρῶτος ἔφθασε ὁ Χατζη-Μιχάλης 

Γιάνναρης, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε ὡς γενικός 

ἀρχηγός Κυδωνίας καί ἀκολούθησαν 

οἱ ὁπλαρχηγοί ∆υτ. Κρήτης Γ. Κορκίδης, 

Λεων. Μπογιαντζόγλου, Κ. Κριάρης. 

Ἀ. Σκαλίδης, ὁ ἱερομόναχος Παρθένιος 

Περίδης καί ἄλλοι. 

Ἀνάλογες κινητοποιήσεις παρατηρήθηκαν 

καί στίς Ἀνατολικές Ἐπαρχίες 

κάτω ἀπό τή Γενική Ἀρχηγία τοῦ Μιχ. 

Κόρακα. 

Στίς ἀρχές τοῦ Ἰανουαρίου 1878 ὅλα 

πλέον ἦταν ἕτοιμα γιά τήν ἐξέγερση, 

ὁπότε καί συγκροτήθηκε στό Φρέ ἡ 

«Παγκρήτιος Ἐπαναστατική Συνέλευσις» 

μέ πλήρης ἀντιπροσώπευση. 

Ἀπό τήν τουρκική πλευρά οἱ κλιμακούμενες 

ἐπαναστατικές κινήσεις εἶχαν 

ἀνησυχήσει σοβαρά τήν Ὑψηλή Πύλη. 

Ἀπασχολημένη ἡ Τουρκία στόν πόλεμο 

μέ τή Ρωσία δέν ἦταν σέ θέση νά στείλει 

δυνάμεις στήν Κρήτη καί προτίμη-


σε, μέ ὑπόδειξη τῆς Ἀγγλίας, νά καταφύγει 

στήν πολιτική τοῦ συμβιβασμοῦ 

καί τῶν ὑποσχέσεων. 

Στά μέσα ∆εκεμβρίου τοῦ 1877 ἡ 

Τουρκία ἀποφάσισε νά στείλει στή Μεγαλόνησο 

δύο ἀπεσταλμένους της, τόν 

Χριστιανό Κωστή Ἀδοσίδη πασά, ἄλλοτε 

διοικητή τοῦ Λασιθίου, καί τόν τουρκοκρητικό 

Σελήμ ἐφέντη, οἱ ὁποῖοι 

ἀνέλαβαν νά διαπραγμετευθοῦν μέ 

τούς Κρῆτες καί νά προτείνουν νέες παραχωρήσεις 

καί προνόμια στόν Ὀργανικό 

Νόμο τοῦ 1868. 

Ὕστερα ἀπό μακρές 

διαβουλεύσεις ἡ Συνέλευση 

τῶν Κρητῶν 

ἀπέρριψε τίς τουρκικές 

προτάσεις καί ἀνέθεσε 

στόν Ἰ. Τσουδερό νά συντάξει 

τήν ἀπάντηση, ἡ 

ὁποία περιελάμβανε 

τούς ἀκόλουθους ὅρους: 

1) Νά κηρυχθεῖ ἡ Κρήτη 

αὐτόνομη ἡγεμονία, φόρου 

ὑποτελής στόν 

Σουλτάνο καί 2) Ὁ διοικητής 

νά εἶναι Χριστιανός 

καί νά ἐκλέγεται μέ 

τήν ἐγγύηση τῶν Μ. ∆υνάμεων. 

Ὁ Ἀδοσίδης ζήτησε 

δεκαήμερη προθεσμία νά διαβιβάσει 

στήν Κωνσταντινούπολη τίς προτάσεις 

τῶν Κρητῶν, προθεσμία πού 

παρῆλθε χωρίς ἀπάντηση. 

Ἔτσι ἄρχισε ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1878 

πρῶτα στή ∆υτική Κρήτη καί σύντομα 

ἐπεκτάθηκε καί στίς ἀνατολικές ἐπαρχίες. 

Οἱ Τοῦρκοι τῆς ὑπαίθρου ἄρχισαν 

νά ἐγκαταλείπουν τά σπίτια τους καί νά 

καταφεύγουν στά φρούρια. 

Μέχρι τά τέλη Μαρτίου 1878 ὁλόκληρη 

ἡ Κρήτη βρισκόταν κάτω ἀπό τόν 

ἔλεγχο τῶν ἐπαναστατῶν, ἐκτός ἀπό τά 

φρούρια τῆς Ἱεραπέτρας, τῆς Σπιναλόγκας, 

τοῦ Ἡρακλείου, τοῦ Ρεθύμνου, 

τοῦ Ἰτζεδίν τῶν Χανίων, τῆς Κισάμου 

καί τῆς Γραμπούσας. 

Μετά τήν ἧττα τῆς Τουρκίας στόν 

ρωσοτουρκικό πόλεμο μέ τόν ἀριθμό 15 

τῆς Συνθήκης τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, 

Φεβρουάριος 1878, ἡ Ὑψηλή Πύλη ὑποχρεωνόταν 

σέ πλήρη ἐφαρμογή τοῦ 

Ὀργανικοῦ Νόμου τοῦ 1868. 

Τόν Ἰούλιο τοῦ 1878 οἱ Πρόξενοι τῶν 

Μ. ∆υνάμεων στήν 

Κρήτη ἐπέβαλαν ἀνακωχή, 

μέ τήν ὑπόσχεση 

ὅτι τό Κρητικό Ζήτημα 

θά ἀπασχολοῦσε τό συνέδριο 

τοῦ Βερολίνου. 

Μέ τό ἄρθρο 23 τῆς 

Συνθήκης τοῦ Βερολίνου 

(1/13 Ἰουλίου 

1878) ἡ Τουρκία: «ὑπεχρεοῦτο 

νά ἐφαρμόσει 

ἀνελλιπῶς τόν Ὀργανικόν 

Νόμον μετά τήν τροποποίησιν 

τῶν διατάξεων 

ἐκείνων, αἵτινες ἤθελον 

κριθεῖ δίκαιαι». 

Ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέπας 

Ἀμέσως μετά τόν τερματισμό τῶν 

ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου τοῦ Βερολίνου 

ἡ ἀγγλική διπλωματία κινήθηκε ταχύτατα, 

γιά νά πετύχει τήν εἰρήνευση 

τῆς Κρήτης. 

Στά μέσα Αὐγούστου τοῦ 1878 ἡ Τουρκία, 

κατά σύσταση τῆς Ἀγγλίας, ἔστειλε 

δύο ἀπεσταλμένους στήν Κρήτη, τόν 

Γαζή Ἀχμέτ Μουχτάρ πασά καί τόν Σελήμ 

ἐφέντη, οἱ ὁποῖοι μαζί μέ τόν Γενικό 

∆ιοικητή Κρήτης Κωστή Ἀδοσίδη πασά 

καί τόν Ἄγγλο Πρόξενο στά Χανιά Σάν- 

Ὁ Καπετάν Μιχαήλ Κόρακας.


δουιθ ἔπειθαν τή Γενική Συνέλευση 

τῶν Κρητῶν νά ὑποδείξει ἀντιπροσώπους 

γιά συνομιλίες, μέ ἀντικείμενο τήν 

τροποποίηση τοῦ περίφημου Ὀργανικοῦ 

Νόμου τοῦ 1868. 

Μετά ἀπό διαπραγματεύσεις σκληρές 

καί ἐπίμονες, πού κράτησαν δύο μῆνες, 

ὑπογράφτηκε τελικά στίς 3 Ὀκτωβρίου 

1878 ἡ γνωστή Σύμβαση τῆς Χαλέπας 

(ἀπό τό ὁμώνυμο προάστιο τῶν Χανίων), 

ἡ ὁποία ἐπικυρώθηκε 

μέ σουλτανικό 

φιρμάνι στίς 9 Νοεμβρίου 

1878. 

Ἡ Σύμβαση ἀποτελοῦνταν 

ἀπό 16 ἄρθρα 

καί 6 Εἰδικές ∆ιατάξεις. 

Οἱ κυριότερες διατάξεις 

της μποροῦν νά 

συνοψισθοῦν ὡς ἑξῆς: 

1) Ὁ Γενικός ∆ιοικητής 

Κρήτης θά μποροῦσε 

νά εἶναι καί Χριστιανός 

καί ἡ θητεία 

του ὁριζόταν γιά πέντε 

χρόνια, μέ δυνατότητα 

ὅμως ἀνανέωσης. 

2) Ὁ Γενικός ∆ιοικητής 

θά εἶχε καί ἕνα 

σύμβουλό του ἀπό τό 

ἀντίθετο θρήσκευμα. 

3) Οἱ Χριστιανοί πληρεξούσιοι στή Γενική 

Συνέλευση ὁρίζονταν σέ 49, ἔναντι 

31 Μουσουλμάνων. 

4) Ἱδρυόταν Κρητική Χωροφυλακή. 

5) Ἀναγνωριζόταν ἡ ἑλληνική ὡς 

ἐπίσημη γλώσσα τῶν δικαστηρίων καί 

τῆς Γενικῆς Συνέλευσης. Μόνο τά ἐπίσημα 

πρακτικά, οἱ ἀποφάσεις τῶν δικαστηρίων 

καί ἡ ἐπίσημη ἀλληλογραφία 

θά συντάσσονταν καί στίς δύο 

γλῶσσες. 

6) Γιά νά ἐπικρατήσουν εἰρηνικές 

συνθῆκες διαβίωσης, δόθηκε γενική 

 

ἀμνηστία. 

7) Προβλεπόταν προσωρινή ἀπαλλαγή 

ἀπό ὁρισμένους φόρους. 

8) Ἐπιτρεπόταν ἡ ἵδρυση φιλολογικῶν 

συλλόγων καί ἡ ἔκδοση ἐφημερίδων. 

Χωρίς ἀμφιβολία ἡ Σύμβαση τῆς Χαλέπας 

ἀπεῖχε πολύ ἀπό τούς στόχους 

πού εἶχαν θέσει οἱ Κρητικοί, ὅταν ἄρχισαν 

τόν ἔνοπλο ἀγώνα τους. 

Παρόλο πού τό νέο 

κείμενο δέν παραχωροῦσε 

καθεστώς αὐτονομίας, 

οὔτε διασφάλιζε 

στούς Χριστιανούς προνόμια 

στή διοίκηση ἀνάλογα 

μέ τήν ἀριθμητική 

τους ἰσχύ, ἐντούτοις 

ἀποτελοῦσε ἕνα θετικό 

βῆμα πρός τή σταδιακή 

διαμόρφωση ἑνός καθεστῶτος 

αὐτοδιοικήσεως. 

Βιβλιογραφία: 

1) Βασιλείου Ψιλλάκη, 

Ἱστορία τῆς Κρήτης, τόμος ΙV. 

2) Ἐλευθερίου Πρεβελάκη, 

Τό καθεστώς τῆς Χαλέπας 

Ὁ Χατζη-Μιχάλης Γιάνναρης. καί τό φιρμάνι τοῦ 1889. 

3) Θεοχάρη ∆ετοράκη, Ἱστορία 

τῆς Κρήτης, 1990. 

4) Γεωργίου Ρούσσου, Νεώτερη ἱστορία τοῦ 

ἑλληνικοῦ ἔθνους, τόμος ∆´, ἔκδοση 1975. 

5) Ἰ. Μουρέλου, Ἱστορία τῆς Κρήτης, τόμος Γ´. 

6) William Millet, Ἡ Τουρκία καταρρέουσα. Ἡ 

ἱστορία τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας ἀπό τό ἔτος 

1801 ἕως τό 1913. 

7) Τάσου Βουρνᾶ, Ἡ ἱστορία τῆς νεώτερης καί 

σύγχρονης Ἑλλάδας, 1997. 

8) Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, 5ος τόμος- 

Ἑλληνικά Γράμματα. 

9) Ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, Ἐκδοτική 

Ἀθηνῶν, τόμος ΙΕ´.

Οἱ Μυροφόρες γυναῖκες 

κατά την πατερική παράδοση 

Ἀποστόλου Μπουρνέλη, 

Ἀν. Καθηγητῆ Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης 

Oὅρος «Μυροφόρος» προέρχεται 

ἐκ τοῦ φέρω καί μῦρα καί σημαίνει 

ὁ φέρων, ὁ κομίζων 

μῦρα. Μυροφόροι «καλοῦνται, αἱ εὐσεβεῖς 

ἐκεῖναι γυναῖκες αἵτινες συνακολουθήσασαι 

αὐτῷ, τῷ Ἰησοῦ ἀπό τῆς Γαλατίας, 

μέχρι τοῦ τάφου καί παραμείνασαι 

πισταί εἰς τήν διδασκαλίαν αὐτοῦ, 

προσῆλθον ἐπί τό μνῆμα, ἵνα ἀλείψωσι 

τό σῶμα τοῦ Ἰησοῦ διά μύρων ἀψηφήσασαι 

πάντα κίνδυνον» 1 . 

Ὁ ἀριθμός τῶν Μυροφόρων γυναικῶν, 

σύμφωνα μέ τίς Εὐαγγελικές 

μαρτυρίες τίς ὁποῖες γνωρίζουμε, ἦταν 

μεγάλος 2 . Ἀπό αὐτές ἐπώνυμα μᾶς εἶναι 

γνωστές ἑπτά: 

1. Μητέρα Ἰακώβου 

Ἡ Μαρία, μητέρα τοῦ Ἰακώβου, ὅπως 

τήν ἀναφέρει ὁ μύστης τοῦ πνεύματος 

Ἰωάννης Χρυσόστομος, εἶναι ἡ Θεοτόκος 

3 . Στά εὐαγγελικά κείμενα παρουσιάζεται 

καί ὡς μητέρα Ἰακώβου καί 

Ἰωσῆ 4 , ὡς Μαρία Ἰωσῆ 5 καί ὡς ἄλλη 

Μαρία 6 . Ὅπως γνωρίζουμε ὁ Ἰάκωβος 

καί Ἰωσῆς ἦσαν γυιοί τοῦ Ἰωσήφ τοῦ 

μνήστορος προερχόμενοι ἀπό τόν 

πρῶτο του γάμο. Ἡ μητέρα τοῦ Κυρίου 

μας ἀνῆκε στήν ὁμάδα τῶν μυροφόρων 

γυναικῶν, ἦταν παρούσα στήν σταύρωση 

καί τόν ἐνταφιασμό τοῦ Υἱοῦ της, 

καθώς ἐπίσης ἦταν ἐκείνη πού μαζί μέ 

τή Μαρία τή Μαγδαλινή ἐπισκέφθηκε 

τό μνημεῖον «ὄρθρου βαθέος». 

Ὁ Γρηγόριος Παλαμᾶς ὑποστηρίζει ὅτι 

πρώτη ἀπό ὅλες τίς Μυροφόρες ἦλθε 

στόν τάφο ἡ Θεοτόκος, τή στιγμή πού 

γινόταν ὁ σεισμός καί εὐαγγελιστής τῆς 

ἀναστάσεως ἦταν ὁ γνώριμος σέ αὐτήν 

ἀρχάγγελος Γαβριήλ. Πρώτη ἐκείνη εἶδε 

καί ἀναγνώρισε τόν γλυκύτατο Υἱό της, 

τοῦ ὁποίου τά πόδια οἰκονομικῶς 

ἄγγιξε καί προσκύνησε. 

Σέ σχετικό λόγο του λέγει: «Ὡς δέ 

συμβάλλω τε καί συνάγω παρά τῶν 

εὐαγγελιστῶν ἁπάντων, καθά καί 

τοῦτο προεῖπον, πρώτη πάντων ἡ Θεοτόκος 

ἦλθεν ἐπί τόν τοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ 

τάφον, τήν Μαγδαληνήν Μαρίαν ἐπαγομένη… 

Καθάπερ δέ τό εὐαγγέλιον τῆς 

ἀναστάσεως μετά τῆς Μαγδαληνῆς Μαρίας 

ἡ Θεοτόκος παρά τοῦ ἀγγέλου 

ἀκούσασα μόνη συνῆκε τῶν εἰρημένων 

τήν δύναμιν, οὕτω καί μετά τῶν ἄλλων 

γυναικῶν, ὑπαντήσασα τῷ Υἱῷ καί 

Θεῷ, πρώτη τῶν ἄλλων ἁπασῶν καί 

εἶδε καί ἐπέγνω τόν ἀναστάντα καί 

προσπεσοῦσα τῶν αὐτοῦ ἥψατο ποδῶν 

καί ἀπόστολος αὐτοῦ πρός τούς Ἀποστόλους 

ἐγένετο» 7 . 

Ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἀποδέχεται 

τήν ἄποψη τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾶ 

λέγοντας ὅτι «ἡ Παναγία 

Παρθένος ἔπαθεν εἰς τό πάθος τοῦ Υἱοῦ 

της περισσότερον ἀπό ἐκεῖνο πού ἔπαθαν 

ὅλα ὁμοῦ τά κτίσματα» καί ὅτι «ἡ 

λύπη της δέν εὑρίσκει ἄλλην παρόμοιαν 

διά νά συγκριθῇ, πάρεξ τήν 

λύπην ὅπου ἐδοκίμασεν ὁ ἡγαπημένος 

της Ἰησοῦς» 8 . Γι’ αὐτό καί πρώτη ἐθεώρησε 

τήν ἀνάσταση τοῦ Υἱοῦ της, ἔπιασε 

μέ ἄκρα εὐλάβεια καί ἀγάπη τούς ἁγίους 

του πόδας καί τούς προσκύνησε. 

«Καί ὅταν αὐτή πρώτη ἐθεώρησε τήν


ἀνάστασιν τοῦ Υἱοῦ της! ὤ πόσον 

εὐφράνθη, ὅταν πλησιάζουσα εἰς τόν 

ἀγαπητόν της Ἰησοῦν ἔπιασε μέ ἄκραν 

εὐλάβειαν καί ἀγάπην τούς ἁγίους του 

πόδας καί τούς ἐπροσκύνησε! Καί ὅταν 

εἶδε γεμάτα ἀπό θεῖον φῶς καί ἀπό τῆς 

ἀναστάσεως τά μέλη τοῦ γλυκυτάτου 

της Υἱοῦ, τά ὁποῖα πρό ὀλίγου ἦσαν καταξεσχισμένα, 

ὅλα ἄτιμα καί ἀνείδεα! 

Μάλιστα δέ ἐξαιρέτως πόσον ἐχάρη, 

ὅταν ἤκουσεν ἀπό τό θεῖον σῶμα τοῦ 

Υἱοῦ της τόν χαροποιόν ἐκεῖνον λόγον 

ὅπου τῆς εἶπε τό 

χαῖρε. Μολονότι καί ὁ 

Εὐαγγελιστής Ματθαῖος 

ἀναφέρει, ὅτι 

ἦτο μαζί της καί ἡ 

Μαγδαληνή Μαρία 

καί ἔπιασε καί αὐτή 

τούς πόδας τοῦ Κυρίου 

καί τό χαῖρε καί 

αὐτή ἤκουσε, μέ σκοπόν 

διά νά μή ἀμφιβάλλεται 

ἡ ἀνάστασις 

τοῦ Κυρίου μαρτυρουμένη 

ἀπό μόνην τήν 

θείαν μητέρα του διά 

τήν φυσική οἰκειότητα» 

9 . 

2. Μαρία Μαγδαληνή 

Ἡ Μαρία ἡ Μαγδαληνή, 

ἡ ὁποία εἶχε ἰδιαίτερους 

λόγους νά ἀκολουθεῖ τόν 

Κύριο, διότι μέ τόν τρόπο αὐτό ἐξέφρασε 

τά εὐγνώμονα αἰσθήματά της, 

ἐπειδή μέ τή θεία ἐξουσία του τήν εἶχε 

λυτρώσει ἀπό τήν τυραννία τῶν πονηρῶν 

πνευμάτων 10 . Σύμφωνα μέ τούς 

Θεοφύλακτο Βουλγαρίας καί Εὐθύμιο 

Ζιγαβηνό ὁ Χριστός τήν ἀπήλλαξεν ἀπό 

ἑπτά 11 δαιμόνια πού καταδυνάστευαν 

τή ζωή της. Ἡ ἐπωνομασία της «Μαγδαληνή» 

ὀφείλεται προφανῶς εἰς τό 

ὄνομα τοῦ τόπου γεννήσεώς της, τῶν 

Μαγδάλων δηλαδή, κειμένου στή Γαλιλαία, 

κοντά στήν Τιβεριάδα 12 . Μαζί μέ 

τήν Παναγία Μητέρα ἐπισκέπτεται τόν 

τάφο τοῦ Κυρίου. Ἐκεῖ ἀκούει τό χαρούμενο 

μήνυμα τῆς ἐγέρσεως τοῦ Χριστοῦ 

ἀπό τό στόμα τοῦ ἀρχάγγελου 

Γαβριήλ. Ἀμέσως μεταφέρει αὐτό στούς 

Ἀποστόλους Πέτρο καί Ἰωάννη. Ἡ παρουσία 

τοῦ Ἀγγέλου, καί τά λόγια του 

«μή φοβεῖσθε», ἔχουν ὡς σκοπό νά 

ἐμψυχώσουν τίς δύο μυροφόρες γυναῖκες, 

ὥστε νά δεχθοῦν 

στή συνέχεια μέ 

πραότητα τό ἐλπιδοφόρο 

μήνυμα τῆς 

Ἀναστάσεως καί νά τό 

μεταδώσουν στήν 

ἀπελπισμένη ἀνθρωπότητα 

13 . 

Μετά τό χαρμόσυνο 

ἄγγελμα «Χριστός 

Ἀνέστη» ἡ Μαρία Μαγδαληνή 

ἐπιστρέφει 

καί κάθεται ἐπί τοῦ 

τάφου, ὅπου ἐμφανίζεται 

ὁ Ἀναστάς Κύριος. 

Τότε ἐκείνη 

τρέχει νά ἀσπαστεῖ τά 

πόδια του, νομίζοντας 

ὅτι ὁ Χριστός συνεχίζει 

τό ἐπίγειο ἔργο 

του. Τά λόγια του «μή 

μοῦ ἅπτου, πορεύου 

δέ πρός τούς ἀδελφούς μου καί εἰπέ 

αὐτοῖς, ἀναβαίνω πρός τόν πατέρα μου 

καί πατέρα ἡμῶν καί Θεόν μου καί 

Θεόν ἡμῶν» 14 , ἀνακόπτουν τήν ὁρμή 

τῆς Μαρίας καί δημιουργοῦν στή σκέψη 

της ἕνα βαθύτερο προβληματισμό. 

Κατά τόν Εὐθύμιο Ζιγαβηνό ὁ Χριστός 

ἀκόμα καί τήν ὥρα ἐκείνη διδάσκει μέ 

τόν τρόπο του τή Μαρία. «Ὥρμησε γάρ 

ἅψασθαι τῶν ποδῶν αὐτοῦ, ὡς εἰώθει. 

Κωλύει δέ αὐτήν προσφέρεσθαι αὐτῷ


τοῦ λοιποῦ, καθώς τό πρότερον, θειοτέρας 

ἤδη τῆς σαρκός αὐτοῦ γενομένης… 

Τοῦτο εἶπε δι’ οὐδέν ἕτερον, ὡς ὁ Χρυσόστομος 

φησίν, ἤ μόνον ἵνα γνῷ ὅτι 

ὑψηλότερός ἐστι καί αἱδεσιμώτερος. Ὁ 

γάρ μετά τοῦ σώματος σπεύδων ἀναβαίνειν 

πρός τόν Πατέρα καί Θεόν πρόδηλον 

ὅτι τό τοῦ σώματος ἐπίκηρον 

ἀπεβάλετο». 

3. Μαρία τοῦ Κλωπᾶ - Μητέρα Ἰακώβου 

καί Ἰωάννου - Σαλώμη - Ἰωάννα - 

Σουσάννα 

Ἡ Μαρία τοῦ Κλωπᾶ 

εἶναι ἐξαδέλφη 16 τῆς 

Παναγίας, παιδί τοῦ 

πατέρα της Ἰωακείμ 

ἀπό τήν πρώτη του γυναίκα, 

τήν ὁποία εἶχε 

λάβει ἐξ’ αἰτίας τοῦ 

ἀποθανόντος ἀδελφοῦ 

του. Κατ’ ἄλλους ἡ 

Μαρία τοῦ Κλωπᾶ 

εἶναι σύζυγος 17 τοῦ 

Κλωπᾶ τοῦ ἀδελφοῦ 

τοῦ Ἰωσήφ, δηλαδή 

συννυφάδα «ἀδελφή» 

τῆς Παρθένου Μαρίας, 

γιατί κατά τήν Ἰουδαϊκή 

παράδοση, οἱ γυναῖκες 

τῶν ἀδελφῶν, 

ὀνομάζονται ἀδελφές. 

Ἡ μητέρα τῶν μαθητῶν Ἰακώβου καί 

Ἰωάννου 18 υἱῶν Ζεβεδαίου, ἦταν πιστή 

ἀκόλουθος τοῦ Κυρίου, γιατί φανταζόταν 

αὐτόν ὡς ἕνα πολιτικό ἄρχοντα, ὁ 

ὁποῖος θά ἐλευθέρωνε τούς ὁμοεθνεῖς 

της ἀπό τή Ρωμαϊκή δουλεία καί θά 

ἔδινε στά παιδιά της ἐπίγειες ἐξουσίες. 

Ἡ Σαλώμη 19 ἦταν ἡ κόρη τοῦ Ἰωσήφ 

τοῦ μνήστορος ἀπό τήν πρώτη τοῦ γυναίκα. 

Ἡ Ἰωάννα 20 ἦταν σύζυγος τοῦ 

Χουζᾶ, ἐπιτρόπου τοῦ βασιλέως Ἀντίπα. 

Ἡ Σουσάννα 21 εἶναι ἡ ἕβδομη καί τελευταία 

ἐπώνυμη μυροφόρα γιά τήν 

ὁποία δέν ἔχουμε στή διάθεσή μας περισσότερα 

στοιχεῖα. 

Κατά τόν μελιστάλακτο ρήτορα 

Ἰωάννη Χρυσόστομο τό γυναικεῖο 

γένος διακρίνεται γιά τή λεπτότητα 22 

τῶν αἰσθημάτων του καί τόν πλοῦτον 

τοῦ ψυχικοῦ του κόσμου. Τά αἰσθήματα 

τῶν μυροφόρων γυναικῶν εἶναι πηγαῖα 

καί ἐκδηλώνονται στίς πιό κρίσιμες 

στιγμές τῆς ζωῆς τοῦ Κυρίου. Τήν 

ὥρα κατά τήν ὁποία οἱ μαθητές ἔχουν 

τρομοκρατηθεῖ ἐξ αἰτίας τῶν γεγονότων 

τοῦ πάθους, τότε 

ἐκεῖνες τολμοῦν αὐτό 

πού ὑπερβαίνει τήν 

ἀνθρώπινη διάνοια. 

Τότε ἀκριβῶς πού 

ἔχει μεσολαβήσει ἡ 

προδοσία τοῦ Ἰούδα, 

ἡ ἄρνηση τοῦ Πέτρου, 

ἡ ἐγκατάλειψη τοῦ 

Ἰησοῦ στό μῖσος τῶν 

ἀρχόντων καί στό 

φανατισμό τοῦ 

ὄχλου, τότε ἐκεῖνες οἱ 

ἄσημες γυναῖκες θά 

δείξουν τή βαθιά 

πίστη καί τήν περισσή 

ἀφοσίωσή 

τους 23 . Ἀφοῦ ἀγοράζουν 

πολύτιμα μύρα 

ξεκινοῦν ὄρθρου βαθέος 

μέ προορισμό τόν Πανάγιο Τάφο 

καί μέ σκοπό νά μυρώσουν, νά ἀλείψουν 

τό σῶμα τοῦ εὐεργέτου τους. Τήν 

τολμηρά ἐνέργεια αὐτή ἐπαινεῖ ὁ Ἱερός 

Χρυσόστομος λέγοντας. «Εἶδες γυναικῶν 

ἀνδρείαν; εἶδες φιλοστοργίαν; 

εἶδες μεγαλοψυχίαν τήν ἐν τοῖς χρήμασι, 

τήν μέχρι θανάτου; Μιμησώμεθα 

τάς γυναῖκας οἱ ἄνδρες» 24 . Καί ὁ ὑμνογράφος 

θά ὑπογραμμίσει «Τά μῦρα τῆς 

ταφῆς σου, αἱ γυναῖκες κομίσασαι, λαθραίως 

πρός τό μνῆμα παρεγέγοντο 

ὄρθριαι, τῶν Ἰουδαίων δειλιῶσαι τήν


αὐθάδειαν, καί στρατιωτῶν προορῶσαι 

τήν ἀσφάλειαν, ἀλλά φύσις ἀσθενής 

τήν ἀνδρείαν ἐνίκησεν, ὅτι γνώμη συμπαθής 

τῷ Θεῷ εὐηρέστησε» 25 . 

Καθώς οἱ μυροφόρες πλησιάζουν 

στόν τάφο «ἔλεγον πρός ἑαυτάς, τίς 

ἀποκυλίσει ἡμῖν τόν λίθον ἐκ τῆς θύρας 

τοῦ μνημείου» 26 . Πρός μεγάλη τους 

ἔκπληξη ὁ λίθος ἔχει ἀποκυλισθεῖ καί 

ἄγγελος ἀναγγέλει σ’ αὐτές τήν ἔνδοξη 

Ἀνάσταση. Χαρακτηριστική 

εἶναι ἡ ἀναφορά 

τοῦ ὑμνογράφου στό 

Πεντηκοστάριο. «Γέγονε 

δέ μηνυτής τῶν 

ἀγνοουσῶν γυναικῶν, 

ἐξαστράπτων Ἄγγελος, 

καί φάσκων πρός 

αὐτάς. Τί μετά θρήνων 

ζητεῖτε τόν ζῶντα, καί 

ζωοποιήσαντα τό γένος 

τῶν βροτῶν; ἐξηγέρθη 

Χριστός ὁ Θεός ἡμῶν, 

ἐκ νεκρῶν ὡς παντοδύναμος, 

παρέχων πᾶσιν 

ἡμῖν ἀφθαρσίαν καί 

ζωήν, φωτισμόν καί τό 

μέγα ἔλεος» 27 . 

Κατόπιν τούτων κατανοοῦμε 

ὅτι τό περιφρονημένο 

γυναικεῖο 

φῦλο στά πρόσωπα τῶν 

μυροφόρων γυναικῶν, 

τιμᾶται ἀφάνταστα ἀπό τόν Ἀναστάντα 

καί ἀξιώνονται ἐκεῖνες οἱ ταπεινές γυναῖκες 

νά γίνουν οἱ πρώτοι διαπρύσιοι 

κήρυκες 28 τῆς ἀναστάσεως, οἱ πρῶτοι 

ἀγγελιοφόροι τῆς καταργήσεως τῆς βασιλείας 

τοῦ Ἅδου, οἱ αὐτόπτες μάρτυρες 

τοῦ κενοῦ μνημείου, οἱ πρόδρομοι 29 

τῶν μετέπειτα ἁγίων γυναικῶν, οἱ 

ὁποῖες θά συρθοῦν στά ἱπποδρόμια, στά 

θέατρα τῶν Ἐθνικῶν, γιά νά στολίσουν 

τό μέτωπό τους μέ τό ἀμάραντο στεφάνι 

τῆς νίκης τοῦ μαρτυρίου. 

Εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ μυροφόρες γυναῖκες 

«εἶναι οἱ ἡρωΐδες τῆς ἀγάπης, 

μάρτυρες αὐτόπτες καί αὐτήκοοι τοῦ 

μοναδικοῦ γεγονότος τῆς Ἀναστάσεως 

καί Ἀναστημένου Χριστοῦ. Στίς ἡρωϊκές 

μορφές τῶν Μυροφόρων ὁ κόσμος 

τῶν γυναικῶν παίρνει τή μεγαλύτερη 

καί ὡραιότερη καταξίωση στό χῶρο τῆς 

θρησκείας καί τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. 

Πέφτει ὁ μῦθος γιά τήν δῆθεν ἀδυναμία 

τοῦ γυναικείου κόσμου, 

τά δέ φεμινιστικά 

κινήματα 

ὁλοκληρώνονται 

καί νοηματίζονται 

στίς μορφές τῶν 

Μ υ ρ ο φ ό ρ ω ν … 

Εἶναι οἱ ἀναμμένες 

καρδιές, οἱ ἡρωϊκές 

θεοκίνητες 

ὑπάρξεις, οἱ εὐαγγελίστριες, 

οἱ γεμάτες 

στοργή, 

θυσία, πίστη, 

ἐλπίδα, ἀγάπη, 

διακονία, ἡρωϊσμό, 

ἀφοσίωση, 

εὐσέβεια, οἱ μαχητικές 

καί ἀσυμβίβαστες… 

Ἡ ἐποχή 

μας ἀνήσυχη καί 

ταραγμένη, ὑλοκρατούμενη 

καί 

ὑλόμορφη, κάτω ἀπό μιά παγκόσμια 

ἀπειλή βίας καί ἀναρχίας, πολέμου καί 

κοσμογονικῶν μεταβολῶν, ἀπαιτεῖ ἡ 

γυναίκα νά σταθεῖ στό ὕψος τῶν ἡρωΐδων 

γυναικῶν τῆς ἱστορίας καί τῆς 

Ὀρθοδοξίας 30 . 

Κατόπιν τούτων νομίζουμε ὅτι εἶναι 

πασιφανές, ὅτι στήν ἐποχή μας χρειάζεται 

ὁ ἄνθρωπος νά λειτουργεῖ περισσότερο 

βιωματικά, ἐμπειρικά, ἀγαπητικά 

καί λιγότερο λογικά. Αὐτό δέν σημαίνει 

ἀπόρριψη τῆς λογικῆς, ἀλλά προβολή


τῆς πίστεως καί τοῦ πλησίον. Πάντων 

μέτρο ὀφείλουμε νά ἔχουμε τά πρόσωπα 

τῶν Ἁγίων καί ἐν προκειμένω, 

τῶν Ἁγίων Μυροφόρων γυναικῶν καί 

ὑπεράνω ὅλων τό Θεάνθρωπο, βάσει 

τοῦ ὁποίου ἡ ζωή μας θά νοηματοδοτεῖται, 

θά ἀνασταίνεται καί θά μυρίζει 

αἰωνιότητα. 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

1. Φίλη Λ., «Μυροφόροι», Θ.Η.Ε. 9, 215. 

2. Ματθ. 27, 55-56. Μάρκ. 15, 40-41. Λουκ. 23, 

55-56. Εἰς Ματθαῖον Ὁμιλ. 88, 2, PG 58, 777. Γρηγορίου 

Παλαμᾶ, Τῇ Κυριακῇ τῶν Μυροφόρων 

Ὁμιλ. 18, PG 151, 241. 

3. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ματθαῖον 

Ὁμιλ. 88, 2, PG 58, 777. 

4. Μάρκ. 15, 41, 47. 

5. Ματθ. 21, 1. 27, 56. 

6. Ἰωάν. 19, 25. 

7. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Τῇ Κυριακῇ…, ἔνθ. 

ἀνωτ. 241-248. 

8. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Πνευματικά Γυμνάσματα, 

Μελέτη ΛΒ΄, ἔκδ. Β´, Ρηγόπουλος, 

Θεσσαλονίκη 1971, σσ. 277-278. 

9. Αὐτόθι. 

10. Λουκ. 8, 2. Μάρκ. 15, 41, 49. 16, 9. Ματθ. 

27, 55. Ἰωάν. 19, 26. Τρεμπέλα Π., «Μαρία Μαγδαληνή», 

ΜΕΕ 16, 679. 

11. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Ἑρμηνεία εἰς 

τό κατά Μᾶρκον Εὐαγγέλιον, PG 123, 677C. 

Εὐθυμίου Ζιγαβηνοῦ, Ἑρμηνεία εἰς το κατά 

Μᾶρκον Εὐαγγέλιον PG 129, 848B. 

12. Πολάκη Π., Συζητήσεις περί τό ἀλάβαστρον 

τοῦ μύρου, Ἀλεξάνδρεια 1932, σσ. 8-9, 12, 

29. Βλ. καί Κουντουριώτου Σ. 

13. Ἱερά γεωγραφία ἤ γεωγραφία τῆς Παλαιστίνης, 

ἔκδ. Φέσκου, Ἀθῆναι 1949, σ. 34. 


Ὁμιλ. 89, 2, PG 58, 783. 

14. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ἰωάννην 

Ὁμιλ. 86, 1, PG 59, 468. Βλ. καί Μάρκ. 16,9. 

Ἰωάν. 20, 11-18. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Τῇ Κυριακῇ 

τῶν Μυροφόρων Ὁμιλ. 18, PG 151, 240. Μηναῖον 

Ἰουλίου, Συναξάριον Ὄρθρου ΚΒ΄, Ἀθήνα 

1967, σ. 57. Πρβλ. καί Σάκκου Σ., Ἡ ἔρευνα τῆς 

Γραφῆς, Θεσσαλονίκη 1969, σσ. 32-34. Ἀμβροσίου 

Ἀ., «Ὁ Ἰησοῦς ἐμφανίζεται στή Μαγδαληνή 

Μαρία», Πάνταινος 35 (1943) 237-239. 

15. Εὐθυμίου Ζιγαβηνοῦ, Ἑρμηνεία εἰς τό 

κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον PG 129, 1184. 

16. ∆αμασκηνοῦ Στουδίτου, Θησαυρός ∆αμασκηνοῦ, 

Εἰς τήν Κυριακή τῶν Μυροφόρων Λόγ., 

29, Θεσ/νίκη 1971, σσ. 436-437. καί Τρεμπέλα Π., 

«Μαρία Κλωπᾶ», ΜΕΕ 16, 679. 

17. Ἰωάν. 19, 26. Σιώτου Μ., Τό πρόβλημα τῶν 

ἀδελφῶν τοῦ Ἰησοῦ, Ἀθήνα 1956, σ. 76 ἑ. Πρβλ. 

καί Π.Α.Τ. «Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ», Θ.Η.Ε. 8, 725. 

18. Ματθ. 20, 20-23. 27, 56. 

19. Μάρκ. 15, 41. 16, 1. ∆αμασκηνοῦ Στουδίτου, 

Θησαυρός…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 436. Βλ. καί 

Ε.Γ.Π. «Σαλώμη», ΜΕΕ 21, 480. 

20. Λουκ. 8, 3. Σφακιανοῦ Α., «Αἱ γυναῖκες τῆς 

Καινῆς ∆ιαθήκης», Πάνταινος 9 (1937) 292-295. 

21. Λουκ. 8, 3. Βλ. καί Ε.Γ.Π. «Σουσάννα», ΜΕΕ 

22, 724. 

22. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς Ἰωάννην 

Ὁμιλ. 86, 1, PG 59, 467. 


Ὁμιλ. 88, 3, PG 58, 778. Βλ. καί Ἰωάννου ∆αμασκηνοῦ, 

Ὁμιλ. εἰς τό Ἅγιον Σάββατον 33, PG 99, 

636. Πρβλ. καί ∆ιονυσίου Μ., «Τά εὐγενῆ αἰσθήματα 

τῶν Μυροφόρων πρός τόν Σωτήρα», Πάνταινος 

32 (1940) 293. Νικολάου Μ., «Αἱ 

Μυροφόροι», Πάνταινος 26 (1934) 241. 


Ὁμιλ. 88, 3, PG 58, 778, Πρβλ. καί Καραντώνη Ἀ., 

«Γυναῖκες τοῦ Εὐαγγελίου» Ἐφημέριος 8 (1979) 

335. Μαρκουλάκη Ἀ., «Γυναῖκες Μυροφόρες», 

Ἀναγέννηση 30 (1991) 1835. Μπουρνέλη Ἀ., 

«Γυναῖκες πρῶτοι κήρυκες τῆς Ἀναστάσεως», 

Λυχνάρι 5 (1991) 1-2. 

25. Πεντηκοστάριον, Κυριακή Μυροφόρων, 

ἔκδ. Φῶς Ἀθήνα 1934, σ. 52. 

26. Μάρκ. 16, 3. Ἀθανασίου Μ., «Αἱ μυροφόραι 

γυναῖκες», Πάνταινος 40 (1948) 236. 

27. Πεντηκοστάριον…, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 48. 


Ὁμιλ. 89, 2, PG 784. Τοῦ αὐτοῦ, Εἰς τήν ἀνάληψιν 

τοῦ Κυρίου Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ Λογ. 2, 10, 

PG 52, 783. Μακαρίου Χρυσοκεφάλου, Εἰς τάς 

Ἁγ. Μυροφόρους Γυναῖκας, Λόγ. 9, Θεσσαλονίκη 

1989, σσ. 289, 297. Πρβλ. καί Ἠλιάδη Β., «Οἱ μορφές 

τῶν μυροφόρων βιβλικῶν γυναικῶν», 

Ἐφημέριος 23 (1964) 501. 

29. Γαλανάκη. Ἐ., «Ἡ γυναίκα στή θρησκεία», 

Ἀναγέννηση 2 (1948) 461. 

30. Καμηλάκη Χ., Μελετήματα εὐθύνης, Τόμ. 

Α΄, Ρέθυμνο 1997, σσ. 175, 177.

