Esperanto en dialogo Grammatik zu Lektion 5 / gramatiko de leciono ...
Esperanto en dialogo Grammatik zu Lektion 5 / gramatiko de leciono ...
Esperanto en dialogo Grammatik zu Lektion 5 / gramatiko de leciono ...
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />
Page 1 of 6<br />
26.08.2011<br />
Startseite <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 4 <strong>Lektion</strong> 5 Lösung<strong>en</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5 <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
<strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 6<br />
<strong>Esperanto</strong> <strong>en</strong> <strong>dialogo</strong><br />
<strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5 / <strong>gramatiko</strong> <strong>de</strong> <strong>leciono</strong><br />
kvin<br />
Partizipi<strong>en</strong><br />
Partizipi<strong>en</strong> (Mittelwörter) sind spezielle Adjektive, daher <strong>en</strong><strong>de</strong>t ihre Grundform auf -a.<br />
Beispiel: skrib/ant/a 'schreib<strong>en</strong>d'<br />
Die Wurzel (im Beispiel skrib-) ist immer verbal, gibt also eine Handlung, ein Gescheh<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r (selt<strong>en</strong>er)<br />
ein<strong>en</strong> Zustand an.<br />
(Im Folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ist immer nur von "Handlung" die Re<strong>de</strong>; man muss aber "bzw. Gescheh<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r Zustand"<br />
immer stillschweig<strong>en</strong>d ergänz<strong>en</strong>.)<br />
Das System <strong>de</strong>r Partizipi<strong>en</strong> im <strong>Esperanto</strong> ist einfach und symmetrisch aufgebaut, aber reicher als im<br />
Deutsch<strong>en</strong>.<br />
Analog <strong>zu</strong> d<strong>en</strong> Verbform<strong>en</strong> auf -as, -is und -os gibt es im <strong>Esperanto</strong><br />
• 3 zeitlich unterscheid<strong>en</strong><strong>de</strong> Partizipi<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Aktivs im<br />
◦ Präs<strong>en</strong>s (Handlung verläuft soeb<strong>en</strong>):<br />
skribanta schreib<strong>en</strong>d<br />
◦ Präteritum (Handlung liegt zeitlich <strong>zu</strong>rück):<br />
skribinta<br />
(geschrieb<strong>en</strong> hab<strong>en</strong>d)<br />
◦ Futur (Handlung steht in naher o<strong>de</strong>r ferner Zukunft bevor):<br />
skribonta<br />
(schreib<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>d)<br />
• 3 zeitlich unterscheid<strong>en</strong><strong>de</strong> Partizipi<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Passivs im<br />
◦ Präs<strong>en</strong>s (Handlung verläuft soeb<strong>en</strong>):<br />
skribata geschrieb<strong>en</strong> (werd<strong>en</strong>d)<br />
◦ Präteritum (Handlung liegt zeitlich <strong>zu</strong>rück):<br />
skribita<br />
geschrieb<strong>en</strong> [word<strong>en</strong>]<br />
◦ Futur (Handlung steht in naher o<strong>de</strong>r ferner Zukunft bevor):<br />
skribota<br />
(geschrieb<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>d)<br />
(Man sieht, dass die meist<strong>en</strong> <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Überset<strong>zu</strong>ng<strong>en</strong> kein korrektes Deutsch sind, son<strong>de</strong>rn nur wörtliche<br />
Wie<strong>de</strong>rgab<strong>en</strong>. Sie musst<strong>en</strong> <strong>de</strong>shalb in Klammern gesetzt werd<strong>en</strong>.)<br />
Hinweis:<br />
Das hier beschrieb<strong>en</strong>e System <strong>de</strong>r Partizipi<strong>en</strong> folgt <strong>de</strong>r grammatisch<strong>en</strong> Schule <strong>de</strong>s sog. "Tempismus", <strong>de</strong>r<br />
die Be<strong>de</strong>utung von -a-, -i- und -o- unterschiedslos, ob in Verbform<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r in Partizipi<strong>en</strong>, als rein zeitlich<br />
ansieht.<br />
Dem geg<strong>en</strong>über steht <strong>de</strong>r sog. "Aspektismus", <strong>de</strong>r in einig<strong>en</strong>, insbeson<strong>de</strong>re in passivisch<strong>en</strong> Partizipi<strong>en</strong><br />
auch noch Aktionsart<strong>en</strong> ("Aspekte") wie "Voll<strong>en</strong>dung", "Dauer", usw. wie<strong>de</strong>rgegeb<strong>en</strong> seh<strong>en</strong> will.<br />
Für Einzelheit<strong>en</strong> sei auf die umfangreiche Literatur verwies<strong>en</strong>.<br />
Adverbform<strong>en</strong><br />
Wie bei all<strong>en</strong> Adjektiv<strong>en</strong> lass<strong>en</strong> sich auch aus <strong>de</strong>r adjektivisch<strong>en</strong> Grundform <strong>de</strong>r Partizipi<strong>en</strong> die<br />
