29.12.2012 Views

HIV AND AIDS - Joburg

HIV AND AIDS - Joburg

HIV AND AIDS - Joburg

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

DISEMBA 2000 – JUNI 2003<br />

UKUPHATHA NGENDLELA, INTUTHUKO KANYE NOKUHLINZEKA NGEMISEBENZI:<br />

IDOLOBHAKAZI ELISEZINGENI LOMHLABA LASE-AFRIKA<br />

�<br />

UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU<br />

WEMEYA YEDOLOBHA<br />

ISETHULO<br />

Lombiko wamaphakathi nethemu ukhumbula labo<br />

abadlula ngesibhicongo saseEllis Park kanye<br />

namakhansela nabasebenzi asebesishiyile<br />

emhlabeni futhi uphinde uqhakambise amaqhaza<br />

abalulekile abanjwa nguntata Walter Sisulu<br />

noDkt. Beyers Naude ekuqinisekiseni ukwakhiwa<br />

kweningizimu Afrika ekhululekile, engenabu-<br />

hlanga neyentando yeningi.


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

4<br />

OKUPHAKATHI<br />

� ISINGENISO 5<br />

Isu I<strong>Joburg</strong> 2030 kanye nemisebenzi eyizingqala zemeya 6<br />

Ukusetshenzwa kwesu kanye nezingqala zemeya 8<br />

Ukuphatha ngendlela 8<br />

Intuthuko yezomnotho nokwakhiwa kwamathuba emisebenzi 8<br />

Ukuvuselelwa kwenkaba yedolobhakazi 8<br />

Ukuphepha komphakathi 8<br />

Ubuqabavu bokuhlinzeka ngemisebenzi 8<br />

Isandulela-ngculazi/ingculazi (I<strong>HIV</strong>/I-<strong>AIDS</strong>) 8<br />

UKUPHATHA NGENDLELA 9<br />

Ukuphatha ngokwepolitiki 10<br />

Ukuphathwa kwedolobhakazi 13<br />

Izimali nesabelo sazo 16<br />

Isiphetho 18<br />

INTUTHUKO YEZOMNOTHO NOKWAKHIWA KWAMATHUBA EMISEBENZI 19<br />

I<strong>Joburg</strong> 2030 21<br />

Ukukhulisa umnotho wendawo 22<br />

Isiphetho 24<br />

UKUVUSELELWA KWENKABA YEDOLOBHAKAZI 25<br />

Ukuvuselelwa kwenkaba yedolobhakazi 26<br />

Izinhlelo zokuvuselela inkaba yedolobhakazi ngokwezindawo 27<br />

Isiphetho 29<br />

UKUPHEPHA KOMPHAKATHI 30<br />

Ukulwa nobugebengu 30<br />

Ukukwazi ukubhekana kangcono nezimo eziphuthumayo 32<br />

Isiphetho 33<br />

UBUQABAVU BOKUHLINZEKA NGEMISEBENZI, UKUNAKEKELWA KWAMA-<br />

KHASIMENDE KANYE NOMGOMO WEBATHO PELE<br />

34<br />

Ukuthuthukisa ukuhlinzeka ngemisebenzi 34<br />

Ukunakekelwa kwamakhasimende 39<br />

Ukwenza imisebenzi ifinyeleleke kwabahluphekayo 40<br />

Isiphetho 40<br />

IS<strong>AND</strong>ULELA-NGCULAZI/INGCULAZI (I<strong>HIV</strong>/I-<strong>AIDS</strong>) 41<br />

‘Masibumbane’ silwe ne-Aids 42<br />

Isiphetho 44<br />

ISIPHETHO 45


� N<br />

ISINGENISO<br />

gesikhathi sokhetho lomasipala<br />

lukaDisemba 2000, izakhamizi<br />

zaseGoli zanxenxa izinhlangano ezazikhankasele<br />

ukhetho ukuba zehlise<br />

ubuphofu, izifo, ukweswelakala kwezindlu<br />

kanye nokweswelakala kwemisebenzi<br />

kanye nokwakha ikusasa lapho bonke<br />

beyothokozela inkululeko, amathuba<br />

alinganayo, ubugwili kanye nesithunzi<br />

sobuntu. I-African National Congress<br />

(ANC) – iqembu elikhulu – lakhethelwa<br />

ukuphatha ngegunya lokwenza ngcono<br />

ukuhlinzekwa kwemisebenzi yomphakathi,<br />

ukuphatha ngendlela, ukwehlisa ubuphofu<br />

kanye nokuthuthukiswa komnotho. IMeya<br />

yeDolobha kanye neKomidi leMeya<br />

elinamalungu ayishumi, babe sebeqokwa<br />

ukuba bahole futhi baqinisekise ukuthi<br />

leligunya lisebenze.<br />

Sekwedlule iminyaka emibili nengxenye<br />

selokhu kwabanjwa ukhetho ngo-2000 –<br />

leli yimaphakathi lethemu yeminyaka<br />

emihlanu yokuphatha ebekiwe. Inhloso<br />

5


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

IMeya yeDolobha: uKhansela Amos Masondo<br />

yaloMbiko wamaPhakathi neThemu<br />

ngukubuyekeza inqubekelaphambili<br />

esiyenziwe yiMeya yeDolobha neKomidi<br />

leMeya. Umbiko uphinde ube yindlela<br />

yokuba umphakathi wazi ngokusebenza<br />

kwabaholi kanye nokwesekela<br />

ukuphathwa okuvulelekile kwedolobha.<br />

Indikimba yombiko ithi: Disemba 2000 –<br />

Juni 2003: Ukuphatha Ngendlela,<br />

Intuthuko kanye Nokuhlinzeka Ngemisebenzi:<br />

Idolobhakazi elisenzingeni<br />

lomhlaba lase-Afrika. Uqonde ukuveza<br />

ukubaluleka kokuphatha ngendlela,<br />

intuthuko yomphakathi neyomnotho<br />

6<br />

kanye nokuhlinzekwa kwemisebenzi<br />

ekufezeni umbono wedolobhakazi<br />

elisezingeni lomhlaba lase-Afrika.<br />

ISU IJOBURG 2030 KANYE NEMI-<br />

SEBENZI EYIZINGQALA ZEMEYA<br />

Eminyakeni engu-117 yobukhona, iGoli<br />

seliguquke ngokushesha lisuka ekubeni<br />

yisizinda sokusebenza ngegolide ekubeni<br />

yindawo ehamba phambili yamabhizinisi.<br />

Njengoba liseGauteng liyisizinda esibalulekile<br />

sezimali, imisebenzi yamabhizinisi<br />

kanye nobuchwepheshe bolwazi nezokuxhumana.<br />

Liyingqalabutho kwingqalasizinda<br />

yezwe lonke kwezemigwaqo, uloliwe<br />

kanye nezomoya njengoba inezikhungo<br />

ezifana nesikhumulo samakhonteyina<br />

esiseCity Deep kanye nesikhumulo<br />

sezindiza samazwe ngamazwe saseGoli.<br />

Abantu balelidolobhakazi abayizigidi<br />

ezingu-2,8, bakhiqiza ingxenye engamaphesenti<br />

angu-16 omnotho weNingizimu<br />

Afrika. Linengqalasizinda esezingeni<br />

lomhlaba kwezokuthutha, kwezemigwaqo,<br />

ezokuxhumana ngezocingo kanye<br />

nezezimboni. Igoli yidolobhakazi eliphilayo,<br />

eliyingxubevange nakwezamasiko.<br />

Ngaso leso sikhathi, lelidolobhakazi<br />

libhekene nezinselelo ezinkulu: ukuphepha<br />

nokuvikeleka; ukweswelakala kwemisebenzi<br />

nokukhula komnotho; imiphumela<br />

ye<strong>HIV</strong>/Aids emphakathini nasemnothweni;


