E820B8_1

2019
KARTY PRACY
LICEUM I TECHNIKUM ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY
3

EWA NOWAK
KARTY PRACY
JZYK POLSKI
LICEUM I TECHNIKUM ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY
3

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
Wobec narodowych mitów
Jan Lecho Wiersze
KARTA
A
Przeczytaj uwanie tekst, wykonaj zwizane z nim polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko
wasnymi sowami, chyba e w zadaniu polecono inaczej.
Ireneusz Opacki
Lechoń i polskie mity (fragmenty)
Przez sto z górą lat zaborów stanowiły te mity dla narodu, pozbawionego własnego państwa, ekwiwalent
ojczyzny. Lechoń pisał po latach: „kiedy wspomnienia ważniejsze były od prawdziwych wydarzeń, a życie
wciąż tak bliskie śmierci, owa niewola nasza stworzyła świat przywidzeń, zjaw i marzenia, w którym
Polska trwała bezcielesna, ale obecna w myślach wszystkich, i przychodziła do nas pod postacią duchów
na Dziady, na bronowickie Wesele, schodziła z arrasów i z cokołów wawelskich posągów […] owa
Polska wszechobecna, a nie mogąca się wcielić w państwo”. Mity te – stworzone w niewoli na użytek jej
przetrwania – stanowiły podstawową więźbę 1 zbiorowości Polaków. Wbrew realnym warunkom bytowania
narodu – wbrew rozbiciu między państwa zaborcze, emigracjom, zsyłkom, ponawianym próbom
wynarodowiania – utrzymywały jego jedność, świadomość własnej tożsamości i odrębności.
W latach 1916–1918 sytuacja ta uległa gwałtownej zmianie: mity polskie, stanowiące dotychczas
o oporze Polaków wobec zaborców – nagle zwróciły się przeciw Polakom, stały się dla nich zagrożeniem.
Zaborcze armie, wykrwawione na frontach, gwałtownie domagały się uzupełnienia, w grę wchodziło
również pozyskanie sporej ilości ochotników ze społeczności polskiej. Zaborcy zaczęli więc wykonywać
gesty, które miały im Polaków pozyskać: Manifest, powołujący do życia marionetkowe Królestwo Polskie,
ustanowienie Tymczasowej Rady Stanu z udziałem w niej Piłsudskiego, potem Rady Regencyjnej. Mityczny
teatr polskiej niepodległości, w otoczce zmitologizowanej emblematyki polskiej: z biało-czerwonymi
sztandarami, w asyście polskiej kawalerii legionowej, mariackiego hejnału, Mazurka Dąbrowskiego,
uroczystej intronizacji Rady Regencyjnej w katedrze św. Jana i na Zamku A wszystko to – inscenizowane
i reżyserowane przez Niemców i Austriaków na wciąż w istocie zniewolonych ulicach i placach
Warszawy. Polskie mity zaczęły się zwracać przeciwko Polakom, stanowiąc przynętę w rękach zaborców,
zręcznie nimi manipulujących.
Powstaje sytuacja „wyboru niemożliwego”: jak się zachować wobec polskich mitów? Nakaz chwili
domaga się ich zniszczenia, by wytrącić groźne narzędzie z rąk zaborców. Ale wojna przecież jeszcze
trwa, trwają zabory, perspektywa rzeczywistej niepodległości jest jeszcze odległa i niepewna; co się stanie,
gdy zabory się przedłużą, a zniszczeniu ulegnie jedyne na dobrą spraw spoiwo Polaków, zabezpieczające
ich przed wynarodowieniem i utrzymujące jedność narodową? To jest właśnie sytuacja „wyboru niemożliwego”
– rodząca wobec polskich mitów postawę dwoistą, wewnętrznie sprzeczną, dramatycznie
64

