m.bojenko kapliczki warminskie_new

Mirosław „Micia” Bojenko
Adam Brosch
Warmińskie kapliczki
Ermländische Kapellen
Część I
Teil I

Przed osiedleniem się na Warmii, moja znajomość Warmii i Mazur, poza znajomością nazwy regionu
i związanym z nim wyobrażeniem krainy tysiąca jezior, była jedynie powierzchowna. Nic w tym dziwnego,
skoro już po zamieszkaniu na Warmii, na zadawane pytanie, co wyróżnia ten rejon i gdzie przebiega
granica między Warmią i Mazurami, nikt, kogo pytałem, nie potrafił sensownie mi odpowiedzieć.
Po raz pierwszy zobaczyłem tę granicę, kiedy wpadł mi w ręce reprint mapy Jana Fryderyka
Enderscha z 1755 roku. Dziś, po latach, ta sytuacja uległa zmianie. W telewizji już nikt nie mówi
o pogodzie w Olsztynie „… na Mazurach”, a coraz więcej produktów regionalnych z olsztyńskiego
ma w nazwie „Warmię”.
Krajobrazowo Warmia i Mazury, obie z pięknymi polodowcowymi pagórkami i magicznym niebem,
wtapiają się w siebie. Warmia była do 1945 roku katolicką enklawą w Prusach Wschodnich,
dawną posiadłością biskupów warmińskich, sąsiadującą na wschodzie z ewangelickimi Mazurami.
Właśnie ze względu na wiarę, jednym z głównych wyróżników Warmii jest obecność przydrożnych
kapliczek i krzyży. Stanowią one integralną część i ozdobę tamtejszego krajobrazu. Może sama ich
obecność to jeszcze nic nadzwyczajnego, gdyż spotykamy je wszędzie tam, gdzie sięga wiara katolicka,
natomiast ilość, różnorodność oraz uroda warmińskich kapliczek, są wyjątkowe.
Zwróciłem na nie uwagę już w trakcie moich pierwszych wędrówek po Warmii i zacząłem je uwieczniać
na fotografiach. Tak zrodziła się moja pasja. W 2003 roku dzięki staraniom pana Bernharda Dengi,
pracownika Centrum Kultury Prus Wschodnich w Ellingen (Bawaria), zaprezentowano po raz pierwszy,
właśnie w Ellingen, wystawę moich fotografii pt. „Warmińskie kapliczki”. Wystawa, istniejąca
do dzisiaj, zawiera ponad 70 fotogramów. Jej współautor, Adam Brosch, Warmiak i historyk, poświęcił
sporo czasu na zbieraniu dostępnych danych i opracował stosowny rys historyczny. Pomimo wieloletniej
pracy, stwierdzić musiał, że informacje na temat historii poszczególnych obiektów są znikome.
Główną przyczyną jest fakt, że kapliczki powstawały z inicjatywy dawnych mieszkańców tej krainy.
Po roku 1945 wiedza o tych zabytkach odeszła wraz z nimi. W czasie realizacji wystawy także historycy
niemieccy próbowali zebrać jakiekolwiek materiały na ten temat. Okazało się jednak, że jest już
za późno, przynajmniej o jedno pokolenie. Z samych zaś kapliczek najczęściej można odczytać jedynie
wskazówkę o intencji budowy, na niektórych dopisana jest czasami data powstania. Dotarcie do innych
informacji jest już praktycznie niemożliwe. Część obiektów zanika również fizycznie – te, które pozostały,
są „niemymi świadkami głębokiej wiary” ludzi niegdyś tu żyjących.
5

W 2003 roku Starostwo Powiatowe w Olsztynie, wraz ze Wspólnotą Dawnych Mieszkańców
Powiatu Olsztyńskiego w Niemczech, zainicjowało program „Ratujmy Kapliczki Warmińskie”, w ramach
którego odnawiane są zagrożone, najcenniejsze obiekty. Niestety jest to kropla w morzu potrzeb. Szacuje
się, że na Warmii pozostało około 1 200 kapliczek, wszystkie przez ostatnie dziesięciolecia pozostawione
same sobie, albo wręcz zniszczone przez niewłaściwą konserwację. Do wyjątków należą takie,
które nie wymagają naprawy, czy natychmiastowego ratunku. Niestety, często próbuje się je „odswieżyć”
przez otynkowanie, czy pomalowanie farbą olejną, co powoduje nieodwracalne zniszczenia. Zdarzają
się i takie przypadki, kiedy „w majestacie prawa”, rozbija się kapliczki… młotami. Osobnym problemem
jest bezpośrednie otoczenie kapliczek, szczególnie tych, stojących na terenach zabudowanych.
Wycina się drzewa, zasadzone przy nich w momencie powstania, stawia się przy nich słupy energetyczne,
budki, kioski, a nawet śmietniki. Jednak coraz częściej spotyka się kapliczki fachowo odnowione,
zadbane. Ku mojej radości rośnie wśród miejscowej ludności świadomość, że podobnie jak unikatowe
aleje, są one ozdobą i skarbem krajobrazu Warmii.
Niniejszym chciałbym zaprosić Państwa do skromnej wędrówki śladami „moich” kapliczek.
Album otwiera malowniczo położona wieś Głotowo, której mieszkańcem mam zaszczyt być, a która
jest warta zwiedzenia, choćby ze względu na imponującą kalwarię i barokowy kościół.
Zamieszczone tu fotografie przedstawiają tylko niewielką część istniejących kapliczek, jednak
w moim przekonaniu oddają one temat w sposób reprezentatywny. Tam, gdzie było to możliwe, starałem
się pokazać kapliczki w kontekście otaczającego je krajobrazu, którego piękno, samo w sobie, jest
tematem na osobną publikację.
Serdecznie zapraszam do podróży po ziemi warmińskiej.
Mirosław “Micia” Bojenko, maj 2011 r.
Bevor ich mich im Ermland niederließ, war meine Vorstellung von Ermland und Masuren und
das damit verbundene Bild vom Land der tausend Seen nur sehr oberflächlich. Kein Wunder! Denn
auch als ich schon im Ermland ansässig war, konnte mir niemand exakt sagen, was denn diese Region
auszeichnet und wo genau die Grenze zwischen dem Ermland und Masuren verläuft. Erst durch das
Studium des Reprints einer historischen Landkarte von Johann-Friedrich Endersch aus dem Jahr 1755
konnte ich mein Wissen auf diesem Gebiet erweitern. Heutzutage sieht es anders aus. So spricht heute im
Fernsehen keiner mehr über das Wetter in Allenstein / Masuren, das immer zum Ermland gehörte. Auch
werben immer mehr Produkte aus der Region Allenstein mit der Bezeichnung „Ermland“ in ihrem Namen.
Landschaftlich gesehen verschmelzen das Ermland und Masuren zu einer Einheit, mit ihren charakteristischen
postglazialen Hügeln und unter einem zauberhaften Himmel. Das Ermland war ehemals
im Besitz der ermländischen Bischöfe und es war bis zum Jahr 1945 eine katholische Enklave in
Ostpreußen, die im Osten an die evangelisch geprägte Landschaft Masuren grenzte. Gerade wegen
des damals sehr stark ausgeprägten Glaubens gibt es im Ermland zahlreiche Kapellen, Wegkreuze und
Bildstöcke. Sie sind dort aus der heutigen Landschaft nicht mehr wegzudenken und bereichern diese
kunstvoll. Ihre Existenz an sich ist nicht außergewöhnlich, da wir überall dort, wo sich der katholische
Glauben verbreitete, auf ähnliche Kapellen treffen. Doch durch ihre Anzahl und Schönheit, zusammen
mit der Vielfalt der dabei angewendeten Baustile, sind die ermländischen Kapellen einfach einmalig.
Bereits auf meinen ersten Wanderungen durch das Ermland haben sie in mir ein besonderes
Interesse geweckt und ich begann sie fotografisch festzuhalten. So begann meine Faszination. Dank
der Bemühungen von Herrn Bernhard Denga, Mitarbeiter des Kulturzentrums Ostpreußen in Ellingen/
Bayern, wurde meine Fotoausstellung „Ermländische Kapellen“ zum ersten Mal in Ellingen präsentiert.
Die bis heute erhaltenene Ausstellung beinhaltet über 70 Fotogramme. Der Ermländer und Historiker
Adam Brosch hat dabei unter teils erheblichem Aufwand nach Fakten und Daten recherchiert
und danach einen entsprechenden historischen Text zusammengestellt. Trotz mehrjähriger Arbeit gibt
es bezüglich der Geschichte der einzelnen Objekte kaum Informationen. Der Hauptgrund dafür ist,
dass diese Kapellen hauptsächlich aus der Initiative der ehemaligen Bewohner Ermlandes heraus entstanden,
die das Land aufgrund der historischen Ereignisse nach dem 2. Weltkrieg großteils verlassen
mussten. In diesem Zusammenhang konnten uns auch deutsche Historiker nicht weiterhelfen, da das
Wissen um diese Kapellen bereits jetzt weitgehend verloren scheint: die Menschen, die damals in Erm-
6 7

land lebten gab es nicht mehr. Den Kapellen selbst kann man oftmals kleine Hinweise zum Hintergrund
Ihrer Entstehung entnehmen, wenn zum Beispiel das Baujahr am Objekt vermerkt wurde. Weitergehende
Informationen allerdings sind nicht mehr verfügbar. So verschwinden sie zunehmend auch
physisch aus dieser Welt und die noch erhaltenen Kapellen werden zu „stummen Zeugen des tiefen
Glaubens“ der Menschen, die hier wohnten.
Im Jahr 2003 hat die Allensteiner Kreisverwaltung im Schulterschluss mit der Gemeinschaft der
ehemaligen Bewohnern des Kreises Allenstein (Kreisgemeinschaft Allenstein), die heute in Deutschland
leben, das Projekt „Lasst uns die ermländischen Kapellen retten“, initiiert. Ziel dabei ist es, vor
allem die wertvollsten unter den gefährdeten Objekten wiederherzustellen. Leider ist dies jedoch nur
ein bescheidener Beitrag, angesichts der Tatsache, dass es im heutigen Ermland etwa 1 200 Kapellen
gibt. Diese sind, im Gegensatz zu den wenigen gut erhaltenen Kapellen, zu einem großen Teil, aufgrund
mangelnder Pflege und Renovierung, sich selbst überlassen. Einige weitere Faktoren verschärfen
das Problem noch zusätzlich. So werden z. B. durch unsachgemäße Renovierungsarbeiten zum Teil
unumkehrbare Schäden an den einzelnen Objekten verursacht. Auch die zunehmende Bebauung der
umgebenden Grundstücke, der auch alte Bäume zum Opfer fallen, zerstört den ursprünglichen Charakter
und die Schönheit der Kapellen und ihrer Umgebung. So trifft man heute in unmittelbarer Nähe
dieser Kleinode nicht selten auch Strommasten, Hütten oder Kioske. Höhepunkt der Zerstörung dieser
unwiederbringlichen Schätze ist ihr unüberlegter und dabei völlig legaler, vom „Gesetz“ tolerierter,
Abriss… mit Hämmern.
Im Gegensatz dazu wächst aber, zu meiner großen Freude, in der Bevölkerung das Bewusstsein für
diese einzigartigen historischen Kunstdenkmäler. Es wird zunehmend erkannt, dass diese, ähnlich wie
die charakteristischen Baumalleen, das Bild der ermländischen Landschaft auf herausragende Weise
mitgestalten und prägen.
Hiermit lade ich Sie zu einer kleinen Exkursion durch die von mir fotografisch festgehaltenen
Kapellen ein. Den Anfang möchte ich dabei meinem malerisch gelegenen Heimatdorf
Glottau, mit seinem beeindruckenden Kreuzweg und seiner schönen barocken Kirche, widmen.
Die in dieser Ausstellung enthaltenen Fotografien stehen stellvertretend für die Vielzahl aller
bestehenden Bauwerke und sollen Ihnen auf diese Weise einen anschaulichen Gesamteindruck vermitteln.
Wann immer es mir möglich war, habe ich die Kapellen in ihrem ursprünglichen Zusammenhang,
eingebettet in einer wunderschönen Umgebung und Landschaft, abgelichtet.
Herzlich willkommen auf einer Reise durch das Ermland.
Mirosław “Micia” Bojenko, Mai 2011
O historii i znaczeniu warmińskich kapliczek
Kapliczki na Wamii były symbolem wiary i pobożności, były wyrazem podziękowania świętym za
szczęśliwe wyzdrowienie, uniknięcie powodzi lub pożaru. Stawiano je również z chęci „pokazania” się
przed sąsiadami – stąd też duża ich liczba stoi w pobliżu zabudowań, przy domach czy nawet w ogrodach
chłopskich gospodarstw.
Przydrożne kapliczki rzucały się w oczy każdemu podróżnemu, jadącemu przed laty z Berlina
przez Warmię do Królewca. Ta osobliwość warmińskiego krajobrazu sięgała swą genezą doby reformacji
w księstwie pruskim, która oficjalnie zlikwidowała w Prusach kult Matki Boskiej i innych świętych
oraz usunęła z dróg i pól krzyże, pozostawiając je tylko kościołom. Ale nie na Warmii, która pozostała
katolicka!
Już w 1805 roku pruski oficer, późniejszy sławny generał, Ludwig Leopold Hermann von Boyen
zwrócił uwagę, na tak liczne na Warmii, kapliczki i krzyże. Nie wywarły one na nim jednak pozytywnego
wrażenia: „… raczej straszydła – pisał – niż przedmioty kultu”. O dużej liczbie kapliczek warmińskich
wspominał także w 1876 roku polski historyk Wojciech Kętrzyński: „… wszędzie spotkasz
przy drogach, domach i wsiach krzyże, Boże Męki, kapliczki, a wśród lasów zawieszone lub przybite
do drzew obrazy Matki Boskiej”.
Inicjatywa i następująca po niej budowa kapliczek brała się z wewnętrznych pobudek mieszkańców
tej ziemi i była działaniem wyłącznie samorzutnym, nie inspirowanym ze strony duchowieństwa.
W formularzach wizytacyjnych warmińskich parafii, od schyłku XVIII wieku aż do połowy lat trzydziestych
XIX wieku, w ogóle nie było pytań o kapliczki na podległych parafiom terenach. Ciekawe,
że jako pierwsze zainteresowały się stanem warmińskich kapliczek władze państwowe w Królewcu.
Jeden z wysokich pruskich urzędników z Królewca zwrócił w 1801 roku biskupowi warmińskiem
Karolowi Hohenzollernowi uwagę na fakt, iż na terenie Warmii przy niektórych drogach stoją uszkodzone
figury. „O ile rzeczą chwalebną jest ich stawianie – pisał – tak naganną brak dbałości o ich utrzymanie.
Należy przeto uszkodzone figury albo całkowicie usunąć, albo je naprawić lub konserwować.”
Pomimo tego napomnienia brak jest dowodów na to, że władze kościelne zaintersowały się w pierwszych
dziesięcioleciach XIX wieku stanem kapliczek.
Dopiero kiedy biskupem został Stanisław Hatten, rodowity Warmiak, wprowadził w roku 1839
do protokołu wizytacyjnego parafii pytania o stan przydrożnych kapliczek. Biskupa interesowało w
jakim są one stanie, czy są naprawiane, czy buduje się nowe kapliczki, a także czy nie znajdują się one
zbyt blisko siebie? Z odpowiedzi na tak sformułowane pytania nie można się jednak było dowiedzieć
ile kapliczek znajdowało się w tym czasie na Warmii, kto je zbudował i w jakiej intencji.
Udało się jednak ustalić, że około roku 1920 na Warmii istniało około 1 350 kapliczek. Część
z nich (około 100) została zniszczona w czasie 2. wojny światowej, po innych pozostały gruzy i wspomnienia,
gdyż po roku 1945 nie odnawiane przez nowych mieszkańców Warmii, popadały w ruinę.
Nie bez wpływu na taki stan rzeczy był rownież stosunek ówczesnych komunistycznych władz polskich
do sprawy religii i obiektów kultu religijnego. Sytuacja ta uległa zmianie po 1989 roku. Obecnie
władze regionu wykazują coraz większe zainteresowanie oraz inicjatywę w przywracaniu kapliczkom
ich dawnej świetności.
8 9

