31.10.2013 Aufrufe

Esperanto en dialogo Grammatik zu Lektion 5 / gramatiko de leciono ...

Esperanto en dialogo Grammatik zu Lektion 5 / gramatiko de leciono ...

Esperanto en dialogo Grammatik zu Lektion 5 / gramatiko de leciono ...

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />

Page 1 of 6<br />

26.08.2011<br />

Startseite <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 4 <strong>Lektion</strong> 5 Lösung<strong>en</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5 <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

<strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 6<br />

<strong>Esperanto</strong> <strong>en</strong> <strong>dialogo</strong><br />

<strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5 / <strong>gramatiko</strong> <strong>de</strong> <strong>leciono</strong><br />

kvin<br />

Partizipi<strong>en</strong><br />

Partizipi<strong>en</strong> (Mittelwörter) sind spezielle Adjektive, daher <strong>en</strong><strong>de</strong>t ihre Grundform auf -a.<br />

Beispiel: skrib/ant/a 'schreib<strong>en</strong>d'<br />

Die Wurzel (im Beispiel skrib-) ist immer verbal, gibt also eine Handlung, ein Gescheh<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r (selt<strong>en</strong>er)<br />

ein<strong>en</strong> Zustand an.<br />

(Im Folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ist immer nur von "Handlung" die Re<strong>de</strong>; man muss aber "bzw. Gescheh<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r Zustand"<br />

immer stillschweig<strong>en</strong>d ergänz<strong>en</strong>.)<br />

Das System <strong>de</strong>r Partizipi<strong>en</strong> im <strong>Esperanto</strong> ist einfach und symmetrisch aufgebaut, aber reicher als im<br />

Deutsch<strong>en</strong>.<br />

Analog <strong>zu</strong> d<strong>en</strong> Verbform<strong>en</strong> auf -as, -is und -os gibt es im <strong>Esperanto</strong><br />

• 3 zeitlich unterscheid<strong>en</strong><strong>de</strong> Partizipi<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Aktivs im<br />

◦ Präs<strong>en</strong>s (Handlung verläuft soeb<strong>en</strong>):<br />

skribanta schreib<strong>en</strong>d<br />

◦ Präteritum (Handlung liegt zeitlich <strong>zu</strong>rück):<br />

skribinta<br />

(geschrieb<strong>en</strong> hab<strong>en</strong>d)<br />

◦ Futur (Handlung steht in naher o<strong>de</strong>r ferner Zukunft bevor):<br />

skribonta<br />

(schreib<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>d)<br />

• 3 zeitlich unterscheid<strong>en</strong><strong>de</strong> Partizipi<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Passivs im<br />

◦ Präs<strong>en</strong>s (Handlung verläuft soeb<strong>en</strong>):<br />

skribata geschrieb<strong>en</strong> (werd<strong>en</strong>d)<br />

◦ Präteritum (Handlung liegt zeitlich <strong>zu</strong>rück):<br />

skribita<br />

geschrieb<strong>en</strong> [word<strong>en</strong>]<br />

◦ Futur (Handlung steht in naher o<strong>de</strong>r ferner Zukunft bevor):<br />

skribota<br />

(geschrieb<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>d)<br />

(Man sieht, dass die meist<strong>en</strong> <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Überset<strong>zu</strong>ng<strong>en</strong> kein korrektes Deutsch sind, son<strong>de</strong>rn nur wörtliche<br />

Wie<strong>de</strong>rgab<strong>en</strong>. Sie musst<strong>en</strong> <strong>de</strong>shalb in Klammern gesetzt werd<strong>en</strong>.)<br />

Hinweis:<br />

Das hier beschrieb<strong>en</strong>e System <strong>de</strong>r Partizipi<strong>en</strong> folgt <strong>de</strong>r grammatisch<strong>en</strong> Schule <strong>de</strong>s sog. "Tempismus", <strong>de</strong>r<br />

die Be<strong>de</strong>utung von -a-, -i- und -o- unterschiedslos, ob in Verbform<strong>en</strong> o<strong>de</strong>r in Partizipi<strong>en</strong>, als rein zeitlich<br />

ansieht.<br />

Dem geg<strong>en</strong>über steht <strong>de</strong>r sog. "Aspektismus", <strong>de</strong>r in einig<strong>en</strong>, insbeson<strong>de</strong>re in passivisch<strong>en</strong> Partizipi<strong>en</strong><br />

auch noch Aktionsart<strong>en</strong> ("Aspekte") wie "Voll<strong>en</strong>dung", "Dauer", usw. wie<strong>de</strong>rgegeb<strong>en</strong> seh<strong>en</strong> will.<br />

Für Einzelheit<strong>en</strong> sei auf die umfangreiche Literatur verwies<strong>en</strong>.<br />

Adverbform<strong>en</strong><br />

Wie bei all<strong>en</strong> Adjektiv<strong>en</strong> lass<strong>en</strong> sich auch aus <strong>de</strong>r adjektivisch<strong>en</strong> Grundform <strong>de</strong>r Partizipi<strong>en</strong> die<br />

<strong>en</strong>tsprech<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Adverbform<strong>en</strong> einfach durch Austausch von -a <strong>zu</strong> -e regelmäßig ableit<strong>en</strong>:<br />

Bojanta hundo ne mordas.<br />

Ein bell<strong>en</strong><strong>de</strong>r Hund beißt nicht.<br />

Hundo ne mordas bojante. Ein Hund beißt nicht beim Bell<strong>en</strong> (wörtlich: bell<strong>en</strong>d).<br />