Ἰωάννης Καρδίτσης: Ὁ Γεραπετρίτης 

πλοίαρχος τοῦ Λάμπρου Κατσώνη 

Δημητρίου Λ. Παπαδάκη, 

φιλολόγου-τ. Λυκειάρχου 

Στίς 9 τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1787 ἡ 

αὐτοκράτειρα τῆς Ρωσίας Αἰκατερίνη 

Β´ ἡ Μεγάλη κήρυξε τό δεύτερο 

πόλεμο ἐναντίον τῆς Τουρκίας, 

ἔχοντας ὡς σύμμαχο της τόν αὐτοκράτορα 

τῆς Αὐστρίας Ἰωσήφ Β´. Ἡ 

Μεγάλη Αἰκατερίνη διακήρυττε 

ὅτι σκεπτόταν νά διαλύσει τήν 

τουρκική αὐτοκρατορία καί νά 

ἀνασυστήσει τή βυζαντινή μέ 

αὐτοκράτορα τόν ἐγγονό της 

Κωνσταντίνο. Μάλιστα λίγους 

μῆνες ἀργότερα, στίς 17 τοῦ Φεβρουαρίου 

τοῦ 1788, ἡ αὐτοκράτειρα 

μέ ἔντυπη προκήρυξή της 

πρός τούς Ἕλληνες τόνιζε: 

«ὁπλισθῆτε ὁμοψύχως, ἵνα 

ἀνασταθῇ ἡ καταβεβλημένη ὑμῶν τύχη. Αἱ 

γάρ ναυτικαί ἡμῶν δυνάμεις παραγίγνονται 

ὑμῖν εἰς τοῦτο συνεργῆσαι». (Εἰκ. 1). 

Τήν ἐποχή αὐτή στήν καρδιά τῶν Ἑλλήνων 

ὑπῆρχε πικρία καί δυσπιστία πρός τούς 

ὁμόθρησκούς τους Ρώσους. Καί ἦταν τοῦτο 

φυσικό. Οἱ πομπώδεις διακηρύξεις καί 

ὑποσχέσεις τῆς Αἰκατερίνης Β´, τίς παραμονές 

τοῦ πρῶτου ρωσοτουρκικοῦ 

πολέμου (1768-1774), διαψεύστηκαν 

οἰκτρά. Πιό συγκεκριμένα: Ἡ Πελοπόννησος, 

ἡ Στερεά Ἑλλάδα 

καί κατά ἕνα μέρος ἡ Θεσσαλία, 

ἡ Κρήτη, τά νησιά τοῦ Αἰγαίου 

καί τοῦ Ἰονίου Πελάγους, ἔπειτα 

ἀπό τήν ὑπόσχεση τῆς Αἰκατερίνης 

γιά ἐθνική καί πολιτική 

ἐλευθερία, ξεσηκώθηκαν ἐναντίον 

τῶν Τούρκων μέ τήν ἐμφάνιση 

τοῦ ρωσικοῦ στόλου. Ὅμως οἱ 

Ρώσοι, ὅταν, δίχως σχέδιο καί 

 

ὀργάνωση, συντρίφτηκαν ἀπό τούς Τούρκους 

τοῦ Μοριᾶ ἐγκατέλειψαν τούς Ἕλληνες 

στήν τύχη τους καί ἀπέπλευσαν. Τό κίνημα 

τῆς Πελοποννήσου πνίγηκε στό 

αἷμα καί τά ἀλβανικά στίφη πού 

κατέβηκαν πρός τά νότια ἔκαμαν 

φοβερές καταστροφές καί σφαγές 

χριστιανῶν στήν Ἤπειρο, 

τή Θεσσαλία καί τή Στερεά 

Ἑλλάδα. 

Ἔτσι τώρα οἱ Ἕλληνες, μολονότι 

οἱ χορδές της ἐθνικῆς 

εὐαισθησίας τους δονήθηκαν 

μέ τήν ἔκρηξη τοῦ ρωσοαυστριακοῦ 

κατά τῆς Τουρκίας πολέμου 

καί μέ τίς διακηρύξεις 

τῆς τσαρίνας, δέν ἐξεγέρθησαν. 

Ὅμως στό προσκλητήριο τῆς τσαρίνας 

ἔσπευσε νά ἀνταποκριθεῖ ὁ Λάμπρος Κατσώνης, 

Ἕλληνας λοχαγός στήν ὑπηρεσία 

τῆς Ρωσίας (Εἰκ. 2). Ἀπό τήν Τεργέστη μέ 

μικρό στόλο, πού εἶχε ἑτοιμάσει ἡ ἐκεῖ 

ἑλληνική κοινότητα μέ δικές της δαπάνες, 

ἀπέπλευσε γιά τό Αἰγαῖο. Στό στόλο του μέ 

ἄδεια τῆς τσαρίνας ὕψωσε τή ρωσική 

σημαία. Σέ μία κορβέττα του τῶν 28 

κανονιῶν, πού ἦταν ἀμερικάνικης 

κατασκευῆς, ἔδωσε τό ὄνομα 

πού ἔδιναν οἱ Ἕλληνες τότε 

στήν Αἰκατερίνη Β´, «Ἀθηνά 

τῆς Ἄρκτου» (Εἰκ. 3). 

Τό σχέδιο τοῦ Λάμπρου Κατσώνη 

ἦταν ἔξυπνο καί παράτολμο. 

Συγκεκριμένα: Ὁ Λάμπρος 

πίστευε ὅτι ἡ τύχη τῆς Ἑλλάδας 

ἐξαρτιόταν ἀπό τήν ἔκβαση τοῦ 

δεύτερου ρωσοτουρκικοῦ πο- 

(Εἰκ. ). Αἰκατερίνη ἡ Β΄. 

(Εἰκ. ). Λάμπρος Κατσώνης.


λέμου. Πίστευε ἀκόμα ὅτι ὁ πόλεμος αὐτός 

θά κρινόταν κατά τή σύρραξη τῶν στόλων 

τοῦ σουλτάνου καί τῆς τσαρίνας στόν 

Εὔξεινο Πόντο. Γνώριζε ὅτι ἡ ρωσική ναυτική 

μοίρα τῆς Βαλτικῆς ἐπρόκειτο νά 

κατεβεῖ στό Αἰγαῖο, γιά νά κτυπήσει ἀπό τά 

νῶτα τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἀντιλαμβανόταν 

ὅμως ὅτι αὐτή ἡ μοίρα θά 

ἀργοῦσε νά φτάσει στό Αἰγαῖο. Ἔπρεπε λοιπόν 

νά φτάσει αὐτός στό Αἰγαῖο. Ἔπρεπε 

μέ τή ναυτική του δράση νά ὑποχρεώσει 

τήν Τουρκία νά ἀποστείλει ἐναντίον του 

ἰσχυρή ναυτική μοίρα. Ἔτσι θά χώριζε 

τίς ναυτικές δυνάμεις τῆς Τουρκίας 

καί θά εὐκόλυνε τούς Ρώσους 

στόν Εὔξεινο Πόντο. 

Ἔφτασε πράγματι στό Αἰγαῖο καί ἀμέσως 

ἄρχισε τίς ἐπιδρομές. Μέ τη σύλληψη 

τουρκικῶν πλοίων αὔξησε τό στόλο του σέ 

16 πλοῖα καί ἔγινε ὁ φόβος καί ὁ τρόμος 

τῶν Τουρκῶν στή Μεσόγειο. Πάνω στά κύματα 

τοῦ Αἰγαίου ἔγραφε νέα θαυμαστά κατορθώματα 

τῶν Ἑλλήνων. 

Ἡ τσαρίνα, ὅταν ἔμαθε τά κατορθώματα 

τοῦ Κατσώνη, διέταξε νά ὀνομάζεται ἡ 

μικρή ἁρμάδα του «στόλος τῆς ρωσικῆς 

αὐτοκρατορίας». 

Πλοίαρχος τοῦ Λάμπρου Κατσώνη, τοῦ 

πρόδρομου τῶν Μιαούληδων καί τῶν Κανάρηδων, 

ἦταν ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης. Σέ 

κάθε ναυμαχία πού ἔκαμε στό Αἰγαῖο ὁ Κατσώνης 

κυριαρχική ἦταν ἡ παρουσία 

τοῦ·Καρδίτση καί πολύτιμη ἡ συμβολή 

του. Τά κατορθώματά του εἶναι τόσο 

ἐκπληκτικά, ὥστε νά μπορεῖ κανείς νά τά 

θεωρήσει κατασκευάσματα τοῦ θρύλου ἤ 

μίας εὔκολης πατριωτικῆς μυθοπλασίας. 

Ὅμως, δυστυχῶς, ἡ μεγάλη αὐτή μορφή 

εἶναι ἐλάχιστα γνωστή στούς εἰδικούς της 

νεοελληνικῆς ἱστορίας καί ἐντελῶς ἄγνωστη 

στό μεγάλο κοινό. 

Ἄς παρακολουθήσομε τώρα λεπτομερῶς 

τή ζωή καί τή δράση του Ἰωάννη Καρδίτση 

ὅπως βγαίνουν ἀπό τά ἀπομνημονεύματά 

του καί ἀπό τήν ἱστορία. Πρέπει νά σημειωθεῖ 

ὅτι στίς σελίδες τῆς ἱστορίας δέν 

(Εἰκ. ). Ἡ ναυμαχία τοῦ Κατσώνη «Ἀθηνά τῆς Ἄρκτου». 

ἀναφέρεται τό ὄνομα τοῦ Ἰωάννη Καρδίτση. 

Χρησιμοποίησα ὡστόσο διάφορα ἱστορικά 

συγγράμματα, γιά νά ἀναστήσω, ὅσο 

εἶναι δυνατό, τήν ἐποχή τοῦ Καρδίτση, γιατί, 

κατά τή γνώμη μου, μόνο ἔτσι ἡ δράση 

τοῦ ἥρωά μας θά κατανοηθεῖ καί θά ἀποτιμηθεῖ 

σωστά. Ἀκόμα χρησιμοποίησα 

ἱστορικά συγγράμματα, γιά νά παρουσιάσω 

πιό ὁλοκληρωμένα τά ἱστορικά γεγονότα, 

στά ὁποῖα ὁ ρόλος πού διαδραμάτισε 

ὁ ἥρωάς μας ἦταν σημαντικός. 

Ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης γεννήθηκε στήν 

Ἱεράπετρα τῆς Κρήτης (Εἰκ. 4). Ὁ πατέρας 

του Ν. Κορδίτσης -στά ἀπομνημονεύματα 

τοῦ γιοῦ ἀναφέρεται μόνο τό ἀρχικό γράμμα 

τοῦ μικροῦ ὀνόματος τοῦ πατέρα- ἀγαποῦσε 

μέ πάθος τήν πατρίδα του Ἑλλάδα 

καί τή Ρωσία. Γι’ αὐτό ἄφησε τό μεγάλο 

βαθμό πού εἶχε στό στρατό τῆς Βενετίας καί 

ἔτρεξε στό Μοριά, γιά νά ἀγωνιστεῖ ὑπό 

τούς Ὀρλώφ ἐναντίον τῶν Τούρκων, γιά 

τήν ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδας καί γιά τό 

μεγαλεῖο τῆς Ρωσίας. Καί ἔπεσε μαχόμενος 

ἡρωικά. Ἡ ὁλόψυχη αὐτή ἀγάπη τοῦ πατέρα 

πρός τήν Ἑλλάδα καί τή Ρωσία, τό 

ἀγωνιστικό του φρόνημα καί ὁ ἡρωικός 

του θάνατος συγκίνησαν καί συγκλόνισαν 

βαθύτατα τό γιό. Τοῦτα τοῦ διαμόρφωσαν 

τό χαραχτήρα περήφανο καί φιλελεύθερο 

καί πάνω ἀπ᾽ ὅλα ἀμείλιχτο ἐχθρό του 

Τούρκου κατακτητῆ. Γιά τή μητέρα του δέ


γνωρίζομε τίποτα. Ἀσφαλῶς ὅμως καί 

αὐτή, μέ τόν τρόπο πού γνωρίζει μόνο ἡ 

μάνα, θά τοῦ ἐμφύσησε ἀπό τή βρεφική του 

ἡλικία τό πνεῦμα μίας ἡρωικῆς καί ἐθνικῆς 

ἀγωγῆς, πού τόν ἔκαμε δυνατό καί ἄξιο 

ἀγωνιστή τῆς λευτεριᾶς τοῦ ἔθνους του. 

Ἡ θέση τῆς Ἱεράπετρας -κεῖται στό νοτιοαναολικό 

μέρος τῆς Κρήτης καί ἁπλώνεται 

στό ἀγκάλιασμα τοῦ ἀνοιχτοῦ Λιβυκοῦ 

πελάγους- σφράγισε βαθιά τή ζωή 

της καί ἔδωσε μία ξεχωριστή νότα στήν 

ἱστορία της. Πιστεύω πώς ἡ γεωγραφική 

αὐτή θέση τῆς πόλης ἐπέδρασε καί στό χαραχτήρα 

τοῦ τέκνου της, τοῦ Ἰωάννη 

Καρδίτση. Συγκεκριμένα ἔχω τή γνώμη ὅτι 

αὐτή συντέλεσε στό νά ἐξοικειωθεῖ ὁ Καρδίτσης 

ἀπό τήν παιδική του ἡλικία μέ τό 

ὑγρό στοιχεῖο καί νά γίνει ἔτσι τολμηρός, 

ριψοκίνδυνος, πραγματικός θαλασσόλυκος. 

Ἔπειτα ἀπ᾽ αὐτά, δέν εἶναι καθόλου 

παράξενο, πού παρέλαβε ἐπάξια ὁ Ἰωάννης 

Καρδίτσης τη σκυτάλη τοῦ ὡραίου 

ἀγώνα ἀπό τόν πατέρα του καί ἔγραψε σελίδες 

δόξας στή θάλασσα. 

Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι δέν μποροῦμε 

νά δώσομε τά ἐξωτερικά χαραχτηριστικά 

τοῦ Καρδίτση, μέ τά ὁποῖα θά εἴχαμε πιό 

ὁλοκληρωμένη τήν εἰκόνα του. ∆υστυχῶς 

οὔτε στά ἀπομνημονεύματά του ὑπάρχουν 

σχετικά στοιχεῖα οὔτε φωτογραφία 

του ἔχει διασωθεῖ. 

 

(Εἰκ. ). Ἡ Ἱεράπετρα στίς ἀρχές τοῦ ου αἰώνα, 

γενέτειρα τοῦ Ἰωάννη Καρδίτση. 

Μόλις ἔφτασε στό Αἰγαῖο ὁ 

Λάμπρος Κατσώνης μέ τό μικρό 

στόλο του, ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης 

ἔσπευσε νά ἀγωνιστεῖ κάτω ἀπό 

τή σημαία του. Τοῦ πρόσφερε 

ἀμέσως, γιά ἐνίσχυση τοῦ ἀγώνα 

του, 3673 ὁλλανδικά δουκάτα. 

Ἐπειτα, γυρνώντας στά νησιά 

τοῦ Αἰγαίου, κατόρθωσε μέ φλογερά 

κηρύγματα νά στρατολογήσει 

222 Ἕλληνες ὡς πλήρωμα 

τοῦ στόλου του. 

Ὁ Λάμπρος Κατσώνης μέ τή 

δράση του εἶχε προξενήσει σοβαρές 

ἀπώλειες στόν τουρκικό 

στόλο καί εἶχε σταματήσει κάθε κίνηση στά 

τουρκικά λιμάνια. Τότε ἐξαγριωμένος ὁ 

σουλτάνος Σελίμ Γ´ διέταξε τόν ἀρχιναύαρχό 

του Κιουτσούκ Χουσεΐν νά βρεῖ τό 

στολίσκο τοῦ Κατσώνη, νά τόν συντρίψει 

καί νά τοῦ φέρει ζωντανό ἤ νεκρό τόν 

ἀρχηγό του. Ὁ ἀρχιναύαρχός του ὅμως σέ 

μία πρώτη ἀπόπειρα ἀπέτυχε. Ἔτσι τόν κάλεσε 

στήν Κωνσταντινούπολη καί τόν 

ἐπίπληξε μέ ὀργή. 

Ἔπειτα ἀπ’ αὐτό, ὁ ἀρχιναύαρχος Κιουτσούκ 

Χουσεΐν μέ μεγαλύτερη ἁρμάδα 

ἀνήχθηκε στό πέλαγος, γιά νά κατατροπώσει, 

ὅπου τόν ἔβρισκε τόν Κατσώνη. 

Στίς 17 Μαίου τοῦ 1790, μεταξύ Ἀνδρου 

καί Εὔβοιας, κοντά στόν Καφηρέα (Κάβο ντ’ 

Ὄρο), συνάντησε ὁ Τοῦρκος ἀρχιναύαρχος 

τό στόλο τοῦ Κατσώνη. ∆εκαεννιά πολεμικά 

ἀποτελοῦσαν τήν τουρκική ἁρμάδα. 

Μόνο 9 πλοῖα μάχης ἀποτελοῦσαν τό στόλο 

τοῦ Κατσώνη. Καί ἦταν τά ὀθωμανικά 

πλοῖα θαλάσσιος Γολιάθ μπροστά στά 

ἑλληνικά καταδρομικά. Ὁ Κατσώνης ὅμως 

δέν πτοήθηκε ἀπό τίς ὑπέρτερες δυνάμεις 

τοῦ ἐχθροῦ. Εἶχε ἐμπιστοσύνη στούς Λαμπρινούς 

του - ἔτσι ὀνομάζονταν οἱ ἄντρες 

πού πολεμοῦσαν ὑπό τίς διαταγές τοῦ 

Βοιωτοῦ καταδρομέα. 

Ἡ ναυμαχία ἄρχισε στίς 2 τό ἀπόγευμα. 

Καί οἱ Ἕλληνες καί οἱ Τοῦρκοι πολε-


μοῦσαν μέ μανία. Οἱ Ἕλληνες ἀμύνονταν 

καί μέ ἐπιδέξιους χειρισμούς ἀπέφευγαν τά 

καταιγιστικά πυρά τῶν ἐχθρῶν. Ὅταν 

ἄρχισε νά νυχτώνει, οἱ Ἕλληνες ἔτρεψαν 

σέ φυγή τούς Τούρκους. ∆υστυχῶς, ὅμως, 

ἐπειδή τά περισσότερα πλοῖα τους εἶχαν πάθει 

φοβερές ζημιές, δέν ἐξακολούθησαν 

τήν καταδίωξη καί ἔτσι ἡ ἁρμάδα χάθηκε 

στό σκοτάδι. 

Τό πρωί τῆς ἑπόμενης μέρας οἱ Ἕλληνες, 

ἀφοῦ τή νύχτα ἔφτιαξαν τίς ζημιές στά 

ἄλμπουρα καί τά ἄρμενα τῶν πλοίων 

τους, ἐπιτέθηκαν ἐναντίον τῆς τουρκικῆς 

μοίρας. Τότε ὅμως ἔφτασαν πρός βοήθεια 

τῶν Τούρκων οἱ Ἀλγερινοί μέ 12 πλοῖα. Τά 

ἐχθρικά πλοῖα ἦταν τώρα 31 καί τά ἑλληνικά 

7. Καί δέν ἔφτανε αὐτό. Ὁ ἑλληνικός 

στόλος βρισκόταν ἀνάμεσα σέ δύο πυρά! Ἡ 

ἧττα τώρα τοῦ Κατσώνη ἦταν βέβαιη. Ὁ 

Ὀθωμανός ἀρχιναύαρχος τοῦ πρότεινε νά 

παραδοθεῖ. Ἐκεῖνος ἀπέρριψε ἀγέρωχα 

τήν πρόταση. Ἡ συμπλοκή πού ἀκολούθησε 

ἦταν σφοδρή. Ἀγωνίζονταν ἡρωικά οἱ 

Τοῦρκοι, καί οἱ Ἀλγερινοί· ἀγωνίζονταν 

ὑπεράνθρωπα καί οἱ Ἕλληνες. Πάνω στό 

κατάστρωμα τῆς ναυαρχίδας «Ἀθηνά τῆς 

Ἄρκτου» μαχόταν ὡς ἁπλός ναύτης ὁ 

Καρδίτσης. Σέ μία στιγμή ὅλοι μαζί οἱ 

ἐχθροί χτύπησαν μέ 400 κανόνια τή μεγαλύτερη 

ναυαρχίδα. Ἔπειτα τό μεγαλύτερο 

σεμπέκι τοῦ ἀλγερινοῦ στόλου, πού 

ἔφερε 36 μεγάλα πυροβόλα καί 600 ἄντρες, 

πλησίασε τή ναυαρχίδα. Καί οἱ Λαμπρινοί 

καί οἱ Ἀλγερινοί πυροβολοῦσαν τώρα μέ 

τά τρομπόνια καί τά καριοφίλια τους. Τό 

σεμπέκι προσκολλήθηκε στή ναυαρχίδα. 

Ἐπακολούθησε ρεσάλτο. Οἱ Ἀλγερινοί 

πλημμύρισαν τό κατάστρωμα τῆς «Ἀθηνᾶς 

τῆς Ἄρκτου». Οἱ Λαμπρινοί εἶχαν ἀλείψει 

τό κατάστρωμα μέ λίπος καί βραστό λάδι. 

Ἔτσι μερικοί ἀπό τούς εἰσβολεῖς γλιστρώντας 

ἐξοντώνονταν εὔκολα ἀπό τούς 

ἄντρες τοῦ Κατσώνη. Οἱ πολλοί ὅμως μάχονταν 

στῆθος μέ στῆθος μέ τούς Λαμπρινούς. 

Καί ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης φέροντας 

τραῦμα στό κεφάλι, μέ τό πρόσωπο 

μέσα στό αἷμα, μαχόταν ὑπεράνθρωπα. 

Ἀπό τούς 600 Ἀλγερινούς μόνο 36 διασώθηκαν. 

Μά καί ἀπό τούς 295 ἄντρες, πού 

ἀποτελοῦσαν τό πλήρωμα τῆς ἑλληνικῆς 

ναυαρχίδας, ἀπέμειναν μόνο 5 ἀξιωματικοί 

καί 56 ναῦτες, ἀπό τούς ὁποίους 38 

τραυματισμένοι. Ἡ θάλασσα γέμισε ἀπό 

ναυάγια, ναυαγούς καί νεκρούς· κοκκίνισε 

ἀπό αἷμα. Τό μέρος τοῦτο τοῦ ὀλέθρου 

βούιζε ἀπό τήν ἄγρια συμφωνία τῆς φρίκης 

καί τοῦ θανάτου. 

Ἀπό τό σφοδρό κανονιοβολισμό τά κατάρτια 

τῆς ναυαρχίδας εἶχαν πάθει μεγάλες 

βλάβες, οἱ κεραῖες εἶχαν γίνει κομμάτια, 

τά ἱστία εἶχαν καταστραφεῖ, τά πλευρά 

εἶχαν κατατρυπηθεῖ. Στό κύτος τοῦ 

πλοίου ἄρχισαν νά εἰσέρχονται νερά. 

Τή νύχτα ὁ Κατσώνης καί ὁ Καρδίτσης, 

λαβωμένοι καί οἱ δύο, μοίρασαν, μέ κάθε 

προφύλαξη καί μυστικότητα, τό πλήρωμα 

τῆς ναυαρχίδας στά ἄλλα ἑλληνικά καράβια. 

Ἔμειναν μόνοι πάνω στό πλοῖο. Τότε 

ὁ Καρδίτσης κατά διαταγή τοῦ Κατσώνη, 

ἀφοῦ κατεύθυνε τή ναυαρχίδα καταπάνω 

σέ δύο ἐχθρικά πλοῖα, κατέβηκε στό ἀμπάρι, 

ὅπου βρίσκονταν στοιβαγμένα τά βαρέλια 

μέ τό μπαρούτι, οἱ κάσες μέ τά φυσέκια 

καί οἱ μπόμπες, καί ἔβαλε φωτιά. 

Ἔπειτα οἱ δύο ἄντρες κατέβηκαν γρήγορα 

στή βάρκα πού τούς περίμενε καί κωπηλατώντας 

δυνατά ἀπομακρύνθηκαν. Τό 

πλοῖο τυλίχτηκε μέσα σέ φλόγες καί καπνούς 

καί διασκορπίστηκε σέ συντρίμμια. 

Πολλοί Τούρκοι βρῆκαν φριχτό θάνατο. 

Ὁ καπουδάν πασάς πίστεψε ὅτι ὁ Κατσώνης 

σκοτώθηκε. Ἀνέφερε μέ χαρά 

τοῦτο στό σουλτάνο καί ἐκεῖνος τοῦ ἐξέφρασε 

τήν εὐαρέσκειά του. Ἀργότερα ὁ 

σουλτάνος, ὅταν ἔμαβε ὅτι ὁ Κατσώνης σώθηκε, 

ὀργίστηκε πολύ. 

Ὁ Καρδίτσης τραυματισμένος καί μεταμφιεσμένος 

σέ ἔμπορο περιφερόταν στά 

νησιά τοῦ Αἰγαίου. Ὅμως μία μέρα τόν συνέλαβαν 

Τοῦρκοι ναῦτες καί τόν ἐπιβίβασαν 

σέ πλοῖο μέ προορισμό τήν Κωνσταντινούπολη. 

Οἱ Τοῦρκοι, ἐπειδή φύσηξε


ἀντίθετος ἄνεμος, ὁδήγησαν τό πλοῖο 

κοντά στήν ἀκτή τῆς ἀρχαίας Τροίας. Ὁ 

Καρδίτσης συλλογιζόταν ὅτι θα βρεῖ, ὅπως 

τόσοι ἄλλοι Ἕλληνες ἀγωνιστές, μαρτυρικό 

θάνατο στό φοβερό μπουντρούμι τοῦ 

ναυστάθμου τῆς Κωνσταντινούπολης, στό 

μπάνιο 1 , καθώς τό ἔλεγαν τότε. Σκεφτόταν 

ὅτι ἔπρεπε ὁπωσδήποτε νά δραπετεύσει, 

ἀπό τό πλοῖο. Πῶς ὅμως; Ἐκεῖνος ἦταν 

ἄοπλος· καί οἱ Τοῦρκοι ἦταν ἕνδεκα. Τόν 

κατέλαβε ἀπελπισία. Γρήγορα ὅμως βγῆκε 

ἀπό τή δεινή θέση στήν ὁποία βρισκόταν. 

Τή νύχτα οἱ Τοῦρκοι ἀπέθεσαν τόν ὁπλισμό 

τους καί ἔπεσαν νά κοιμηθοῦν. Ὁ Καρδίτσης 

ἅρπαξε ἀμέσως ἕνα ὅπλο καί ἕνα σπαθί 

καί τούς ἐπιτέθηκε. Ἀπό τούς πυροβολισμούς 

καί τίς σπαθιές του ἔχασαν τή ζωή 

τους μερικοί. Οἱ ἄλλοι πού ἀπέμειναν 

ἔπεσαν τρομαγμένοι στή θάλασσα καί κολυμπώντας 

ἔφτασαν στήν ἀκτή. ∆ύο 

ναῦτες, πού συνέλαβε αἰχμαλώτους, τούς 

ἔκλεισε στό ἀμπάρι τοῦ πλοίου. Ἔπειτα ἔριξε 

μία βάρκα τοῦ πλοίου στή θάλασσα, 

μπῆκε μέσα καί ἦταν ἕτοιμος νά φύγει. Τότε 

εἶδε τούς δύο αἰχμαλώτους του νά πηδοῦν 

στή θάλασσα καί νά κολυμποῦν πρός τήν 

ἀκτή. Τούς κυνήγησε μέ τή βάρκα του, τούς 

ἔφτασε, καί τούς σκότωσε μέ τά κουπιά. 

Ἐκείνη τήν ὥρα φύσηξε οὔριος ἄνεμος. 

Ὁ Καρδίτσης ἄνοιξε τά ἱστία τῆς βάρκας καί 

ἔβαλε πλώρη πρός τή Χαλκιδική. Ὅταν 

ἔφτασε κοντά στόν Ἄθω, ξέσπασε μεγάλη 

τρικυμία. Βλέποντας ὅτι ἡ βάρκα του θά 

κομματιαζόταν πάνω στά ἄγρια βράχια της 

ἀκτῆς, γύρισε τό τιμόνι καί ἔστριψε τήν 

πλώρη τῆς βάρκας κατά τό νησί τῆς Ἀμολιανῆς. 

Τά κύματα σήκωναν τή βάρκα 

ψηλά σάν καρυδότσουφλο καί ὕστερα τήν 

κατέβαζαν στά τρίσβαθα, λές καί θά τήν κατάπιναν. 

Ὧρες πολλές πάλευε ὁ Καρδίτσης 

μέ τή μανιασμένη θάλασσα. Τέλος τά κύματα 

τόν ἔριξαν σέ κάποια ἀκτή τοῦ νησιοῦ. 

Ἡ βάρκα εἶχε πάθει μεγάλες ζημιές. Ὁ Καρδίτσης 

πέρασε τή νύχτα στό ὕπαιθρο, καταπονημένος, 

νηστικός, κάτω ἀπό βροχή. 

Τό πρωί τόν εἶδαν δέκα νησιῶτες. Εἶδαν 

καί τή μισοκαταστρεμμένη βάρκα του. Κατάλαβαν 

ἀμέσως ὅτι ὁ ναυαγός εἶναι Λαμπρινός. 

Γνώριζαν ὅτι πολλοί Τοῦρκοι ἔψαχναν 

σ’ ὅλο τό νησί τους νά βροῦν ἄντρες 

τοῦ Λάμπρου, πού, κατά πληροφορίες πού 

εἶχαν, κατέφυγαν σ’ αὐτό μετά τή ναυμαχία 

τῆς Ἄνδρου. Γνώριζαν ἀκόμα ὅτι οἱ 

Τοῦρκοι θά κατέστρεφαν μέ φωτιά καί σίδερο 

τό νησί -ὑπῆρχε σχετική διακήρυξή 

τους- ἄν μάθαιναν ὅτι οἱ κάτοικοί του ἀπέκρυπταν 

ἤ περιέθαλπαν Λαμπρινούς. Ἀντιλαμβανόμενοι 

ὅτι ἡ ἄφιξη τούτου ἐγκυμονοῦσε 

κινδύνους γιά τό νησί τους, ἀποφάσισαν 

νά τόν συλλάβουν καί νά τόν παραδώσουν 

στόν καδή τοῦ νησιοῦ. Ἐκεῖνος 

τότε τούς εἶπε: «Μπορεῖτε νά μέ καταδώσετε 

στούς Τούρκους. Σκεφθεῖτε ὅμως ὅτι 

εἶστε δέκα καί μία τέτοια πράξη σας δέν 

μπορεῖ νά μείνει κρυφή. Κάποιος ἀπό σᾶς 

θά τή φανερώσει. Ἔτσι θά τό μάθει ὁ 

ἀρχηγός μου ὁ Κατσώνης καί θά ἐκδικηθεῖ 

τό θάνατό μου, σκοτώνοντάς σας καί καταστρέφοντας 

συθέμελα τήν κωμόπολή 

σας. Ἔχετε ὑπόψη σας ὅτι ἔκαψε τό Τρίκερι, 

ἐπειδή οἱ κάτοικοί του δέ θέλησαν νά τοῦ 

παραδώσουν τό φονιά ἑνός ἀξιωματικοῦ 

του. Συμφέρον σας εἶναι νά ἐπισκευάσετε 

τή βάρκα μου, γιά νά μπορέσω νά φύγω μ’ 

αὐτήν καί νά βρῶ τούς συντρόφους μου καί 

τούς συγγενεῖς μου». 

Οἱ δέκα ἀνθρωποι, ἀφοῦ συσκέφτηκαν 

παράμερα λίγο, ἀποφάσισαν νά μήν τόν καταδώσουν. 

Μάλιστα ἐπισκεύασαν τή βάρκα 

του τήν ἴδια μέρα. 

Ὁ Καρδίτσης ἀπέπλευσε μέ τή βάρκα του 

ἀπό τήν Ἀμολιανή γιά τήν Πάρο. Ὕστερα 

ἀπό ταξίδι λίγων μερῶν ἀντίκρισε τήν 

Πάρο. Ἡ θέα τοῦ νησιοῦ ἔφερε στή συνείδησή 

του τρυφερές σκηνές ἀπό τήν παιδική 

του ἡλικία. Ἐδῶ εἶχε μείνει μικρός ἀρκετές 

μέρες κοντά στόν πατέρα του, ὅταν ναυλοχοῦσε 

ἡ ὑπό τόν Ὀρλώφ ρωσική μοίρα, 

στήν ὁποία ὑπηρετοῦσε. Πολλά παιδικά 

βιώματα καί ἀναμνήσεις ξύπνησαν μέσα 

του. Εἶδε τόν ἑαυτό του μικρό. Εἶδε τόν ἀγαπημένο 

του πατέρα νά τόν παίρνει στήν


ἀγκαλιά του, νά τοῦ χαϊδεύει τά μαλλιά 

καί νά τόν γεμίζει φιλιά. Εἶδε 

ἀκόμα τό ναύαρχο Ὀρλώφ νά τόν 

παίρνει κοντά του καί νά τόν χαϊδεύει. 

Καί γέμισαν δάκρυα τά μάτια 

του ἀπό συγκίνηση. 

Βγῆκε ὁ Καρδίτσης στήν Πάρο. 

Πῆγε σέ ἕνα χωριό. Ἐκεῖ προσπαθοῦσε 

νά βρεῖ πλοῖο, γιά νά ἐπιστρέψει 

στό στολίσκο τοῦ Κατσώνη. 

Οἱ Τοῦρκοι ὅμως ἔμαθαν ὅτι ἔφτασε 

κάποιος Ἕλληνας στό νησί. Κατάλαβαν 

ὅτι ἦταν ἐκεῖνος, πού, ἐνῶ 

μεταφερόταν μέ πλοῖο στήν Κωνσταντινούπολη, 

δραπέτευσε σκοτώνοντας πολλούς 

ναῦτες. Καί ἄρχισαν τήν καταδίωξη. 

Ὁ Καρδίτσης εἰδοποιήθηκε ἀπό κάποιον 

Ἕλληνα ὅτι οἱ Τοῦρκοι τόν καταζητοῦσαν. 

Ἔφυγε ἀπό τό χωριό ἀμέσως καί πεζοπορώντας 

ἔφτασε στήν ἄλλη ἄκρη τοῦ νησιοῦ. 

Ἐκεῖ βρῆκε μερικούς ψαράδες. Τούς εἶπε ὅτι 

τάχα θέλει νά ψαρέψει. Νοικίασε μία βάρκα 

τους καί ἀνήχθηκε στό πέλαγος. Οἱ Πάριοι, 

ἐπειδή δέ βοήθησαν στή σύλληψη τοῦ 

Καρδίτση, πλήρωσαν στούς Τούρκους 2.500 

γρόσια. 

Ὁ Καρδίτσης, ἀφοῦ περιπλανήθηκε στό 

πέλαγος δέκα μερόνυχτα, ἔφτασε στά Κύθηρα. 

Ἐκεῖ βρισκόταν ὁ στολίσκος τοῦ 

Κατσώνη. Ἡ συνάντηση μέ τούς συντρόφους 

του ἦταν συγκινητική. 

Μέ τή ναυμαχία τῆς Ἄνδρου ὁ Κατσώνης 

δέν ἔχασε τό θάρρος του. Συγκρότησε ἀμέσως 

νέο μικρό στόλο καί ἑτοιμαζόταν νά 

ἐξακολουθήσει τόν ἀγώνα του. Στήν κρίσιμη 

ὅμως αὐτή στιγμή ἡ τσαρίνα ἔκλεισε 

εἰρήνη μέ τήν Τουρκία, μέ τή συνθήκη τοῦ 

Ἰασίου (9 Ἰανουαρίου 1792), καί τοῦ ἔδωσε 

διαταγή νά σταματήσει τίς ἐπιχειρήσεις 

του καί νά συμμορφωθεῖ πρός τή νέα κατάσταση. 

Ὁ Κατσώνης δέν ὑπάκουσε. Τό 

Μάϊο τοῦ 1792 ἐξέδωσε τήν περίφημη 

προκήρυξη μέ τόν τίτλο «φανέρωσις τοῦ 

ἐξοχωτάτου χιλιάρχου καί ἱππέως Λάμπρου 

Κατσώνη». Μέ αὐτή κατάγγειλε τήν ἐγκατάλειψη 

τῶν Ἑλλήνων ἀπό τήν Αἰκατερίνη 

(Εἰκ. ). Ἡ ναυμαχία τοῦ Κατσώνη στό Πόρτο Κάγιο (Ἀθήνα, 

Ἐθνικό Ἱστορικό Μουσεῖο). 

καί διακήρυττε ὅτι «οἱ Ρωμαῖοι (Ἕλληνες), 

ὁπού μέ τό ἴδιο τους αἷμα κατεχρωμάτισαν 

τά ρωσικά σημεῖα, τότε θέλουν παύσει νά 

ἐχθρεύωνται τούς ἐχθρούς ὁπού ἡ Ρωσία 

μετ’ αὐτῶν διεφιλίωσεν, ὅταν λάβουν τά 

δίκαια ὁπού τούς ἀνήκουν». Ἔπειτα μέ τόν 

Ἀνδροῦτσο Βερούση, τόν πατέρα τοῦ ἥρωα 

τοῦ Εἰκοσιένα Ὀδυσσέα Ἀνδρούτσου, ἦρθε, 

στή Λακωνική παραλία, γύρω ἀπό τό Ταίναρο. 

Ἐκεῖ ἐπέλεξε τό Πόρτο Κάγιο ὡς 

βάση·του καί τό ὀχύρωσε κατάλληλα. Μέ 

βάση τοῦτο ὁ Κατσώνης ἀνέπτυξε νέα σοβαρή 

δράση ἐναντίον τῶν τουρκικῶν καί 

ἀλγερικῶν πλοίων. Τίς δύσκολες αὐτές 

ὧρες ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης ἦταν κοντά 

στόν Κατσώνη. 

Ἡ παρουσία τοῦ Κατσώνη στό Αἰγαῖο καί 

συγκεκριμένα ὁ ἐνεργούμενος ἀπ’ αὐτόν 

ἀποκλεισμός τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας 

ἔβλαπτε πολύ τά ἐμπορικά συμφέροντα 

τῶν Μεγάλων ∆υνάμεων, τῶν ὁποίων 

ἡ Τουρκία ἦταν ἕνας καλός πελάτης. 

Προπαντός ἔβλαπτε τά συμφέροντα τῆς 

Γαλλίας, πού τήν ἐποχή ἐκείνη εἶχε ἐξασφαλίσει 

τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ εἰσαγωγικοῦ 

καί ἐξαγωγικοῦ ἐμπορίου τῆς 

Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Τό πράγμα 

τοῦτο ὑποκίνησε τό Γαλλικό Ναυαρχεῖο νά 

συνεργασθεῖ μέ τούς Τούρκους πρός ἐξόντωση 

τοῦ Κατσώνη. 

Ἔτσι, στίς 28 Ἰουνίου 2 τοῦ 1792, 30 

τουρκικά πλοῖα ὑπό τόν καπουδάν πασᾶ 

Κιουτσούκ Χουσεΐν καί 3 γαλλικές φρε-


γάτες προσέβαλαν τόν Κατσώνη στό Πόρτο 

Κάγιο (Εἰκ. 5). Ὁ ἀγώνας ἦταν σκληρός. 

Τήν πρώτη μέρα οἱ τουρκο-γαλλικές δυνάμεις 

μέ σφοδρό κανονιοβολισμό χτύπησαν 

τίς ὀχυρωμένες θέσεις τοῦ Κατσώνη. 

Ὅμως δέν μπόρεσαν νά κάμψουν τή 

λυσσαλέα ἄμυνα τῶν Λαμπρινῶν καί νά 

φτάσουν τά 11 πλοῖα πού ἦταν μέσα στό λιμάνι, 

προστατευμένα ἀπό βράχους. Τή 

δεύτερη μέρα ὁ κανονιοβολισμός συνεχίσθηκε 

σφοδρότερος, ἀλλά καί πάλι χωρίς 

ἀποτέλεσμα. Στήν ἀπόκρουση αὐτή τῶν 

ἐχθρῶν σημαντική ἦταν ἡ συμβολή τοῦ 

πλοιάρχου Καρδίτση. Προστάτευσε μέ ἐπιτυχία 

τήν εἴσοδο·τοῦ λιμανιοῦ μέ δύο κανονιοφόρα 

ἀκάτια. Τήν τρίτη μέρα ὁ καπουδάν 

πασάς Χουσεΐν ἀποτόλμησε ἀπόβαση. 

Τέσσερις χιλιάδες μανιασμένοι 

Τοῦρκοι ἀποβιβάστηκαν στό στόμιο τοῦ λιμανιοῦ. 

Ὁ Καρδίτσης καί οἱ ἄλλοι Λαμπρινοί 

δέν τούς ἐμπόδισαν, ἀπό σκοποῦ. 

Τότε οἱ ἄντρες τοῦ Ἀνδρούτσου, πού εἶχαν 

ταμπουρωθεῖ στά γύρω ὑψώματα μέ σπαθιά 

καί οἱ Λαμπρινοί μέ τσεκούρια ὅρμησαν 

ἐναντίον τους καί ἄρχισαν νά τούς κατασφάζουν. 

Τή γῆ τοῦ Πόρτο Κάγιο κατακάλυψαν 

3.900 κουφάρια. Ἦταν τό μέρος 

τοῦτο πράγματι «Αἶδος στόμα». 

Ὁ ναύαρχος Χουσεΐν πασάς ἀντιλήφθηκε 

ὅτι δέν ἦταν δυνατό νά καταβάλει, 

τούς ἄντρες τοῦ Κατσώνη καί τοῦ Ἀνδρούτσου. 

Κατέφυγε λοιπόν σέ ἐκβιασμό. Ἀπείλησε 

τόν ἡγεμόνα τῆς Μάνης Τζανέτο 

Γρηγοράκη ὅτι θά κατέστρεφε τή Μάνη καί 

θά τόν ἀποκεφάλιζε, ἄν δέν χτυποῦσε καί 

αὐτός ἀπό τήν ξηρά τούς Λαμπρινούς. Ὁ 

Γρηγοράκης κινητοποίησε μεγάλο ἀριθμό 

Μανιατῶν. Ταυτόχρονα ὅμως ἐνημέρωσε 

τόν Κατσώνη γιά τή δυσχερή θέση του, ἐξαιτίας 

τῶν ἀπειλῶν τοῦ Χουσεΐν, καί τόν παρακάλεσε 

νά τόν ἀπαλλάξει ἀπ’ αὐτήν. 