Kapliczki warmińskie sklasyfikować można uwzględniając styl budowy, bądź przyjmując jako
kryterium patrona, któremu zostały poświęcone. Warmiacy poświęcali swoje kapliczki Chrystusowi,
Matce Bożej (zaliczyć można tutaj figury Madonny z Dzieciątkiem i Piety) oraz przeróżnym świętym.
Rzeźby wykonane były przeważnie z drewna lipowego lub iglastego. Autorzy rzeźb, podobnie jak
budowniczowie większości kapliczek, pozostają anonimowi. Dopiero w XX wieku poznajemy nazwiska
ludowych twórców: Józefa Weinerta ze Stanclewa, Józefa Olka z Leszna czy też Józefa Kupczyka z Bartąga.
Obecnie na Warmii jest co raz mniej drewnianych rzeźb w kapliczkach. Duża część została skradziona:
w wielu kapliczkach pozostały po nich puste nisze. W znacznej części okradzionych kapliczek
znajdują się teraz gipsowe figurki ufundowane przez wiernych. Dlatego w tej chwili nie jesteśmy w stanie
określić pierwotnego charakteru figur w większości do dziś istniejących kapliczek. Należy jednak
wspomnieć, że już na przełomie XIX. i XX. wieku rozpowszechniły się w kapliczkach gipsowe i ceramiczne
figurki, głównie przedstawiające wizerunek Matki Boskiej. W latach siedemdziesiątych akcję
wymiany zabytkowych świątków na gipsowe prowadziło także, wbrew protestom biskupa Jana Obłąka,
olsztyńskie Muzeum Warmi i Mazur.
Von der Geschichte und Bedeutung der ermländischen Kapellen
Kapellen wurden bei der Bevölkerung zum Symbol des Glaubens und der Frömmigkeit. Sie waren
eine Geste der Danksagung an die Hl. Maria und die anderen Heiligen für eine geglückte Überwindung
von Schicksalsschlägen, z. B. Heilung einer Krankheit, eine überstandene Überschwemmung
oder eine erfolgreiche Brandlöschung. Aber man hat sie auch errichtet, um den Nachbarn zu imponieren,
was eine große Zahl dieser Bauten in der unmittelbaren Nähe der Bauernhöfe oder sogar in den
Gärten bestätigt.
Kapellen fielen fast jedem Reisenden auf, der damals von Berlin durch das Ermland nach Königsberg
fuhr. Diese Besonderheit der ermländischen Landschaft war eine Folge der Reformation, die im
Herzogtum Preußen den Marien- und Heiligenkult abgeschafft hatte und die Kreuze von den Wegen
und Straßen verbannte – sie blieben nur in den Kirchen erhalten. Aber nicht im Ermland, das katholisch
blieb!
Pod względem architektonicznym kapliczki możemy podzielić na słupowe, skrzynkowe i domkowe.
Kapliczki słupowe mają formę kolumny lub wysokiego cokołu, na których umieszczany był
„świątek” Kapliczki skrzynkowe wieszano na drzewach, ścianach domów lub na przydrożnych krzyżach.
Miały one formę niewielkiej, otwartej od frontu skrzynki, przykrytej dwuspadowym daszkiem,
czasami zamykanej oszklonymi drzwiczkami. Wewnątrz umieszczano świętą figurkę lub płaskorzeżbę
o tematyce religijnej. Czasami była to tzw. „Boża Męka” – na tylnej ścianie kapliczki wieszano wtedy
krzyż z figurką Chrystusa, a wokół umieszczano symbole Męki Pańskiej. Trzeci rodzaj kapliczek to najliczniej
występujące kapliczki domkowe. Mają one formę niewielkiego domeczku z wnękami na figury.
Wznoszono je w całości z cegieł z elementami kamiennymi i drewnianymi; czasami też pokrywano je
tynkiem. Jedną z form kapliczek domkowych są kapliczki dzwonniczkowe, posiadające w zwieńczeniu
budowli nisze na dzwonek. Takie kapliczki odgrywały ważną rolę w życiu lokalnej społeczności, regulując
dzwonkiem – przez nawoływanie do modlitwy – rytm życia religijnego. Kapliczkę taką wieńczył
zazwyczaj kuty, żelazny krzyż z chorągiewką, na której przeważnie widniała data fundacji.
Większość z obecnie istniejących na Warmii kapliczek zbudowana została w XIX wieku w stylu
neogotyckim, chociaż spotkać można też przepiękne obiekty z XVIII wieku. Najstarsze udokumentowane
kapliczki pochodzą z początków tego wieku. Żelazne chorągiewki na hełmach kapliczek informują
nas o roku ich budowy: Głotowo – 1742, Barczewo – 1779, Brąswałd – 1786, Trękus – 1792.
Sygnaturki (chorągiewki) na kapliczkach mogą jednak wprowadzać w błąd, ponieważ część z tych
kapliczek została w przeszłości odrestaurowana bądź przebudowana i przy tej okazji Warmiacy zmieniali
sygnaturki. Wraz z zakończeniem prac umieszczano na kapliczce nową chorągiewkę z datą przebudowy.
Istnieje też duża liczba kapliczek bez sygnaturek, stąd też trudno jest precyzyjnie określić dokładną
datę ich powstania. Można jednak przypuszczać, iż część z nich mogła powstać nawet w XVII wieku.
Adam Brosch
Schon 1805 bemerkte der preußische Offizier und spätere berühmte General Hermann von
Boyen die zahlreichen Kapellen in Ermland. Sie haben keinen positiven Eindruck auf ihn gemacht, da
er schrieb: „… eher Monster als Kultgegenstände“. Über die große Anzahl der Kapellen berichtete 1876
der polnische Historiker Wojciech Kętrzyński: „Überall findest du an den Wegen, Häusern und in den
Dörfern Kreuze, Darstellungen vom Martyrium Jesu, Kapellen und in den Wäldern aufgehängte oder
an die Bäume genagelte Bilder der Mutter Gottes“.
Selbständige Initiativen, ohne direkte Beihilfe seitens der Kirche, bewirkten den Bau von zahlreichen
Kapellen. In den kirchlichen Visitations-Formularen der Pfarrgemeinden aus der Zeit von 1790
bis 1825 fehlten konkrete Angaben bezüglich des Kapellenzustandes. Interessant ist, dass sich mit dieser
Frage zuerst die Königsberger Behörden befassten. Ein hoher preußischer Beamter informierte im
Jahre 1801 den ermländischen Bischof Karl von Hohenzollern über viele beschädigte Kapellenfiguren
an den Wegen im Ermland: „Wenn eine lobenswerte Tat ihr Erbauen ist, dann ist eine tadelhafte die
fehlende Mühe sie zu erhalten. Man sollte deshalb die beschädigten Figuren entweder vollständig entfernen
oder sie reparieren lassen und pflegen“. Diese Bemerkung verursachte keine sofortige Reaktion
der kirchlichen Behörden und die Lage der Kapellen hat sich dadurch auch nicht verbessert. Erst als
Andreas Stanislaus von Hatten, ein gebürtiger Ermländer, 1836 Bischof wurde, fügte er zum Schema
der Visitationsprotokolle die Fragen nach dem Kapellenzustand hinzu.
Den Bischof interessierte: In welchem Zustand sind sie? Wurden sie renoviert? Sind neue im Bau?
Ist der Abstand zwischen den einzelnen nicht zu klein? Aus einem so gestaltetem Formular kann man
leider nicht erfahren, wie viele Kapellen es in dieser Zeit gab, wer sie baute und wem sie gewidmet
wurden. Aus späteren Quellen, um 1920, lässt sich ermitteln, dass man im Ermland etwa 1 350 Kapellen
zählen konnte. Ein Teil davon, geschätzt werden 100 Kapellen, wurde während des 2. Weltkriegs
zerstört. Nach 1945 verfielen zahlreiche, weil sich die neuen Bewohner nicht weiter um sie gekümmert
haben. Nicht ohne Einfluss auf diese Situation waren auch die damaligen polnisch-kommunistischen
Behörden, die für Fragen der Religion und Denkmalspflege zuständig waren. Erst nach der politischen
Wende 1989 sind die zuständigen Ämter auf den Zustand der Kapellen aufmerksam geworden.
10 11

Ermländische Kapellen lassen sich anhand ihrer Architektur und ihres Schutzheiligen einordnen.
Die Ermländer widmeten ihre Kapellen der Mutter Gottes (dazu zählen auch Madonnen- und Pietafiguren),
Christus und den Heiligen. Die Holzskulpturen wurden vor allem aus Lindenholz geschnitzt –
je nach Gebiet wurden auch Nadelholzarten verwendet. Die Schnitzer, ähnlich wie die Erbauer der
meisten Kapellen, sind anonyme „Dorfkünstler“. Erst im 20. Jh. tauchen Namen wie Josef Weinert
aus Sternsee, Josef Olek aus Leschnau oder Josef Kupczyk aus Bertung auf. Der Anteil der Holzfiguren
wird allmählich immer kleiner. Der größte Teil wurde inzwischen gestohlen – für viele ausgeraubte
Kapellen stifteten die Gläubigen als Ersatz neue Gipsfiguren, die in der Regel anderen Heiligen gewidmet
waren als zuvor. Durch diesen Eingriff wird heute eine eindeutige Identifikation des ursprünglichen
Charakters erschwert, oft ist sie unmöglich.
Gips- und Keramikfiguren, vor allem der Hl. Maria, breiteten sich schon um die Jahrhundertwende
des 19. und 20. Jh. aus und ersetzten auf „natürliche“ Weise die Holzfiguren. Zu einem entscheidenden
Bruch kam es, als in den 70er Jahren des 20. Jh. das Ermland und Masuren Museum in
Allenstein eine Umtauschaktion der Holzfiguren in Gipsfiguren vornahm und das trotz Protestes des
damaligen Bischofs Jan Obłąk.
Kapellen lassen sich anhand ihrer Architektur in drei Gruppen einteilen. Die erste Gruppe umfasst
die Säulenkapellen, gebaut in Form einer Säule oder eines hohen Sockels mit einem oben befestigten
Bildstock. Zur zweiten Gruppe gehören Kästchenkapellen, die man an Bäumen, an Hausfassaden
oder an die Verbindungsstelle der Kreuzarme hängte. Sie sind als kleine, nach vorne offene Kästchen
(selten mit verglasten Türchen) gebaut und mit einem einfachen Dach geschützt. Im Inneren stehen
Figuren oder Reliefs mit sakraler Darstellung. Als Motiv dient seltener die sog. „Leidensgeschichte“
mit der auf der Rückwand hängenden Christusfigur und symbolisierten Folterwerkzeugen. Die dritte
Gruppe ist durch die meisten Kapellen vertreten. Es sind Häuschenkapellen mit Nischen für die Figuren,
die die Form eines Häuschens annehmen. Sie wurden im Ganzen aus Ziegeln gebaut, kombiniert
mit Holz und Stein, häufig wurden sie verputzt. Oft krönen das Häuschen aus Eisen geschmiedete
Kreuze und Wetterfähnchen, auf denen das Stiftungsdatum sichtbar ist. Eine besondere Funktion
der Häuschenkapellen erfüllten die Glockenkapellen, mit einer aufgehängten Glocke in ihrer Bekrönung.
Der Klang der Glocke warnte die Bevölkerung vor Gefahr, kündigte die Mittagszeit an, rief zur
Andacht. In vielen Ortschaften ersetzten die Glockenkapellen die dort fehlende Kirche.
Die Mehrheit der heute in Ermland noch existierenden Kapellen wurde im neogotischen Stil im
19. Jh. gebaut. Selten kommen wunderschöne barocke Kapellen aus dem 18. Jh. vor. Die ältesten erhaltenen
stammen aus Wartenburg – gebaut 1607, Glottau – 1742, Debrong – 1779, Groß Trinkhaus –
1792. Das Datum wurde in das eiserne Fähnchen eingraviert. Im Laufe ihrer Geschichte wurden viele
Bauten mehrmals renoviert, so dass die auf dem Fähnchen stehende Zahl oft das Datum der letzten
Renovierung bedeutet. Aus diesem Grund lässt sich das Originalalter vieler Kapellen nicht bestimmen.
Lediglich anhand des schlichten Baustils kann man vermuten, dass einzelne Objekte noch aus dem
17. Jh. stammen.
Adam Brosch
12