ukungalingani emphakathini; ukuqhubeka<br />

kokweswelakala kwamakhono; kanye<br />

nesidingo sokuqinisekisa ukuhlinzekwa<br />

kwemisebenzi yezinga eliphezulu<br />

kubobonke yamanzi, ukukhucululwa<br />

kwendle, ugesi, izindlu, ukunakekela<br />

kwezempilo, ezemfundo kanye nentuthuko<br />

yomphakathi.<br />

Ngokumiselwa phezu kwalokukuqina<br />

kanye nezinselele, iDolobhakazi laseGoli<br />

lamisela isu i<strong>Joburg</strong> 2030. Lelisu likhomba<br />

ukuthi umbono wokuguqulwa kweGoli<br />

libe yidolobhakazi elisezingeni lomhlaba<br />

lase-Afrika udinga ukubhekelelwa ngecebo<br />

lesikhathi esibanzi:<br />

“Ngo-2030 iGoli liyobe liyidolobhakazi<br />

elisezingeni lomhlaba elinokuhlinzekwa<br />

kwemisebenzi okuphambili okungafaniswa<br />

nokuphambili emhlabeni.<br />

Umnotho walo kanye nabasebenzi balo<br />

bayogxila emkhakheni wemisebenzi<br />

kanti liyobe libheke kakhulu ngaphandle<br />

ngendlela yokuthi umnotho wedolobhakazi<br />

uyobe usebenza ezingeni<br />

lomhlaba wonke. Ukukhula okunamandla<br />

komnotho okuyobangelwa<br />

yindlela yokusebenza ngokuncintisana<br />

komnotho kuyokwandisa izimali<br />

ezingenayo zedolobhakazi, izinzuzo<br />

zabamabhizinisi abazimele kanye<br />

nezimali ezingenayo zomuntu ngamunye<br />

ngendlela yokuthi izinga<br />

lokuphila kanye nekhwalithi yempilo<br />

yazozonke izakhamuzi zedolobhakazi<br />

liyokhula ngendlela eqhubekayo”.<br />

Ngokwalomhlahlandlela iziNgqala zeMeya<br />

eziyisithupha zamenyezelwa, ukukhombisa<br />

ukuthi idolobhakazi lizothuthukiswa<br />

kanjani futhi libuswe kanjani esikhathini<br />

seminyaka emihlanu ebekiwe. Izingqala<br />

yilezi:<br />

� Ukuphatha ngendlela<br />

� Ukuthuthukiswa komnotho nokwakhiwa<br />

kwamathuba emisebenzi<br />

� Ukuvuselelwa kwenkaba yedolobhakazi<br />

� Ukuphepha komphakathi<br />

� Ubuqabavu bokuhlinzeka ngemisebenzi,<br />

ukunakekelwa kwamakhasimende,<br />

iBatho Pele<br />

� Isandulela-ngculazi/Ingculazi (I<strong>HIV</strong>/I-<br />

Aids)<br />

7


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

UKUSETSHENZWA KWESU KANYE<br />

NEZINGQALA ZEMEYA<br />

Idolobhakazi selithathe amagxathu abonakalayo<br />

kuzozonke izingqala ezibekiwe:<br />

UKUPHATHA NGENDLELA<br />

Izinhlelo ezintsha ezimisiwe zepolitiki zivumela<br />

ukuba ubuholi buqine futhi buzinze.<br />

Izinhlaka sezivuthiwe ukuvula indlela<br />

yokuba imisebenzi iphakelwe ngokusheshayo<br />

futhi kuqhubekele phambili.<br />

INTUTHUKO YOMNOTHO NOKWA-<br />

KHIWA KWAMATHUBA EMISEBENZI<br />

Idolobhakazi seliqhamuke futhi laqalisa<br />

ngokusebenza kwesu i<strong>Joburg</strong> 2030. Leli su<br />

elihleliwe selibeke futhi lizoqhubeka<br />

nokugcina lelidolobhakazi lisokhondweni<br />

olunamandla lwentuthuko.<br />

UKUVUSELELWA KWENKABA YEDO-<br />

LOBHAKAZI<br />

Kunenqubekelaphambili eyiyo futhi<br />

ebonakalayo ekuhlangabezaneni nezinkinga<br />

zobugebengu, ukungcola kanye<br />

nokuphupha. Lokhu kunconywa kakhulu<br />

yilabo abaneqhaza elikhulu kuleli dolobhakazi.<br />

UKUPHEPHA KOMPHAKATHI<br />

Eminye imihlomulo esiyenziwe ukuhlangabezana<br />

naloludaba yilena: ukumiselwa<br />

koMnyango wamaPhoyisa kaMasipala<br />

waseGoli, ukuhlanganyela kwezinhlaka<br />

8<br />

ezahlukene ekuvimbeleni ubugebengu,<br />

ukufakelwa okuqhubekayo kwamakhamera<br />

okuqapha, imithetho yedolobhakazi<br />

eqinisiwe kanye nokumiselwa<br />

kwenkantolo kamasipala okuzokwenzeka<br />

khona maduze nje.<br />

UBUQABAVU BOKUHLINZEKA NGEMI-<br />

SEBENZI<br />

Idolobhakazi laseGoli liyazidla ngempumelelo<br />

enkulu esiyenziwe. Selenze ngcono<br />

ukutholakala kwezindlu, amanzi, ukukhucululwa<br />

kwendle, ugesi, ukususwa<br />

kodoti, ezemidlalo nokungcebeleka,<br />

imitapo yezincwadi, ukunakekela ngezempilo,<br />

imigwaqo, amapaki kanye neminye<br />

imisebenzi. Idolobhakazi selizibophezele<br />

ukwenza ngcono ukusizwa<br />

kwamakhasimende kanye nasekugqugquzeleni<br />

umqondo wokubeka phambili<br />

umphakathi iBatho Pele.<br />

IS<strong>AND</strong>ULELA-NGCULAZI/INGCULAZI<br />

(I<strong>HIV</strong>/I-<strong>AIDS</strong>)<br />

Lolu bhubhane lubhekelelwe kakhulu.<br />

Ngaphezu kokumiselwa koMkhandlu<br />

waseGoli we-Aids ziningi izinhlelo esezimiselwe.<br />

Iningi lalezi zinhlelo lisebenza<br />

ngokubambisana noMnyango wezeMpilo<br />

waseGauteng kanye nezinye izinhlangano<br />

ezingekho ngaphansi kukaHulumeni.<br />

Yonke lemi zamo kuqondwe ngayo<br />

ukuvimbela, ukugqugquzela umphakathi<br />

kanye nezinhlelo zezindawo zokusebenza<br />

ekulweni ne-Aids. �


� U<br />

UKUPHATHA NGENDLELA<br />

hulumeni osebenza ngendlela weyame<br />

ebuholini obuqinile bezepolitiki.<br />

Kusho ukuthatha izinqumo eziyizo<br />

ukuhlangabezana nezidingo zamanje<br />

nokuhlelela ikusasa, ukumisela ukuphatha<br />

okuyikho, ukuqinisekisa ukuthi abaholi<br />

bayaphendula ngokusebenza kwabo kanye<br />

nentando yeningi, kanye nokusebenzisa<br />

izimali namafa edolobhakazi ngokuyikho<br />

nangokuhlanipha. Ukuphatha ngendlela<br />

kungaphezulu kukahulumeni omuhle nje.<br />

Ukuphatha ngendlela kusho ukwakha<br />

ubudlelwano obuvulekile nezakhamuzi<br />

zendawo, amabhizinisi kanye namaqembu<br />

omphakathi. Kumayelana nokukhulumisana<br />

nokuhlanganyela nabantu ezinqumeni<br />

kanye nezinhlelo ezithinta izimpilo<br />

zabo. Ubukhona bezinhlaka eziqhubekayo<br />

neziphendulayo emiphakathini nangokwezepolitiki<br />

yinto ebalulekile ekuphatheni<br />

ngendlela<br />

IGoli linomlando omude neliziqhenyayo<br />

ngawo wokuviviswa komphakathi noku-<br />

9


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

IMeya yeDolobha namalungu eKomidi leMeya<br />

emhlanganweni nezithunywa zomphakathi<br />

endaweni eyimikhukhu<br />

bamba iqhaza. Kunesifiso sokuqhubeka<br />

nalelo siko, idolobhakazi lifuna ukuhlanganyela<br />

nezakhamuzi zendawo nabamabhizinisi<br />

ekunqumeni ukuthi luhlobo luni<br />

lwedolobhakazi abafuna ukuhlala kulo<br />

nanokuthi bazokwenza kanjani lokho.<br />

Idolobhakazi lifuna ukugqugquzela<br />

isikompilo lokuphatha ngendlela okuzinze<br />

emlandweni womphakathi nokufanelene<br />

nekamuva lomphakathi, lepolitiki kanye<br />

nezomnotho.<br />

UKUPHATHA NGOKWEPOLITIKI<br />

Kusukela ngokhetho lwasekhaya lango-<br />

Disemba 2000, iDolobhakazi libuswa<br />

nguMkhandlu kaMasipala owakhiwe<br />

ngamakhansela angu-217 akhethiwe.<br />

Isizinda sokwenziwa kwezinqumo zepolitiki<br />

eMkhandlwini yiKomidi leMeya elisihlalo<br />

walo yiyo iMeya yeDolobha .<br />

IMeya yeDolobha imiselwe ukuba ikhombe<br />

bese ihlela izidingo ngqangi zikamasipala<br />

kanye nokwakha amasu nezinhlelo<br />

zokuhlangabezana nalezo zidingo. Imisela<br />

10<br />

imigomo yezokuphatha bese ihlola<br />

inqubekelaphambili ekuhlangabezaneni<br />

nayo. IMeya yeDolobha kufanele iqinisekise<br />

ukuthi izimali zedolobhakazi<br />

ziphethwe ngokuyikho futhi idolobhakazi<br />

liyabika futhi liphendule kwizakhamuzi<br />

zalo.<br />

Ububanzi bemisebenzi yoMkhandlu<br />

buhlanganisa imisebenzi eminingi njengokunakekela<br />

ngezempilo, ugesi, amanzi<br />

nokukhuculula indle, imigwaqo, ezezindlu,<br />

ukuhlela kanye nentuthuko yomnotho.<br />

Ilungu ngalinye leKomidi leMeya lingusihlalo<br />

wekomidi (elibizwa ngokuthi<br />

yikomidi leSigaba 80), elibhekene nomsebenzi<br />

owodwa kamasipala. Lama komidi<br />

anokuqonda okujulile ngomsebenzi ababhekene<br />

nawo kanti banakekela kakhulu<br />

amaphuzu aphathelene nalowo msebenzi.<br />

Amakomidi eSigaba 80 ahlanganiswe<br />

ndawonye aba ngamathimba emisebenzi<br />

ehambelanayo. Lokhu kuvumela iKomidi<br />

leMeya ukuba libheke izinqubomgomo<br />

nezinhlelo zedolobhakazi ngendlela<br />

ehlangene. Ngokwesibonelo, elinye<br />

lamathimba emeya libhekene nezezindlu<br />

nengqalasizinda. Ngenxa yokuthi ezezindlu<br />

nengqalasizinda zihlanganisiwe, kuba lula<br />

ukubhekela izidingo zengqalasizinda<br />

(njengokufakelwa kwamanzi nogesi) uma<br />

kucutshungulwa udaba lokuqalisa<br />

izindawo ezintsha zokuhlala.<br />

Sekumiswe amakomidi eSigaba 79 ayisikhombisa<br />

ukuqinisekisa ukuthi idolo-


hakazi liyachaza futhi liphendule futhi<br />

lisebenza ngokuvulekile nobuqotho.<br />

Ikomidi leNkambo eyiyo, ngokwesibonelo,<br />

lamiselwa ukuhlola nokuphatha ukuvezwa<br />

kwamagugu ezimali amakhansela kanye<br />

nokuqinisekisa ukwethembeka nokuvimbela<br />

inkohlakalo.<br />

Idolobhakazi seliphinde lamisela amakomidi<br />

amawadi angu-109 ukusondeza<br />

uhulumeni kubantu. Osihlalo bamakomidi<br />

amawadi ngamakhansela akhethiwe kanti<br />

amalungu awo yizithunywa zendawo.<br />

Lamakomidi avumela izakhamuzi ukuba<br />

zibe nezwi ezinhlelweni zokuhlela nesabelo<br />

AMAKOMIDI ESIGABA 79<br />

� AMATHENDA<br />

� ELOKU CUBUNGULA AMA-<br />

BHUKU<br />

� ELENKABA YEDOLOBHA<br />

� ISIGUNGU ESIPHETHE<br />

� ELOKUZIPHATHA NGE-<br />

NDLELA<br />

� ELEMIGOMO<br />

� ELOKUJEZISA<br />

Izinhlaka zokuphatha zepolitiki<br />

UMKH<strong>AND</strong>LU<br />

IKOMIDI<br />

LEMEYA<br />

sezimali kanye nokuveza amaphuzu<br />

ayizikhalo zendawo. Amakomidi amawadi<br />

ngakho-ke avulela ukuxhumana phakathi<br />

kwabaphathi bedolobhakazi kanye<br />

nezakhamuzi zendawo. Idolobhakazi<br />

liyithathela phezulu imibono, izikhalazo<br />

kanye nemifakela yamakomidi amawadi<br />

kanti iMeya yeDolobha yona ngokwayo<br />

seyihlangane okungenani izikhathi<br />

ezintathu namakomidi amawadi selokhu<br />

amiselwa eminyakeni emibili eyedlule.<br />

Zonke izinhlaka ezithatha izinqumo<br />

zepolitiki zizibophezele ekubonisaneni<br />

nomphakathi kanye namaqembu abama-<br />

AMAKOMIDI ESIGABA 80<br />

� ELEZINDLU<br />

� ELEZEMPILO<br />

� ELEZINKAMPANI ZIKAMASIPALA<br />

� ELEZINHLAKA ZIKAMASIPALA<br />

� ELOKUPHEPHA KOMPHAKATHI<br />

� ELEZIMALI NENTUTHUKO<br />

YOMNOTHO<br />

� ELOKUHLELA INTUTHUKO,<br />

EZOKUTHUTHA NEZEMVELO<br />

� ELEZENKABA YEDOLOBHA<br />

� ELEZENTUTHUKO YOMPHAKATHI<br />

� ELEZOKUPHATHA KUMASIPALA<br />

IKOMIDI ELINCANE<br />

LENTUTHUKO<br />

YESINTU<br />

IKOMIDI ELINCANE<br />

LENTUTHUKO<br />

IKOMIDI ELINCANE<br />

LEZEZINDLU<br />

NENGQALASIZINDA<br />

IKOMIDI ELINCANE<br />

– LABANEZABELO<br />

11


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

bhizinisi ngeziphakamiso ezibathintayo<br />

kanye nokugqugquzela ukuba umphakathi<br />

ubambe iqhaza ezindabeni zokuphatha<br />

zasekhaya. Idolobhakazi likholelwa<br />

ekutheni ukubamba iqhaza okuyikho<br />

komphakathi kuholela ekutheni uhulumeni<br />

wasekhaya abuzwe futhi aphendule bese<br />

kuzinzisa nentando yeningi ezingeni<br />

lasekhaya.<br />

NgoMashi 2002, idolobhakazi lavumela<br />

inqubomgomo yokubamba iqhaza<br />

komphakathi. Lenqubomgomo iyalela<br />

izikhulu zikamasipala kanye namakhansela<br />

ukuba baqhube umsebenzi wabo ngendlela<br />

evulelekile, esobala, eqotho,<br />

enokungenzeleli futhi ethembekile.<br />

Ngokuqhubezela phambili ukusebenza<br />

okuvulelekile kukahulumeni, idolobhakazi<br />

livulela yonke imihlangano yoMkhandlu<br />

kanye namakomidi emphakathini.<br />

IMeya yeDolobha igqugquzela uhulumeni<br />

obuzwayo aphendule futhi abantu<br />

IMeya yeDolobha noMongameli Thabo Mbeki<br />