Ἔτσι ὁ Κατσώνης διέλυσε τό στρατόπεδο 

καί ἀπέλυσε τά πληρώματα τοῦ στόλου του. 

Οἱ Ἕλληνες πολεμιστές ἔφυγαν τμηματικά 

ἀπό τό Πόρτο Κάγιο. Ὁ Κατσώνης κατέφυγε 

μέ λίγους συντρόφους του στά 

Κύθηρα. Στά Κύθηρα κατέφυγε καί ὁ 

Ἀνδροῦτσος. Ἀπό ἐκεῖ πῆρε ὁ Ἀνδροῦτσος 

μέ λίγους συντρόφους του μία βάρκα καί 

τράβηξε γιά τήν Πρέβεζα. Κυνηγημένος 

ἀπό τούς Τούρκους, ἀλλά καί ἀπό τούς Βενετούς 

πού εἶχαν στήν κατοχή τους τήν 

Πρέβεζα, ἀποφάσισε νά πάει στή Ρωσία, γιά 

νά ἐκθέσει τίς ὑπηρεσίες του στήν αὐτοκράτειρα 

Αἰκατερίνη Β΄ καί νά ζητήσει 

τήν προστασία της. Πῆρε λοιπόν μαζί του 

πέντε ἐκλεκτούς συντρόφους του καί πῆγε 

στό Σπαλάτο τῆς ∆αλματίας. Ἐκεῖ ἔπρεπε, 

πρίν ἀναχωρήσουν γιά τή Ρωσία, νά ὑποβληθοῦν 

στή νόμιμη ὑγειονομική κάθαρση. 

Ὅμως ἀπροσδόκητα, στίς 8 Σεπτεμβρίου 

τοῦ 1792, οἱ ἀρχές τοῦ Σπαλάτου ἔπιασαν, 

ἔπειτα ἀπό διαταγή τῆς Βενετικῆς κυβέρνησης, 

τόν Ἀνδροῦτσο καί τούς συντρόφους 

του, ἀφοῦ τούς ἔδεσαν τά πόδια μέ σιδερένιους 

δεσμούς, τούς ἔστειλαν στή Ζάρα. 

Ἐκεῖ, στίς 15 Σεπτεμβρίου τοῦ 1793, οἱ Βενετοί 

τόν παρέδωσαν μαζί μέ δύο συντρόφους 

του στόν πασά τῆς Βοσνίας. Καί 

ἐκεῖνος τούς ἔστειλε ἁλυσόδετους στήν 

Κωνσταντινούπολη (27 Νοεμβρίου 1793), 

ὅπου κλείστηκαν στίς φυλακές τοῦ ναύσταθμου. 

Οἱ Βενετοί παρέδωσαν τόν 

Ἀνδροῦτσο καί τούς δύο ἐκλεκτούς συντρόφους 

του στούς Τούρκους, ἔπειτα ἀπό 

ἐπίμονη ἀπαίτησή τους, γιατί δέν ἤθελαν 

νά διαταράξουν τίς σχέσεις τους μέ αὐτούς! 

Οἱ ἄλλοι ἄντρες τοῦ Κατσώνη καί τοῦ 

Ἀνδρούτσου, μεταξύ αὐτῶν ἦταν καί ὁ Καρδίτσης, 

ζήτησαν σωτηρία στά χωριά καί στά 

βουνά τῆς Μάνης, ὅπου πέρασαν μαῦρες 

μέρες ἀπό ἔλλειψη τροφίμων. 

Πρέπει νά σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι ὁ ἀγώνας 

τοῦ Κατσώνη μέ τίς ἐπικές καί τραγικές φάσεις 

του, στόν ὁποῖο ἡ συμμετοχή τοῦ 

Καρδίτση, ὅπως εἴδαμε, ἦταν μεγάλη, ὠφέλησε 

καί τή Ρωσία καί τήν Ἑλλάδα. Συγκεκριμένα: 

Οἱ Τοῦρκοι διατήρησαν ἰσχυρή 

ναυτική μοίρα στό Αἰγαῖο γιά τήν ἀντιμετώπιση 

τοῦ Κατσώνη, τήν ὁποία θά ἔστελναν 

διαφορετικά στόν Εὔξεινο Πόντο, 

ὅπου διεξῆγαν πολεμικές ναυτικές ἐπι-


χειρήσεις ἐναντίον τῆς Ρωσίας. Ὁ τρόμος 

πού κατεῖχε τούς Τούρκους εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα 

νά ματαιωθοῦν οἱ ἀποστολές 

τουρκικῶν στρατευμάτων στά παράλια 

τῆς Θράκης καί ἀπό ἐκεῖ στό ρωσικό μέτωπο. 

Οἱ Ἕλληνες ἀντιλήφθηκαν ὅτι ἡ 

Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία δέν ἦταν τόσο 

ἄτρωτη ὅσο φαινόταν. Ἀντιλήφθηκαν 

ἀκόμα ὅτι θά ἀποχτήσουν τήν ἀνεξαρτησία 

τους μόνο μέ τίς δικές τους δυνάμεις. 

«Αἱ νίκαι τῶν θαλασσίων 

μας ἐπί Λάμπρου Κατσώνη», 

ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἐμμανουήλ 

Ξάνθος στά ἀπομνημονεύματά 

του, ἦταν στοιχεῖο 

ἐνθαρρυντικό γιά τήν 

ἵδρυση τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας. 

Ἄς παρακολουθήσουμε 

ὅμως στή συνέχεια τή δράση 

τοῦ ἥρωά μας. 

Ὁ Ρῶσος στρατάρχης καί 

σύμβουλος τῆς Αἰκατερίνης 

Β´ Γρηγόριος Ἀλεξάντροβιτς 

Ποτέμκιν παρακάλεσε τόν 

Καρδίτση νά ἀναλάβει μία 

σπουδαία καί δύσκολη ἀποστολή 

στόν Ἀλή πασά τῆς Ἠπείρου. 

Ἐκεῖνος δέχτηκε. Ἡ ἀποστολή ὅμως αὐτή 

δέν πραγματοποιήθηκε ἐξαιτίας τοῦ θανάτου 

τοῦ Ποτέμκιν. 

Τήν ἐποχή αὐτή ἡ Ρωσία φρόντιζε νά 

ἐποικίσει τά παράλια του Εὔξεινου Πόντου. 

Οἱ Σουλιῶτες ἤθελαν νά ἐγκατασταθοῦν 

ἐκεῖ. Ὅμως ἐμπόδιο σ’ αὐτό ἦταν ὁ Ἀλή πασάς 

τῶν Ἰωαννίνων, πού ἔτρεφε ἄσπονδο 

μίσος γιά τούς Σουλιῶτες (Εἰκ. 6). Οἱ Σουλιῶτες, 

ζώντας στήν ὀρεινή περιοχή τους, 

στήν ἀνυπόταχτη αὐτή νησίδα τῆς ἐλευθερίας, 

ἦταν ἐμπόδιο στή δημιουργία μίας 

ἑνιαίας τάξης πραγμάτων στό κράτος του. 

Καί στίς δύο ἐκστρατεῖες πού ἔκαμε ὁ 

Ἀλής ἐναντίον τοῦ Σουλίου -ἡ μία ἔγινε 

στά 1790 καί ἡ ἄλλη στά 1792 3 - ἀπέτυχε, χάνοντας 

πολλούς ἄντρες του. Τότε οἱ Σουλιῶτες 

παρακάλεσαν τόν καπετάν Καρδίτση 

νά μεταβεῖ στή Ρωσία, προκειμένου νά 

πετύχει τήν ποθητή μετανάστευσή τους. 

Καί ἐκεῖνος δέχτηκε. 

Τό ταξίδι τοῦτο τοῦ Καρδίτση ἦταν γεμάτο 

κινδύνους. Ἄν ταξίδευε μέ πλοῖο, 

ὑπῆρχε ὁ μεγάλος κίνδυνος τῶν πειρατῶν, 

πού κυριαρχοῦσαν στό Αἰγαῖο πέλαγος. Ἄν 

ταξίδευε μέσω ξηρᾶς, ὑπῆρχε ὁ κίνδυνος 

τοῦ Ἀλῆ πασᾶ, ἀπό τό κράτος τοῦ ὁποίου 

ἔπρεπε νά περάσει. Συγκεκριμένα 

ὁ Ἀλή πασάς, ὁ 

ὁποῖος ἦταν γνωστός γιά 

τά φρικιαστικά του 

ἐγκλήματα, τήν ἐκδικητική 

του μανία καί τήν 

αἱματόχαρη κτηνωδία του 

καί ὁ ὁποῖος ἦταν, ὅπως 

εἴπαμε παραπάνω, ἐχθρός 

τῶν Σουλιωτῶν, ἄν μάθαινε 

τό σκοπό τῆς ἀποστολῆς 

του, θά τόν σκότωνε 

μέ τόν πιό φριχτό 

τρόπο. Νά περάσει βέβαια 

κρυφά ἀπό τή χώρα τοῦ 

Ἀλῆ δέν ἦταν δυνατό. Ὁ 

εὐφυέστατος καί σατανικότατος 

σατράπης εἶχε τή δύναμη καί τά 

μέσα νά παρακολουθεῖ ἄγρυπνα τούς πάντες 

καί τά πάντα στήν ἐκτεταμένη ἐπικράτειά 

του. Ὁ Καρδίτσης δέν ἤξερε τί νά 

κάνει. Ἦταν ὅπως λέει ὁ λαός, «μπρός 

γκρεμός καί πίσω ρέμα». Ἔπειτα ἀπό πολλές 

ἀμφιταλαντεύσεις ἀποφάσισε νά ταξιδέψει 

μέσω ξηρᾶς. 

Ὁ Καρδίτσης ἀναχώρησε γιά τή Ρωσία. 

Εἶχε μαζί του γιά τόν Ἀλή πασά φιλική ἐπιστολή 

τοῦ Λάμπρου Κατσώνη. Εἶχε ἀκόμα 

μαζί του γιά τήν αὐτοκράτειρα Αἰκατερίνη 

Β´ ἔγγραφο τῶν Σουλιωτῶν, μέ τό 

ὁποῖο τῆς παρουσίαζαν γενικά τήν ἱστορία 

τῆς ἰδιαίτερης πατρίδας τους, τούς ἀγῶνες 

τους ἐναντίον τοῦ Ἀλῆ πασᾶ τῆς Ἠπείρου, 

πού ἤθελε νά τούς ἐξολοθρεύσει, τήν κατάσταση 

στήν Ἑλλάδα ἔπειτα ἀπό τούς 

(Εἰκ. ). Ἀλή πασάς.


ἀγῶνες τοῦ Κατσώνη καί μέ τό ὁποῖο τήν 

παρακαλοῦσαν νά ἐπιτρέψει τήν ἐγκατάστασή 

τους στά παράλια τοῦ Εὔξεινου 

Πόντου. Τά ἔγγραφα αὐτά εἶχε κρύψει 

μέσα σ’ ἕνα κουφωτό ραβδί. 

Πεζοπορώντας ὁ Καρδίτσης πολλά μερόνυχτα 

ἔφτασε στήν περιοχή τοῦ Ἀλῆ 

πασᾶ. Τόν καιρό ἐκεῖνο Τουρκαλβανοί τοῦ 

Ἀλῆ πασᾶ, νικημένοι ἀπό τούς Σουλιῶτες, 

εἶχαν στρατοπεδεύσει σέ μία τοποθεσία 

ἀνάμεσα στήν Ἄρτα καί τά Γιάννενα. 

Βρέθηκε ξαφνικά μπροστά τους. Συνέχισε 

νά προχωρᾶ δῆθεν ἀδιάφορα. ∆ύο στρατιῶτες 

λίγο πιό πέρα ἔψηναν πρόβατο 

στή σούβλα. Τόν πλησίασε 

ὁ ἕνας στρατιώτης, 

τοῦ πῆρε τό ραβδί 

καί ἄρχισε μέ αὐτό νά 

ἀνακινεῖ τήν ἀνθρακιά. 

Ὁ Καρδίτσης στάθηκε 

δίπλα τους καί 

παρατηροῦσε μέ προσποιητική 

περιέργεια 

τό ψήσιμο τοῦ ἀρνιοῦ. 

Ἡ ἀγωνία του ἦταν 

 

(Εἰκ. ). Χαλκογραφία τοῦ ου αἰώνα, πού 

παρουσιάζει τά παλάτι τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ στά 

Γιάννενα. Σήμερα τό παλάτι δέν σώζεται. 

μεγάλη. Τό ραβδί θά 

καιγόταν καί μαζί του 

θά καίγονταν τά ἔγγραφα! 

∆έν ἤξερε τί νά κάνει. 

Νά ζητήσει ἀπό τόν Τουρκαλβανό τό 

ραβδί; Ὑπῆρχε φόβος νά τοῦ δημιουργήσει 

τήν ὑπόνοια ὅτι τό ραβδί περιεῖχε 

ἀπόρρητα ἔγγραφα. Νά ἐπιτεθεῖ καί νά τοῦ 

τό πάρει; Θά ἦταν ἀπερισκεψία. Τίς δύσκολες 

αὐτές στιγμές ὁ Καρδίτσης ἄρχισε 

νά μιλᾶ στούς Τουρκαλβανούς γιά διάφορα 

ἀσήμαντα πράγματα. Ἔπειτα πῆρε τό 

ραβδί, ἀνακίνησε τήν ἀνθρακιά καί τό 

ἀπέθεσε δίπλα του λέγοντάς τους: «Τό 

ραβδί μου εἶναι ἀπαραίτητο, γιατί τό χρησιμοποιῶ 

γιά νά στηρίζομαι καί γιατί μέ 

αὐτό θά μπορέσω νά ὑπερασπίσω τόν ἐαυτό 

μου ἀπό τά ἄγρια ζῶα τοῦ δάσους». Ἔτσι 

διέσωσε τά σπουδαῖα ἔγγραφα. 

Οἱ Τουρκαλβανοί πρόσφεραν στόν Καρδίτση 

ἕνα κομμάτι κρέας. Ἐκεῖνος τό ἔφαγε 

μέ βουλιμία. Ἔπειτα τούς εὐχαρίστησε, 

τούς ἀποχαιρέτησε καί ἀναχώρησε. Ἔφτασε 

στά Γιάννενα, ἀφοῦ πέρασε δύσβατους 

δρόμους. Ἐκεῖ τόν σταμάτησαν δύο κουλουκτσῆδες 

(ἀστυνομικοί). 

-Ποῦ πηγαίνεις; τόν ρώτησαν. 

-Πηγαίνω στόν Ἀλή πασά γιά ὑπόθεσή 

μου. Παρακαλῶ νά μέ ὁδηγήσετε σ’ αὐτόν, 

τούς ἀπάντησε. 

Οἱ κουλουκτσῆδες τόν ὁδήγησαν στό 

παλάτι τοῦ Ἀλῆ (Εἰκ. 7), τόν ἀνάγγειλαν 

καί ἔφυγαν. Κάποιος φρουρός τόν συνόδευσε 

σέ μία αἴθουσα τοῦ παλατιοῦ. Ὁ Καρδίτσης 

ἄφησε σέ μία γωνιά τό ραβδί του, τό 

δερμάτινο σκοῦφο του, 

τίς ἀποσκευές του καί 

περίμενε. Ὅση ὥρα περίμενε 

στήν αἴθουσα 

σκεφτόταν τή γεμάτη 

αἷμα ζωή τοῦ Ἀλῆ 

πασᾶ. Καί τόν εἶδε μέ τή 

φαντασία του νά σκοτώνει, 

μέ τά ἴδια τοῦ τά 

χέρια, ὄχι μονάχα 

ἐχθρούς ἀλλά καί συγγενεῖς 

καί εὐεργέτες 

του. Φαντάστηκε γιά 

μία στιγμή τό κεφάλι 

του κομμένο, καρφωμένο 

πάνω σέ λόγχη καί ἐκτεθειμένο στίς 

ἐπάλξεις τοῦ παλατιοῦ, ἀνάμεσα στά τόσα 

τρόπαια τοῦ ἀπάνθρωπου Ἀλῆ, καί τόν κατέλαβε 

τρόμος. 

Σέ λίγο ἕνας ἀξιωματικός τόν ὁδήγησε 

στό γραφεῖο τοῦ Ἀλῆ. Χαιρέτησε μέ ὑπόκλιση 

τόν πασά καί τοῦ ἔδωσε τήν ἐπιστολή 

τοῦ Κατσώνη. Ἐκεῖνος τή διάβασε μέ προσοχή 

καί ἔπειτα τόν ρώτησε μέ προσποιητή 

γλυκύτητα. 

-Μήπως ἔχετε καμιά ἐπιστολή γιά τήν 

Πετρούπολη; 

-∆έν ἔχω καμιά. Πηγαίνω μόνο γιά δικές 

μου δουλειές. Γι’ αὐτό παρακαλῶ νά μοῦ 

δώσετε ἄδεια νά περάσω μέσα ἀπό τό 

κράτος σας. 

-Θά σοῦ δώσω ἄδεια νά περάσεις ἀπό τό


κράτος μου. Πρέπει ὅμως πρῶτα νά περιμένω 

τήν ἐπιστροφή τοῦ Μεμέτ Ἐφέντη 

ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη ὅπου ἔχει 

πάει γιά σοβαρή ὑπόθεση. Μόλις ἐπιστρέψει, 

ἔχοντας ἐπιτύχει τήν ἀποστολή του, θά 

σού δώσω καί ἐπιστολή πρός τήν Αὐτῆς 

Αὐτοκρατορική Μεγαλειότητα. 

Ὅλη τήν ὥρα τῆς συνομιλίας τους ὁ 

Ἀλής εἶχε καρφωμένο τό βλέμμα του στόν 

Καρδίτση. Ἦταν φανερό πώς προσπαθοῦσε 

νά διαγνώσει τίς πραγματικές σκέψεις 

του. 

Μετά τή συνομιλία τους κάλεσε τόν 

καδή καί τοῦ εἶπε: «Νά ὁδηγήσεις τόν 

ξένο στήν κατοικία σου καί σέ ὅλη τή διάρκεια 

τῆς παραμονῆς του στά Γιάννενα νά 

τόν περιποιεῖσαι μέ ἔξοδα τοῦ ∆ημοσίου». 

Τό ἐνδιαφέρον τοῦ Ἀλῆ γιά τόν Καρδίτση 

ἦταν πλαστό. Ο καδής εἶχε λάβει ἤδη 

ἐντολή νά παρακολουθεῖ τόν Καρδίτση, γιά 

νά μάθει τό λόγο τοῦ ἐρχομοῦ του στήν 

Ἤπειρο. Ὁ Καρδίτσης, πού ἀντιλήφθηκε τό 

σχέδιο τοῦ δόλιου Ἀλῆ, τόν εὐχαρίστησε μέ 

θαυμαστή προσποίηση καί ἔφυγε ἀπό τό 

παλάτι. 

Ὁ καδής, ἐκδηλώνοντας προσποιητά 

συμπάθεια πρός τόν Καρδίτση, προσπαθοῦσε 

νά ἐκμαιεύσει τό λόγο τοῦ ἐρχομοῦ 

του στήν Ἤπειρο. Ἡ προσπάθειά του, 

ὅμως αὐτή δέν ἀπέδωσε καρπούς. Ἔπειτα 

ἀπό τήν ἀνεπιτυχή του αὐτή προσπάθεια, 

μία μέρα πού ἀπουσίαζε ὁ ξένος ἀπό τό σπίτι 

του ἐρεύνησε τίς ἀποσκευές του, ἐλπίζοντας 

νά βρεῖ στοιχεῖα σχετικά μέ τήν ἄφιξή 

του στήν Ἤπειρο. ∆έ βρῆκε τίποτα. Μία 

ἄλλη μέρα παρακάλεσε τόν Καρδίτση νά 

κάνουν μαζί ἕνα θερμόλουτρο. Ἐκεῖνος δέχτηκε. 

Πῆγαν στό χαμάμ. Ἄφησαν τά μέν 

ἐξωτερικά τους ροῦχα στήν αἴθουσα ἀναμονῆς 

καί ἀνάπαυσης, τά δέ ἐσώρουχά τους 

στόν ἡμίθερμο χῶρο καί ἔπειτα προχώρησαν 

στόν ἀφαλό, στό χῶρο τῆς ὁμαδικῆς 

λούσης. Ἐνῶ ἔκαναν τό λουτρό τους, ὁ καδής 

βγῆκε μέ κάποια πρόφαση ἀπό τόν 

ἀφαλό, πῆγε στήν αἴθουσα ἀναμονῆς καί 

ὕστερα ξαναγύρισε. Ὁ Καρδίτσης, ὅταν 

βγῆκε ἀπό τό λουτρό, βρῆκε τά ροῦχα 

του, τά ὁποῖα εἶχε κάμει δέμα καί εἶχε δέσει 

μέ ναυτικό κόμπο, δεμένα μέ κοινό κόμπο. 

Κατάλαβε ὅτι ὁ καδής ἔψαξε τά ροῦχα 

του... 

Στά Γιάννενα ὁ Καρδίτσης ἔμεινε 45 μέρες, 

πάντοτε ὑπό στενή παρακολούθηση. 

Ἐκεῖ γνωρίστηκε καί συνδέθηκε φιλικά μέ 

τό Θανάση Βάγια, πού ἦταν ἔμπιστος σύμβουλος 

τοῦ Ἀλῆ καί ἀρχηγός τῆς φρουρᾶς 

του. Ἔτσι ἔμαθε ἀπ’ αὐτόν ὅτι ὁ Μεμέτ 

Ἐφέντης γύρισε ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη. 

Ἔμαθε ἀκόμα ὅτι ὁ Ἀλή πασάς σκεφτόταν 

νά τόν σκοτώσει, γιά νά εὐχαριστήσει 

τό σουλτάνο. Ἔμαθε τέλος ὅτι ὁ 

Ἀλής, παρά τή φιλική ἐπιστολή τοῦ Λάμπρου 

Κατσώνη, ὑποσχέθηκε κρυφά 50.000 

δουκάτα σέ κεῖνον πού θά τοῦ ἔφερνε 

ζωντανό τόν Κατσώνη καί 12.000 σέ κεῖνον 

πού θά τοῦ ἔφερνε τό κεφάλι του. 

Μία μέρα ὁ Θανάσης Βάγιας κάλεσε τόν 

Καρδίτση στό παλάτι τοῦ Ἀλή προκειμένου 

νά παραστεῖ σέ μία τελετή βάπτισης. Ὁ Καρδίτσης 

πῆγε στό παλάτι. ∆έν μποροῦσε 

ὅμως νά εἰσέλθει σ’ αὐτό. Ἡ κεντρική 

πύλη ἦταν κλειστή καί στήν πίσω μικρή 

πύλη ὑπῆρχαν φύλακες, πού ἀπαγόρευαν 

τήν εἴσοδο στό παλάτι. Καθώς γύριζε γύρω 

γύρω τό παλάτι μέ ἀμηχανία, εἶδε μία πολύ 

μικρή θύρα ἀφύλαχτη. Χωρίς χρονοτριβή 

πέρασε τή θύρα αὐτή, προχώρησε καί 

ἔφτασε στά ἐσωτερικά δωμάτια τοῦ παλατιοῦ. 

Σέ κάποιο ἀπ’ αὐτά βρέθηκε πρόσωπο 

μέ πρόσωπο μέ τόν Ἀλή. Ἔμεινε 

ἄναυδος. Μά καί ὁ Ἀλής φοβισμένος κραύγασε: 

-Πῶς ἔφτασες ὥς ἐδῶ; Τί θέλεις; 

-Ἦρθα ἐδῶ, γιά νά παραβρεθῶ στήν τελετή 

τῆς βάπτισης, ἀπάντησε. Μέ κάλεσε 

σ’ αὐτήν ὁ Θανάσης Βάγιας. 

Ὁ Ἀλή πασάς ἠρέμησε, μόνο ὅταν ἦρθε 

ὁ Βάγιας καί ἐπιβεβαίωσε ὅσα εἶπε ὁ Καρδίτσης. 

Γνωρίζοντας ὁ Καρδίτσης, ὅπως εἴδαμε 

παραπάνω, ὅτι ὁ Ἀλή πασάς εἶχε κακές προθέσεις 

γι’ αὐτόν, ἀποφάσισε νά φύγει, ὅσο


τό δυνατό πιό γρήγορα, ἀπό τό κλουβί του. 

Παρουσιάστηκε λοιπόν στόν τύραννο καί 

τόν παρακάλεσε νά τοῦ δώσει τήν ἄδεια νά 

ἀναχωρήσει γιά τήν Πρέβεζα. Ὁ Ἀλή πασάς 

τοῦ ἔδωσε τήν ἄδεια καί τό παρακάτω 

ἔγγραφο 4 . 

«Φύλακες, μπινμπασῆδες 5 , καπετάνιοι 

καί λοιποί ἀρχηγοί ἐξαρτώμενοι ἐκ τοῦ 

κράτους μου, ὁ φέρων τήν διαταγήν μου 

μεταβαίνει ἀπό ἐδῶ εἰς τήν πόλιν τῆς 

Πρεβέζης ἔχων πανταχοῦ ἐλευθέραν καί 

ἀκώλυτον τήν διάβασιν καθώς καί εἰς 

τήν ἐπιστροφήν, μόνος εἰς τόν δρόμον ἤ καί 

μέ συνταξιδιώτην. ∆ιά τοῦτο νά μή γίνη εἰς 

αὐτόν οὐδ’ ἡ ἐλαχίστη δυσκολία καί νά τοῦ 

δοθῆ πᾶσα ἀναγκαία βοήθεια, διότι τό 

ἄτομον τοῦτο χαίρει τῆς ἡμετέρας ἐμπιστοσύνης. 

Πρός πιστοποίησιν: Ἀλή πασάς. 

Ἐν Ἰωαννίνοις 5 Μαρτίου 1793». 

Ὁ Καρδίτσης πῆγε στήν Πρέβεζα. Ἀπό 

ἐκεῖ ἔφυγε μέ πλοῖο γιά τήν Κωνσταντινούπολη. 

Στό Αἰγαῖο του ἐπιτέθηκαν Μαλτέζοι 

πειρατές καί τοῦ πῆραν 300 δουκάτα, 

ἕνα δαμασκηνό σπαθί καί μία φιάλη μέ 

ροδέλαιο ἀξίας 150 καί 70 δουκάτων ἀντίστοιχα. 

Εὐτυχῶς διέσωσε τό ραβδί του μέ 

τά ἔγγραφα. 

Ἔφτασε ὁ Καρδίτσης στήν Κωνσταντινούπολη. 

Γιά νά ζήσει, πουλοῦσε χάρτες 

ναυτικούς στούς πλοιάρχους τῶν ἐμπορικῶν 

πλοίων πού ἔφταναν ἐκεῖ. 

Στό ναύσταθμο τῆς Κωνσταντινούπολης 

(Εἰκ. 8), βρισκόταν αἰχμάλωτος, ὅπως 

εἴδαμε, ὁ φίλος καί συναγωνιστής του 

 

(Εἰκ. ). Ὁ ναύσταθμος τῆς Κωνσταντινούπολης. 

Ἀνδροῦτσος. Ὁ Καρδίτσης ἤθελε νά τόν δεῖ, 

γιά νά τόν ἐνθαρρύνει. Ἤθελε νά τοῦ πεῖ 

ὅτι συνάντησε τήν ἀγαπημένη του γυναίκα 

Ἀκριβή στήν Πρέβεζα καί ὅτι, ὅπως τοῦ 

εἶπε, καταβάλλει κάθε προσπάθεια, γιά νά 

τόν ἀπελευθερώσει. Ἤθελε ἀκόμα νά τοῦ 

πεῖ ὅτι καί ὁ ἴδιος ἐνεργεῖ μέσῳ τῆς Πετρούπολης 

γιά τήν ἀπελευθέρωσή του. 

∆έν ἦταν ὅμως εὔκολο νά δεῖ ὁ Καρδίτσης 

τόν Ἀνδροῦτσο. Τουρκικό φιρμάνι 

ἀπαγόρευε, μέ τήν ποινή τοῦ θανάτου, τήν 

εἴσοδο στό ναύσταθμο σέ ὁποιοδήποτε 

δέν ἐργαζόταν σ’ αὐτόν. ∆έ λιποψύχισε ἀπ’ 

αὐτό. Πλήρωσε ἕνα Τούρκο καί τόν μετέφερε 

μέ τή βάρκα τοῦ κρυφά σ’ ἕνα ἀπόμερο 

σημεῖο τοῦ ναύσταθμου. Βγῆκε ὁ 

Καρδίτσης στήν ξηρά, ἀφοῦ προηγουμένως 

ὁ βαρκάρης τοῦ ὁρκίστηκε ὅτι θά τόν περίμενε 

στό σημεῖο αὐτό. 

Σέ μία στιγμή ὁ Καρδίτσης ἐνῶ εἶχε ἀπομακρυνθεῖ 

ἀπό τό σημεῖο τῆς ἀπόβασής του 

κοίταξε πίσω του. Ἔμεινε ἄναυδος. Ἡ 

βάρκα βρισκόταν μακριά ἀπό τό ναύσταθμο. 

Ὁ Τοῦρκος βαρκάρης τόν εἶχε 

ἐγκαταλείψει! Μπροστά του τώρα ἦταν ὁ 

θάνατος. Τή δύσκολη αὐτή ὥρα ὁ ἡρωικός 

αὐτός πρόμαχος τῆς ἐλευθερίας, πού, ὅπως 

ὅλοι οἱ Τουρκομάχοι πρόγονοί μας, εἶχε βαθύτατο 

τό θρησκευτικό συναίσθημα, προσευχήθηκε 

σιωπηλά. Ὕστερα ἄρχισε νά 

διασχίζει μέ βῆμα σταθερό τό ναύσταθμο. 

Οἱ αἰχμάλωτοι Ἕλληνες ἀγωνιστές, δεμένοι, 

μέ βαριές ἁλυσίδες, ἀδύνατοι καί ντυμένοι 

μέ κουρέλια, τοῦ ζητοῦσαν ἐλεημοσύνη. 

Ἔδωσε σ’ αὐτούς ὅλα του τά χρή-


(Εἰκ. ). Ἡ Πετρούπολη σέ παλιά χαλκογραφία. 

ματα. Προχωροῦσε, μόλις συγκρατώντας τά 

δάκρυά του ἀπό τό φριχτό θέαμα. Ἔφτασε 

στήν πύλη. Περίμενε μέ ἀγωνία ἀπό 

στιγμή σέ στιγμή νά τόν σταματήσουν οἱ 

φρουροί καί νά τοῦ κάμουν ἔλεγχο. Μπροστά 

του ἦταν ὁ θάνατος. Ὅμως κανένας 

φρουρός δέν τόν σταμάτησε. Μέ λίγα βήματα 

βρέθηκε ἔξω ἀπό τήν πύλη. Ἐνῶ προχωροῦσε, 

γύρισε μία στιγμή τό κεφάλι 

του πρός τά πίσω. Καί τότε τρόμαξε. Εἶδε 

ἕνα γενίτσαρο φρουρό νά τόν κοιτάζει. Ὁ 

φρουρός ἔδειξε μέ τό χέρι του τόν οὐρανό 

καί τό μέρος τῆς καρδιᾶς του. Μέ τή χειρονομία 

του αὐτή ἤθελε νά τοῦ πεῖ ὅτι ὁ 

Θεός καί τό συναίσθημα τῆς εὐσπλαχνίας 

δέν τοῦ ἐπιτρέπουν νά τόν συλλάβει. Τέλος 

ὁ γενίτσαρος κίνησε τά χέρια του σά νά 

ἤθελε νά τοῦ πεῖ: «Στό ἑξῆς νά μήν εἶσαι 

τόσο τολμηρός. Σοῦ χαρίζω τή ζωή. Νά τή 

χαρεῖς». Ἡ θεία πρόνοια ἔσωσε τόν ἥρωα 

ἀπό βέβαιο θάνατο. 

Ὁ Καρδίτσης ἄρχισε νά προχωρᾶ μέ 

βῆμα ἀργό μέ τό κεφάλι σκυφτό, μέ πραγματική 

συντριβή. Ὁ ἴδιος μόλις γλίτωσε 

ἀπό βέβαιο θάνατο. Οἱ φυλακισμένοι στό 

ναύσταθμο Ἕλληνες ἀγωνιστές ἔλειωναν 

ἀπό τά βασανιστήρια. ∆έν μπόρεσε νά δεῖ 

τό φίλο καί συναγωνιστή του Ἀνδροῦτσο. 

Καί ἡ ἐλπίδα, πού εἶχε γιά τήν ἀπελευθέρωσή 

του, ἔσβησε ὕστερα ἀπό τίς φριχτές 

εἰκόνες πού εἶδε στό ναύσταθμο. Ἄς σημειωθεῖ 

ὅτι ὁ Ἀνδροῦτσος, ὁ ἀετός αὐτός 

τῶν ψηλῶν βουνῶν, δέν εἶδε 

ποτέ πιά τό ἐλεύθερο φῶς. 

Βασανισμένος ἀπό τούς ἀνελέητους 

δεσμοφύλακες ἔλειωσε 

μέσα στό τουρκικό μπουντρούμι 

(1797). 

Ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη 

ὁ Καρδίτσης πέρασε τή Μαύρη 

Θάλασσα καί ἔφθασε στή Ρωσία. 

Πῆγε κατευθείαν στήν 

πρωτεύουσά της Πετρούπολη 

(Εἰκ. 9). 

Τήν ἑπόμενη μέρα τῆς ἄφιξης 

τοῦ πῆγε στά ἀνάκτορα. 

Τήν κεντρική πύλη τους φύλαγαν δύο 

κοζάκοι. Τούς εἶπε τό ὄνομά του καί τούς 

παρακάλεσε νά ἐπιτρέψουν τήν εἴσοδό 

του, προκειμένου νά παρουσιαστεῖ στήν 

αὐτοκράτειρα γιά σοβαρή ὑπόθεσή του. 

Ἐκεῖνοι τοῦ ἐπέτρεψαν τήν εἴσοδο. Ὁ 

Καρδίτσης εἰσῆλθε τότε στά ἀνάκτορα, 

πέρασε πολλούς διαδρόμους καί ἔφτασε σέ 

ἕνα δωμάτιο, ὅπου ὑπῆρχαν ἀξίωματικοί. 

Τούς παρακάλεσε νά τόν παρουσιάσουν 

στήν τσαρίνα. Ἕνας ἀξιωματικός μίλησε 

σιγά σ’ ἕνα κοζάκο καί ἐκεῖνος μέ τή σειρά 

του εἶπε στόν Καρδίτση νά τόν ἀκολουθήσει. 

Πέρασαν ἕνα μακρύ διάδρομο καί 

μπῆκαν σ’ ἕνα δωμάτιο γεμάτο φύλακες. 

Κάτι εἶπε ὁ κοζάκος στόν ἀρχιφύλακα καί 

ἐκεῖνος ἄνοιξε μιά βαριά πόρτα ἀπ’ ὅπου 

ὁδήγησε τόν Καρδίτση σέ μιά αἴθουσα μεγάλη 

καί πλούσια στολισμένη. Στό βάθος 

τῆς αἴθουσας πίσω ἀπό ἕνα ἐπιβλητικό γραφεῖο, 

καθισμένη σέ θρόνο ξύλινο, πού 

ἔφερε πλούσια διακόσμηση καί ἔνθετα 

κοσμήματα, καθόταν ἡ αὐτοκράτειρα. Πλάϊ 

της ὄρθιος ἦταν ἕνας σύμβουλός της. Πλησίασε 

στό γραφεῖο τῆς αὐτοκράτειρας ταραγμένος 

καί χαιρέτησε μέ βαθιά ὑπόκλιση. 

Τῆς ἐξέθεσε τό σκοπό τῆς ἄφιξής του 

στή Ρωσία καί τῆς παρέδωσε τό ἔγγραφο 

πού ἔφερε μαζί του. Ἐκείνη τό πῆρε. Συνεννοήθηκε 

μέ τό σύμβουλό της καί ὕστερα 

εἶπε στόν Καρδίτση ὅτι θά τοῦ ἀπαντήσει 

μετά ἀπό λίγες μέρες. Ὁ Καρδίτσης χαι-


ρέτησε μέ βαθιά ὑπόκλιση καί βγῆκε ἀπό 

τό αὐτοκρατορικό γραφεῖο. 

Μέ διαταγή τῆς Αἰκατερίνης Β´ μεταφράστηκε 

ἀπό τό συνταγματάρχη τοῦ πυροβολικοῦ 

καί σύμβουλο τοῦ κράτους Π. Ἰ. 

Καβαλίνσκη τό ἔγγραφο πού τῆς παρέδωσε 

ὁ Καρδίτσης. Ἡ Αἰκατερίνη καί οἱ σύμβουλοί 

της μελέτησαν ἔπειτα τό μεταφρασμένο 

ἔγγραφο. Ὁ Καρδίτσης ἔμαθε 

συγκινημένος ὅτι ἡ Αἰκατερίνη Β´ ἡ μεγάλη 

ἔδωσε τήν ἄδεια νά ἐγκατασταθοῦν οἱ 

Σουλιῶτες στό φρούριο Χατζή μπέη τῆς 

Μαύρης Θάλασσας. 

Πραγματικά ἐγκαταστάθηκαν πολλοί 

Σουλιῶτες στήν Ὀδησσό πού ἱδρύθηκε 

ἀπό τήν Αἰκατερίνη Β´ στά ἐρείπια τοῦ 

φρουρίου Χατζή μπέη (διάταγμα 27 Μαΐου 

1794). Οἱ Σουλιῶτες ἄποικοι, ὅπως καί 

οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ἄποικοι ἀπό τό Ἀρχιπέλαγος, 

ἔλαβαν ἀπό τήν τσαρίνα δωρεάν 

γαῖες, σπίτια καί οἰκονομική ἐνίσχυση γιά 

τήν ἐγκατάστασή τους στήν Ὀδησσό. Ἡ 

πόλη αὐτή, ἡ ὁποία ἔλαβε τό ὄνομά της ἀπό 

ἀρχαία ὁμώνυμη πόλη, ἀποικία τῶν Μιλησίων, 

εὐδοκίμησε γρήγορα. Οἱ Ἕλληνες 

ναύκληροι, ἔμποροι καί τραπεζίτες ἀπέκτησαν 

πολλά πλούτη ἐκεῖ. Μία συνοικία 

τῆς πόλης ὀνομάστηκε ἑλληνική. 

Τήν παραπάνω ἐπιτυχῆ ἀποστολή τοῦ 

Καρδίτση στήν Αἰκατερίνη Β´ βεβαιώνει 

ἔγγραφο, πού ἔχει ὑπογραφεῖ στίς 30 Νοεμβρίου 

1809 ἀπό τό 12ο τμῆμα τοῦ Ἐπιτελείου 

τῶν Ἀξιωματικῶν. Ἄς σημειωθεῖ 

ὅτι ἡ γνησιότητα τοῦ περιεχομένου τοῦ 

ἐγγράφου τούτου καί τῆς ὑπογραφῆς ἔχει 

ἐπικυρωθεῖ στίς 13 Ἀπριλίου 1810 ἀπό τό 

Πολιτικό ∆ικαστήριο στήν Πετρούπολη. 

Ὁ σπόρος, πού ἔριξε τό 1814 ἡ Φιλική 

Ἑταιρεία στήν Ὀδησσό, λόγω τῶν πολλῶν 

Ἑλλήνων ἐκεῖ βρῆκε γόνιμο ἔδαφος… Μέ 

προτροπή τοῦ Καρδίτση οἱ Ρῶσοι ἔστειλαν 

στό Λάμπρο Κατσώνη, πού ζοῦσε στήν 

πόλη Ἀγνιάν τῆς Ἠπείρου, 10.000 δουκάτα 

γιά ἐνίσχυση τῶν γυναικῶν τῆς περιοχῆς, 

τῶν ὁποίων οἱ ἄντρες ἔπεσαν πολεμώντας 

κάτω ἀπό τή ρωσική σημαία. 

 

Ὁ Καρδίτσης ἔμενε στά ἀνάκτορα τῆς Πετρούπολης. 

Μέ μεγάλη χαρά, στίς 18 Μαΐου 

τοῦ 1795, ἔλαβε ἀπό τήν αὐτοκράτειρα 

Αἰκατερίνη Β´ τή μεγάλη τό παρακάτω 

οὐκάζιο: 

«Ὁ Ἕλληνας, πού ἀνέλαβε ρωσική ὑπηρεσία 

κατά τῶν Τούρκων σέ περίοδο πολέμου, 

ἐπέδειξε ζῆλο ἐξαίρετο στίς μάχες 

ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν, ὅπως βεβαιώνουν 

οἱ ἀνώτεροι ἀξιωματικοί πού ἦταν στό Πολεμικό 

Ἀρχηγεῖο, στοῦ ὁποίου τήν ἐπίσημη 

ἔκθεση φέρεται καί ὁ Ἰβάν Καρδίτσης 

μέ τό βαθμό τοῦ πλοιάρχου. Γιά τοῦτο καί 

δίδεται σ’ αὐτόν ὁ παρών διορισμός γιά τό 

∆ημόσιο Ταμεῖο καί γιά τόν προβλεπόμενο 

ἀπό τό νόμο ὅρκο». 

Ἡ Αἰκατερίνη ὅμως ἡ Μεγάλη πέθανε. 

Ἔτσι ἀναγκάστηκε ὁ Κάρδίτσης νά ἐγκαταλείψει 

τά ἀνάκτορα. Ἡ κατάσταση του 

ἦταν πάλι θλιβερή. Γιά νά ἀντεπεξέλθει 

στίς βιοτικές του ἀνάγκες, δανειζόταν 

χρήματα ἀπό γνωστούς του. 