Wobec narodowych mitów. Jan Lecho Wiersze
rozdartą. To – Mochnacki Lechonia, wygrywający w „obcej sali” na klawikordzie polskie mity, targany
sprzecznościami, niekończący w efekcie koncertu, ale dramatycznie ten koncert przerywający. […]
To także Herostrates – straceńczy, o granicę masochizmu ocierający się monolog Polaka, nazywającego
siebie hańbiącym imieniem niszczyciela narodowej świątyni. Monolog, z pozoru jednoznacznie
wzywający do unicestwienia polskich mitów […]. Jednoznaczność tej rozkazującej formuły okazuje się
jednak pozorna. W istocie jest ona straceńczym wyrazem sytuacji wahania, skrajnego napięcia nerwów,
niedającej się dłużej wytrzymać udręki niepewności – którą trzeba w końcu jakoś rozstrzygnąć, obojętnie
jak, byle rozstrzygnąć, bo w tej dramatycznej niepewności dłużej po prostu nie da się żyć.
Ireneusz Opacki, Lechoń i polskie mity, Wydawnictwo Szumacher, Kielce 1993.
1
więźba – konstrukcja nośna dachu.
1. Co w czasach zaborów stanowio dla narodu polskiego ekwiwalent ojczyzny?
2. W jakim celu autor w akapicie 1. przywouje wypowied Jana Lechonia?
3. Podaj autorów i tytuy utworów, które Lecho wymienia w swojej wypowiedzi.
• •
4. Co oznacza stwierdzenie Lechonia, e „Polska trwaa bezcielesna”?
5. Jak rol odgryway mity narodowe w okresie zaborów?
6. W tekcie przywoana jest jedna data. Podaj j i objanij, czego dotyczy.
65

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
7. Wymie trzy przykady dziaa zaborców, którzy posugiwali si polskimi mitami narodowymi.
•
•
•
8. W jakim celu „zaborcy zaczli wykonywa gesty, które miay im Polaków pozyska”?
9. Podaj przykady „zmitologizowanej emblematyki polskiej”, które autor wymienia w 2. akapicie.
•
•
•
•
•
10. Co wedug autora czy dwa utwory Lechonia: Mochnacki i Herostrates?
11. Jakiego problemu dotyczy sytuacja „wyboru niemoliwego”?
12. Odwoujc si do tekstu, oce prawdziwo poniszych stwierdze. Wybierz P, jeli stwierdzenie jest
prawdziwe, albo F, jeli jest faszywe.
1. Autor pisze o dwojakiej roli polskich mitów narodowych. P F
2. Autor przywouje tytuy trzech wierszy Lechonia. P F
3. Autor wspomina wydarzenia historyczne. P F
4. Autor przywouje twórczo Mickiewicza i Sowackiego. P F
66

Wobec narodowych mitów. Jan Lecho Wiersze
13. Podaj regu ortograczn na uzasadnienie pisowni rzeczownika cokó.
14. Podaj synonim podkrelonego wyrazu w przytoczonym zdaniu.
„Mity te […] stanowiy podstawow wib zbiorowoci […]”.
15. W podanym wypowiedzeniu wska imiesów, nazwij go. Okrel form bezokolicznika, od której pochodzi.
Naród pozbawiony wasnego pastwa.
Imiesów:
Nazwa:
Bezokolicznik:
16. Podane wypowiedzenie:
„Polskie mity zaczy zwraca si przeciwko Polakom, stanowic przynt w rkach zaborców […]”
to
a) zdanie pojedyncze.
b) zdanie wspórzdnie zoone wynikowe.
c) imiesowowy równowanik zdania okolicznikowego.
d) zdanie podrzdnie zoone okolicznikowe.
Odpowied
17. Zastp synonimem podkrelone wyraenie.
Przez sto z gór lat zaborów.
18. Dokocz zdanie. Wybierz odpowied A lub B i odnoszce si do niej uzasadnienie – 1, 2 albo 3.
W wypowiedzeniu: „Zaborcy zaczli wic wykonywa gesty, które miay im Polaków pozyska”
podkrelona jego cz to
A. zdanie podrzdne przydawkowe
1.
dookrelenia rzeczownika
z wypowiedzenia nadrzdnego.
B. zdanie podrzdne dopenieniowe
uyte w celu
2.
3.
uzasadnienia przyczyny z wypowiedzenia
nadrzdnego.
zastpienia dopenienia sugerowanego
przez wypowiedzenie nadrzdne.
67