12<br />

abakwazi ukubamba iqhaza kuwo,<br />

ngezindlela eziningi. Ubika minyaka yonke<br />

ngokubandakanyeka kwemiphakathi<br />

nezinhlangano zomphakathi ezindabeni<br />

zikamasipala. Selokhu yathatha isikhundla,<br />

iMeya yeDolobha seyethule imibiko emibili<br />

ngokubandakanyeka komphakathi eGoli,<br />

yomibili ekhomba ukuthi idolobhakazi<br />

lithintana kabanzi futhi liyayithatha<br />

imibono yalabo abathintekayo uma<br />

kwenziwa izinqumo.<br />

Ikomidi leMeya liyaye lihlangane<br />

ngokuvamile nezithunywa zomphakathi<br />

kanye nalabo abathinteka ezindabeni<br />

ezithile. IMeya yeDolobha yenza yonke<br />

imizamo ukuvakashela izindawo ezehlukene<br />

zedolobhakazi, ibheka izimo<br />

emazingeni aphansi iphinde ihlangane<br />

namaqembu omphakathi. Ngo-2002<br />

imihlangano yabanjelwa e-Alexandra,<br />

Diepkloof, Orange Farm, Jabulani, Roodepoort,<br />

Midrand, Johannesburg South<br />

kanye nasenkabeni yedolobhakazi.<br />

Esinye isinyathelo idolobhakazi eselisithathile<br />

ukuthuthukisa ukubamba iqhaza<br />

komphakathi ngukumiselwa kweJohannesburg<br />

Stakeholders’ Forum (JSF). I-JSF<br />

ngumhlangano waminyaka yonke lapho<br />

osopolitiki abamnkantshubomvu kanye<br />

nezikhulu zikamasipala bexoxa ngokuphathwa<br />

kwedolobhakazi nezithunywa<br />

zamakomidi amawadi, izinhlaka zomphakathi,<br />

izinhlangano zabasebenzi, izinhlaka<br />

zezemfundo, ososeshini bezakhamuzi<br />

nabakhokhi bezintela, iminyango kahulu-


meni, izinhlangano ezingekho ngaphansi<br />

kukahulumeni (NGOs), izinhlangano<br />

ezizinze emiphakathini (CBOs), izinhlaka<br />

zezenkolo kanye nabezindaba. Idolobhakazi<br />

selibambe imihlangano emibili ebe<br />

yimpumelelo yeJSF, owokuqala waba ngo-<br />

2002 kanti owesibili ngu-2003. Yomibili<br />

lemihlangano yayihanjelwe ngamakhulu<br />

ezithunywa zalabo abathintekayo kanti<br />

waholela ekubeni kushiyelwane imibono<br />

phakathi kwedolobhakazi kanye nalabo<br />

abathintekayo.<br />

Miningi eminye imizila esivuliwe ukuze<br />

umphakathi ubambe iqhaza. Uhlelo<br />

lokuphathwa kwezikhalazo ezibhalwe<br />

phansi luqinisekisa ukuthi noma yiluphi<br />

uhlu lwezikhalazo olulethwa kwidolobhakazi<br />

luthola ukubhekelwa ngokuyikho.<br />

Izikhulu ziphoqelekile ukubika kubantu<br />

noma ezinhlanganweni mayelana nohlu<br />

lwezi khalazo zabo. NgoMeyi 2003<br />

idolobhakazi bese lithole izinhla zezikhalazo<br />

ezingu-149.<br />

Uhlelo lokufinyelela emiphakathini ekude<br />

nalo seluqalisiwe kanti luqinisekisa ukuthi<br />

umphakathi uyathintwa mayelana neSu<br />

oluHlangene lokuThuthukisa, isabelo<br />

sezimali salo, iziphakamiso sezinkokhelo<br />

kanye namanye amaphuzu amayelana<br />

nokuphathwa kwedolobhakazi. Izinhlaka<br />

zepolitiki zeGoli zaziwa kakhulu ngokuba<br />

yizingqalabutho nokusebenza ngendlela<br />

kanye nokuvumela ubuholi bepolitiki<br />

obuqinile nobuphendulayo ngokusebenza<br />

kwabo. Idolobhakazi selikubonisile ukuzibophezela<br />

kwalo ekubambeni iqhaza<br />

komphakathi. Selimise izinhlelo ezivumela<br />

izakhamuzi, abamabhizinisi kanye nezinhlangano<br />

zomphakathi ukubamba iqhaza<br />

ezindabeni zedolobhakazi. Sekumiselwe<br />

nezinhlelo zokwakha amakhono abaholi<br />

bezepolitiki kanye nezithunywa zomphakathi<br />

kwezokuphatha ngendlela.<br />

UKUPHATHWA KWEDOLOBHAKAZI<br />

IGoli liyaziwa njengomholi ekuguqulweni<br />

kohulumeni basekhaya kanti seliyihalanjonjo<br />

ezindleleni zokuhlela kabusha<br />

ukuphathwa kwenhlangano. Eminyakeni<br />

emihlanu edlule idolobhakazi labe lisenkingeni<br />

yezimali. Ezokuphathwa kwalo zabe<br />

ziyinhlakanhlaka, abasebenzi babephelelwe<br />

wukuzimisele, ukunakekelwa kwamakhasimende<br />

kwabe kuntekenteke kanti<br />

ukuphakelwa kwemisebenzi kwakungenakuqhubeka.<br />

Ekuthombululeni lezi<br />

zinkinga, idolobhakazi laqala uhlelo<br />

olunzulu lokuhlela kabusha ezokuphatha.<br />

Umphumela walokhu kube ngukuthi<br />

idolobhakazi libuyele esimweni esihle<br />

13


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

sezimali, ukuphakela ngemisebenzi<br />

sekusebenza ngokuyikho futhi kuyaqhubeka<br />

kanti amakhasimende aphathwa<br />

ngenhlonipho ewafanele.<br />

Ezokuphathwa kwedolobhakazi sezihlelwe<br />

kabusha zaphathwa endaweni eyodwa,<br />

kwamiselwa izifunda zokuphatha eziyishumi<br />

nanye, kwamiselwa izinkampani<br />

14<br />

Amayuthilithi<br />

Pikitup<br />

Johannesburg Water<br />

City Power<br />

Ama-ejensi<br />

Johannesburg Roads Agency<br />

City Parks<br />

Johannesburg Development<br />

Agency<br />

Izinhlaka eseziyinkampani<br />

Johannesburg Zoo<br />

Metrobus<br />

Johannesburg Property Company<br />

Fresh Produce Market<br />

Civic Theatre<br />

Metro Trading Company<br />

Izinhlaka zemisebenzi nokuphatha<br />

UMKH<strong>AND</strong>LU<br />

(Usihlalo: Usomlomo)<br />

IMEYA YEDOLOBHA<br />

NEKOMIDI LEMEYA<br />

IMenja yeDolobhakazi<br />

Ukuphathwa kwezinkontileka<br />

Isikhulu esiyiNhloko yezokuPhatha<br />

Intuthuko kwezeziMali noMnotho<br />

Imisebenzi yezinkampani<br />

Ukuhlelela iNtuthuko<br />

Ezokuthutha nezeMvelo<br />

eziyishumi nambili ezehlukile ezaziwa<br />

ngamayuthilithi, ama-ejensi kanye nezinhlaka<br />

ezisazinkampani.<br />

Ezokuphathwa ezingumnyombo zinezinhlobo<br />

ezintathu zeminyango. Okokuqala,<br />

kuneminyango ebhekene ngqo nokuphakelwa<br />

kwemisebenzi kubasebenzisi, njengowokuhlelela<br />

intuthuko, owezimali,<br />

Central Departments<br />

Johannesburg Metropolitan Police<br />

Department<br />

Emergency Management Services<br />

Arts, Culture and Heritage<br />

Housing<br />

Health<br />

Social Development<br />

Izifunda ezingu 11<br />

Esempilo<br />

Ezemisebenzi yomphakathi<br />

Ezezindlu<br />

Ezemitapo yeziNcwadi<br />

Ezemidlalo nezokuNgcebeleka


amaphoyisa kamasipala kanye nowokuphathwa<br />

kwezimo eziphuthumayo.<br />

Okwesibili, kuneminyango enikezela<br />

ngemisebenzi yangaphakathi yokuxhasa<br />

ezokuphathwa njengomnyango wokuthuthukisa<br />

abasebenzi. Okokugcina kuneminyango<br />

emisela imihlahlandlela bese ihlola<br />

ukusebenza kwezinye izinhlaka zokusebenza,<br />

ngokwesibonelo umnyango<br />

omkhulu wezempilo, umisela inqubomgomo<br />

yokukhomba ukusebenza<br />

kwezikhulu ezizinze emahhovisi ezifunda<br />

kanye nasemitholampilo. Lokhu kuqinisekisa<br />

ukuthi umsebenzi owenziwayo<br />

uqondiswa yizingqala zedolobhakazi lonke<br />

kwezempilo nanokuthi inqubekelaphambili<br />

ekufinyeleleni emigomeni<br />

ebekiwe iyahlolwa icutshungulwe.<br />

Idolobhakazi selimise izinkampani ezahlukene<br />

ukuphakela ngemisebenzi ethile.<br />

Amayuthilithi anikezela ngemisebenzi<br />

yamanzi nokukhuculula indle (<strong>Joburg</strong> Water),<br />

ugesi (City Power), kanye nokuthutha<br />

imfucuza (Pikitup). Ama-ejensi abhekene<br />

nemigwaqo namanzi ezikhukhula (Johannesburg<br />

Roads Agency), amapaki namangcwaba<br />

(City Parks) kanye nokuthuthukiswa<br />

kwezindawo zomnotho (Johannesburg<br />

Development Agency).<br />

Izinhlaka ezisebenza sazinkampani<br />

zihlanganisa iJohannesburg Zoo, Johannesburg<br />

Civic Theatre, Metrobus, Johannesburg<br />

Fresh Produce Market, Johannesburg<br />

Property Company kanye neMetropolitan<br />

Trading Company.<br />

AmaHhovisi Esifunda 4 ethunzini leSentech<br />

Tower<br />

Lezi zinkampani ziphethwe yidolobhakazi<br />

kanti ziphendula kulo idolobhakazi.<br />

Ukumiselwa kwezinkampani ezahlukene<br />

ngekwemisebenzi eyahlukene kusho<br />

ukuthi ongoti baphethe umsebenzi<br />

ngamunye. Ezokuphathwa ezingumnyombo<br />

yizo ezixoxisana ngezinkontileka<br />

nenkampani ngayinye. Lezo zinkontileka<br />

zimisela imigomo yokusebenza kanti ihlale<br />

ihlolwa njalo nje. Idolobhakazi ngakho-ke<br />

liyakwazi ukuqinisekisa ukuthi umsebenzi<br />

ngamunye uphakelwa ngamazinga<br />

amisiwe futhi likwazi ukuthatha izinyathelo<br />

uma imigomo kungafinyelelwa kuyo.<br />

Idolobhakazi selihlele lamisela ukusebenza<br />

indlela yokuhlola ukusebenza kanti yenza<br />

15


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

kube lula ukumisela imigomo bese<br />

kuhlolwa inqubekelaphambili njalo nje.<br />

Ezokuphatha ziphinde zihlanganise<br />

nezokuphathwa ezifundeni eziyishumi<br />

nanye. Ezokuphathwa ezifundeni zisondeza<br />

imisebenzi yomphakathi kubantu.<br />

Ezokuphathwa zezifunda zibhekene ngqo<br />

nokuphakelwa kwemisebenzi ngqangi<br />

yokunakekela ngezempilo, imisebenzi<br />

yomphakathi, ezezindlu, izikhungo<br />

zemitapo yezincwadi kanye nezemidlalo<br />

nokungcebeleka. Ziphinde ziphathe<br />

nezikhungo zemiphakathi ukuqinisekisa<br />

ukuthi umphakathi uyaluthola ulwazi<br />

nokuphendula imibuzo yamakhasimende.<br />

Idolobhazi lenza yonke imizamo yokuqinisekisa<br />

ubudlelwano obuhle nabasebenzi<br />

ngesikhathi kumiselwa uhlelo olusha<br />

lezokuphatha. Bonke abasebenzi baqinisekiswa<br />

ngemisebenzi yabo iminyaka<br />

emithathu, kungakhathaleki ukuthi<br />

bayaqhubeka yini nokusebenzela ezokuphatha<br />

ezintsha noma baqala ukusebenzela<br />

noma yiyiphi i-ejensi, iyuthilithi noma<br />

inkampani yedolobhakazi. Izimali zomhlalaphansi,<br />

ukuxhaswa ngokwempilo kanye<br />

nezimiselo zokusebenza, konke kuqinisekisiwe.<br />

Ukuhlelwa kabusha kwezokuphathwa<br />

kwabangela ukushuba komoya phakathi<br />

kwezinyunyana nabaphathi. NgoNovemba<br />

2000, abaphathi bedolobha nezinyunyana<br />

bake babanesigcawu esiyinguyazana lapho<br />

kwavulelwana izifuba kwamiselwa nesise-<br />

16<br />

kelo sobudlelwano obakhayo. Umphumela<br />

walokho sekube ngubungcono kobudlelwano<br />

nabasebenzi kanti kunokuxhumana<br />

okuqhubekayo phakathi kwezinyunyana<br />

nabaphathi.<br />

Idolobhakazi selitshale kakhulu ngasekuthuthukiseni<br />

amakhono abasebenzi balo.<br />

Ngonyaka wezimali ka-2001/02, kwasetshenziswa<br />

imali engaphezu kwezigidi<br />

eziyisithupha zamarandi ekuqeqesheni<br />

nasekwakheni amakhono ukuqinisekisa<br />

ukuthi izikhulu zedolobhakazi ziqeqeshiwe<br />

ukunikezela ngemisebenzi yezinga<br />

eliphezulu nokunakekelwa kwamakhasimende.<br />

Idolobhakazi limatasa namanje<br />

limisela uhlelo lokulinganisa ekuqashweni<br />

kwabasebenzi, nenjongo yalo ngukuqinisekisa<br />

ukuthi ezokuphathwa kwedolobhakazi<br />

zikhomba ukubumbeka ngokobuzwe<br />

nobulili komphakathi jikelele.<br />

IZIMALI NESABELO SAZO<br />

Kusukela ngenkinga yezimali ngo-1997,<br />

sesizinzile. Idolobhakazi laba nesabelo<br />

sezimali esizinzile ngeminyaka yezimali ka-<br />

2000/01, 2001/02 no-2002/03. Sekunesimo<br />

esihle sezimali kanti imali eyisikweletu<br />

sasebhange ebisinesikhathi eside, seyesuliwe.<br />

Isabelo zimali semisebenzi besilokhu sikhuphuka<br />

nje kusukela nge-sikhathi sezinkinga<br />

ngo-1997/98, sisuke ezigidini ezingu-R295<br />

ngo-1999/2000 safinyelela ku-R1,1<br />

bhiliyoni ngo-2003/04. Lokhu sekubeke<br />

idolobhakazi esimweni esikahle kakhulu


IJorrisen Place, eBraamfontein iyikhaya loMnyango<br />

weziMali zeDolobhakazi<br />

R million<br />

Ukusetshenziswa kwezimali yidolobhakazi kuze kufike ku-2002/03<br />

1400<br />

1200<br />

1000<br />

800<br />

600<br />

400<br />