Ἀργότερα στό Τσάρσκοε Σέλο, ὅπου ἦταν 

τά θερινά ἀνάκτορα τῶν Τσάρων, μία ἀνεψιά 

τοῦ Καρδίτση μίλησε στόν αὐτοκράτορα 

Ἀλέξανδρο Α´ γιά τίς σημαντικές ὑπηρεσίες 

πού πρόσφερε στή Ρωσία καί τήν Ἑλλάδα 

ὁ σεβαστός της θεῖος. Στή συνέχεια τοῦ ὑπέβαλε 

ὅλα τά ἔγγραφα πού ἀναφέρονταν 

στή δράση τοῦ θείου της. Ὁ αὐτοκράτορας 

τά διάβασε καί εἶδε ὅτι πράγματι οἱ ὑπηρεσίες 

τοῦ πλοιάρχου πρός τή Ρωσία ἦταν 

σημαντικές. Ἔτσι ἔδωσε ἐντολή νά δώσουν 

στόν Ἕλληνα πλοίαρχο ἀπό τό ἰδιαίτερο 

ταμεῖο του 3.000 ρούβλια ἐφάπαξ, ἐνῶ στήν 

ἀνεψιά του ὑποσχέθηκε ὅτι, ὅταν πάει 

στό Ταϊγάνιο, θά φροντίσει νά ἀνταμειφθεῖ 

περισσότερο ὁ θεῖος της. ∆υστυχῶς ὅμως 

καί ὁ Ἀλέξανδρος Α´ πέθανε. 

Ὁ Καρδίτσης ὑπέβαλε στό διάδοχό τοῦ 

αὐτοκράτορα Ἀλέξανδρου Α΄ στόν Νικόλαο 

Α´, ἀναφορά, στήν ὁποία παρουσίαζε τίς 

ὑπηρεσίες του στή Ρωσία καί τή δύσκολη 

οἰκονομική του κατάσταση. Ὁ αὐτοκράτορας, 

ἀφοῦ διάβασε τήν ἀναφορά του, τοῦ 

ἔδωσε 1.000 ρούβλια καί ἕνα ἔγγραφο, στό


ὁποῖο τοῦ ἐκφράζει τήν ἐκτίμησή του. 

Ἰδού τό ἔγγραφο: 

«Κύριο καπετάν Καρδίτση. 

Ἔπειτα ἀπό τήν ἀναφορά πού ὑποβάλατε, 

μέ τήν ὁποία παρακαλεῖτε νά δείξομε 

ἐνδιαφέρον γιά τήν κατάσταση σας, λαμβάνοντας 

ὑπόψη τίς προηγούμενες ὑπηρεσίες 

σας, σᾶς ἀποστέλλεται, κατόπιν 

ἐντολῆς μου, ἀπό τό διευθυντή τοῦ Ὑπουργείου 

τῶν Ἐξωτερικῶν κόμητα Νέσσελροντ, 

ἔπειτα βέβαια ἀπό ἀνώτατη διαταγή, 

τό παρόν, σέ ἔνδειξη ἐκτίμησης τῆς Αὐτοῦ 

Αὐτοκρατορικῆς Μεγαλειότητος. 

Θεωρήθηκε: Ὁ μυστικοσύμβουλος 

πρίγκιπας Ἀλέξανδρος 

Γαλίτσιν. 

Ἀριθμ. 1059. Πετρούπολη, 

21 Ὀκτωβρίου 1826». 

Ὁ Καρδίτσης ἔδωσε τά χρήματα 

πού πῆρε ἀπό τόν αὐτοκράτορα 

στούς δανειστές του. 

Ἔτσι ἡ οἰκονομική του κατάσταση 

ἐξακολουθοῦσε νά 

εἶναι κακή. 

Ἀπό τήν Πετρούπολη ἦρθε 

ὁ Καρδίτσης στή Μόσχα. Ἐδῶ 

συνέγραψε στή ρωσική 

γλώσσα τά ἀπομνημονεύματά 

του, στά ὁποῖα παρουσιάζει 

μέ τρόπο ἁπλό τήν πολυτάραχη 

καί γεμάτη ἡρωισμούς ζωή του, καί 

τά ἐξέδωσε σέ φυλλάδιο. Ἡ ἐκτύπωσή 

τους ἔγινε μέ ἔξοδά του στό Τυπογραφεῖο 

τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Μόσχας. Τό φυλλάδιο 

ἔχει σχῆμα 8ο καί ἀριθμεῖ σελίδες 32. 

Ὁ τίτλος του εἶναι: «Ἀνδραγαθίες καί περιπέτειες 

τοῦ καπετάν Καρδίτση στήν περίοδο 

τοῦ πολέμου κατά τῶν Τούρκων. Μόσχα. 

Ἀπό τό Πανεπιστημιακό Τυπογραφεῖο, 

1828». (Εἰκ. 10). Στό ἔσω ἐξώφυλλο ὑπάρχει 

ἡ ἄδεια ἐκτύπωσής του: «Ἐκτυπώθηκε 

μέ ἄδεια της Ἐπιτροπῆς Λογοκρισίας, γιά 

νά κυκλοφορήσει, μετά βέβαια τήν ἀποστολή 

τριῶν ἀντιτύπων σ’ αὐτήν Μόσχα, 

24 Ἰουλίου 1828. Ὁ προϊστάμενος τῆς 

(Εἰκ. ). Τό ἐξώφυλλο 

τῶν ἀπομνημονευμάτων 

τοῦ Ἰωάννη Καρδίτση. 

Ἐπιτροπῆς Λογοκρισίας στή Μόσχα Σέργιος 

Ἀξάκωφ». Στή σελίδα 3 ὑπάρχει ἡ ἀφιέρωση 

τοῦ Καρδίτση: «Στήν Αὐτῆς Ἐξοχότητα 

κυρία κόμισσα Ἄννα Ἀλέξιεφ Ὀρλώφ 

Τσεμίνσκιη, ἀνώτατη δεσποινίδα ἐπί τῶν 

τιμῶν τῆς αὐτοκρατορικῆς Αὐλῆς καί κυρία 

τοῦ Τάγματος τῶν Ἱπποτῶν, μέ ἔνθερμη 

ἀφοσίωση ἀφιερώνει ὁ συγγραφέας». Ἡ 

σελίδα 4 εἶναι λευκή. Στίς σελίδες 5-32 

ἐκτείνεται τό κείμενο πού ἀναφέρεται 

στή ζωή καί τή δράση του. 

Ὁ Ἰωάννης Καρδίτσης, ὁ φλογερός Κρητικός, 

ὁ ἄνθρωπος μέ τήν 

ἀπαράμιλλη ἀνδρεία καί ἀποφασιστικότητα, 

ὁ φοβερός 

ναυμάχος ζοῦσε γέρος πιά, τιμημένος 

καί πολυσέβαστος 

στή Μόσχα. Ζοῦσε μέ συντροφιά 

τίς ἀναμνήσεις του. 

Θυμόταν μέ συγκίνηση τά 

καράβια, τήν «Ἀθηνά τῆς 

Ἄρκτου», τίς ναυμαχίες, τούς 

συντρόφους του πού χάθηκαν 

καί κείνους πού ζοῦσαν 

μακριά του. 

Στή Μόσχα παρέδωσε ὁ 

Καρδίτσης τήν τελευταία του 

πνοή στόν Ὕψιστο. Ἔφυγε 

ἀπό τή ζωή ἀσφαλῶς εὐτυχισμένος. 

Ἐπιτέλεσε τό χρέος 

του ἀπέναντι στή Ρωσία καί 

ἀπέναντι στήν Ἑλλάδα. Ἀγωνίστηκε γιά τή 

δόξα καί τό μεγαλεῖο τῆς Ρωσίας. Πρόσφερε 

μεγάλες ὑπηρεσίες στήν Ἑλλάδα καί 

ὑπῆρξε πρωτοπόρος στούς ἀγῶνες γιά 

τήν ἀπελευθέρωσή της. Καί εἶχε τήν τύχη 

νά ἐπιζήσει καί νά δεῖ τήν Ἑλλάδα ἐλεύθερη. 

Ἡ Ρωσία, ὅπως εἴδαμε, ἔχει ἀποδώσει 

στόν Καρδίτση κάποιες τιμές, ἀναγνωρίζοντας 

τίς ὑπηρεσίες του πρός αὐτήν. Ἄς 

μοῦ ἐπιτραπεῖ νά ὑπενθυμίσω σύντομα τίς 

τιμές αὐτές στή θέση τούτη. Ἡ αὐτοκράτειρα 

Αἰκατερίνη Β´ ἡ Μεγάλη τοῦ·ἔδωσε 

οὐκάζιο, στό ὁποῖο ἀναφέρεται ὅτι «ἐπέδειξε 

μεγάλο ζῆλο ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν»,


προκειμένου νά τό χρησιμοποίησει γιά 

τό ∆ημόσιο Ταμεῖο. Ὁ αὐτοκράτορας Ἀλέξανδρος 

Α´ τοῦ χορήγησε γιά τίς σημαντικές 

πρός τή Ρωσία ὑπηρεσίες του 3.000 ρούβλια 

ἐφάπαξ καί ἀκόμα ὑποσχέθηκε στήν 

ἀνεψιά του ὅτι ἀργότερα θά τόν ἀνταμείψει 

περισσότερο. Ὁ αὐτοκράτορας Νικόλαος 

Α´ τοῦ ἔδωσε οἰκονομική βοήθεια 

1.000 ρουβλίων καί συνοδευτικό ἔγγραφο 

«σέ ἔνδειξη ἐκτίμησής» του. Καί τέλος οἱ 

ἁπλοί ἄνθρωποι τῆς Μόσχας τοῦ ἔδειχναν 

μέ τή συμπεριφορά τους τήν ἀγάπη, 

τό σεβασμό καί τήν ἐκτίμησή τους. 

Καί ἡ Ἑλλάδα ἔχει χρέος νά τιμήσει τόν 

Ἰωάννη Καρδίτση. Ἄς μήν ξεχνᾶμε τό 

λόγο τοῦ πιό μεγάλου ἀντιπροσώπου τῆς 

Κλειοῦς στή γή, τοῦ Θουκυδίδη, «Ἀνδρῶν 

ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων, ἔργῳ καί δηλοῦσθαι 

τάς τιμάς...» (Θουκυδ. Β´, 35) καί 

τήν ἐντολή τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου «Χρή 

τούς ἐν πολέμοις ἀριστεύσαντας τιμῶν 

ἀξιοῦσθαι καί στήλας ἐγείρεσθαι...». Τό χρέος 

τοῦτο εἶναι ἀσφαλῶς μεγαλύτερο γιά 

τήν Ἱεράπετρα, τή γενέτειρά του. Οἱ ∆ημοτικοί 

ἄρχοντες πρέπει νά ἐκφράσουν 

ἔμπρακτα καί ἁπλά τήν τιμή τους, τήν τιμή 

τῶν συμπολιτῶν τους, πρός τόν Ἰωάννη 

Καρδίτση, δίδοντας σέ δρόμο τῆς Ἱεράπετρας 

τό ὄνομά του. Τοῦτο θά εἶναι ὄχι μονάχα 

ἀπόδοση ἐλάχιστου φόρου τιμῆς στό 

ἄξιο τέκνο τῆς Ἱεράπετρας ἀλλά καί ἰδιαίτερα 

χρήσιμο γιά τήν πατρίδα. Ὁ Θουκυδίδης 

εἶπε: «...ἆθλα γάρ οἷς κεῖται ἀρετῆς 

μέγιστα, τοῖς δέ καί ἄνδρες ἄριστοι πολιτεύουσι» 

(Θουκυδ. Β´, 46).* 

*Ἡ ἐργασία αὐτή δημοσιεύτηκε τό 1983 στό 

Ἱστορικό καί Λαογραφικό περιοδικό τῆς Ἀθήνας 

«Κρητική Ἑστία» (τεῦχος Νοεμβρίου - ∆εκεμβρίου). 

Ἔπειτα ἀπό τή δημοσίευσή της τό ∆ημοτικό 

Συμβούλιο Ἱεράπετρας ἔδωσε τό ὄνομα 

τοῦ Ἰωάννη Καρδίτση σέ δρόμο τῆς Ἱεράπετρας 

(Νίκου Τζώρτζη, Τά ὁδωνυμικά τῆς Ἱεράπετρας, 

Ἱεράπετρα 1997, σελ. 28). 

Ὑποσημειώσεις: 

1. Μπάνιο, τό: τό κάτεργο (ἰταλ. bagno). 

2. Ὑπάρχουν διαφωνίες ὅσον ἀφορᾶ τήν ἡμερομηνία 

τῆς ναυμαχίας στό Πόρτο Κάγιο. 

3. ∆έν συμφωνοῦν ὅλοι οἱ ἱστορικοί μέ τίς χρονολογίες 

αὐτές. 

4. Ὁ Ἀλή Πασάς χρησιμοποιοῦσε τήν ἑλληνική 

γλώσσα στίς διπλωματικές συνεννοήσεις του 

καί στή σύνταξη δημοσίων ἐγγράφων. 

5. Μπίνμπασης, ὁ: ὁ ταγματάρχης (τουρκ. 

binbasi) 

Βιβλιογραφία. 

1. Ἀπομνημονεύματα τοῦ ὑπό ρωσικήν σημαίαν 

ὑπηρετοῦντος Ἰωάννου Καρδίτση ἐξ 

Ἱεραπέτρας Κρήτης, πλοιάρχου εἰς τόν στόλον 

τοῦ Λάμπρου Κατσώνη, Ἀθήνα 1976. (Στόν πρόλογο 

τοῦ ὀλιγοσέλιδου τούτου βιβλίου -ἔχει σελίδες 

22- ὁ Γεώργιος Λαδᾶς λέει ὅτι ἡ μετάφραση 

στήν ἑλληνική τῶν σέ ρωσική γλώσσα ἀπομνημονευμάτων 

τοῦ Ἰωάννη Καρδίτση ἔγινε τό 

1930 ἀπό τήν ποιήτρια Μαρίκα Κ. Φιλιππίδη, ἔπειτα 

ἀπό παράκλησή του). 

2. Κωνσταντίνου Ν. Σάθα, Τουρκοκρατούμενη 

Ἑλλάς. Ἱστορικόν δοκίμιον περί τῶν πρός ἀποτίναξιν 

τοῦ ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ ἐπαναστάσεων 

τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους (1453-1821), Ἀθήνησι 

1869, σελ. 523-564. 

3. Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, Ἐπίτομος 

Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (Γενική ἐπιμέλεια 

καί συμπλήρωση ὑπό Ἀπ. Β. ∆ασκαλάκη), 

Ἀθῆναι 1968, σελ. 514-529. 

4. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Ἐκδοτική 

Ἀθηνῶν Α.Ε., τόμ. ΙΑ΄, Ἀθήνα 1974, σελ. 81-97. 

5. Γεωργίου Ρούσσου, Νεότερη Ἱστορία τοῦ 

Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τόμ. Α΄, Ἀθῆναι 1975, σελ. 

146-190. 

6. ∆ημήτρη Φωτιάδη, Ἡ ἐπανάσταση τοῦ ’21, 

2η ἔκδοση, τόμ. Α΄, Ἀθήνα 1977, σελ. 117-122 καί 

312-327.

Προσκυνηματική Ἐκδρομή στήν Καππαδοκία 

μέ τή συνοδεία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. κ. Εὐγενίου 

(5 ἕως 9 Ἰουνίου 2008) 

Ἀντωνίου Ν. Τσαγκαράκη, 

Συν/χου Ἐκπαιδευτικοῦ 

Γιά ἄλλη μιά χρονιά μᾶς ἀξίωσε ὁ 

Θεός νά ἐπισκεφθοῦμε μιά ἀπό τίς 

ἀλησμόνητες πατρίδες μας, ἴσως 

καί τήν πιό πολύπαθη στή νεότερη ἱστορία 

μας, τήν ἱστορική Καππαδοκία, τήν πατρίδα 

τῶν κορυφαίων Πατριαρχῶν μας Μεγάλου 

Βασιλείου, Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ, Γρηγορίου 

Νύσσης, Ἁγίας Μακρίνας, Ἁγίου 

Ἰωάννου Ρώσου καί τόσων ἄλλων 

ἀσκητῶν καί ὁμολογητῶν πού ἔδρασαν 

ἐδῶ λόγω εἰδικῶν συνθηκῶν πού θά ἐκθέσουμε 

στή συνέχεια. 

Τήν ἐκδρομή αὐτή, πού ἔγινε μέ πρωτοβουλία 

τοῦ δραστήριου Μητροπολίτου 

μας κ.κ. Εὐγενίου, ὀργάνωσε μέ ἐπιτυχία 

τό ταξιδιωτικό γραφεῖο τοῦ κ. Θεοδ. Ζεάκη. 

Ἔλαβαν μέρος περίπου 120 ἄτομα ἀπό 

Ἱεράπετρα, Σητεία καί Ἡράκλειο καί τίμησε 

μέ τήν παρουσία του ὁ ∆ήμαρχος Ἱεράπετρας 

κ. Ἐμμ. Μαστοράκης. Ἀξίζει ἐδῶ νά 

σημειώσουμε τή βοήθεια τοῦ ἀγαπητοῦ μας 

Πολιτικοῦ Μηχανικοῦ κ. Γιάννη Βαφειάδη, 

γιατί ὡς γνώστης τῆς τουρκικῆς γλώσσας 

ἦταν ὁ σύνδεσμος ξεναγῶν καί ἐκδομέων. 

Φυσικά καί ἡ συμβολή τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη 

μας κ.κ. Εὐγενίου στήν ξενάγηση 

ἦταν πολύτιμη, δίνοντας πολλές ἐπεξηγήσεις 

στίς ἑρμηνείες τῶν Τούρκων ξεναγῶν, 

πού καί αὐτοί ἔκαμαν ὅτι μποροῦσαν 

γιά νά γνωρίσουμε καί νά ἀφομοιώσουμε 

τό πλῆθος τῶν ἀντιθέσεων 

στή σημερινή Καππαδοκία. 

Ἡ πρώτη μας ἐπίσκεψη μετά τό ἀεροδρόμιο 

τῆς Νεάπολης (Νεβσεχίρ) ἦταν ὁ 

ναός τοῦ Ἁγίου ∆ημητρίου στήν πόλη τῆς 

Ἀραβισσοῦ. Μπορῶ νά πῶ, ἑρμηνεύοντας 

καί τά αἰσθήματα ὅλων μας, ὅτι πάθαμε τό 

πρῶτο ψυχολογικό σόκ. Πήραμε ἀμέσως 

μιά πρόγευση γιά τό τί ἐπρόκειτο νά ἀντικρύσουμε 

καί στίς ἄλλες ἐκκλησίες. ∆υστυχῶς 

οἱ φόβοι μας ἐπαληθεύθησαν. Μέ 

μεγάλη μας λύπη διαπιστώσαμε ὅτι ὅλες 

γενικῶς οἱ ἐκκλησίες, κτιστές καί λαξευτές, 

ἔχουν ὑποστεῖ ἀνεπανόρθωτες ζημιές. 

Ἔχουν ἀφαιρεθεῖ τά πάντα καί ἔχουν 

ἀπομείνει μόνον οἱ τοῖχοι καί ἡ ὀροφή. ∆έν 

ὑπάρχουν τά ὡραῖα ξυλόγλυπτα τέμπλα, οἱ 

πανάκριβες εἰκόνες μεγάλων ζωγράφων, 

τά ἱερά σκεύη, τά ἱερά λείψανα ἁγίων, οἱ 

καμπάνες καί τόσα ἄλλα. Καί δέν φτάνουν 

μόνον αὐτά. Οἱ ἐκκλησιές μας, ὅπως μᾶς 

εἶπαν οἱ Τοῦρκοι ξεναγοί, χρησιμοποιήθηκαν 

κατά διαστήματα ὡς ἀποθῆκες 

λιπασμάτων ἤ ἀκόμα καί σταῦλοι, μέ ἔντονη 

τή δυσοσμία τῆς ἐγκατάλειψης. 

Τό μόνο παρήγορο σημάδι, ὅπως μᾶς 

εἶπαν -ἀλλά διαπιστώσαμε καί μόνοι μας 

μέ τίς κατ᾽ ἰδίαν συζητήσεις- εἶναι ὅτι οἱ σημερινοί 

Τοῦρκοι καί κυρίως ἡ νεολαία, καταδικάζουν 

τίς ἐνέργειες αὐτές τῶν παππούδων 

τους καί υἱοθετοῦν τήν ἄποψη ὅτι 

πρέπει νά ὑπάρχει ἀμοιβαῖος σεβασμός 

στόν τομέα τῆς θρησκείας. Ἄν αὐτό τό 

υἱοθετήσουν καί οἱ κυβερνήσεις τῶν 

κρατῶν, ἴσως νά ἔλθουν καί καλύτερες μέρες 

καί νά δοῦμε νά ἀναπαλαιώνονται οἱ 

ἐκκλησίες μας. Τό εὐχόμαστε ἐκ βάθους 

ψυχῆς. 

Τήν ἑπομένη ἐπισκεφθήκαμε τό Προκόπι, 

μιά ὄμορφη πόλη κοντά στό ξενοδοχεῖο 

μας μέ κτιστά καί λαξευμένα οἰκοδομήματα. 

Ἐδῶ εἶναι ἡ καρδιά τῆς βραχώδους 

Καππαδοκίας καί παντοῦ κυριαρχεῖ ἡ πέτρα 

καί τά λαξευμένα οἰκοδομήματα μέσα 

στούς πάμπολλους τεράστιους βράχους 

μέ τά περίεργα καπέλα τους, σάν μανιτά-


ρια πού σημαδεύουν τόν οὐρανό. 

Ἐδῶ εἶναι καί ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου 

Ἰωάννου τοῦ Ρώσου στό ὑπόγειο 

ἑνός ἡμιερειπωμένου ἀρχοντικοῦ. 

Μέ τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν 

τό 1924, οἱ εὐσεβεῖς χριστιανοί τοῦ 

Προκοπίου πῆραν μαζί τους καί τό 

σκήνωμα τοῦ Ἁγίου, τό μετέφεραν 

στήν Εὔβοια ὅπου ἐγκαταστάθηκαν 

καί οἱ ἴδιοι, καί ἐκεῖ φυλάσσεται μέχρι 

σήμερα μέσα σέ περικαλλή ναό. 

Ἀκολουθώντας τήν κοιλάδα τοῦ 

Περιστρέμματος, διερχόμαστε ἀπό 

τό χωριό Ἀνακοῦ, τό ὁποῖο μέχρι τό 1924 

κατοικοῦνταν ἀπό ἑλληνόφωνους Χριστιανούς 

καί Τούρκους μέ ὁμαλή συμβίωση. 

Ὅμως τό 1924 μέ τό γενικό ξερριζωμό 

τῆς ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν, 

ἀναγκάστηκαν νά ἐγκαταλείψουν τό χωριό 

τους καί νά ἐγκατασταθοῦν σάν πρόσφυγες 

στήν Ἑλλάδα, ὅπως ἔγινε μέ ὅλους 

τούς Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς ᾽Ασίας. Ἐδῶ 

ὑπάρχουν δύο λαξευτές ἐκκλησίες τοῦ 

Ἁγίου Γρηγορίου καί τοῦ Ἁγίου Βασιλείου. 

Κοντά στή Νεάπολη βρίσκεται καί τό πανέμορφο 

χωριό Κόραμα. Ἐδῶ ὑπάρχουν 

πάμπολοι λαξευμένοι βράχοι πού μοιάζουν 

μέ τσιμινιέρες. Μέσα σ᾽ αὐτούς τούς 

βράχους ὑπάρχουν, πολλές λαξευμένες 

ἐκκλησίες. 

Κάτω ἀπο τά χωριά αὐτά, καί γενικά στήν 

εὐρύτερη περιοχή τοῦ Νεβσεχίρ, ὑπάρχουν 

πολλλές ὑπόγειες πόλεις, ὅπως τό 

Καημακλί, τό Ντερικουγιούμ καί ἄλλες πού 

δέν ἔχουν ἀκόμα ἐξερευνηθεῖ. Οἱ ὑπόγειες 

αὐτές πόλεις, ἀληθινοί λαβύρινθοι, 

ἔχουν 8 ἤ 9 ὑπόγειους ὀρόφους, πού ἐπικοινωνοῦν 

μεταξύ τους μέ στενούς διαδρόμους, 

στενές διακλαδώσεις ἐξαερισμοῦ, 

χώρους συγκεντρώσεων, χώρους 

ὕπνου, τραπέζια, ἀχυρῶνες, οἰνοποιεῖα, καί 

ἐκκλησίες. Οἱ ὑπόγειοι διάδρομοι ἀσφαλίζονταν 

σέ ὁρισμένα σημεῖα μέ τεράστιους 

βράχους λαξευμένους σάν μυλόπετρες, 

καί ἔτσι ἦταν ἀδύνατη ἡ εἴσοδος τοῦ 

ἐχθροῦ σέ περίπτωση προδοσίας. 

Σέ μιά τέτοια ὑπόγεια πόλη, κατεβήκαμε 

μέ μεγάλη προσοχή καί δυσκολία πού 

ἦταν βέβαια φωτισμένη καί εἶχε βάθος περίπου 

50 μέτρα. Οἱ μόνοι μας ὁδηγοί ἦταν 

κόκκινα βέλη καί οἱ προφορικές ὁδηγίες 

τῶν ξεναγῶν. Ἦταν γιά μᾶς μιά πρωτόγνωρη 

ἐμπειρία πού θά μᾶς μείνει ἀξέχαστη. 

Οἱ ὑπόγειες αὐτές πολιτεῖες, χρησιμοποιοῦνταν 

σάν καταφύγια στίς ἐπιδρομές 

τῶν Ἀράβων καί στούς διωγμούς τῶν 

Χριστιανῶν. Σήμερα ἐπιστήμονες μελετητές 

τῶν ὑπογείων πόλεων, ἔχουν ἀκόμα 

ἄλυτες ἀπορίες, γιά τό τί ἔγιναν οἱ ὄγκοι 

ἄμμου ἀπό τή λάξευση τῶν ὑπογείων χώρων, 

γιά τό πῶς καί πότε χρησιμοποιήθηκαν 

ἀπό τούς χριστιανούς. Καί αὐτό γιατί 

δέν ὑπάρχουν ἐπιγραφές, ἡμερομηνίες 

καί διακοσμημένοι χῶροι. 

Ἀξίζει ἐδῶ νά ἀναφέρουμε ὅτι ὁ νομπελίστας 

ποιητής μας Γεώργιος Σεφέρης, 

ἐπισκέφθηκε τήν Καππαδοκία τόν Ἰούλιο 

τοῦ 1950, καί ἔχει καταγράψει στό προσωπικό 

του ἡμερολόγιο ὅλα τά μοναστήρια, 

τίς ἐκκλησίες καί τά παρεκκλήσια. 

Στή συνέχεια τῆς διαδρομῆς μας ἐπισκεφθήκαμε 

τή Μαλακοπή. Ἐδῶ ὑπάρχει 

ἴσως ἡ μεγαλύτερη ὑπόγεια πόλη τῆς Καππαδοκίας 

πού φθάνει σέ βάθος 85 μ. μέ σταθερή 

θερμοκρασία 14ºC καί ἔχει ὅλα τά χαρακτηριστικά 

τῶν ὑπογείων πόλεων. Σήμερα 

στή Μαλακοπή δεσπόζει ὁ μεγάλος 

καί ὡραῖος ναός τῶν Ἁγίων Θεοδώρων κτισμένος 

ἀπό ντόπιο πορόλιθο.


Μετά ἀπό διαδρομή μισῆς ὥρας, φθάνουμε 

στήν ὄμορφη καί ἱστορική Καρβάλη, 

τήν ἰδιαίτερη πατρίδα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου 

τοῦ Ναζιανζηνοῦ. Ἐδῶ ὑπάρχει 

μεγαλοπρεπής ναός, πού μελετᾶται νά 

μετατραπεῖ σέ μουσεῖο, ἐπειδή παρουσιάζει 

καί ἔντονο τουριστικό ἐνδιαφέρον. Σέ 

μιά ἀπότομη βραχώδη πλαγιά, σώζεται ὁ 

παλιός ἑλληνικός οἰκισμός πού ἔχει κριθεῖ 

διατηρητέο μνημεῖο ἀπό τίς τουρκικές 

ἀρχές. Ἐδῶ θαυμάσαμε τά ἡμιλαξευτά καί 

τά πέτρινα ἀρχοντικά πού ἄλλοτε ἀνθοῦσε 

τό ἑλληνικό στοιχεῖο. 

Τό 1924 ἡ Καρβάλη ἀριθμοῦσε 5.000 κατοίκους 

ἀπό τούς ὁποίους οἱ 4.500 ἦταν 

Ἕλληνες. Μέ τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν 

τό 1924, οἱ Ἕλληνες τῆς Καρβάλης, 

ἐγκαταστάθηκαν ὁμαδικά κοντά στήν Καβάλα 

καί δημιούργησαν τή Νέα Καρβάλη, 

φέρνοντας μαζί τους ὅλα τά οἰκογενειακά 

τους κειμήλια. Ἔκτισαν νέα μεγαλοπρεπῆ 

ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ 

καί τοποθέτησαν τό σκήνωμα 

τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου καί τήν καμπάνα πού 

ἔφεραν μαζί τους ἀπό τήν Καππαδοκία. 

Ἀξίζει νά σημειώσουμε ὅτι σέ ὅλη αὐτή 

τήν περιοχή κυριαρχοῦν πανύψηλοι βράχοι, 

δημιούργημα τῶν ἡφαιστειακῶν πετρωμάτων 

καί τῆς διάβρωσης τοῦ ἐδάφους, 

ἐδῶ καί ἑκατομμύρια χρόνια. Μέσα στούς 

βράχους αὐτούς πού λαξεύονται μέ εὐκολία, 

ὑπάρχουν πολλοί λαξευτοί ναοί, 

γνωστῶν ἁγίων, ἀλλά καί ἄλλοι χριστιανικοί 

ναοί μέ τούρκικες ὀνομασίες, 

ὅπως ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ὁ 

ναός τῆς Μήλου, ὁ ναός τοῦ Ἁγίου 

Ὀνουφρίου, ἡ σκήτη τοῦ Ἁγίου Συμεών 

τῆς Καππαδοκίας κ.ἄ. 

Στή συνέχεια τῆς διαδρομῆς, μετά 

ἀπό τίς ἀπαραίτητες στάσεις γιά 

φαγητό καί γιά φωτογράφηση ἐντυπωσιακῶν 

τοπίων, φθάσαμε στήν 

ὄμορφη Σινασό, στό ναό Ἁγίων 

Κων/νου καί Ἑλένης γιά νά παρακολουθήσουμε 

τόν Ἑσπερινό. Ἡ Σινασός 

εἶναι μιά ὄμορφη πόλη μέ 

πλούσια ἀρχοντιά, πού ἄλλοτε ἀνθοῦσαν 

ἐδῶ τά ἑλληνικά γράμματα καί οἱ τέχνες. 

∆ίκαια τήν εἶχαν ὀνομάσει Ἀθήνα τῆς 

Ἀνατολῆς. Ἐδῶ ὑπάρχει ὁ πιό καλά διατηρημένος 

ναός στήν Καππαδοκία, ὁ ναός 

τῶν Ἁγίων Κων/νου καί Ἑλένης. Βέβαια 

καί ἀπό τό ναό αὐτό ἔχει ἀφαιρεθεῖ ὅλος 

ὁ ἐσωτερικός διάκοσμος καί ὑπάρχουν 

μόνον οἱ κίονες καί ὁ γυναικωνίτης. ∆ιατηρεῖται 

ὅμως σχετικά καθαρός ἐπειδή ὁ 

∆ήμαρχος τῆς πόλης, ἔχει καλές σχέσεις μέ 

τόν Πατριάρχη μας κ.κ. Βαρθολομαῖο καί 

πάντα διευκολύνει τίς μετακινήσεις του καί 

τήν παραμονή του στήν Καππαδοκία. 

Μέσα στή μεγάλη αὐτή ἐκκλησία, ἀγωνίστηκαν 

γιά ἀρκετή ὥρα μιά εἰδική ἀποστολή 

τοῦ Πατριαρχείου, γιά νά στήσουν 

μέ λυόμενες κατασκευές, Ἁγία Τράπεζα, 

τέμπλα, εἰκόνες, στασίδια καί ὅτι ἄλλο εἶναι 

ἀπαραίτητο γιά νά τελεσθεῖ Θεία Λειτουργία. 

Ἡ συγκίνησή μας ὥρα μέ τήν ὥρα 

μεγάλωνε, βλέποντας τήν ἐκκλησία νά γεμίζει 

μέ ἐκδομεῖς ἀπό ὅλη τήν Ἑλλάδα καί 

τό Ἐξωτερικό, κυρίως ἀπό παροικίες Καππαδοκέων 

στή Γερμανία. 

Ἡ ἄφιξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη 

μας κ.κ. Βαρθολομαίου, ἀργά τό ἀπόγευμα, 

ἦταν πολύ συγκινητική. Ὁ κόσμος ξέσπασε 

σέ χειροκροτήματα καί κλάματα. Καί ἡ 

χαρά μας ἔγινε διπλή ὅταν εἴδαμε νά συνοδεύεται 

ἀπό τόν τόσο δημοφιλή καί 

ἀγαπητό Ἀρχιεπίσκοπο Τιράνων καί πάσης 

Ἀλβανίας κ.κ. Ἀναστάσιο. Παρακολουθή-


σαμε μέ εὐλάβεια τήν ἀκολουθία 

τοῦ Ἑσπερινοῦ, χοροστατούντων καί 

τῶν δύο Προκαθημένων μέ τή συνοδεία 

χορωδίας τοῦ Πατριαρχείου. 

Μετά τόν Ἑσπερινό, μέ σύντομες 

ὁμιλίες τους οἱ δύο κορυφαῖοι Ἱεράρχες 

ἀναφέρθηκαν στήν ἱστορία τῆς 

περιοχῆς καί στή δράση τῶν τριῶν 

ἁγίων μεγάλων Καππαδόκων Πατέρων, 

Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγορίου 

Ναζιανζηνοῦ καί Γρηγορίου Νύσσης, 

εὐχαρίστησαν δέ ὅλους ἐμᾶς 

πού ζωντανέψαμε μέ τήν παρουσία 

μας τήν ὄμορφη αὐτή ἐκδήλωση. 

Τήν ἑπομένη, Κυριακή πρωί, ἀναχωρήσαμε 

καί πάλι γιά τή Σινασσό, γιά νά παρακολουθήσουμε 

τή Θεία Λειτουργία. Ἡ 

ἐκκλησία αὐτή τή φορά ἦταν κατάμεστη. 

Ὑπῆρχε καί χῶρος ἐπισήμων. Ἦρθαν κάποιοι 

βουλευτές, ὁ Ἕλληνας πρέσβυς στήν 

Τουρκία καί ἀρκετοί Ἄρχοντες Ὀφφικιάλοι 

τοῦ Πατριαρχείου. Ὁ ∆ήμαρχος τῆς Σινασοῦ 

εἶχε φροντίσει νά γεμίσει ἡ Ἐκκλησία 

μέ καρέκλες γιά νά παρακολουθήσουμε 

ἄνετα τή Θεία Λειτουργία. 

Οἱ ὁμιλίες καί πάλι τῶν κορυφαίων 

Ἱεραρχῶν μας, ἦταν πολύ συγκινητικές. 

Ζωντάνεψαν τό παρελθόν καί μᾶς γύρισαν 

νοερά στά χρόνια τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, 

τότε πού ἑλληνισμός καί χριστιανισμός κυριαρχοῦσαν 

στήν Καππαδοκία. Στό τέλος 

πολλοί κοινώνησαν καί ὅλοι δεχτήκαμε μέ 

συγκίνηση τό ἀντίδωρο ἀπό τό χέρι τοῦ Πατριάρχη 

μας, μαζί μέ τό καθιερωμένο δωράκι 

γιά ἐνθύμιο. Τίς ἀπογευματινές ὧρες, 

πρίν καταλήξουμε στό ξενοδοχεῖο, περάσαμε 

ἀπό τήν Ἀξό, ὅπου ὑπάρχει ὁ ναός καί 

ὁ τάφος τῆς Ἁγίας Μακρίνας. Ὁ ναός εἶναι 

πολύ μεγάλος τρίκλιτος μέ τοιχογραφίες μισοκατεστραμμένες. 

Αὐθόρμητα ψάλαμε 

κάποια τροπάρια καί ἀναχωρήσαμε γιά τό 

χωριό Μιστί, ὅπου ὑπάρχει ὁ Ναός τοῦ Ἁγίου 

Βλασίου. 

Ὁ ναός αὐτός εἶναι τεράστιος, μέ δέκα 

τρούλους, πού μαρτυρεῖ τή ζωντάνια καί 

τόν πλοῦτο τῶν Ἑλλήνων Χριστιανῶν. ∆υστυχῶς 

καί ὁ ναός αὐτός εἶναι κατεστραμμένος 

ἀπό ἀνθρώπινα χέρια καί ἀπό 

τήν ἐγκατάλειψη. 

Τό βράδυ εἴχαμε τή μοναδική τιμή καί 

εὐλογία νά παρακαθήσουν ὁ Παναγιώτατος 

Πατριάρχης μας κ.κ. Βαρθολομαῖος 

καί ὁ Μακ. Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων κ. 

Ἀναστάσιος στό δεῖπνο μας, κατά τό ὁποῖο 

ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Εὐγένιος ἐκ μέρους 

ὅλων τῶν προσκυνητῶν προσφώνησε 

κατάλληλα καί εὐχαρίστησε τόν Προκαθήμενο 

τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί 

Πατριάρχη τοῦ Γένους μας. 

Τήν ἄλλη μέρα, ∆ευτέρα πρωί, ἀναχωρήσαμε 

μέ τίς ἀποσκευές μας γιά τήν 

ὄμορφη Καισάρεια, ἀφήνοντας πίσω μας τό 

μοναδικό Προκόπι μέ τούς παραμυθένιους 

λαξευτούς βράχους καί τίς τόσο ὄμορφες 

λαξευτές ἐκκλησίες του. 

Ἡ διαδρομή μας πρός Καισάρεια, περίπου 

70 χλμ., ἦταν πολύ εὐχάριστη. Μιά μεγάλη 

λεωφόρος συνδέει τίς δύο πόλεις μέ σχετικά 

μικρή κίνηση σέ σχήματα. Κατά διαστήματα 

ὑπάρχουν ἀξιοθέατα μέρη, εἴτε γιά 

τήν καταπληκτική θέα τους, εἴτε γιατί 

ὑπάρχουν ἐκθέσεις βιομηχανικῶν προϊόντων 

καί εἰδῶν λαϊκῆς τέχνης τά ὁποῖα 

ἦταν πολύ ἀξιόλογα. Ἐδῶ γίνονταν μικρές 

στάσεις, κυρίως γιά φωτογράφηση καί 

γιά μικροαγορές δώρων. Φθάνοντας στήν 

Καισάρεια ἐπισκεφθήκαμε πρῶτα τήν 

ἑλληνική συνοικία στήν ἄκρη τῆς πόλης. 

Ἐδῶ, πρό τοῦ 1924, κατοικοῦσαν πλούσιες


καί μή ἑλληνικές οίκογένειες. Τά ἀρχοντικά 

αὐτά ὑπάρχουν καί σήμερα, πλάι σέ ἔρημους 

χριστιανικούς ναούς, μάρτυρες τῆς 

παλιᾶς μας δόξας. Μερικοί ἀπό τούς ἐκδρομεῖς, 

ἀναγνώρισαν τά σπίτια τῶν παππούδων 

τους, τά φωτογράφησαν καί μέ δάκρυα 

στά μάτια πῆραν λίγο χῶμα ἀπό τόν 

κῆπο τους σάν τό καλύτερο ἀναμνηστικό 

δῶρο τῶν ἀλησμόνητων πατρίδων μας. 

Ἡ σημερινή Καισάρεια, εἶναι μιά σημαντική 

μεγαλούπολη μέ 1.000.000 κατοίκους. 

Εἶναι χτισμένη στούς πρόποδες τοῦ 

ὄρους Ἀργαίου, ἄλλοτε ἐνεργό ἡφαίστειο, 

πού κατά τούς γεωλόγους, πρίν ἀπό ἑκατομμύρια 

χρόνια γέμισε μέ λάβα ὅλη τήν 

κεντρική Ἀνατολία καί φυσικά τήν εὐρύτερη 

περιοχή τῆς Καππαδοκίας. Σ᾽ αὐτή τήν 

εὔφορη ἡφαιστειογενῆ πεδιάδα τῆς Καππαδοκίας, 

ἡ Καισάρεια, ἀναπτύχθηκε ραγδαῖα 

σέ μεγάλο βιομηχανικό καί ἐμπορικό 

κέντρο καί περιοχῆς, μέ φυσικές ὀμορφιές 

καί τή δομή μιᾶς σύγχρονης πόλης. 

Τό πρῶτο πού καμαρώσαμε καί μᾶς 

ἐντυπωσίασε εἶναι τό διπλό τεῖχος τῆς 

ἀρχαίας Καισάρειας, τό ὁποῖο κατασκευάστηκε 

πρῶτα ἀπό τόν αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου 

Ἰουστινιανό γιά νά προφυλάξει 

τήν πόλη ἀπό τίς ἐπιδρομές κυρίως τῶν 

Περσῶν. Τά τεῖχη αὐτά ὑπέστησαν πολλές 

ἀλλαγές κυρίως ἀπό τούς ΣελτζούκουςΤούρκους 

καί εἶναι ἀπό τά ὡραιότερα δείγματα 

τῆς τουρκικῆς στρατιωτικῆς ἀρχιτεκτονικῆς. 

Ἀπό τήν ἐσωτερική μεριά τοῦ τείχους 

αὐτοῦ, ἁπλώνεται ἡ σημερινή 

ἐμπορική ἀγορά τῆς Καισάρειας, ἡ 

ὁποία κατακλύζεται καθημερινά 

ἀπό πλῆθος τουριστῶν καί ἐντοπίων 

γιά διάφορες προμήθειες ἀγαθῶν. 