<strong>en</strong>tsprech<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Adverbform<strong>en</strong> einfach durch Austausch von -a <strong>zu</strong> -e regelmäßig ableit<strong>en</strong>:<br />
Bojanta hundo ne mordas.<br />
Ein bell<strong>en</strong><strong>de</strong>r Hund beißt nicht.<br />
Hundo ne mordas bojante. Ein Hund beißt nicht beim Bell<strong>en</strong> (wörtlich: bell<strong>en</strong>d).<br />
Substantivform<strong>en</strong><br />
Analog leitet man Substantive auf -o ab.<br />
Diese stell<strong>en</strong> sexusneutrale Person<strong>en</strong>bezeichnung<strong>en</strong> dar!<br />
Beispiele:<br />
kom<strong>en</strong>canto<br />
kaptito<br />
partopr<strong>en</strong>into<br />
Anfänger<br />
Gefang<strong>en</strong>er<br />
ehemaliger Teilnehmer
<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />
Page 2 of 6<br />
26.08.2011<br />
batato<br />
mortonto<br />
(gera<strong>de</strong>) Geschlag<strong>en</strong>er<br />
<strong>de</strong>m Tod Entgeg<strong>en</strong>seh<strong>en</strong><strong>de</strong>r (wörtlich: sterb<strong>en</strong> Werd<strong>en</strong><strong>de</strong>r)<br />
Großschreibung<br />
von Län<strong>de</strong>r- und Einwohnernam<strong>en</strong><br />
Das B<strong>en</strong><strong>en</strong>n<strong>en</strong> von Einwohnern und Län<strong>de</strong>rn bereitet naturgemäß Schwierigkeit<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>n man b<strong>en</strong>ötigt<br />
Wörter, die einerseits nach Aussprache und Schreibweise normale <strong>Esperanto</strong>wörter sind, an<strong>de</strong>rerseits als<br />
Nam<strong>en</strong> aber eb<strong>en</strong> nicht <strong>zu</strong>m <strong>Esperanto</strong> gehör<strong>en</strong> und <strong>de</strong>shalb möglichst w<strong>en</strong>ig verän<strong>de</strong>rt werd<strong>en</strong> soll<strong>en</strong>.<br />
Zu<strong>de</strong>m besteht bei <strong>de</strong>r unabsehbar<strong>en</strong> Fülle <strong>de</strong>r Nam<strong>en</strong> auch noch die Gefahr, dass die b<strong>en</strong>ötigte<br />
Wortwurzel schon "besetzt" ist.<br />
Beispiel: kubo 'Würfel' o<strong>de</strong>r 'Kuba'.<br />
Um bei<strong>de</strong> Be<strong>de</strong>utung<strong>en</strong> w<strong>en</strong>igst<strong>en</strong>s im Schriftlich<strong>en</strong> unterscheid<strong>en</strong> <strong>zu</strong> könn<strong>en</strong>, schreibt man im <strong>Esperanto</strong><br />
<strong>de</strong>shalb Nam<strong>en</strong> groß, aber auch damit ist das Problem nicht ganz gelöst (siehe d<strong>en</strong> Abschnitt Nam<strong>en</strong> in<br />
<strong>de</strong>r <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 1).<br />
In diesem Lehrwerk werd<strong>en</strong> die Nam<strong>en</strong> von Län<strong>de</strong>rn und Einwohnern sowie von ihn<strong>en</strong> abgeleitete<br />
Wortform<strong>en</strong> groß geschrieb<strong>en</strong>.<br />
<br />
Län<strong>de</strong>r- und Einwohnernam<strong>en</strong><br />
Wie schon im <strong>Lektion</strong>steil beschrieb<strong>en</strong>, gibt es zwei Grupp<strong>en</strong> für Län<strong>de</strong>r- und Einwohnernam<strong>en</strong>, die ein<strong>en</strong><br />
B<strong>en</strong><strong>en</strong>nungskompromiss für Nam<strong>en</strong> allgemein wi<strong>de</strong>rspiegeln.<br />
Die zwei Grupp<strong>en</strong> ergeb<strong>en</strong> sich durch zwei verschied<strong>en</strong>e Ableitungsregeln.<br />
Gruppe 1 <strong>de</strong>r Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> auf -ujo:<br />
Der Län<strong>de</strong>rname wird mit Hilfe <strong>de</strong>s Suffixes -uj- aus einem Einwohnernam<strong>en</strong> gebil<strong>de</strong>t:<br />
German/o => German/uj/o usw.<br />
<br />
Gruppe 2 <strong>de</strong>r Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> auf -o:<br />
Der Einwohnername wird mit Hilfe <strong>de</strong>s Suffixes -an- aus einem Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> gebil<strong>de</strong>t:<br />
Brazil/o => Brazil/an/o, Bosni/o => Bosni/an/o, usw.<br />
<br />
Es gibt eine kleine Gruppe von Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong>, die aus einer Pluralform o<strong>de</strong>r mehrer<strong>en</strong> Wörtern besteh<strong>en</strong>,<br />
die nicht in dieses einfache System pass<strong>en</strong>.<br />
Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong>, die auf -lando <strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Ferner führ<strong>en</strong> diej<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> Nam<strong>en</strong>, <strong>de</strong>r<strong>en</strong> Wortwurzel auf eine unabtr<strong>en</strong>nbare Silbe -land <strong>en</strong><strong>de</strong>t, leicht <strong>zu</strong><br />
Verwirrung. Da<strong>zu</strong> gehör<strong>en</strong> Irland/o, Island/o, Ne<strong>de</strong>rland/o und einige an<strong>de</strong>re.<br />
D<strong>en</strong>n als alternative Form<strong>en</strong> <strong>zu</strong> d<strong>en</strong> Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> auf -uj- sind auch die <strong>en</strong>tsprech<strong>en</strong>d<strong>en</strong> auf -land<strong>zu</strong>gelass<strong>en</strong>,<br />
also statt nur Skot/uj/o auch Skot/land/o, statt nur Svis/uj/o auch Svis/land/o usw. Einige<br />
dieser Form<strong>en</strong> auf -land/o sind sogar gebräuchlicher als die -uj/o-Form<strong>en</strong>, vor allem Skot/land/o,<br />
Svis/land/o, Pol/land/o, Dan/land/o. Man muss sich also sorgfältig einpräg<strong>en</strong>, ob in solch<strong>en</strong><br />
Nam<strong>en</strong>sform<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Teil -land- <strong>zu</strong>r Wortwurzel gehört o<strong>de</strong>r nicht, sonst leitet man d<strong>en</strong> Einwohnernam<strong>en</strong><br />
falsch ab: Es gibt eb<strong>en</strong> keine "Ne<strong>de</strong>roj" o<strong>de</strong>r "Iroj".<br />
Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> mit modischer Variante -io statt -ujo<br />
Ein ähnliches, aber häufigeres Problem ist, dass das Suffix -uj- in <strong>zu</strong>nehm<strong>en</strong><strong>de</strong>m Maße einfach durch ein -<br />
i- ersetzt wird. Bei Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Gruppe 2, <strong>de</strong>r<strong>en</strong> Wurzel auf -i <strong>en</strong><strong>de</strong>t, gibt es dann eb<strong>en</strong>falls das<br />
Problem, dass man nicht mehr weiß, wie <strong>de</strong>r Einwohnername <strong>zu</strong> bild<strong>en</strong> ist.<br />
Weil Lehr- und teilweise auch Wörterbücher die ujo-Form<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> inzwisch<strong>en</strong> sogar<br />
verschweig<strong>en</strong>, kann man immer mehr Fehler bei Einwohnernam<strong>en</strong> beobacht<strong>en</strong>.<br />
Eine kleine Selbstkontrolle hier mag das Problem eindrucksvoll ver<strong>de</strong>utlich<strong>en</strong>. Versuch<strong>en</strong> Sie, aus d<strong>en</strong><br />
Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> von Übung 4.3 dieser <strong>Lektion</strong>, die Einwohnernam<strong>en</strong> ab<strong>zu</strong>leit<strong>en</strong>, w<strong>en</strong>n anstatt <strong>de</strong>r ujo-<br />
Form<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erell die <strong>en</strong>tsprech<strong>en</strong>d<strong>en</strong> io-Variant<strong>en</strong> geschrieb<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />
Hier die transformierte Liste:<br />
Peruo, Belgio, Bulgario, Bosnio, Albanio, Aŭstrio, Svisio, Aŭstralio, Rusio, Ukrainio, Arg<strong>en</strong>tino, Irano,<br />
Hungario, Tanzanio, Finnio, Islando, Ĉinio, Alĝerio, Kameruno, Japanio, Ĉilio, Portugalio, Koreio.<br />
Leit<strong>en</strong> Sie nun für die vorsteh<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> d<strong>en</strong> jeweilig<strong>en</strong> Einwohnernam<strong>en</strong> ab.<br />
Da Sie die meist<strong>en</strong> Nam<strong>en</strong> noch nicht sicher k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, hatt<strong>en</strong> Sie erhebliche Schwierigkeit<strong>en</strong>, nicht wahr?<br />
Sie musst<strong>en</strong> nämlich wiss<strong>en</strong>, wann das -i- aus <strong>de</strong>m io-Endteil <strong>zu</strong>r Wortwurzel gehörte und wann nicht.<br />
Da sind die ujo-Form<strong>en</strong> überleg<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>n sie mach<strong>en</strong> die Struktur <strong>de</strong>s Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong>s <strong>de</strong>utlich.
<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />
Page 3 of 6<br />
26.08.2011<br />
Deshalb werd<strong>en</strong> in diesem Lehrwerk durchgängig die traditionell<strong>en</strong> ujo-Form<strong>en</strong> verw<strong>en</strong><strong>de</strong>t.<br />
<br />
Buchstabier<strong>en</strong>, Buchstab<strong>en</strong>nam<strong>en</strong><br />
Die Buchstab<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Alphabets werd<strong>en</strong> im <strong>Esperanto</strong> wie folgt ausgesproch<strong>en</strong>:<br />
