Nr 38 BELGRAD 2008 - Polonia-serbia.org

pomiędzy nakazami Biblii a moimi zadaniami domowymi zachodzi
sprzeczność i zabraniał mi ich odrabianie. „Nie bedziesz w niedzielę
rozwiązywał żadnych równań (dzień święty trzeba święcić). Obyczaju,
żeby młodemu dla zachęty dać wygrać (np. w szachy), ani w naszym
domu, ani wogóle w ewangelickich domach nie ma”.
Dziadek Andrzej Pech powiadał: „Moje strony to nie jest kraina
fasonu i erotyki, moje strony to jest kraina znaków Bożych, dławionych
namiętności, ewangelickiej pokory”. Duch jasności pokazywał
się i znikał, duch ciemności czaił się w każdym kącie. Babka się
nie żegnała, nie czyniła znaku krzyża, bo u wiślańskich ewangelików
tego nie ma. W kościele nie trzeba klękać. Stary Kubica pilnie chodził
do kościoła, ale często zasypiał w czasie nabożeństwa, zapadał w
bogobojną drzemkę. Babka z całą niezmienną surowością przywracała
go do przytomności. Po jego reakcji „łacno” było poznać „matkowanie”
żonie (matriarchat), że tak jak i my wszyscy jej się boi bardziej
niż Pana na wysokościach. Modlitwy starego Kubicy z racji
jego „mniej więcej” znanego natręctwa językowego były prawdziwie
nieśmieretelne: „Chleba naszego powszedniego, mniej więcej i tamtego,
racz nam dać Panie”...
Nikandowie nie chodzili do kościoła, odprawiali nabożeństwa w
domu. Arcymajster Sztwiernia uważał się za ateistę. Do kościoła w
Wiśle nie chodził, ponieważ na kościelnym witrażu apostoł Paweł
łudząco mu przypominał Lenina. Z tego powodu trzy razy do roku
jeździł do kościoła w Ustroniu. Przewidywał, że zaczną rządzić tym
krajem fundamentaliści religijni.
„Światłych ewangelików, co miewali jasność, że zmuszanie
dziecka do udziału w nabożeństwie protestanckim to jest zbrodnia
przeciwko ludzkości, zawsze było mało (a pośród moich czcigodnych
krewnych i pradziadów nie było ich wogóle). O wątpliwym
sensie obecności małych „dziecek” na nabożeństwach ks. bp Wantuła
mówił:... że kto wie, może jest jednak jakiś sens, bo przeważnie
małe lutry tak drą pyski w świątyni, jakby istotnie bezwiednie
wchłaniane Słowo Boże wyganiało z nich diabła”.
Szkółka niedzielna i nabożeństwo kończyły się o pół do jedenastej
i o tej samej godzinie zaczynał się poranek filnowy w kinie Marzenie
o dwieście, może trzysta kroków oddalonym od Domu Zborowego.
Było to nadprzyrodzone przęsło łączące Biblię z kinem. W
szkółce oprócz księży wykładała katechetka Martecyka, która jak
nikt umiała opowiadać o stworzeniu świata, scenach z Ewangelii, o
Starym Testamencie.
„Rubaszne żarty antyluterskie były u mnie na porządku dziennym”
– zaznacza Jurek Pilch i dodaje, „iż bracia protestanci oczekują,
żebym im dał święty spokój”.
Zborownicy zawsze z osobliwym entuzjazmem śpiewali końcowy
psalm - triumfalna i finalna pieśń nr 816, prawie skoczna melodia,
w Kancjonale Heczki: „Błogosław Panie / okaż zmiłowanie / Ku
nam obróć oblicze swe / Niech nam świeci światło Twe...”
Konfirmacja w kościołach protestanckich jest obrzędem religijnym
o charakterze inicjacji, polegającej na złożeniu wyznania wiary
i oficjalnym przyjęciu do społeczności wiernych; konfirmuje się
młodzież w wieku 13-16 lat 33. Ewangeliczki, w przeciwieństwie do
opalonych katoliczek mają skórę gładką i białą, jak papier kancelaryjny.
Na dziewiczych konfirmantkach łakomego oka się nie kładło.
Powabnych pastorowych się nie bajerowało (= czarowało, okłamywało).
Kroju luterskich stringów się nie analizowało. Pochopne
parafianki nie droczyły się słodko, że nie uklękną bo to po katolicku.
Słowem, ewangeliczek się nie miewało, a pisarz lubiał mieć przy
sobie kobietę, na której widok nawet ewangelikom dech zapiera w
piersiach.
