rok 2005 - Instytut Studiów Politycznych PAN

Trzecie badanie okazało się szczególnie złożone, bo wymagające skoordynowania dużej
liczby osób z Polski i z zagranicy. Zaowocowało ono opublikowaniem pionierskiego w swym
charakterze Słownika biograficznego Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku. Badaniem i redakcją
słownika kierowali profesorowie Wojciech Roszkowski i Jan Kofman. Jak informują we wstępie do
projektu: „Pomysł powstania dzieła zrodził się z refleksji nad słabą znajomością historii i kultury
sąsiadów z krainy ‘spomiędzy’, jak nazwał ten region Alan Palmer – spomiędzy jednoczącej się
Europy i rosyjskiego trzonu ZSRR. Ignorancja ta była wyraźna nie tylko na Zachodzie, ale może
jeszcze bardziej wśród sąsiadujących narodów regionu”. Redakcja Magazynu Literackiego „Książki”
uznała Słownik za książkę miesiąca w kategorii „historia”.
Autorzy poszczególnych biogramów słownika skupili się głównie na życiorysach polityków,
ale uwzględnili też postacie życia kulturalnego, gdyż ich rola częstokroć była większa w kreowaniu
wizerunku własnego kraju niż tych pierwszych. Niektórzy bohaterowie biogramów przekraczali
granice państwowe (np.: Węgrzy z Siedmiogrodu i Słowacji, Ukraińcy z Galicji, Albańczycy z
Kosowa, Żydzi z różnych krajów i o różnym stopniu asymilacji).
Zdając sobie sprawę z pionierskiego charakteru badań, a także trudności terminologicznych,
chociażby w określeniu pojęcia „Europa Środkowo-Wschodnia”, które podlegało i nadal podlega
różnym interpretacjom, autorzy Słownika przyjęli najszerszą interpretację formuły krajów
„spomiędzy”, która pokrywa się w zasadzie z zasięgiem ustroju komunistycznego po 1945 r. W polu
zainteresowania autorów nie znalazły się zatem Niemcy, Austria, Rosja, Finlandia czy Grecja, ale
włączono do badań te kraje, które po II wojnie światowej były dłużej lub krócej satelitami ZSRR, a
także europejskie republiki radzieckie, różniące się kulturowo od Rosji. Obszar objęty Słownikiem
jest więc niezwykle zróżnicowany pod względem historycznym, społecznym, ekonomicznym,
etnicznym i religijnym, co stanowi o jego specyfice.
Czwarty projekt pn. „Polska jako członek byłego bloku komunistycznego wobec polityki
wschodniej RFN”, pod kierownictwem prof. dr hab. Jerzego Holzera, zrealizował Zakład Studiów
nad Niemcami. Podsumowanie badań stanowiła zorganizowana w Berlinie konferencja „Recepcja
‘Ostpolitik’ RFN i jej następstwa w krajach bloku komunistycznego (Polska, ZSRR, NRD,
Czechosłowacja, Węgry, Rumunia)”. Podstawę do dyskusji stanowiła przygotowana publikacja o tym
samym tytule, wydana wspólnie przez ISP PAN i Fundację im. E. Brosta. Konferencja znalazła wielki
oddźwięk w środowisku polityków i naukowców z Niemiec, co świadczy o nadal żywym
zainteresowaniu tematyką polską wśród naszych sąsiadów zza Odry i uzasadnia celowość
prowadzenia takich badań.
W grupie tej mieszczą się także unikatowe w skali krajowej badania prowadzone przez
grupę pracowników ISP PAN pod kierownictwem dr Radosława Markowskiego, w ramach tzw.
Polskiego Generalnego Studium Wyborczego. Stosowanie modułu CSES (Comparative Study of
Electoral Systems), zalecane przez ICOR (International Committee for Research into Elections and
Representative Democracy), nadają badaniom standard międzynarodowy i deponowane są, tak jak
dane na temat 50 systemów politycznych świata, w Międzynarodowym Archiwum Badań Społecznych
w Center for Political Research, University of Michigan Ann Arbour. Koszty badań pokrywane są
przez Komitet Badań Naukowych i granty europejskie.
Badania prowadzone w Pracowni Badań Wyborczych reprezentują standard światowy i
zapewniają Instytutowi poczesne miejsce wśród europejskich instytucji parających się tą tematyką.
Konferencje
Rangę w środowisku naukowym wyznaczają placówkom organizowane przez nie konferencje
międzynarodowe. Stanowią one okazję do zaprezentowania jej osiągnięć na szerokim forum, a
często stają się także wydarzeniami o randze międzynarodowej. Taki charakter mają konferencje
Zakładu Najnowszej Historii Politycznej, kierowanego przez prof. dr hab. Andrzeja Paczkowskiego.
Tak było też i tym razem. Konferencja na temat „Komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w
Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944-1989” (The Communist Security Apparatus in East-
Central Europe, 1944/45–1989), zorganizowana przez Zakład Najnowszej Historii Politycznej ISP