Substantivform<strong>en</strong><br />

Analog leitet man Substantive auf -o ab.<br />

Diese stell<strong>en</strong> sexusneutrale Person<strong>en</strong>bezeichnung<strong>en</strong> dar!<br />

Beispiele:<br />

kom<strong>en</strong>canto<br />

kaptito<br />

partopr<strong>en</strong>into<br />

Anfänger<br />

Gefang<strong>en</strong>er<br />

ehemaliger Teilnehmer


<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />

Page 2 of 6<br />

26.08.2011<br />

batato<br />

mortonto<br />

(gera<strong>de</strong>) Geschlag<strong>en</strong>er<br />

<strong>de</strong>m Tod Entgeg<strong>en</strong>seh<strong>en</strong><strong>de</strong>r (wörtlich: sterb<strong>en</strong> Werd<strong>en</strong><strong>de</strong>r)<br />

Großschreibung<br />

von Län<strong>de</strong>r- und Einwohnernam<strong>en</strong><br />

Das B<strong>en</strong><strong>en</strong>n<strong>en</strong> von Einwohnern und Län<strong>de</strong>rn bereitet naturgemäß Schwierigkeit<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>n man b<strong>en</strong>ötigt<br />

Wörter, die einerseits nach Aussprache und Schreibweise normale <strong>Esperanto</strong>wörter sind, an<strong>de</strong>rerseits als<br />

Nam<strong>en</strong> aber eb<strong>en</strong> nicht <strong>zu</strong>m <strong>Esperanto</strong> gehör<strong>en</strong> und <strong>de</strong>shalb möglichst w<strong>en</strong>ig verän<strong>de</strong>rt werd<strong>en</strong> soll<strong>en</strong>.<br />

Zu<strong>de</strong>m besteht bei <strong>de</strong>r unabsehbar<strong>en</strong> Fülle <strong>de</strong>r Nam<strong>en</strong> auch noch die Gefahr, dass die b<strong>en</strong>ötigte<br />

Wortwurzel schon "besetzt" ist.<br />

Beispiel: kubo 'Würfel' o<strong>de</strong>r 'Kuba'.<br />

Um bei<strong>de</strong> Be<strong>de</strong>utung<strong>en</strong> w<strong>en</strong>igst<strong>en</strong>s im Schriftlich<strong>en</strong> unterscheid<strong>en</strong> <strong>zu</strong> könn<strong>en</strong>, schreibt man im <strong>Esperanto</strong><br />

<strong>de</strong>shalb Nam<strong>en</strong> groß, aber auch damit ist das Problem nicht ganz gelöst (siehe d<strong>en</strong> Abschnitt Nam<strong>en</strong> in<br />

<strong>de</strong>r <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 1).<br />

In diesem Lehrwerk werd<strong>en</strong> die Nam<strong>en</strong> von Län<strong>de</strong>rn und Einwohnern sowie von ihn<strong>en</strong> abgeleitete<br />

Wortform<strong>en</strong> groß geschrieb<strong>en</strong>.<br />

<br />

Län<strong>de</strong>r- und Einwohnernam<strong>en</strong><br />

Wie schon im <strong>Lektion</strong>steil beschrieb<strong>en</strong>, gibt es zwei Grupp<strong>en</strong> für Län<strong>de</strong>r- und Einwohnernam<strong>en</strong>, die ein<strong>en</strong><br />

B<strong>en</strong><strong>en</strong>nungskompromiss für Nam<strong>en</strong> allgemein wi<strong>de</strong>rspiegeln.<br />

Die zwei Grupp<strong>en</strong> ergeb<strong>en</strong> sich durch zwei verschied<strong>en</strong>e Ableitungsregeln.<br />

Gruppe 1 <strong>de</strong>r Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> auf -ujo:<br />

Der Län<strong>de</strong>rname wird mit Hilfe <strong>de</strong>s Suffixes -uj- aus einem Einwohnernam<strong>en</strong> gebil<strong>de</strong>t:<br />

German/o => German/uj/o usw.<br />

<br />

Gruppe 2 <strong>de</strong>r Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> auf -o:<br />

Der Einwohnername wird mit Hilfe <strong>de</strong>s Suffixes -an- aus einem Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> gebil<strong>de</strong>t:<br />

Brazil/o => Brazil/an/o, Bosni/o => Bosni/an/o, usw.<br />

<br />

Es gibt eine kleine Gruppe von Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong>, die aus einer Pluralform o<strong>de</strong>r mehrer<strong>en</strong> Wörtern besteh<strong>en</strong>,<br />

die nicht in dieses einfache System pass<strong>en</strong>.<br />

Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong>, die auf -lando <strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

Ferner führ<strong>en</strong> diej<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> Nam<strong>en</strong>, <strong>de</strong>r<strong>en</strong> Wortwurzel auf eine unabtr<strong>en</strong>nbare Silbe -land <strong>en</strong><strong>de</strong>t, leicht <strong>zu</strong><br />

Verwirrung. Da<strong>zu</strong> gehör<strong>en</strong> Irland/o, Island/o, Ne<strong>de</strong>rland/o und einige an<strong>de</strong>re.<br />

D<strong>en</strong>n als alternative Form<strong>en</strong> <strong>zu</strong> d<strong>en</strong> Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> auf -uj- sind auch die <strong>en</strong>tsprech<strong>en</strong>d<strong>en</strong> auf -land<strong>zu</strong>gelass<strong>en</strong>,<br />

also statt nur Skot/uj/o auch Skot/land/o, statt nur Svis/uj/o auch Svis/land/o usw. Einige<br />

dieser Form<strong>en</strong> auf -land/o sind sogar gebräuchlicher als die -uj/o-Form<strong>en</strong>, vor allem Skot/land/o,<br />