Różynka (pow. olsztyński)
Rosengarth (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
To właśnie ta skromna kapliczka, objęta dłońmi dwóch klonów,
jako pierwsza rozbudziła moje zainteresowanie tematem. Do dziś
pozostaje moją ulubioną
Diese einfache Kapelle, die in den Armen von zwei Ahornen ruht,
hat mein Interesse an diesem Thema geweckt. Bis heute bleibt sie
meine beliebteste Kapelle
14

Bisztynek (pow. bartoszycki) Bischofstein (Kr. Bartenstein, früher Rößel) 46-47
Dobre Miasto (pow. olsztyński) Guttstadt (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 23-27
Franknowo (pow. olsztyński) Frankenau (Kr. Allenstein, früher Rößel) 37-43
Głotowo (pow. olsztyński) Glottau (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 18-21
Jeziorany (pow. olsztyński) Seeburg (Kr. Allenstein, früher Rößel) 34
Knopin (pow. olsztyński) Knopen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 22
Międzylesie (pow. olsztyński) Schönwiese (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 28
Modliny (pow. olsztyński) Modlainen (Kr. Allenstein, früher Rößel) 48
Orzechowo (pow. olsztyński) Noßberg (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 30-31
Paluzy (pow. bartoszycki) Plausen (Kr. Bartenstein, früher Rößel) 49-50
Radostowo (pow. olsztyński) Freudenberg (Kr. Allenstein, früher Rößel) 32-33
Braniewo
Braunsberg
Stoczek (pow. lidzbarski) Springborn (Kr. Heilsberg) 56-57
Stoczek Klasztorny (pow. lidzbarski) Kloster Springborn (Kr. Heilsberg) 58-59
Swobodna (pow. olsztyński) Schwuben (Kr. Heilsberg) 20-21
Tłokowo (pow. olsztyński) Lokau (Kr. Allenstein, früher Rößel) 35-36
Pieniężno
Mehlsack
Orneta
Wormditt
Dobre Miasto
Guttstadt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Jeziorany
Seeburg
Reszel
Rößel
Tolniki Wielkie (pow. lidzbarski) Tollnigk (Kr. Heilsberg) 45
Warmiany (pow. bartoszycki) Schönwalde (Kr. Bartenstein, früher Heilsberg) 54-55
Olsztyn
Allenstein
Barczewo
Wartenburg
Wozławki (pow. bartoszycki) Wuslack (Kr. Bartenstein, früher Heilsberg) 51-53
Żegoty (pow. lidzbarski) Siegfriedswalde (Kr. Heilsberg) 44
Warmia, fragment mapy Henryka Zella, Antwerpia 1573
Ermland, Ausschnitt aus der Karte von Heinrich Zell, Antwerpen 1573
17

Głotowo (pow. olsztyński)
Glottau (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Zaczynamy wędrówkę…
Kapliczka ta, ufundowana przez rodzinę
państwa Dawidowiczów, powstała
współcześnie. Data fundacji 2000 rok.
Na jej budowę zużyto równo 1 000 cegieł.
W tle kapliczki widać wieżę kościoła,
który został wzniesiony w latach
1722 –26
Wir fangen mit der Wanderung an…
Diese Kapelle wurde von der Familie
Dawidowicz gestiftet. Man hat für den
Bau 1 000 Ziegel verbraucht. Das Stiftungsdatum:
das Jahr 2000. Im Hintergrund
der Kapelle sieht man den
Turm der Dorfkirche, die in den Jahren
1722 –26 gebaut wurde
Głotowo (pow. olsztyński)
Glottau (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Barokowa kapliczka zgodnie z sygnaturką
(sygnaturką nazywamy chorągiewkę
umieszczaną zwykle na dachu kapliczki)
pochodzi z 1742 r. Znajduje się w niej
oryginalna rzeźba Ukrzyżowanego Jezusa
Chrystusa. We wsi znajduje się Kalwaria
Męki Pańskiej wybudowana w latach
1878 – 94. Jest to jedyna tego typu kalwaria
w Polsce północnej.
Diese barocke Kapelle stammt, laut
Wetterfähnchen, aus dem Jahr 1742.
Im Inneren befindet sich eine Originalskulptur
des gekreuzigten Jesus Christus.
Im Dorf befindet sich auch ein
Kalvarienberg, gebaut in den Jahren
1878 – 94. Das ist der einzige Kalvarienberg
dieser Art in Nordpolen
18 19

Swobodna (pow. olsztyński)
Schwuben (Kr. Heilsberg)
Jadąc kiedyś zimą polną drogą z Głotowa, dostrzegłem zniszczoną kapliczkę.
Wiosną znika pod baldachimem zieleni lip. Prawdopodobnie
fundatorami budowli byli właściciele niestniejącego dziś gospodarstwa
znajdującego się po drugiej stronie drogi
Als ich einmal auf einem Feldweg außerhalb von Glottau fuhr, habe
ich diese zerstörte Kapelle bemerkt. Mit dem Frühling verschwindet
sie unter dem Baldachin der nachwachsenden Linden. Die Stifter
dieser Kapelle waren wahrscheinlich die Eigentümer des heute nicht
mehr existierenden Bauernhofes, der sich auf der anderen Straßenseite
befand
20

Dobre Miasto
(pow. olsztyński)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Knopin (pow. olsztyński)
Tradycyjna kapliczka wybudowana
ok. 1890 roku. W niszy gipsowa figurka
Matki Boskiej. Kapliczka znajduje się na
skrzyżowaniu drogi na Knopin i Świątki.
Początkowo pomyślałem – cóż za
dziwna forma…? Po chwili zdałem sobie
sprawę co się tak naprawdę stało. Po
podwyższeniu poziomu ulicy kapliczkę
częściowo zasypano. W oddali budynek
kolegiaty
Knopen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Przy polnej drodze z Głotowa do Knopina
kolejna perełka, kapliczka dwuniszowa
z 1742 roku. Znajdują się w niej
gipsowa figurka Matki Boskiej i oryginalna
rzeźba Jezusa Chrystusa. Szkoda,
że przy okazji remontu w 2004 roku
zniknęła oryginalna barokowa rzeźba,
a na jej miejscu znalazł się współczesny
krucyfiks, co widać na małym zdjęciu
Zuerst dachte ich mir, was für eine
merkwürdige Form diese Kapelle hat.
Nach einem kurzen Moment wurde mir
bewusst, was hier passiert war. Nach dem
Umbau der Strasse wurde die Kapelle
teilweise zugeschüttet. Sie befindet sich
am Stadtrand an der Straßenkreuzung
(Knopen und Heiligenthal). Sie wurde
um ca. 1890 erbaut. Im Inneren wurde
eine Gipsfigur der Mutter Gottes platziert.
Im Hintergrund – die Stiftkirche
Am Feldweg von Glottau nach Knopen
befindet sich das nächste Juwel. Schade,
dass die barocke Skulptur, die im Inneren
stand, bei der Kapellenrenovierung
2004 verschwand. Diese Kapelle mit
zwei Nischen stammt aus dem Jahr
1742. Auf der Aufnahme sind eine Gipsfigur
der Mutter Gottes und eine Originalskulptur
Jesus Christus zu sehen
22 23

Dobre Miasto (pow. olsztyński)
Dobre Miasto (pow. olsztyński)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Ta kapliczka stoi na rozwidleniu drogi
w kierunku Ornety i Lidzbarka Warmińskiego.
W tle tablica informująca
o szlaku bojowym gen. Jana H. Dąbrowskiego
Diese Kapelle steht an der Gabelung der
Strassen Richtung Wormditt und Heilsberg.
Die Tafel im Hintergrund informiert
über den Feldzug des polnischen
Generals Jan Henryk Dąbrowski
W centrum miasta na tle zabytkowej
baszty z fragmentem murów
obronnych stoi murowana kapliczka.
Po remoncie w 1995 roku kapliczka została
przeniesiona na obecne miejsce.
W tle widać zabudowania ul. Sowińskiego.
To taka dobromiejska „Złota uliczka“
Diese gemauerte Kapelle steht in der
Innenstadt, an der Allebrücke, neben der
historischen Bastei und den Resten der
Verteidigungsmauer. Im Hintergrund
sind die Häuser der Sowiński-Strasse
zu sehen, die als „Goldgasse” von Guttstadt
gilt. Die Kapelle wurde nach der
Renovierung 1995 auf den derzeitigen
Ort verlagert
24 25

Dobre Miasto (pow. olsztyński)
Dobre Miasto (pow. olsztyński)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Przy skrzyżowaniu ulic Jeziorańskiej
i Garnizonowej stoi mała kapliczka.
Jeszcze niedawno w jej wnętrzu znajdowała
się figurka Jezusa, dziś już ma nowego
„lokatora”
Diese kleine Kapelle steht an der Kreuzung
der Seeburger Straße und Pfeiffenberger
Allee. Im Inneren befand sich bis
vor kurzem eine Jesusfigur, heute hat die
Kapelle schon einen neuen „Bewohner“
Jadąc dalej w kierunku basenu miejskiego,
przy nowo wybudowanym kościele,
stoi ta kapliczka, ufundowana w 1884
roku
Wenn man weiter in Richtung des Stadtschwimmbades
fährt, trifft man an der
neu erbauten Kirche auf ein weiteres
Objekt. Diese Kapelle wurde 1884
gestiftet
26 27

Międzylesie (pow. olsztyński)
Międzylesie (pow. olsztyński)
Schönwiese (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Schönwiese (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Według legendy trzech mieszkańców
wsi po wyjściu z karczmy zbeszcześciło
wizerunek Chrystusa. Złoczyńcy prowadzeni
do Dobrego Miasta, gdzie czekał
na nich kat, zostali po drodze kolejno
zlinczowani. W miejscach kaźni powstały
trzy kapliczki. Oto jedna z nich.
Na miejscu karczmy wybudowano kaplicę,
poświęconą w 1723 r. przez biskupa
T. Potockiego. Po przebudowie w
1775 r. biskup I. Krasicki konsekrował
w tym samym miejscu kościół
Przy wejściu do kościoła, o którym
mowa na stronie obok, barokowa kapliczka
z połowy XVIII w. z figurą
św. Heleny
Die barocke Kapelle mit einer Figur der
Hl. Helena aus der Mitte des 18. Jahrhunderts
befindet sich am Eingang der
oben genannten Kirche
Dies ist eine von drei Kapellen, die an
der Stelle errichtet wurden, an der an
drei vermeintlichen Übeltätern Selbstjustiz
geübt wurde. Nachdem sie eine
Schenke verlassen hatten, sollen sie ein
Bild des gekreuzigten Christus geschändet
haben. Am Ort der Schenke wurde
später eine Kapelle erbaut, die 1723 vom
Bischof T. Potocki eingeweiht wurde.
Nach dem Umbau 1775 hat Bischof
I. Krasicki an derselben Stelle eine
Kirche geweiht
28 29

Orzechowo (pow. olsztyński)
Orzechowo (pow. olsztyński)
Noßberg (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Noßberg (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Kiedy pojedziemy dalej w kierunku
Jezioran, na skraju wsi zobaczymy ładnie
odnowioną kapliczkę. Wybudowaną ją z
niezwykłą starannością co świadczy
o zamożności fundatora
Nieopodal, tuż przy drodze, stoi jedna
z bardziej osobliwych kapliczek na jakie
natrafiłem. Swoim nastrojem przypomina
wielkie katedry. Kapliczką opiekują się
mieszkańcy domu z naprzeciwka
Wenn man weiter Richtung Seeburg
fährt, sieht man abseits des Dorfes eine
schön renovierte neogotische Kapelle.
Sie wurde mit einer außergewöhnlichen
Sorgfalt erbaut, was auf den Reichtum
des Stifters schließen lässt
Ein bisschen weiter, gleich an der Straße,
steht eine der merkwürdigsten Kapellen,
denen ich begegnet bin. Dank ihrer
Ausstrahlung erinnert sie mich an große
Kathedralen. Diese Kapelle wird von
den Bewohnern des gegenüberliegenden
Hauses gepflegt
30 31

Radostowo (pow. olsztyński)
Freudenberg (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Po wojnie, wraz z napływem nowych mieszkańców, znaczna część kapliczek została
poświęcona Matce Boskiej. Wiosną okoliczna ludność zbiera się wokół nich na
nabożeństwa majowe. Kapliczki są w tym czasie ozdabiane
Gleichzeitig mit der Zuwanderung neuer Bewohner nach dem Krieg wurde ein
erheblicher Teil der Kapellen der Mutter Gottes gewidmet. Im Mai jeden Jahres
versammeln sich die Einheimischen an den Kapellen zum traditionellen Maigottesdienst.
Zu diesem Anlass werden die Kapellen besonders geschmückt, was
auf dem Foto zu sehen ist
33

Jeziorany (pow. olsztyński)
Tłokowo (pow. olsztyński)
Seeburg (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Lokau (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Przy wjeździe do Jezioran piękna, zadbana
kapliczka z oryginalną rzeźbą Ukrzyżowanego
Jezusa Chrystusa
Bei der Einfahrt nach Seeburg steht eine
schöne, gepflegte Kapelle mit der Originalskulptur
des gekreuzigten Jesus Christus
Jadąc z Jezioran na północ, zobaczymy
na wzgórzu przy kościele kolejną „piękność”.
W dole, przy jeziorze Pierścień,
malowniczo położona wieś Tłokowo
Wenn man von Seeburg nach Richtung
Norden fährt, trifft man auf dem Hügel
neben der Kirche auf eine weitere
„Schönheit“. Am Fuße der Kapelle, am
Ring-See, liegt das malerisch gelegene
Dorf Lokau
34 35