Ἐδῶ βρίσκεις ὅ,τι ἀξιόλογο ἔχει νά 

παρουσιάσει ἡ σημερινή Τουρκία, 

ἀπό κοσμήματα, ὑφάσματα, εἴδη 

ὑφαντουργίας, ταπητουργίας, εἴδη 

λαϊκῆς τέχνης καί πολλά ἄλλα. Πήραμε 

καί μεῖς τά ἀναμνηστικά μας. 

∆οκιμάσαμε τά σπεσιαλιτέ τους 

φαγητά καί γλυκά καί ἀργά τή νύκτα 

τῆς ∆ευτέρας πετάξαμε ἀπό τό ἀεροδρόμιο 

τῆς Καισάρειας μέ κατ᾽ εὐθείαν πτήση 

γιά τό Ἡράκλειο. Ἀξίζει ἐδῶ νά σημειώσουμε 

ὅτι οἱ ἀρχές τῶν ἀεροδρομίων καί 

ἡ ἀστυνομία στή διάρκεια τῆς ἐκδρομῆς μᾶς 

συμπεριφέρθηκαν ἄψογα. 

Κατά τή διάρκεια τῆς πτήσης, μιάμισυ 

ὥρα περίπου, εἴχαμε τήν εὐκαιρία νά σχολιάσουμε 

τίς ἐντυπώσεις μας ἀπό τήν 

ἐκδρομή, καί μπορῶ νά πῶ μέ βεβαιότητα 

ὅτι ὅλοι μείναμε ἱκανοποιημένοι καί 

ἐνθουσιασμένοι. Ἦταν μιά διαφορετική 

ἐκδρομή ἀπό τίς ἄλλες πού ἔχουμε κάνει 

μέχρι τώρα, γιατί μᾶς δόθηκε ἡ εὐκαιρία νά 

κριτικάρουμε μόνοι μας τά ἱστορικά γεγονότα 

τῶν τελευταίων 85 ἐτῶν, ὄχι ὅπως 

ἔχουν περάσει στίς ἱστορίες καί τῶν δύο 

λαῶν, ἀλλά ὅπως πραγματικά ἔγιναν, μέ 

ζωντανά ντοκουμέντα. Καί βγαίνει σάν λογικό 

συμπέρασμα ὅτι αὐτό τό πατροπαράδοτο 

μίσος μεταξύ τῶν λαῶν Ἑλλάδας- 

Τουρκίας, εἶναι δυνατόν νά ἐξαλειφθεῖ ἤ 

τουλάχιστον νά περιοριστεῖ σέ μεγάλο 

βαθμό. Ὁ ἁπλός λαός καί τῶν δύο χωρῶν 

ἔχει ὅλη τήν καλή διάθεση νά συμβάλει σ᾽ 

αὐτό ἀρκεῖ νά τό θελήσουν καί οἱ ἑκάστοτε 

κυβερνήσεις. Ἐκδηλώσεις ὅπως αὐτή 

πού συμμετείχαμε στην Καππαδοκία πιστεύουμε 

ὅτι ὁδηγοῦν στό σωστό δρόμο τῆς 

συμφιλίωσης. Τό εὐχόμαστε ἀπό βάθους 

καρδίας.

Δασκαλογιάννης (1722 – 1771) 

Ὁ πρωτομάρτυρας τῆς ἐλευθερίας 

Ἐμμανουήλ Ἰωάν. Φαρσάρη, 

Συνταξιούχου Ἐκπαιδευτικοῦ 

Mέ Προεδρικό ∆ιάταγμα πού 

δημοσιεύτηκε προσφάτως στήν 

Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως, 

καθιερώνεται ἡ πρώτη Κυριακή μετά τήν 

17η Ἰουνίου, ἐπέτειος τοῦ θανάτου τοῦ 

∆ασκαλογιάννη, ὡς δημόσια ἑορτή τοπικῆς 

σημασίας γιά τήν Κρήτη, σέ ἀνάμνηση 

τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1770 (Π.∆. 34, Φ.Ε.Κ. 

Α´ 60/7-4-2008). 

Ἡ ἐξέγερση τοῦ 1770 ἦταν ἡ πρώτη 

συγκροτημένη ἐπανάσταση κατά τῶν 

Τούρκων. Ὑποκινητής καί ἀρχηγός ἦταν ὁ 

θερμουργός πατριώτης ∆ασκαλογιάννης, 

ἕνας ἀπό τούς ἐπιφανέστερους ἥρωες τῆς 

Κρήτης. Ὁ θρύλος τοῦ ζεῖ ἀκόμα σέ 

ὁλόκληρη τήν Κρήτη. 

Ἡ Ἐπανάσταση αὐτή δέν εἶναι γνωστή 

στίς λεπτομέρειές της στό εὐρύτερο κοινό. 

Ὅμως γεγονότα μεγάλης ἱστορικῆς 

ἐμβέλειας, ὅπως εἶναι ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 

∆ασκαλογιάννη, κρίνεται σκόπιμο νά 

προβάλλονται, γιά νά ἀναθερμαίνεται ὁ 

δεσμός τῶν νεότερων γενεῶν μέ τό 

ἱστορικό παρελθόν μας. Γι’ αὐτό θά 

ἐπιχειρήσουμε νά δώσουμε μέ εὐσύνοπτο 

τρόπο τά κυριότερα ἀπό τά δραματικά 

γεγονότα, πού συνδέονται μέ τόν ἥρωα 

∆ασκαλογιάννη. 

Τά Ὀρλωφικά: Ἡ πολυαίματος καί 

πολυδάκρυος Ἐπανάσταση τοῦ 1770 

συνδέεται μέ τά λεγόμενα Ὀρλωφικά. 

Τήν περίοδο ἐκείνη ἡ Αἰκατερίνη Β´ ἡ 

Μεγάλη (1729 – 1796), αὐτοκράτειρα τῆς 

Ρωσίας (1762 – 1796), ἐπιδίωκε νά 

ἀποκτήσει διέξοδο στή Μεσόγειο καί 

σχεδίαζε τή διάλυση τῆς Ὀθωμανικῆς 

Αὐτοκρατορίας. Γι’ αὐτό, ἀφοῦ διακήρυξε 

τήν προστασία τῶν Ὀρθοδόξων, σκόπευε 

νά ἐξεγείρει τούς ὑπόδουλους Ἕλληνες γιά 

ἀντιπερισπασμό, ὅταν θά βρισκόταν σέ 

πολεμική ἀντιπαράθεση μέ τήν Τουρκία. 

Πρός τοῦτο ἀπέστειλε πράκτορές της σέ 

διάφορες περιοχές τῆς Ἑλλάδας μέ 

σπουδαιότερους τόν Γεώργιο Παπαζώλη καί 

τούς ἀδερφούς Ἀλέξιο καί Θεόδωρο 

Ὀρλώφ. Ὁ Παπαζώλης ἦταν Ἕλληνας 

λοχαγός, πού ὑπηρετοῦσε στόν ρωσικό 

στρατό. Ὁ Ἀλέξιος Ὀρλώφ (Ἀλεξέι 

Γρηγόροβιτς Ὀρλώφ, 1737 - 1808) ἦταν 

Ρῶσος ναύαρχος. Σ’ αὐτούς ἀνατέθηκε ἡ 

πραγματοποίηση τῶν σχεδίων τῆς 

Αἰκατερίνης Β´. 

Ἀπότοκος αὐτῶν τῶν ἐπιδιώξεων τῆς 

Αἰκατερίνης Β´ ἦταν ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 

1770 στήν Κρήτη, ἡ ὁποία ἐπί ἕναν αἰώνα, 

ἀπό τό 1669, ἦταν ὑπόδουλη στούς 

Τούρκους. 

Τήν περίοδο ἐκείνη ἦταν σέ ἐξέλιξη 

ρωσοτουρκικός πόλεμος, πού εἶχε ἀρχίσει 

τό 1769, καί οἱ Ρῶσοι ναύαρχοι Ἀλέξιος καί 

Θεόδωρος Ὀρλώφ κατέπλευσαν μέ στόλο 

στίς ἀρχές τοῦ 1770 στό Οἴτυλο τῆς 

Λακωνίας. Μοναδικός σκοπός τους ἦταν νά 

ὁδηγήσουν τούς Ἕλληνες σέ ἐπανάσταση. 

Μέ προκήρυξή τους κάλεσαν στά ὅπλα τούς 

προκρίτους καί τούς ἀρχιερεῖς τῆς 

Πελοποννήσου. 

Τά γεγονότα ἐκεῖνα ἔκαναν τόν 

∆ασκαλογιάννη, πού εἶχε γνωριστεῖ μέ 

τόν Ἀλέξιο Ὀρλώφ, νά πιστέψει πώς ἦρθε 

ἡ ὥρα νά ἀπελευθερωθεῖ ἡ Κρήτη. 

Προτοῦ ὅμως παρουσιάσουμε τήν ἐξέλιξη 

τῶν γεγονότων ἐκείνης τῆς ἐπανάστασης, 

ἐπιβάλλεται νά δώσουμε ὁρισμένα 

βιογραφικά στοιχεῖα τοῦ ∆ασκαλογιάννη. 

Ὁ ∆ασκαλογιάννης: Εἶχε γεννηθεῖ τό


1722 στήν Ἀνώπολη Σφακίων. Ὁ πατέρας 

του Ἀνδρέας ἦταν πλούσιος πλοιοκτήτης. 

Τό ὄνομά του ἦταν Ἰωάννης Βλάχος. Τό 

Βλάχος ἦταν προσωνύμιο καί ἔχει τήν 

ἱστορία του. Μετά τήν κατάληψη τῆς 

Κρήτης ἀπό τούς Τούρκους, τό 1669, 

ἀρκετοί Σφακιανοί 

μετανάστευσαν στή 

Β λ α χ ι ά 

(Μολδοβλαχία). Ὅταν 

ἀργότερα οἱ Τοῦρκοι 

π α ρ α χ ώ ρ η σ α ν 

ἰδιαίτερα προνόμια στά 

Σφακιά, ἀρκετοί 

ἐπέστρεψαν στά 

προγονικά τους. 

Αὐτούς πού 

ἐπαναπατρίστηκαν ἀπό 

τή Βλαχιά, τούς 

ἀποκαλοῦσαν οἱ ἄλλοι 

Β λ ά χ ο υ ς . 

Ἐπιφανέστερος ἀπό 

τούς ἀπογόνους τῶν 

Βλάχων ἐκείνων ἦταν 

ὁ Γιάννης Βλάχος. 

Ἡ ἱστορική μνήμη 

τῶν Σφακιανῶν 

διατήρησε τά 

χαρακτηριστικά του. Ἦταν μέτριος στό 

ἀνάστημα, ὄμορφος καί λεβέντης στήν 

ἐμφάνιση, γλυκός στό ὕφος, εὐγενικός 

στούς τρόπους, θαρραλέος καί εὔστροφος, 

μέ ἰδιαίτερη δύναμη στόν λόγο νά πείθει 

τούς ἄλλους. Ἐπιπροσθέτως εἶχε μεγάλη 

οἰκονομική ἐπιφάνεια. Μέ τέσσερα μεγάλα 

τρικάταρτα ἐμπορικά καράβια, ὄργωνε τή 

Μεσόγειο, ἀσχολούμενος μέ τό ἐμπόριο. Οἱ 

ἐμπορικές δοσοληψίες του καί οἱ 

λογαριασμοί πού ἔπρεπε νά κάνει, τόν 

ὁδήγησαν νά μάθει γράμματα καί ξένες 

γλῶσσες. Ἔτσι εἶχε ἀποκτήσει ἕνα 

πνευματικό ἐπίπεδο ἀνώτερο. Μάλιστα 

καί τό ντύσιμό του ἦταν εὐρωπαϊκό. Γι’ 

αὐτό, τιμῆς ἕνεκεν, ἐπονομαζόταν 

∆άσκαλος. Ὁ ∆άσκαλος Γιάννης ἔγινε 

∆ασκαλογιάννης καί μέ αὐτό τό ὄνομα 

πέρασε στήν ἱστορία. 

Ἡ ἐπαναστατική του δράση: Ὁ 

∆ασκαλογιάννης βρέθηκε στίς ἀρχές τοῦ 

1770 στήν Τεργέστη. Ἐκεῖ συναντήθηκε μέ 

τόν Ἀλέξιο Ὀρλώφ. Μέ ἐνθουσιασμό 

ἄκουσε τόν Ὀρλώφ νά τόν διαβεβαιώνει 

ὅτι «ἡ Σεπτοτάτη 

Ἄνασσα, ἡ Αὐτῆς 

Α ὐ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ή 

Μεγαλειότης Πασῶν 

τῶν Ρωσιῶν 

Αἰκατερίνη ἡ Β´, θά 

βοηθοῦσε νά 

ἐλευθερωθεῖ τό γένος 

τῶν Γραικῶν...». 

Ὁ φλογερός 

π α τ ρ ι ώ τ η ς 

∆ασκαλογιάννης ἔκρινε 

ὅτι οἱ συνθῆκες ἦταν 

εὐνοϊκές γιά τήν 

ἀπελευθέρωση τῆς 

Κρήτης. Πεπεισμένος 

περί τῆς σοβαρότητας 

τῶν προθέσεων τῆς 

Ρωσίας γέμισε ἕνα 

καράβι ὅπλα, βόλια, 

μπαρούτια καί 

Ὁ Δασκαλογιάννης. 

κατέπλευσε στή 

γενέτειρά του τά Σφακιά, πού τά χρόνια 

ἐκεῖνα εἶχαν δυό λιμάνια. Τό Λουτρό, 

ἐπίνειο τῆς Ἀνώπολης, καί τόν Ὀμπρός 

Γιαλό (Χώρα Σφακίων) «μέ τσ’ ἑκατό τίς 

ἐκκλησιές, τά πλούσια σεράγια, πού 

κατοικοῦσαν ἄρχοντες καλόσειροι καί 

ναῦτες παινεμένοι...». 

Ὁ εὔστροφος ∆ασκαλογιάννης ἐργάστηκε 

δραστήρια γιά τήν ἐξέγερση τῆς Κρήτης, 

διαβεβαιώνοντας ὅτι θά ἐπαναστατήσει καί 

ἡ Πελοπόννησος καί ἀκόμα ὅτι ἔρχεται ὁ 

Ρωσικός στόλος νά διώξει τούς 

«μπουρμάδες». Πέτυχε ὅμως νά πείσει 

μόνο τούς ὑψηλόφρονες συμπατριῶτες 

του Σφακιανούς. Παρά τίς ἐπιφυλάξεις καί 

τούς προβληματισμούς τοῦ Πρωτόπαπα 

τῶν Σφακίων, ἡ ἐπανάσταση ἄρχισε στά


Σφακιά στίς ἀρχές τοῦ 1770. Ὁ 

∆ασκαλογιάννης κατέβηκε μέ τά παλικάρια 

του στόν Ἀποκόρωνα. Ἀρχικά εἶχε μεγάλες 

ἐπιτυχίες. Ὁ ἱστορικός Πάσλευ (Pashley) 

σημειώνει: «Οἱ Σφακιανοί ἔκαναν τούς 

Τούρκους νά συναισθανθοῦν τήν σκληρή 

ἀνδρεία τους». 

Οἱ Τοῦρκοι ἔντρομοι κλείστηκαν στά 

κάστρα καί τούς πύργους. Στή συνέχεια 

ἀντέδρασαν ὀργανωμένα. Μιά τουρκική 

στρατιά μέ 12.000 ἀπό τά Χανιά καί μία 

ἄλλη ἀπό τό Ρέθυμνο μέ 4.000 ἔφτασαν 

στόν Ἀποκόρωνα καί βάδισαν πρός τά 

Σφακιά. Μαζί τους εἶχαν καί περί τούς 4.000 

ἄμαχους χριστιανούς, πού στρατολόγησαν 

βιαίως. Τούς χρησιμοποιοῦσαν ὡς 

μεταφορεῖς – «σακουλιέρηδες» – καί τούς 

ἔστηναν ἐμπρός ἀπό τά δικά τους τμήματα 

γιά νά δέχονται πρῶτοι τά πυρά τῶν 

ἐπαναστατῶν. Μία τρίτη στρατιά μέ 8.000 

ξεκίνησε ἀπό τό Μεγάλο Κάστρο 

(Ἡράκλειο) καί ἔφτασε στή 

νοτιοανατολική πλευρά τῆς ἐπαρχίας 

Σφακίων. Ὁ Γάλλος ἱστορικός Μπελόν 

σημειώνει ὅτι τελικά συγκεντρώθηκαν 

στά Σφακιά 40.000 Τοῦρκοι. 

Ὁ ∆ασκαλογιάννης μέ 1.800 ὠκύποδες 

Σφακιανούς ἀντέταξε σθεναρή ἄμυνα. 

Εἶχε μεγάλες ἐπιτυχίες καί προξενοῦσε 

σημαντικές φθορές στούς Τούρκους. Ἡ 

ὑπεροχή τῶν Τούρκων σέ ἀριθμό καί ἡ 

ἀπουσία βοήθειας τόν ἀνάγκασαν νά 

ἀναδιπλωθεῖ στά βουνά (Μαδάρες) καί 

συγκέντρωσε ὅλα του τά τμήματα στίς 

πύλες τῶν Σφακίων (στά ποροφάραγγα). 

Ὁ Τοῦρκος σερασκέρης (ἀρχιστράτηγος) 

σέ ἔγγραφό του στίς 6 Ἰουνίου 1770 

ἀναφέρει στόν Πασά τοῦ Μεγάλου 

Κάστρου: «Ὁ στρατός ἔφτασεν εἰς τήν 

ἐπαρχίαν Σφακίων καί ἐπετέθη κατά τῶν 

ληστῶν μέ τηλεβόλα, τουφέκια καί λοιπά 

πολεμικά ὄργανα, σφάζων καί 

ἐξολοθρεύων αὐτούς...». 

Ὁ ∆ασκαλογιάννης μέ ἀξιοθαύμαστη 

στρατηγική ἀντιμετώπιζε τούς Τούρκους. 

Φόρτωσε τά μισά γυναικόπαιδα στά 

καράβια καί τά ἔστειλε στά Κύθηρα καί 

Ἀντικύθηρα καί τά ὑπόλοιπα προφύλαξε 

στό δυσπρόσιτο καί δυσπολέμητο φαράγγι 

τῆς Σαμαριᾶς. Καί ἀφοῦ ὑπερασπίστηκε μέ 

ἡρωισμό καί τόν τελευταῖο οἰκισμό τῶν 

Σφακίων, ἄρχισε φοβερό κλεφτοπόλεμο μέ 

τούς «νυχτοπολεμιστές» του. Οἱ Τοῦρκοι 

ὀνόμαζαν αὐτούς τούς νυχτοπλεμιστές 

«σεϊτάν» (δαιμόνους). 

Οἱ Τοῦρκοι ἄφηναν ἑκατοντάδες νεκρούς 

στά ποροφάραγγα καί στά λαγκοπεράματα. 

Οἱ ἱστορικοί μιλοῦν γιά χιλιάδες νεκρούς. 

∆υστυχῶς ὅμως πιάστηκαν αἰχμάλωτες οἱ 

δυό μεγαλύτερες κόρες τοῦ 

∆ασκαλογιάννη, ἡ Μαρία καί ἡ Ἀνθούσα, 

ἐνῶ ἔσπευδαν στό λιμάνι τοῦ Λουτροῦ, 

προκειμένου νά φύγουν μέ πλοῖο γιά τά 

Ἀντικύθηρα, ὅπου προηγουμένως εἶχαν 

καταφύγει οἱ δυό ἄλλες κόρες οἱ 

μικρότερες. Αὐτό λύπησε πολύ τόν ἀρχηγό. 

Καί ἐνῶ ὁ ∆ασκαλογιάννης περίμενε νά 

φτάσουν τά Ρωσικά πλοῖα καί νά φέρουν 

βοήθεια, φάνηκαν τουρκικά πλοῖα πού 

ἔφεραν ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη 4.000 

ἐπίλεκτους στρατιῶτες ἀπό τή φρουρά 

τοῦ Σουλτάνου. Ἦταν φανερό ὅτι εἶχε 

ἀρχίσει ἡ ἀντίστροφη μέτρηση γιά τά 

Σφακιά. 

Οἱ Τοῦρκοι μαινόμενοι συνέχισαν τίς 

σφαγές καί τίς καταστροφές στά χωριά τῶν 

Σφακίων. Στή συνέχεια κατέβηκαν καί 

στρατοπέδευσαν στό Φραγκοκάστελλο 

(ἑνετικό φρούριο), ὅπου ὑπῆρχε νερό, 

γιατί οἱ Σφακιανοί εἶχαν δηλητηριάσει 

ὅλα τά πηγάδια τῆς περιοχῆς. Ἀπό τό 

Φραγκοκάστελλο ἐπιχειροῦσαν ἐνέδρες 

καί ἐπιδρομές γιά νά συλλάβουν τόν 

∆ασκαλογιάννη. Ἡ ἐντολή τοῦ Πασᾶ ἦταν 

ρητή. Νά συλληφθεῖ ὁ ἀρχηγός, ἀλλιῶς, 

παρά τίς ἀπώλειες, δέν θά ἔφευγε ὁ 

τουρκικός στρατός ἀπό τά Σφακιά. 

Ὡστόσο οἱ Σφακιανοί βρίσκονταν σέ 

δεινή θέση. Ὅλα τά χωριά καμένα. Οἱ 

σοδειές καί τά κοπάδια λεηλατημένα. Σέ 

λίγο θά ἔφταναν οἱ ψυχρές μέρες τοῦ 

Φθινοπώρου καί τά χιόνια τοῦ Χειμώνα. Σ’


αὐτές τίς τραγικές ὧρες ἦρθε καί ἡ φοβερή 

εἴδηση. Ἡ ἐπανάσταση στήν Πελοπόννησο 

ἔσβησε πρίν προλάβει νά ἐξαπλωθεῖ. Καί 

τό χειρότερο ὁ ναύαρχος Ὀρλώφ, ἀφοῦ 

ἀρκέστηκε νά κάνει μέ τό ρωσικό στόλο του 

μερικές θεαματικές βόλτες στά παράλια της 

Πελοποννήσου, ἀποχώρησε. 

Μέσα σ’ ἐκείνη τήν περιρρέουσα τραγική 

ἀτμόσφαιρα Τοῦρκοι κήρυκες κραύγαζαν 

κάθε μέρα: «Ἄν παραδοθεῖ ὁ 

∆ασκαλογιάννης οἱ Τοῦρκοι θά φύγουν ἀπό 

τά Σφακιά. Θά χορηγηθεῖ γενική ἀμνηστία 

ἄν οἱ Σφακιανοί δηλώσουν ὑποταγή. Ὁ 

∆ασκαλογιάννης θά κρατηθεῖ γιά ἕνα 

διάστημα σάν ἐγγύηση ὅτι δέν θά 

συνεχιστεῖ ἡ ἐπανάσταση». 

Ἀκόμα ὁ Πασάς τοῦ 

Μεγάλου Κάστρου 

ἐξανάγκασε τόν 

αἰχμάλωτο ἀδερφό τοῦ 

∆ασκαλογιάννη, τόν 

Ν ι κ ό λ α ο 

ἐ π ο ν ο μ α ζ ό μ ε ν ο 

Σγουρομάλλη, νά 

στείλει γράμμα μέ τό 

ὁποῖο διαβεβαίωνε, ὅτι 

δέν θά πάθει τίποτα ὁ ∆ασκαλογιάννης ἄν 

παραδοθεῖ. Ὅμως στό κάτω μέρος τοῦ 

γράμματος εἶχε σημειώσει τρία Μ, σημάδι 

πού σήμαινε θάνατο στή διάλεκτο τῶν 

ἀδερφῶν: 

«Τά τρία Μ τοῦ λέγασι ἄν πά νά 

προσκυνήσει, 

εἰς τά Σφακιά ἄλλη βολά δέν θά 

ξαναπατήσει...», σημειώνει ὁ λαϊκός ποιητής. 

Ὁ ∆ασκαλογιάννης παραδίδεται: Ὁ 

∆ασκαλογιάννης ἔβλεπε ὅτι ἡ συνέχιση τοῦ 

ἀγώνα ἦταν ἀδύνατη. Ἐλπίδα σωτηρίας 

δέν ὑπῆρχε. Γνώριζε ὅτι οἱ Τοῦρκοι θά τόν 

σκότωναν. Ὅμως ὡς ὑπεύθυνος ἡγέτης 

συναισθάνεται τό μέγεθος τῆς 

καταστροφῆς. Θέλει νά σώσει τά Σφακιά 

ἀπό τήν ὁλοκληρωτική καταστροφή: 

«Ὁ ποθαμός μου στά Σφακιά πολύ καλό θά 

φέρει, 

γιατί χειμώνας ἔρχεται, πάει τό καλοκαίρι». 

Τελικά ἀποφάσισε νά παραδοθεῖ παρά τίς 

ἀντιρρήσεις τῶν πρωτοκαπετάνιων του. 

Μέ πόνο καρδιᾶς πολλοί σύντροφοί του τόν 

συνόδευσαν ἀπό τήν Ἀνώπολη ὥς τό 

Φραγκοκάστελλο. Ἐκεῖ παραδόθηκε στό 

τουρκικό στρατόπεδο. Οἱ Τοῦρκοι τούς 

συνέλαβαν ὅλους καί σιδηροδέσμιους τούς 

ὁδήγησαν στόν Πασά τοῦ Ἡρακλείου καί 

τούς φυλάκισαν. Ὁ Πασάς στήν ἀρχή τούς 

φέρθηκε καλά, μέ σκοπό νά πείσει τούς 

Σφακιανούς νά δηλώσουν ὑποταγή. 

Ὁ ∆ασκαλογιάννης γιά παραπλάνηση 

μίλησε στόν Πασά γιά ἕναν θησαυρό, πού 

τάχα εἶχε κρυμμένο καί ζήτησε νά δεῖ τήν 

αἰχμάλωτη κόρη του Μαρία. Γιά νά 

κερδίσουν χρόνο, 

μήπως βρεθεῖ 

διέξοδος, ὁ 

Πρωτόπαπας καί ἕξι 

ἄλλοι ἱερεῖς καί 75 

ἄλλοι ὁπλαρχηγοί 

καί προεστοί, ἦρθαν 

νά χαιρετήσουν τόν 

ἀρχηγό τους καί νά 

δηλώσουν ὑποταγή 

γιά νά σωθοῦν τά Σφακιά. Ἀλλά οἱ Τοῦρκοι 

παρασπόνδησαν, τούς συνέλαβαν καί τούς 

ἔριξαν στά κάτεργα, ὅπου ἔμειναν ἑφτά 

χρόνια καί ὅσοι ἐπέζησαν δραπέτευσαν. 

Ὁ Πασάς, θέλοντας νά συλλάβει καί 

τούς τρεῖς ἄλλους ἀδερφούς τοῦ 

∆ασκαλογιάννη, τόν ἐξανάγκασε νά τούς 

γράψει γράμμα, καλώντας τους νά ἔρθουν 

ἀπό τά Κύθηρα ὅπου εἶχαν καταφύγει. 

Ἀλλά στή γωνία τοῦ γράμματος ἔβαλε κι 

αὐτός τά τρία Μ, πού σήμαινε μήν ἔλθετε. 

Τρεῖς μῆνες περίμενε ὁ Πασάς νά ἔρθουν 

οἱ ἀδερφοί τοῦ ∆ασκαλογιάννη. Μετά 

ἐξοργισμένος διέταξε νά θανατώσουν τόν 

∆ασκαλογιάννη μέ τόν φρικτότερο τρόπο. 

Νά τόν γδάρουν ζωντανό, γιά νά κάμψουν 

τό ἠθικό τῶν ἐπαναστατῶν. Ὁ λαϊκός 

ποιητής σημειώνει: 

«Τό ∆άσκαλον ἐγδάρασι κι ἄλλους πολλούς 

ἐπνίξα 

Τά ἀσημένια ὅπλα τοῦ Δασκαλογιάννη.


καί τσ’ ἄλλους τσ’ ἀποδέλοιπους στή φυλακή 

τσ’ ἐρίξα...» 

Τό μαρτύριο: Ἦταν 17 Ἰουνίου 1771. Οἱ 

Τοῦρκοι ἔσυραν τόν ἥρωα ∆ασκαλογιάννη 

στούς δρόμους τοῦ Μεγάλου Κάστρου 

(Ἡρακλείου). Ἄκουσαν οἱ χριστιανοί τή 

βοή καί κλείστηκαν στά 

σπίτια τους. Μπροστά 

ἔσερναν 

τόν 

μελλοθάνατο, πίσω 

ἀκολουθοῦσαν οἱ ἄγριοι 

γενίτσαροι. Ἔφτασαν 

στήν πλατεία. Ἔμπηξαν 

πασσάλους στό χῶμα, 

κάρφωσαν σανίδες καί 

ἔστησαν ἐξέδρα. «Εἶχον 

πήξει ἰκρίωμα ἐν εἴδει 

ἐδωλίου ὑψηλοῦ ἐπί 

τεσσάρων πασσάλων 

στηριζομένου», σημειώνει 

ὁ ἱστορικός Βασίλειος 

Ψιλάκης. Ὁ δήμιος 

εἰρωνικά ἔλεγε στόν 

ἥρωα: «Γιάε πού θά σέ 

κάτσω ∆άσκαλε. Στό θρόνο 

σάν τό Μητροπολίτη...». 

Ὁ ἥρωας μέ τό κεφάλι 

ἴσιο ἄκουγε καί δέν 

μιλοῦσε. Οἱ Τοῦρκοι μέ 

τόν φρικτό θάνατο 

λογάριαζαν νά 

γελοιοποιήσουν τόν 

πρῶτο ἐπαναστάτη τῆς 

Κρήτης. Τόν ἔβαλαν πάνω 

στό κάθισμα τῆς ἐξέδρας. 

Τοῦ ἔδεσαν χέρια καί πόδια. Τοῦ ἔδεσαν καί 

τό κορμί, νά μήν μπορεῖ νά κινηθεῖ. Ὁ 

δήμιος ἀνέβηκε στήν ἐξέδρα μέ τό ξυράφι 

στό χέρι. Ἄρχισε νά τόν γδέρνει. Ἔκοβε 

λουρίδες ἀπό τήν κεφαλή μέχρι τό στῆθος 

καί ὕστερα ἄλλες πρός τήν ὠμοπλάτη. 

Συγχρόνως ἕνας βοηθός τοῦ δημίου 

κρατοῦσε ἕναν μεγάλο καθρέπτη καί 

προκαλοῦσε τόν ἥρωα νά παρακολουθεῖ τή 

σκηνή. 

 

Ἡ προτομή τοῦ Δασκαλογιάννη 

στό Ἡράκλειο. 

Τό θέαμα ἦταν φρικτό. Στόν τόπο τοῦ 

μαρτυρίου εἶχαν ὁδηγήσει σιδηροδέσμιο 

τόν αἰχμάλωτο ἀδερφό του Νικόλαο 

Σγουρομάλλη, ὁ ὁποῖος δέν ἄντεξε τή 

φρίκη καί ἔχασε τά λογικά του. Ἀπό τό 

πλῆθος πολλοί λιποθύμησαν καί ἀρκετές 

ἔγκυες γυναῖκες ἀπέβαλαν. 

Σ’ αὐτό τό φρικτό 

μαρτύριο 

ὁ 

∆ασκαλογιάννης στάθηκε 

γενναῖος. Οὔτε μία 

κραυγή δέν ξέφυγε ἀπό 

τά χείλη του. Ὁ δήμιος 

καί μετά πού ἐξέπνευσε ὁ 

ἥρωας συνέχισε τό 

γδάρσιμο καί μέ θράσος 

διαλαλοῦσε: «Ὅποιος 

θέλει καλό πετσί ἄς ἔρθει 

νά τό πάρει». 

∆ύο μέρες ἔμεινε τό 

πτῶμα στή θέση τοῦ 

μαρτυρίου. Ὅταν ἄρχισε ἡ 

ἀποσύνθεση, ὁ Πασάς 

ἐπέτρεψε καί τόν ἔθαψαν 

σέ λάκκο νοτιοανατολικά 

τῆς Ἄκ Τάμπια. 

Ἡ εἴδηση τοῦ 

μαρτυρικοῦ θανάτου τοῦ 

∆ α σ κ α λ ο γ ι ά ν ν η 

συγκλόνισε τά Σφακιά 

καί ὅλη τήν Κρήτη. Οἱ 

καπετάνιοι τῶν Σφακίων 

ὁρκίστηκαν ἐκδίκηση καί 

συνέχισαν τίς ἐπιδρομές 

κατά τῶν Τούρκων. Τρία 

χρόνια ἀργότερα, τό 1774 ἐξόντωσαν τόν 

φοβερό Ἀγά Ἀληδάκη καί τούς συντρόφους 

του, πυρπολώντας τόν πύργο του στόν 

Ἐμπρόσνερο Ἀποκορώνου καί 

καταστρέφοντας τά ὑποστατικά του. 

Ὁ τόπος τοῦ μαρτυρίου: Γιά τόν τόπο πού 

μαρτύρησε ὁ ἥρωας ὑπάρχουν δυό ἐκδοχές: 

Ὁ ἱστορικός τῶν Σφακίων Γρηγόριος 

Παπαδοπετράκης, πού διετέλεσε καί 

Ἐπίσκοπος Ἱεροσητείας, γράφει: «Ἡ


ἐκτέλεσις ἔγινεν εἰς τήν πλατείαν τήν οὖσαν 

πρός τήν ἀνατολικήν πύλην τοῦ Ἡρακλείου, 

τουρκιστί ὀνομαζομένην Ἄτ Μεϊντάν». Ἡ 

πύλη αὐτή ἦταν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἤ 

Λαζαρέτο, στή σημερινή πλατεία 

Ἐλευθερίας τοῦ Ἡρακλείου. Κατά τόν 

ἱστοριοδίφη Στέργιο Σπανάκη ἡ πλατεία 

αὐτή ἐπί Βενετοκρατίας ὀνομαζόταν CAM- 

PO MARJIO, δηλαδή Πεδίον 

τοῦ Ἄρεως, ἐπειδή ἐκεῖ 

γυμνάζονταν οἱ στρατιῶτες 

πού ἔμεναν στούς διπλανούς 

στρατῶνες. 

Κατά μίαν ἄλλη ἄποψη ἡ 

ἐκτέλεση ἔγινε στήν ἄλλη 

πλατεία πού βρίσκεται 

μπροστά ἀπό τήν σημερινή 

Λέσχη Ἀξιωματικῶν. Ἐπί 

Βενετοκρατίας ὀνομαζόταν 

PIAZZA DELLA FORCA, 

δηλαδή πλατεία τῆς ἀγχόνης. 

Ἐκεῖ ὑπῆρχε μόνιμο ἰκρίωμα 

(ἐξέδρα μέ κρεμάλα) γιά τούς 

ἀπαγχονισμούς τῶν 

ἐπαναστατῶν. 

Τά θύματα τοῦ ἀγώνα: Ὁ 

ἱστορικός Γρηγόριος 

Παπαδοπετράκης σημειώνει: 

Ἀπό τούς 11.100 κατοίκους 

τῶν Σφακίων, 3.600 

σκοτώθηκαν ἤ αἰχμαλωτίστηκαν, 1.500 

πέθαναν ἀπό τίς κακουχίες, 2.000 

ἐκπατρίστηκαν στά Ἑπτάνησα, στή Βενετία 

καί στό Τριέστι. Ἔμειναν μόνο 4.000. Ἀπό 

τούς Τούρκους σκοτώθηκαν περί τίς 6.000. 

Τό τραγούδι τοῦ ∆ασκαλογιάννη: Ἡ 

λαϊκή μούσα ἀπαθανάτισε τόν ἀγώνα 

καί τό μαρτύριο τοῦ ∆ασκαλογιάννη. 

∆εκαέξι χρόνια μετά, τό 1786, ὁ “μπάρμπα 

Μπατζελιός” (Παντελής), συμπολεμιστής 

τοῦ ∆ασκαλογιάννη, σάν ἄλλος Ὅμηρος, 

συνέθεσε «τό τραγούδι τοῦ 

∆ασκαλογιάννη». Εἶναι ἕνα ἔπος 1032 

στίχων, πού ὁ ἀγράμματος Μπατζελιός τό 

ὑπαγόρευσε στόν ἀναγνώστη τοῦ Παπᾶ 

Σήφη Σκορδύλη, ὁ ὁποῖος τό κατέγραψε. 

Τό τραγούδι ἀποτελεῖ πραγματική 

ἱστορική πηγή γιά τήν ἐπανάσταση τοῦ 

1770. Πρῶτος τό δημοσίευσε ὁ Γάλλος 

ἑλληνιστής Αἰμίλιος Λεγκράντ (‘Emile Legrand). 

Περισσότερο πλήρης ἔκδοση 

θεωρεῖται ἐκείνη πού ἔκανε τό 1888 ὁ 

ἀγωνιστής Ἐμμανουήλ Βαρδίδης ἀπό τό 

χωριό Μουρί Σφακίων. Ὁ 

Βαρδίδης εἶναι ὁ πρῶτος 

Ἕλληνας πού τύπωσε τά 

τραγούδια 

τοῦ 

∆ασκαλογιάννη καί τοῦ 

Πύργου τοῦ Ἀληδάκη. 

Ἡ οἰκογένεια τοῦ 

∆ασκαλογιάννη: Πολλοί 

ἱστορικοί ἔχουν ἀσχοληθεῖ 

μέ τήν οἰκογένειά του. Θά 

ἀναφερθοῦμε στίς 

κυριότερες ἀπόψεις πού 

ἀφοροῦν τήν τύχη τῶν 

μελῶν τῆς οἰκογένειάς 

του. 

Ἀδέρφια τοῦ ἦταν ὁ 

Παῦλος, ὁ Νικόλαος, ὁ 

Μανοῦσος, ὁ Γεώργιος καί 

ἡ Κατίνα. 

Ἡ Σγουρομάλλινη. Σύζυγός του ἦταν ἡ 

Σύζυγος τοῦ Δασκαλογιάννη 

Σ γ ο υ ρ ο μ ά λ λ ι ν η , 

(ἀπό γκραβούρα τῆς ἐποχῆς). 

καταγόμενη ἀπό τό 

Ρέθυμνο. Μετά τήν ἐπανάσταση κατέφυγε 

στά Κύθηρα. 

Παιδιά του ἦταν ὁ Ἀνδρέας, ἡ Μαρία, ἡ 

Ἀνθούσα καί ἡ Ἐλευθερούσα. 

Ἡ Μαρία, ἡ πρώτη κόρη του, 

αἰχμαλωτίστηκε καί ἔμεινε στή φυλακή 

μαζί μέ τόν πατέρα της. Μετά τόν θάνατο 

τοῦ πατέρα της τήν πῆρε γυναίκα του ὁ 

Ἀμπού Ἀχμέτ Πασάς, διευθυντής τῶν 

οἰκονομικῶν ὑποθέσεων τῆς Κρήτης 

(∆εφτερδάμπασης). Τήν ἀγάπησε πολύ 

ὥστε τῆς ἐπέτρεψε νά διατηρήσει τή 

χριστιανική της πίστη. Ἀργότερα ὁ σύζυγός 

της ἔγινε ὑπασπιστής τοῦ Σουλτάνου καί 

ἐγκαταστάθηκε στήν Κωνσταντινούπολη.


Ἐκεῖ ἡ Μαρία ἔζησε ὡς μεγάλη κυρία καί 

εἶχε διασκευάσει κρυφά ἕνα δωμάτιο τοῦ 

σπιτιοῦ της σέ χριστιανική ἐκκλησία. Μετά 

τόν θάνατο τοῦ ἄνδρα της ἦρθε τό 1820 

στήν Τῆνο καί ἔγινε καλόγρια μέ τό ὄνομα 

Πελαγία. Κατά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 μέ 

ἔξοδά της ὁ ὁπλαρχηγός Ζερβονικόλας ἤ 

Ρόκας Νικόλαος ἀπό τά Κούντουρα τῆς 

Μεγαρίδας κατέβηκε στήν Κρήτη καί ἔλαβε 

μέρος σέ πολλές ἐπιχειρήσεις. Ἀξίζει νά 

σημειώσουμε ὅτι ἡ πολεμική δράση τοῦ 

Ζερβονικόλα συνδέεται μέ τήν πολιορκία 

τοῦ φρουρίου Ἱεράπετρας τόν Νοέμβριο τοῦ 

1822. Ἡ ἐπιχείρηση αὐτή, λόγω κακῆς 

συνεννόησης τῶν ὁπλαρχηγῶν, ἀπέτυχε. 

Ὁ Ζερβονικόλας λυπημένος γιά τόν θάνατο 

πολλῶν συμπολεμιστῶν του ἀσθένησε 

καί ἀπέθανε. Ἐνταφιάστηκε τό 1823 στό 

Καινούριο Χωριό, τή σημερινή Νεάπολη 

Μεραμπέλλου. 

Ἡ Ἀνθούσα, ἡ δεύτερη κόρη του, ἦταν 

«ὄνειρο ξανθῆς καλλονῆς». Πρίν τό 1770 

εἶχε παντρευτεῖ τόν συνεπαρχιώτη της 

Γεώργιο ∆ασκαλάκη, ἐπονομαζόμενο Παχύ 

ἀπό τό ὀγκῶδες σῶμα του. Παλαιότερα εἶχε 

γραφτεῖ ὅτι ἡ Ἀνθούσα εἶχε πνιγεῖ σέ 

πηγάδι γιά νά γλιτώσει τήν ἀτίμωση. 

Νεότερες ὅμως ἔρευνες ἀπέδειξαν ὅτι 

ἐξορίστηκε μέ τόν ἄνδρα της στίς ∆αφνές 

Μαλεβυζίου. Γιός της ἦταν ὁ ἀγωνιστής τοῦ 

1821 Ἀνδρέας Παχυνάκης. 