Svis/land/o, Pol/land/o, Dan/land/o. Man muss sich also sorgfältig einpräg<strong>en</strong>, ob in solch<strong>en</strong><br />

Nam<strong>en</strong>sform<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Teil -land- <strong>zu</strong>r Wortwurzel gehört o<strong>de</strong>r nicht, sonst leitet man d<strong>en</strong> Einwohnernam<strong>en</strong><br />

falsch ab: Es gibt eb<strong>en</strong> keine "Ne<strong>de</strong>roj" o<strong>de</strong>r "Iroj".<br />

Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> mit modischer Variante -io statt -ujo<br />

Ein ähnliches, aber häufigeres Problem ist, dass das Suffix -uj- in <strong>zu</strong>nehm<strong>en</strong><strong>de</strong>m Maße einfach durch ein -<br />

i- ersetzt wird. Bei Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Gruppe 2, <strong>de</strong>r<strong>en</strong> Wurzel auf -i <strong>en</strong><strong>de</strong>t, gibt es dann eb<strong>en</strong>falls das<br />

Problem, dass man nicht mehr weiß, wie <strong>de</strong>r Einwohnername <strong>zu</strong> bild<strong>en</strong> ist.<br />

Weil Lehr- und teilweise auch Wörterbücher die ujo-Form<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> inzwisch<strong>en</strong> sogar<br />

verschweig<strong>en</strong>, kann man immer mehr Fehler bei Einwohnernam<strong>en</strong> beobacht<strong>en</strong>.<br />

Eine kleine Selbstkontrolle hier mag das Problem eindrucksvoll ver<strong>de</strong>utlich<strong>en</strong>. Versuch<strong>en</strong> Sie, aus d<strong>en</strong><br />

Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> von Übung 4.3 dieser <strong>Lektion</strong>, die Einwohnernam<strong>en</strong> ab<strong>zu</strong>leit<strong>en</strong>, w<strong>en</strong>n anstatt <strong>de</strong>r ujo-<br />

Form<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erell die <strong>en</strong>tsprech<strong>en</strong>d<strong>en</strong> io-Variant<strong>en</strong> geschrieb<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />

Hier die transformierte Liste:<br />

Peruo, Belgio, Bulgario, Bosnio, Albanio, Aŭstrio, Svisio, Aŭstralio, Rusio, Ukrainio, Arg<strong>en</strong>tino, Irano,<br />

Hungario, Tanzanio, Finnio, Islando, Ĉinio, Alĝerio, Kameruno, Japanio, Ĉilio, Portugalio, Koreio.<br />

Leit<strong>en</strong> Sie nun für die vorsteh<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong> d<strong>en</strong> jeweilig<strong>en</strong> Einwohnernam<strong>en</strong> ab.<br />

Da Sie die meist<strong>en</strong> Nam<strong>en</strong> noch nicht sicher k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, hatt<strong>en</strong> Sie erhebliche Schwierigkeit<strong>en</strong>, nicht wahr?<br />

Sie musst<strong>en</strong> nämlich wiss<strong>en</strong>, wann das -i- aus <strong>de</strong>m io-Endteil <strong>zu</strong>r Wortwurzel gehörte und wann nicht.<br />

Da sind die ujo-Form<strong>en</strong> überleg<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>n sie mach<strong>en</strong> die Struktur <strong>de</strong>s Län<strong>de</strong>rnam<strong>en</strong>s <strong>de</strong>utlich.


<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />

Page 3 of 6<br />

26.08.2011<br />

Deshalb werd<strong>en</strong> in diesem Lehrwerk durchgängig die traditionell<strong>en</strong> ujo-Form<strong>en</strong> verw<strong>en</strong><strong>de</strong>t.<br />

<br />

Buchstabier<strong>en</strong>, Buchstab<strong>en</strong>nam<strong>en</strong><br />

Die Buchstab<strong>en</strong> <strong>de</strong>s Alphabets werd<strong>en</strong> im <strong>Esperanto</strong> wie folgt ausgesproch<strong>en</strong>:<br />

Die Vokale (Selbstlaute) bleib<strong>en</strong> unverän<strong>de</strong>rt, an die Konsonant<strong>en</strong> (Mitlaute) wird einheitlich "o"<br />

angehängt:<br />

Also:<br />

a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo<br />

Beispiel:<br />

"Zam<strong>en</strong>hof" buchstabiert man also im <strong>Esperanto</strong>: "zo, a, mo, e, no, ho, o, fo".<br />

Entsprech<strong>en</strong>d laut<strong>en</strong> die Buchstab<strong>en</strong>nam<strong>en</strong>.<br />

Tiam estas <strong>en</strong> la Germana (lingvo)<br />

"dann", skribata per unu do-o<br />

je la kom<strong>en</strong>co, kaj du no-oj je la fino.<br />

"Tiam" ist im Deutsch<strong>en</strong><br />

dann, geschrieb<strong>en</strong> mit einem D<br />

am Anfang und zwei Ns am En<strong>de</strong>.<br />

Die Einheitlichkeit <strong>de</strong>r Konsonant<strong>en</strong><strong>en</strong>dung "o" ist in <strong>de</strong>r Praxis, <strong>zu</strong>m Beispiel beim Buchstabier<strong>en</strong> am<br />