Tłokowo (pow. olsztyński)
Frankowo (pow. olsztyński)
Lokau (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Frankenau (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
W środku wsi, w jednej osi stoją dwie
kapliczki. W niszach pierwszej z nich
dwie figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem
Mitten im Dorf stehen unmittelbar
nebeneinander zwei weitere Kapellen. In
der ersten sind in den dortigen Nischen
zwei Figuren der Mutter Gottes mit
Kind anzutreffen
A to już kolejna wieś, bogata w te perełki
architektury. Ta kapliczka stoi przy drodze
w kierunku miejscowości Żegoty.
W niszy figura św. Floriana, patrona
strażaków
Dieses ist das nächste Dorf, das ungewöhnlich
reich an diesen kleinen Juwelen
der Baukunst ist. Diese Kapelle
wurde am Weg nach Siegfriedswalde
erbaut. In der Nische befindet sich eine
Figur des Hl. Florian – des Patrons der
Feuerwehrmänner
36 37

Frankowo (pow. olsztyński)
Frankowo (pow. olsztyński)
Frankenau (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Frankenau (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Na uliczce obok kolejna kapliczka.
W sumie naliczyłem ich w tej wsi osiem.
Wewnątrz ukwieconej prostokątnej niszy
figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem
In der Gasse nebenan steht eine weitere
Kapelle. Insgesamt konnte ich in diesem
Dorf acht Kapellen zählen. Im Inneren
der mit Blumen geschmückten, rechteckigen
Nische befindet sich eine Figur
der Mutter Gottes mit Kind
Przy wyjeździe ze wsi w kierunku Bisztynka
pięknie wymurowana i zadbana
kapliczka. Siostrzany obiekt znajduje sie
w środku wsi, a kolejne licznie występują
w całej okolicy. Wewnątrz niszy figura
Matki Boskiej z Dzieciątkiem
Diese schön gemauerte und gepflegte
Kapelle steht bei der Ausfahrt aus dem
Dorf nach Bischofstein. Ein fast identisches
Objekt befindet sich in der Dorfmitte.
Darüber hinaus trifft man in der
ganzen Gegend auf zahlreiche dieser
Kleinode. In der Nische ist auch hier
eine Figur der Mutter Gottes mit Kind
anzufinden
38 39

Frankowo (pow. olsztyński)
Frankenau (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Na polnej drodze, niedaleko wsi, kapliczka podobna do tej na stronie 39
Auf dem Feldweg, nicht weit vom Dorf, treffen wir auf eine Kapelle, die der auf
Seite 39 unheimlich ähnlich ist
41

Frankowo (pow. olsztyński)
Frankenau (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Jadąc dalej drogą zobaczycie kolejną kapliczkę. Wygląda na opuszczoną, może
dlatego, że jest samotna, a jej nisze są puste
Wenn man weiter fährt, stößt man auf eine Kapelle, deren Stirnseite von den ersten
Strahlen der Herbstsonne beschienen wird. Sie macht einen verlassenen Eindruck,
vielleicht weil sie alleine steht und ihre Nischen leer sind
42

Żegoty (pow. lidzbarski)
Tolniki Wielkie (pow. lidzbarski)
Siegfriedswalde (Kr. Heilsberg)
Tollnigk (Kr. Heilsberg)
W środku wsi następna konstrukcja, podobna
do tych z Franknowa. Ta, zgodnie
z datą na sygnaturce, pochodzi z 1895 r.
Wewnątrz ostrołukowej niszy figura
św. Józefa z Dzieciątkiem
In der Mitte des Dorfes trifft man noch
auf ein „beinahe Abbild“ der Kapellen
aus Frankenau, da sie diesen fast wie
einer Schwester gleicht. Laut Datum auf
dem Kirchenglöcklein stammt sie aus
dem Jahr 1895. In der spitzbogenförmigen
Nische steht eine Figur des Hl. Josef
mit Kind
A to kolejna, podobna kapliczka. W tym
rejonie preferowano ten styl. Tu, dla odmiany,
w dużej niszy umieszczona jest
figura Maryi
Und schon wieder eine ähnliche Kapelle,
was vermuten lässt, dass dieser Kapellentyp
in diesem Gebiet sehr verbreitet
war. In der großen Kapellennische ist
eine Marienfigur untergebracht
44 45

Bisztynek (pow. bartoszycki)
Bischofstein (Kr. Bartenstein, früher Rößel)
Neogotycka kapliczka, w której znajdowała się rzeźba świętego. By nie stała pusta
mieszkańcy postawili w niej obraz i krzyż
In der neogotischen Kapelle befand sich eine Heiligenskulptur. Damit sie nicht leer
blieb, haben die Einheimischen im Inneren ein Bild und ein Kreuz untergebracht
46

Modliny (pow. olsztyński)
Paluzy (pow. bartoszycki)
Modlainen (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Plausen (Kr. Bartenstein,
früher Rößel)
Jadąc z Żegot do Jezioran po lewej stronie
szosy zobaczymy kolejną kapliczkę.
Ta dzwonniczkowa konstrukcja została
niestety już naruszona przez ząb czasu.
Na jednej z dwóch sterczyn brakuje
blaszanego zwieńczenia. Na dwuspadowym
daszku znajdują się ażurowy krzyż
i sygnaturka z datą 1902 r.
Auf dem Weg von Scharnigk nach Seeburg
sehen wir auf der linken Straßenseite
eine weitere Kapelle. Diese, einem
Glockentürmchen ähnliche Konstruktion,
wurde im Laufe der Zeit stark in
Mitleidenschaft gezogen – auf einer der
zwei Pinakel fehlt die Blechbekrönung.
Auf dem kleinen Satteldach befinden
sich ein durchbrochenes Kreuz und ein
Wetterfähnchen mit dem Datum 1902
Wracamy do Lędławek. Jadąc dalej na
wschód, trafiamy na kilka kolejnych
obiektów we wsi Paluzy. We wnęce tej
klasycznej, domkowej kapliczki stoi
figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem
Wir kommen nach Linglack zurück.
Wenn wir uns weiter östlich begeben,
begegnen wir im Dorf Plausen einigen
weiteren Kapellen. In der Nische dieser
klassischen Häuschenkapelle steht eine
Figur der Mutter Gottes mit Kind
48 49

Paluzy (pow. bartoszycki)
Wozławki (pow. bartoszycki)
Plausen (Kr. Bartenstein,
früher Rößel)
Wuslack (Kr. Bartenstein,
früher Heilsberg
Przy wjeździe do wsi kolejna niespodzianka.
Wewnątrz niszy oryginalna
drewniana figura Chrystusa pozbawiona
krzyża
An der Dorfeinfahrt trifft man schon
wieder auf eine Überraschung. Innerhalb
der Nische dieser Kapelle befindet
sich eine originale Christus-Holzfigur
Cechą charakterystyczną tej, wyremontowanej
kapliczki z 1887 roku, jest zachowana
w oryginale inskrypcja w języku
niemieckim „Heilige Maria Mutter
Gottes Bitte für uns“, co można przetłumaczyć
jako „Święta Mario Matko Boska
wstaw się za nami“
Das charakteristische Merkmal dieser
1887 renovierten Kapelle ist die bis
heute bewahrte deutsche Inschrift: „Heilige
Maria Mutter Gottes bitte für uns“
50 51

Wozławki (pow. bartoszycki)
Wuslack (Kr. Bartenstein, früher Heilsberg)
Otynkowana, dwukonygnacyjna kapliczka z dwuspadowym daszkiem i czterema
sterczynami. W niszy głównej figura Jezusa Chrystusa Nauczającego
In der Hauptnische dieser verputzten, zweigeschossigen Kapelle mit einem kleinen
Satteldach und vier Pinakeln befindet sich eine Figur des lehrenden Jesus Christus
52

Warmiany (pow. bartoszycki)
Schönwalde (Kr. Bartenstein, früher Heilsberg
Kapliczka z Madonną w środku jest przykładem fatalnej naprawy – otynkowania
cementem. Widać tutaj również problem, który obejmuję cały region, czyli wycinanie
starych drzew w sąsiedztwie kapliczek i nie tylko. Na fotografii widać pień
ściętego drzewa, gnijący obok w trawie
Diese Kapelle mit Madonnenfigur im Inneren gilt als Beispiel für eine unsachgemäße
„Renovierung“ – durch das Verputzen mit Zement. Wir haben es hier auch
mit dem Problem des Abholzens alter Bäume in der Umgebung der Kapellen zu
tun, das die ganze Region betrifft. Auf dem Foto ist der Stamm eines abgeholzten
Baumes zu sehen, der im Gras neben der Kapelle verfault
54

Stoczek (pow. lidzbarski)
Stoczek (pow. lidzbarski)
Springborn (Kr. Heilsberg)
Springborn (Kr. Heilsberg)
Trochę na uboczu, przy drodze w kierunku
Kiwit, kapliczka podobna do tych
z okolic Franknowa
Etwas abseits, am Weg nach Kiwitten,
steht eine weitere Kapelle, die denen aus
der Gegend von Frankenau ähnlich ist
Promienie poranka rozświetliły tą małą
świątynię. Neogotycka budowla z sześcioma
sterczynami. W ukwieconej niszy
figurka Maryi
Die Strahlen der Morgensonne haben
den kleinen Tempel erleuchtet. In der
mit Blumen geschmückten Nische dieser
neogotischen Kapelle, die mit sechs
Pinakeln verziert ist, befindet sich eine
Marienfigur
56 57

Stoczek Klasztorny (pow. lidzbarski)
Kloster Springborn (Kr. Heilsberg
Niedaleko od słynnego klasztoru, trochę w polu, na uboczu, przy drodze na Klejdyty,
stoi jedna z moich ulubionych kapliczek. Ilekroć tam jestem zawsze mam
piękne światło do fotografowania.
W latach 1953–54 komunistyczne władze więziły w klasztorze Prymasa Polski
kardynała Stefana Wyszyńskiego
Am Weg nach Kleiditten, nicht weit von dem berühmten Kloster, steht etwas abseits
im Felde eine meiner beliebtesten Kapellen. Sooft ich dort war, hatte ich immer
gute Lichtverhältnisse zum fotografieren.
Im örtlichen Kloster wurde in den Jahren 1953–54 der Primas von Polen,
Stefan Kardinal Wyszyński, von kommunistischen Machthabern gefangen gehalten
58

Barcikowo (pow. olsztyński) Battatron (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 64-65
Cerkiewnik (pow. olsztyński) Münsterberg (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 72-75
Derc (pow. olsztyński) Derz (Kr. Allenstein) 94
Dobre Miasto (pow. olsztyński) Guttstadt (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 62-63
Frączki (pow. olsztyński) Fleming (Kr. Allenstein, früher Rößel) 85-87
Jesionowo (pow. braniewski) Eschenau (Kr. Braunsberg) 84
Kłódka (pow. olsztyński) Klutkenmühle b. Münsterberg (Kr. Allenstein) 71
Knopin (pow. olsztyński) Knopen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 70
Lamkowo (pow. olsztyński) Groß Lemkendorf (Kr. Allenstein) 95
Braniewo
Braunsberg
Lekity (pow. olsztyński) Lekitten (Kr. Allenstein, früher Rößel) 92-93
Nowe Włóki (pow. olsztyński) Neu Vierzighuben (Kr. Allenstein) 81- 83
Sętal (pow. olsztyński) Süßenthal (Kr. Allenstein) 78-80
Spręcowo (pow. olsztyński) Spiegelberg (Kr. Allenstein) 76-77
Stary Dwór (pow. olsztyński) Althof (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 66-69
Pieniężno
Mehlsack
Orneta
Wormditt
Dobre Miasto
Guttstadt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Olsztyn
Allenstein
Jeziorany
Seeburg
Barczewo
Wartenburg
Reszel
Rößel
Studzianka (pow. olsztyński) Wonneberg (Kr. Allenstein, früher Rößel) 88-89
Tuławki (pow. olsztyński) Tollack (Kr. Allenstein) 90-91
Warmia, fragment mapy Mercatora, 1595
Ermland, Ausschnitt aus der Mercator-Karte, 1595
61

Dobre Miasto (pow. olsztyński)
Dobre Miasto (pow. olsztyński)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Guttstadt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Tuż za Dobrym Miastem, naprzeciwko
drogi do Tuławek, stoi duża barokowa
kapliczka z 1740 r. W największej
z trzech łukowych nisz umieszczono
drugą kapliczkę – skrzynkową, a w niej
figurę Jezusa oraz, tak jak w pozostałych
dwóch niszach, figurki Maryi
Kapliczka neogotycka przy szosie
z Dobrego Miasta do Starego Dworu.
Od frontu widać niszę z gipsową figurą
Matki Boskiej. Kapliczka pokryta
jest dwuspadowym daszkiem z dachówki,
zwieńczonym krzyżem i chorągiewką
z datą 1871
Hinter Guttstadt, gegenüber dem Weg
nach Tollack, steht eine große barocke
Kapelle aus dem Jahr 1740. In der größten
der drei gewölbten Nischen wurde
eine kleinere zweite untergebracht. Diese
ist kastenförmig und mit einer Jesusfigur
geschmückt. In den zwei anderen
Nischen befinden sich Marienfiguren
Neogotische Kapelle an der Straße von
Guttstadt nach Althof. In der Nische
an der Vorderseite ist eine Gipsfigur der
Mutter Gottes zu sehen. Das mit Dachziegeln
bedeckte Satteldach der Kapelle
ist mit einem Kreuz sowie einem Wetterfähnchen,
auf dem das Jahr 1871 vermerkt
ist, gekrönt
62 63