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
KARTA
B
1. Podaj autorów i tytuy utworów literackich, które jako temat wykorzystuj wskazane polskie mity narodowe.
Powstanie listopadowe Powstanie styczniowe Powstanie warszawskie
2. W wierszu Herostrates Jan Lecho mówi: „A wiosn – niechaj wiosn, nie Polsk zobacz”. Wyjanij, jak
rozumiesz te sowa.
3. Nazwij rodki jzykowe zastosowane w podanym fragmencie wiersza Mochnacki Jana Lechonia.
Ostrog spi melodi, a akompaniament
Szaleje, krzyczy w basie, ronie w straszny zamt –
Ku sali bagnetami ju mierzy, ju blisko –
I ton jeden uparcie wybija – nazwisko!!!
„Ostrog spi melodi”
„akompaniament […] krzyczy”
„straszny zamt”
„nazwisko!!!”
68

Barwy ycia. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Wiersze
Barwy ycia
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Wiersze
KARTA
A
Przeczytaj uwanie tekst, wykonaj zwizane z nim polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko
wasnymi sowami, chyba e w zadaniu polecono inaczej.
Elbieta Hurnikowa
Malarskość wyobraźni (fragmenty)
Obrazowanie natury w liryce Marii Pawlikowskiej, oparte na uderzającej, odkrywczej metaforze, obnażającej
wizualną treść zjawisk przyrodniczych, zdradza niewątpliwie zmysłowy charakter przeżywania
i poznawania świata. Szczególną rolę gra tutaj silnie ewokowany wzrokowy charakter kontaktu podmiotu
lirycznego z naturą, przejawiający się głównie w zintensyfikowanej wrażliwości na barwy i kształty
przedmiotów.
Kolorystyka o zróżnicowanej, ale pogodnej na ogół tonacji stanowi narzędzie charakterystyki
świata, zwłaszcza w dwóch pierwszych tomikach, co jak zauważa Jerzy Kwiatkowski odzwierciedla się
już w ich tytułach: Niebieskie migdały i Różowa magia, i co decyduje o sensualistyczno-wizualnym charakterze
tej poezji.
Kolorystyka jest także sposobem autoprezentacji w liryku Barwy z tomu Niebieskie migdały:
A we mnie biało, biało, cicho, jednostajnie –
bo noszę w sobie wszystkich barw skupioną tajnię. –
O, jakże się w białości mojej bieli męczę –
chcę barwą być – a któż mnie rozbije na tęczę?
Zamysł artystyczny wsparty jest tutaj ostrym skontrastowaniem bieli – dominującej, a nawet przytłaczającej
w obrazie, z uobecnionej przysłówkowymi i rzeczownikowymi formami słowa „biel” – z tęczą […].
Tęczowość we wczesnych tomikach stanowi nieodłączną cechę prezentowanego świata, w kolorystycznym
uproszczeniu ogniskującą bujność jego zjawiskowych form. […] Tęczowość i barwność świata
ustanawia […] swoistą skalę wartości pozytywnych, usankcjonowanych przez dookreślenie słownictwem
noszącym tonację pogodną („śmiech”, „radość życia”).
Istotny dla poetyckiego obrazowania w liryce Pawlikowskiej jest fakt, że niezwykła umiejętność
operowania barwą przejawia się przede wszystkim tam, gdzie mamy do czynienia z impresjonistycznym
widzeniem świata. […] Konieczność posługiwania się – dla określenia funkcji kolorystyki w liryce
69