Telefon, sehr nachteilig, weil man die Laute kaum auseinan<strong>de</strong>r halt<strong>en</strong> kann. Deshalb wur<strong>de</strong> schon ein<br />

alternatives Buchstabieralphabet vorgeschlag<strong>en</strong>, das eine <strong>de</strong>r sehr w<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> einwandfrei<strong>en</strong> graduell<strong>en</strong><br />

Verbesserung<strong>en</strong> <strong>de</strong>s <strong>Esperanto</strong> darstell<strong>en</strong> wür<strong>de</strong>.<br />

<br />

bei Maßangab<strong>en</strong><br />

Was sind Maßangab<strong>en</strong>? Woran erk<strong>en</strong>nt man sie?<br />

Dafür gibt es folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hübsch<strong>en</strong> Merkspruch:<br />

"Wie hoch, wie tief, wie lang, wie breit",<br />

"wie oft" und auch "wie weit",<br />

"wie lange" und "wie alt",<br />

als Maßangab' behalt!<br />

Na, das könn<strong>en</strong> wir doch auch schon auf <strong>Esperanto</strong> (w<strong>en</strong>n auch nicht so schön rhythmisch und gereimt):<br />

"Kiel alta, kiel profunda, kiel longa, kiel larĝa",<br />

"kiom ofte" kaj ankaŭ "kiel for",<br />

"kiel longe" kaj "kiel aĝa",<br />

kiel indikojn <strong>de</strong> me<strong>zu</strong>ro memoru!<br />

Maßangab<strong>en</strong>, die freie Satzattribute (Beifügung<strong>en</strong>) sind, werd<strong>en</strong> im <strong>Esperanto</strong> durch die Endung -n<br />

gek<strong>en</strong>nzeichnet, also g<strong>en</strong>au wie ein Objekt im Satz o<strong>de</strong>r eine Richtungsangabe. Die Markierung -n zeigt<br />

nämlich eig<strong>en</strong>tlich allgemein an, dass dieser Satzteil nicht das Subjekt ist.<br />

Beispiele:<br />

Kiel longa estas vojo?<br />

Unu kilometron!<br />

La vojo estas unu kilometron longa.<br />

Kiel aĝa estas la bebo?<br />

Unu monaton!<br />

La bebo estas unu monaton aĝa.<br />

Wie lang ist <strong>de</strong>r Weg?<br />

Ein<strong>en</strong> Kiometer!<br />

Der Weg ist ein<strong>en</strong> Kilometer lang.<br />

Wie alt ist das Baby?<br />

Ein<strong>en</strong> Monat!<br />

Das Baby ist ein<strong>en</strong> Monat alt.<br />

(Im Deutsch<strong>en</strong> - und im Lateinisch<strong>en</strong> - gilt dieselbe Regel für Maßangab<strong>en</strong>, daher auch <strong>de</strong>r hübsche<br />

Merkspruch, <strong>de</strong>ss<strong>en</strong> vierte Zeile für Deutsch und Latein "... im 4. Fall behalt!" lautet.)<br />

"Wie oft" wird im <strong>Esperanto</strong> meist mit kiom ofte und nicht mit kiel ofte wie<strong>de</strong>rgegeb<strong>en</strong>.<br />

Auch die Antwort auf Kiom kostas ...? 'Wie viel kostet ... ?' ist eine Maßangabe.<br />

Kiel ofte vi veturas hejm<strong>en</strong>?<br />

Unu fojon <strong>en</strong> ĉiu semajno.<br />

Wie oft fährst du nach Hause?<br />

Ein Mal wöch<strong>en</strong>tlich (wörtlich: in je<strong>de</strong>r Woche).<br />

Kiom kostas la <strong>en</strong>iro?<br />

Was kostet <strong>de</strong>r Eintritt?<br />

Tri eŭrojn kaj kvin<strong>de</strong>k c<strong>en</strong>dojn, sinjoro. 3 Euro und 50 C<strong>en</strong>t, [mein] Herr.<br />

<br />

Achtung:<br />

Maßangab<strong>en</strong> könn<strong>en</strong> aber auch mal Subjekt o<strong>de</strong>r prädikative Ergän<strong>zu</strong>ng (nach estas) sein!<br />

Dann steht die Maßangabe natürlich in <strong>de</strong>r Grundform.<br />

Beispiele:<br />

Tri kilometroj signifas longan vojon.<br />

La pezo estas tri kilogramoj.<br />

3 Kilometer be<strong>de</strong>ut<strong>en</strong> ein<strong>en</strong> lang<strong>en</strong> Weg.<br />

Das Gewicht ist/beträgt 3 Kilogramm.


<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />

Page 4 of 6<br />

26.08.2011<br />

Der obige Merkspruch ist in dies<strong>en</strong> Fäll<strong>en</strong> aber auch nicht anw<strong>en</strong>dbar.<br />

<br />

Zeitangab<strong>en</strong><br />

Zeitangab<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> als Satzattribute eb<strong>en</strong>falls durch die Markierung -n angezeigt.<br />

Es gibt aber noch zwei Alternativ<strong>en</strong>, nämlich durch eine Präposition o<strong>de</strong>r manchmal auch durch die<br />