Barcikowo (pow. olsztyński)
Barcikowo (pow. olsztyński)
Battatron (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Battatron (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Przez lata myślałem, że to wieś uboga
w kapliczki. Którejś zimy odkryłem
kolejną, schowaną głęboko w malowniczym
wąwozie w środku wsi. Podobna
kapliczka znajduje się we wsi Kłódka
Jahrelang hatte ich gedacht, dass es in
diesem Dorf keine Kapellen gibt. Bis
ich eines Winters diese Kapelle entdeckt
habe, die tief in der malerischen Schlucht
versteckt war. Eine ähnliche Kapelle befindet
sich im Dorf Klutkenmühle
Tej kapliczki już nie ujrzymy, któregoś
dnia po prostu zniknęła. Z pewnością cieszy
oko jakiegoś „kolekcjonera”.
Kapliczka skrzynkowa z drewnianą figurką
św. Józefa z Dzieciątkiem. Wysokość
skrzynki 30 cm. Całkowita wysokość
2 m. Takie kapliczki (kolumna, słupek lub
wysoki cokół na którym umieszczany był
świątek) należą obecnie do rzadkości ze
względu na mało trwałą konstrukcję.
Ta została skradziona w 2000 r.
Eine Kapelle mit einer Holzfigur des Hl.
Josef mit Kind in einem Kasten. Die Höhe
des Kastens – 30 cm; Gesamthöhe – 2 m.
Dieser Kapellentyp – die Säulenkapelle,
bei der sich typischerweise eine Heiligenfigur
auf einer Säule (einem Pfahl)
oder auf einem hohen Sockel befindet,
ist wegen ihrer relativ instabilen Bauweise
nicht sehr verbreitet. Diese Kapelle ist
heute hier nicht mehr anzutreffen, weil sie
im Jahr 2000 schlicht gestohlen wurde.
Heute dürfte sie mit Sicherheit das Auge
irgendeines Pseudosammlers erfreuen
64 65

Stary Dwór (pow. olsztyński)
Althof (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Na górce, przy głównej drodze, wygrzewa się w słońcu jedna z pięciu kapliczek
które napotkałem w tej wsi
Auf einer kleinen Anhöhe, an der Hauptstrasse des Dorfes, wärmt sich eine Kapelle
im Sonnenlicht. In diesem Dorf habe ich mindestens fünf Kapellen gefunden
67

Stary Dwór (pow. olsztyński)
Althof (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Kapliczka neogotycka wybudowana w 1806 r. Wysokość 2,5 m. Jest to jedna z niewielu
kapliczek z oryginalną rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem. Obecnie nisza jest
pusta. Obawa przed kradzieżą figurki spowodowała, że proboszcz zobowiązał jednego
z gospodarzy do jej przechowywania w domu
Neogotische Kapelle aus dem Jahr 1806. Die Höhe: 2,5 m. Das ist eine der wenigen
Kapellen mit einer Originalskulptur der Madonna mit Kind. Aus Angst vor Diebstahl
der Figur verpflichtete der örtliche Pfarrer einen der Landwirte, sie zu Hause
aufzubewahren. Die Nische ist zurzeit leer
69

Knopin (pow. olsztyński)
Kłódka/k. Cerkiewnika
(pow. olsztyński)
Knopen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Klutkenmühle b. Münsterberg
(Kr. Allenstein)
Jadąc w kierunku jeziora Limajno, na
końcu wsi po lewej stronie kolejna kapliczka.
Dla ochrony przed deszczem
i śniegiem ktoś dorobił wiatrownicę. Na
pierwszym planie widać resztki wyciętego
drzewa
Wenn wir Richtung Leimangel See fahren,
treffen wir am Dorfrand, an der linken
Seite, auf die nächste Kapelle. Um
sie vor Regen und Schnee zu schützen,
wurde ein kleines Windschutzdach angebracht.
Im Vordergrund sieht man die
Reste eines abgeholzten Baumes
Na zewnątrz sroga zima a w niszy jak
w tropikalnym raju. Duża część kapliczek
fundowana była przez zamożnych
chłopów – świadectwo bogactwa fundatora
Draußen herrscht strenger Winter, im
Gegensatz dazu ist in der Kapellennische
ein tropisches Paradies vorzufinden. Ein
großer Teil der Kapellen wurde von reichen
Bauern gestiftet. Die Kapelle sollte
den Reichtum des Stifters widerspiegeln
70 71

Cerkiewnik (pow. olsztyński)
Cerkiewnik (pow. olsztyński)
Münsterberg (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Münsterberg (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Ta kapliczka usytuowana jest przy drodze,
pod dużą starą gruszą. Została odnowiona
w ramach projektu Klubu Wolontariusza
(przy Gimnazjum Publicznym w
Dobrym Mieście), mającego na celu udokumentowanie
i zilustrowanie wszystkich
kapliczek na terenie Głotowa i Cerkiewnika
Diese Kapelle steht am Wegrand unter
einem großen, alten Birnbaum. Sie wurde
im Rahmen eines Projektes des Volontärklubs,
dessen Ziel die Erfassung und
Dokumentierung aller Kapellen in der
Region um Glottau und Münsterberg
war, am Öffentlichen Gymnasium in
Guttstadt präsentiert
Ta kapliczka powstała prawdopodobnie
na początku XX w. Pierwotnie zbudowana
została z czerwonej cegły. Później
została otynkowana i pomalowana
najpierw na kolor niebieski, a następnie
na brunatny, obecnie – jest różowa.
W środku widoczna figurka Matki Boskiej
z Dzieciątkiem. Podobne obiekty
występują w okolicy Sętala
Diese Kapelle entstand wahrscheinlich
am Anfang des 20. Jh. Sie wurde
ursprünglich aus roten Backsteinziegeln
gebaut. Später wurde sie verputzt
und mit einer blauen Farbe gestrichen,
danach mit einer braunen. Zurzeit ist sie
rosa bemalt. Im Inneren ist eine Figur
der Mutter Gottes mit Kind zu sehen.
Ähnliche Kapellen gibt es in der Gegend
von Süßenthal
72 73

Cerkiewnik (pow. olsztyński)
Münsterberg (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Tu kolejny przykład kapliczki otoczonej drzewami. Najwięcej warmińskich kapliczek
poświęconych zostało Matce Boskiej. Według różnych danych około 60%.
Warto wspomnieć, że zalicza się tu te kapliczki, w których na głównym miejscu
znajdowała się rzeźba, figura lub obraz Matki Boskiej
Hier ein weiteres Beispiel einer Kapelle, die von Bäumen umgeben ist. Die meisten
ermländischen Kapellen – bis zu 60% aller Objekte – wurden der Mutter Gottes
gewidmet. Dabei ist zu erwähnen, dass hierbei jene Kapellen gemeint sind, deren
Marienverehrung durch eine Skulptur oder ein Bild der Mutter Gottes als Hauptmerkmal
der Kapelle zum Ausdruck kommt
74

Spręcowo (pow. olsztyński)
Spiegelberg (Kr. Allenstein)
Tych drzew wokół kapliczki już nie
zobaczycie. Na sygnaturce rok 1887.
Kapliczka znajduję się w środku wsi.
Aktualnie w niszy stoi figurka Matki
Boskiej
Die Bäume um die Kapelle herum wurden
wurden bereits abgeholzt. Auf der
Wetterfahne ist das Datum vermerkt:
1887. Die Kapelle befindet sich in der
Dorfmitte. In der Nische befindet sich
zurzeit eine Figur der Gottesmutter
Spręcowo (pow. olsztyński)
Spiegelberg (Kr. Allenstein)
W tej kapliczce z 1932 roku umieszczano
rzeźbę Piety, czyli wyobrażenie
Maryi z martwym Jezusem na kolanach
Diese Kapelle aus dem Jahr 1932 beherbergt
eine Pietaskulptur, das ist ein Bildnis
der Jungfrau Maria mit dem toten
Jesus auf dem Schoß
76 77

Sętal (pow. olsztyński)
Süßenthal (Kr. Allenstein)
Przy drodze neogotycka kapliczka zwieńczona sterczynami.
W blasku wschodzącego słońca, wygląda jak baszta gotyckiego zamku
Diese neogotische und mit Pinakeln gekrönte Kapelle steht direkt am Wegrand. Im
Schein der aufgehenden Sonne sieht sie wie eine Bastei des gotischen Schlosses aus
78

Sętal (pow. olsztyński)
Süßenthal (Kr. Allenstein)
W środku wsi stoi kapliczka podobna do
tej z poprzedniej strony; w niszy figura
Madonny z Dzieciątkiem
Mitten im Dorf steht diese Kapelle, die
der von der vorherigen Seite ähnlich ist.
In der Nische befindet sich eine Figur der
Madonna mit Kind
Nowe Włóki (pow. olsztyński)
Neu Vierzighuben
(Kr. Allenstein)
Niewielka kapliczka z daszkiem dwuspadowym.
W niszy głównej Ukrzyżowany
Jezus Chrystus.
Na zdjęciu widok po wycięciu jednego
z drzew. Na małym zdjęciu stan pierwotny.
Eine Kapelle nach der Abholzung eines
Baumes aus ihrer Umgebung. Auf dem
kleinen Foto sehen wir den ursprünglichen
Zustand
80 81

Nowe Włóki (pow. olsztyński)
Neu Vierzighuben (Kr. Allenstein)
Takie kapliczki, w różnych odmianach, spotykamy często w okolicy Sętala
Kapellen dieser Form – in unterschiedlichen Variationen – begegnen wir oft in der
Gegend von Süßenthal
82

Jesionowo (pow. olsztyński)
Eschenau (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Ilekroć przjeżdżam koło tej kapliczki,
zawsze widzę ją zadbaną. Tu udekorowana
z okazji święta Bożego Ciała
Wann immer ich an dieser Kapelle vorbeifahre,
ist sie sehr gepflegt – hier ist sie
anlässlich des Fronleichnamsfestes feierlich
geschmückt
Frączki (pow. olsztyński)
Fleming (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
W dzień Bożego Ciała, w niszy tej
skromnej kapliczki możemy podziwiać
rzeźbę przedstawiającą Pietę. Prawdopodobnie
jest to gipsowa kopia oryginalnej
rzeźby
Am Fronleichnamstag können wir in
der Nische dieser schlichten Kapelle eine
Pieta-Skulptur bewundern. Es ist wahrscheinlich
eine Gipskopie des Originals
84 85

Frączki (pow. olsztyński)
Fleming (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Kolejna kapliczka udekorowana z okazji święta. Ta w papieskich barwach.
Na sygnaturce data 1819 r.
Eine weitere Kapelle; geschmückt aus Anlass einer Feier – diesmal in den Papstfarben.
Auf dem Windfähnchen das Datum: 1819
87

Studzianka (pow. olsztyński)
Wonneberg (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Ta kapliczka stoi za wsią. Mimo to widać, że ktoś dba, aby ta piękna neogotycka
kapliczka nie niszczała
Diese schöne neogotische Kapelle steht weit vom Dorf entfernt. Trotzdem sieht
man, dass jemand dafür sorgt, dass sie nicht verfällt
88

Tuławki (pow. olsztyński)
Tollack (Kr. Allenstein)
Ta kapliczka „schowała się” w cieniu drzew przy drodze na Frączki. W górnej,
obszernej niszy, krucyfiks, w dolnej, figurka Matki Boskiej
Diese Kapelle hat sich im Schatten der Bäume am Wegrand nach Fleming versteckt.
In der oberen, geräumigen Nische steht ein Kruzifix, in der unteren befindet sich
eine Figur der Mutter Gottes
90

Lekity (pow. olsztyński)
Lekity (pow. olsztyński)
Lekitten (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Lekitten (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Malowniczo położona, duża dzwonniczkowa
kapliczka, chyląca się ku upadkowi.
Tymczasowo zabezpieczona z tyłu podporą.
W niszy głównej figura Jezusa Chrystusa
Diese malerisch gelegene, große Glockenkapelle
wurde dem Verfall preisgegeben.
Wir sehen die provisorische Sicherung der
Kapelle. In der Hauptnische befindet sich
eine Christusfigur
W starym sadzie, nieopodal domu,
w pierwszych promieniach jesiennego
poranka wyłania się kapliczka z figurką
Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Na cokole ocalała oryginalna sentencja:
„O Maria bitte für uns!“ („O Maryjo
wstaw się za nami!”)
An einem Herbstmorgen zeichnen sich
die Umrisse einer Kapelle aus dem alten
Obstgarten am Haus ab, die eine Figur
der Mutter Gottes beherbergt. Auf dem
Sockel kann man die unversehrte Originalinschrift,
„O Maria bitte für uns!“
lesen
92 93

Lamkowo (pow. olsztyński)
Groß Lemkendorf (Kr. Allenstein)
Tu kolejna ciekawa konstrukcja dzwonniczkowa,
eklektyczna, z 1893 r. Drugiej
takiej nie spotkałem. W niszy wśród
kwiatów figura Matki Boskiej.
Na frontowej płycinie napis: „Jubileusz
AD 2000“ – zapewne data remontu
Derc (pow. olsztyński)
Derz (Kr. Allenstein)
Hier eine weitere interessante eklektische
Glockenkapelle aus dem Jahr 1893. Ich
habe bisher keine derartige gesehen. In
der Nische zwischen den Blumen steht
eine Figur der Mutter Gottes. Auf der
Füllung an der Vorderseite die Inschrift:
„Das Jubiläum AD 2000” – das ist
gewiss das Datum der Renovierung
Pierwotnie świątki w niszach kapliczek
były wykonywane z drewna, w miarę
upływu czasu zaczęto umieszczać
w nich gipsowe figurki, m.in. sprzedawał
je w Gietrzwałdzie A. Samulowski.
Warmiakom wydawały się one ładniejsze,
niż te wykonane przez wiejskich
rzeźbiarzy. W tej dzwonniczkowej kapliczce
z 1912 r. umieszczono gipsową
figurę św. Józefa z Dzieciątkiem
Die Figuren in den Kapellennischen
wurden ursprünglich aus Holz gefertigt.
Mit der Zeit wurden sie durch Gipsfiguren
ersetzt. Viele davon wurden in
Dietrichswalde, u. a. bei A. Samulowski,
gekauft. Den Ermländern gefielen diese
besser als die von den Dorfbildhauern
angefertigten Holzfiguren. Diese Glockenkapelle
aus dem Jahr 1912 wurde
mit einer aus Gips hergestellten Figur
des Hl. Josef mit Kind geschmückt
94 95

