rok 2005 - Instytut Studiów Politycznych PAN

W roku 2005 minęło piętnaście lat od powstania Instytutu Studiów Politycznych Polskiej
Akademii Nauk. Choć nie przygotowano z tej okazji żadnego ważnego wydarzenia akademickiego,
środowisko naukowe ISP PAN może poszczycić się dokonaniami, które mogły mieć miejsce jedynie w
tak dojrzałym zespole pracowniczym.
Po latach badań szczegółowych, wycinkowych, nadszedł czas na pogłębioną refleksję
teoretyczną i prace o charakterze monograficznym, opisujące najważniejsze dokonania polskiej
transformacji. O najważniejszych z tych dokonań, wyodrębnionych w kilka kategorii (badania
naukowe, konferencje, publikacje i statystyka) poniżej.
Badania naukowe
Na rok 2005 przypadło zakończenie czterech dużych badań. Pierwsze z nich to badanie pt.
„Syndrom wielkiej zmiany i jego socjologiczne uwarunkowania”, przeprowadzone pod
kierownictwem prof. dr hab. Marii Jarosz. Ich przedmiotem był szczególny okres polskiej
transformacji przypadający na lata 1999-2004, charakteryzujący się jakościowo nową sytuacją
gospodarki i społeczeństwa. „Systemowa przebudowa Polski – jak pisze we wnioskach kierownik
badania prof. Maria Jarosz – przyniosła jej wolność i niezawisłość, otwarcie na świat, pięciokrotny
wzrost liczby studentów, praworządność i demokrację. Jednocześnie syndrom wielkiej zmiany w
jego fazie krytycznej charakteryzował się zapaścią finansów państwa, złą sytuacją gospodarczą,
wzrostem biedy i bezrobocia, niekorzystnymi perspektywami gospodarczymi, rozbudzonymi przez
polityków nadziejami i oczekiwaniami społecznymi, narastaniem zagrożeń wewnętrznych i
zewnętrznych. Nowa sytuacja wywołała w społeczeństwie i elitach odmienne od dotychczasowych
sposoby reagowania na nią (np. nasilenie złych zachowań rządzącej klasy politycznej czy dewaluacja
norm etycznych i prawnych wśród zwykłych ludzi).”
Celem projektu była identyfikacja, charakterystyka i wyjaśnienie społecznych barier
adaptacji do nowej sytuacji gospodarczej i społecznej, nakreślenie perspektywicznych kierunków
przemian oraz podjęcie próby wskazania sposobów osłabienia istniejących barier i ograniczenia
wpływu ujawnionych deformacji na szanse rozwojowe społeczeństwa i państwa.
Kompleksowe badania empiryczne (w gospodarstwach domowych, gminach, wywiady z
czołowymi politykami itp.) pozwoliły skonfrontować dane zobiektywizowane z informacjami z
dziedziny świadomości społecznej. Wyniki projektu opublikowane zostały w pięciu monografiach.
Drugi ważny, ukończony w 2005 r. projekt badawczy pt. „Solidarność – struktury
organizacyjne i ruch społeczny 1980-1989”, kierowany przez doc. dr hab. Andrzeja Friszke, postawił
sobie za cel wprowadzenie do obiegu naukowego nowych, ważnych materiałów źródłowych,
utrwalenie zagrożonych bezpowrotną utratą źródeł wytworzonych przez Związek, a także
opracowanie kwestii podziemnych struktur Solidarności szczebla centralnego oraz elementów
funkcjonowania Związku na szczeblu regionalnym w latach 1981-1989. A także, jak pisze kierownik
projektu: „opis prasy związkowej okresu 1980-1981 i jej funkcjonowania wewnętrznego oraz roli w
integrowaniu Związku i tworzeniu ruchu społecznego. Ponadto, w wyniku projektu powstał ’bank
informacji’ o podziemnym obiegu wydawniczym w latach 1981-1989.”
Opracowane zostały naukowo i przygotowane do publikacji tak ważne dokumenty źródłowe,
jak: stenogram I tury obrad I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „S”, zweryfikowana baza danych o
delegatach na Zjazd, przebieg II Walnego Zjazdu Regionu Mazowsze w grudniu 1981 r. oraz zapisy
posiedzeń Komitetu Obywatelskiego z lat 1987-1989, czy wreszcie zapis posiedzenia Krajowej
Komisji Porozumiewawczej. W ramach projektu zebrano 55 relacji przywódców ruchu szczebla
centralnego, regionalnego, ważniejszych wydawców i redaktorów pism.
W wyniku badań poszerzył się znacznie stan wiedzy o podziemnych strukturach
kierowniczych Solidarności oraz o funkcjonowaniu tzw. drugiego obiegu wydawniczego. Warto
podkreślić, że podczas realizacji tego projektu powstał zespół badaczy Solidarności, który opiera się
głównie na młodym pokoleniu.