Die Vokale (Selbstlaute) bleib<strong>en</strong> unverän<strong>de</strong>rt, an die Konsonant<strong>en</strong> (Mitlaute) wird einheitlich "o"<br />
angehängt:<br />
Also:<br />
a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo<br />
Beispiel:<br />
"Zam<strong>en</strong>hof" buchstabiert man also im <strong>Esperanto</strong>: "zo, a, mo, e, no, ho, o, fo".<br />
Entsprech<strong>en</strong>d laut<strong>en</strong> die Buchstab<strong>en</strong>nam<strong>en</strong>.<br />
Tiam estas <strong>en</strong> la Germana (lingvo)<br />
"dann", skribata per unu do-o<br />
je la kom<strong>en</strong>co, kaj du no-oj je la fino.<br />
"Tiam" ist im Deutsch<strong>en</strong><br />
dann, geschrieb<strong>en</strong> mit einem D<br />
am Anfang und zwei Ns am En<strong>de</strong>.<br />
Die Einheitlichkeit <strong>de</strong>r Konsonant<strong>en</strong><strong>en</strong>dung "o" ist in <strong>de</strong>r Praxis, <strong>zu</strong>m Beispiel beim Buchstabier<strong>en</strong> am<br />
Telefon, sehr nachteilig, weil man die Laute kaum auseinan<strong>de</strong>r halt<strong>en</strong> kann. Deshalb wur<strong>de</strong> schon ein<br />
alternatives Buchstabieralphabet vorgeschlag<strong>en</strong>, das eine <strong>de</strong>r sehr w<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> einwandfrei<strong>en</strong> graduell<strong>en</strong><br />
Verbesserung<strong>en</strong> <strong>de</strong>s <strong>Esperanto</strong> darstell<strong>en</strong> wür<strong>de</strong>.<br />
<br />
bei Maßangab<strong>en</strong><br />
Was sind Maßangab<strong>en</strong>? Woran erk<strong>en</strong>nt man sie?<br />
Dafür gibt es folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hübsch<strong>en</strong> Merkspruch:<br />
"Wie hoch, wie tief, wie lang, wie breit",<br />
"wie oft" und auch "wie weit",<br />
"wie lange" und "wie alt",<br />
als Maßangab' behalt!<br />
Na, das könn<strong>en</strong> wir doch auch schon auf <strong>Esperanto</strong> (w<strong>en</strong>n auch nicht so schön rhythmisch und gereimt):<br />
"Kiel alta, kiel profunda, kiel longa, kiel larĝa",<br />
"kiom ofte" kaj ankaŭ "kiel for",<br />
"kiel longe" kaj "kiel aĝa",<br />
kiel indikojn <strong>de</strong> me<strong>zu</strong>ro memoru!<br />
Maßangab<strong>en</strong>, die freie Satzattribute (Beifügung<strong>en</strong>) sind, werd<strong>en</strong> im <strong>Esperanto</strong> durch die Endung -n<br />
gek<strong>en</strong>nzeichnet, also g<strong>en</strong>au wie ein Objekt im Satz o<strong>de</strong>r eine Richtungsangabe. Die Markierung -n zeigt<br />
nämlich eig<strong>en</strong>tlich allgemein an, dass dieser Satzteil nicht das Subjekt ist.<br />
Beispiele:<br />
Kiel longa estas vojo?<br />
Unu kilometron!<br />
La vojo estas unu kilometron longa.<br />
Kiel aĝa estas la bebo?<br />
Unu monaton!<br />
La bebo estas unu monaton aĝa.<br />
Wie lang ist <strong>de</strong>r Weg?<br />
Ein<strong>en</strong> Kiometer!<br />
Der Weg ist ein<strong>en</strong> Kilometer lang.<br />
Wie alt ist das Baby?<br />
Ein<strong>en</strong> Monat!<br />
Das Baby ist ein<strong>en</strong> Monat alt.<br />
(Im Deutsch<strong>en</strong> - und im Lateinisch<strong>en</strong> - gilt dieselbe Regel für Maßangab<strong>en</strong>, daher auch <strong>de</strong>r hübsche<br />
Merkspruch, <strong>de</strong>ss<strong>en</strong> vierte Zeile für Deutsch und Latein "... im 4. Fall behalt!" lautet.)<br />
"Wie oft" wird im <strong>Esperanto</strong> meist mit kiom ofte und nicht mit kiel ofte wie<strong>de</strong>rgegeb<strong>en</strong>.<br />
Auch die Antwort auf Kiom kostas ...? 'Wie viel kostet ... ?' ist eine Maßangabe.<br />
Kiel ofte vi veturas hejm<strong>en</strong>?<br />
Unu fojon <strong>en</strong> ĉiu semajno.<br />
Wie oft fährst du nach Hause?<br />
Ein Mal wöch<strong>en</strong>tlich (wörtlich: in je<strong>de</strong>r Woche).<br />
Kiom kostas la <strong>en</strong>iro?<br />
Was kostet <strong>de</strong>r Eintritt?<br />
Tri eŭrojn kaj kvin<strong>de</strong>k c<strong>en</strong>dojn, sinjoro. 3 Euro und 50 C<strong>en</strong>t, [mein] Herr.<br />
<br />
Achtung:<br />
Maßangab<strong>en</strong> könn<strong>en</strong> aber auch mal Subjekt o<strong>de</strong>r prädikative Ergän<strong>zu</strong>ng (nach estas) sein!<br />
Dann steht die Maßangabe natürlich in <strong>de</strong>r Grundform.<br />
Beispiele:<br />
Tri kilometroj signifas longan vojon.<br />
La pezo estas tri kilogramoj.<br />
3 Kilometer be<strong>de</strong>ut<strong>en</strong> ein<strong>en</strong> lang<strong>en</strong> Weg.<br />
Das Gewicht ist/beträgt 3 Kilogramm.