Barczewo (pow. olsztyński) Wartenburg (Kr. Allenstein) 106-108
Bredynki (pow. olsztyński) Bredinken (Kr. Allenstein, früher Rößel) 129
Czerwonka (pow. olsztyński) Rothfließ (Kr. Allenstein, früher Rößel) 120
Dobrąg (pow. olsztyński) Debrong (Kr. Allenstein) 113-115
Gady (pow. olsztyński) Jadden (Kr. Allenstein) 104-105
Giławy (pow. olsztyński) Gillau (Kr. Allenstein) 112
Kiwity (pow. lidzbarski) Kiwitten (Kr. Heilsberg) 122-123
Kronowo (pow. olsztyński) Kronau (Kr. Allenstein) 116-118
Leginy (pow. reszelski) Legienen (Kr. Rößel) 131
Nojdymowo Cegielnia (pow. olsztyński)
Neudimis /Ziegelei (Kr. Allenstein, früher Rößel) 119
Próle (pow. olsztyński) Prohlen (Kr. Allenstein) 98-99
Braniewo
Braunsberg
Rasząg (pow. olsztyński) Raschung (Kr. Allenstein, früher Rößel) 127
Rejczuchy (pow. olsztyński) Karolinenhof (Kr. Allenstein) 109-111
Rzeck (pow. olsztyński) Ridbach (Kr. Allenstein, früher Rößel) 124-126
Stanclewo (pow. olsztyński) Sternsee (Kr. Allenstein, früher Rößel) 128
Pieniężno
Mehlsack
Orneta
Wormditt
Dobre Miasto
Guttstadt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Jeziorany
Seeburg
Reszel
Rößel
Stare Włóki (pow. olsztyński) Alt Vierzighuben (Kr. Allenstein) 100-101
Wilimy (pow. olsztyński) Willims (Kr. Allenstein, früher Rößel) 121
Wójtowo (pow. olsztyński) Voigtsdorf (Kr. Allenstein, früher Rößel) 130
Olsztyn
Allenstein
Barczewo
Wartenburg
Zarębiec (pow. olsztyński) Kleisack (Kr. Allenstein, früher Rößel) 102-103
Warmia, fragment mapy, Antwerpia, 1595
Ermland, Ausschnit aus einer Karte, Antwerpen, 1585
97

Próle (pow. olsztyński)
Próle (pow. olsztyński)
Prohlen (Kr. Allenstein)
Prohlen (Kr. Allenstein)
Kiedy w 2003 r. pierwszy raz trafiłem do
tej wsi, kapliczka ta była w opłakanym
stanie. Obecny właściciel przywrócił ją
do stanu jej świetności. W niszy głównej
figurka Maryi. Podobny obiekt znajduje
się w pobliskich Starych Włókach
Als ich zum ersten Mal im Jahr 2003
in dieses Dorf kam, war diese Kapelle
in einem erbärmlichen Zustand. Jetzt
erstrahlt sie im alten Glanz, da sie vom
aktuellen Besitzer wiederhergestellt
wurde. In der Hauptnische befindet sich
eine Marienfigur. Ein ähnliches Objekt
kann man in dem nahe gelegenen Ort
Altvierzighuben antreffen
W pięknie położonej wsi dwuniszowa
neogotycka kapliczka z dwiema figurkami
Maryi
Eine weitere Kapelle aus diesem schön
gelegenen Dorf; erbaut im neogotischen
Stil, mit zwei Nischen und zwei Marienfiguren
98 99

Stare Włóki (pow. olsztyński)
Alt Vierzighuben (Kr. Allenstein)
Duża klasycystyczna budowla zwieńczona czterospadzistym daszkiem z ozdobnym
metalowym krzyżem. W obszernej przeszklonej niszy figura Matki Boskiej.
Przez lata, po zrobieniu tej fotografii, nie mogłem odnależć tej kapliczki. Wydawało
mi się że jest usytuowana na uboczu, aż podczas którejś z wędrówek odnalazłem
ją w środku wsi
Eine große, klassizistische Kapelle mit einem kleinen Walmdach und mit einem
schmückenden Metallkreuz auf dem Dach. In der geräumigen und verglasten
Nische befindet sich eine Figur der Mutter Gottes.
Nachdem dieses Foto entstanden ist, konnte ich die Kapelle über mehrere Jahre
nicht wieder finden. Ich hatte geglaubt, dass sie irgendwo abseits lag, bis ich sie
während einer Wanderung in der Dormitte zufällig fand
100

Zarębiec (pow. olsztyński)
Kleisack (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Czasami klucząc polnymi drogami w poszukiwaniu przydrożnych kapliczek znajduję
takie perełki. Ta kapliczka stoi w miejscowości, której nazwa mnie bardzo
zaciekawiła. Kapliczka ma cztery sterczyny zwieńczone krzyżykami; piąty krzyżyk
umieszczony jest na szczycie czterospadowego daszku. W niszach współczesne figurki
Jezusa i Maryi
Wenn ich auf der Suche nach weiteren Kapellen auf den Feldwegen unterwegs bin,
treffe ich manchmal auf wahre Schätze. In dieser Kapelle mit kleinem Walmdach
und vier Pinakeln, die mit kleinen Kreuzen gekrönt sind, befinden sich zeitgenössische
Figuren Jesus und Marias
103

Gady (pow. olsztyński)
Gady (pow. olsztyński)
Jadden (Kr. Allenstein)
Jadden (Kr. Allenstein)
Najczęściej obok kapliczek sadzono dwa
lub cztery drzewa (jawory, lipy albo
jesiony). Mają one zazwyczaj ten sam
wiek co kapliczka. Ta jest nietypowa,
ponieważ fundator posadził obok niej
kasztanowiec. Na sygnaturce rok 1929
Neben den Kapellen wurden oft zwei
oder vier Bäume gepflanzt: Ahorne,
Linden oder Eschen. So sind sie meistens
so alt wie die Kapellen. Die Umgebung
dieser ist einmalig, weil der Stifter
neben der Kapelle einen Kastanienbaum
gepflanzt hat. Auf der Wetterfahne ist
das Jahr 1929 vermerkt
Ta klasyczna neogotycka kapliczka z
1931 r. została wybudowana przy drodze
z Gad na Słupy
Klassische, neogotische Kapelle aus dem
Jahr 1931. Sie ist am Weg von Jadden
nach Stolpen errichtet worden
104 105

Barczewo (pow. olsztyński)
Wartenburg (Kr. Allenstein)
Kapliczka przy ul Granicznej. Została
ona wymurowana z cegły a następnie
otynkowana. Składa się z dwóch kondygnacji.
W dolnej niszy znajduje się
figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
w górnej umieszczono Ukrzyżowanego
Jezusa Chrystusa z dwoma świątkami,
w najwyższej – figurka gołębia
Barczewo (pow. olsztyński)
Wartenburg (Kr. Allenstein)
Jest to jedna z najstarszych barokowych
kapliczek. Pochodzi z 1607 r. i znajduje
się przy ul. Warmińskiej. W górnej wnęce
umieszczono krucyfiks, w dolnej
Pietę. Figurka jest znacznie młodsza,
pochodzi z XX w.
Die Kapelle an der Grenzstrasse wurde
aus Backstein gemauert und dann verputzt.
Sie hat zwei Ebenen. In der unteren
Nische befindet sich eine Figur der
Mutter Gottes mit Kind, in der oberen
wurde der gekreuzigte Jesus Christus
mit zwei Heiligenfiguren untergebracht.
Oben – die Figur einer Taube
Diese Kapelle, die sich an der Warmińska-Straße
befindet, stammt aus dem
Jahr 1607. Das ist eine der ältesten barocken
Kapellen in Ermland. In der oberen
Nische wurde ein Kruzifix untergebracht,
in der unteren die Pieta. Diese
Figur ist viel jünger, sie stammt aus dem
20. Jh.
106 107

Barczewo (pow. olsztyński)
Wartenburg (Kr. Allenstein)
Kapliczka z końca XVIII w. Znajduje się
ona przy ul. Kościuszki. Przed remontem
we wnękach znajdowały się trzy krucyfiksy
Diese Kapelle, die an der Kościuszko-
Straße steht, stammt aus den letzten
Jahren des 18. Jahrhunderts. Vor der
Renovierung befanden sich in den
Nischen drei Kruzifixe
Rejczuchy (pow. olsztyński)
Karolinenhof (Kr. Allenstein)
Czasami w niszach kapliczek można zobaczyć
prawdziwe „piękności”. Tu pozostałość
po figurce Matki Boskiej, choć
pozbawionej nosa, to nadal pełnej uroku
Manchmal kann man in den Kapellennischen
wahre Schönheiten sehen, wie
diese hier. Die Figur der Mutter Gottes
hat, obwohl ohne Nase, kaum an Schönheit
verloren
108 109

Rejczuchy (pow. olsztyński)
Karolinenhof (Kr. Allenstein)
Kapliczka wybudowana w 1746 r. Zdjęcie sugeruje, że jest ona niezbyt duża.
W rzeczywistości ma ok. 3 m wysokości
Diese Kapelle stammt aus dem Jahr 1746. Auf dem Foto kann man erkennen, dass
sie nicht allzu groß ist. Tatsächlich ist sie etwa 3 m hoch
111

Giławy (pow. olsztyński)
Dobrąg (pow. olsztyński)
Gillau (Kr. Allenstein)
Debrong (Kr. Allenstein)
Kapliczka neogotycka, stojąca w centrum
wsi. Z każdej jej strony umieszczono nisze.
Kapliczka ma wielospadowy dach z czterema
sterczynami
Diese neogotische Kapelle befindet sich
in der Mitte des Dorfes. Sie verfügt über
Nischen an allen Seiten und hat ein mehrflächiges
Dach mit vier Pinakeln
Jedna z dwóch kapliczek w Dobrągu.
Ta, stojąca przy drodze, obok gospodarstwa,
wybudowana została w stylu klasycystycznym.
Oryginalna figura świętego
(„świątka“) zaginęła w czasie remontu
Eine der zwei Kapellen in Debrong.
Erbaut im klassizistischen Stil steht sie
am Rande eines Weges, neben einem
Bauernhof. Die originale Heiligenfigur
ging während der Renovierung verloren
112 113

Dobrąg (pow. olsztyński)
Debrong (Kr. Allenstein)
Po remoncie na kapliczkę wróciła sygnaturka z datą 1779 (zdjęcie powyżej).
Dostojny klon, widoczny na zdjeciu obok, złamała wichura
Die Wetterfahne aus dem Jahr 1779 konnte nach der Kapellenreparatur wieder an
ihren alten Platz (Foto oben). Der würdevolle Ahorn, der auf dem Foto nebenan zu
sehen ist, wurde durch einen Sturm gebrochen
114

Kronowo (pow. olsztyński)
Kronau (Kr. Allenstein)
Bardzo ciekawe są kapliczki dzwonniczkowe, w których dzwonek fundatorzy
umieszczali na słupach obok kapliczki. Ta kapliczka została poświęcona w 1901 r.
Sehr interessant sind Kapellen mit Glocken, die auf einem Pfahl neben der Kapelle
platziert wurden. Diese wurde im Jahr 1901 eingeweiht
116

Kronowo (pow. olsztyński)
Kronau (Kr. Allenstein)
Otaczajace kapliczkę drzewa sugerują, że
powstała ona w ubiegłym wieku
Die Bäume um die Kapelle weisen darauf
hin, dass sie im vorigen Jahrhundert
entstanden ist
Nojdymowo Cegielnia
(pow. olsztyński)
Neudimis / Ziegelei
(Kr. Allenstein, früher Rößel)
Zapobiegliwi mieszkańcy często naprzeciwko
kapliczek budują ławeczki, na
których siadają starsi ludzie, aby móc
wygodnie uczestniczyć w nabożeństwach
majowych
Vorsorgliche Einwohner bauen oft
gegenüber den Kapellen kleine Bänke,
auf die sich die älteren Menschen setzen,
um sich bequem am Maigottesdienst
beteiligen zu können
118 119

Czerwonka (pow. olsztyński)
Wilimy (pow. olsztyński)
Rothfließ (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Willims (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Ta piękna, murowana kapliczka nie
uniknęła wątpliwej dekoracji jaką jest
malowanie cegieł. W przeszklonej
niszy figurka Maryi, a w płycinie wizerunek
śp. Papieża Jana Pawła II
Diese schöne, gemauerte Kapelle wurde
durch das Streichen der Ziegel einer
zweifelhaften Verschönerung unterzogen.
In der verglasten Nische steht eine
Marienfigur, und in der Füllung ist ein
Abbild des Papstes Johannes Paul II.
Kapliczka jednokondygnacyjna z dwuspadowym
daszkiem, zwieńczonym
krzyżem. W głównej niszy znajduje się
oryginalna figura Matki Boskiej
Einstöckige Kapelle mit einem kleinen
Satteldach, das mit einem Kreuz gekrönt
ist. In der Hauptnische befindet sich eine
Originalfigur der Mutter Gottes
120 121

Kiwity (pow. lidzbarski)
Kiwitten (Kr. Heilsberg)
Ta malowniczo położona i otoczona drzewami neogotycka kapliczka stoi nad Jeziorem
Luterskim. W udekorowanej niszy głównej figurka i obrazek Maryi
Diese malerisch gelegene, von Bäumen umgebene, neogotische Kapelle steht am
Gr. Luternsee. In der geschmückten Hauptnische befinden sich eine Figur und
ein Bild Marias
122