200<br />

0<br />

�<br />

ukubhekana nezinsalela emisebenzini<br />

yengqalasizinda kanti seliyakwazi ukuvuselela<br />

noma ukwakha kabusha ingqalasizinda<br />

esigugile<br />

Idolobhakazi selimisele ngempumelelo<br />

izinhlelo eziningi okuqondwe ngazo<br />

ukwenza ngcono ukuqoqwa kwezimali<br />

ezingenayo. Imiphumela yalokho seyiqalile<br />

ukuba sobala ngamazinga aphucukile<br />

ezinkokhelo. Amazinga ayindinganiso<br />

yonyaka ezinkokhelo abelokhu eya<br />

ngokuba ngcono kusukela ngo-2000,<br />

esuka ezingeni elingaphansi kwamaphesenti<br />

angu-85, ukufinyelela kumaphesenti<br />

amanje angu-89. Amazinga ezinkokhelo<br />

ka-Februwari, Mashi no-Epreli 2003,<br />

abe ngaphezulu kwamaphesenti angu- 90.<br />

Ubungcono obukhulu bube sekuqoqweni<br />

kwezimali eziyizinkokhelo zemikhandlu<br />

yemisebenzi yesifunda, okukhule ngamaphesenti<br />

angu-80 kusukela ngoDecember<br />

1999/00 2000/01 2001/02 2002/03<br />

17


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

18<br />

IsiJumba sosizo lomphakathi lomkhandludolobha waseGoli ka-2003/04<br />

Umsebenzi Uhlobo losizo Izindleko (R)<br />

Ucwaningo lwezintela Ukuhoxiswa kwazozonke izintela emizini emanani<br />

angaphansi kuka-R20 001<br />

Ukwehliselwe okungamaphesenti angu-40 kwahola<br />

impesheni abamizi yabo ingamanani anga-<br />

286 420 000<br />

phansi kuka-R20 001 5 113 000<br />

Amanzi Amakhilolitha ayisithupha amahhala umuzi ngamunye<br />

ngenyanga 47 433 000<br />

Ugesi (City Power) Amakhilowathi angu-50 amahhlala umuzi ngamunye<br />

ngenyanga 36 000 000<br />

Izibi nokukhulula indle Ukuthuthwa kwezibi nokukhukululwa kwendle<br />

mahhala 58 635 000<br />

Inani 433 601 000<br />

2000. Njengamanje sekutholakala imali<br />

engaphezu kwezigidi eziyikhulu zamarandi<br />

ngenyanga kulomthombo owodwa<br />

wezimali. Ngenxa yalobu bungcono, imali<br />

isiyonke eqoqwa yidolobhakazi seyikhombise<br />

ukukhula ngesivinini. Lokhu<br />

kuqinisekisa ukuthi ukuphakelwa kwemisebenzi<br />

kuzoqhubeka ngendlela enokuqhubekela<br />

phambili ngokwezimali. Umkhandlu<br />

wamisela uhlelo lokusiza<br />

umphakathi ngonyakazimali ka-2001/02.<br />

Kuqondwe ngalo ukuqinisekisa ukuthi<br />

nalezo zakhamuzi ezentula kakhulu<br />

ziyakwazi ukuthola imisebenzi ngqangi<br />

kamasipala ngaphandle kokukhokha.<br />

IsiJumba sonke sika-2003/04 sikhonjiswe<br />

emdwebeni ongenhla.<br />

ISIPHETHO<br />

Inkulu intuthuko esiyenziwe emkhakheni<br />

wokuphatha ngendlela. Idolobhakazi seli-<br />

misele izinhlelo ezidingekayo zokuqondisa<br />

okuqinile kwezepolitiki, ukuphatha ngokuyikho<br />

nokuphendulayo kanye nokuqhubeka<br />

kokutholakala kwezimali. Umbono<br />

wesikhathi eside wedolobhakazi (<strong>Joburg</strong><br />

2030) uye wamiselwa kanti baningi<br />

abaneqhaza asebevivisiwe ukwesekela<br />

lombono wedolobhakazi. Izinhlelo<br />

zikahulumeni wedolobhakazi zivulelekile<br />

ukuba umphakathi uzicubungule kabanzi<br />

kanti maningi amathuba ezakhamuzi<br />

zendawo nabamabhizinisi ukubamba<br />

iqhaza ezinhlelweni zokuphathwa kwedolobhakazi.<br />

Ukuphakelwa kwemisebenzi<br />

sekwenziwe ngcono kakhulu kanti sandile<br />

isibalo sezakhamuzi esezithokozela<br />

ukuthola imisebenzi yezinga eliphezulu.<br />

Idolobhakazi laseGoli lizinikele ekuqiniseni<br />

imihlomulo esitholakele. Lizoqhubeka<br />

nokwenza ngcono nokuzinzisa izinhlelo<br />

zokuphatha ngokuyikho. �


� I<br />

INTUTHUKO YEZOMNOTHO NOKWA-<br />

KHIWA KWAMATHUBA EMISEBENZI<br />

nto ebaluleke kunazozonke ekuqinisekiseni<br />

izinga lempilo engcono kwizakhamuzi<br />

zaseGoli ngukukhula komnotho<br />

okuqhubekayo nokuzinzile. IGoli selichazwe<br />

njengesizinda esibalulekile somnotho<br />

wezwe lonke, injini yesifundakazi kanye<br />

nesango eliya e-Afrika.<br />

Linikela ngaphezu kwawowonke amadolobhakazi<br />

emnothweni wezwe. Intuthuko<br />

yomnotho wedolobhakazi ayibalulekile nje<br />

empilweni yezakhamuzi zendawo kanye<br />

nabamabhizinisi kodwa ibaluleke nasezweni<br />

lonke.<br />

Imikhakha emine ebaluleke kakhulu<br />

nefakela kakhulu emnothweni wendawo<br />

yimisebenzi yamabhizinisi neyezimali,<br />

ezokukhiqiza, uhwebo lwezitolo kanye<br />

nezemisebenzi yomphakathi. Uma kuhlanganiswa<br />

konke, lemikhakha inikelela<br />

amaphesenti angu-80 emnothweni wendawo<br />

yaseGoli (Johannesburg’s Gross<br />

Geographic Product - GGP) kanti iqashe<br />

19


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

abantu abangamaphesenti angu-79 kulelidolobhakazi.<br />

Ngokwendinganiso, umnotho weGoli uye<br />

wakhula ngaphezulu kwendinganiso<br />

yezwe lonke kuleminyaka eyishumi edlule.<br />

Nokho-ke iGGP yedolobhakazi ngonyaka<br />

(okuyinani lonke leGGP lehlukaniswe ngesibalo<br />

sabantu abahlala edolobheni) ayizange<br />

yona ikhule kuleminyaka eyishumi<br />

edlule. Lokhu kusho ukuthi indinganiso<br />

yezinga lokuphila edolobheni ayizange<br />

iphucuke kulesisikhathi. Izinga eliphakeme<br />

lobugebengu eGoli likhubaza ukukhula<br />

komnotho livimbele nokutshalwa kwezimali.<br />

20<br />

IModeli ye<strong>Joburg</strong> 2030<br />

Ukusebenza okuyikho<br />

kokutshalwa kwezimali<br />

Ukukhuliswa kwesivinini<br />

sezinhlelo Isimo senhlalo<br />

esivunayo<br />

Igebe phakathi kwezicebi nezihlupheki<br />

eGoli lingaphansana nje kwendinganiso<br />

yezwe lonke, nokho izinga lokungalingani<br />

lisaphakeme kakhulu. Ukweswelakala<br />

kwemisebenzi kulelidolobhakazi kungamaphesenti<br />

angu-30. Nokho izinkampani<br />

eziningi ziyazabalaza ukuthola abantu abakulungele<br />

ukuqashwa. Lokhu kwenziwa<br />

ngukuthi amakhono izakhamuzi ezinawo<br />

awahambisani nezidingo zemikhakha<br />

yomnotho ekhulayo kulelidolobhakazi.<br />

Ngenxa yalokhu, abantu abaningi<br />

sebezinikele ukuziphilisa ngomkhakha<br />

ongahleliwe womnotho kanti yiwona<br />

okhula ngesivinini. Ukukhula komnotho<br />

kwahlonzwa njengenye yezingqala zeMeya<br />

Ukukhula komnotho<br />

Imisebenzi<br />

namaholo<br />

aphakeme<br />

Ubucebi obandile<br />

kanye<br />

nezinga eliphakeme<br />

lempilo


kanti idolobhakazi selithathe izinyathelo<br />

ukugqugquzela ukukhula komnotho<br />

nokubhekana nezinkinga zokweswelakala<br />

kwemisebenzi kanye nokungalingani<br />

phakathi kwezicebi nezihlupheki.<br />

IJOBURG 2030<br />

Ngo-2002 idolobhakazi lamisela i<strong>Joburg</strong><br />

2030, okuyisu lentuthuko yomnotho<br />

nokuqondwe ngalo ukutholela izakhamuzi<br />

zedolobhakazi izinga lempilo engcono. Isu<br />

lika-2030 lihlose ukubeka idolobhakazi<br />

endleleni yemivuzo ephakeme kanye<br />

nokwenza ngcono izinga lempilo<br />

ngokubhekelela amaphuzu amathathu<br />

angumnyombo:<br />

� Okokuqala, idolobhakazi lizomisela<br />

isimo esizovuna ukutshalwa kwezimali<br />

kanye nokukhula kwamabhizinisi.<br />

Amaphuzu amakhulu amabili avimbela<br />

ukutshalwa kwezimali nokukhula kwamabhizinisi<br />

ngamazinga aphakeme<br />

obugebengu kanye nokungahambisani<br />

phakathi kwamakhono akhona kanye<br />

nezidingo zomnotho. Idolobhakazi<br />

lizimisele ngokuzisusa lezizihibe ngokwehlisa<br />

ubugebengu kanye nokwesekela<br />

ukuthuthukiswa kwamakhono.<br />

� Okwesibili, idolobhakazi lizokwandisa<br />

ukusebenza kokutshalwa kwezimali.<br />

Ukwenza lokhu lizokwehlisa izindleko<br />

zokwenza ibhizinisi eGoli bese linikezela<br />

ngemisebenzi yamazinga<br />

aphakeme, ezokuthutha zizosebenza<br />

ngendlela kanti ingqalasizinda yezokuxhumana<br />

kuzoba ngeyesimanje<br />

nemisebenzi izotholakala kalula.<br />

Amaphoyisa agibele amahhashi abesebenza<br />

ngesikhathi somhlangano wokongiwa komhlaba<br />

eSandton, 2002<br />

� Okwesithathu, idolobhakazi lizomisela<br />

izinhlelo ezingagqugquzela ukukhula<br />

komnotho futhi zesekele neminye<br />

imikhakha yezomnotho. Lokhu akuzokwenziwa<br />

ngokusiza ngokwakha<br />

ubudlelwano bamabhizinisi nje<br />

kuphela phakathi kwamabhizinisi<br />

amancane namaphakathi (amaSMMEs)<br />

namafemu amakhulu, kodwa kuzokwesekwa<br />

nemikhakha efana neyezokuthutha<br />

nezokuvakasha kuphinde<br />

kuqaliswe izinhlelo ezizokhulisa<br />

ukuzinikela kwabamabhizinisi.<br />

21


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

Izinga eliphakeme lempilo akunakufinyelelwa<br />

kulo ngokushesha. I<strong>Joburg</strong> 2030<br />

yisu leminyaka engamashumi amathathu,<br />

elizobeka lelidolobhakazi endleleni yezinga<br />

lempilo eliphakeme. Nokho-ke izakhamuzi<br />

angeke zilinde iminyaka engamashumi<br />

amathathu ukubona izivuno zemizamo<br />

yedolobhakazi ukugqugquzela ukukhula<br />

komnotho. Ezinye izinzuzo sezivele<br />

zenziwe kanti idolobhakazi liyasondela<br />

enjongweni yalo.<br />

UKUKHULISA UMNOTHO WENDAWO<br />

Umsebenzi wansuku zonke wedolobhakazi<br />

unemixhantela ngentuthuko yomnotho.<br />

Imisebenzi yezinga eliphezulu kanye<br />

nengqalasizinda yezokuthutha kwakha<br />

isimo esihehayo sabatshali zimali. Ukwakha<br />

imigwaqo emisha kanye nokwenza ngcono<br />

ingqalasizinda yemigwaqo kwakha<br />

amathuba esikhashana semisebenzi kanye<br />

namathuba okuqeqesha abantu bendawo.<br />

Imisebenzi yokunakekela ngezempilo,<br />

enikezelwa mahhala yidolobhakazi, isiza<br />

ukugcina abasebenzi bephilile futhi<br />

benomkhiqizo. Iziqiwu zemvelo namapaki<br />

zisiza ekwenzeni iGoli kube yindawo<br />

ehehayo ukuhlala nokusebenza kuyo.<br />

Izizinda zempucuko namasiko zihehela<br />

izivakashi kulelidolobhakazi.<br />

Idolobhakazi liwenza umsebenzi walo<br />

wansukuzonke ngendlela ephakamisa<br />

izinzuzo zomnotho. Ukwengezelela,<br />

ligqugquzela ngamandla ukunika amathuba<br />

omnotho kwabamnyama ezinhlelweni<br />

zokuthola izinsiza. Ngokwesibonelo,<br />

22<br />

ngaphezu kwengxenye yezinsiza nemisebenzi<br />

enikezelwa namayuthilithi afana<br />

noCity Power neJohannesburg Water<br />

kutholakala ngezinkontileka namabhizinisi<br />

anika umnotho kwabamnyama.<br />

Idolobhakazi laseGoli seliqalise izinhlelo<br />

ezibhekele ngqo intuthuko yomnotho.<br />

Olunye uhlelo kuqondwe ngalo ukuthuthukisa<br />

umkhakha wezokuvakasha. Ngo-<br />

1995, ezokuvakasha kuzwelonke zangenisa<br />

isizumbulu esingu-R545 bhiliyoni<br />

emnothweni wezwe. IGoli lona lafaka<br />

isizumbulu esingu-R14 bhiliyoni kuleso<br />

samba. Nakuba lona kungumnikelo<br />

obonakalayo, ezokuvakasha eGoli zisengakhula<br />

kakhulu. Lomkhakha ungakwazi<br />

ukwa khamathuba amaningi emisebenzi<br />

kanti idolobhakazi limatasa likwesekele<br />

kakhulu ukukhula kwawo.<br />

Elinye isu lokukhulisa ezokuvakasha ngukubeka<br />

iGoli njengendawo ephambili<br />

yokubambela imihlangano, izigqugquzelo,<br />

izinkomfa kanye nemibukiso. Idolobhakazi<br />

selivele lidumile njengendawo ephambili<br />

ehanjelwa yizivakashi ngokubambela<br />

uMhlangano woKongiwa koMhlaba kanye<br />

neNdebe yoMhlaba yeKhilikithi. IGoli<br />

seliveze isu lezokuvakasha, lasebenzela<br />

ukuphuculwa kwemikhiqizo yezokuvakasha,<br />

laphinde laqalisa ngokuqeqeshwa<br />

kabusha kwabemboni yezokuthutha.<br />

Selitshale kabanzi ekuphuculweni kwezizinda<br />

eziyishumi nane zamafa namasiko,<br />

kuhlanganisa iMelville Koppies kanye<br />

namanxiwa iKlipriviersberg Batswana.