<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />
Page 4 of 6<br />
26.08.2011<br />
Der obige Merkspruch ist in dies<strong>en</strong> Fäll<strong>en</strong> aber auch nicht anw<strong>en</strong>dbar.<br />
<br />
Zeitangab<strong>en</strong><br />
Zeitangab<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> als Satzattribute eb<strong>en</strong>falls durch die Markierung -n angezeigt.<br />
Es gibt aber noch zwei Alternativ<strong>en</strong>, nämlich durch eine Präposition o<strong>de</strong>r manchmal auch durch die<br />
Markierung -e als Satzadverb.<br />
Mit d<strong>en</strong> Präposition<strong>en</strong> kann man Zeitdauer und Zeitpunkt unterscheid<strong>en</strong>:<br />
dum<br />
<strong>en</strong><br />
währ<strong>en</strong>d (Zeitdauer)<br />
an, in (Zeitpunkt)<br />
Beispiele:<br />
1. Mit Markierung -n:<br />
La kurso okazos ĉiun ĵaŭdon.<br />
Ĉiun tagon oni lernos kvar horojn.<br />
V<strong>en</strong>ontan jaron la homoj jam bone<br />
parolos <strong>Esperanto</strong>n.<br />
2. Mit Präposition:<br />
La kurso okazos dum ĉiu ĵaŭdo.<br />
En ĉiu tago oni lernos dum kvar horoj.<br />
Dum la v<strong>en</strong>onta jaro la homoj jam<br />
bone parolos <strong>Esperanto</strong>n.<br />
3. Mit Markierung -e:<br />
La kurso okazos ĵaŭ<strong>de</strong>.<br />
Ĉiutage oni lernos kvar horojn.<br />
V<strong>en</strong>ontjare la homoj jam bone parolos<br />
<strong>Esperanto</strong>n.<br />
<br />
Der Kurs wird jed<strong>en</strong> Donnerstag stattfind<strong>en</strong>.<br />
Jed<strong>en</strong> Tag wird man 4 Stund<strong>en</strong> lern<strong>en</strong>.<br />
Im komm<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Jahr werd<strong>en</strong> die Leute schon gut <strong>Esperanto</strong><br />
sprech<strong>en</strong>.<br />
Der Kurs wird jed<strong>en</strong> Donnerstag hindurch stattfind<strong>en</strong>.<br />
An je<strong>de</strong>m Tag wird man 4 Stund<strong>en</strong> lang lern<strong>en</strong>.<br />
Das komm<strong>en</strong><strong>de</strong> Jahr hindurch werd<strong>en</strong> die Leute schon gut<br />
<strong>Esperanto</strong> sprech<strong>en</strong>.<br />
Der Kurs wird donnerstags stattfind<strong>en</strong>.<br />
Täglich wird man 4 Stund<strong>en</strong> lang lern<strong>en</strong>.<br />
Im komm<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Jahr werd<strong>en</strong> die Leute schon gut <strong>Esperanto</strong><br />
sprech<strong>en</strong>.<br />
Datum und Uhrzeit<br />
Angab<strong>en</strong> von Datum und Uhrzeit sind spezielle Zeitangab<strong>en</strong>.<br />
Als Präposition di<strong>en</strong>t häufig je (hier: 'an', 'um').<br />
Beispiele<br />
1. Datumsangab<strong>en</strong>:<br />
La Fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong> estis<br />
akceptata je la 9a [tago] <strong>de</strong> aŭgusto<br />
[<strong>de</strong> la jaro] 1905.<br />
La kongreso okazos <strong>de</strong> la 30a [tago] <strong>de</strong><br />
junio ĝis la 6a [tago] <strong>de</strong> julio.<br />
La kunv<strong>en</strong>o estos la trian [tagon].<br />
2. Uhrzeit<strong>en</strong>:<br />
La instruhoro kom<strong>en</strong>ciĝas<br />
kvaronan [horon] / <strong>de</strong>k-kvin minutojn<br />
post la 3a [horo].<br />
Mi ellitiĝas ĉiutage je la 6a kaj<br />
duona [horo] / 30 [minutoj].<br />
Kioma horo estas?<br />
Das "Fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong>" wur<strong>de</strong> am 9. August 1905<br />
ang<strong>en</strong>omm<strong>en</strong>.<br />
Der Kongress wird vom 30. Juni bis <strong>zu</strong>m 6. Juli stattfind<strong>en</strong>.<br />
Die Zusamm<strong>en</strong>kunft ist am Dritt<strong>en</strong>. (wörtlich: ... wird ... sein)<br />
Die Unterrichtsstun<strong>de</strong> beginnt<br />
eine Viertelstun<strong>de</strong> / 15 Minut<strong>en</strong><br />
nach Drei (wörtlich: ... nach <strong>de</strong>r 3. [Stun<strong>de</strong>]).<br />
Ich stehe jed<strong>en</strong> Tag um 6h30 auf.<br />
(wörtlich: ... gerate aus <strong>de</strong>m Bett um die 6. [Stun<strong>de</strong>]<br />
und eine halbe [Stun<strong>de</strong>] / und dreißig [Minut<strong>en</strong>].)<br />
Wie spät ist es?<br />
(wörtlich: Die wievielte Stun<strong>de</strong> ist es?)<br />
Es ist 9 Uhr 25.<br />
Um wie viel Uhr stehst du [immer] auf?<br />
Um 6 Uhr 45.<br />
Estas la 9a horo kaj 25 [minutoj].<br />
Je kioma horo vi ellitiĝas?<br />
Je la sesa kaj 45 [minutoj].<br />
Achtung:<br />
Bei einer verkürzt<strong>en</strong> Tagesangabe (ohne d<strong>en</strong> Monat <strong>zu</strong> n<strong>en</strong>n<strong>en</strong>) verw<strong>en</strong><strong>de</strong>t man immer die Markierung -n,<br />
bei einer verkürzt<strong>en</strong> Uhrzeitangabe (ohne das Wort horo) immer die Präposition je.<br />