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – pojęciami z dziedziny malarstwa jest ważnym symptomem faktu, iż
w spotęgowanej wrażliwości na barwy wykłada się wrażliwość na wartości malarskie, przesuwające
niejednokrotnie uwagę z przedmiotu opisu na wyraźnie zamierzoną efektowność ujęcia. Operowanie
kolorem różnicuje się w kolejnych fazach twórczości, z czasem artykulacja kolorystyczna ustąpi miejsca
artykulacji świetlnej. Niezmienna jednak pozostanie tendencja do konkretyzacji wszelkich doznań zmysłowych.
Cechę poetyckiej wyobraźni autorki Wachlarza stanowi bowiem oscylowanie ku konkretowi
i szczegółowi, któremu obce są wszelkie pojęcia abstrakcyjne.
Elżbieta Hurnikowa, Malarskość wyobraźni, w: taż, Natura w salonie mody.
O międzywojennej liryce Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, PIW, Warszawa 1995.
1. Jakim rodkiem poetyckim posugiwaa si Maria Pawlikowska-Jasnorzewska do obrazowania natury?
2. Co wedug autorki stanowi narzdzie charakterystyki wiata w wierszach Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej?
3. Jaki sd Jerzego Kwiatkowskiego o twórczoci Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej przywouje autorka?
4. Podaj dwa tytuy tomików poezji Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.
•
•
5. Co jest sposobem autoprezentacji Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej w liryku Barwy?
6. W jakim celu autorka cytuje fragment wiersza Barwy?
7. Na jaki rodek poetycki zastosowany w Barwach zwraca uwag autorka?
70

Barwy ycia. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Wiersze
8. Dokonaj analizy sowotwórczej rzeczownika tczowo. Wska wyraz podstawowy, podstaw sowotwórcz
i formant.
Wyraz podstawowy:
Podstawa sowotwórcza:
Formant:
9. Jak funkcj w wierszach Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej peni tczowo i barwno wiata?
10. Do którego kierunku w malarstwie nawizuje Pawlikowska-Jasnorzewska w swoich wierszach?
11. Zacytuj peryfraz, któr autorka zastpia nazwisko poetki w ostatnim akapicie tekstu.
12. Co wedug autorki stanowi cech poetyckiej wyobrani Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej?
13. Tytu tekstu to
a) oksymoron.
b) synestezja.
c) metafora.
d) synekdocha.
Odpowied
14. Nazwij podkrelone czci mowy w podanym wyraeniu.
Uderzajca, odkrywcza metafora.
Uderzajca:
Odkrywcza:
15. W podanym wyraeniu zastp synonimem podkrelony przymiotnik.
Sensualistyczny charakter poezji.
Sensualistyczny:
71

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
16. Nazwij wszystkie czci zdania w podanym wypowiedzeniu.
„Zamys artystyczny wsparty jest tutaj ostrym skontrastowaniem bieli […] z tcz”.
17. Podaj regu ortograczn na uzasadnienie pisowni „rz” w wyrazie zamierzona.
18. Drugie wypowiedzenie w podanym zdaniu zoonym jest równowanikiem. Zastp je zdaniem wtrconym.
„Tczowo we wczesnych tomikach stanowi nieodczn cech prezentowanego wiata, w kolorystycznym
uproszczeniu ogniskujc bujno jego zjawiskowych form”.
19. Odwoujc si do tekstu, oce prawdziwo poniszych stwierdze. Wybierz P, jeli stwierdzenie jest
prawdziwe, albo F, jeli jest faszywe.
1.
W wierszach Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej kolorystyka stanowi narzdzie charakterystyki
wiata.
P
F
2.
Pawlikowska-Jasnorzewska jest autork tomików poetyckich pt. Niebieska magia i Róowe
migday.
P
F
3. Liryk Barwy pochodzi z tomiku Niebieska magia. P F
4.
Poetycka wyobrania Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej jest powizana z impresjonistycznym
widzeniem wiata.
P
F
20. W podanym zdaniu wska podmiot i orzeczenie.
„Tczowo we wczesnych tomikach stanowi nieodczn cech prezentowanego wiata […]”.
Podmiot:
Orzeczenie:
72