Idolobhakazi liphinde lamisela uhlelo<br />

lokuphepha nokuvikela kwezokuvakasha<br />

futhi laphinde lenza izivumelwano<br />

zokubambisana nababambe iqhaza<br />

elibalulekile kulemboni yezokuvakasha.<br />

Enye indlela yokugqugquzela ukukhula<br />

komnotho ngukudayisa nokuthelisa<br />

ngezakhiwo. Ngo-2002/03, ukudayiswa<br />

kwendawo ephethwe nguMkhandlu<br />

kwakhiqiza okungenani imali ebalelwa<br />

ezigidini ezingamashumi amabili nesishiyagalolunye<br />

zamarandi. Imali engena<br />

ngokuthelelwa kwezakhiwo zedolobhakazi<br />

ikhuphukile isuka ezigidini ezimbili<br />

zamarandi ngo-2001 yafinyelela ezigidini<br />

eziyishumi nambili zamarandi njengamanje.<br />

Idolobhakazi laseGoli selithathe indlela<br />

enesu eliphusile ngokuphathwa komhlaba<br />

wedolobhakazi. Lizoqhubeka nobunini<br />

banoma yimuphi umhlaba ongakwazi<br />

ukunikelela embonweni wedolobhakazi.<br />

Isibonelo esisodwa esibonisa indlela<br />

ephusile idolobhakazi eliwuphethe ngayo<br />

umhlaba walo yiNkundla yaseGoli.<br />

Lasayinda isivumelwano sesikhathi eside<br />

nenkampani i-Ellis Park sokwebolekwa<br />

kweNkundla yaseGoli. Lokhu kusho ukuthi<br />

idolobhakazi likhululekile ezindlekweni<br />

zokunakekela inkundla kanti lithola imali<br />

ngokuyibolekisa.<br />

Idolobhakazi seliphinde lasebenzisa<br />

umhlaba walo ukwesekela imisebenzi<br />

yomphakathi neyezenkolo. Ngokwesi-<br />

bonelo, laphisana ngesakhiwo eHoughton<br />

esilinganiselwa ezigidini ezine zamarandi<br />

kwinhlangano iNelson Mandela Foundation<br />

neChildren’s Fund.<br />

Izakhamuzi eziningi zaseGoli ziziphilisa<br />

ngokuhweba okungahleliwe. Ukuhweba<br />

okungahleliwe kunegxalaba elikhulu<br />

emnothweni, kwakha amathuba emisebenzi,<br />

kwenza ngcono nobunzima obubangelwa<br />

ngukungasebenzi. Kodwa-ke<br />

kunayo nemibandela engemihle njengokuthi<br />

nje abahwebi nezimpahla abazithengisayo<br />

bavimbela izindawo zokuhamba<br />

bancintisane ngokungafanele nabamabhizinisi<br />

bomkhakha ohlelekile.<br />

Idolobha ujonge ukunceda abahwebi ukuba<br />

bathuthukise amabhizinisi abo, ngaleso sikhathi<br />

ube wehlisa imiphumela emibi yohwebo<br />

olungahlelekile.<br />

23


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

Idolobhakazi lihlela ukusiza abahwebi<br />

ukuthuthukisa amabhizinisi abo kube<br />

kungalimali uhwebo olungahlelekile. Ukufeza<br />

lokhu, izimakethe zokuhweba ezingahleliwe<br />

ziyakhiwa. Izimakethe zizophakela<br />

ngemisebenzi nezikhungo ezahlukene.<br />

Lokhu kwenzelwa ukubhekelela izidingo<br />

ezahlukene zabahwebi nokuqinisekisa<br />

ukuthi abahwebi abaphoqelelwa ukukhokhela<br />

imisebenzi abangeke bayimele.<br />

Idolobhakazi limatasa lenza ngcono<br />

amarenke amatekisi eduzane nalezizimakethe<br />

ukuze abahwebi bakwazi ukuthola<br />

kalula amakhasimende.<br />

Izimakethe sezivele zakhiwe eYeoville,<br />

Hillbrow kanye neMetroMall. Izimakethe<br />

ezintsha ziyakhiwa kwaMai Mai Bazaar,<br />

eDoornfontein naseWindybrow. Idolobhakazi<br />

lenza ngcono amarenke amatekisi<br />

lakha nezimakethe eFaraday, Jeppe,<br />

Randburg naseDiepsloot. Izimakethe ezintsha<br />

zihlelelwe futhi ukwakhiwa emgwaqweni<br />

uHoek kanye naseRosebank.<br />

Ngaphezu kokwesekela abahwebi, idolobhakazi<br />

limatasa linakekela umkhakha<br />

wamabhizinisi amancane. Lomkhakha<br />

uqashe phakathi kwamaphesenti angu-45<br />

nangu 50 abasebenzi bendawo. Ngumthombo<br />

obalulekile wokwakha imisebenzi.<br />

IGoli lesekela umkhakha wamabhizinisi<br />

amancane ngokunikezela ngosizo lweziyalo<br />

nokubonisa kanjalo namathuba<br />

okuqeqesha nokuthuthukisa. Ngohlelo i-<br />

24<br />

Open for Business, iziyalo zinikezelwa<br />

kubantu abaphethe izinkampani ezincane<br />

noma labo abacabanga ukuqala amabhizinisi.<br />

Iziyalo zihlanganisa ukuqondiswa<br />

ngezomthetho, ukuphathwa kwezimali,<br />

ukuhlelelwa kwebhizinisi kanye nendlela<br />

yokufaka amathenda. Ngokwendinganiso<br />

baphakathi kuka-500 no-600 abantu<br />

abasebenzisa lolusizo nyanga zonke.<br />

Idolobhakazi lisebenzisana nesikhungo<br />

iCentre for Entrepreneurship Education and<br />

Development (CEED) ukuhlomisa abantu<br />

nemiphakathi ngamakhono azobavumela<br />

ukuba bangene kwezohwebo namabhizinisi.<br />

ICEED iqeqesha abasebenzi bamabhizinisi<br />

amancane ngezimali eziphansi.<br />

Inezinhlelo zokuqeqesha abantu abasha<br />

abavele emiphakathini ehlwempu ukuze<br />

bathole amakhono obuchwepheshe.<br />

Izinhlelo zeCEED ziphinde zasiza ekufundiseni<br />

imiphakathi ehlwempu izindlela<br />

zokungena embonini yezokuvakasha,<br />

nasekuqinisekiseni ukuthi abantu banakho<br />

ukudla ngokubafundisa amakhono<br />

okukhiqiza ukudla.<br />

ISIPHETHO<br />

Ukukhula komnotho okuqhubekayo kudingekile<br />

ekwenzeni ngcono izinga lokuphila<br />

neqophelo lempilo lezakhamuzi zaseGoli.<br />

Idolobhakazi lizinikele kakhulu ekugqugquzeleni<br />

ukukhula komnotho futhi<br />

selithathe izinyathelo ezinqala ukubeka<br />

iGoli endleleni yobucebi. �


� I<br />

UKUVUSELELWA KWENKABA YEDOLO-<br />

BHAKAZI<br />

nkaba yedolobhakazi yenza umnikelo<br />

obalulekile emnothweni okhiqizwa yizwe<br />

(GDP) futhi lenza amaphesenti ayishumi<br />

nambili labantu abasebenzayo ezweni<br />

lonke. Liyikhaya lenqwaba yamabhizinisi<br />

kanye nemizi engaphezu kuka-40 000.<br />

Nsuku zonke abantu abangu-800 000<br />

bangena baphume edolobheni. Ngokwendinganiso,<br />

osukwini ngalunye lweviki,<br />

kuba nabantu abayisigidi edolobheni.<br />

Ngesikhathi sokuphela kwama-1980<br />

nama-1990 amabhizinisi amaningi ayishiya<br />

inkaba yedolobhakazi, abangela ukwehla<br />

kwamanani ezakhiwo. Imikhandlu emidala<br />

yomasipala ayizange yenze imizamo<br />

eyanele ukucinelela imithetho yedolobha.<br />

Ngenxa yalokho amabhilidi amaningi<br />

enkabeni yedolobhakazi avunyelwa ukuba<br />

afadabale abe sesimweni sokunganakekelwa.<br />

Ondlovukayiphendulwa abangabaphathi<br />

balawo mabhilidi bazenzela<br />

umathanda, bethelisa abahlali izintela<br />

eziphakeme bebe behlala emabhilidini<br />

anganakekelwe. Amaphoyisa abenganele<br />

25


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

ukusebenza enkabeni yedolobhakazi,<br />

kanti izingxenye ezithile zenkaba yedolobhakazi<br />

zabe sezibonakala njengezingaphephile.<br />

Lezi zimo zabangela ukuba<br />

amanye futhi amabhizinisi aphume enkabeni<br />

yedolobhakazi.<br />

UKUVUSELELWA KWENKABA YEDO-<br />

LOBHAKAZI<br />

Njengengxenye yokuvuselela inkaba<br />

yedolobhakazi sekunezinhlelo eziningi<br />

esezimisiwe ukuphendula lesi simo sokuphuma<br />

kwezimali nokuwohloka kwenkaba<br />

yedolobhakazi. IPikitup ihlanza inkaba<br />

yedolobhakazi isuse imfucuza okungenani<br />

Ibhuloho iNelson Mandela eBraamfontein<br />

lavulwa ngokusemthethweni ngomhlaka 20<br />

Julayi 2003<br />

26<br />

ngamashifu amabili ngosuku. Idolobhakazi<br />

seliqinise umthetho ngokulahlwa kwemfucuza<br />

okungemthetho kanye nokungcolisa.<br />

Amapaki asenkabeni yedolobhakazi<br />

asehlanziwe kanti anakekelwe<br />

ngendlela.<br />

Idolobhakhazi linikezela ngezimakethe<br />

kubahwebi abangahlelekile. Lokhu kuzohlomulisa<br />

abahwebi asebekwazi manje<br />

ukusebenza ezimakethe ezihleliwe, iningi<br />

lazo elinezikhungo ezifana nezindawo<br />

zokukhweza impahla kanye nezindlu<br />

zangasese. Ukumiswa kwezimakethe<br />

zokuhweba kuzophinde kusize nasekugcineni<br />

idolobha lihlanzekile kuvuleke<br />

nendawo yokuhamba abantu eceleni<br />

kwemigwaqo. Izimakethe sezivele zakhiwe<br />

eYeoville nase Hillbrow/Berea kanti lezo<br />

eziseFaraday kanye naseceleni kweMetro-<br />

Mall zisakhiwa kanti izimakethe ezintsha<br />

zihlelelwe ukwakhiwa eJack Mincer<br />

Square/Park Central Taxi Rank nasesiteshini<br />

iWestgate.<br />

Ukubhekana namabhilidi anganakekelwe<br />

ngendlela naseyimihume, uMkhandludolobha<br />

uthatha izinyathelo eziqinile<br />

kubanikazi mabhilidi abephula imithetho<br />

yokuphatha yezempilo, yezemililo, ezokuhlela<br />

edolobheni nokuphathwa kwamabhilidi.<br />

UMkhandludolobha umatasa<br />

nokuvala amabhilidi angaphephile noma<br />

angahlanzekile kanye nalawo aziwayo<br />

ukuthi asetshenziswa njengezizinda<br />

zobugebengu, ukudayisela izidakamizwa<br />

noma ukuthengisa ngemizimba.