Markierung -e als Satzadverb.<br />

Mit d<strong>en</strong> Präposition<strong>en</strong> kann man Zeitdauer und Zeitpunkt unterscheid<strong>en</strong>:<br />

dum<br />

<strong>en</strong><br />

währ<strong>en</strong>d (Zeitdauer)<br />

an, in (Zeitpunkt)<br />

Beispiele:<br />

1. Mit Markierung -n:<br />

La kurso okazos ĉiun ĵaŭdon.<br />

Ĉiun tagon oni lernos kvar horojn.<br />

V<strong>en</strong>ontan jaron la homoj jam bone<br />

parolos <strong>Esperanto</strong>n.<br />

2. Mit Präposition:<br />

La kurso okazos dum ĉiu ĵaŭdo.<br />

En ĉiu tago oni lernos dum kvar horoj.<br />

Dum la v<strong>en</strong>onta jaro la homoj jam<br />

bone parolos <strong>Esperanto</strong>n.<br />

3. Mit Markierung -e:<br />

La kurso okazos ĵaŭ<strong>de</strong>.<br />

Ĉiutage oni lernos kvar horojn.<br />

V<strong>en</strong>ontjare la homoj jam bone parolos<br />

<strong>Esperanto</strong>n.<br />

<br />

Der Kurs wird jed<strong>en</strong> Donnerstag stattfind<strong>en</strong>.<br />

Jed<strong>en</strong> Tag wird man 4 Stund<strong>en</strong> lern<strong>en</strong>.<br />

Im komm<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Jahr werd<strong>en</strong> die Leute schon gut <strong>Esperanto</strong><br />

sprech<strong>en</strong>.<br />

Der Kurs wird jed<strong>en</strong> Donnerstag hindurch stattfind<strong>en</strong>.<br />

An je<strong>de</strong>m Tag wird man 4 Stund<strong>en</strong> lang lern<strong>en</strong>.<br />

Das komm<strong>en</strong><strong>de</strong> Jahr hindurch werd<strong>en</strong> die Leute schon gut<br />

<strong>Esperanto</strong> sprech<strong>en</strong>.<br />

Der Kurs wird donnerstags stattfind<strong>en</strong>.<br />

Täglich wird man 4 Stund<strong>en</strong> lang lern<strong>en</strong>.<br />

Im komm<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Jahr werd<strong>en</strong> die Leute schon gut <strong>Esperanto</strong><br />

sprech<strong>en</strong>.<br />

Datum und Uhrzeit<br />

Angab<strong>en</strong> von Datum und Uhrzeit sind spezielle Zeitangab<strong>en</strong>.<br />

Als Präposition di<strong>en</strong>t häufig je (hier: 'an', 'um').<br />

Beispiele<br />

1. Datumsangab<strong>en</strong>:<br />

La Fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong> estis<br />

akceptata je la 9a [tago] <strong>de</strong> aŭgusto<br />

[<strong>de</strong> la jaro] 1905.<br />

La kongreso okazos <strong>de</strong> la 30a [tago] <strong>de</strong><br />

junio ĝis la 6a [tago] <strong>de</strong> julio.<br />

La kunv<strong>en</strong>o estos la trian [tagon].<br />

2. Uhrzeit<strong>en</strong>:<br />

La instruhoro kom<strong>en</strong>ciĝas<br />

kvaronan [horon] / <strong>de</strong>k-kvin minutojn<br />

post la 3a [horo].<br />

Mi ellitiĝas ĉiutage je la 6a kaj<br />

duona [horo] / 30 [minutoj].<br />

Kioma horo estas?<br />

Das "Fundam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong>" wur<strong>de</strong> am 9. August 1905<br />

ang<strong>en</strong>omm<strong>en</strong>.<br />

Der Kongress wird vom 30. Juni bis <strong>zu</strong>m 6. Juli stattfind<strong>en</strong>.<br />

Die Zusamm<strong>en</strong>kunft ist am Dritt<strong>en</strong>. (wörtlich: ... wird ... sein)<br />

Die Unterrichtsstun<strong>de</strong> beginnt<br />

eine Viertelstun<strong>de</strong> / 15 Minut<strong>en</strong><br />

nach Drei (wörtlich: ... nach <strong>de</strong>r 3. [Stun<strong>de</strong>]).<br />

Ich stehe jed<strong>en</strong> Tag um 6h30 auf.<br />

(wörtlich: ... gerate aus <strong>de</strong>m Bett um die 6. [Stun<strong>de</strong>]<br />

und eine halbe [Stun<strong>de</strong>] / und dreißig [Minut<strong>en</strong>].)<br />

Wie spät ist es?<br />

(wörtlich: Die wievielte Stun<strong>de</strong> ist es?)<br />

Es ist 9 Uhr 25.<br />

Um wie viel Uhr stehst du [immer] auf?<br />

Um 6 Uhr 45.<br />

Estas la 9a horo kaj 25 [minutoj].<br />

Je kioma horo vi ellitiĝas?<br />

Je la sesa kaj 45 [minutoj].<br />

Achtung:<br />

Bei einer verkürzt<strong>en</strong> Tagesangabe (ohne d<strong>en</strong> Monat <strong>zu</strong> n<strong>en</strong>n<strong>en</strong>) verw<strong>en</strong><strong>de</strong>t man immer die Markierung -n,<br />

bei einer verkürzt<strong>en</strong> Uhrzeitangabe (ohne das Wort horo) immer die Präposition je.<br />

"la 3an" be<strong>de</strong>utet ohne weitere Zusätze also "am dritt<strong>en</strong> Tag / am Dritt<strong>en</strong>", aber "je la 3a" ohne Zusätze<br />

"um drei Uhr".<br />


<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />

Page 5 of 6<br />

26.08.2011<br />

und <br />

Die Verw<strong>en</strong>dung <strong>de</strong>r Suffixe (Nachsilb<strong>en</strong>) und bietet bei <strong>de</strong>r Wortbildung so viele<br />

Möglichkeit<strong>en</strong>, dass dieses Thema hier in <strong>de</strong>r <strong>Grammatik</strong> anstatt im Wörterbuch behan<strong>de</strong>lt wird.<br />