"la 3an" be<strong>de</strong>utet ohne weitere Zusätze also "am dritt<strong>en</strong> Tag / am Dritt<strong>en</strong>", aber "je la 3a" ohne Zusätze<br />
"um drei Uhr".<br />
<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />
Page 5 of 6<br />
26.08.2011<br />
und <br />
Die Verw<strong>en</strong>dung <strong>de</strong>r Suffixe (Nachsilb<strong>en</strong>) und bietet bei <strong>de</strong>r Wortbildung so viele<br />
Möglichkeit<strong>en</strong>, dass dieses Thema hier in <strong>de</strong>r <strong>Grammatik</strong> anstatt im Wörterbuch behan<strong>de</strong>lt wird.<br />
Man merke sich <strong>zu</strong>nächst die grundsätzlich<strong>en</strong> Be<strong>de</strong>utung<strong>en</strong> <strong>de</strong>r beid<strong>en</strong> Suffixe:<br />
-igi be<strong>de</strong>utet "tun", "mach<strong>en</strong>", "veranlass<strong>en</strong>";<br />
-iĝi be<strong>de</strong>utet: "... werd<strong>en</strong>, in ein<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> Zustand übergeh<strong>en</strong>",<br />
Die zahlreich<strong>en</strong> und verschied<strong>en</strong>artig<strong>en</strong> Wortbildung<strong>en</strong> mit d<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> Suffix<strong>en</strong> lernt man leicht an<br />
Beispiel<strong>en</strong>. Da<strong>zu</strong> werd<strong>en</strong> diese in gleichartige Grupp<strong>en</strong> <strong>zu</strong>samm<strong>en</strong>gefasst.<br />
1. Wortbildung<strong>en</strong>, bei d<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>r Stamm keine Tätigkeit ausdrückt (= kein Verbstamm ist).<br />
doktoro => doktorigi / doktoriĝi<br />
patro => patrigi / patriĝi<br />
maljuna => maljunigi / maljuniĝi<br />
nigra => nigrigi / nigriĝi<br />
kompleta => kompletigi / kompletiĝi<br />
duoble => duobligi / duobliĝi<br />
kun => kunigi / kuniĝi<br />
al => aligi / aliĝi<br />
unu => unuigi / unuiĝi<br />
<strong>en</strong>, lito => <strong>en</strong>litigi / <strong>en</strong>litiĝi<br />
el, lito => ellitigi, ellitiĝi<br />
sur, tablo => surtabligi / surtabliĝi<br />
Doktor => <strong>zu</strong>m Doktor mach<strong>en</strong> / <strong>zu</strong>m Doktor werd<strong>en</strong><br />
(im Deutsch<strong>en</strong> bei<strong>de</strong>s: "promovier<strong>en</strong>")<br />
Vater => <strong>zu</strong>m Vater mach<strong>en</strong> / Vater werd<strong>en</strong><br />
alt => alt mach<strong>en</strong> / alt werd<strong>en</strong><br />
schwarz => schwarz mach<strong>en</strong>, schwärz<strong>en</strong> / schwarz werd<strong>en</strong><br />
vollständig => vervollständig<strong>en</strong> / vollständig werd<strong>en</strong><br />
zweifach, doppelt => verdoppeln / sich verdoppeln<br />
mit => <strong>zu</strong>samm<strong>en</strong>bring<strong>en</strong> / sich <strong>zu</strong>samm<strong>en</strong>tun<br />
<strong>zu</strong>, nach => hin<strong>zu</strong>füg<strong>en</strong> / sich anmeld<strong>en</strong><br />
eins => verein<strong>en</strong> / sich verein<strong>en</strong><br />
in, Bett => <strong>zu</strong> Bett bring<strong>en</strong> / <strong>zu</strong> Bett geh<strong>en</strong><br />
aus, Bett => aus <strong>de</strong>m Bett schmeiß<strong>en</strong> / aufsteh<strong>en</strong><br />
auf, Tisch => auf d<strong>en</strong> Tisch setz<strong>en</strong> / auf d<strong>en</strong> Tisch komm<strong>en</strong><br />
... und unzählige an<strong>de</strong>re nützliche Bildung<strong>en</strong><br />
2. Wortbildung<strong>en</strong> mit Verbstamm.<br />
Hier muss man schon etwas g<strong>en</strong>auer hinseh<strong>en</strong>. Es gibt hier Untergrupp<strong>en</strong>, je nach Art <strong>de</strong>s Verbs, die man<br />
am best<strong>en</strong> mit Hilfe <strong>de</strong>r Begriffe "transitiv" und "intransitiv" unterschei<strong>de</strong>t.<br />
Die Begriffe "transitiv" und "intransitiv"<br />
Verb<strong>en</strong> (Tätigkeitswörter), die auf -igi <strong>en</strong>d<strong>en</strong>, könn<strong>en</strong> (müss<strong>en</strong> aber nicht alle) ein Objekt hab<strong>en</strong>; man<br />
n<strong>en</strong>nt solche Verb<strong>en</strong> transitiv.<br />
Verb<strong>en</strong>, die auf -iĝi <strong>en</strong>d<strong>en</strong>, könn<strong>en</strong> nie ein Objekt hab<strong>en</strong>; man n<strong>en</strong>nt solche Verb<strong>en</strong> intransitiv.<br />
Im <strong>Esperanto</strong> kann ein Verbstamm transitive o<strong>de</strong>r intransitive Be<strong>de</strong>utung hab<strong>en</strong>.<br />
Lei<strong>de</strong>r muss man <strong>zu</strong> <strong>de</strong>r Vokabel hin<strong>zu</strong>lern<strong>en</strong>, ob ein neues Verb transitiv o<strong>de</strong>r intransitiv ist.<br />
Das fällt anfangs nicht leicht, weil Deutsch (wie viele an<strong>de</strong>re Sprach<strong>en</strong>) d<strong>en</strong> Unterschied oft nicht<br />