Lawo mabhilidi asenkabeni yedolobhakazi<br />

asesimweni esibi kangangoba awasenakulungiseka,<br />

ayabhidlizwa ukuze kuvuleke<br />

indawo engasetshenziselwa intuthuko<br />

noma izakhiwo zomphakathi. Idolobhakazi<br />

selihlonze amabhilidi ayisishiyagalombili<br />

asesimweni esibi kodwa angakwazi<br />

ukulungiseka. Abanikazi balamabhilidi<br />

banezikweletu ngezinkokhelo nezintela<br />

zikamasipala. Idolobhakazi selivumile<br />

ukuba ingxenye yalezo zikweletu yesulwe<br />

njengesinxenxo sokuba abanikazi mabhilidi<br />

bawaphucule lamabhilidi. Ukulungisa<br />

amabhilidi asesimweni esingagculisi<br />

kwenza ukuba imaphakathi nedolobha libe<br />

yindawo ephephile kwizakhamuzi kuphinde<br />

kuheheke labo abangatshala izimali.<br />

Abanikazi bezindawo ezisenkabeni yedolobhakazi<br />

babambe iqhaza elikhulu ekuvuselelweni<br />

kwedolobha ngohlelo iCity Improvement<br />

Districts. Isifunda sokuPhucula<br />

iDolobha yindawo eklanyiwe lapho<br />

abanikazi bezindawo bevumelene<br />

ngokukhokha intela yokukhokhela<br />

imisebenzi ethile kuleyondawo. Idolobha<br />

lisayiphakela imisebenzi eyejwayelekile<br />

eziFundeni zokuPhucula iDolobha. Intela<br />

isetshenziselwa ukukhokhela imisebenzi<br />

eyengezelelwe njengabaqaphi bezokuphepha<br />

nokuvikela abazulazulayo,<br />

ukuhlanzwa kwezindledlana zezinyawo,<br />

ukuqoqwa kwemfucuza, ukuvikeleka<br />

kwendawo yomphakathi kanye nokususwa<br />

kwamaphosta angekho emthethweni.<br />

Imisebenzi eyengezelelwe iyehluka<br />

kwindawo ngendawo. Kuze kube yimanje<br />

Isakhiwo esisha seNkantolo yoMthethosisekelo<br />

sesiyaphothulwa<br />

sekuneziqinti ezingu-67 zenkaba yedolobha<br />

esezifakwe ngaphansi kwesi-Funda<br />

sokuPhucula iDolobha. Ukubanjwa inkunzi<br />

kwehle ngamaphesenti angu-90 kulezo<br />

zindawo.<br />

IZINHLELO ZOKUVUSELELA INKABA<br />

YEDOLOBHAKAZI NGOKWEZINDAWO<br />

Idolobhakazi liphucula ingqalasizinda<br />

enkabeni yedolobha kanti liphethe<br />

nezinhlelo eziningi okuhloswe ngazo<br />

ukukhulisa nokugqugquzela ukutshalwa<br />

kwezimali ezingxenyeni ezithile zenkaba<br />

yedolobha. Ezinye zezinhlelo ezinkulu<br />

ezisetshenzwayo njengamanje yilezi:<br />

IConstitution Hill<br />

Lolu hlelo lusesizindeni seNqaba eNdala<br />

kanye neJele labesiFazane eBraamfontein.<br />

INkantolo yoMthethosisekelo entsha<br />

yakhiwa kulesi sizinda kanti abasebenzi<br />

beNkantolo yoMthethosisekelo bazongena<br />

27


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

kuleli bhilidi ngasekuqaleni kuka-2004.<br />

Isizinda lesi sizohlanganisa izindawo<br />

zokuhlala ezingu-200, izakhiwo zomphakathi<br />

kanye nendawo yokungcebeleka.<br />

Kuzokwakhiwa izindawo zokupaka ezingaphansi<br />

ezingaphezu kwenkulungwane<br />

futhi nezikhungo zokwehlisa nokugibelisa<br />

zamabhasi namatekisi. Lolu hlelo luzokwakha<br />

amathuba emisebenzi yesikhashana<br />

eyizinkulungwane eziyisithupha kanye<br />

nengamakhulu amahlanu eqhubeka<br />

isikhathi eside, luzovulela amathuba<br />

amabhizinisi, lugqugquzele ezokuvakasha<br />

edolobheni luphinde lusize ekuvuselelweni<br />

kwezindawo ezakhelene nalendawo.<br />

INewtown Cultural Precinct<br />

INewtown iyikhaya lezinto zamasiko<br />

eziningi ezihehayo, kuhlanganisa amamyuziyamu,<br />

amatiyetha, izikhungo zomculo<br />

nomdanso. Umkhandludolobha umatasa<br />

uguqula iNewtown ibe yisizinda samasiko<br />

ngokwesekela izimboni zamasiko ezikhona<br />

lapho, nokuthola ukuxhaswa kwendawo<br />

leyo. UHulumeni wesifundazwe sase-<br />

Gauteng, ngokusebenzisa iBlue IQ,<br />

sewunikele ngezimali zokwenza ngcono<br />

izikhungo zomphakathi eNewtown.<br />

Ukuthuthukiswa kweMary Fitzgerald<br />

Square kuphothulwe ngempumelelo.<br />

Ibhuloho iNelson Mandela, okuyibhuloho<br />

elikhulu kunawowonke eNingizimu Afrika<br />

kwabanjwe ngamakhebula, selivuliwe.<br />

Imakethe iMetroMall, isizinda esihlangaisa<br />

ezokuthutha kanye nezokudayisa, esibhekelele<br />

abagibeli abangu 150 000 ngosuku,<br />

siphothulwe ngo-2002.<br />

28<br />

IFaraday Station<br />

Umkhandludolobha umatasa uphucula<br />

amarenke amatekisi aseFaraday futhi<br />

wakha imakethe enkulu yabahwebi. Lokhu<br />

kuzothuthukisa ezokuvakasha kulemakethe<br />

yakudala bese kuba ngcono nesimo<br />

kubagibeli abaningi abasebenzisa izikhungo<br />

zokuthutha kulendawo.<br />

IDrill Hall<br />

Abantu abangenamakhaya baqala<br />

ukusebenzisa iDrill Hall ngemiyaka yawo<br />

1990. Izimo zokuphila ezingezinhle<br />

kulesisakhiwo zaholela emlilweni omubi<br />

ngo-Epreli 2002. Izingxenye zalesi sakhiwo<br />

zasha zaphela, ezinye izingxenye zasala<br />

zingaphephile futhi sezingadala ingozi<br />

nokwadingeka ukuba zibhidlizwe.<br />

Umkhandludolobha sewubeke eceleni<br />

imali engangezigidi eziyishumi zamarandi<br />

ukuze kwakhiwe kabusha futhi kulungiswe<br />

lesisakhiwo nendawo esikuyo.<br />

IDrill Hall enomlando neyakhiwa ngo-1904<br />

izokwakhiwa kabusha futhi kungiswe


IFashion District<br />

Amabhizinisi amancane abalelwa enkulungwaneni<br />

asebenza embonini yendwangu<br />

asekhoseliswe engxenyeni eseMpumalanga<br />

yenkaba yedolobha. UMkhandludolobha<br />

uthuthukisa lendawo<br />

njengesifunda esizimele futhi esaziwa<br />

njengesiFunda seziMfashini.<br />

IJeppestown Regeneration Project<br />

Lolu hlelo luzinze esiteshini saseJeppe kanti<br />

luzohlinzekela isizinda sezokuthutha<br />

esihlanganise okuningi njengololiwe,<br />

amabhasi kanye namatekisi. Lolu hlelo<br />

luzophinde luhlinzekele ngezakhiwo<br />

zokuhweba kanye nezindawo zokuhlala<br />

ezibalelwa ekhulwini.<br />

IBraamfontein Corridor<br />

Sekube nokuxhaswa okukhulu kweBraamfontein<br />

ngabazimele eminyakeni emibili<br />

edlule. Ngokwesibonelo, inkampani<br />

ezimele itshale imali eyizigidi eziyikhulu<br />

namashumi amathathu zamarandi ukuphucula<br />

amahhovisi ayo ase Braamfontein.<br />

UMkhandludolobha nawo sewutshale<br />

imali eningi ekuphuculeni ingqalasizinda<br />

kulendawo. Lolu hlelo luzokwenza iBraamfontein<br />

ibe yindawo ephethwe kahle,<br />

ephilile, ebukeka kahle nekhanya kahle,<br />

enomnotho wakusihlwa okhulayo.<br />

Lezi zinhlelo ziyizibonelo zokuthi wenzani<br />

uMkhandludolobha ukuheha utshalo<br />

zimali enkabeni yedolobha, ukuphuculwa<br />

kwezizinda zomphakathi nengqalasizinda<br />

nokwenza idolobhakazi libe yindawo<br />

ehehayo kwizakhamuzi, izivakashi kanye<br />

nabamabhizinisi.<br />

ISIPHETHO<br />

UMkhandludolobha sewukhankase<br />

kabanzi ukwakha amandla okusebenza,<br />

imithombo yezimali kanye nokuzimisela<br />

ngokwepolitiki ukuxhaswa kokuvuselelwa<br />

kabusha kwenkaba yedolobha. Lemizamo<br />

isiqala ukukhombisa imiphumela. Inkaba<br />

yedolobha ihlanzekile, sibonga iPikitup.<br />

Amazinga obugebengu ehlile, ngenxa<br />

yokubonakala kwamaphoyisa. Ukusetshanziswa<br />

kwezakhiwo kuyakhuphuka,<br />

ngenxa yezakhiwo zezinga elihle kanye<br />

nezintela eziphansi. Ukutshalwa kwezimali<br />

ngabamabhizinisi kuyenyuka njengoba<br />

nokwethemba kwabo kwenyuka. Akukho<br />

ukungabaza ukuthi inkaba yedolobha<br />

yathuthukaya phambili. �<br />

UMKH<strong>AND</strong>LUDOLOBHA WASE-<br />

GOLI UZINIKELE EKUVUSELELWENI<br />

KWENKABA YEDOLOBHA. SEWU-<br />

KHANKASE KABANZI UKWAKHA<br />

AM<strong>AND</strong>LA OKUSEBENZA, IMI-<br />

THOMBO YESIMALI KANYE NO-<br />

KUZIMISELA NGOKWEPOLITIKI<br />

UKUXHASWA KOKUVUSELELA<br />

KABUSHA KWENKABA YEDO-<br />

LOBHA.<br />

29


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

� U<br />

30<br />

UKUPHEPHA KOMPHAKATHI<br />

kuphepha komphakathi kwahlonzwa<br />

njengengqala yeMeya ngokubhekelela<br />

izikhalazo zezakhamuzi nabamabhizinisi<br />

endawo ngezinga eliphakeme<br />

lobugebengu.<br />

UMkhandludolobha waseGoli ukholelwa<br />

ngukuthi amazinga amanje obugebengu<br />

aphezulu ngokungabekezeleleki. Usuzijube<br />

ukuba ubehlise ubugebengu futhi uqinisekise<br />

ukuthi iGoli liyindawo ephephile<br />

yokuhlala, yokusebenzela nokuyivakashela.<br />

UKULWA NOBUGEBENGU<br />

UMkhandludolobha usuthathe izinyathelo<br />

ezinqala ukwenza ngcono ukuphepha<br />

komphakathi. Sewamukele indlela enemixhantela<br />

eminingi yokwehlisa ubugebengu.<br />

Lokhu kusho ukuthi uzokwesekela<br />

futhi usebenzisane nezinhlelo zezinye<br />

izinhlaka ekulweni nobugebengu eGoli.<br />

Umbutho iSAPS yisona sakhiwo esibhekele<br />

ukugcinwa komthetho ezweni. Ukweseka<br />

nokusiza lombutho ekunqandeni ubulelesi


eGoli, uMkhandludolobha usungule<br />

uphiko olubizwa ngeJohannesburg Metropolitan<br />

Police Department (iJMPD).<br />

Imisebenzi ebekelwe loluphiko lwamaphoyisa<br />

ukuqapha ukuhamba kwezimoto,<br />

ukubhekela ukugcinwa kwemithetho<br />

eshaywe ngumasipala kanye nokunqanda<br />

ubulelesi. IJMPD ayilwenzi uphenyo<br />

lwamacala obulelesi. Uma iJMPD ibopha<br />

umsolwa, iyaye imedlulisele emaphoyiseni<br />

eSAPS kube yiwona athatha ezinye<br />

izinyathelo.<br />

IJMPD yenze ukuthi lande inani lamaphoyisa<br />

abonakala eqaphe ngokwezindawo.<br />

Ukuqapha ngokwezindawo kusho<br />

ukuphakwa kwamaphoyisa ezindaweni<br />

ezithile ezahlukaniswe ngokwemingcele.<br />

Amaphoyisa ayakwazi ukuqapha isimo<br />

lapho ehambahamba kanti futhi asheshe<br />

aphendule lapho kunenkinga engahle ibe<br />

khona kanjalo nalapho kukhona odinga<br />

usizo. IJMPD ihlonze indawo yase-<br />

Alexandra kanye nenkaba yedolobha<br />

njengezindawo okumele kuqalwe ngazo,<br />

kanti njalo lezi ndawo ziyagadwa.<br />

Omunye umzamo wokunqanda ubulelesi<br />

ngowokufaka amakhamera (uhlelo<br />

olwaziwa nge-CCTV) ezingxenyeni ezithile<br />

zedolobhakazi. Amakhamera afakwe<br />

asithela kanti abheke izindawo ezithile<br />

onqenqemeni lomgwaqo enkabeni<br />

yedolobhakazi.<br />

Amaphoyisa asebenza egunjini okutholakala<br />

kulo imifanekiso yiwona aqapha<br />

amakhamera. Uma kunesehlakalo asibonayo,<br />

axhumana namaphoyisa aphakwe<br />

emgwaqeni ngomsakazo, bese lawo<br />

maphoyisa ephuthuma lapho kunenkinga<br />

khona ngokuvamile ngemizuzwana<br />

engamashumi ayisithupha. UMkhandludolobha<br />

ufuna ukusinciphisa isikhathi<br />

sokufinyelela esehlakalweni sibe<br />

yimizuzwana eyishumi.<br />

Manje sekunamakhamera angaphezulu<br />

kwamakhulu amabili kwidolobhakazi kanti<br />

abenhlangano iBusiness Against Crime<br />

bahlela ukuthi kuthi kuphela uJune ka-<br />

2003 kube sekunamanye amakhamera<br />

angu-160 kwidolobhakazi. Esikhathini<br />

esiwunyaka esizayo, lolu hlelo luzokwandiswa<br />

kusebenze kulo amakhamera<br />

angu-360 nazosetshenziswa ukuqapha<br />

ukusuka eBraamfontein esenyakatho<br />

nedolobha kuze kuyoshaya e-Ellis Park<br />

empumalanga nedolobha, umgwaqo<br />

owuthela wayeka uM2 eningizimu kanye<br />

neNewtown entshonalanga. Okusempeleni,<br />

lolu hlelo lukhombise ukuba yi-<br />

Uhlelo lwamakhamera ethelevishini afihlekile<br />

lwenza ukuba abasebenzi basegunjini lemifanekiso<br />

bazise amaphoyisa, angafinyelela endaweni<br />

enenkinga esikhathini esiyimizuzwana<br />

engu-60<br />

31


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

32<br />

UMKHANLUDOLOBHA WASEGOLI<br />

USUTHATHE AMAGXATHU ABANZI<br />

EMIZAMENI YAWO YOKULWA<br />

NOBUGEBENGU KANYE NOKUQI-<br />

NISEKISA UKUPHEPHA KWAZO-<br />

ZONKE IZAKHAMUZI, AMABHIZINI-<br />

SI NEZIVAKASHI<br />

mpumelelo enkulu ekunciphiseni ubulelesi<br />

phakathi kwidolobhakazi, kanti kunezinhlelo<br />

zokulwenabisela nakwezinye<br />

izindawo ezifana nasesikhumulweni<br />

sezindiza, e-Eastgate, emgwaqeni owuthela<br />

wayeka uN3, eSoweto kanye nase-<br />

Sandton Convention Centre.<br />

Omunye umzamo okuhloswe ngawo<br />

ukudala isimo esinokugcinwa komthetho<br />

eGoli wukusebenza kwemithetho eshaywe<br />

ngumasipala. UMkhandludolobha ubhale<br />

imithetho yendawo eyishumi nambili,<br />

nezosebenza kuzona zonke izingxenye<br />

zeGoli ukusuka ngoJuly 2003. Umkhandlu<br />

uphinde waqala uhlelo lokuhlola<br />

okusungulwe ngalo izinkantolo zomasipala<br />

ezizojezisa labo abephula umthetho, lokhu<br />

kwenziwa ngemvume kaNgqongqoshe<br />

wezobuLu-ngiswa.<br />

Ukusuka ngasekupheleni kuka-2002,<br />

iJMPD ibiqhuba umkhankaso owaziwa<br />

nge-Operation Nude Ants, okuhloswe<br />

ngawo ukuqinisekisa ukuhlonishwa<br />

kwemithetho yendawo. IJMPD ibathathele<br />

izinyathelo labo bantu abephula imithetho<br />

kamasipala njengalabo abakhishelwe<br />

izincwadi zokubabopha, abalahla endaweni<br />

engafanele, izimo ezibeka imvelo<br />

engcupheni, ukuthengiswa kwezilwane<br />

eziphilayo ezakhiweni okuhlala kuzo<br />

abantu, ukupheka kusentshenziswa umlilo<br />

obaswe endaweni evulekile onqenqemeni<br />

lomgwaqo nasemakhoneni emigwaqo,<br />

ukuhlala ngokungemthetho endaweni<br />

noma ebhilidini elingaba yingozi,<br />