Man merke sich <strong>zu</strong>nächst die grundsätzlich<strong>en</strong> Be<strong>de</strong>utung<strong>en</strong> <strong>de</strong>r beid<strong>en</strong> Suffixe:<br />

-igi be<strong>de</strong>utet "tun", "mach<strong>en</strong>", "veranlass<strong>en</strong>";<br />

-iĝi be<strong>de</strong>utet: "... werd<strong>en</strong>, in ein<strong>en</strong> an<strong>de</strong>r<strong>en</strong> Zustand übergeh<strong>en</strong>",<br />

Die zahlreich<strong>en</strong> und verschied<strong>en</strong>artig<strong>en</strong> Wortbildung<strong>en</strong> mit d<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> Suffix<strong>en</strong> lernt man leicht an<br />

Beispiel<strong>en</strong>. Da<strong>zu</strong> werd<strong>en</strong> diese in gleichartige Grupp<strong>en</strong> <strong>zu</strong>samm<strong>en</strong>gefasst.<br />

1. Wortbildung<strong>en</strong>, bei d<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>r Stamm keine Tätigkeit ausdrückt (= kein Verbstamm ist).<br />

doktoro => doktorigi / doktoriĝi<br />

patro => patrigi / patriĝi<br />

maljuna => maljunigi / maljuniĝi<br />

nigra => nigrigi / nigriĝi<br />

kompleta => kompletigi / kompletiĝi<br />

duoble => duobligi / duobliĝi<br />

kun => kunigi / kuniĝi<br />

al => aligi / aliĝi<br />

unu => unuigi / unuiĝi<br />

<strong>en</strong>, lito => <strong>en</strong>litigi / <strong>en</strong>litiĝi<br />

el, lito => ellitigi, ellitiĝi<br />

sur, tablo => surtabligi / surtabliĝi<br />

Doktor => <strong>zu</strong>m Doktor mach<strong>en</strong> / <strong>zu</strong>m Doktor werd<strong>en</strong><br />

(im Deutsch<strong>en</strong> bei<strong>de</strong>s: "promovier<strong>en</strong>")<br />

Vater => <strong>zu</strong>m Vater mach<strong>en</strong> / Vater werd<strong>en</strong><br />

alt => alt mach<strong>en</strong> / alt werd<strong>en</strong><br />

schwarz => schwarz mach<strong>en</strong>, schwärz<strong>en</strong> / schwarz werd<strong>en</strong><br />

vollständig => vervollständig<strong>en</strong> / vollständig werd<strong>en</strong><br />

zweifach, doppelt => verdoppeln / sich verdoppeln<br />

mit => <strong>zu</strong>samm<strong>en</strong>bring<strong>en</strong> / sich <strong>zu</strong>samm<strong>en</strong>tun<br />

<strong>zu</strong>, nach => hin<strong>zu</strong>füg<strong>en</strong> / sich anmeld<strong>en</strong><br />

eins => verein<strong>en</strong> / sich verein<strong>en</strong><br />

in, Bett => <strong>zu</strong> Bett bring<strong>en</strong> / <strong>zu</strong> Bett geh<strong>en</strong><br />

aus, Bett => aus <strong>de</strong>m Bett schmeiß<strong>en</strong> / aufsteh<strong>en</strong><br />

auf, Tisch => auf d<strong>en</strong> Tisch setz<strong>en</strong> / auf d<strong>en</strong> Tisch komm<strong>en</strong><br />

... und unzählige an<strong>de</strong>re nützliche Bildung<strong>en</strong><br />

2. Wortbildung<strong>en</strong> mit Verbstamm.<br />

Hier muss man schon etwas g<strong>en</strong>auer hinseh<strong>en</strong>. Es gibt hier Untergrupp<strong>en</strong>, je nach Art <strong>de</strong>s Verbs, die man<br />

am best<strong>en</strong> mit Hilfe <strong>de</strong>r Begriffe "transitiv" und "intransitiv" unterschei<strong>de</strong>t.<br />

Die Begriffe "transitiv" und "intransitiv"<br />

Verb<strong>en</strong> (Tätigkeitswörter), die auf -igi <strong>en</strong>d<strong>en</strong>, könn<strong>en</strong> (müss<strong>en</strong> aber nicht alle) ein Objekt hab<strong>en</strong>; man<br />

n<strong>en</strong>nt solche Verb<strong>en</strong> transitiv.<br />

Verb<strong>en</strong>, die auf -iĝi <strong>en</strong>d<strong>en</strong>, könn<strong>en</strong> nie ein Objekt hab<strong>en</strong>; man n<strong>en</strong>nt solche Verb<strong>en</strong> intransitiv.<br />

Im <strong>Esperanto</strong> kann ein Verbstamm transitive o<strong>de</strong>r intransitive Be<strong>de</strong>utung hab<strong>en</strong>.<br />

Lei<strong>de</strong>r muss man <strong>zu</strong> <strong>de</strong>r Vokabel hin<strong>zu</strong>lern<strong>en</strong>, ob ein neues Verb transitiv o<strong>de</strong>r intransitiv ist.<br />

Das fällt anfangs nicht leicht, weil Deutsch (wie viele an<strong>de</strong>re Sprach<strong>en</strong>) d<strong>en</strong> Unterschied oft nicht<br />

ver<strong>de</strong>utlicht:<br />

"Ich rolle d<strong>en</strong> Ball." Mit Objekt => roll<strong>en</strong> (transitiv)<br />

