Konfrontacje i Argumenty. Sztuka nowoczesna według założeń Galerii Krzywe Koło

PROLOG
Początki sztuki nowoczesnej w Polsce sięgają pierwszej dekady
XX wieku. Już w czasie pierwszej wojny światowej Tytus Czyżewski,
Leon Chwistek, Jan Hrynkowski oraz bracia Andrzej i Zbigniew
Pronaszkowie zakładają w Krakowie ugrupowanie Ekspresjonistów
Polskich, które później przyjmuje nazwę Formiści. W Poznaniu
Jerzy Hulewicz, Jan Jerzy Wroniecki, Władysław Skotarek
i małżeństwo Małgorzata i Stanisław Kubiccy, będący pod silnym
wpływem ekspresjonizmu, tworzą grupę Bunt. Mieczysław Szczuka,
Teresa Żarnowerówna i Henryk Stażewski powołują w Warszawie
Blok Kubistów, Suprematystów i Konstruktywistów, a ich działania
obejmują całokształt zagadnień nowej sztuki: od malarstwa
i rzeźby po poezję, film, fotografię i architekturę. W tym kręgu
często odwoływano się do fotomontażu i kompozycji kreowanych
na papierze fotograficznym bez użycia aparatu.
Mentorem pierwszej awangardowej Wystawy Nowej Sztuki otwartej w 1923 roku w Wilnie
był działający w Rosji artysta pochodzenia polskiego, twórca suprematyzmu Kazimierz
Malewicz. Ze sztuki okresu rewolucji wywodzą również swoje dokonania Władysław
Strzemiński i jego żona Katarzyna Kobro, którzy w 1929 roku utworzyli w Łodzi grupę a.r.
(awangarda rzeczywista).
Władysław Strzemiński niesłusznie nazywany jest konstruktywistą. Niemal
od początku swojej drogi twórczej odwołuje się, jak pisze, do „mistycznej koncepcji obrazu
jako organizmu malarskiego”. Tworzy zamknięte, scalone, ograniczone krawędziami
jednorodne struktury, budowane według proporcji harmonicznej, które nazywa Kompozycjami
architektonicznymi i Obrazami unistycznymi, a w konsekwencji sztuką integralną.
W przeciwieństwie do Strzemińskiego Katarzyna Kobro buduje kompozycje
z płaszczyzn otwartych na przestrzeń. Tworzy model struktury otwartej o jednolitym systemie
połączeń wszystkich cząstek elementarnych — rzeźby kształtujące sferę otoczenia.
Matematyczną strukturę rzeźb dopełniają barwy, swobodnie rozwijające się w przestrzeni.
Kobro była uczestniczką międzynarodowego ruchu Dimensionisme. Sugerowane przez
nią wkraczanie rzeźb w wielowymiarową przestrzeń stworzyło warunki do istnienia sztuki
napowietrznej: „całkowicie nowej — sztuki kosmicznej”. Dokonany przez Kobro skok
w przestrzeń można nazwać istotnym dodatkiem do najwybitniejszych osiągnięć światowej
awangardy.
Przedstawiciele grupy a.r., do której należeli jeszcze Henryk Stażewski oraz
poeci Jan Brzękowski i Julian Przyboś, byli członkami ugrupowań międzynarodowej awangardy
w Paryżu Cercle et Carré (1930) i Abstraction-Création (1931). Z darów artystów
utworzyli Międzynarodową Kolekcję Sztuki Nowoczesnej i jako jedną z pierwszych na świecie
udostępnili ją publiczności w łódzkim muzeum (1931). W oparciu o zgromadzone dzieła
Władysław Strzemiński prowadził wykłady wyjaśniające rodowód sztuki nowoczesnej
i tworzył pierwsze sformułowania zawarte w Teorii widzenia. Oprócz pracy artystycznej
i działalności teoretycznej był doświadczonym pedagogiem, o czym świadczą prace jego
uczniów, wśród których wyróżniają się powstałe w końcu lat trzydziestych dzieła Juliana
Lewina, prekursorskie wobec strukturalizmu europejskiego lat sześćdziesiątych.
Konfrontacje i Argumenty 2