Barwy ycia. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Wiersze
KARTA
B
1. Co czy przywoane trzy wiersze Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej?
Mio
Nie widziaam ci ju od miesica.
I nic. Jestem moe bledsza,
troch pica, troch bardziej milczca,
lecz wida mona y bez powietrza!
Ofelia
Ach, dugo jeszcze pole
W szklanej wodzie, w sieci wodorostów,
zanim nareszcie uwierz,
e mnie nie kochano, po prostu.
Fotograa
Gdy si miao szczcie, które si nie traa:
czyje ciao i ziemi ca,
a zostanie tylko fotograa,
to – to jest bardzo mao...
2. Zapisz tytu i nazwisko autora utworu, do którego nawizuje Pawlikowska-Jasnorzewska w jednym z przytoczonych
wierszy.
Autor:
Tytu:
3. Nazwij cechy bohaterki lirycznej, która wyania si z przytoczonych wierszy.
73

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
Mity przeszoci
Bruno Schulz Sklepy cynamonowe
Przeczytaj uwanie tekst, wykonaj zwizane z nim polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko
wasnymi sowami, chyba e w zadaniu polecono inaczej.
Artur Sandauer
Mitologia Brunona Schulza (fragmenty)
Schulz, gdy go latem 1936 r. poznałem, miał już za sobą Sklepy cynamonowe (1934), przed sobą tylko –
Sanatorium Pod Klepsydrą (1938); dorobek w całości, nawet jeśli dodać Kometę („Wiadomości Literackie
1938) i artykuły krytyczne, nieduży. Urodzony w 1892 r. kształcił się – jeszcze przed pierwszą wojną
światową – w Wiedniu na grafika. Pisać zaczął późno – pod koniec lat dwudziestych, pracował zrywami.
Na dobitkę – sporo przepadło. […]
Zafascynowanie […] zagładą stanowi obsesyjny motyw jego twórczości. Czyż nie tak wychodzi
z domu na zew wichury subiekt Teodor? (Wichura). Czyż nie tak „daje się zredukować” do postaci
dzwonka elektrycznego wuj Edward? (Kometa).
Pod znakiem fascynacji stało też życie Schulza. […]. Dorastał w atmosferze fin de siècle’u 1 , który
bardzo ostro podkreślał przeciwstawienie między mężczyzną a kobietą, między duchowością a żywiołem.
Panowała moda na żeńskie demony: lubowali się w nich pisarze niemieccy, lubowali Przybyszewski
i Żuławski. Tyle że co u tamtych było literacką modą, to u Schulza stało się obsesją osobistą, zyskując
tym samym artystyczną rangę.
Przeciwstawienie to traci też u niego swą moralną jednoznaczność. Kobieta to nie tylko demoniczny
wamp; to także wcielenie zdrowego rozsądku. Ojciec, prowincjonalny Don Kichot, hodujący
na strychu fantastyczne ptaki, ma u boku Sancho Pansę w spódnicy, Adelę, która szczotką od kurzu
zmusza go do rezygnacji z hodowlanych fanaberii. Findesieclową antytezę płci zaprawia zatem Schulz
dozą ambiwalentnego humoru.
Ambiwalentnie humorystyczny jest i sposób, w jaki realizuje […] „mityzację rzeczywistości”.
Rzeczywistość jest u niego sublimowana przez mit, ale mit z kolei – degradowany przez rzeczywistość.
Uwspółcześnionym bożkiem Panem jest włóczęga, który załatwia się w krzakach (Pan); biblijna walka
Jakuba z aniołem aktualizuje się w scenie, gdzie ojciec i komiwojażer, śpiący w jednym łóżku, szamocą
się przez sen (Noc wielkiego sezonu).
Na każdym kroku spoza codzienności prześwieca tu Biblia; do rzędu rytuału urasta każda powszednia
czynność. Nic nie dzieje się po raz pierwszy; wszystko powtarzało się już – i powtórzy – nieskończoną
ilość razy. […]
Bywa, że aluzja mityczna nie wydobywa się na powierzchnię, lecz daje jedynie wyczuć w nastroju.
Skąd np. atmosfera grozy jaką wywołuje – otwierający Schulzowską twórczość – Sierpień? […]
96