Rzeck (pow. olsztyński)
Ridbach (Kr. Allenstein, früher Rößel)
Tą kapliczkę możemy zobaczyć tyko w porze jesienno-zimowej, gdy opadną liście
z drzewa. Na zdjęciu widać ułamaną sterczynę. W przeszklonej niszy tej neogotyckiej
kapliczki widać figurkę Maryi
Diese Kapelle können wir nur in der kalten Jahreszeit bewundern, wenn bereits
alle Blätter von den Bäumen gefallen sind. Auf dem Foto ist ein abgebrochenes
Pinakel zu sehen. In der verglasten Nische dieser neogotischen Kapelle ist eine
Marienfigur zu sehen
125

Rzeck (pow. olsztyński)
Rasząg (pow. olsztyński)
Ridbach (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Raschung (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Zadbana neogotycka kapliczka, usytuowana
przy drodze na Rasząg. Na górze
można zauważyć zwieńczenie w postaci
małych sterczynek z metalowymi krzyżami.
Wokół postawiono socrealistyczny
metalowy płotek
Diese gepflegte, neogotische Kapelle
liegt auf dem Weg nach Raschung. Sie
ist mit kleinen Pinakeln mit Metallkreuzen
gekrönt. Um die Kapelle wurde ein
kleiner Metallzaun im Geiste des sozialistischen
Realismus gestellt
To jedna z dwóch dziewiętnastowiecznych
kapliczek stojących we wsi. Ta
przedstawiona na zdjęciu została poświęcona
Matce Boskiej
Eine von zwei Kapellen aus dem 19. Jh.,
die im Dorf stehen. Die auf dem Foto
dargestellte Kapelle wurde der Mutter
Gottes gewidmet
126 127

Stanclewo (pow. olsztyński)
Bredynki (pow. olsztyński)
Sternsee (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Bredinken (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Późnobarokowa kapliczka stojąca w centrum
wsi. Obie nisze zostały oszklone, w dolnej
widać figurkę Matki Boskiej
Eine spätbarocke Kapelle, die in der
Dorfmitte steht. Ihre beiden Nischen
sind verglast. In der unteren Nische kann
man eine Figur der Mutter Gottes sehen
Ta kapliczka z przełomu XIX/XX w.
została w widoczny sposób „osierocona”
poprzez wycięcie drzew. Warto jednak
wspomnieć, że czasami jest to konieczne,
ponieważ korzenie starych drzew
często rozsadzają fundamenty kapliczek
Diese aus der Jahrhundertwende des
19. und 20. Jh. stammende Kapelle steht
hier jetzt ganz verlassen, da die umgebenden
Bäume gefällt wurden. Dies wird
manchmal notwendig, weil die Wurzeln
der alten Bäume oftmals die Fundamente
der Kapellen sprengen
128 129

Wójtowo (pow. olsztyński)
Leginy (pow. reszelski)
Voigtsdorf (Kr. Allenstein,
früher Rößel)
Legienen (Kr. Rößel)
Kapliczka przy drodze na Jeziorany,
pięknie wkomponowana w warmiński
krajobraz
Diese Kapelle, die auf dem Weg nach
Seeburg liegt, fügt sich auf harmonische
Art und Weise in die ermländische Landschaft
ein
Mała kapliczka, cała udekorowana kwiatami.
Taka mała perełka
Eine kleine Häuschenkapelle, gänzlich
mit Blumen geschmückt – ein kleines
Juwel
130 131

Bieniewo (pow. lidzbarski) Benern (Kr. Heilsberg) 166-167
Dąbrówka (pow. lidzbarski) Klein Damerau (Kr. Heilsberg, fr. Braunsberg) 142
Ełdyty Wielkie (pow. lidzbarski) Elditten (Kr. Heilsberg) 154-155
Gronowo (pow. lidzbarski) Gronau (Kr. Heilsberg) 162-163
Jankowo (pow. olsztyński) Ankendorf (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 136-139
Klony (pow. olsztyński) Kleinenfeld (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 148
Konradowo (pow. olsztyński) Waltersmühl (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 143-147
Kwiecewo (pow. olsztyński) Queetz (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 134
Łęgno (pow. olsztyński) Lingenau (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 157-159
Lubomino (pow. lidzbarski) Arnsdorf (Kr. Heilsberg) 164
Mawry (pow. olsztyński) Mawern (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 161
Braniewo
Braunsberg
Opin (pow. lidzbarski) Open (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 165
Piotraszewo (pow. olsztyński) Peterswalde (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 160
Piotrowo (pow. lidzbarski) Petersdorf (Kr. Heilsberg) 156
Świątki (pow. olsztyński) Heiligenthal (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 135, 140-141
Pieniężno
Mehlsack
Orneta
Wormditt
Dobre Miasto
Guttstadt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Jeziorany
Seeburg
Reszel
Rößel
Wapnik (pow. lidzbarski) Kalkstein (Kr. Heilsberg) 152-153
Wilczkowo (pow. lidzbarski) Wolfsdorf (Kr. Heilsberg) 150-151
Worławki (pow. olsztyński) Warlack (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 149
Olsztyn
Allenstein
Barczewo
Wartenburg
Wysokie (pow. lidzbarski) Hohenfeld (Kr. Heilsberg) 143
Warmia, fragment mapy Mercatora, Amsterdam 1628
Ermland, Ausschnitt aus der Mercator-Karte, Amsterdam 1628
133

Kwiecewo (pow. olsztyński)
Świątki (pow. olsztyński)
Queetz (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Heiligenthal (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
To zdjęcie kapliczki w Kwiecewie
obrazuje plagę kradzieży rzeźb, która
dotknęła Warmię. Oryginalne rzeźby
Ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa
z owieczką oraz prawdopodobnie
dwóch apostołów zniknęły. Zastąpiono
je wizerunkiem Ukrzyżowanego
Jezusa. Rzeźby pochodziły z końca
XVIII w. Kradzieży dokonano w marcu
2001 r. Na zdjęciu stan sprzed kradzieży.
Neogotycka kapliczka z 1916 r.
W obszernej niszy figurka Matki Boskiej
Neogotische Kapelle aus dem Jahr 1916.
In der geräumigen Nische eine Figur der
Mutter Gottes
Mit diesem Foto der Kapelle in Queetz
möchte ich auf das gewaltige Problem
des Diebstahls von Skulpturen
aus ermländischen Kapellen hinweisen.
Die Originalskulptur des gekreuzigten
Jesus Christus, dargestellt mit
Lamm, sowie Figuren von zwei Aposteln,
die Ende des 18. Jh. entstanden,
wurden im März 2001 gestohlen. Sie
sind durch das Abbild des gekreuzigten
Jesus Christus ersetzt worden. Auf
dem Foto: Der Zustand vor dem Diebstahl
134 135

Jankowo (pow. olsztyński)
Ankendorf (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Oryginalna kapliczka wybudowana na planie koła. Jedna z trzech, jakie napotkałem
w swoich wędrówkach. W dolnej, nietypowo mniejszej niszy, widać figurkę „świątka”,
która w jakiś czas po zrobieniu tego zdjęcia zniknęła. Ilekroć oglądam tą fotografię
przywołuję w pamięci malarstwo Bruegela.
Według przekazu ufundowano ją dla upamiętnienia mieszkańców wsi, zmarłych
na cholerę i pochowanych w zbiorowej mogile w widocznym jarze
Eine interessante, auf dem kreisförmigen Grundriss gebaute Kapelle. Eine der drei
dieser Art, denen ich während meiner Wanderungen begegnet bin. In der unteren,
untypisch kleineren Nische, ist eine Heiligenfigur zu sehen, die kurz nachdem das
Foto gemacht wurde, verschwand. Sooft ich mir das Foto ansehe, erinnere ich mich
an die Malerei von Bruegel.
Der Überlieferung nach wurde sie gestiftet, um der an Cholera gestorbenen Dorfeinwohner
zu gedenken. Sie sind in der auf dem Foto sichtbaren Schlucht in einem
gemeinsamen Grab begraben worden
137

Jankowo (pow. olsztyński)
Ankendorf (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
W środku wsi kolejna kapliczka, pochodząca z XVIII w.
Wewnątrz niszy mały „ołtarzyk” z figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem
Mitten im Dorf eine weitere Kapelle. Sie stammt aus dem 18. Jh. Innerhalb der
Nische befindet sich ein kleiner „Altar“ mit einer Figur der Mutter Gottes mit Kind
139

Świątki (pow. olsztyński)
Świątki (pow. olsztyński)
Heiligenthal (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Heiligenthal (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Ta kapliczka wzniesiona w XIX w. przypomina
barokowe budowle. Stoi w środku
wsi, na skrzyżowaniu głównych dróg
Barokowa kapliczka przy drodze do
Kondratowa. W niszy umieszczono
drewniany krucyfiks
Diese Kapelle wurde im 19. Jh. errichtet
und erinnert an barocke Bauwerke.
Sie steht in der Dorfmitte, an der Hauptkreuzung
Eine barocke Kapelle am Weg nach
Waltersmühl. In der Nische wurde ein
Holzkruzifix untergebracht
140 141

Dąbrówka (pow. lidzbarski)
Wysokie (pow. lidzbarski)
Klein Damerau (Kr. Heilsberg,
früher Braunsberg)
Hohenfeld (Kr. Heilsberg)
Ta nietypowa barokowa kapliczka
dzwonniczkowa, została zbudowana na
planie koła. Stoi na skarpie nad rzeką Pasłęką
– na historycznej granicy Warmii;
pełniła również rolę słupa granicznego.
Jest bardzo wysoka – ma ponad 7 m
Eine untypische, barocke Glockenkapelle,
erbaut auf dem kreisförmigen
Grundriss. Sie liegt an der Uferböschung
des Flusses Passarge – direkt an der historischen
Grenze des Ermlandes – sie diente
auch als Grenzpfahl. Sie ist über 7 m hoch
Ta kapliczka, stojąca na koloni nie
istniejącej już wsi, jest wyraźnie opuszczona
i zaniedbana
Diese Kapelle, die in der Ansiedlung
eines nicht mehr existierenden Dorfes
steht, ist sichtlich verlassen und verwahrlost
142 143

Konradowo (pow. olsztyński)
Waltersmühl (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
W środku wsi postawiono neogotycką
kapliczkę dzwonniczkową. W górnej
płytkiej niszy umieszczono krucyfiks,
a w dolnej figurkę Maryi
Diese neogotische Glockenkapelle
wurde mitten im Dorf erbaut. In der
oberen, flachen Nische wurde ein Kruzifix
untergebracht, in der unteren eine
Marienfigur
Konradowo (pow. olsztyński)
Waltersmühl (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Jest to wieś bogata w kapliczki. Zdjęcie
przedstawia ładną i zadbaną kapliczkę
z figurką Matki Boskiej w górnej obszernej
niszy
Ein an Kapellen reiches Dorf. Das Foto
zeigt eine schöne und gepflegte Kapelle
mit der Figur der Mutter Gottes in der
oberen, geräumigen Nische
144 145

Konradowo (pow. olsztyński)
Waltersmühl (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Następna kapliczka w tej wsi – kojarzy mi się ona z południem Europy
Eine weitere Kapelle in diesem Dorf – sie erinnert mich an den Süden Europas
147

Klony (pow. olsztyński)
Worławki (pow. olsztyński)
Kleinenfeld (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Warlack (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Malowniczo położona wieś, a w niej
bogata stylowo neogotycka kapliczka; w
jej wnętrzu umieszczona jest figura Matki
Boskiej z Dzieciątkiem
Na to zdjęcie „polowałem” trzy lata,
myślę że nagrodą jest widok tej pięknej
i skromnej „świątyni“ skąpanej w wiosennym
słońcu
Ein malerisch gelegenes Dorf mit einer
architektonisch aufwendig gebauten,
neogotischen Kapelle. Im Inneren steht
eine Figur der Mutter Gottes mit Kind
Nach dieser Aufnahme habe ich drei
Jahre gejagt. Dieser Blick auf den schönen
und bescheidenen „Tempel“ inmitten
dieser Frühjahrsstimmung ist die
beste Belohnung für mich
148 149

Wilczkowo (pow. lidzbarski)
Wolfsdorf (Kr. Heilsberg)
Tutaj na uwagę zasługuje przestronna, oszklona wnęka. W środku kapliczki
umieszczono figurę Matki Boskiej. W samej wsi odnalazłem kolejne dwie kapliczki
o zbliżonej konstrukcji
Die Aufmerksamkeit verdient hier die geräumige und verglaste Nische dieser
Kapelle. Im Inneren wurde eine Figur der Mutter Gottes untergebracht. In demselben
Dorf habe ich noch zwei weitere Kapellen mit einer ähnlichen Konstruktion
gefunden
151

Wapnik (pow. lidzbarski)
Kalkstein (Kr. Heilsberg)
Piękna kapliczka, z jakiegoś powodu zasłonięta od frontu szpalerem drzew.
W jednej z trzech nisz figurka Matki Boskiej
Eine schöne Kapelle, die aus irgendeinem Grund von der Frontseite durch eine
Baumzeile verdeckt wurde. In einer der drei Nischen befindet sich eine Figur der
Mutter Gottes
153

Ełdyty Wielkie (pow. lidzbarski)
Elditten (Kr. Heilsberg)
Na końcu wsi znajduje się kapliczka słupowa z figurą Chrystusa dźwigającego krzyż.
Takie kapliczki spotykamy bardzo rzadko
Diese Säulenkapelle (Bildstock) mit der Figur des das Kreuz tragenden Christus steht
am Rande des Dorfs. Solche Kapellen sind heute äußerst selten anzutreffen
155

Piotrowo (pow. lidzbarski)
Łęgno (pow. olsztyński)
Petersdorf (Kr. Heilsberg)
Lingenau (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Te dwie piękności wystawiają swe lica do
pierwszych promieni wiosennego słońca…
Die Wangen dieser zwei Schönheiten
werden von den ersten Strahlen der
Frühjahrssonne umschmeichelt…
Klasycystyczna kapliczka z dwuspadowym
daszkiem. W głównej niszy opiekunowie
umieścili kilka figurek Maryi
Klassizistische Kapelle mit einem kleinen
Satteldach. Ihr Pfleger hat in der
Hauptnische einige Marienfiguren
untergebracht
156 157