Sporo jest w powieściach Jerzego Pilcha i cytowanych jego felietonach
w publicystyce polskiej rozważań podszytych humorem
na temat my – inni. O „serdeczności” wzajemnych kontaktów czy-
3 Mała Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1974, s. 375
tamy też między wierszami: wiślańska orkiestra dęta wygrywała nawet
katolikowi Magnuskowi (strażak); „typowo katolicka histeria” u
pensionarki; niebezpieczeństwo przeniesienia się ewangelickiej rodziny
do Krakowa, gdzie zamieszka wśród katolików. Jedna z posta-
W kwietniowym numerze “Newsweeku” (nr 15, 13. 04.
2008, W-wa, s. 102) ukazała się krytyka literacka nowego utworu
J. Pilcha Marsz Polonia, pt. „Skutki awarii miksera”, pióra
Leszka Bugajskiego. Zaznacza on, że „proza Jerzego Pilcha wyczerpała
już swoje możliwości /wobec czego/ pisarz podjął próbę
jej odświeżenia – niestety chybioną”. „Jerzy Pilch – pisze dalej
Bugajski – wielokrotnie udowodnił, że jest ironicznym obserwatorem
polskiej rzeczywistości. W jego felietonach pojawiała
się rodzinna Wisła, protestancka tradycja rodzinna (...), a
we wszystkich jego utworach bohater i narrator wyposażony jest
w cechy samego autora. Taka gra z autobiografią była jedną z
przyczyn powodzenia jego prozy, ale też doprowadziła ją do dzisiejszego
kryzysu. W nowej książce język również nie jest pilchowy”.
ci w powieści Tysiąc spokojnych miast – pan Ujejski z Wisły mówi:
„Kościół katolicki to jest kościół elastycznych intelektualistów, a kościół
luterski to jest kościół dogmatycznych doktrynerów”. I dalej:
„To jest nie do pomyślenia, żeby w katolickim kraju garsteczka braci
odłączonych robiła jakiegokolwiek katolika, nawet mnie, w konia.
My niewinni, wyście winni. Było nie robić schizmy”.
„Jako człowiek niewierzący – pisze Pilch – nie przepadam zarówno
za katolikami, jak i za ewangelikami, przy czym za ewangelikami
nie przepadam bardziej. Dlaczego? Bo ich znam. Znam ich lepiej
niż katolików. Jako autor Naturalnej historii ziemi cieszyńskiej
poznałem na wylot luterskie zmory. Luteranie są dogodniejsi do karykaturowania
i śmiechu. Nabijać się w Polsce z katolików: płaska
sztuka. Luterstwo przez swoją egzotykę daje anegdocie dodatkową
– rzekłbym – estetyczną siłę. Poza tym zdaniem agnostyka, w sprawach
wiary i Boga luteranie mają więcej racji od katolików. A kto
ma więcej racji, jest bardziej komiczny. Stara prawda”.
O Hebrajczykach pan Trąba mówi tak: „Żydzi, po wielorakim
rozwijaniu się w swym żydostwie, nawracają się. Przechodzą na katolicyzm,
następnie niechybnie zbrzydziwszy sobie Rzym, przechodzą
na naszą luterską wiarę” 4 . Trzeba ich ewangelizować, iż być lutrem
w Polsce oznacza być jeszcze subtelniejszy, choć nas lutrów
kiedyś w Polsce nie było, a obecnie nie ma nas także. Dowcipy żydowskie
i antyżydowskie nie śmieszą.
Baptyści, zwłaszcza gdy przychodziły wielkie święta, sprawiali
wrażenie kompletnie pogubionych w swoim innowiernym nieszczęściu.
Do wieczerzy wigilijnej zasiadali o bezbożnie wczesnej porze,
jeszcze w biały dzień, nie łamali się opłatkiem, nie dawali sobie prezentów,
nie jedli ryb. Mieli wprawdzie wśród wigilijnych dań kapustę
i białą bułkę z mlekiem, ale to wszystko było za mało 5 .
Kalwina (pogromcę katoliczek) gubi pochopna wymiana spojrzeń
z pewną katoliczką, lub runięcie w ramiona ponętnych papistek.
„W takiej miłości nie można odnaleźć sens życia i małżeństwo mieszane
to jest jak ogień i woda” – mówił kościelny Messerschmidt.
* * *
Po zakończeniu lektury i ściągnięciu mistrzowskich tekstów Jerzego
Pilcha otrzymałem jeszcze jedną książkę jego pióra: Pociąg do
życia wiecznego, Warszawa 2007. Zawiera ona felietony. Niektóre z
nich w swoim czasie przeczytałem w warszawskiej „Polityce”.
Z przyjemnością przeczytał i streścił prof. Dušan Drljača
4 tamże, s. 174
5 tamże, s. 69
9