Mity przeszoci. Bruno Schulz Sklepy cynamonowe
Opowiadania Schulza, nigdy nie wykoncypowane, pełne falistości i odchyleń, okazują się precyzyjne
równocześnie i nieobliczalne – jak samo życie.
Artur Sandauer, Nota do: Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1973.
1
fin de siècle (franc., wym. fą de sjekl) – dekadenckie tendencje w życiu społecznym, obyczajowości, literaturze i sztuce końca XIX w.
1. Zaznacz poprawn odpowied.
a) Autor tekstu osobicie zna Brunona Schulza. c) Autor tekstu zna wycznie jego twórczo.
b) Autor tekstu zna go ze syszenia.
2. Co wedug autora stanowi stay motyw twórczoci Schulza?
3. Podaj dwa przykady na potwierdzenie tezy autora o staym motywie twórczoci Schulza.
Przykad 1.:
Przykad 2.:
4. Jaki wpyw na twórczo Schulza wywara atmosfera n de siècle’u?
5. Do kogo autor tekstu porównuje ojca Schulza i suc Adel?
6. W jaki sposób jest traktowany mit w twórczoci Schulza?
7. Do jakiego tekstu wci nawizuje Schulz w swojej twórczoci?
8. Autor tekstu podaje cztery daty roczne. Wypisz je i wyjanij, czego dotycz.
•
•
•
•
97

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE
9. Odwoujc si do tekstu, oce prawdziwo poniszych stwierdze. Wybierz P, jeli stwierdzenie jest
prawdziwe, albo F, jeli jest faszywe.
1. Schulz urodzi si na pocztku XIX wieku. P F
2. Autor wymienia tytuy wszystkich utworów Schulza. P F
3.
Kobieta w opowiadaniach Schulza to nie tylko demoniczny wamp, ale te wcielenie zdrowego
rozsdku.
P
F
4. Schulz studiowa w modoci w Wiedniu. P F
10. Czemu suy przywoany w akapicie 2. przykad subiekta Teodora?
11. W jakim celu autor wprowadza w akapicie 5. biblijny motyw walki Jakuba z anioem?
12. Przekszta podane wypowiedzenie zoone z dwóch równowaników zdania w dwa zdania skadowe.
„Kobieta to nie tylko demoniczny wamp; to take wcielenie zdrowego rozsdku”.
13. Stwierdzenie:
Adela – Sancho Pansa w spódnicy
to
a) metafora. b) peryfraza. c) porównanie. d) uosobienie.
Odpowied
14. Wyraz spoza
to
a) spójnik. b) partykua. c) przyimek zoony. d) przysówek.
Odpowied
98

PRACA PROJEKTOWA
Ciekawa ksika
Przygotujcie i przeprowadcie lekcj z ciekaw ksik. W tym celu:
• Przyniecie utwory, które uwaacie za warte przeczytania – interesujce, wartociowe, zabawne.
• Przygotujcie plakat promujcy wybrany utwór. Zapiszcie na nim informacje bibliograczne (autor, tytu,
wydawnictwo, miejsce i rok pierwszego wydania). Dodajcie do tych informacji elementy graczne zwizane
z tematyk i problematyk ksiki.
• Przygotujcie ustn wypowied, w której przedstawicie temat i problematyk utworu, jego wartoci, zachcicie
koleanki i kolegów do lektury.
Polscy laureaci Literackiej Nagrody Nobla
Henryk Sienkiewicz
(za 1905 r.)
Wadysaw Stanisaw Reymont
(za 1924 r.)
Czesaw Miosz
(za 1980 r.)
Wisawa Szymborska
(za 1996 r.)
Olga Tokarczuk
(za 2018 r.)
99