ver<strong>de</strong>utlicht:<br />
"Ich rolle d<strong>en</strong> Ball." Mit Objekt => roll<strong>en</strong> (transitiv)<br />
"Der Ball rollt auf <strong>de</strong>r Straße." Ohne Objekt, da <strong>de</strong>r Ball selbst rollt => roll<strong>en</strong> (intransitiv)<br />
Es gibt aber auch eine M<strong>en</strong>ge von <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong>, bei d<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>r Unterschied an <strong>de</strong>r äußer<strong>en</strong> Form<br />
k<strong>en</strong>ntlich ist:<br />
transitiv<br />
fäll<strong>en</strong><br />
stell<strong>en</strong><br />
leg<strong>en</strong><br />
setz<strong>en</strong><br />
bezweifeln<br />
än<strong>de</strong>rn<br />
u.a.<br />
intransitiv<br />
fall<strong>en</strong><br />
steh<strong>en</strong><br />
lieg<strong>en</strong><br />
sitz<strong>en</strong><br />
zweifeln<br />
sich än<strong>de</strong>rn<br />
Man sieht, dass das Deutsche verschied<strong>en</strong>e Method<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Unterscheidung verw<strong>en</strong><strong>de</strong>t: Wechsel <strong>de</strong>s Vokals,<br />
von Konsonant<strong>en</strong>, Verw<strong>en</strong>dung von Vorsilb<strong>en</strong>, reflexive Form mit "sich" usw.<br />
Im <strong>Esperanto</strong> bil<strong>de</strong>t man aus transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> die intransitive Version durch Verw<strong>en</strong>dung von -iĝ-,<br />
umgekehrt aus intransitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> die transitive Version durch Verw<strong>en</strong>dung von -ig-. Das ist regelmäßig<br />
und nach etwas Eingewöhnung <strong>de</strong>shalb auch nicht schwer.<br />
2.1 Beispiele für "transitiv => intransitiv":<br />
kom<strong>en</strong>ci => kom<strong>en</strong>ciĝi<br />
fini => finiĝi<br />
fermi => fermiĝi<br />
amuzi => amuziĝi<br />
ŝanĝi => ŝanĝiĝi<br />
ĉagr<strong>en</strong>i => ĉagr<strong>en</strong>iĝi<br />
interesi => interesiĝi<br />
interessier<strong>en</strong> => sich interessier<strong>en</strong><br />
anfang<strong>en</strong> => beginn<strong>en</strong><br />
(im Deutsch<strong>en</strong> bei<strong>de</strong> Be<strong>de</strong>utung<strong>en</strong> sowohl transitiv wie intransitiv)<br />
be<strong>en</strong>d<strong>en</strong> => <strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
schließ<strong>en</strong> => sich schließ<strong>en</strong>, (von selbst) <strong>zu</strong>geh<strong>en</strong><br />
amüsier<strong>en</strong> => sich amüsier<strong>en</strong><br />
än<strong>de</strong>rn => sich än<strong>de</strong>rn<br />
ärgern => sich ärgern
<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />
Page 6 of 6<br />
26.08.2011<br />
2.2 Beispiele für "intransitiv => transitiv":<br />
fali => faligi<br />
stari => starigi<br />
kuŝi => kuŝigi<br />
sidi => sidigi<br />
p<strong>en</strong>di => p<strong>en</strong>digi<br />
daŭri => daŭrigi<br />
pasi => pasigi<br />
evolui => evoluigi<br />
<strong>en</strong>ui => <strong>en</strong>uigi<br />
Tipp: Mach<strong>en</strong> Sie beim erst<strong>en</strong> Durchles<strong>en</strong> hier Schluss.<br />
<br />
fall<strong>en</strong> => fäll<strong>en</strong><br />
steh<strong>en</strong> => stell<strong>en</strong><br />
lieg<strong>en</strong> => leg<strong>en</strong><br />
sitz<strong>en</strong> => setz<strong>en</strong><br />
(selbst) häng<strong>en</strong> => (auf)häng<strong>en</strong><br />
(an)dauern => andauern lass<strong>en</strong>, fortsetz<strong>en</strong><br />
vergeh<strong>en</strong> (Zeit) => verbring<strong>en</strong> (Zeit)<br />
sich <strong>en</strong>twickeln => <strong>en</strong>twickeln, für Entwicklung sorg<strong>en</strong><br />
sich langweil<strong>en</strong> => langweil<strong>en</strong><br />
Wer bis hierhin alles verstand<strong>en</strong> hat, <strong>de</strong>m darf man gratulier<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>noch gibt es noch weitere, allerdings<br />
w<strong>en</strong>iger wichtige und (außer 2.3) nicht <strong>zu</strong> empfehl<strong>en</strong><strong>de</strong> Möglichkeit<strong>en</strong>.<br />
Wer nicht speziell an <strong>Grammatik</strong> interessiert ist, kann ohnehin d<strong>en</strong> folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Rest dieses<br />
<strong>Grammatik</strong>kapitels getrost auch ganz überschlag<strong>en</strong>.<br />
2.3 -ig- hinter transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong><br />
-ig- hinter transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> hat die Be<strong>de</strong>utung: "jemand<strong>en</strong> veranlass<strong>en</strong>, etwas <strong>zu</strong> tun".<br />