"Der Ball rollt auf <strong>de</strong>r Straße." Ohne Objekt, da <strong>de</strong>r Ball selbst rollt => roll<strong>en</strong> (intransitiv)<br />

Es gibt aber auch eine M<strong>en</strong>ge von <strong>de</strong>utsch<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong>, bei d<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>de</strong>r Unterschied an <strong>de</strong>r äußer<strong>en</strong> Form<br />

k<strong>en</strong>ntlich ist:<br />

transitiv<br />

fäll<strong>en</strong><br />

stell<strong>en</strong><br />

leg<strong>en</strong><br />

setz<strong>en</strong><br />

bezweifeln<br />

än<strong>de</strong>rn<br />

u.a.<br />

intransitiv<br />

fall<strong>en</strong><br />

steh<strong>en</strong><br />

lieg<strong>en</strong><br />

sitz<strong>en</strong><br />

zweifeln<br />

sich än<strong>de</strong>rn<br />

Man sieht, dass das Deutsche verschied<strong>en</strong>e Method<strong>en</strong> <strong>de</strong>r Unterscheidung verw<strong>en</strong><strong>de</strong>t: Wechsel <strong>de</strong>s Vokals,<br />

von Konsonant<strong>en</strong>, Verw<strong>en</strong>dung von Vorsilb<strong>en</strong>, reflexive Form mit "sich" usw.<br />

Im <strong>Esperanto</strong> bil<strong>de</strong>t man aus transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> die intransitive Version durch Verw<strong>en</strong>dung von -iĝ-,<br />

umgekehrt aus intransitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> die transitive Version durch Verw<strong>en</strong>dung von -ig-. Das ist regelmäßig<br />

und nach etwas Eingewöhnung <strong>de</strong>shalb auch nicht schwer.<br />

2.1 Beispiele für "transitiv => intransitiv":<br />

kom<strong>en</strong>ci => kom<strong>en</strong>ciĝi<br />

fini => finiĝi<br />

fermi => fermiĝi<br />

amuzi => amuziĝi<br />

ŝanĝi => ŝanĝiĝi<br />

ĉagr<strong>en</strong>i => ĉagr<strong>en</strong>iĝi<br />

interesi => interesiĝi<br />

interessier<strong>en</strong> => sich interessier<strong>en</strong><br />

anfang<strong>en</strong> => beginn<strong>en</strong><br />

(im Deutsch<strong>en</strong> bei<strong>de</strong> Be<strong>de</strong>utung<strong>en</strong> sowohl transitiv wie intransitiv)<br />

be<strong>en</strong>d<strong>en</strong> => <strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

schließ<strong>en</strong> => sich schließ<strong>en</strong>, (von selbst) <strong>zu</strong>geh<strong>en</strong><br />

amüsier<strong>en</strong> => sich amüsier<strong>en</strong><br />

än<strong>de</strong>rn => sich än<strong>de</strong>rn<br />

ärgern => sich ärgern


<strong>Esperanto</strong>-Kurs, <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

file://D:\Eig<strong>en</strong>e Datei<strong>en</strong>\DEB\Netzseit<strong>en</strong>\www.esperanto.<strong>de</strong>\lehrbuch\netzv\G05.html<br />

Page 6 of 6<br />

26.08.2011<br />

2.2 Beispiele für "intransitiv => transitiv":<br />

fali => faligi<br />

stari => starigi<br />

kuŝi => kuŝigi<br />

sidi => sidigi<br />

p<strong>en</strong>di => p<strong>en</strong>digi<br />

daŭri => daŭrigi<br />

pasi => pasigi<br />

evolui => evoluigi<br />

<strong>en</strong>ui => <strong>en</strong>uigi<br />

Tipp: Mach<strong>en</strong> Sie beim erst<strong>en</strong> Durchles<strong>en</strong> hier Schluss.<br />

<br />

fall<strong>en</strong> => fäll<strong>en</strong><br />

steh<strong>en</strong> => stell<strong>en</strong><br />

lieg<strong>en</strong> => leg<strong>en</strong><br />

sitz<strong>en</strong> => setz<strong>en</strong><br />

(selbst) häng<strong>en</strong> => (auf)häng<strong>en</strong><br />

(an)dauern => andauern lass<strong>en</strong>, fortsetz<strong>en</strong><br />

vergeh<strong>en</strong> (Zeit) => verbring<strong>en</strong> (Zeit)<br />

sich <strong>en</strong>twickeln => <strong>en</strong>twickeln, für Entwicklung sorg<strong>en</strong><br />

sich langweil<strong>en</strong> => langweil<strong>en</strong><br />

Wer bis hierhin alles verstand<strong>en</strong> hat, <strong>de</strong>m darf man gratulier<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>noch gibt es noch weitere, allerdings<br />

w<strong>en</strong>iger wichtige und (außer 2.3) nicht <strong>zu</strong> empfehl<strong>en</strong><strong>de</strong> Möglichkeit<strong>en</strong>.<br />

Wer nicht speziell an <strong>Grammatik</strong> interessiert ist, kann ohnehin d<strong>en</strong> folg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Rest dieses<br />

<strong>Grammatik</strong>kapitels getrost auch ganz überschlag<strong>en</strong>.<br />

2.3 -ig- hinter transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong><br />

-ig- hinter transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> hat die Be<strong>de</strong>utung: "jemand<strong>en</strong> veranlass<strong>en</strong>, etwas <strong>zu</strong> tun".<br />