Ἡ Ἐλευθερούσα, ἡ τρίτη κόρη του, 

ἀναγκάστηκε νά παντρευτεῖ τόν πλούσιο 

Βαλή τῆς Σμύρνης Γιαλί Χουσεΐν Μπέη. 

Παρέμεινε κρυπτοχριστιανή. Τούς δυό 

γιούς της τούς ἔκανε χριστιανούς καί 

ἀγωνίστηκαν στούς ἀπελευθερωτικούς 

ἀγῶνες. 

Ὁ Ἀνδρέας, ὁ γιός τοῦ ∆ασκαλογιάννη, 

εἶχε τρεῖς γιούς μέ τό ἐπώνυμο 

∆ασκαλάκης. Τόν Γεώργιο, τόν Μανοῦσο 

καί τόν Ἰωάννη. 

Ὁ Γεώργιος ∆ασκαλάκης (ἐγγονός τοῦ 

∆ασκαλογιάννη) ἐπονομαζόταν Τσελεπῆς 

γιά τό μεγαλοπρεπές παράστημά του καί 

ἔγινε ἀγωνιστής τοῦ 1821. 

Ὁ Ἰωάννης ∆ασκαλάκης (ἐγγονός τοῦ 

∆ασκαλογιάννη) ἔλαβε μέρος στήν 

ἐκστρατεία τοῦ Ναπολέοντα Βοναπάρτη 

στήν Αἴγυπτο. Ὑπηρέτησε ἐπί μακρόν 

στόν Γαλλικό στρατό. Ὁ Μέγας Ναπολέων 

εἶχε θαυμάσει τήν εὐθυβολία καί τήν 

παλικαριά του καί τόν ἔκανε Ἀρχηγό τῆς 

Σωματοφυλακῆς πού ἵδρυσε ἀπό ὀγδόντα 

εὐσταλεῖς Σφακιανούς. 

Ἡ ἀναγνώριση τῆς προσφορᾶς του: Ὁ 

ἐθνομάρτυρας ∆ασκαλογιάννης ἀποτελεῖ 

πρότυπο ἀγωνιστή καί γι’ αὐτό εἶναι ἄξιος 

θαυμασμοῦ καί τιμῆς. Ὁ ἐθνικός ποιητής 

Κωστής Παλαμᾶς τόν ἀποκαλεῖ «κορυφή 

τῆς Κρητικῆς θυσίας». 

Οἱ Κρῆτες, ἀποτίοντας ἐλάχιστο φόρο 

τιμῆς, ἔστησαν τό 1930 τή μαρμάρινη 

προτομή του στόν τόπο τοῦ μαρτυρίου 

του, στή σημερινή πλατεία ∆ασκαλογιάννη 

τοῦ Ἡρακλείου. Ἐπίσης προτομή τοῦ ἥρωα 

ἔστησαν τό 1971 οἱ συμπατριῶτες του στή 

γενέτειρά του Ἀνώπολη Σφακίων. 

Τά ἀσημένια ὅπλα του ὡς ἱερά κειμήλια 

φυλάσσονται στό Μουσεῖο Μπενάκη 

Ἀθηνῶν. Ἡ μαχαίρα ἔχει μῆκος ἕνα μέτρο 

καί ἡ μπιστόλα εἶναι ἑξήντα ἑκατοστά. 

Ὡραία σκαλίσματα καλύπτουν σχεδόν 

ὁλόκληρα αὐτά τά τιμημένα ὅπλα. 

Τέλος ἡ Πολιτεία, ὅπως προαναφέραμε, 

μέ πρόσφατο Προεδρικό ∆ιάταγμα καθόρισε 

νά τιμᾶται σέ ὅλη τήν Κρήτη κάθε χρόνο 

ἡ ἐπέτειος τοῦ θανάτου του. 

Ἐπιλεγόμενα: Λεπτομερέστερη 

ἐξιστόρηση τῶν δραματικῶν γεγονότων 

τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1770 θά ἀπαιτοῦσε 

χῶρο καί χρόνο πολύ. Γι’ αὐτό 

περιορίστηκα νά παρουσιάσω τά κυριότερα 

στοιχεῖα πού εἶχα συγκεντρώσει 

παλαιότερα, ὅταν ὑπηρετοῦσα σέ σχολεῖο 

τῶν Σφακίων. 

Κλείνω μέ μία ἀκροτελεύτια ἐπισήμανση. 

Ὁ ἥρωας ∆ασκαλογιάννης ἀγωνίστηκε 

καί θυσιάστηκε ὄχι γιά προσωπικό του

Ὁδοιπορικό στό περιβόλι τῆς Παναγιᾶς 

Σπυρίδωνος Ζαχαράκη, 

Συνταξιούχου Ἐκπαιδευτικοῦ 

Υ«ἱέ μου καί Θεέ μου, εὐλόγησον 

τόν τόπον τοῦτον καί κλῆρον μου, 

καί ἔκχεον τό ἔλεός σου ἐπ᾽ αὐτόν, 

καί φύλαξον αὐτόν ἀβλαβῆ μέχρι τῆς συντελείας 

τοῦ αἰῶνος...». Παράκληση τῆς Παρθένου 

Μαρίας πρός τόν Θεόν καί Υἱόν της γιά 

τόν τόπο πού ἐπισκέφθηκε, συνοδευόμενη ἀπό 

τόν Εὐαγγελιστή Ἰωάννη. 

«Ὅσα μοῦ ζήτησες θά γίνουν ἄν αὐτοί φυλάξουν 

τίς ἐντολές μου. Ἀπό τώρα ὁ χῶρος 

αὐτός θά εἶναι δικός σου καί περιβόλι σου. 

Ἀκόμα θά γίνει λιμάνι σωτηρίας γι᾽ αὐτούς 

πού θέλουν νά σωθοῦν». Ἡ ἀπάντηση τοῦ 

Χριστοῦ μέσω τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ. 

Ἔκτοτε ἡ χερσόνησος τοῦ Ἄθω, ἕνα ἀπό τά 

τρία πόδια τῆς Χαλκιδικῆς, πῆρε τήν ὀνομασία 

«Ἅγιον Ὄρος», ἤ «Περιβόλι τῆς Παναγιᾶς», 

ἤ σκέτο «Ὄρος». 

Βέβαια ἡ ἰστορία τοῦ «Ὄρους» ξεκινᾶ ἀπό 

πολύ παλιά. Στή Μυθολογία ἀναφέρεται ἡ 

πάλη μεταξύ τοῦ γίγαντα ἀπό τή Θράκη 

«Ἄθω» καί τοῦ Ποσειδώνα. Νικητής ἀναδείχθηκε 

ὁ Ποσειδώνας καί πέτρωσε τόν 

Ἄθω στή θάλασσα καί ἔτσι τόσο ἡ χερσόνησος 

πού σχηματίσθηκε στό σημεῖο πού ἔγινε 

ἡ πάλη, ὅσο καί ἡ κορυφή της ὕψους 2.033 μέτρα, 

ὀνομάσθηκε «Ἄθως». 

Τά πάμπολλα ἀρχαιολογικά εὐρήματα τῆς 

προϊστορικῆς ἐποχῆς πού ἀναβρέθηκαν σέ 

πολλά σημεῖα τῆς χερσονήσου τοῦ Ἄθω μαρτυροῦν 

ὅτι ὁ τόπος γιά χιλιετηρίδες ἔσφυζε 

ἀπό ζωή. Ἄλλωστε γνωστή εἶναι ἀπό τήν 

ἱστορία ἡ καταστροφή τοῦ στόλου τοῦ Μαρδονίου 

ἀπό τρικυμία στό ἄκρο τῆς χερσονήσου 

καθώς καί ἡ διάνοιξη τοῦ Ἰσθμοῦ μεταξύ 

Ἱερισσοῦ καί Οὐρανόπολης ἀπό τόν Ξέρξη 

γιά νά ἀποφύγει τό πάθημα τοῦ Μαρδονίου. 

Γιά νά γνωρίσεις σέ βάθος τό περιβόλι τῆς 

Παναγιᾶς πρέπει νά τό ἐπισκεφθεῖς καί νά τό 

προσκυνήσεις. Νά συμμετάσχεις εὐλαβικά 

στή μοναστική ζωή ἐκείνων πού τό ὑπηρετοῦν. 

Τῶν ἑκατοντάδων μοναχῶν πού ἔχουν 

ἀπαρνηθεῖ τά ἐγκόσμια καί ἔχουν ἀφοσιωθεῖ 

στή λατρεία καί τήν προσευχή τους πρός 

τήν Παρθένο Μαρία... 

Στίς δέκα παρά τέταρτο τό πρωί ξεκινάει τό 

καραβάκι ἀπό τήν Οὐρανούπολη γιά τή ∆άφνη, 

τό κυρίως λιμάνι τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Οἱ προσκυνητές 

εἰσέρχονται στό πλοῖο μέ τήν ἐπίδειξη 

τῆς ἀστυνομικῆς ταυτότητας καί τοῦ 

διαμονητηρίου, τό ὁποῖο τούς παραχωρήθηκε 

ἐνωρίς τό πρωΐ ἀπό τήν εἰδική ὑπηρεσία 

τοῦ Ὄρους στήν Οὐρανούπολη. 

Ἡ θάλασσα γαλήνια καί τό καράβι καθαρό 

καί καλοτάξιδο. Σ᾽ ὅλο τό δίωρο σχεδόν ταξίδι 

τά γλαροπούλια τό συναγωνίζονται στήν 

ταχύτητα καί εἶναι τόσο θαρρετά πού ἔρχονται 

τόσο κοντά σου πού μέ λίγη προσπάθεια 

μπορεῖς νά τά ἀγγίξεις. Πολλά χελιδονόψαρα 

τρομαγμένα ἀπό τόν παφλασμό τοῦ πλοίου 

πετοῦν στήν ἐπιφάνεια γιά δευτερόλεπτα 

καί πάλι ξαναβουτοῦν στήν ἄβυσσο. Οἱ ἀρσανάδες 

τῶν Μονῶν προβάλλουν σιγά, σιγά καί 

οἱ ὀλιγόλεπτες στάσεις τοῦ καραβιοῦ, κάποιους 

νά ἀφήσει καί κάποιους νά πάρει, εἶναι 

ἀναμενόμενες. Ψηλά οἱ Μονές μιά, μιά ξεχωρίζουν, 

πνιγμένες στό πράσινο, πού στολισμένο 

μέ χιλιάδες πολύχρωμα λουλούδια 

κατεβαίνει σχεδόν μέχρι τό κύμα. Τό φρουριακό 

συγκρότημα τῆς κάθε Μονῆς ἀφήνει νά 

διακρίνεις ἀκόμη καί ἀπό μακριά τούς τρούλους 

τοῦ καθολικοῦ καί τόν Πύργο της, βιγλάτορα 

καί προμαχώνα γιά κάθε ἀλλόθρησκη 

ἐπιβουλή. 

Στόν πηγαιμό γιά τή ∆άφνη συναντᾶς τούς 

ἀρσανάδες τῆς Ρωσικῆς Σκήτης Χρωμίτσα καί 

τῆς ἱερᾶς μονῆς Χιλανδαρίου. Ἀκολούθως 

τούς ἀρσανάδες Ζωγράφου, Κωσταμονίτου, 

∆οχειαρίου, Ξενοφῶντος, Ἁγίου Παντελεήμονος 

καί Ξηροποτάμου. Στή ∆άφνη πιάνει 

γύρω στίς δώδεκα. Στήν προκυμαία περιμέ-


νουν τούς προσκυνητές λεωφορεῖα 

γιά τίς Καρυές. Ἐμεῖς προτιμήσαμε ἕνα 

ταξί τῶν τριῶν τετάρτων καί μᾶς ἔφερε 

μέσω Καρυῶν σέ σαράντα λεπτά 

στή Μονή Ἰβήρων, ἡ ὁποία μᾶς εἶχε παραχωρήσει 

καί τά ἀπαραίτητα διαμονητήρια, 

μερίμνῃ τοῦ πατέρα Ἐμμανουήλ 

Μολυμπάκη καί μέ τήν εὐλογία 

τοῦ Σεβ. Μητροπολίτη μας κ.κ. Εὐγενίου. 

Ἡ παρέα μας, πέντε τόν ἀριθμό, μέ 

προεξάρχοντα τόν παπα-Μανώλη Μολυμπάκη, 

ὁδηγηθήκαμε στό Ἀρχονταρίκι 

τῆς Μονῆς καί παραδώσαμε τά διαμονητήριά 

μας καί ὁ ἐντεταλμένος μοναχός 

μᾶς ἔδωσε τά κλειδιά τῶν δωματίων 

μας. Ἡ πρώτη ἐπαφή μας μέ τή φιλοξενία τῆς 

Μονῆς τό λουκουμάκι καί τό κρύο νερό, σύνήθες 

κέρασμα σ᾽ ὅλες τίς μονές στή Χώρα μας. 

Τακτοποιηθήκαμε στά δωμάτιά μας καί ἐντυπωσιαστήκαμε 

γιά τή λιτότητα τῆς ἐπίπλωσης, 

τήν καθαριότητα τῶν κοινόχρηστων 

χώρων καί τή φρεσκάδα τῶν κλινοσκεπασμάτων. 

Τό γεῦμα εἶχε σερβιριστεῖ καί ἀναγκαστικά 

περιμέναμε τό δεῖπνο. Γιά μέχρι 

τότε χόρταιναν τήν πεῖνα μας λίγα παξιμαδάκια 

πού πήραμε μαζί μας ἀπό τήν Ἱεράπετρα. 

Γύρω στίς πέντε, πέντε καί μισή σήμανε ὁ 

ἑσπερινός. Σχεδόν ταυτόχρονα μοναχός κτυπώντας 

ρυθμικά τό τάλαντο καλοῦσε ὅλους 

στό καθολικό, ὅσοι ξεχάστηκαν στήν ἐργασία 

τους καί ὅσοι ἀγκάλιασαν σφικτά τήν ἀπογευματινή 

σιέστα. Πήγαμε καί μεῖς μαζί μέ 

ἄλλους πολλούς προσκυνητές στό καθολικό 

τῆς Μονῆς καί πρίν ἀκόμη εἰσέλθομε στό ναό 

πήραμε μιά πρώτη γεύση τῆς τάξης καί τῆς 

εὐλάβειας πού χαρακτηρίζουν τή ζωή τῶν μοναχῶν! 

Ὁ ναός θεοσκότεινος. Μόλις καί 

μετά βίας ξεχωρίζεις ἕνα, δυό καντηλάκια νά 

φεγγοβολοῦν στό βάθος τοῦ ναοῦ. Ἡ ψαλμωδία 

σχεδόν ψίθυρος! Νόμιζες ὅτι ἐρχόταν 

ἀπό πολύ μακριά ἔτσι ἁπλά, χωρίς λαρυγγισμούς 

καί ἐνοχλητικές κορόνες. Τά στασίδια 

μέ τούς μοναχούς καί πολλούς προσκυνητές 

γύρω-γύρω στόν κυρίως ναό, τόν νάρθηκα, 

ἐξωτερικό καί ἐσωτερικό, πού λέγεται καί 

λιτή, εἶναι ὑπερπλήρη, ὅμως πάλι ὁ ἁρμόδιος 

 

Ἡ Μονή Ἰβήρων. 

γιά τήν τάξη μοναχός ὁδηγεῖ τούς καθυστερημένους 

στή θέση τους. Τά πάντα μέσα στό 

Καθολικό περιβάλλονται ἀπό ἕνα πέπλο 

σιωπῆς καί μόνο ἡ φωνή τοῦ ψαλμωδοῦ ἤ τοῦ 

ἀναγνώστη ἀκούγεται ἀψεγάδιαστη, πάντοτε 

σέ χαμηλούς τόνους. 

Μετά τή λήξη τοῦ ἑσπερινοῦ ὅλοι, μοναχοί 

καί προσκυνητές, ὁδηγοῦνται στήν Τράπεζα, 

ἀκριβῶς ἀπέναντι ἀπό τήν εἴσοδο τοῦ Καθολικοῦ. 

Πρόκειται γιά ἕνα εὐρύχωρο δωμάτιο, 

συνήθως εἰκονογραφημένο, στό ὁποῖο μοναχοί 

καί προσκυνητές παίρνουν τό πρωϊνό, 

τό γεῦμα καί τό δεῖπνο τους. Τά πιάτα, τά ποτήρια 

ἐπάνω σέ μεγάλα στενόμακρα τραπέζια 

καί μέ σερβιρισμένο τό δεῖπνο. Πατάτες φούρνου 

τό μενοῦ, μέ σαλάτα μαρούλι, λίγη φέτα 

καί ἕνα ποτήρι μαυροκόκκινου κρασιοῦ. Οἱ 

λαϊκοί στή μιά πέρυγα καί οἱ μοναχοί στήν 

ἄλλη. Ὁ ἡγούμενος κάνει τήν ἔναρξη τῆς προσευχῆς, 

ἀρχίζουν ὅλοι τό δεῖπνο τους, ἐνῶ μοναχός 

διαβάζει πατερικά κείμενα. Σέ δώδεκα 

λεπτά σημαίνει τό κουδουνάκι τῆς λήξης τοῦ 

δείπνου, ἅπαντες σηκώνονται καί ὁ ἡγούμενος 

κάνει πάλι τήν ἔναρξη τῆς προσευχῆς. Τέλος, 

προσκυνητές καί μοναχοί ὁδηγοῦνται στό 

παρεκκλήσι τῆς Παναγίας τῆς Πορταΐτισσας 

γιά τό ἀπόδειπνο. Ἐκεῖ διαβάζονται ἄλλοτε 

παρακλήσεις καί ἄλλοτε οἱ Χαιρετισμοί τῆς 

Παναγίας. Ἀκολούθως ὅλοι ὁδηγοῦνται στά 

ἴδια καί ἀπόλυτη σιωπή βασιλεύει παντοῦ. 

Ἐμᾶς μᾶς πῆρε ὁ ξεναγός τῆς ἡμέρας ἤ τῆς 

ἑβδομάδας καί μᾶς ξενάγησε πρῶτα στό Καθολικό. 

Μᾶς εἶπε μερικά λόγια γιά τήν ἱστο-


Ἡ Μονή Βατοπεδίου. 

ρία τῆς Μονῆς Ἰβήρων. Ὅτι ἱδρυτής τῆς 

Μονῆς ἦταν ὁ Ἰωάννης ὁ Ἴβηρας, καταγόμενος 

ἀπό τή Γεωργία. Ἡ ἵδρυσή της ἀνάγεται 

γύρω στό 980. Ὅμως οἱ Ἴβηρες μέ τό πέρασμα 

τῶν χρόνων παρήκμασαν καί τό 1355 

καθιερώθηκε στό Μοναστήρι ἡ ἑλληνική 

γλώσσα. Ὁ Καθολικός ναός εἶναι ἀφιερωμένος 

στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. ∆ιαθέτει περίτεχνο 

ξύλινο τέμπλο, ἐνῶ οἱ εἰκόνες τῆς Παναγίας 

καί τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἔργα τοῦ Θεοφάνους 

τοῦ Κρητός. Κάτω ἀπό τόν μεγάλο πολυέλαιο 

ἁπλώνεται στό δάπεδο μαρμάρινο 

χαλί, τό ὡραιότερο στόν κόσμο, τουλάχιστον 

στήν Εὐρώπη. 

Στή Μονή φυλάσσονται πολλά λείψανα 

ἁγίων καί ὁσίων, καθώς καί πολλές εἰκόνες 

τῆς κρητικῆς καί τῆς μακεδονικῆς σχολῆς. 

Στήν αὐλή τῆς Μονῆς βρίσκεται ἡ ἐκκλησία 

τῆς Πορταΐτισσας, ὅπου φυλάσσεται ἡ θαυματουργός 

εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου 

τῆς «Πορταΐτισσας». Ἐπί βασιλείας Θεοφίλου 

τοῦ Εἰκονομάχου, γύρω στόν 9ο αἰώνα, εὐσεβής 

χήρα τή μετέφερε ἀπό τήν Ἀνατολία 

τῆς Μικρᾶς Ἀσίας στή θάλασσα. Ἡ εἰκόνα δέ 

βυθίστηκε, στάθηκε ὄρθια καί ἔπλεε ὅλο δυτικά. 

Οἱ Μοναχοί τοῦ Ὄρους μετά ἀπό καιρό 

παρατηροῦσαν μιά στήλη φωτός πού ξεκινοῦσε 

ἀπό τή θάλασσα καί ἔφθανε ψηλά 

στόν οὐρανό. Τή στήλη τοῦ φωτός εἶδαν καί 

οἱ μοναχοί τῆς Μονῆς Ἰβήρων καί ὅταν 

ἔφθασε κοντά στή Μονή μέ ἔκπληξή τους 

εἶδαν ὅτι ἔστεκε ὄρθια ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας, 

τήν πῆραν καί τήν ἔφεραν στό Καθολικό. 

Ὅμως ἡ εἰκόνα δέν ἔμενε ἐκεῖ. Κάθε πρωί τήν 

ἔβλεπαν ψηλά πάνω ἀπό τήν κεντρική εἴσοδο 

τῆς Μονῆς. Ἔκτισαν λοιπόν δίπλα στήν 

εἴσοδο ἐκκλησία στήν ὁποία τοποθέτησαν τήν 

εἰκόνα. Ἄπειρα θαύματα ἀναφέρονται στή 

θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας καί σήμερα 

εἶναι τό μεγαλύτερο προσκύνημα τοῦ Ὄρους. 

Ἑκατοντάδες, ἤ καί χιλιάδες ἀφιερώματα 

εἶναι ἀφερωμένα στή Ὑπερμάχο Στρατηγό καί 

ἀνάμεσά τους ἐγκόλπια ἀρχιερέων καί Πατριαρχῶν 

καθώς καί πολύτιμοι σταυροί Αὐτοκρατόρων. 

Μπροστά στήν «Ὡραία Πύλη» τοῦ Καθολικοῦ 

κρέμεται ἀρχαία ἀργυρή κανδύλα βάρους 

2,5 κιλῶν, ἡ ὁποία κινεῖται σάν ἀπό ἀόρατη 

δύναμη δεξιά, ἀροστερά γιά πολλές ὧρες 

κατά τίς μεγάλες ἑορτές. Ἡ βιβλιοθήκη τῆς 

Μονῆς εἶναι πλουσιότατη, μέ ἑκατοντάδες χειρόγραφα 

σέ περγαμηνές ἤ παπύρους. Τό ἴδιο 

καί ἡ λαογραφική συλλογή τῆς Μονῆς. Αὐτή 

τήν περίοδο ἀναστηλώνεται μέ δαπάνες ἀπό 

τό τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Γίνονται 

θαυμάσιες ἀναπαλαιώσεις μέ ἐμμονή στή 

λεπτομέρεια.... 

Ὁ Ὄρθρος σημαίνει στίς τέσσερις τό πρωί 

καί ἡ θεία Λειτουργία λήγει περίπου στίς ἑπτά 

καί μισή. Παίρνεις ἁγιασμό ἀπό τή Φιάλη καί 

ὁδηγεῖσαι μετά στήν Τράπεζα γιά πρωϊνό. Τσάι, 

ψωμί καί λίγες ἐλιές. Στή συνέχεια ὁ καθένας 

κατευθύνεται στίς ἀπασχολήσεις του. 

Ἐμεῖς πήραμε πάλι ταξί καί πήγαμε στίς Καρυές, 

τό διοικητικό κέντρο τοῦ Ἁγίου Ἁγίου 

Ὄρους. Πρῶτο προσκύνημα λίγο πιό πάνω στή 

ρωσική Σκήτη τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου μέ τίς τεράστιες 

καμπάνες καί ἀκολούθως στό Ναό τοῦ 

Πρωτάτου ὅπου φυλάσσεται ἡ εἰκόνα τῆς Θεοτόκου 

ἤ τοῦ «Ἄξιόν Ἐστι». Οἱ εἰκόνες τοῦ 

Τέμπλου εἶναι πραγματικά ἀριστουργήματα 

τῆς Κρητικῆς Σχολῆς τοῦ 16ου αἰ. Τό ἀπομεσήμερο 

περπατήσαμε γιά δέκα περίπου λεπτά 

πηγαίνοντας στή Μονή Κουτλουμουσίου. 

Γιά νά γνωρίσεις ἀπό κοντά τήν πανέμορφη 

φύση τοῦ Ἁγίου Ὄρους πρέπει νά τήν περπατήσεις. 

Ἀδιαπέραστα δάση μέ χιλιάδες 

φλύαρα πουλιά σοῦ κάνουν παρέα σ᾽ ὅλες τίς 

μικρές ἤ μεγάλες διαδρομές. Θαυμάσια συντηρημένοι 

δρομίσκοι σέ ὁδηγοῦν παντοῦ 

ἀρκεῖ νά διαθέτεις δυνατά πόδια καί μικρό-


τερη ἡλικία. Γάργαρα νερά κελαρύζουν γύρω 

σου ἐνῶ ἀεικίνητες μέλισσες ζουζουνίζουν στό 

παραμικρό τίναγμα τῶν θάμνων. Ὄμορφη 

φύση, σωστός παράδεισος τό περιβόλι τῆς Παναγιᾶς. 

Πολύ ὄμορφη ἡ Μονή Κουτλουμουσίου 

εἶναι ἀφιερωμένη στή Μεταμόρφωση τοῦ 

Σωτῆρος. Τό τέμπλο τοῦ Καθολικοῦ της εἶναι 

τό ὡραιότερο στήν Ἑλλάδα. ᾽Εκεῖ φυλάσσεται 

καί ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας «Φοβερά Προστασία». 

Σχεδόν καινουργής ἡ Μονή, περιβάλλεται 

ἀπό θαυμασιους κήπους, τούς ὁποίους οἱ μοναχοί 

περιποιοῦνται μέ μεράκι. 

Τό βραδάκι ἐπιστροφή στή Μονή Ἰβήρων, 

ὅπως ὁρίζουν τά διαμονητήριά μας. Τήν ἑπομένη 

πάλι μέ ταξί τῶν τριῶν τετάρτων κάναμε 

μιά σύντομη περιήγηση σέ μερικές μονές 

τῆς δυτικῆς πλευρᾶς τῆς χερσονήσου. Πρῶτος 

σταθμός στή Μονή Βατοπεδίου ἤ Βατοπαιδίου. 

∆ύο χιλιόμετρα πρίν τή Μονή συναντᾶς 

φρουρά ἡ ὁποία ἐλέγχει τήν εἴσοδο. Σέ κοντινή 

ἀπόσταση βρίσκονται τά ἐρείπια τῆς 

Ἀθωνιάδας Σχολῆς. Σήμερα λειτουργεῖ στή 

σκήτη τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα, λίγο πιό πάνω ἀπό 

τίς Καρυές. Πολύ ὄμορφη καί περιποιημένη 

ἡ Μονή Βατοπεδίου εἶναι ἀφιερωμένη στόν 

Εὐαγγελισμό τῆς Θεοτόκου. Ἐδῶ προσκυνήσαμε 

τήν Ἁγία Ζώνη τῆς Θεοτόκου καί τό χέρι 

τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος. Ἡ Μονή ὀνομάζεται 

καί ἡ τοῦ Βατοπαιδίου γιατί κατά τήν παράδοση 

σώθηκε ὡς ἐκ θαύματος ἀπό βέβαιο 

πνιγμό τό παιδί τοῦ Μεγάλου Θεοδοσίου, 

πλεγμένο σ᾽ ἕνα βάτο κοντά στή Μονή. 

Ὁδηγώντας παραλία, παραλία πρός τή 

Μονή τῆς Μεγίστης Λαύρας συναντήσαμε τή 

Μονή Παντοκράτορος, στό καθολικό τῆς 

ὁποίας τιμᾶται η Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ. 

Ἐδῶ προσκυνήσαμε τήν εἰκόνα τῆς Παναγίας 

τῆς Γερόντισσας. Λίγα χιλιόμετρα πιό 

κάτω ἡ ἱερά Μονή Σταυρονικήτα, ὅπου συναντήσαμε 

τόν γνωστό σέ ὅλους μας καθηγούμενο 

Τύχωνα. Τό καθολικό τῆς Μονῆς 

εἶναι ἀφιερωμένο στόν Ἅγιο Νικόλαο. Πίνοντας 

δροσερό νερό καί τρώγωντας τό καθιερωμένο 

λουκουμάκι μας, μπῆκαν στό 

ἀρχονταρίκι τῆς Μονῆς δυό τρεῖς ὁδοιπόροι. 

Ἀνάμεσά τους κάποιο μέ εὐρεία περιφέρεια καί 

βερμούδα, γύρω στά πενήντα, ζήτησε τήν 

ἄδεια νά πάρει φωτογραφίες τῆς Μονῆς καί 

ὁ Μοναχός ψιθύρισε, «τί θέλει αὐτός ἐδῶ;». 

Προχωρώντας φθάσαμε στή Μονή Μεγίστης 

Λαύρας. Πράγματι μεγάλο Μοναστήρι. Ἀφιερωμένο 

στόν κτήτορα τῆς Μονῆς καί ἱδρυτή 

τοῦ μοναχισμοῦ τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἀθανάσιο 

τόν Ἀθωνίτη. 

Ἐντός τοῦ Ναοῦ βρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Ὁσίου. 

Ἡ Λαύρα (πολυάριθμο μοναστήρι) σύμφωνα 

μέ τήν παράδοση ἱδρύθηκε ἐπίσημα τό 

963 ἀπό τόν Νικηφόρο Φωκᾶ. Ἡ Μονή διαθέτει 

τήν ὡραιότερη τράπεζα καί τίς πιό νόστιμες 

... κριθινοκουλοῦρες. Μᾶς χάρισαν 

μιά, χορτάσαμε τήν πείνα μας περνώντας την 

γιά παντεσπάνι. Ἀπό τή Μεγίστη Λαύρα ὁδηγηθήκαμε 

στή Μονή Καρακάλου μέ τόν πανύψηλο 

πύργο, συνάμα καί πανέμορφο. ∆εσπόζει 

σ᾽ ὅλο τό κτιριακό συγκρότημα τῆς 

Μονῆς. Τό καθολικό της εἶναι ἀφιερωμένο 

στούς Ἁγίους Ἀποστόλους Πέτρο καί Παῦλο. 

Σέ ὑψόμετρο 533 μ. βρίσκεται ἡ Μονή Φιλοθέου. 

Τό Καθολικό της εἶναι ἀφιερωμένο 

στόν Εὐαγγελισμό τῆς Θεοτόκου. Ἐδῶ μόνασε 

ὁ Ἱερομάρτυρας καί Ἐθνεγέρτης Κοσμᾶς ὁ 

Αἰτωλός. 

Ἐπιστροφή πάλι στή Μονή Ἰβήρων. Βαθειά 

προβληματισμένοι γιά ὅσα εἴδαμε καί τά ὅσα 

ἀκούσαμε, ὅλοι συμφωνήσαμε ὅτι δίκαια τό 

«Ὄρος» θεωρεῖται ἡ Κιβωτός τῆς Ὀρθοδοξίας. 

Ἡ πανέμορφη φύση, τά καλαίσθητα κτίρια, τά 

ἀπειράριθμα κειμήλια, οἱ ἐξαίσιες εἰκόνες καί 

προπαντός ἡ θεσπέσια ζωή τῶν μοναχῶν κυριολεκτικά 

μᾶς κατέπληξαν. Ἡ λιτότητα 

ζωῆς τῶν ἀναχωρητῶν τοῦ «Ὄρους», ἡ 

αὐστηρή τήρηση τῶν κανονισμῶν κάθε 

Μονῆς καί ἡ ἀφοσίωση ὅπου ἔχει ταχθεῖ ὁ καθένας, 

μᾶς ὐποχρεώνει νά παραδεχθοῦμε ὅτι 

τό αὐτοδιοίκητο τῶν Μονῶν θἄχει πάντα 

καλά ἀποτελέσματα. ∆έν εἶναι τό «Ὄρος» 

μόνο τό «Περιβόλι τῆς Παναγίας», εἶναι κυρίως 

καί ὁ τόπος λατρείας της. Τά δεκάδες προσωνύμια 

τῆς Παναγίας πού στό «Ὄρος» ἀναφέρονται: 

Ἄξιόν Ἐστι, Πορταΐτισσα, Γλυκοφιλούσα, 

Γερόντισσα, Φοβερά Προστασία, 

Ἐσφαγμένη, Ἀντιφωνήτρια, Παντάνασσα, 

Βηματάρισσα, Κουκουζέλισσα κ.λ.π. μαρτυροῦν 

τοῦ λόγου τό ἀληθές. Φύγαμε ἀπό τόν 

τόπο τῆς ξεγνοιασιᾶς, τῆς εὐλάβειας καί τῆς 

ἁγιοσύνης καί ξαναγυρίσαμε στή γεμάτη 

ἄγχος κοινωνία μας, ἀλλά μέ τήν ὑπόσχεση 

νά μᾶς ἀξιώσει ὁ Θεός νά ξαναγυρίσουμε. Σᾶς 

εὐχαριστοῦμε Σεβασμιώτατε και παπά Μανώλη.

Γεωλογικές ἐπισημάνσεις 

στήν Ἑξαήμερο τοῦ Mεγάλου Βασιλείου 

Μιχαήλ Δ. Δερμιτζάκη 

Καθηγητῆ Γεωλογίας καί Παλαιοντολογίαςτ. 

Ἀντιπρύτανη Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν 

Eἶναι προφανές ὅτι ὅποιος ἐπιχειρεῖ νά 

μιλήσει γιά κάποια ἀπό τίς πολλές 

πτυχές τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου τῶν 

Τριῶν Ἱεραρχῶν βρίσκεται μπροστά σέ 

ἀνυπέρβλητες δυσχέρειες, ὄχι τόσο γιά τό τί 

πρέπει νά πεῖ, ἀλλά γιά τό τί ἐπιτρέπεται νά 

παραλείψει, ἀπό τή ζωή τους πού ὑπῆρξε 

τόσο πλούσια σέ προσφορά καί δημιουργία. 

Γεγονός πού καθίσταται πιό ἔντονο, ὅταν ὁ 

ὁμιλῶν δέν θεραπεύει τή θεολογία, οὔτε καν 

τίς ἀνθρωπιστικές ἐπιστῆμες, ἀλλά τίς 

θετικές. 

Ἄς μή λησμονοῦμε ὅμως ὅτι, ἕνα ἀπό τά 

χαρακτηριστικά τοῦ ἔργου τῶν Τριῶν αὐτῶν 

Τιτάνων τοῦ πνεύματος, ὑπῆρξε ἀκριβῶς ἡ 

πολυμέρεια τῶν ἐνδιαφερόντων τους καί ἡ 

ἐνασχόλησή τους μέ θέματα πού ἅπτονται τῆς 

ἀνθρώπινης ζωῆς στήν ὁλότητά της. 

Εἰδικότερα, τό ἔργο τοῦ Μεγάλου 

Βασιλείου, σέ μία πτυχή τοῦ ὁποίου 

ἐπικεντρώνεται ἡ παρούσα ὁμιλία, εἶναι 

πολυσχιδές καί πλούσιο, στηριγμένο ὄχι 

μόνο στή Θεία ἔμπνευση καί τή βαθιά γνώση, 

ἀλλά καί στήν ἔμπρακτη ἀγάπη του γιά 

τούς συνανθρώπους του, καί εἰδικότερα 

τούς νέους. Ἐπιδιώκει νά ἑρμηνεύσει, μεταξύ 

ἄλλων, τά ἱερά εὐαγγελικά κείμενα, ὥστε νά 

γίνουν πιό προσιτά στούς Χριστιανούς, σέ μία 

ἐποχή πού οἱ ποικίλες αἱρέσεις ἀπειλοῦσαν 

νά προκαλέσουν σύγχυση καί 

ἀποπροσανατολισμό στούς πιστούς. 

Σέ αὐτό ἀκριβῶς τό πλαίσιο ἐντάσσονται 

καί οἱ ἐννέα ὁμιλίες τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, 

πού φέρουν τόν τίτλο Ὁμιλίαι εἰς τήν 

Ἑξαήμερον 1 καί στίς ὁποῖες ἑρμηνεύει τά 

τῆς ∆ημιουργίας τοῦ Κόσμου, ἔτσι ὅπως 

περιγράφονται στά πρῶτα κεφάλαια τοῦ 

βιβλίου τῆς Γενέσεως 2 , τοῦ πρώτου ἀπό τά 

Ἱστορικά Βιβλία τῆς Παλαιᾶς ∆ιαθήκης. 

Μέσα ἀπό τήν ἑρμηνευτική προσέγγιση τοῦ 

Βιβλικοῦ κειμένου ἐκθέτει τίς περί φύσεως, 

ἀνθρώπου καί κόσμου ἀντιλήψεις του καί 

θέτει τά θεμέλια τῆς στάσεως τῶν 

Χριστιανῶν ἀπέναντι σ’ αὐτά τά προβλήματα. 

Εἶναι γεγονός ὅτι στόν σύγχρονο ἐρευνητή 

γεννῶνται δύο βασικά ἐρωτήματα: α) ποιά 

εἶναι ἡ συνέπεια μεταξύ Βιβλικοῦ κειμένου 

καί πορισμάτων τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης 

καί β) ὁ Μ. Βασίλειος συντάσσει τίς Ὁμιλίες 

μέ κριτήρια θεολογικά-ἐκκλησιαστικά ἤ 

θετικά-ἐπιστημονικά; Στό πρῶτο ἔχουν ἤδη 

διατυπωθεῖ τόσες πολλές ἀποψεις 3 , πού ἡ 

οἰκονομία τῆς παρούσης ὁμιλίας δέν ἐπαρκεῖ 

νά καλύψει. Ὅσον ἀφορᾶ στό δεύτερο 

ἐρώτημα, εἶναι προφανές ὅτι ὁ Μ. Βασίλειος 

ὁμιλεῖ κατεξοχήν ὡς ἐκκλησιαστικός ἄνδρας. 

Ἐντούτοις, διαπιστώνεται ὅτι ὁ Μ. 

Βασίλειος ἐπιστρατεύει καί τήν πολυσχιδῆ 

θύραθεν παιδεία του γιά νά ἑρμηνεύσει τό 

Βιβλικό κείμενο, ἐνῶ ταυτόχρονα 

ἀναδεικνύεται ἡ ἀντίληψη γιά τόν κόσμο 

(δημιουργία, σύσταση, φυσικοί νόμοι, 

γεωλογικά φαινόμενα, κ.λπ.) μέσα ἀπό τά 

μάτια ἑνός Βυζαντινοῦ τοῦ 4ου αἰ. Ο Μ. 

Βασίλειος ὁδηγεῖ τόν ἀκροατή σέ 

ἀναγνώριση τοῦ ∆ημιουργοῦ τοῦ Σύμπαντος 

καί ἑρμηνεύει τό Βιβλικό κείμενο, ὥστε νά 

γίνει κατανοητό ἀπό ὅλους. Νεώτερες 

ἔρευνες ἔδειξαν ὅτι ὁ Μ. Βασίλειος ἐκινεῖτο 

ἔχοντας, ἐπίσης, ὡς βάση τόν Ἀριστοτέλη, τόν 

Πλάτωνα, τόν Ποσειδώνιο, ἀκόμη καί τόν 

Πλωτίνο. 

Εἰδικότερα, ἀναφορικά μέ τά γεωλογικά 

στοιχεῖα, πού ἀποτελοῦν καί τό θέμα τῆς 

παρούσης ὁμιλίας, διαπιστώνεται ὅτι, στίς 

ὁμιλίες πού προαναφέρθηκαν, ὁ Μ. Βασίλειος 

Ὁμιλία πού ἐκφωνήθηκε ἀπό τόν κ. ∆ερμιτζάκη στήν Ὀρθόδοξη Ἀκαδημία Κρήτης στίς 30.1.2008.


καταθέτει πλοῦτο πληροφοριῶν. Ἐκεῖνο 

πού πρέπει κυρίως νά διευκρινιστεῖ εἶναι ὅτι 

ἀποστασιοποιεῖται πλήρως ἀπό τόν 

ἀρχαιοελληνικό μῦθο τῆς Κοσμογονίας, 

ἀλλά καί ἀπό τήν ὀρθολογικότερη 

προσέγγιση τῆς δημιουργίας ἀπό τήν πλευρά 

τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων 4 . Ἔτσι, στίς 

διάφορες ἑρμηνεῖες τῶν ἀρχαίων 

φιλοσόφων, πού μέ τήν ποικιλία καί τίς 

ἀντιθέσεις τους οὐσιαστικά ἀναιροῦν ἡ μία 

τήν ἄλλη, ὁ Μ. Βασίλειος προϋποθέτει τήν 

ἐκ Θεοῦ δημιουργία τοῦ 

κόσμου. 

Οὐσιαστικά εἶναι 

διαφορετική ἡ ἀφετηρία 

του, καθώς δέν τόν 

ἐνδιαφέρει τό πῶς τῆς 

δημιουργίας, ἀλλά τό ποιός. 

Κατά τήν ἑρμηνεία τῆς 

Γενέσεως ἀπό τόν Μέγα 

Βασίλειο, τά πρεσβεῖα τῆς 

ὑπάρξεως ἀνήκουν στόν 

οὐρανό. 

Ὡς πρός τή σύστασή του 

ἱεράρχης παρατηρεῖ: Ὅσον 

ἄφορα, λοιπόν, στήν οὐσία 

τοῦ οὐρανοῦ, ἀρκοῦμαι σέ ὅσα 

εἶπε ὁ Ἡσαΐας, ὁ ὁποῖος μέ 

ἁπλᾶ λόγια μᾶς ἔδωσε νά 

καταλάβουμε ἐπαρκῶς τή 

φύση του, λέγοντας: “Ὁ 

στερεώσας τόν οὐρανόν ὡσεί 

καπνόν” (Ἡσ. 51,6)∙ δηλαδή αὐτός πού γιά νά 

κατασκευάσει τόν οὐρανό, ἔπλασε τή φύση του 

λεπτή καί ὄχι στερεά οὔτε παχιά (Α´ 8, SC 26, 

120´ ΡG 29, 21 Α). 