ukwephula imibandela yelayisensi<br />

yotshwala, ukuzixhumela ngokungemthetho<br />

ucingo lwethelefoni kanye nogesi<br />

kanye nokuhweba ngokungemthetho.<br />

Abantu abangu-459 baye baboshwa<br />

ngokwephula imithetho kamasipala<br />

ukusuka ku-Okthoba 2002 ukuya maphakathi<br />

nenyanga kaMeyi 2003.<br />

UKUKWAZI UKUBHEKANA KANGCO-<br />

NO NEZIMO EZIPHUTHUMAYO<br />

UMkhandludolobha sewenze ngcono<br />

ikhono lawo ekubhekaneni nezimo<br />

eziphuthumayo ezifana nezingozi zezimoto,<br />

imililo kanye nezosizo oluphu-


thumayo lwezokwelapha. Kwakhiwa<br />

izikhungo eziyisithupha ezintsha zabacimimlilo<br />

eDiepkloof, eDobsonville, e-<br />

Ennerdale, eLenasia South, eRuimsig kanye<br />

naseDiepsloot.<br />

UMkhandludolobha wakhe isikhungo<br />

esisha sokulawula izimo eziphuthumayo<br />

waphinde wathenga izimoto ezintsha<br />

zokubhekela izimo eziphuthumayo. Lezi<br />

moto zisabalaliswe nedolobha ukuqinisekisa<br />

ukuthi zisheshe zifike lapho kubikwe<br />

khona isimo esiphuthumayo.<br />

ISIPHETHO<br />

Ukufakwa kwamakhamera enkabeni<br />

yedolobhakazi kuhlangene nokuqinisa<br />

isandla emithethweni eshaywe ngumasipala,<br />

ukubonakala kwamaphoyisa kanye<br />

nokusungulwa kweziyingi zokuthuthukisa<br />

idolobhakazi, kwenze izinga lobulelesi lehla<br />

ngamaphesenti angamashumi amahlanu<br />

ukusuka ngonyaka ka-2001.<br />

Izibalo ezikhishwe yiJMPD ngoMashi ka-<br />

2002 ziveza ukuthi umkhankaso walolu-<br />

phiko wokuqinisekisa ukuthi amaphoyisa<br />

ayabonakala, ube nomthelela omkhulu<br />

ekuncipheni kobulelesi eGoli.<br />

Ngesikhathi esifanayo lo mkhankaso<br />

wenze kwaba nabantu abaningi ababoshwayo<br />

– abantu abangu-52 baboshwe<br />

ngamacala okuphanga amabhangi,<br />

abangu-210 ukuduna izimoto, abangu-<br />

230 ukweba izimoto abangama-50<br />

ukutholakala nempahla eyebiwe.<br />

Kuzona zonke lezi zehlakalo bangaphezulu<br />

kwezinkulungwane eziyishumi nambili<br />

abantu ababoshiwe phakathi kuka-2001<br />

no-2002 ngamacala afaka phakathi<br />

ukwephula imithetho yomgwaqo kuya<br />

kwawokuduna izimoto. Iningi lalabo<br />

ababoshwa, inani labo elingu-10 915<br />

baboshelwa ukukhokhi inhlawulo<br />

yamacala omgwaqo.<br />

Kuyacaca ukuthi uMkhandludolobha<br />

unayo inqubekelaphambili emizameni<br />

yawo yokulwa nobulelesi nokuqinisekisa<br />

ukuphepha kwezakhamuzi, amabhizinisi<br />

kanye nezivakashi. �<br />

33


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

UBUQABAVU BOKUHLINZEKA NGEMISEBENZI,<br />

SERVICE UKUNAKEKELWA DELIVERY KWAMAKHASIMENDE<br />

EXCELLENCE,<br />

CUSTOMER KANYE NOMGOMO CARE <strong>AND</strong> WEBATHO BATHO PELE PELE<br />

U<br />

�<br />

�����<br />

Mkhandludolobha uzibophezele<br />

ekuhlinzekeni izinhlelo zomsebenzi<br />

zezinga eliphezulu, ukunakekela amakhasimende<br />

kanye nasekukhuthazeni isejwayezi<br />

somgomo weBatho Pele. Kuleminyaka<br />

emibili nengxenye edlule, imisebenzi efana<br />

nokuhlinzeka kogesi, amanzi, ukulahlwa<br />

kwezibi, izindlu, imitapo yezincwadi kanye<br />

nezikhungo zomphakathi, kuye kwenziwa<br />

ngcono futhi kwenatshiselwa nasezindaweni<br />

ebezingenako. UMkhandludolobha<br />

uphinde wagxila ekuthuthukiseni indlela<br />

34<br />

yokuphathwa kwamakhasimende nokukhuthaza<br />

ukwenziwa ngendlela efanele<br />

komsebenzi wezokuphatha.<br />

UKUTHUTHUKISA UKUHLINZEKA<br />

NGEMISEBENZI<br />

UMkhandludolobha waseGoli usungule<br />

umhlahlandlela wokuhlela ozokwengamela<br />

ukukhula kweGoli uphinde uhlinzeke<br />

izakhamuzi ngesimo senhlalo esinempilo<br />

edolobheni kanye nengqalasizinda eqhubekayo.<br />

UMkhandludolobha uphinde


wenza izinguquko ezinhlelweni zawo<br />

zokuhlela ukwenzela ukuthi kube lula futhi<br />

kusheshe ukuhlaziywa kwezicelo zentuthuko.<br />

UMkhandludolobha uzibophezele ngokuhlinzeka<br />

yonke imizi eseGoli ngamanzi<br />

nezinhlelo zokukhucululwa kwendle<br />

ezingabizi. Wonke lawo makhaya asakhiwe<br />

unomphelo, angasekugudluzwa azofakelwa<br />

uhlelo olugcwele lwamanzi nokuhanjiswa<br />

kwendle kufakwe nesigubhu<br />

semitha. Umkhandludolobha ufakela<br />

ingqalasizinda yangaphansi komhlaba<br />

edingakalela izinhlelo zokuphakela amanzi<br />

nokuhambisa indle kuyona yonke leyo<br />

mijondolo engaseyukususwa. Izindleko<br />

zohlelo lokukhuculula indle ngamanzi<br />

ziphezulu. Izakhamuzi ezingakwazi<br />

ukukhokhela lolu hlelo zingakwazi<br />

ukusebenzisa indlela lapho uthela khona<br />

amanzi ngesitsha bese ushaya ithoyilethi,<br />

le ndlela idinga ukuthi amanzi afakwe<br />

ngesitsha ngaphambi kokuthi ulishaye<br />

ithoyilethi kanti iyawonga kakhulu amanzi<br />

Umkhandludolobha uzimisele ngokuhlinzeka<br />

amanzi okukhuculwa kwendle okungabizi<br />

kunaleyo esebenzisa amanzi asuka esitsheni<br />

sethoyilethi, ayihluphi futhi ihlanzekile.<br />

Lapho ikhaya lifuna ukuthuthukisa<br />

ithoyilethi olifaka amanzi bese ulishaya<br />

kuzoba lula ngoba ingqalasizinda<br />

yangaphansi komhlaba yokukhuculula<br />

indle isivele isifakiwe.<br />

Akusona isenzo esihlakaniphile ukufaka<br />

ingqalasizinda yangaphansi komhlaba<br />

kuleyo mijondolo esazosuswa ithuthelwe<br />

kwezinye izindawo ngenxa yokuthi<br />

yakhiwe endaweni eyingozi kumbe<br />

enomnikazi. Lezi ndawo zesikhashana<br />

zizothola ukubhekelwa ngamathoyilethu<br />

afana nalawo asekhempini abizwa nge-VIP<br />

latrine ziphinde zithole amathangi amanzi<br />

eziwasebenzisa ngokuhlanganyela.<br />

UMkhandludolobha uphezu kwezinhlelo<br />

zokuthutha imijondolo efana naleyo isiwe<br />

lapho izothola khona ukubhekeleka<br />

ngokugcwele ngemisebenzi eyizidingo<br />

zomphakathi. UMkhandlu sewakhise<br />

kabusha izindawo eziyishumi nanhlanu<br />

(15) ezaziyimijondolo eyayakhiwe ezinda-<br />

Imisebenzi yobesi seyinwetshelwe okungenani<br />

ezindaweni zokuhlala eziyimikhukhu eziyisishiyagalombili<br />

35


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

Imisebenzi yokubutha izibi seyiphuculiwe<br />

weni ezingafanele. Kunezinye izindawo<br />

ezingu-27 (okwakhe kuzo amakhaya angu-<br />

33 625) ezidinga ukubhekelwa ngokuthi<br />

zigudluzelwe engxenye.<br />

Izindawo ezingu-47 eziyimijondolo (nezinamakhaya<br />

angu-122 485) kumanje<br />

ziyathuthukiswa. IPikitup seyelule izinhlelo<br />

zayo zokuqoqa izibi kuzona zonke<br />

izindawo eziyimijondolo ngenani lezigidi<br />

ezintathu zamarandi ngenyanga, lokhu<br />

kuyingxenye yemizamo yoMkhandludolobha<br />

yokuqinisekisa ukuthi impilo<br />

yabantu abahlala emijondolo iyathuthukiswa.<br />

UMkhandlu sewuthathe izinyathelo<br />

zokwenza ngcono imisebenzi yogesi.<br />

Izindawo eziningi eGoli bezibhekene<br />

nenkinga yokucima kogesi. Lokhu esikhathini<br />

esiningi kuyimiphumela yokuthwala<br />

kakhulu kwenxanxatelo yogesi. Ukulungisa<br />

lesi simo, uMkhandlu sewusandisile isabelo<br />

sawo sokubhekana nengqalasizinda yogesi<br />

kanti ingaphezulu kwezigidi ezingama-<br />

36<br />

Umkhandludolobha umatasa nokuphucula<br />

izindawo zokuhlala eziyimikhukhu engu-47<br />

khulu amabili namashumi amahlanu<br />

zamarandi imali eyasetshenziswa ezinhlelweni<br />

zokusebenza ngeminyaka zimali u-<br />

2000/01 no-2001/02. Kuze kufinyelele<br />

kuMashi walonyaka zimali, yimali engamaphesenti<br />

ayishumi nantathu ngaphezu<br />

kweyanyakenye esitshenzisiwe ezinhlelweni<br />

zemisebenzi.<br />

ICity Power seyenabisele imisebenzi yokuphakelwa<br />

ngogesi ezindaweni zokuhlala<br />

ezihlanganisa oTshepisong, Alexandra, Far<br />

East Bank, Klipfontein View naseMatholeville.<br />

Ukwengezelela iCity Power seyihlinzekele<br />

ugesi kumakhasimende amasha<br />

angaphezu kwenkulungwane ezindaweni<br />

ezifana no-Alexandra, Bryanston neRandburg.<br />

Isigaba sokuqala sohlelo lokufakela<br />

ugesi eVlakfontein sesiphothuliwe.<br />

Umkhandlu usuzijubile futhi ukuhlinzekela<br />

ukukhanyiswa kwezindawo zabantu<br />

abebengenawo ugesi phambilini.<br />

Imisebenzi yokhuculula seyenziwe ngcono<br />

nayo. Umkhandlu sewuqalise ngomkha-


nkaso wokunqanda ukungcoliswa kwendawo<br />

kanye nokulahlwa okungekho<br />

emthethweni kwezibi. IPikitup seyihlinzeke<br />

amakhaya amaningi eSoweto ngemigqomo<br />

enamasondo engamalitha angu-<br />

250 yokufaka izibi. Eminye imigqomo<br />

engu-180 000 iyahlinzekwa njengamanje<br />

eMidrand, Randburg, Waterval naseNorwood.<br />

Kuhlelwa ukuba kuhlinzelwe<br />

eminye imigqomo engamalithi angu-250<br />

engu-153 000 kumakhasimende asemakhaya<br />

nawezimboni ngo-2003.<br />

UMkhandlu sewemukele indlela enemixhantela<br />

ekusheshiseni ukutholakala kwezindlu<br />

kubahlali baseGoli. Usohlelweni<br />

lokwedlulisela izindlu zikamasipala kulabo<br />

abakufanele lokhu kuhlomula. Zingu-737<br />

314 izindlu esezedlulisiwe kanti ukwedluliselwa<br />

kwezinye ezingu-71 759 kusemome.<br />

Umkhandlu sewuguqule amahositela<br />

amane wawenza izakhiwo zemindeni<br />

kanti amanye amahositela ayishumi<br />

nantathu ayaphuculwa kumanje.<br />

Izindawo zokuhlala eziyizinkulungwane<br />

ezinhlanu emabhilidini agugile enkabeni<br />

yedolobhakazi sezihlonziwe ukuze<br />

ziphuculwe. Izinhlelo eziyisipesheli<br />

ziyasetshenzwa eCosmo City, Baralink,<br />

Kliptown, Vlakfontein West, Alexandra,<br />

Doornkop kanye nase Olievenhoutbos. Lezi<br />

zinhlelo zizoveza izindawo zokuhlala<br />

ezingu-41 900.<br />

UMkhandlu uhlinzekele ngezindawo<br />

zokuhlala ezingu-25 000 ngohlelo lweRDP<br />

nePeople’s Housing Process. Sekumiselwe<br />

iziKhungo zokweSekela ezeZindlu ezine<br />

eDoornkop, Orange Farm, Diepsloot kanye<br />

naseIvory Park. Lezi zikhungo ziyizinjini<br />

zokusheshisa ukuhlinzekwa ngaphansi<br />

kwePeople’s Housing Process.<br />

Imigwaqo emikhulu edolobheni iyaphuculwa,<br />

kuhlanganisa uComaro/Mooi,<br />

Anderson, Soweto Highway kanye<br />

nomgwaqo wokuxhuma iKliptown K43.<br />

IJohannesburg Roads Agency izimisele<br />

ngokwenza ngcono ukusebenza kwabo<br />

ezindaweni ezabe zingamalokishi.<br />

UMkhandlu waqala ukubhekela inkinga<br />

yokusalela ngemuva kwemigwaqo<br />

engafakwe tiyela eSoweto ngonyaka zimali<br />

Ukuphuculwa kwemigwaqo kanye nokwakhiwa kwemigwaqo emisha kuyaqhubeka nokuba<br />

ngumsebenzi ngqangi<br />

37


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

ka-2001/02. Okungenani kwasetshenziswa<br />

imali eyizigidi eziyishumi nesihlanu<br />

zamarandi ukwemboza imigwaqo yamatshe<br />

engamakhilomitha angamashumi<br />

amahlanu nanhlanu kulowo nyakazimali.<br />

Iningi lalomsebenzi wenziwa eOrange<br />

Farm, Stretford kanye nasemalokishini<br />

aseSoweto iOrlando West, Mofolo<br />

neDube. Ukuphuculwa kwemigwaqo<br />

yamatshe kuyaqhubeka nokuba yiwona<br />

msebenzi ngqangi wesabelo sezimali<br />

semisebenzi se Johannesburg Roads<br />

Agency kulonyaka zimali u-2002/03 kanti<br />

sekuhlinzekwe ngesamba esiyizigidi<br />

ezingamashumi ayisishiyagalolunye<br />

ukwemboza imigwaqo yamatshe. Kulindeleke<br />

ukuba imigwaqo yamatshe engamakhilomitha<br />

angu 68 ibe seyemboziwe<br />

ngasekupheleni kwalonyaka zimali.<br />

Izindawo okuyizo ezibekelwe lomsebenzi<br />

zihlanganisa iOrlando East, Moroka/<br />

Jabavu, Doornkop, Ivory Park neKaalfontein,<br />

Braamfisherville, Orange Farm<br />

neDiepsloot.<br />

Miningana imigwaqo emisha esiyakhiwe<br />

ezindaweni ezazingamalokishi. Ngokwesibonelo,<br />

isamba esiyizigidi eziyishumi<br />

nesithupha zamarandi sisetshenziswe<br />

ekwakhiweni kwemigwaqo emisha<br />

eKaalfontein (Midrand) kanti iJohannesburg<br />

Roads Agency iyaqhubeka nokwandisa<br />

inxanxathela yemigwaqo kwezinye<br />

izindawo zase -Ivory Park.<br />

ICity Parks izibophezele ukusebenzisa imali<br />

ezindaweni ezazinganakiwe phambilini.<br />

38<br />

Imisenbenzi yemitapo yezincwadi inwetshelwa<br />

ezindaweni ezazinganakiwe phambilini<br />

Kunamapaki angamashumi amathathu<br />

nanhlanu asesunguliwe. Amaphesenti<br />

angamashumi ayisishiyagalolunye alamapaki<br />

amasha asezindaweni ezazinganakiwe<br />

phambilini.<br />

UMkhandlu sewuyenze ngcono imisebenzi<br />

yezempilo yawo. Kunezikhungo ezintsha<br />

eziyisithupha ezakhiwe kanti zizovulwa<br />

khona maduze nje. Imitholampilo emisha<br />

ise-Ebony Park, Midrand West, Tshepisong,<br />

Meadowlands, Vlakfontein naseWeiler’s<br />

Farm. Iningi lemitholampilo yaseGoli selisandisile<br />

isibalo semisebenzi elihlinzeka<br />

ngayo. Imitholampilo eminingi yayejwayele<br />

ukuhlinzeka ngemisebenzi yokuvimbela<br />

ukugula kanye neyokugqugquzela kuphela<br />

kodwa manje seyinikezela nangosizo<br />

lokwelapha. Okungenani izikhungo ezingamaphesenti<br />

angamashumi amane<br />

kulolonke idolobha seziqalise ngamaqembu<br />

okwesekelana kanti asiza abantu<br />

abanezifo eziyinkinga njengesinxe ne <strong>HIV</strong>/<br />

Aids.