STAROYTNO
LITERATURA WOJENNA
Apokalipsa speniona
Krzysztof Kamil Baczyski Wiersze
KARTA
A
Przeczytaj uwanie tekst, wykonaj zwizane z nim polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko
wasnymi sowami, chyba e w zadaniu polecono inaczej.
Jerzy wich
Poeta spełnionej apokalipsy (fragmenty)
W niebywale krótkim czasie dokonała się w poezji Baczyńskiego ewolucja postawy wobec okupacyjnej
rzeczywistości, ewolucja, która pociągnęła za sobą zmianę w repertuarze środków artystycznych, jakimi
posługiwał się poeta. […]
Na jesieni 1941 roku nastąpił pewien zwrot, zapowiadany przez poematy: Serce jak obłok, Szklany
ptak i Olbrzym w lesie, utrzymane jeszcze w katastroficznej, legendowo-baśniowej i na poły mitologicznej
konwencji, ale już samym typem bohatera świadczące o tym, że – mówiąc słowami Kazimierza Wyki,
który proces ten dokładnie opisał – poeta uległ „porażeniu okupacyjnemu”. […]
Wyłaniała się z tej poezji pesymistyczna filozofia dziejów, upatrująca w historii nieprzerwany ciąg
zbrodni, przemocy, deptania godności ludzkiej, ale też widoczny był w niej poryw człowieka ku ciągłemu
doskonaleniu. Do pesymistycznych wniosków wiodła refleksja na temat losów pokolenia pisarza, co Wyka
nazwał katastrofizmem generacyjnym, przeświadczeniem, że jest to kolejne pokolenie Polaków skazane
na klęskę i zapomnienie przez potomnych. Ale rys tragedii […] znajduje u Baczyńskiego przeciwwagę
w pierwiastku radosnym i pogodnym, jaki niesie uczucie do kobiety. […]
Sprowadzając do takich formuł wymowę wierszy Baczyńskiego, redukuje się jednak ich zawartość
do kilku ogólnych i obiegowych idei, podczas gdy u niego przyjmują one postać niesłychanie wieloznaczną
i płynną. Autor posługiwał się bowiem językiem wyjątkowo zmetaforyzowanym, obfitującym
w symbole, w charakterystyczne „słowa-klucze”, w zaskakujące połączenia motywów przynależnych
do różnych dziedzin: natury, sztuki, historii, anatomii (ręka, oczy, stopa, ramię itp.), które to symbole
we wciąż zmiennych konfiguracjach, uzyskując za każdym razem jakby inny stan skupienia, kształtują
poetycką wizję świata.
Dwa style, intelektualno-dyskursywny, operujący pojęciami i wokół nich skupiający uwagę czytelnika,
i drugi, wizjonersko-symboliczny, w którym dochodzi do pełni swych praw wyobraźnia, stale
przeplatają się u Baczyńskiego. Pierwszemu patronuje Norwid, z tendencją do gry pojęciami, z wprowadzaniem
ich w szeregi opozycyjne, np. siła – słabość, wielkość – małość, ciało – duch, widzenie – ślepota,
100