Ἀναφερόμενος στό σχῆμα τοῦ Οὐρανοῦ 

γράφει ὅτι εἶναι «ὡσεί καμάρα» (Ἡσ. 40, 22) 5 , 

παρά τό γεγονός ὅτι οἱ γνῶμες τῶν σοφῶν 

διίστανται. 

Κατόπιν, ὁ Μ. Βασίλειος, ἀναφερόμενος 

στή Γῆ καί ἐπιδιώκοντας τόν περιγραφικό 

ὁρισμό της, σημειώνει ὅτι δέν πρέπει νά 

πολυπραγμονοῦμε περί τῆς οὐσίας της, διότι 

ἡ φύση της εἶναι σύνθετη ἀπό τίς ποιότητες. 

Τονίζει χαρακτηριστικά: «νά γνωρίζουμε 

καλά ὅτι, ὅσα βλέπουμε ὡς συστατικά αὐτῆς 

 

[=τῆς Γῆς], κατατάσσονται στό εἶναι καί εἶναι 

συμπληρωματικά τῆς οὐσίας της» 6 . Ἄν, λοιπόν, 

κάποιος δώσει ἔμφαση ἤ, ἀντίθετα, 

ὑποτιμήσει μία ἀπό τίς ποιότητες τῆς Γῆς, 

ὅπως εἶναι π.χ. τό ψυχρό ἤ τό βαρύ ἤ τό 

πυκνό, δέν πρόκειται νά ἐπιτύχει τίποτα. Στή 

Γῆ ἐνυπάρχουν ἁρμονικά τά τέσσερα βασικά 

στοιχεῖα -χῶμα, ἀέρας, νερό καί φωτιά. 

Ὁ ἱεράρχης παρατηρεῖ ὅτι ὅλα τά ὑλικά 

εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς συνθέσεως τῶν 

τεσσάρων ἀντιθετικῶν ἀνά ζεύγη πρώτων 

στοιχείων (γῆ-ἀέρας, 

φωτιά-νερό). Ἡ σύνθεση 

τῶν τεσσάρων στοιχείων 

καθίσταται δυνατή λόγω 

τῶν ποιοτήτων τους. 

Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι ὁ Μ. 

Βασίλειος δέχεται τή 

συζυγῆ ποιότητα 7 καί δέν 

περιορίζεται ἁπλῶς στή 

μνεία τῶν τεσσάρων 

στοιχείων ἤ τῶν 

«ριζωμάτων», ὅπως τά 

ὀνόμασε ὁ Ἐμπεδοκλῆς, 

ἀλλά ἀναφέρεται στή 

συμπεριφορά καί στόν ρόλο 

αὐτῶν τῶν στοιχείων. Στό 

σημεῖο αὐτό φαίνεται νά 

υἱοθετεῖ τήν κοσμολογία 

τοῦ Ἡρακλείτου, καί 

συγκεκριμένα τήν ἄποψη 

ὅτι οἱ ἀντιθέσεις τῶν 

στοιχείων πραγματώνουν τήν ἁρμονία καί 

τήν ἰσορροπία μέσα στή φύση 8 . 

Ὁ Μ. Βασίλειος μᾶς πληροφορεῖ ὅτι τό 

σχῆμα τῆς Γῆς ἐθεωρεῖτο εἴτε σφαιρικό εἴτε 

κυλινδρικό εἴτε δισκοειδές, χωρίς νά 

ἀποκλείονται καί ἄλλα σχήματα. 

Σήμερα γνωρίζουμε ὅτι ἡ Γῆ εἶναι μία ὄχι 

τέλεια σφαίρα, ἀλλά ἕνα πεπλατυσμένο 

σφαιροειδές, μέ τήν πολική του ἀκτίνα 

ἐλαφρῶς μικρότερη ἀπό τήν ἰσημερινή του 

ἀκτίνα. 

Μετά τήν ὑφή καί τό σχῆμα τῆς Γῆς, 

τίθεται τό ἐρώτημα τῆς στηρίξεώς της. Ὁ Μ. 

Βασίλειος ἐπισημαίνει σχετικά: Ἡ σκέψη μας 

θα ἀναζητήσει πάλι τό ἀντιστήριγμα τοῦ 

Ὁ Μέγας Βασίλειος.


στηρίγματος ἐκείνου, καί ἔτσι θα βυθισθοῦμε στό 

ἄπειρο, καί κάθε φορά πού θά βρίσκουμε μία 

βάση θα ἀναζητοῦμε τή βάση τῆς βάσεως (Α´ 9, 

SC 26, 124. ΡG 29, 21C). 

Κατά τή γνώμη του, δέν θά πρέπει νά 

θεωρηθεῖ ὅτι ἡ Γῆ στηρίζεται σέ βάθρα, «ἐγώ 

ἐστερέωσα τούς στύλους αὐτῆς» (Ψαλμ. 74 4) ἤ 

ἐπιπλέει πάνω σέ θάλασσα, «ἐπί θαλασσῶν 

ἐθεμελίωσεν αὐτήν» (Ψαλμ. 23, 2). Αὐτές οἱ 

ἀπόψεις διατυπώνονται βέβαια στήν Ἁγία 

Γραφή, δέν πρέπει ὅμως νά ἑρμηνευτοῦν 

κατά γράμμα. Κάνει λόγο 

γιά τή «συνερειστικήν 

δύναμιν», πού συγκρατεῖ τή 

Γῆ, παρά τό τεράστιο βάρος 

της. Καί πάλι αὐτή ἡ δύναμη 

δέν εἶναι ἄλλη ἀπό ἐκείνη 

τοῦ Κτίσαντος: «ἀλλά να 

ὁμολογοῦμε ὅτι τά πάντα 

συγκρατοῦνται ἀπό τή δύναμη 

τοῦ δημιουργοῦ», λέει 

χαρακτηριστικά, «ἐν τῇ χειρί 

τοῦ Θεοῦ τά πέρατα τῆς γῆς» 

(Ψαλμ. 94, 4) 9 . 

Ἐπανερχόμενοι στόν 

Μέγα Βασίλειο, θά πρέπει 

νά ποῦμε ὅτι δέν 

προσπαθεῖ 

νά 

χρονολογήσει τήν ἡλικία 

τῆς Γῆς, γιατί γνωρίζει ὅτι 

ξεφεύγει ἀπό τούς 

σκοπούς τῶν ὁμιλιῶν τοῦ 

«Περί Γενέσεως». Ἁπλῶς ἀναφέρει ὅτι 

«κἂν ἡμέραν εἴπης, κἂν αἰῶνα, τήν αὐτήν 

ἐρεῖς ἔννοιαν» 10 . 

Μέ βάση τά περικλεισμένα ἀπολιθώματα, 

τούς λιθολογικούς χαρακτῆρες τῶν 

στρωμάτων καί τά γεωλογικά συμβάντα, 

ἀναγνωρίσθηκαν τοπικές σχέσεις τῶν 

γεωλογικῶν στρωμάτων σέ παγκόσμιο 

ἐπίπεδο. Ἔτσι ἐγκαθιδρύθηκε μία παγκόσμια 

ἀλληλουχία τῶν διαφόρων στρωμάτων. Ἡ 

ταξιθέτηση καί ἡ ὅλη χρονολόγηση τῆς Γῆς 

διακρίνεται σέ δύο Μεγααιῶνες, τόν 

Κρυπτοζωϊκό καί τόν Φανεροζωϊκό. Οἱ δύο 

αὐτοί μεγααιῶνες διακρίνονται σέ ἕξι αἰῶνες 

πού σχεδόν ἀνταποκρίνονται στίς ἕξι ἡμέρες 

τῆς Γενέσεως. Ἔτσι, οἱ ἕξι αἰῶνες στούς 

ὁποίους διαρθρώνεται ἡ ἡλικία τῆς Γῆς, 

εἶναι ὁ Καταρχαιοζωικός (μέ τά ἀναερόβια 

βακτήρια), ὁ Ἀρχαιοζωικός (μέ τήν ἀερόβια 

πρωτοσύνθεση), ὁ Προτεροζωικός (μέ τά 

πρῶτα μικροσκοπικά φύκη καί τή δημιουργία 

τῆς ζώνης τοῦ ὄζοντος), ὁ Παλαιοζωικός 

αἰώνας μέ τούς πρώτους ἰχθῦς καί τά 

ἀμφίβια, ὁ Μεσοζωικός μέ τά ἑρπετά καί ὁ 

Καινοζωικός αἰώνας μέ τά θηλαστικά καί τά 

πρωτεύοντα. Ἔτσι, μποροῦμε σήμερα νά 

ποῦμε ὅτι οἱ ἕξι αἰῶνες τῆς 

ἡλικίας τῆς Γῆς 

ἀντιπροσωπεύουν ἐν 

πολλοῖς τίς ἡμέρες τῆς 

∆ημιουργίας καί συμπίπτουν 

κατά θεϊκή ἐπιταγή καί 

ἔμπνευση μέ τίς ἕξι ἡμέρες 

τῆς Γενέσεως. 

Σύμφωνα μέ τόν Μέγα 

Βασίλειο, ὁ Θεός ὁρίζει τόν 

φυσικό νόμο τῆς κινήσεως 

τοῦ νεροῦ 11 . Πρίν ἀπό τήν 

ἐντολή του, τά ὕδατα ἔμεναν 

ἀκίνητα. Ἀμέσως μετά, ὅμως, 

ἔρρευσαν, γιά νά καταλάβουν 

«τήν οἰκείαν χώραν» 12 . 

Ἔκτοτε τά ὕδατα 

διακρίνονται σέ ἐκεῖνα πού 

ρέουν αὐτόματα, ὅπως εἶναι 

Ἡ δημιουργία τοῦ κόσμου. οἱ πηγές καί τά ποτάμια, καί 

σ’ ἐκεῖνα πού εἶναι 

«συλλογιμαῖα καί ἀπόρρευτα» 13 , δηλ. οἱ λίμνες 

καί ἡ θάλασσα 14 . 

Χαρακτηριστική ἀπόδειξη τῆς σοφίας τοῦ 

Θεοῦ στή συναγωγή τῶν ὑδάτων, σύμφωνα 

μέ τόν Ἱεράρχη, εἶναι π.χ. τό γεγονός ὅτι ἡ 

Αἴγυπτος, ἄν καί βρίσκεται χαμηλότερα, 

ἐντούτοις δέν κατακλύζεται ἀπό τήν Ἐρυθρά 

Θάλασσα λόγω τῶν θινῶν πού τήν 

προστατεύουν κατά μῆκος τῆς ἀκτῆς. 

Μάλιστα, ὁ ἴδιος μᾶς δίνει καί τήν ἱστορική 

πληροφορία τῆς ἀνθρώπινης, ἀνεπιτυχοῦς 

τότε, προσπάθειας διανοίξεως διώρυγας πού 

θά ἕνωνε τήν Ἐρυθρά Θάλασσα μέ τή 

Μεσόγειο πρῶτα ἀπό τόν Σέσωστρι τόν 

Αἰγύπτιο καί ἀργότερα ἀπό τόν ∆αρεῖο τόν


Μήδο 15 . 

Μᾶς πληροφορεῖ ἐπίσης ὅτι, ἀπό 

παρατηρήσεις πού ἔχουν γίνει, προκύπτει ὅτι 

ἡ στάθμη τῆς ἐπιφάνειας τῆς Μεσογείου 16 

εἶναι διαφορετική ἀπό ἐκείνη τῆς Ἐρυθρᾶς 

καί τοῦ συνεχόμενου Ἰνδικοῦ Ὠκεανοῦ 17 . 

Πράγματι, ἡ ἐπιφάνεια τῆς θάλασσας εἶναι 

ἀσταθής. Ἀνυψώνεται καί πέφτει μέ τήν 

παλίρροια (κατά περιοδικό τρόπο), τά κύματα 

(κατά τυχαῖο τρόπο), τή θερμοκρασία, τήν 

πίεση, καί τήν ἁλμυρότητα. 

Προσπαθήσαμε ἐν συντομίᾳ καί ἴσως 

ἀποσπασματικά νά προσεγγίσουμε τίς περί 

τήν «Γένεσιν» ἑρμηνεῖες τοῦ Μ. Βασιλείου. 

Ὅλες αὐτές οἱ ἐξηγήσεις ἀποειδωλοποιοῦν 

τό σύμπαν, ὅπου δέν μπορεῖ νά διεισδύσει 

καμιά μαγική καί ἀπόκρυφη δύναμη ἤ 

ὀντότητα. Εἴδαμε, ὡστόσο, ὅτι αὐτή ἡ κατά 

κάποιο τρόπο ὀρθολογική ἐξέταση τῆς 

δημιουργίας -μέ ἀριστοτεχνική κατά τά 

ἄλλα μέθοδο στά πλαίσια ἑνός κηρύγματοςδέν 

εἶναι ἀποτέλεσμα μόνο τῆς 

ἐπιστημονικῆς καί φιλοσοφικῆς σκέψεως, 

τήν ὁποία χρησιμοποιεῖ ὁ Μ. Βασίλειος. Τήν 

ἀφορμή, μαζί μέ ὅλες τίς βασικές 

προϋποθέσεις, τή δίνει τό ἴδιο τό κείμενο τῆς 

«Γενέσεως». Ἀπό τή στιγμή πού ὁ Θεός (τό 

ἀπόλυτο προσωπικό καί λογικό Ὄν) 

δημιουργεῖ τόν κόσμο, ὑπεισέρχεται μία 

λογική διάρθρωση μέσα στή δομή τοῦ 

σύμπαντος. 

Ὁ Μέγας Ἱεράρχης, ἐνῷ κινεῖται μέ 

ἰδιαίτερη ἄνεση στόν χῶρο τῶν ἕως τότε 

γνωστῶν ἐπιστημονικῶν παρατηρήσεων, 

χρησιμοποιεῖ ἐν τούτοις ἕνα λόγο σαφέστατο, 

διαυγῆ καί πλούσιο σέ νοήματα, ποτισμένο 

ἀπό τή βαθύτατη θεολογική του γνώση. 

Στή ∆ημιουργία τοῦ κόσμου ἀποκαλύπτεται 

τό θεϊκό μεγαλεῖο καί ἡ ξεχωριστή θέση πού 

ὁ Θεός ἐπεφύλαξε γιά τόν Ἄνθρωπο. Ἀπό τά 

πιό ταπεινά πλάσματα καί τά μικρότερα 

χόρτα ἕως τούς ὑψιπέτες ἀετούς καί τά 

μεγαλόσωμα θηρία, ἀπό τή Σελήνη ἕως τά 

πιό ἀπομακρυσμένα ἄστρα, ὅλα τά μελετάει 

μέ ἀγάπη, φιλοσοφεῖ, διδάσκεται καί 

διδάσκει. Ἀλλά, τό πιό σημαντικό εἶναι ὅτι 

μέ τόν πιό ἐναργῆ τρόπο διατυπώνει ἐκεῖνο 

γιά τό ὁποῖο ἐρίζουν σπουδαιοφανεῖς 

φιλόσοφοι καί ἐπιστήμονες αἰῶνες τώρα: τή 

συμπόρευση ἐπιστήμης καί πίστης. Γράφει: 

«καί ἄν ἀκόμα μπορέσουμε νά ἐξηγήσουμε 

αὐτά πού θεωροῦμε παράδοξα καί ἑρμηνεύουμε 

ὡς θαῦμα, δέν μειώνεται στό ἐλάχιστο ὁ 

θαυμασμός μας γιά τά μέγιστα, διότι ἡ ἁπλή 

πίστη εἶναι ἰσχυρότερη ἀπό τίς λογικές 

ἀποδείξεις» 18 . 

Παραπομπές: 

1. ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ὁμιλίαι Θ΄ εἰς τήν 

Ἑξαήμερον, ἐκδ. STANISLAS GIET, Basile de Cesaree. 

Homelies sur l’ Hexaemeron, 2e ed., Sources 

chretiennes (SC) 26 bis, Paris 1968, p. 86-522. 

Πρβλ. ΒΕΠΕΣ 51, σσ.185-272. ΡG 29, 3-208. 

2. Γιά ἀναλυτική βιβλιογραφία βλ. Μ. 

∆ερμιτζάκης (2007). 

3. Βλ. σχετικά ΚΩΤΣΑΚΗ, ∆ΗΜ., Ἡ Ἑξαήμερος 

κατά τόν Μέγα Βασίλειο καί τήν ἐπιστήμη, 

Ἀθῆναι 1983. 

4. Βλ. σχετικά ΜΟΣΧΙ∆ΗΣ, Ἑξαήμερος καί 

ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, σσ. 470-71, 489-90, 

529-30. 

5. Α΄ 8, SC 26, 120 ΡG 29, 21 Α. 

6. «εὖ εἰδέναι, ὅτι πάντα τά περί αὐτήν 

θεωρούμενα εἰς τόν τοῦ εἶναι κατατέτακται 

λόγον, συμπληρωματικά τῆς οὐσίας ὑπάρχοντα», 

Α΄ 8, SC 26, 120. ΡG 29, 21 Α. 

7. «διά τῆς συζύγου ποιότητος, ἡ δύναμις 

προέρχεται τοῦ ἀναμιχθῆναι ἑκάστῳ πρός 

ἕκαστον», ∆΄ 5, SC 26, 268. ΡG 29, 92 Α. 

8. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Ν. Α., 1990. 

9. «πάντα ὁμοῦ συγκρατεῖσθαι ὁμολογεῖν τῇ, 

δυνάμει τοῦ κτίσαντος», Α΄ 9, SC 26, 126. 

10. Β΄ 8, SC 26, 184. ΡG 29, 52Α. 

11. «Μετά τό πρόσταγμα τό δεσποτικόν 

ἐπέγνως τοῦ ὕδατος τάς κινήσεις, ὅτί τε 

περιρρεπές ἐστι καί ἀστήρικτον, καί πρός τά 

πρανῆ καί κοῖλα φέρεται κατά φύσιν» (∆΄ 2, SC 

26, 250. ΡG 29, 81C). 

12. ∆΄ 3, SC 26, 252. ΡG 29, 84Α. 

13. ∆΄ 3, SC 26, 252. ΡG 29, 84Α 

14. ∆΄ 4, SC 26, 260. ΡG 29, 88Α. 

15. «Ὅτι γάρ ταπεινοτέρα τῆς ἐρυθρᾶς 

θαλάσσης ἡ Αἴγυπτος, ἔργῳ ἔπεισαν ἡμᾶς οἱ 

θελήσαντες ἀλλήλοις τά πελάγη συνάψαι τό τε 

Αἰγύπτιον καί τό Ἰνδικόν, ἐν ᾧ ἡ ἐρυθρά ἐστί 

θάλασσα. ∆ιόπερ ἐπέσχον τήν ἐπιχείρησιν, ὅ τε

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 

Ἐλευθερίου Χρυσοχόου, Γραμματέως τοῦ Γραφείου 

Ἐκπροσωπήσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στήν Ἀθήνα 

Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί τήν Α. Θ. Π., τόν 

Πατριάρχη, ἐπισκέφθηκαν τήν 2α Μαΐου οἱ κ. κ. Ion 

Iliescu καί Emil Constantinescu, πρώην Πρόεδροι τῆς 

∆ημοκρατίας τῆς Ρουμανίας, οἱ ὁποῖοι καί εἶχαν 

ἐγκάρδια συνομιλία μέ τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη. 

Ἐπίσημη ἐπίσκεψη στή Μητέρα Ἐκκλησία πραγματοποίησε, 

ἀπό 9 ἕως 12 Μαΐου, ὁ Μακαριώτατος 

Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. 

Ἱερώνυμος ὁ Β΄. Κατά τήν πρώτη ἡμέρα τῆς ἐπισκέψεώς 

του ὁ Μακαριώτατος καί ἡ συνοδεία του 

ἐπισκέφθηκαν τά Πατριαρχεῖα καί ἔγιναν δεκτοί μέ 

τίς προβλεπόμενες ἀπό τό Πατριαρχικό Πρωτόκολλο 

τιμές. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος προέστη τῆς ∆οξολογίας 

στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό καί στή συνέχεια 

ὁδηγήθηκε στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου ὅπου 

ἔγινε ἐπίσημα δεκτός μέ ἀδελφική ἀγάπη, ἐγκαρδιότητα 

καί τιμή ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη 

καί τή σεβασμία Ἱεραρχία τοῦ Θρόνου. Τό μεσημέρι 

παρατέθηκε ἐπίσημο γεῦμα στήν Πατριαρχική κατοικία 

καί στή συνέχεια ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης 

καί ὁ Μακαριώτατος ἐπισκέφθηκαν ἐθιμοτυπικά τόν 

Νομάρχη τῆς Πόλεως. Τό ἑσπέρας δόθηκε στά Πατριαρχεῖα 

ἐπίσημη δεξίωση πρός τιμή τοῦ Μακαριωτάτου 

στήν ὁποία συμμετεῖχαν ἐπίσημοι καί παράγοντες 

τῆς ἐκκλησιαστικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς 

τῆς Πόλεως καί τῆς ὁμογένειας. Ἡ πρώτη ἡμέρα 

ἔκλεισε μέ τό ἐπίσημο δεῖπνο τό ὁποῖο παρέθεσε ὁ 

Ἕλληνας Πρέσβης πρός τιμή τοῦ Παναγιωτάτου καί 

τοῦ Μακαριωτάτου. Τήν ἑπομένη, Σάββατο 10η Μαΐου, 

διεξήχθησαν, σέ κλῖμα ἀγάπης καί ἀμοιβαίας κατανοήσεως, 

διμερεῖς συνομιλίες γιά τά θέματα τά 

ὁποῖα ἀφοροῦν τίς δυό ἐκκλησίες. Τήν ἑπομένη, Κυριακή 

τῶν Μυροφόρων, τελέσθηκε στόν Ἱερό Μονή 

τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Βαλουκλῆ, ὅπως κάθε ἔτος, ἡ 

Πατριαρχική καί Συνοδική Θ. Λειτουργία κατά τήν 

ὁποία συλλειτούργησαν ὁ Παναγιώτατος Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης καί ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος, 

μέ τή συμμετοχή ἀρχιερέων τοῦ Θρόνου καί 

τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Στή Θ. Λειτουργία 

συμμετεῖχε πλῆθος πιστῶν. Στό τέλος τῆς 

Θείας Λειτουργίας ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης προσεφώνησε 

τόν Μακ. Ἀρχιεπίσκοπο, ὁ ὁποῖος ἀντιφώνησε 

κατάλληλα, καί ἀκολούθησε ἡ εἰθισμένη 

ἀνταλλαγή δώρων. Στή συνέχεια τελέσθηκε ἀπό τόν 

Πατριάρχη Τρισάγιο στόν τάφο τοῦ ἀοιδίμου Πατριάρχου 

∆ημητρίου ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς 

αὐτοῦ καί τῶν λοιπῶν Οἰκουμενικῶν Πατριαρχῶν, 

Ἀρχιερέων καί Μ. Εὐεργετῶν τοῦ Γένους πού ἀναπαύονται 

στόν περίβολο τῆς Μονῆς. Ἀκολούθως ὁ 

Πατριάρχης τέλεσε τό καθιερωμένο Τρισάγιο στό Β´ 

Κοιμητήριο τῆς Μονῆς. Τό μεσημέρι παρετέθη ἐπίσημο 

γεῦμα στά Πατριαρχεῖα. Τό ἀπόγευμα ὁ Πατριάρχης 

ἀνταπέδωσε τήν ἐπίσκεψη ἐπισκεπτόμενος 

τόν Μακαριώτατο στό κατάλυμά του καί στή συνέχεια 

μαζί μετέβησαν στήν Ἱερά Μητρόπολη Χαλκηδόνος 

ὅπου ἔγιναν δεκτοί ἀπό τόν Ποιμενάρχη της 

Σεβ. Μητροπολίτη Γέροντα Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσίο. 

Τήν ἑπομένη, ∆ευτέρα 12η Μαΐου, ὁ Μακαριώτατος 

καί ἡ συνοδεία του ἀναχώρησαν γιά τήν 

Ἀθήνα. 

Τήν Ἀθήνα ἐπισκέφθηκε, ἀπό 13 ἕως 17 Μαΐου, 

ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. 

Κατά τήν παραμονή του ἐπισκέφθηκε, μέ τήν τιμία 

συνοδεία του, τόν Μακ. Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν κ. 

Ἱερώνυμο στήν Ἱ. Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, τήν Ἱερά 

Μητρόπολη Νέας Ἰωνίας καί Φιλαδελφείας ὅπου τέλεσε, 

μεταξύ ἄλλων, τά ἀποκαλυπτήρια τοῦ ἀνδριάντα 

τοῦ μαρτυρικοῦ καί πολύπαθου προκατόχου 

του Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Κωνσταντίνου τοῦ 

Στ´, παρέλαβε, σέ τιμητική ἐκδήλωση, τό βραβεῖο τοῦ 

διεθνοῦς Ἱδρύματος Woodrow Wilson γιά τά ὅσα ἔχει 

προσφέρει γιά τήν παγκόσμια εἰρήνη καί τή σωτηρία 

τοῦ περιβάλλοντος, ἐπισκέφθηκε τόν Πρόεδρο 

τῆς ∆ημοκρατίας, τόν Πρωθυπουργό καί τήν Ὑπουργό 

Ἐξωτερικῶν, ἐνῶ στό κατάλυμά του δέχθηκε σέ 

ἀκρόαση τόν Ἀρχηγό τῆς Ἀξιωματικῆς Ἀντιπολίτευσης 

καί τόν Ἀμερικανό Πρέσβη στήν Ἀθήνα. Μετέβη, 

ἐπίσης, στό παρατηρητήριο τῆς Πάρνηθας καί 

ὁμίλησε σέ ὁμίλους μαθητῶν καί ἄλλους φορεῖς γιά 

τήν ἀνάγκη τῆς σωτηρίας τοῦ φυσικοῦ δρυμοῦ καί 

τῆς γενικότερης εὐαισθητοποιήσεώς μας γιά τή διαφύλαξη 

τοῦ φυσικοῦ μας πλούτου. Τέλος, ὁ Παναγιώτατος 

συμμετεῖχε καί μίλησε στήν κεντρική


ἐκδήλωση ὁλοκληρώσεως τῶν πρωτοβουλιῶν τῆς 

Οἰκονομικῆς καί Κοινωνικῆς Ἐπιτροπῆς Ἑλλάδος 

γιά τό περιβάλλον. Ἀπό τό μεσημέρι τῆς 14ης ἕως τό 

ἀπόγευμα τῆς 15ης Μαΐου ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης 

μετέβη, κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Σεβ. 

Μητροπολίτου Λαρίσης κ. Ἰγνατίου, στή Λάρισα 

προκειμένου νά προστῆ τῶν ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων 

τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλίου, πολιούχου καί 

προστάτου τῆς πόλεως. Πρόεστη τοῦ πανηγυρικοῦ 

ἑσπερινοῦ καί προεξῆρχε τῆς πολυαρχιερατικῆς Θείας 

Λειτουργίας καί τῆς λιτανεύσεως τῆς ἱερᾶς εἰκόνος 

τοῦ Ἁγίου, γενόμενος δεκτός μετά πλείστων τιμῶν 

ἀπό τούς ἄρχοντες καί τόν πιστό λαό τῆς Λάρισας. 

Μεταξύ 19ης καί 21ης Μαΐου 2008 ἐπισκέφθηκε 

τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, γιά τήν πραγματοποίηση 

«ἀτύπων συνομιλιῶν», τριμελής ἀντιπροσωπεία 

τῆς Ἀγγλικανικῆς Κοινωνίας (Anglican 

Communion) συνοδευομένη ἀπό τόν Πανιερ. Μητροπολίτη 

∆ιοκλείας κ. Κάλλιστο Ware, Ὀρθόδοξο 

Συμπρόεδρο τῆς ὡς ἄνω ∆ιεθνοῦς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς. 

Κατά τή διεξαγωγή τῶν «ἀτύπων συνομιλιῶν» 

κάθε πλευρά ἐνημέρωσε γιά τίς πρόσφατες ἐξελίξεις 

στά ἐσωτερικά της, γιά τήν πορεία τοῦ Θεολογικοῦ 

∆ιαλόγου της μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, καθώς 

καί γιά τή συμμετοχή της στά προγράμματα τοῦ 

Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν. Ἀξιολογήθηκε, 

ἐπίσης, ἡ μέχρι τώρα πορεία τοῦ ∆ιαλόγου μεταξύ 

Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί Ἀγγλικανικῆς Κοινωνίας 

καί ἐκφράσθηκε ἡ κοινή ἐπιθυμία ὅπως ὁ ∆ιάλογος 

συνεχισθεῖ ὑπό τό πνεῦμα κατανοήσεως καί ἀμοιβαίου 

σεβασμοῦ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. 

Μέ ἱεροπρέπεια καί λαμπρότητα ἑορτάσθηκε ἡ 

ἑορτή τῶν Ἁγίων Ἀρχιεπισκόπων καί Πατριαρχῶν 

Κων/πόλεως, κατά τήν ὁποία φέτος, ὅπως εἶχε 

ἤδη ἀνακοινωθεῖ, ἑορτάσθηκε καί ἡ πεντακοσιοστή 

 

Ἀριστερά: Ἀπό τήν ἐπίσκεψη τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερωνύμου στό Φανάρι. 

Δεξιά: ἀπό τήν ἐπίσκεψη τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου στή Λάρισα. 

ἐπέτειος ἀπό τῆς κοιμήσεως τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρός 

ἡμῶν Νήφωνος, Πατριάρχου Κων/πόλεως. Ὁ Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης μετέβη στήν Ἱερά Μονή Ἁγίας 

Τριάδος Χάλκης καί χοροστάτησε κατά τόν Μ. 

Ἑσπερινό τοῦ Σαββάτου, τήν 24η Μαΐου. Πρίν ἀπό 

τήν ἔναρξη τοῦ Ἑσπερινοῦ ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτης 

κ. Πέτρος, Καθηγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς 

∆ιονυσίου τοῦ Ἁγίου Ὅρους, προσέφερε στόν Πατριάρχη 

ὑπότμημα τῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Νήφωνος, 

ὁ ὁποῖος ἐν πομπῇ κατέθεσε τό λείψανο στόν 

ἱερό Ναό. Τήν ἑπομένη, Κυριακή τῆς Σαμαρείτιδος, 

ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης προέστη τῆς καθιερωμένης 

Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Θείας Λειτουργίας 

στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό, σέ συλλειτουργία 

μέ ἄλλους ἀρχιερεῖς. Στό τέλος τῆς Θείας Λειτουργίας 

ὁ Πατριάρχης χειροθετήθησε στό ὀφφίκιο 

τοῦ Ἄρχοντος Μ. Ρήτορος τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης 

Ἐκκλησίας τόν κ. Νικόλαο Γκαργκάνα, ∆ιοικητῆ 

τῆς Τραπέζης τῆς Ἑλλάδος. Ἀκολούθησε δεξίωση 

στήν Αἴθουσα τοῦ Θρόνου. Κατά τήν ἑορτή 

αὐτή πραγματοποιήθηκε, ὅπως κάθε χρόνο, καί τό 

ἐτήσιο προσκύνημα τῆς Ἀδελφότητος τῶν Ὀφφικιάλων 

τῆς Ἁγίας του Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας 

«Παναγία ἡ Παμμακάριστος». 

Κατόπιν τῆς οἰκειοθελοῦς παραιτήσεως τοῦ 

Σεβ. Μητροπολίτου Κορέας κ. Σωτηρίου ἡ Ἁγία καί 

Ἱερά Σύνοδος κατά τήν συνεδρία της τήν 27η Μαΐου 

μετέθεσε αὐτόν στήν Ἱερά Μητρόπολη Πισιδίας, 

καί στήν κενωθεῖσα Ἱερά Μητρόπολη Κορέας ἐξέλεξε 

παμψηφεί τόν Βοηθό αὐτοῦ Θεοφιλ. Ἐπίσκοπο 

Ζήλων κ. Ἀμβρόσιο. 

Τούς ἱερούς χώρους τῆς Καππαδοκίας ἐπισκέφθηκε, 

γιά μία ἀκόμα φορά, ἀπό 7 ἕως 9 Ἰουνίου, ὁ 

Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος. Στήν 

ἱερά αὐτή ἀποδημία τόν Πατριάρχη συνόδευσαν ὁ 

Μακ. Ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας κ. Ἀναστάσιος, οἱ Σεβ.


Μητροπολίτες Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος 

καί Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος, κληρικοί καί 

πλῆθος προσκυνητῶν, ἐνῶ ὑπῆρχε καί ἀντιπροσωπεία 

τοῦ Ἑλληνικοῦ Κοινοβουλίου, ἡ ὁποία ἀποτελοῦνταν 

ἀπό τούς Βουλευτές κ.κ. Βασ. Κεγκέρογλου, 

Ἰορδ. Τζαμτζῆ, Μιχ. Τιμοσίδη καί Μάξ. Χαρακόπουλο. 

Ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε σέ κλίμα συγκινήσεως 

στόν Ἑσπερινό τῆς 7ης Ἰουνίου στόν πολύπαθο, ἀπό 

τούς κατά καιρούς βανδαλισμούς, Ἱερό Ναό τῶν 

Ἁγίων Θεοδώρων Μαλακοπῆς, ὁ ὁποῖος εἶχε πολλά 

χρόνια νά λειτουργηθεῖ. Τήν ἑπομένη προεξῆρχε τῆς 

Θείας Λειτουργίας στόν Ἱερό Ναό τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου 

καί Ἑλένης στή Σινασσό. 

Μέ λαμπρότητα καί μέ τή συμμετοχή πλήθους 

πιστῶν, κληρικῶν καί λαϊκῶν, ἑορτάστηκαν, τήν 11η 

Ἰουνίου, τά σεπτά ὀνομαστήρια τῆς Α.Θ.Π. τοῦ 

Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. 

Βαρθολομαίου. Ὁ Παναγιώτατος 

χοροστάτησε στόν 

Ἑσπερινό της ἑορτῆς στήν 

Ἱερά Μονή τῆς Ζωοδόχου 

Πηγῆς Βαλουκλῆ. Στό τέλος 

τοῦ Ἑσπερινοῦ ὁ Πατριάρχης 

χειροθέτησε στό ὀφφίκιο τοῦ 

ἄρχοντος Ὑπομιμνήσκοντος 

τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μ. 

Ἐκκλησίας τόν κ. Θεόδωρο 

Νικολάου, Ὁμότιμο Καθηγητή 

τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ 

Μονάχου. Στή συνέχεια ὁ Σεβ. 

Μητροπολίτης Πέτρας καί 

Χερρονήσου κ. Νεκτάριος προσφώνησε 

τόν Πατριάρχη ἐξ 

ὀνόματος τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς 

Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας 

Κρήτης καί τοῦ κλήρου καί πληρώματος αὐτῆς, 

ἐνῶ ὁ Πατριάρχης ἀντιφώνησε κατάλληλα. Τήν ἑπομένη 

ὁ Πατριάρχης χοροστάτησε, σέ συγχοροστασία 

μέ ἄλλους ἀρχιερεῖς, στή Θ. Λειτουργία τῆς ἑορτῆς. 

Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας τόν ἑορτάζοντα 

σεπτόν Προκαθήμενον, προσφώνησαν ὁ Μακ. Ἀρχιεπίσκοπος 

Τιράνων κ. Ἀναστάσιος καί ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος, καί 

ἀντίφώνησε ὁ Πατριάρχης. Στή συνέχεια ὁ Πατριάρχης 

δέχθηκε στό γραφεῖο του τή σεβασμία 

Ἱεραρχία τοῦ Θρόνου, καί τούς κληρικούς καί λαϊκούς 

ὑπαλλήλους τῆς Πατριαρχικῆς Αὐλῆς. 

Κατά τήν μεγάλη ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς ὁ Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος προέστη τῆς 

Πατριαρχικῆς καί Συνοδικῆς Θ. Λειτουργίας στόν 

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος 

καταθέτει τό ἱερό λείψανο τοῦ Ἁγίου Νήφωνος στόν Ἱερό 

Ναό Ἁγίας Τριάδος Χάλκης. 

Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό καί τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ 

Ἁγίου Πνεύματος, κατά τόν ὁποῖο ἀνέγνωσε τίς εὐχές 

τῆς Γονυκλισίας. Στό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ χειροθέτησε 

στό ὀφφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Πρωτονοταρίου 

τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας τόν κ. 

Γεώργιο Κούρτη, Πρόεδρο τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου 

τῆς Ἑλλάδος. 

Στή Ρόδο, ὑπό τήν προεδρία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου 

Γαλλίας κ. Ἐμμανουήλ, συνῆλθαν, ἀπό 18-21 

Ἰουνίου, οἱ ἐκπρόσωποι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν 

γιά τήν προετοιμασία τῆς Συνάξεως τῶν Προκαθημένων 

τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἡ ὁποία θά 

πραγματοποιηθεῖ τόν προσεχῆ Ὀκτώβριο στήν 

Κωνσταντινούπολη. 

Στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τελέστηκε, τήν 

22α Ἰουνίου, τό ἐτήσιο μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως 

τῆς ψυχῆς τοῦ, ἀπό Τράλλεων 

καί Ἴμβρου καί Τενέδου, 

μακαριστοῦ Μητροπολίτου 

Γέροντος Ἡρακλείας κυροῦ 

Φωτίου. 

Ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος 

τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου 

κατά τήν συνεδρίαση 

της τήν 24 Ἰουνίου καί κατόπιν 

προτάσεως τῆς Α.Θ. 

Παναγιότητος ἐξέλεξε τόν 

Σεβ. Μητροπολίτη πρώην 

Νέας Ζηλανδίας κ. Ἰωσήφ 

Μητροπολίτη τῆς Ἁγιωτάτης 

Μητροπόλεως Προικονήσου. 

Στό Βατικανό μετέβη, ἀπό 

27 ἕως 30 Ἰουνίου, ὁ Οἰκουμενικός 

Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος, 

κατόπιν προσκλήσεως 

τοῦ Πάπα Βενεδίκτου τοῦ ΙΣΤ΄, προκειμένου 

νά παραστεῖ στούς ἑορτασμούς γιά τήν Θρονική 

ἑορτή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρώμης. Ὁ Πατριάρχης 

παρέστη στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό τῆς 28ης 

Ἰουνίου στήν Βασιλική τοῦ Ἁγ. Παύλου ἔξω τῶν 

Τειχῶν, καθώς καί στήν Λειτουργία τῆς ἑορτῆς 

τῶν Πρωτοκορυφαίων στή Βασιλική τοῦ Ἁγ. Πέτρου. 

Ὁ Πατριάρχης τήν 29η Ἰουνίου χοροστάτησε κατά 

τόν Ἑσπερινόν στόν Ἑλληνορθόδοξο Ναό τοῦ Ἁγίου 

Θεοδώρου Τήρωνος. Στά πλαίσια τῆς ἐπισκέψεως 

πραγματοποιήθηκε ἰδιαίτερη συνάντηση καί 

συζήτηση μεταξύ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου καί 

Πάπα γιά θέματα κοινοῦ ἐνδιαφέροντος, ἐνῶ διεξήχθησαν 

καί οἱ καθιερωμένες συνομιλίες μεταξύ 

τῶν Ἀντιπροσωπειῶν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν.

ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ 

ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ 

???„?? ??? ??????? ?? ???? ???????? ??? ??????????? ???? 

???????????? ??? ???????? ??????? 

Ὕστερα ἀπό περίπου 37 χρόνια ἀπό τήν κατάθεση 

τοῦ θεμέλιου λίθου τελέσθηκαν σύμφωνα μέ τήν 

ἐκκλησιαστική τάξη καί μέ μεγάλη συμμετοχή 

πιστῶν τήν Κυριακή τῶν Μυροφόρων 11 Μαΐου τά 

Ἱερά Ἐγκαίνια τοῦ μεγαλοπρεποῦς καί καλλιμάρμαρου 

Ἱεροῦ Ἐνοριακοῦ Ναοῦ Εéαγγελισμοῦ 

τῆς Θεοτόκου πόλεως Σητείας. 

Τά Ἐγκαίνια λάμπρυνε ἡ παρουσία τεμαχίων τῶν 

Ἱερῶν Λειψάνων τῶν Ἁγίων νεοφανῶν Ὁσιομαρτύρων 

Ραφαήλ, Νικολάου καί Εἰρήνης, τά 

ὁποῖα μετέφερε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μυτιλήνης, 

Ἐρεσοῦ καί Πλωμαρίου κ. Ἰάκωβος καί τέθηκαν σέ 

προσκύνηση τήν παραμονή καί τήν ἡμέρα τῶν 

Ἐγκαινίων. 

Ἡ ὑποδοχή τῶν Ἁγίων Λειψάνων καί τῆς Εἰκόνας 

τῆς Παναγίας τῆς Βεβαίας Ἑλπίδας, πού φιλοτεχνήθηκε στό Ἅγιον Ὄρος εἰδικά γιά τόν Ἱ. Ναό Εὐαγγελιστρίας 

Σητείας καί μετέφερε ὁ Ὁσιολ. Ἱερομ. Λουκᾶς ὁ Ξενοφωντινός, ἔγιναν τό ἀπόγευμα τοῦ Σαββάτου σέ κομβικό 

σημείο τῆς πόλης τῆς Σητείας ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιο μέ τήν παρουσία τοῦ 

Σεβ. Μητροπολίτου πρώην Νέας Ζηλανδίας κ. Ἰωσήφ, τοῦ Θεοφ. Ἐπισκόπου Κνωσοῦ κ. Εὐγενίου καί τή συμμετοχή 

τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου καί πολλῶν πιστῶν τῆς ἐπαρχίας Σητείας. Στή συνέχεια σχηματίσθηκε πομπή μέ τή συνοδεία 

τιμητικοῦ Ἀγήματος τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου, Ἐθελοντῶν Σαμαρειτῶν καί Νοσοκόμων τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ 

καί Προσκόπων ὑπό τούς ἥχους τῆς Φιλαρμονικῆς τοῦ ∆ήμου Σητείας καί κατευθύνθηκε πρός τόν Ἱ. Ναό τῆς 

Εὐαγγελιστρίας ἐνῶ κατά τή διάρκεια τῆς λιτανείας μαθήτριες μέ παραδοσιακές στολές ἔραιναν μέ ροδοπέταλα. 