Beispiele für "transitiv => transitiv":<br />

manĝi => manĝigi<br />

anstataŭi => anstataŭigi<br />

vesti => vestigi<br />

ess<strong>en</strong> => <strong>zu</strong>m Ess<strong>en</strong> bring<strong>en</strong>, füttern<br />

ersetz<strong>en</strong>, Ersatz sein => ersetz<strong>en</strong>, <strong>zu</strong>m Ersatz mach<strong>en</strong><br />

ankleid<strong>en</strong> => <strong>zu</strong>m Ankleid<strong>en</strong> bring<strong>en</strong><br />

2.4 -iĝ- hinter intransitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong><br />

-iĝ- hinter intransitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> hat die Be<strong>de</strong>utung: "Beginn <strong>de</strong>r Handlung", ist also gleichbe<strong>de</strong>ut<strong>en</strong>d mit<br />

ek-.<br />

Man sollte <strong>zu</strong>r besser<strong>en</strong> Verständlichkeit die Verw<strong>en</strong>dung von ek- vorzieh<strong>en</strong>.<br />

Beispiele für "intransitiv => intransitiv":<br />

sidi => sidiĝi = eksidi<br />

stari => stariĝi = ekstari<br />

dormi => dormiĝi = ekdormi<br />

sitz<strong>en</strong> => beginn<strong>en</strong> <strong>zu</strong> sitz<strong>en</strong>, sich (hin)setz<strong>en</strong><br />

steh<strong>en</strong> => <strong>zu</strong> steh<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong>, sich (hin)stell<strong>en</strong><br />

schlaf<strong>en</strong> => in d<strong>en</strong> Zustand <strong>de</strong>s Schlaf<strong>en</strong>s übergeh<strong>en</strong>, einschlaf<strong>en</strong><br />

Geleg<strong>en</strong>tlich sieht man im Zuge <strong>de</strong>r Ausbreitung <strong>de</strong>s Gebrauchs von -iĝi dieses Suffix auch schon<br />

hinter transitiv<strong>en</strong> Verb<strong>en</strong> in <strong>de</strong>r Be<strong>de</strong>utung <strong>de</strong>s Handlungsbeginns.<br />

finiĝi (siehe 2.1) könnte dann be<strong>de</strong>ut<strong>en</strong>:<br />

- <strong>en</strong>d<strong>en</strong> (intransitiv, normale Be<strong>de</strong>utung)<br />

- das En<strong>de</strong> einleit<strong>en</strong>; beginn<strong>en</strong>, Schluss <strong>zu</strong> mach<strong>en</strong> (transitiv, bislang noch falscher Gebrauch)<br />

Damit wäre das Suffix kein Marker für "intransitiv" mehr, <strong>Esperanto</strong> verlöre mit solchem Sprachwan<strong>de</strong>l<br />

hier seine Klarheit und damit ein<strong>en</strong> <strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Vorteil.<br />

2.5 Weitere Verw<strong>en</strong>dung<strong>en</strong> von -iĝi<br />

An d<strong>en</strong> obig<strong>en</strong> Beispiel<strong>en</strong> hat man schon geseh<strong>en</strong>, dass -iĝi auch für eine reflexive Verbform steh<strong>en</strong> kann,<br />

also anstatt sin -i.<br />

Obwohl diese Verw<strong>en</strong>dung traditionell ist, sollte man sie vermeid<strong>en</strong>, weil sie für Unklarheit<strong>en</strong><br />

sorg<strong>en</strong> kann.<br />

2.5.1 Beispiele für "-iĝi = sin -i":<br />

nomi => nomiĝi = sin nomi<br />

lavi => laviĝi = sin lavi<br />

duŝi => duŝiĝi = duŝi sin<br />

bani => baniĝi = bani sin<br />

n<strong>en</strong>n<strong>en</strong> => sich n<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, heiß<strong>en</strong><br />

wasch<strong>en</strong> => sich wasch<strong>en</strong><br />

dusch<strong>en</strong> (transitiv!) => sich dusch<strong>en</strong><br />

bad<strong>en</strong> (transitiv!) => sich bad<strong>en</strong><br />

2.5.2 Verw<strong>en</strong>dung von -iĝi für Passivform<strong>en</strong><br />

Von <strong>de</strong>r reflexiv<strong>en</strong> Verw<strong>en</strong>dung ist es nicht mehr weit bis <strong>zu</strong>m Passiv, <strong>zu</strong>mal man dann <strong>de</strong>m Problem <strong>de</strong>r<br />

Partizipi<strong>en</strong> ("Tempismus" geg<strong>en</strong> "Aspektismus") ausweich<strong>en</strong> kann. Desweg<strong>en</strong> greift es um sich, d<strong>en</strong> Satz<br />

'Der Vorstand wur<strong>de</strong> gewählt.' mit La estraro elektiĝis. anstatt mit La estraro estis elektita/elektata.<br />

wie<strong>de</strong>r<strong>zu</strong>geb<strong>en</strong>.<br />

Li pagiĝis könnte dann be<strong>de</strong>ut<strong>en</strong>:<br />

- "Er begann <strong>zu</strong> zahl<strong>en</strong>."<br />

- "Er bezahlte sich."<br />

- "Er wur<strong>de</strong> bezahlt."<br />

Man sieht, dass man die Verw<strong>en</strong>dung von -iĝi für Passivform<strong>en</strong> auf jed<strong>en</strong> Fall vermeid<strong>en</strong> sollte.<br />

Startseite <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 4 <strong>Lektion</strong> 5 Lösung<strong>en</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5 <strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 5<br />

<strong>Grammatik</strong> <strong>zu</strong> <strong>Lektion</strong> 6

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!