Apokalipsa speniona. Krzysztof Kamil Baczyski Wiersze
życie – śmierć, by tą drogą przewartościować obiegową hierarchię wartości i skorelowany z nimi system
postaw. […]
Styl nazywany wizjonersko-symbolicznym swobodnie czerpie z zasad wypracowanych na gruncie
takich gatunków, jak baśń, legenda, mit; operuje snem jako zasadą konstrukcyjną, często odwołuje się
do motywów i symboli religijnych, do dualizmu ciała i ducha, a stan jakiego doświadcza bohater, często
przypomina quasi-mistyczne iluminacje. W ogóle język ten odznacza się wzmożoną wieloznacznością
i wielokierunkowością skojarzeń, a wszystko to w celu stworzenia jakiegoś symbolicznego ekwiwalentu
rzeczywistości realnej, w jakiej żyli podówczas ludzie.
Strefy wpływów są trudne do jednoznacznego określenia, pewne, że poeta inspirował się dziełami
Słowackiego z tzw. mistycznego okresu twórczości. Ślady lektury tych dzieł są łatwo uchwytne, ale w podobnym
kierunku, przetworzenia realnego świata w jakiś pozaziemski substytut, szedł wpływ Rilkego,
pod którego urokiem znajdował się Baczyński. Wizjonerstwo, ciemne i splątane, stylowo utrzymane
w kanonie klasycyzmu, nierzadko w formie podniosłej retoryki, przywodzi z kolei na myśl katastrofizm,
tym razem w wydaniu Miłosza. Równocześnie trwa ciągłość tej poetyki arkadyjsko-katastroficznej, którą
najlepiej wyrażał Czechowicz. Styl Baczyńskiego – trzeba to powiedzieć – nie osiągnął nigdy jakiejś
postaci ostatecznej, co zresztą nie odbiera mu cechy dużej sugestywności.
Jerzy Święch, Literatura polska w latach II wojny światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
1. Jaki wpyw na twórczo Krzysztofa Kamila Baczyskiego miaa zmiana jego postawy wobec okupacyjnej
rzeczywistoci?
2. Co czy utwory Baczyskiego powstae w 1941 roku?
3. Jaka wizja historii wyania si z utworów Baczyskiego?
4. Co oznacza termin „katastrozm generacyjny”? Kto jest jego autorem?
Znaczenie:
Autor:
101

LITERATURA WOJENNA
5. Co w poezji Baczyskiego stanowi przeciwwag dla nurtu katastrocznego?
6. Autor podaje cztery cechy stylu pisania Baczyskiego. Wymie je.
•
•
•
•
7. Nazwij dwa style, które przeplataj si w poezji Baczyskiego.
Styl:
Styl:
8. Do których gatunków literackich siga Baczyski w swojej twórczoci?
9. Wymie czterech autorów, którzy inspirowali Baczyskiego.
•
•
•
•
10. Uzupenij tabel – wpisz w odpowiedni rubryk liter „I”, jeli zdanie zawiera informacj, lub liter „O”,
jeli w zdaniu jest wyraona opinia.
Baczyski tworzy w czasach wojny i okupacji.
I / O
Baczyski jest autorem wiersza Serce jak obok.
W poezji Baczyskiego brzmi nuty katastrozmu.
Baczyski wykorzystuje poetyk snu.
102

Apokalipsa speniona. Krzysztof Kamil Baczyski Wiersze
11. W podanym zdaniu nazwij pokrelone czci mowy.
„Na jesieni 1941 roku nastpi pewien zwrot, zapowiadany przez poematy: Serce jak obok, Szklany ptak i Olbrzym
w lesie, utrzymane jeszcze w katastrocznej, legendowo-baniowej i na poy mitologicznej konwencji […]”.
12. W podanym wypowiedzeniu nazwij wszystkie czci zdania.
„Wyaniaa si z tej poezji pesymistyczna lozoa dziejów […]”.
•
•
•
•
•
•
13. Odwoujc si do tekstu, oce prawdziwo poniszych stwierdze. Wybierz P, jeli stwierdzenie jest
prawdziwe, albo F, jeli jest faszywe.
1. Baczyski jest autorem poematu Serce jak obok. P F
2. Z poezji Baczyskiego wyania si optymistyczna lozoa dziejów. P F
3. Baczyski posuguje si zmetaforyzowanym jzykiem. P F
4. Baczyski czsto odwouje si do motywów i symboli religijnych. P F
14. Podaj regu ortograczn na uzasadnienie pisowni wyrazu nierzadko.
103