Ἀκολούθησε ὁ Μέγας πανηγυρικός Ἑσπερινός, κατά τόν ὁποῖο χοροστάτησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μυτιλήνης 

κ. Ἰάκωβος, καί στή συνέχεια ἔγινε ἡ τοποθέτηση τῶν Ἁγίων λειψάνων κάτω ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

κ. Εὐγένιος εὐχαρίστησε τόν Σεβ. Μητροπολίτη Μυτιλήνης κ. Ἰάκωβο «γιά τή φιλάδελφο, ὁλοπρόθυμη 

καί τιμητική συμμετοχή του στά Ἱερά Ἐγκαίνια καί ἰδιαιτέρως γιά τήν μεταφορά τῶν ἱερῶν Λειψάνων τῶν 

νεοφανῶν Μαρτύρων τῆς Λέσβου Ραφαήλ, Νικολάου καί Εἰρήνης στούς ὁποίους ἀφιερώνομεν τό δεξιό κλίτος». 

Ἐπίσης εὐχαρίστησε τόν Ἁγιογράφο Ἱερομόναχο π. Λουκᾶ ἀπό τήν Ἱερά Μονή Ξενοφῶντος Ἁγίου Ὄρους, πού 

μετέφερε τήν εἰκόνα τῆς Βεβαίας Ἑλπίδας, ἡ ὁποία τοποθετήθηκε σέ εἰδικά διαμορφωμένο προσκυνητάριο στόν 

Σολέα τοῦ Ναοῦ. 

Τό πρωΐ τῆς Κυριακῆς τελέσθηκε ἡ ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου, χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Μυτιλήνης 

κ. Ἰακώβου καί στή συνέχεια ἡ τελετή τῶν Ἱερῶν Ἐγκαινίων, τοῦ κεντρικοῦ κλίτους ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ 

τῆς Κυρίας Θεοτόκου, καί τῶν ἄλλων δύο, 

ἐπ’ ὀνόματι τῶν Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν Μιχαήλ, Γαβριήλ 

καί πασῶν τῶν ἐπουρανίων ∆υνάμεων Ἀσωμάτων, 

καί ἐπ᾽ ὀνόματι τῶν Ἁγίων Νεοφανῶν Ὁσιομαρτύρων 

Ραφαήλ, Νικολάου καί Εἰρήνης. 

Ἀκολούθησε ἡ πολυαρχιερατική Θεία Λειτουργία 

στήν ὁποία προεξῆρχε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μυτιλήνης 

κ.κ. Ἰάκωβος, συλλειτουργούντων τῶν Σεβ. 

Μητροπολιτῶν Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, 

πρ. Νέας Ζηλανδίας κ. Ἰωσήφ καί Πέτρας καί Χερρονήσου 

κ. Νεκταρίου. 

Ὁ Προϊστάμενος τοῦ Ναοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Φιλοκτήμων 

Αὐγουστινάκης, προσφώνησε κατάλληλα


καί ἐμπνευσμένα τόν Σεβ. Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, 

τόν ὁποῖο καί εὐχαρίστησε γιά τίς πατρικές συμβουλές 

καί τήν καθοδήγησή του, καί τούς λοιπούς Σεβ. 

Μητροπολίτες. Ἀναφερόμενος στή λαμπρά καί εὔσημο 

ἡμέρα τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ, πού ἀποτελεῖ πλέον 

τό κόσμημα τῆς Σητείας, τόνισε τή σημασία τοῦ καθαγισμοῦ 

τῆς Ἁγίας Τράπεζας μέ Ἱερά Λείψανα Ἁγίων 

καί Ἅγιο Μῦρο. Ὅπως χαρακτηριστικά σημείωσε: 

«ἐπάνω εἰς τήν Ἁγίαν Τράπεζαν ἡνώθη τό ‘‘ἐκκενωθέν 

Μῦρον’’, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, μέ τά μῦρα τῶν μυροφόρων 

ψυχῶν, ζώντων καί κεκοιμημένων, οἱ 

ὁποῖοι εἰς τούς χαλεπούς τούτους καιρούς ἀνήγειραν 

ἐκ βάθρων τόν περικαλλῆ καί παμπόθητον τοῦτον 

Ναόν καί τόν ‘‘ἐπροίκισαν ἀγαγόντες αὐτόν ὡς γυναῖκα 

καί ὡς νύμφην καί ὡς θυγατέρα’’ κατά τόν Ἅγ. Ἰωάννην τόν Χρυσόστομον, ἐκ τοῦ ὑστερήματός των ἀλλά 

καί ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας των, ἀποτυπώσαντες εἰς αὐτόν, κατά τό δυνατόν, μετά θείου ζήλου καί ἀγάπης 

πολλῆς καί φιλοκάλου αἰσθήσεως τό ἄφθαστον κάλλος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ», ἐνῶ δέν παρέλειψε νά εὐχαριστήσει 

ὅλους ὅσοι συνέδραμαν ἕως σήμερα στό Ἐνοριακό ἔργο. 

Ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος, ἀναφέρθηκε στίς «Μυροφόρες ψυχές, πού ὁμολογοῦν καί ἐπιβεβαιώνουν τά Ἱερά Ἐγκαίνια 

τῆς μεγάλης Ἐκκλησίας τῆς Εὐαγγελίστριας ἐδῶ στήν πόλη τῆς Σητείας. Εἶναι θαῦμα θαυμάτων σέ ἐποχές κρίσιμες, 

οἰκονομικές στενότητος, ἀλλά καί ἀντιδεντολογίας καί συγχύσεως ἄνθρωποι τοῦ Θεοῦ, κρυφοί Μαθητές 

Του, γνῶστες τῶν ἀπονεκρωμένων καί ἀποψυχόντων ἀνθρώπων χωρίς στόχους καί ἀξίες ζωῆς ἀληθινές, νά προσφέρουν 

καί μάλιστα ἀπό τό ὑστέρημά τους νά ἀναστηθεῖ κυριολεκτικά ἐκ τοῦ μηδενός μιά τόση μεγάλη καί περικαλλής 

ἐκκλησία, ‘‘οἶκος Θεοῦ’’, θρόνος τοῦ Κυρίου, ‘‘Τράπεζα ζωῆς’’ καί μαρτυρία τῆς αἰώνιας δόξης καί τιμῆς 

τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου. Ἐτόλμησαν οἱ εὐγνώμονες, εὐαίσθητες ψυχές, οἱ ἀνώνυμοι, ἐπώνυμοι, μικροί, μεγάλοι 

δωρητές, ἔργον δύσκολον, σχεδόν ἀκατόρθωτον, δυσβάστακτον, βαρύ καί ἀνάλαφρον, ὑψηλόν καί θεάρεστον 

σέ δύσκολους καιρούς νά κτίσουν Ἐκκλησία Θεοῦ ζῶντος, στῦλον καί ἑδραίωμα, τῆς χριστιανικῆς ἀμωμήτου 

πίστεώς μας. 

Ὅπως σημείωσε: «Τά ἱερά Ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ τῆς Εὐαγγελίστριας ἀποτελοῦν χρονικό ὁρόσημο ὄχι μόνο γιατί 

γνωρίσαμε Μυροφόρες χριστιανικές ψυχές, ἀλλά γιατί ἡ σημερινή κοινωνία ἀναπτύσσεται ἰσόρροπα καί μαζί μέ 

τά καινούργια κτίρια, τά ξενοδοχεῖα, τά πολυκαταστήματα χρειάζονται καί ἐκκλησίες, ὡς πύργοι εὐσεβείας καί 

τόλμης γενναιότητος καί δημιουργίας πολιτιστικῆς καί πνευματικῆς κληρονομιᾶς, πού ὅπως ἀμέσως βρήκαμε θ᾽ 

ἀφήσουμε καί στά παιδιά μας. 

Γιά νά συνεχίσουν κι ὄχι νά ἀδιαφοροῦν γιά τόν τόπο τους, γιά τήν παράδοσή τους, γιά τά ἱερά καί ὅσια τοῦ Γένους 

μας. Καί οἱ διαβάτες-τουρίστες, οἱ πραγματευτές βλέπουν καί μελετοῦν τά μνημεῖα αὐτά τῆς πίστεως καί τοῦ 

πνεύματος διαβλέποντας καί ἀναγνωρίζοντας τήν πολιτιστική κληρονομιά, τήν ἀρχιτεκτονική δημιουργία κάθε 

ἐποχῆς καί τήν κοινωνική συνοχή τοῦ τόπου μας. 

Ἄς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη τῶν κτητόρων, τῶν Πρωτεργατῶν, τῶν Προκατόχων καί ἰδιαιτέρως τοῦ προκατόχου 

μου μακαριστοῦ Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κυροῦ Φιλοθέου, ὅλων τῶν Εὐεργετῶν καί δωρητῶν τοῦ 

Ἱεροῦ τούτου Ναοῦ γιά νά ἐπιτελοῦμε σήμερα πάνδημα καί παγκρήτια τά ἱερά αὐτά Ἐγκαίνια». 

Τέλος, ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος εὐχαρίστησε τούς συλλετουργοῦντες Ἀρχιερεῖς, στούς ὁποίους πρόσφερε ἐκ μέρους τοῦ 

Ναοῦ ἀπό ἕνα χρυσοκέντητο Ἐπιγονάτιο, τόν ἐκπρόσωπο τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου Πανοσιολ. 

Ἀρχιμ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Μακάριο Γρινιεζάκη, Ἱεροκήρυκα τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Κρήτης, τόν Αἰδεσιμολ. Πρωτ. 

Ἰωάννη Λύκο, ἐκπρόσωπο τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Λάμπης Συβρίτου καί Σφακίων κ. Εἰρηναίου, καί τούς λοιπούς 

Κληρικούς καί τούς ἐκπροσώπους τῶν τοπικῶν ἀρχῶν. 

Τά Ἱερά Ἐγκαίνια τίμησαν μέ τήν παρουσία τους ὁ Ὑφυπουργός Ἐθνικῆς Ἄμυνας κ. Ἰω. Πλακιωτάκη, ὁ Ἀντινομάρχης 

κ. Θ. Πατεράκης, ὁ ∆ήμαρχος κ. Ν. Κουρουπάκης. οἱ Ἀντιδήμαρχοι καί μέλη τοῦ ∆ημοτικοῦ Συμβουλίου 

Σητείας, ὁ ∆ιοικητής καί Ἀξιωματικοί τοῦ 3ου Κ.Ε.Π. Ζήρου, ἐκπρόσωποι τοῦ Ἀστυν. Τμήματος καί τῆς Σχολῆς 

Ἀστυφυλάκων, τῆς Ν.Π.Β. Κυριαμαδίου, ὁ Προϊστάμενος Β/θμιας Ἐκπ/σης κ. Γ. Βασιλάκης, καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι 

τοπικῶν φορέων. 

Τήν Τετάρτη 14/5 στά πλαίσια τῶν ἑορτίων ἐκδηλώσεων γιά τά Ἱερά Ἐγκαίνια πραγματοποιήθηκε στό Ναό παρουσίαση 

ἐπίκαιρων ὕμνων τοῦ Πεντηκοσταρίου ἀπό τή χορωδία Βυζαντινῆς Μουσικῆς Σητείας ὑπό τή διεύθυνση 

τοῦ καθηγητῆ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Νικολάου Ἀλεξάκη. Στήν ἴδια έκδήλωση ἀπονεμήθηκαν εὐεργετήρια γράμματα 

τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου πρός τούς συνεργάτες τοῦ Ἐνοριακοῦ ἔργου, τά ὁποῖα ἐπεδόθηκαν ἀπό τόν 

Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Ἀρχιμ. Κύριλλο ∆ιαμαντάκη.


????„??? ??? ???? ??????????????? ??????? 

Τό βράδυ τῆς Παρασκευῆς 16 Μαΐου τελέσθηκε ἡ καθιερωμένη Ἀγρυπνία γιά τούς διαγωνιζομένους μαθητές 

τῆς περιοχῆς τῆς Ἱεράπετρας στόν Ἱερό Ναό Παναγίας Ἐλεούσας Ἱεράπετρας. Ἔλαβαν μέρος πολλοί 

Ἱερεῖς καί συμμετεῖχαν ἀρκετοί γονεῖς καί καθηγητές ἐνῶ ἐψάλη εἰδική παράκληση ὑπέρ φωτίσεως καί ἐνισχύσεως 

τῶν ἐξεταζομένων μαθητῶν, ἐνῶ πολλοί ἦταν οἱ μαθητές πού μετάλαβαν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. 

Ὁ Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλος Ἀρχιμ. Κύριλλος ∆ιαμαντάκης διάβασε εἰδική εὐχή γιά τούς ὑποψηφίους 

τῶν Γενικῶν ἐξετάσεων, στούς ὁποίους εὐχήθηκε καλή ἐπιτυχία καί τήν εἰσαγωγή τους στά Ἀνώτερα καί 

Ἀνώτατα Ἐκπαιδευτικά Ἱδρύματα μετέφεροντας τίς ἐγκάρδιες εὐχές τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί 

Σητείας κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στό δρόμο τῆς ἐπιστροφῆς ἀπό τή Λάρισα, ὅπου συμμετεῖχε στήν 

πανήγυρη τοῦ Ἱ. Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλίου, προεξάρχοντος τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ 

μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. 

??????????? ???? ????????? ???? ?????? ???????? 

Τήν Κυριακή τοῦ Παραλύτου 18 Μαΐου ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος 

ἱερούργησε καί μίλησε ἐπίκαιρα στόν Ἱερό Ἐνοριακό 

Ναό Ἁγίου Γεωργίου Γούδουρα τοῦ ∆ήμου 

Λεύκης Σητείας. Μετά το πέρας τῆς Ἀρχιερατικῆς 

Θείας Λειτουργίας παρουσίασε στό ἐκκλησίασμα τόν 

νέο Ἐφημέριο τῆς Ἐνορίας Αἰδεσιμώτατο Πρεσβύτερο 

Γεώργιο Καλύβα τοῦ π. Πέτρου καί εὐχαρίστησε 

γιά τήν προσφορά του τόν προσωρινό Ἐφημέριο 

καί πρωτοστάτη γιά τήν ἵδρυση τῆς ραγδαίας 

ἀναπτυσσόμενης Ἐνορίας Γούδουρα Παν/το 

Ἀρχιμ. Μεθόδιο Περράκη, Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς 

Μονῆς Καψᾶ Σητείας. 

?????? ??? ??? ??????? ???????? ??? ?????? 

Τό ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς τοῦ Παραλύτου 18 

Μαΐου, στά πλαίσια τῶν ἑορταστικῶν ἐκδηλώσεων 

γιά τά Ἱερά Ἐγκαίνια τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Εὐαγγελισμοῦ 

τῆς Θεοτόκου Σητείας,πραγματοποιήθηκε 

ὁμιλία μέ θέμα: «Ὁ Γέρων Πορφύριος, ἕνας Ἅγιος 

τῶν ἡμερῶν μας». 

Ὁμιλητής ἦταν ὁ γνωστός καθηγητής Παιδαγωγικῆς 

τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Παν/μίου 

Ἀθηνῶν κ. Γεώργιος Κρουσταλλάκης. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Ευγένιος καλωσόρισε 

τόν κ. Κρουσταλλάκη, ὁ ὁποῖος ἔχει 

πολλά προσωπικά βιώματα ἀπό τόν μακαριστό Γέροντα 

μέ τόν ὁποῖο συνδέθηκε τήν περίοδο τῆς 

ἐγκαταβίωσής του στήν Ἱερά Μονή Μεταμόρφωση 

Σωτῆρος στό Μήλεσι Ἀττικῆς. 

Ὁ κ. Κρουσταλλάκης μέ τή γλυκύτητα καί τήν ἀμεσότητα πού χαρακτηρίζει τόν λόγο του μίλησε στό πολυάριθμο 

ἀκροατήριο γιά τό βίο τοῦ Γέροντα Πορφυρίου Μπαϊρακτάρη (Εὔβοια 1906-Καυσοκαλύβια 1991) 

καί ἀναφέρθηκε σέ θαυμαστά γεγονότα ἀπό τήν ἀρχή τῆς μοναχικῆς του ζωῆς στήν Καλύβη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου 

τῆς Σκήτης τῶν Καυσοκαλυβίων τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἕως καί τό τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς του. 

Ἰδιαίτερη ἀναφορά ἔγινε στήν καρτερικότητα καί τήν ἰώβεια ὑπομονή, μέ τήν ὁποία ὑπέμεινε τήν ἐπώδυνη 

ἀσθένειά του καί στήν ὁσιακή καί μακρυά ἀπό τόν κόσμο κοίμησή του στήν Καλύβη τῆς μετανοίας του 

τόν Νοέμβριο τοῦ 1991. Τέλος παρουσίασε σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα ἀπό τή ζωή τοῦ Γέροντα.


???????? ?????? ??? ?????? 

Tή ∆ευτέρα 19 Μαΐου πραγματοποιήθηκε στόν 

Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ Σητείας Ἱερατική Σύναξη 

τῶν Ἐφημερίων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης 

καί Σητείας. 

Ὁ Σεβ. κ. Eὐγένιος, μετά τήν καθιερωμένη προσευχή, 

καλωσόρισε τούς Παν/τους καί Αἰδεσιμωτάτους 

Πατέρες, ἐκφράζοντας τή βαθιά ἱκανοποίησή 

του διότι «ἡ ἐπί τῷ αὐτῷ ὁμοθυμαδόν Ἱερατική 

μας Σύναξη μέ τήν ἐπίκληση τοῦ παναγίου Πνεύματος, 

πού ἀποτελεῖ ὄχι μόνο τήν ἱστορική ἀνάμνηση 

τῆς ζωῆς τῶν ἁγίων ∆ώδεκα Ἀποστόλων καί 

μαθητῶν τοῦ Κυρίου εἰς τό Ὑπερῶον τῆς Ἱερουσαλήμ, 

ἀλλά καί τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Παναγίου 

Πνεύματος ἐν πυρίναις γλώσσαις ἐφ᾽ ἑνός ἑκάστου 

κατά τήν ἵδρυσιν τῆς πρώτης Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων καί τοῦ κόσμου παντός» λαμβάνει χώρα στόν 

μεγάλο καί περικαλλῆ νεοεγκαινιασθέντα Ναό τῆς Εὐαγγελιστρίας κατά τήν χαρμόσυνη περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου. 

Στή συνέχεια ὁ Σεβ. παρουσίασε τόν διακεκριμένο ὁμιλητή, καθηγητή τοῦ Παν/μίου Ἀθηνῶν κ. Γεώργιο 

Κρουσταλλάκη, ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε ἐνδελεχῶς τό θέμα: «Γιά μιά καλύτερη ἐπικοινωνία μέ τούς ἀνθρώπους 

σέ ἐποχή ἀντιπνευματική», προβάλλοντας τρόπους σύγχρονης ποιμαντικῆς προσέγγισης τῶν διαφόρων ὁμάδων 

τῆς κοινωνίας πού ἔχουν διαφορετικό κώδικα ἐπικοινωνίας. Ὁ ὁμιλητής ἐπεσήμανε τήν ἀνάγκη ἐπικοινωνίας 

τοῦ Ἐφημερίου μέ τίς οἰκογένεια, τά μέλη τῆς μαθητικῆς κοινότητας καί ὅλους τούς θεσμοθετημένους 

φορεῖς τῆς κονωνίας ὥστε νά αἰσθάνονται ὅλοι ὡς κέντρο καί σημεῖο ἀναφοράς τόν Ναό καί τήν 

ἐνοριακή ζωή. 

Ἀκολούθησαν ἐρωτήσεις καί ἀναπτύχθηκε γόνιμος διάλογος ἐνῶ στό δεύτερο μέρος τῆς συνάξεως ὁ Σεβ. 

κ. Εὐγένιος ἐνημέρωσε τούς Κληρικούς γιά διάφορα ὑπηρεσιακά θέματα καί ἔδωσε τίς πατρικές συμβουλές 

? „??????? ??? ????? ???? ????? ???????????? ??? ?????? ??? 

?????? 

Tήν Τετάρτη 21 Μαΐου, μνήμη τῶν Ἁγίων 

Θεοστέπτων Βασιλέων καί Ἱσαποστόλων Kωνσταντίνου 

καί Ἑλένης, πανηγύρισε μέ λαμπρότητα 

ὁ φερώνυμος Ἱερός ἐνοριακός Ναός Γρα-Λυγιᾶς 

Ἱεράπετρας. 

Στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό τῆς παραμονῆς ἔλαβε 

μέρος μεγάλος ἀριθμός Ἱερέων προεξάρχοντος 

τοῦ πανοσιολ. Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱερᾶς 

Mητροπόλεως Ἀρχιμ. Kυρίλλου ∆ιαμαντάκη, ὁ 

ὁποῖος καί κήρυξε ἐπίκαιρα στό πολυπληθές 

ἐκκλησίασμα. 

Τήν κυριώνυμη ἡμέρα τῆς πανηγύρεως τελέσθηκε 

Ἀρχιερατική θεία Λειτουργία, ἱερουργοῦντος 

τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, ὁ ὁποῖος περιστοιχιζόταν ἀπό Ἐφημερίους 

τῶν ὅμορων Ἐνοριῶν. Ὁ Σεβ. μίλησε στό πυκνό ἐκκλησίασμα καί στούς παρευρεθέντες ἐκπροσώπους 

τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν γιά τό ἱεραποστολικό ἔργο τῶν Ἁγίων Θεοστέπτων Ἱσαποστόλων μέ τήν παύση 

τῶν διωγμῶν κατά τῶν Χριστιανῶν ἀπό τόν Μεγάλο Κων/νο καί τήν ἀναγνώρισή τους ὡς τή νέα συνεκτική 

δύναμη τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας ἀλλά καί τήν εὕρεση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ στούς Ἁγίους Τόπους ἀπό 

τή Μητέρα του Ἑλένη. 

Καί φέτος τήν πανήγυρη λάμπρυνε ἡ καλλικέλαδη ψαλμωδία χοροῦ Ἁγιορειτῶν Πατέρων μέ ἐπικεφαλῆς


?? ?????? ????????? „????? 

„????????? ? ????? ?????????? ???? ????? ???????? ????„????? 

Τήν Κυριακή τῆς Σαμαρείτιδος 25 Μαΐου πανηγύρισε 

ὁ μεγαλοπρεπής καί περικαλλής Ἱερός 

Καθεδρικός Ναός Ἁγίας Φωτεινῆς Ἱεράπετρας, 

ὁ ὁποῖος δεσπόζει στήν ἀνατολική πλευρά τῆς 

πόλης, στόν αὔλειο χῶρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, 

καί ἀποτελεῖ ἕνα σύγχρονο μνημεῖο εὐσεβείας 

τῶν κατοίκων της. Γιά ἄλλη μιά χρονιά ἡ 

μεγάλη προσέλευση πιστῶν ἀπό τήν εὐρύτερη 

περιοχή τῆς Ἱεράπετρας ὑπῆρξε συγκινητική καί 

κατέδειξε τήν ἰδιαίτερη εὐλάβεια πού τρέφουν 

στήν Ἁγία Μεγαλομάρτυρα καί Ἰσαπόστολο 

Φωτεινή. 

Στόν πανηγυρικό Ἑσπερινό της παραμονῆς χοροστάτησε 

ὁ Πανοσιολογιώτατος Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας 

Ἀρχιμ. Κύριλλος ∆ιαμαντάκης καί συμμετεῖχε σύσσωμος ὁ Ἱερός Κλῆρος τῆς πόλεως ἀλλά καί τῶν κοντινῶν 

χωριῶν τῆς Ἱεράπετρας. 

Τήν κυριώνυμη ἡμέρα τελέσθηκε ὁ Ὄρθρος καί ἡ Θεία Λειτουργία, προεξάρχοντος τοῦ Πανοσιολ. Πρωτοσυγκέλλου 

Ἀρχιμ. Κυρίλλου ∆ιαμαντάκη, ὁ ὁποῖος μίλησε ἐπίκαιρα στό πολυπληθές ἐκκλησίασμα καί μετέφερε 

τίς πατρικές εὐχές τοῦ Σεπτοῦ Ποιμενάρχου μας, Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, 

ὁ ὁποῖος ὡς Συνοδικός βρισκόταν στό Φανάρι, γιά νά μετάσχει τήν Κυριακή της Σαμαρείτιδος στήν Πατριαρχική 

Θεία Λειτουργία γιά τή μνήμη τῶν Ἁγίων Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως, καί ἐν συνεχείᾳ νά 

λάβει μέρος στίς ἐργασίες τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου ὑπό τήν προεδρία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου 

κ.κ. Βαρθολομαίου. 

Μετά τό πέρας τῆς Θείας Λειτουργίας τελέθηκε ∆οξολογία γιά τήν 67η ἐπέτειο τῆς Μάχης τῆς Κρήτης καί 

στή συνέχεια πραγματοποιήθηκε ἡ κλήρωση τῆς λαχειοφόρου ἀγορᾶς ἐνός αὐτοκινήτου μάρκας «RENAULT 

CLIO», προσφορά τῆς ἑταιρείας NIBAΛ A.E., μέ σκοπό τήν οἰκονομική ἐνίσχυση γιά τήν ἀποπεράτωση τοῦ 

παρακείμενου Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας πού προορίζεται νά 

ἀποτελέσει Πνευματικό Κέντρο καί νά στεγάσει τό φιλανθρωπικό ἔργο τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας. 

Ὁ τυχερός λαχνός, τόν ὁποῖο τράβηξε ὁ ∆ήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Ἐμμανουήλ Μαστοράκης, εἶναι ὁ ἀριθμός 

2551 τῆς σειρᾶς Β καί ὁ τυχερός προέρχεται ἀπό τήν Τουρλωτή Σητείας. 

Ἀνάμεσα στό πλῆθος τῶν πιστῶν πού κατέκλυσαν τόν ἑορτάζοντα Ναό ἦταν ὁ ∆ήμαρχος κ. Ἐμμ. Μαστοράκης, 

ὁ Ἀντιδήμαρχος Ν. Σπυριδάκης καί μέλη τοῦ ∆ημοτικοῦ Συμβουλίου Ἱεράπετρας, ὁ Ἀντινομάρχης Λασιθίου 

κ. Ἰωσήφ Ἀναστασάκης, ὁ πρ. ∆ήμαρχος Ν. Χριστοφακάκης, ὁ ∆ιοικητής τοῦ Νοσοκομείου κ. Ν. Παπαβασιλείου, 

ὁ ∆ιοικητής τῆς Ἀστυν. Τμήματος κ. Χ. ∆ανδουλάκης, ὁ Λιμενάρχης Ἱεράπετρας κ. Ἐμμ. Ρασούλης, 

καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι τοπικῶν φορέων. 

? „??????? ??? ????? ????????? ???? ???????? ???????? ????„? - 

???? 

Τήν Τετάρτη 11 Ἰουνίου, ἑορτή τῆς Συνάξεως τῆς Θεοτόκου ἐν τῷ Ἅδειν, πανηγύρισε ὁ Ἱερός Ἐνοριακός 

Ναός Παναγίας Ἐλεούσης Ἱεραπέτρας, ὅπου φυλάσσεται ἡ θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ρεϊσδεριανῆς, 

πιστό ἀντίγραφο τῆς εἰκόνας τοῦ «Ἄξιόν Ἐστι» τοῦ Πρωτάτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους. 

Τήν παραμονή τῆς πανηγύρεως τελέσθηκε ὁ πανηγυρικός Ἑσπερινός, ὅπου χοροστάτησε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί ἔλαβαν μέρος οἱ πολλοί Ἱερεῖς τῆς περιοχῆς. Ὁ Σεβ. κ. Εὐγένιος μίλησε 

ἐπίκαιρα στό πλῆθος τῶν πιστῶν πού εἶχαν κατακλύσει τόν πανηγυρίζοντα Ναό, τονίζοντας ἰδιαίτερα 

τήν εὐλάβεια τῶν Μικρασιατῶν πού ξερριζώθηκαν ἀπό τίς ἀλησμόνητες πατρίδες τό 1922, παίρνοντας 

μαζί τους μόνο τίς εἰκόνες καί τά ἱερά λείψανα τῶν Ἁγίων. Τόνισε ὅτι οἱ προσκυνητές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς 

μας εἶχαν τήν εὐκαιρία νά γνωρίσουν ἀπό κοντά αὐτή τή μεγάλη παράδοση κατά τήν πενθήμερη ἐκδρομή 

στήν Καππαδοκία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, «ὅπου ἐστρερεώθηκε ἡ πίστη μας μέ τή διδασκαλία τῶν Οἰκουμε-


νικῶν Συνόδων καί τῶν Μεγάλων Καππαδοκῶν 

Πατέρων. Οἱ Σκῆτες μέσα στίς λαξευμένες σπηλιές 

καί οἱ ναοί τῶν πρώτων χριστιανικῶν 

αἰώνων, ὅπως αὐτός τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου 

καί Ἑλένης, ὅπου τελέσθηκε ἡ Πατριαρχική 

Θεία Λειτουργία τήν περασμένη Κυριακή 8 Ἰουνίου, 

μαρτυροῦν τή μεγάλη πίστη καί παράδοση 

πού ἔχουμε χρέος νά μεταδώσουμε ἀταλάντευτη 

στούς ἐπιγόνους μας» σημείωσε χαρακτηριστικά. 

Τό πρωί τῆς κυριώνυμης ἡμέρας τελέσθηκε 

Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία ἀπό τόν Σεβ. κ. 

Εὐγένιο, μέ τή συμμετοχή τῶν Ἐφημερίων 

τῆς πόλεως, ὁ ὁποῖος καί κήρυξε τόν Θεῖο Λόγο. Ἀνάμεσα στό μεγάλο ἀριθμό πιστῶν πού συμμετεῖχαν στήν 

πανήγυρη ἦταν ὁ ∆ήμαρχος Ἱεράπετρας κ. Ἐμμ. Μαστοράκης, ὁ πρ. ∆ήμαρχος κ. Ν. Χριστοφακάκης, ὁ ∆ιοικητής 

τοῦ Νοσοκομείου Ἱεραπέτρας κ. Ν. Παπαβασιλείου, ὁ Λιμενάρχης Ἱεράπετρας κ. Ἐμμ. Ρασούλης, 

? ???. M????„?????? ????„????? ??? ??????? ?. E???????: 

Τήν Κυριακή τοῦ Θωμᾶ 4 Μαΐου ἱερούργησε στόν Ἱερό Προσκυνηματικό Ναό Ἁγίων Πάντων Ἁγιασμένου 

Ἱεράπετρας καί χειροτόνησε σέ Πρεσβύτερο τό ∆ιάκονο π. 

Εὐάγγελο Γκιάλπη. 

Τή ∆ευτέρα 5/5 ἱερούργησε καί μίλησε ἐπίκαιρα στόν πανηγυρίζοντα 

Ἱερό Ναό Ἁγίας Εἰρήνης Κουτσουρᾶ. 

Τήν Πέμπτη 8/5 ἱερούργησε καί μίλησε στόν πανηγυρίσαντα 

Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου Νέας Ἀνατολῆς 


Τό ἑσπέρας χοροστάτησε καί μίλησε κατάλληλα κατά τόν πανηγυρικό 

Ἑσπερινό στό νεόδμητο Ναό τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου 

Παχείας Ἄμμου Ἱεράπετρας. 

Τή ∆ευτέρα 12/5 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ 

Νικολάου Χαρκιολάκη στόν Ἱ. Ναό Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου 

Σητείας. 

Τήν Πέμπτη 15/5 συμμετεῖχε στήν πανήγυρη τοῦ Ἱ. Μητροπολιτικοῦ 

Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἀχιλλίου Λαρίσης, προεξάρχοντος τῆς 

Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου. 

Τήν Κυριακή τῆς Σαμαρείτιδος 25/5 ἔλαβε μέρος στήν Πατριαρχική 

θ. Λειτουργία στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό Ἁγίου 

Γεωργίου, ἐπί τῇ μνήμῃ «πάντων τῶν ἐν Ἁγίοις Πατέρων ἡμῶν 

Ἀρχιεπισκόπων καί Πατριαρχῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως». 

Μετεῖχε στίς ἐργασίες τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ 

Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπό 26 ἕως καί 30 Μαΐου. 

Τήν Κυριακή τοῦ Τυφλοῦ, 1 Ἰουνίου, ἱερούργησε στόν Ἱερό 

Ἐνοριακό Ναό Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου Ἱεράπετρας, τέλεσε 

τό 40ήμερο μνημόσυνο ὑπέρ ἀναπαύσεως τῆς ψυχῆς τοῦ μακαριστοῦ 

∆ημητρίου Καλυκάκη καί τό τρίμηνο μνημόσυνο τῆς 

μακαριστῆς Μαρίας Σκορδύλη καί χειροθέτησε σέ Ἀναγνῶστες 

τούς δύο Ἱεροψάλτες τῆς Ἐνορίας, Ἐμμανουήλ Ἀτσαλῆ καί Γεώργιο 

Μαμαντάκη.


Τό ἀπόγευμα παρέστη καί χαιρέτησε κατάλληλα στήν 

ἐκδήλωση τοῦ Συλλόγου Μικρασιατῶν Ἱεράπετρας. 

Τήν Τετάρτη 4 Ἰουνίου χοροστάτησε καί μίλησε γιά τήν 

μεγάλη ∆εσποτική ἑορτή, κατά τόν πανηγυρικό Ἑσπερινό 

τῆς Ἀναλήψεως, στόν ὁμώνυμο Ναό τῆς Ἐνορίας Χαμαιζίου, 

στόν Παπαδιόκαμπο Σητείας. 

Τό ἑσπέρας 14/6 χοροστάτησε καί μίλησε ἐπίκαιρα κατά 

τήν ἀκολουθία τοῦ Μεγ. Ἑσπερινοῦ στόν πανηγυρίζοντα 

Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγίας Τριάδος Βασιλικῆς Ἱεράπετρας. 

Στό τέλος τῆς ἀκολουθίας χειροθέτησε σέ Ἀναγνώστη τόν 

Ἱεροψάλτη τῆς Ἐνορίας κ. Παναγιώτη Μαστροπαῦλο. 

Τήν Κυριακή τῆς Πεντηκοστῆς 15/6 ἱερούργησε, κήρυξε 

καί χοροστάτησε στόν Ἑσπερινό τῆς Γονυκλισίας 

στόν πανηγυρίσαντα Ἱερό Ναό Ἁγίας Τριάδος Κεντρίου 


Τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας χοροστάτησε καί μίλησε 

ἐπίκαιρα κατά τόν πανηγυρικό Ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς τοῦ 

Ἁγίου Πνεύματος στόν φερώνυμο Ἱ. Ν. τῆς Ἱεράπετρας. 

Τή ∆ευτέρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 16/6 ἱερούργησε καί 

κήρυξε τό θεῖο λόγο στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Πνεύματος Μόχλου 

τῆς Ἐνορίας Λάστρου Σητείας. 

Τήν Τρίτη 17/6 προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία τοῦ μακαριστοῦ 

Ἐμμανουήλ Καπετανάκη στόν Ἱερό Ναό Εὐαγγελισμοῦ 

Θεοτόκου πόλεως Σητείας. 

Τήν Κυριακή 22/6 παρέστη συμπροσευχόμενος στή 

Θεία Λειτουργία πού τελέσθηκε στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό 

Ναό Ἁγ. Γεωργίου καί ἔλαβε μέρος στό ἐτήσιο μνημόσυνο 

τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Γέροντος Ἡρακλείας 

κυροῦ Φωτίου. 

Μετεῖχε στίς ἐργασίες τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ 

Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπό 23 ἕως καί 26 Ἰουνίου. 

Τήν Κυριακή 29/6, ἑορτή τῶν Ἀποστόλων Πέτρου καί 

Παύλου, ἱερούργησε καί μίλησε γιά τούς Πρωτοκορυφαίους 

Ἀποστόλους στόν πανηγυρίζοντα καί κατάμεστο 

Ἱερό Ἐνοριακό Ναό Ἁγ. Παύλου Φέρμων Ἱεράπετρας. 

Τή ∆ευτέρα 30 Ἰουνίου ἱερούργησε στόν πανηγυρίζοντα 

Ἱερό Ἁγίων Ἀποστόλων στό ὀροπέδιο Λαπάθου Ἐνορίας 

Ρίζας Ἱεράπετρας καί μίλησε κατάλληλα στό ἐκκλησίασμα. 

Τό ἀπόγευμα τῆς ἰδίας ἡμέρας προέστη στήν ἐξόδιο ἀκολουθία 

τοῦ μακαριστοῦ Ἐμμανουήλ Σφυράκη στόν Ἱ. Μ. 

Ναό Ἁγίου Γεωργίου Ἱεραπέτρας. 

Τό ἑσπέρας χοροστάτησε καί κήρυξε ἐπίκαιρα κατά τόν Ἑσπερινό 

στόν πανηγυρίζοντα Ἱ. Ν. Ἁγ.Ἀναργύρων στά «Ἀχλιά» 

τῆς Ἐνορίας Μαύρου Κόλυμπου ∆ήμου Μακρύ Γιαλοῦ. 

Τήν Τρίτη 1 Ἰουλίου ἱερούργησε καί κήρυξε τόν θεῖο 

λόγο στόν πανηγυρίζοντα Ἱερό Ναό Ἁγίων Ἀναργύρων 

Μύρτου Ἱεράπετρας.

ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ 

ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ 

? ?????„????„?? ???????? 

??? ? ????o?„??? ??? ?????????? 

Μία νέα ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως 

Ἱεραπύτνης καί Σητείας (ἀριθ. 4) εἶδε 

πρόσφατα τό φῶς τῆς δημοσιότητας. 

Πρόκειται γιά τό ἔργο: «Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος 

Εὐγένιος καί ἡ Παιδούπολη στό Γοργολαΐνι», 

τό ὁποῖο διασώζει ἄγνωστες πτυχές 

ἀπό τό πολυσχιδές ἔργο τοῦ μακαριστοῦ 

Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κυροῦ Εὐγενίου 

Ψαλλιδάκη, μέ ἀφορμή τά τριάντα 

χρόνια ἀπό τήν ἐκδημία του. Τό πόνημα 

αὐτό βασίστηκε στά στοιχεῖα πού προέκυψαν 

ἀπό τίς ἀρχειακές πηγές (Ἱστορικό 

Ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης, 

περιοδικό «Ἀπόστολος Τίτος», κ.ἄ.) 

καί ἀποτελεῖ προϊόν πολύχρονης καί 

ἐνδελεχοῦς ἔρευνας. Σκοπό ἔχει νά φωτίσει 

τή ζωή καί τή δράση αὐτῆς τῆς κορυφαίας 

ἐκκλησιαστικῆς φυσιογνωμίας 

τῆς σύγχρονης ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας 

Κρήτης καί νά καταδείξει τό πρωτοποριακό 

φιλανθρωπικό καί κοινωνικό ἔργο 

τοῦ ἀοιδίμου Πρωθιεράρχου, ὅπως ἐκφράστηκε 

στίς Παιδικές Κατασκηνώσεις καί στήν Ἀγροτική Μεταβατική Οἰκοκυρική Σχολή 

πού στεγάστηκαν στήν Ἱερά Μονή Ἁγίου Γεωργίου Γοργολαΐνι, τό μοναστήρι ὅπου ἡγουμένευσε 

ἐπί δεκατέσσερα συναπτά ἔτη ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. 

Εὐγένιος, ὁ ὁποῖος καί προλογίζει κατάλληλα τό σύγγραμμα. 

Ἀποκαλυπτικές καί συγκινητικές εἶναι οἱ μαρτυρίες τῶν Σεβ. Μητροπολιτῶν Πέτρας καί 

Χερρονήσου κ. Νεκταρίου, Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, Ρεθύμνης και Αὐλοποτάμου 

κ. Ἀνθίμου, καθώς καί ἄλλων γνωστῶν Κληρικῶν καί λαϊκῶν πού διετέλεσαν ἀρχηγοί, 

ὁμαδάρχες, κατηχητές καί συνεργάτες τῶν Παιδικῶν Κατασκηνώσεων στόν ἀπαράμιλλης 

φυσικῆς ὀμορφιᾶς καί μαρτυρικό χῶρο τῆς Μονῆς Γοργολαΐνι. 

Τό βιβλίο, πού περιέχει σπάνιο φωτογραφικό ὑλικό ἀπό ὅλες τίς φάσεις δημιουργίας καί 

λειτουργίας τῆς Παιδούπολης καί τῆς Οἰκοκυρικῆς Σχολῆς ἀφιερώνοντας εἰδικό παράρτημα 

στήν Α.Μ.Ο.Σ. καί τά πολυήμερα Ἱερατικά Συνέδρια πού ἔλαβαν χώρα στή Μονή 

τά ἔτη 1957-1969, διατίθεται ἀπό τά Βιβλιοπωλεῖα τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης καί τῆς 

Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, καθώς καί ἀπό τήν Ἱερά Μονή Γοργολαΐνι.

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ 

ΤΕΛΟΣ 

Ταχ. Γραφεῖο 

ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ 

Ἀριθμός Ἄδειας: 5 

ISSN -

agkyra_44-2008

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?