Ziningi izikhungo zezemidlalo eseziphuculiwe<br />

edolobheni. Ngokwesibonelo,<br />

sekuphuculwe izikhungo ezinjengehholo<br />

lomphakathi laseSlovovile, ihholo lomphakathi<br />

laseWestbury, inkundla yombhoxo<br />

yaseDobsonville, ihholo iBapedi, izinkundla<br />

zemidlalo zaseNaledi, izinkundla zokudlala<br />

nezabancane eMofolo Central, ihholo<br />

lomphakathi laseEnnerdale, ihholo lase-<br />

Phiri, iKanana Centre neRabie Ridge.<br />

Izindawo zokudlalela imidlalo eminingi<br />

zilungiswe kabusha eBertha Solomon,<br />

Eldorado Park, Jabavu, Protea, Protea Glen,<br />

Yeoville, Dobsonville, Phiri, End Street<br />

naseNaledi.<br />

UMkhandlu sewuthole izimali ukwenza<br />

ngcono imisebenzi yemitapo yezincwadi<br />

ezindaweni ebezinganakiwe phambilini<br />

kanti yizinkulungwane zezincwadi esezifakiwe<br />

emitapweni ethize. Abasebenzi<br />

bemitapo yezincwadi bagqugquzela<br />

isikothi lokufunda ngokubamba izinhlelo<br />

zokuthuthukisa amakhono ezingane kanye<br />

nokusebenza nabazali nothisha ukugqugquzela<br />

ukukwazi ukufunda nothando<br />

lokufunda.<br />

IGoli liyaphila kwezamasiko njengoba<br />

linenqwaba yezindawo ezingamatiyetha,<br />

ezokudansa, ezomculo kanye nemibukiso<br />

yezithombe kulolonke idolobhakazi.<br />

UMkhandlu uyazikhandla ukuvula amathuba<br />

amasiko nokungcebeleka ukuze<br />

kulondolozeke ifa ledolobha futhi ixhaswe<br />

kakhulu neJohannesburg Zoo neCivic<br />

Theatre. Lokhu akuhlomulisi nje izakha-<br />

muzi zendawo kodwa kusiza nasekuheheni<br />

izivakashi nabatshali zimali edolobheni.<br />

UKUNAKEKELWA KWAMAKHASI-<br />

MENDE<br />

Idolobhakazi laseGoli selikukhombisile<br />

ukuzinikela kwalo ekuphakelweni kwemisebenzi<br />

okusezingeni eliphakeme ngokubhekelela<br />

amathuba okwenza ngcono<br />

kwalowo nalowo msebenzi eliwuphakelayo.<br />

Liphinde lafaka umfutho omkhulu<br />

nezimali ekwenzeni ngcono ukunakekelwa<br />

kwamakhasimende nasekuphatheni<br />

ngenhlonipho izakhamuzi. Izakhamuzi<br />

kufanele zikwazi ukubika amaphutha,<br />

zibeke izikhalazo futhi zixhumane nomkhandlu<br />

ngaphandle kokushoniswa le nale.<br />

Kufanele zihlale zazi ngokuthi umkhandlu<br />

wenzani ngezikhalazo noma imibono yazo.<br />

UMKH<strong>AND</strong>LUDOLOBHA WASE-<br />

GOLI USUKUKHOMBISILE UKUZINI-<br />

KELA KWAWO EBUQABAVINI<br />

BOKUHLINZEKA NGEMISEBENZI<br />

NGOKUGXILA EKUPHUCULENI<br />

LOWO NALOWO MSEBENZI OWU-<br />

HLINZEKAYO. UPHINDE WAFAKA<br />

UMFUTHO NEMITHOMBO YEZI-<br />

MALI EKUPHUCULENI UKUNAKE-<br />

KELWA KWAMAKHASIMENDE<br />

39


�����<br />

UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

Umkhandlu ngakho-ke usumise i<strong>Joburg</strong><br />

Connect ukuhlinzeka izakhamuzi ngendawo<br />

eyodwa lapho zingabika khona<br />

izinkinga, zifake nemibuzo.<br />

40<br />

<strong>HIV</strong> <strong>AND</strong> <strong>AIDS</strong><br />

I<strong>Joburg</strong> Connect iyakwazi ukulandelela<br />

izikhalazo ukuze amakhasimende azi<br />

ukuthi kwenziwani ngazo. Nge<strong>Joburg</strong> Connect,<br />

umkhandlu uqonde ukuqhubeka<br />

njalo wenze ngcono izinga nesivinini<br />

ophendula ngaso izicelo zamakhasimende<br />

futhi uhlinzeke isigcawu sokuxhumana<br />

okuqhubekayo phakathi komkhandlu<br />

nabasebenzisi bemisebenzi.<br />

UKWENZA IMISEBENZI IFINYELELEKE<br />

KWABAHLUPHEKAYO<br />

Idolobha selithathe izinyathelo ukuqinisekisa<br />

ukuthi imisebenzi ngqangi<br />

iyafinyeleleka kuzozonke izakhamuzi<br />

zeGoli. Kwisabelo mali sika-2001/02,<br />

uMkhandludolobha waseGoli wamisela<br />

imisuka emibili yosizo lomphakathi. Lokhu<br />

kwabe kungamanzi amahhala angamakhilolitha<br />

ayisithupha ngenyanga kanye<br />

nokuhoxiswa kwazozonke izintela kulabo<br />

abamanani emizi yabo ingaphansi kuka-<br />

R20 000. Ngo-2002 izakhamuzi zaqala<br />

ukuthola amakhilowathi angamashumi<br />

amahlanu ogesi wamahhala ngenyanga.<br />

Ngaso leso sikhathi, uMkhandlu waqalisa<br />

ngomgomo wokuhlinzeka ngemisebenzi<br />

yamahhala yokukhuculula indle nokuthuthwa<br />

kwezibi kulawomakhaya amiholo<br />

yawo ingu-R1 100 noma ngaphansi<br />

ngenyanga.<br />

UMkhandlu usukhiphe izimali ezinkulu<br />

ukubhekana nosizo lomphakathi. Lokhu<br />

kuyinkomba yokuzimisela kwawo ukubhekana<br />

nezinkinga zobuphofu nokweswela<br />

emphakathini.<br />

ISIPHETHO<br />

UMkhandlu sewuliphuculile izinga<br />

lemisebenzi eliyihlinzekayo futhi wanwebela<br />

imisebenzi kulezozindawo<br />

ezingayitholi phambilini kuleli dolobha.<br />

Ukuhlinzekwa kwemisebenzi sekusebenza<br />

kangcono kakhulu kanti nokunakekelwa<br />

kwamakhasimende kwenziwe ngcono<br />

kakhulu. Njengengxenye yesu lawo<br />

lokulwa nobuphofu, umkhandlu sewumisele<br />

usizo lomphakathi ukuqinisekisa<br />

ukuthi amakhaya ampofu ayakwazi ukuhlomula<br />

emisebenzini kamasipala. �


� I<br />

IS<strong>AND</strong>ULELA-NGCULAZI / INGCULAZI<br />

(I<strong>HIV</strong>/I-<strong>AIDS</strong>)<br />

<strong>HIV</strong>/I-Aids iyisisongo esinzima kwinhlalakahle<br />

yezakhamuzi kanti isifake<br />

ingcindezi enkulu ezinhlakeni zezempilo<br />

zoMkhandlu waseGoli. Bangaphezu kuka-<br />

286 000 abantu baseGoli ababikwa ukuthi<br />

bane-Aids noma i<strong>HIV</strong>, bazogula bafe<br />

eminyakeni eyishumi ezayo.<br />

Kusho ukuthi oyedwa kwabahlanu abahlali<br />

baseGoli, abangaphansi kweminyaka<br />

engamashumi amathathu, kunokwenzeka<br />

ukuthi usevele uhaqwe yigciwane eliyisa-<br />

ndulela-ngculazi, bazogula bafe eminyakeni<br />

eyishumi ezayo. Oyedwa kwabayishumi<br />

abantu abadala kuleli dolobhakazi<br />

usevele unegciwane eliyisandulelangculazi,<br />

bazogula bafe eminyakeni<br />

eyishumi ezayo. Izinkomba zamanje<br />

zibikezela ukuthi lelidolobha lithola abantu<br />

abatheleleka ngaleligciwane abangu-<br />

26 000 minyaka yonke. Uma lokhu<br />

kuqhubeka, i<strong>HIV</strong>/Aids izoba yimbangela<br />

enkulu yokufa eGoli esikhathini esingengakanani<br />

esizayo.<br />

41


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

Isifo sofuba iTB, yeyamene kakhulu nobhubhane<br />

lwe<strong>HIV</strong>/Aids. ITB iyimbangela<br />

ejwayelekile yokufa kubantu abane<strong>HIV</strong>/<br />

Aids. Inani labantu abangenwe yiTB<br />

eGauteng sesikhuphuke sasuka kubantu<br />

abangu-250 ekhulwini lezinkulungwane<br />

ngo-1998 laya kubantu abangu-300<br />

kwabayikhulu lezinkulungwane ngo-2001.<br />

I<strong>HIV</strong>/I-Aids ayithinti nje abagulayo kuphela.<br />

Inemiphumela enzima emindenini,<br />

ikakhulukazi kwabesifazane abanomthwalo<br />

wokunakekela abagulayo. I<strong>HIV</strong>/<br />

Aids seyephuce amakhaya amaningi<br />

abantu abangabondli, beshiya izingane<br />

eziyizintandane esimweni esibucayi<br />

kakhulu.<br />

Ngokusobala, ubhubhane lwe<strong>HIV</strong>/Aids<br />

lubonakala luyisisongo esikhulu kulelidolobha.<br />

Lungumqobo emizamweni<br />

yokwehlisa ubuphofu nokungalingani<br />

kanye nasekwenziweni ngcono kwezinga<br />

lempilo labantu. Ngaphezu kokuba<br />

ibangela ukukhathazeka okukhulu<br />

kubantu, i<strong>HIV</strong>/Aids inomphumela omubi<br />

kakhulu nasemnothweni. Umkhandlu<br />

42<br />

sewuhlonze i<strong>HIV</strong>/Aids njengengqala<br />

yeMeya kanti uzimisele ngokulwisana<br />

nalolubhubhane.<br />

MASIBUMBANE SILWE NE-<strong>AIDS</strong><br />

UMkhandlu waseGoli uyabona ukuthi<br />

ungeke wabhekana ne-Aids uwodwa<br />

kanti-ke uyasebenzisana nenqwaba<br />

yezinhlangano, kuhlanganisa neminyango<br />

kahulumeni, abantu abaphila ne-<strong>HIV</strong>/Aids,<br />

abamabhizinisi, izinhlangano zokholo,<br />

abaholi bendabuko, izinhlangano<br />

ezingekho kuhulumeni, ezemidlalo,<br />

ezabezindaba, imiphakathi, intsha kanye<br />

nezinhlangano zomame.<br />

Ngokusebenzisana nokubambisana<br />

nezinye izinhlangano, uMkhandlu<br />

usulandise kakhulu iqhaza lawo lokulwa<br />

ne-Aids. Ngokwesibonelo, ukubambisana<br />

komkhandlu nenhlangano iSouth Afrikan<br />

Nevirapine Study (SAINT) esebenzela<br />

esibhedlela iChris Hani Baragwanath kanye<br />

noMnyango wezeMpilo eGauteng,<br />

sekwenze ukuba umkhandlu ukwazi<br />

ukuqinisekisa ukuthi zonke izibhedlela,<br />

amawodi omame nawokubelethisa<br />

edolobheni ayahlinzeka ngomsebenzi<br />

wokuvimbela ukuthelelana nge-<strong>HIV</strong><br />

phakathi komntwana nomame.<br />

UMkhandlu uphinde ube nezinhlelo<br />

zokunciphisa izifo zocansi ezithelelwanayo<br />

nokuyizo ezibhebhezela ukwanda kwe-<br />

Aids.<br />

UMkhandlu, ngokubambisana nezinhlangano<br />

ezingekho kuhulumeni, sewumisele


amaqembu angamashumi amathathu<br />

nanhlanu ukusiza abantu abaphila ne<strong>HIV</strong>/<br />

Aids. Lamaqembu okweseka ayeluleka,<br />

aphakele ngamaphasela okudla aphinde<br />

aqalise nezinhlelo zokungenisa imali.<br />

UMkhandlu uyasebenzisana futhi nezinhlangano<br />

ezingekho kuhulumeni ukuhlinzeka<br />

ngokunakekelwa kwabantu emakhaya.<br />

UMkhandlu usebenzisana neReproductive<br />

Health Research Unit (RHRU), iNyuvesi<br />

yaseWitwatersrand noHulumeni wesi-<br />

Fundazwe saseGauteng ukumisela iHillbrow<br />

Health Precinct neCentre of Excellence<br />

(CoE). Ukwengezelela, uMkhandlu<br />

uyingxenye yohlelo lukahulumeni<br />

kazwelonke oluhlose ukuthola umjovo<br />

wokuvimbela ukubhebhetheka kwe<strong>HIV</strong>/<br />

Aids eNingizimu Afrika.<br />

Le ndlela yokusebenzisana ekulweni ne<strong>HIV</strong>/<br />

Aids seyifezekile ngokumiselwa koMkhandlu<br />

waseGoli we-Aids, nohlose ukuhlanganisa<br />

zonke izakhamuzi zedolobhakazi<br />

empini yokulwa ne<strong>HIV</strong>/Aids, kanye<br />

nokukhombisa ngokusobala ukwesekwa<br />

kwalabo abahaqwe yi<strong>HIV</strong>/Aids nalabo<br />

ebathintile.<br />

Imizamo yoMkhandlu yokubhekana ne<strong>HIV</strong><br />

ihlanganisa zombili izindlela zokugqugquzela<br />

impilo eyiyo kanye nokuvikela<br />

ukuthola igciwane. Ngokuqalisa ekhaya,<br />

uMkhandlu sewusungule uhlelo lokwesekela<br />

labo basebenzi bawo abaphila ne-<br />

Aids.<br />

Ukusiza ukuvimbela ukubhebhetheka kwe-<br />

Aids, uMkhandlu sewuqalise ngokufundisa<br />

ngamakhono empilo ezikoleni. Uphethe<br />

izinhlelo zemfundo yozakwabo kubantu<br />

abasesimweni esingubucayi, njengabasebenzi<br />

abadayisa ngemizimba, intsha<br />

esiphumile esikoleni kanye nabahlali<br />

basemahositela obulili obubodwa nabahlali<br />

basemikhukhwini.<br />

Njengengxenye yemizamo yokuvimbela,<br />

uMkhandlu unikezela mahhala ngamakhondomu,<br />

izikhungo zokuhlolwa ngokuthanda<br />

kwakho nokwalulekwa. Ukwalulekwa<br />

nge<strong>HIV</strong>/Aids nokuhlolwa sekuhlinzekelwa<br />

emitholampilo engamaphesenti<br />

angamashumi ayisishiyagalolunye eGoli.<br />

UMkhandlu ugqugquzela imiphakathi<br />

ukuba isize ekulweni ne-Aids. Sewusungule<br />

uhlelo lokunciphisa ukubandlululwa<br />

kwabantu abaphila ne-Aids kanye nokugqugquzela<br />

ingxoxo evulelekile ngesifo.<br />

Uphinde ugqugquzele imiphakathi ukuba<br />

inakekele abantu abahaqwe yi<strong>HIV</strong>/Aids<br />

kanye nalabo ebathintile ngandlela thizeni.<br />

UMkhandlu sewuqeqeshe amakhulu<br />

amavolontiya asiza ekulweni ne-Aids kanti<br />

43


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

asefinyelele esibalweni esikhulu sezakhamizi<br />

ngezinhlelo zokufundisa. Ngo-2001,<br />

bangaphezu kuka-300 000 abantu<br />

okwafinyelelwa kubo kanti angaphezu<br />

kuka-1,2 miliyoni amakhondomu anikezelwa<br />

ngelanga lokuqwashisa ngengculazi.<br />

Ngo-2002, bangaphezu kuka-650 000<br />

abantu okwafinyelelwa kubo kanti angaphezu<br />

kuka-1,6 miliyoni amakhondomu<br />

anikezelwa.<br />

ISIPHETHO<br />

I<strong>HIV</strong>/I-Aids iyaqhubeka nokunakwa<br />

kakhulu nguMkhandlu. Nokhoke ikhona<br />

inqubekelaphambili esiyenziwe ekulweni<br />

44<br />

NAKUBA INKULU INQUBEKELA-<br />

PHAMBILI ESIYENZIWE EKULWENI<br />

NES<strong>AND</strong>ULELA NGCULAZI/ NE-<br />

NGCULAZI (I<strong>HIV</strong>/I-<strong>AIDS</strong>), ZINKULU<br />

IZINSELELE EZISASILINDILE<br />

nalolubhubhane. Umkhandlu unethemba<br />

lokuthi kancane kancane ukuthula okuphathelene<br />

ne<strong>HIV</strong>/Aids kuya ngokuphela.<br />

Izinga lokutheleleka kwentsha engaphansi<br />

kweminyaka engamashumi amabili<br />

ubudala selizinzile. Amakhulu amavolontiya<br />

anikela ngesikhathi namandla awo<br />

ekubhekaneni ne<strong>HIV</strong>.<br />

UMkhandlu sewusungule amaxhama<br />

okusebenzisana aqinile nezinhlangano<br />

ezisemkhakheni wezempilo nahlinzeka<br />

ngemisebenzi edingeka kakhulu. Impi ayikanqotshwa<br />

kodwa umkhandlu uzimisele<br />

ukuqhubeka nokulwa okuhle. �


� U<br />

ISIPHETHO<br />

JOHANNESBURG HAS SET ITS<br />

SIGHTS ON BECOMING A<br />

WORLD-CLASS AFRICAN CITY<br />

IN WHICH ALL RESIDENTS CAN<br />

ENJOY THE FRUITS OF ECONO-<br />

MIC GROWTH <strong>AND</strong> JOB CREA-<br />

TION <strong>AND</strong> LEAD PROSPEROUS<br />

<strong>AND</strong> HEALTHY LIVES.<br />

Mkhandlu waseGoli usuwenze<br />

inqubekelaphambili enkulu ekumiseleni<br />

isisekelo sekusasa. Ububanzi bezinqubomgomo,<br />

izinhlelo, izinhlelongqangi,<br />

imisuka, ukuhlinzekela kanye notshalo<br />

osekuveziwe, kukhombisa ukuthi uMkhandlu<br />

usuthuthukile ekubeni yilowo<br />

owawungaqinile kwezezimali, inhlangano<br />

yawo ingasebenzi ngokuyikho waya<br />

ekubeni nguMkhandlu oneqholo ekutheni<br />

ungakwazi ukuguqula izimpilo zezakhamuzi<br />

zawo ngendlela enhle. Okusempeleni<br />

uMkhandlu uneqholo lokuthi umsebenzi<br />

osewenziwe kulezizinyanga ezingamashumi<br />

amathathu ungabizwa ngokuthi<br />

ngowoku “Phatha ngeNdlela, oweNtuthuko<br />

nokuHlinzeka”.<br />

Njengoba sekukhonjisiwe kulombiko,<br />

inkulu inqubekelaphambili esiyenziwe<br />

ngokuphathelene nokuphatha ngendlela,<br />

intuthuko yezomnotho nokwakhiwa<br />

kwamathuba emisebenzi, ukuvuselelwa<br />

kwemaphakathi nedolobha, ukuvikeleka<br />

45


UMBIKO WAMAPHAKATHI NETHEMU WEMEYA YEDOLOBHA<br />

komphakathi, ukuphakelwa kwemisebenzi<br />

okuphambili kanye nempi yokulwa ne<strong>HIV</strong>/<br />

Aids. Nokho-ke lombiko awuthule ngezinkinga<br />

nezinselele okubhekenwe nazo.<br />

Isikhathi esisasele sokuphatha kwaleMeya<br />

kuzoba ngesokubhekana ngqo nalezizinselele<br />

ngokubhekela inhlalakahle<br />

yabobonke abahlala futhi basebenze kuleli<br />

46<br />

UMKH<strong>AND</strong>LUDOLOBHA WEGO-<br />

LI UZIBEKELE UKUBA LIBE YIDO-<br />

LOBHA ELISEZINGENI LOMHLA-<br />

BA LASE-AFRIKA LAPHO ZONKE<br />

IZAKHAMUZI ZIHLOMULA ESI-<br />

THELWENI ZOKUKHULA KO-<br />

MNOTHO NOKWAKHEKA KWA-<br />

MATHUBA EMISEBENZI FUTHI<br />

ZIPHILE IMPILO ETHOKOMELE<br />

NENOKUPHILA<br />

dolobhakazi kanjalo nalabo abalivakashelayo.<br />

Njengoba isisekelo sesimisiwe, sinesibopho<br />

sokuqala senezezele izitini zokwakha<br />

emzamweni wokwakha idolobhakazi<br />

elisezingeni lomhlaba lase-Afrika langomuso.<br />


City of Johannesburg<br />

Office of the Executive Mayor<br />

July 2003<br />

Metropolitan Centre<br />

158 Loveday Street<br />

Braamfontein<br />

P O Box 1049<br />

Johannesburg<br />

2000<br />

Telephone +27 (0)11 407-6111<br />

E-mail: enquiries@joburg.org.za<br />

www. joburg.org.za

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!