Beispiele für "transitiv => transitiv":<br />
manĝi => manĝigi<br />
anstataŭi => anstataŭigi<br />
vesti => vestigi<br />
ess<strong>en</strong> => <strong>zu</strong>m Ess<strong>en</strong> bring<strong>en</strong>, füttern<br />
ersetz<strong>en</strong>, Ersatz sein => ersetz<strong>en</strong>, <strong>zu</strong>m Ersatz mach<strong>en</strong><br />
ankleid<strong>en</strong> => <strong>zu</strong>m Ankleid<strong>en</strong> bring<strong>en</strong><br />
2.4 -iĝ- hinter intransitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong><br />
-iĝ- hinter intransitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> hat die Be<strong>de</strong>utung: "Beginn <strong>de</strong>r Handlung", ist also gleichbe<strong>de</strong>ut<strong>en</strong>d mit<br />
ek-.<br />
Man sollte <strong>zu</strong>r besser<strong>en</strong> Verständlichkeit die Verw<strong>en</strong>dung von ek- vorzieh<strong>en</strong>.<br />
Beispiele für "intransitiv => intransitiv":<br />
sidi => sidiĝi = eksidi<br />
stari => stariĝi = ekstari<br />
dormi => dormiĝi = ekdormi<br />
sitz<strong>en</strong> => beginn<strong>en</strong> <strong>zu</strong> sitz<strong>en</strong>, sich (hin)setz<strong>en</strong><br />
steh<strong>en</strong> => <strong>zu</strong> steh<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong>, sich (hin)stell<strong>en</strong><br />
schlaf<strong>en</strong> => in d<strong>en</strong> Zustand <strong>de</strong>s Schlaf<strong>en</strong>s übergeh<strong>en</strong>, einschlaf<strong>en</strong><br />
Geleg<strong>en</strong>tlich sieht man im Zuge <strong>de</strong>r Ausbreitung <strong>de</strong>s Gebrauchs von -iĝi dieses Suffix auch schon<br />
hinter transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> in <strong>de</strong>r Be<strong>de</strong>utung <strong>de</strong>s Handlungsbeginns.<br />
finiĝi (siehe 2.1) könnte dann be<strong>de</strong>ut<strong>en</strong>:<br />
- <strong>en</strong>d<strong>en</strong> (intransitiv, normale Be<strong>de</strong>utung)<br />
- das En<strong>de</strong> einleit<strong>en</strong>; beginn<strong>en</strong>, Schluss <strong>zu</strong> mach<strong>en</strong> (transitiv, bislang noch falscher Gebrauch)<br />
Damit wäre das Suffix kein Marker für "intransitiv" mehr, <strong>Esperanto</strong> verlöre mit solchem Sprachwan<strong>de</strong>l<br />
hier seine Klarheit und damit ein<strong>en</strong> <strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Vorteil.<br />
2.5 Weitere Verw<strong>en</strong>dung<strong>en</strong> von -iĝi<br />
An d<strong>en</strong> obig<strong>en</strong> Beispiel<strong>en</strong> hat man schon geseh<strong>en</strong>, dass -iĝi auch für eine reflexive Verbform steh<strong>en</strong> kann,<br />
also anstatt sin -i.<br />
Obwohl diese Verw<strong>en</strong>dung traditionell ist, sollte man sie vermeid<strong>en</strong>, weil sie für Unklarheit<strong>en</strong><br />
sorg<strong>en</strong> kann.<br />
2.5.1 Beispiele für "-iĝi = sin -i":<br />
nomi => nomiĝi = sin nomi<br />
lavi => laviĝi = sin lavi<br />
duŝi => duŝiĝi = duŝi sin<br />
bani => baniĝi = bani sin<br />
n<strong>en</strong>n<strong>en</strong> => sich n<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, heiß<strong>en</strong><br />
wasch<strong>en</strong> => sich wasch<strong>en</strong><br />
dusch<strong>en</strong> (transitiv!) => sich dusch<strong>en</strong><br />
bad<strong>en</strong> (transitiv!) => sich bad<strong>en</strong><br />
2.5.2 Verw<strong>en</strong>dung von -iĝi für Passivform<strong>en</strong><br />
Von <strong>de</strong>r reflexiv<strong>en</strong> Verw<strong>en</strong>dung ist es nicht mehr weit bis <strong>zu</strong>m Passiv, <strong>zu</strong>mal man dann <strong>de</strong>m Problem <strong>de</strong>r<br />
Partizipi<strong>en</strong> ("Tempismus" geg<strong>en</strong> "Aspektismus") ausweich<strong>en</strong> kann. Desweg<strong>en</strong> greift es um sich, d<strong>en</strong> Satz<br />
'Der Vorstand wur<strong>de</strong> gewählt.' mit La estraro elektiĝis. anstatt mit La estraro estis elektita/elektata.<br />
wie<strong>de</strong>r<strong>zu</strong>geb<strong>en</strong>.<br />
Li pagiĝis könnte dann be<strong>de</strong>ut<strong>en</strong>:<br />
- "Er begann <strong>zu</strong> zahl<strong>en</strong>."<br />
- "Er bezahlte sich."<br />
- "Er wur<strong>de</strong> bezahlt."<br />
Man sieht, dass man die Verw<strong>en</strong>dung von -iĝi für Passivform<strong>en</strong> auf jed<strong>en</strong> Fall vermeid<strong>en</strong> sollte.<br />
Startseite <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 4 <strong>Lektion</strong> 5 Lösung<strong>en</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5 <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />
<strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 6