Łęgno (pow. olsztyński)
Lingenau (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Kapliczka neogotycka z 1911 r. W dużej niszy oprócz figury Maryi znajduje się
szereg krucyfiksów. Kapliczka wyraźnie wymaga natychmiastowego remontu
Neogotische Kapelle aus dem Jahr 1911. In der großen Nische befinden sich außer
der Marienfigur einige Kruzifixe. Diese Kapelle bedarf dringend einer Renovierung
159

Piotraszewo (pow. olsztyński)
Peterswalde (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Ta udekorowana kapliczka w centrum
wsi oczekuje na procesję mieszkańców
w święto Bożego Ciała
Diese geschmückte Kapelle in der Dorfmitte
wurde für die Fronleichnam-
Prozession vorbereitet
Mawry (pow. olsztyński)
Mawern (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Okazała kapliczka z 1800 roku w towarzystwie
dwóch wyniosłych jesionów.
Na tablicy sentencja:
„Non istum Christum sed Christum cole
per istum“, co oznacza: „Nie samego
Chrystusa czcij, ale Chrystusa czcij
przez niego samego”
Stattliche Kapelle aus dem Jahr 1800,
umgeben von zwei aufragenden Eschen.
Auf der Tafel ist eine Sentenz zu lesen:
„Non istum Christum sed Christum
Colas per istum”, was bedeutet: „Ehre
nicht Christus selbst, aber ehre Christus
durch Ihn selbst”
160 161

Gronowo (pow. lidzbarski)
Gronau (Kr. Heilsberg)
Tą kapliczkę strzegą cztery okazałe klony. W jej obszernej niszy znajduje się figurka
Maryi
Diese Kapelle wird durch vier prächtige Ahorne „geschützt“. In der geräumigen
Nische befindet sich eine Marienfigur
162

Lubomino (pow. lidzbarski)
Opin (pow. lidzbarski)
Arnsdorf (Kr. Heilsberg)
Open (Kr. Heilsberg,
früher Braunsberg)
Skromna, otynkowana kapliczka z dwuspadowym
daszkiem. W dolnej niszy figurka
Maryi. W górnej powieszono mały
krucyfiks
Eine schlichte, verputzte Kapelle mit
einem kleinen Satteldach. In der unteren
Nische befindet sich eine Marienfigur;
in der oberen ein kleines Kruzifix
To kolejna wioska która zadziwia ilością
kapliczek. Wszystkie są zadbane. Na
zdjęciu neogotycka kapliczka, w niszy
której umieszczono współczesny wizerunek
Świętej Rodziny. W dolnej płycinie
tablica ufundowana w 2002 roku
Ein weiteres Dorf, das durch die Zahl
seiner Kapellen erstaunt. Alle in einem
gepflegten Zustand. Auf dem Foto sieht
man eine neogotische Kapelle mit einem
zeitgenössischen Abbild der Heiligen
Familie in der Nische. In der unteren
Füllung wurde eine im Jahr 2002 gestiftete
Tafel angebracht
164 165

Bieniewo (pow. lidzbarski)
Benern (Kr. Heilsberg)
Na środku pola, tam gdzie kiedyś biegła droga, stoi samotna lekko pochylona
kapliczka. We wnęce figurka Maryi udekorowana w sposób przypominający
japońską ikebanę
Mitten auf dem Feld, wo wohl einmal ein Weg entlang führte, steht einsam und
leicht geneigt eine weitere Kapelle. Die in der Nische stehende geschmückte Marienfigur
erinnert an ein japanisches Ikebana
167

Bażyny (pow. lidzbarski) Basien (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 173
Biedkowo (pow. braniewski) Betkendorf (Kr. Braunsberg) 194
Bornity (pow. braniewski) Bornitt (Kr. Braunsberg) 172
Braniewo
Braunsberg
Borowiec (pow. braniewski) Borwalde (Kr. Braunsberg) 188
Braniewo (pow. braniewski) Braunsberg (Kr. Braunsberg) 195-196
Długobór (pow. braniewski) Langwalde (Kr. Braunsberg) 190-191
Henrykowo (pow. lidzbarski) Heinrikau (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 178-179
Pieniężno
Mehlsack
Orneta
Wormditt
Dobre Miasto
Guttstadt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Jeziorany
Seeburg
Reszel
Rößel
Kaszuny (pow. lidzbarski) Kaschaunen (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 180
Kochanówka (pow. olsztyński) Stolzhagen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 202-203
Kraszewo (pow. lidzbarski) Reichenberg (Kr. Heilsberg) 200-201
Krosno (pow. lidzbarski) Krossen (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 189
Lechowo (pow. braniewski) Lichtenau (Kr. Braunsberg) 181
Łaniewo (pow. lidzbarski) Launau (Kr. Heilsberg) 197-198
Olsztyn
Allenstein
Barczewo
Wartenburg
Orneta (pow. lidzbarski) Wormditt (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 170-171
Osetnik (pow. lidzbarski) Wusen (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg) 174-177
Pakosze (pow. braniewski) Packhausen (Kr. Braunsberg) 192
Pieniężno (pow. braniewski) Mehlsack (Kr. Braunsberg) 187
Płoskinia (pow. braniewski) Plasswich (Kr. Braunsberg) 193
Radziejewo (pow. braniewski) Sonnwalde (Kr. Braunsberg) 184-186
Runowo (pow. olsztyński) Raunau (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 182-183
Smolajny (pow. olsztyński) Schmolainen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 199
Warmia, fragment mapy, Amsterdam 1630
Ermland, Ausschnitt aus einer Karte, Amsterdam 1630
169

Orneta (pow. lidzbarski)
Wormditt (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg)
Kapliczka z 1864 r. Jak wiele kapliczek w Ornecie i jej okolicach, pomalowana
jest ona na modłę „wojskową“, co jest kwestią gustu, ale niestety, takie odnawianie
nieodwracalnie niszczy strukturę cegieł. We wnęce kopia figury Matki
Boskiej z Dzieciątkiem
Diese Kapelle stammt aus dem Jahr 1864. Ebenso wie viele andere Kapellen in
Wormditt und Umgebung ist auch diese nach einem einheitlichen („militärischen“)
Schema gestrichen. Sicherlich ist das eine Geschmacksfrage. Solche „Erneuerung“
vernichtet leider unwiderruflich die Struktur der Backsteinziegel. In der Nische
befindet sich die Kopie einer Figur der Mutter Gottes mit Kind
171

Bażyny (pow. lidzbarski)
Basien (Kr. Heilsberg,
früher Braunsberg)
Tę skromną, dwuniszową kapliczkę
z dwuspadowym daszkiem, napotkałem
w środku lasu. Wewnątrz niszy głównej
popiersie śp. Papieża Jana Pawła II wykonane
prawdopodobnie przez lokalnego
artystę
Bornity (pow. braniewski)
Bornitt (Kr. Braunsberg)
Diese einfache Kapelle mit zwei Nischen
und mit einem Satteldach habe ich mitten
im Wald gefunden. Im Inneren der
Hauptnische befindet sich eine Büste des
Papstes Johannes Paul II., die von einem
örtlichen Schnitzer ausgefertigt wurde
Ta kolorowa kapliczka swoją estetyką
bardziej pasuje do krajobrazów południa
Europy czy Meksyku, ale z drugiej strony
miło ubarwia zimowy krajobraz.
W niszy umieszczono krucyfiks i figurki
Świętej Rodziny
Diese bunte Kapelle passt stilistisch besser
zu den südeuropäischen Länder oder
zu Mexiko, anderseits sie bereichert auf
nette Weise die winterliche Landschaft.
In der Nische befinden sich ein Kruzifix
und einige Figuren der Heiligen Familie
172 173

Osetnik (pow. lidzbarski)
Wusen (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg)
Dwie duże, bliźniacze neogotyckie, murowane kapliczki z pierwszej połowy XIX w.
Na pierwszym planie widać prowizoryczne ławki służące modlącym się mieszkańcom
Zwei große, neogotische Zwillingskapellen aus der 1. Hälfte des 19. Jahrhunderts.
Bei der Kapelle im Vordergrund kann man provisorische Bänke sehen, die den
betenden Einwohnern gedient haben
174

Osetnik (pow. lidzbarski)
Wusen (Kr. Heilsberg, früher Braunsberg)
Zniszczona kapliczka bez świątka stojąca na rozstaju dróg. Tak zlokalizowana kapliczka
miała chronić podróżnych przed grożącym niebezpieczeństwem
Diese zerstörte Wegkapelle ist heute ohne Heiligenfigur. Sie wurde an einer Weggabelung
erbaut, um die Reisenden vor drohenden Gefahren zu schützen
176

Henrykowo
(pow. lidzbarski)
Heinrikau
(Kr. Heilsberg, früher
Braunsberg)
Zdjęcia na tej i sąsiedniej stronie
przedstawiają kapliczkę dwustronną
z przełomu XVIII i XIX w. Znajdują
się w niej figurki Matki Boskiej i Jezusa
Chrystusa
Auf dieser Seite und der Seite nebenan
ist eine zweiseitige Kapelle dargestellt,
die in dieser Art einmalig ist. Sie wurde
um die Jahrhundertwende 19./ 20. Jh.
erbaut. In ihrem Inneren befinden sich
Figuren der Mutter Gottes und Jesus
Christus
178 179

Kaszuny (pow. lidzbarski)
Lechowo (pow. braniewski)
Kaschaunen (Kr. Heilsberg,
früher Braunsberg)
Lichtenau (Kr. Braunsberg)
To przykry widok, a tak niewiele trzeba
żeby tę kapliczkę uratować i przywrócić
jej dawny wygląd
Murowana kapliczka z dwuspadowym
daszkiem. W środku figurka Matki
Boskiej
Das ist ein unangenehmer und trauriger
Anblick. Und dabei wäre diese Kapelle
mit einfachen Mitteln zu retten
Kapelle mit einem kleinen Satteldach,
gemauert und verputzt. Im Inneren
befindet sich eine Figur der Mutter
Gottes
180 181

Runowo (pow. olsztyński)
Raunau (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Kapliczka neobarokowa, wzniesiona w XIX w.; murowana, z daszkiem dwuspadowym,
krytym ceramiczną dachówką. W półokrągłej niszy umieszczono figurkę
Matki Boskiej
Diese neobarocke Kapelle wurde im 19. Jh. errichtet. Sie hat ein kleines Satteldach,
mit keramischen Dachziegeln. In einer halbrunden Nische wurde eine Figur der
Mutter Gottes untergebracht
182

Radziejewo (pow. braniewski)
Sonnwalde (Kr. Braunsberg)
Neogotycka kapliczka z XIX – XX w. Zbudowana z czerwonej cegły z dwuspadowym
daszkiem. W dwóch niszach znajdują się figurki Matki Boskiej
Neogotische Kapelle aus der Jahrhundertwende des 19. und 20. Jh. Sie wurde aus
roten Backsteinziegeln erbaut und mit einem kleinen Satteldach bedeckt. In zwei
Nischen befinden sich Figuren der Mutter Gottes
184

Radziejewo (pow. braniewski)
Pieniężno (pow. braniewski)
Sonnwalde (Kr. Braunsberg)
Mehlsack (Kr. Braunsberg)
Neogotycka, dwukondygnacyjna kapliczka
dzwonkowa. W dolnej niszy znajduje się
figurka Matki Boskiej. Cokół został wykonany
z kamienia
Ein neogotischer, zweistöckiger Glockenturm
mit einer Figur der Mutter Gottes
in der unteren Nische. Der Sockel wurde
aus Stein gefertigt
Dwupiętrowa neogotycka kapliczka, stojąca
przy drodze do miasta. Zbudowana
z czerwonej cegły i pokryta czterospadowym
daszkiem. W części górnej ostrołukowa
nisza z metalowym krzyżem.
W części dolnej cztery półkoliste płyciny
Zweistöckige, neogotische, an der Straße
stehende Kapelle. Erbaut aus roten
Backsteinziegeln und mit einem kleinen
Walmdach bedeckt. Im oberen Teil
ist eine spitzbogenförmige Nische mit
einem Metallkreuz. Im unteren Teil sind
vier halbkreisförmige Füllungen
186 187

Borowiec (pow. braniewski)
Krosno (pow. lidzbarski)
Borwalde (Kr. Braunsberg)
Krossen (Kr. Heilsberg,
früher Braunsberg)
Kapliczka słupowa, poświęcona Matce
Boskiej z dzieciątkiem. Z tyłu na cokole
można odczytać nazwisko fundatora
i datę: „Errichtet von A. Dittrich 1886”,
a z przodu: „Süßes Herz Maria sei meine
Rettung”, co oznacza: „Słodkie serce
Marii bądź moim ratunkiem”. Ten typ
kapliczek jest rzadko spotykany na terenie
Warmii; w niedalekich Plutach znajduje
się podobna kapliczka
Diese Säulenkapelle (Bildstock) ist der
Mutter Gottes mit Kind geweiht. Hinten
auf dem Sockel befindet sich der Name
des Stifters und das Datum: „Errichtet
von A. Dittrich 1886“.
Vorne steht: „Süßes Herz Maria sei
meine Rettung“. Kapellen dieses Typs
waren selten im Ermland. Eine ähnliche
Kapelle dieser Art befindet sich im nahe
gelegenen Plauten
Nowa kapliczka słupowa z figurą św. Jana
Nepomucena. W tle barokowe Sanktuarium
p.w. Nawiedzenia NMP, wzorowane
na kościele w Świętej Lipce.
Kapliczki poświęcone św. Janowi Nepomucenowi
stawiano zwykle na mostach
i na brzegach zbiorników wodnych. Święty
przedstawiany był jako brodaty mężczyzna
w sutannie, w komży, z krzyżem
lub książką w dłoni i w birecie na głowie.
Wokół głowy często umieszczano aureolę
z gwiazd
Eine neue Säulenkapelle (Bildstock) mit
einer Figur des Hl. Johann Nepomuk.
Im Hintergrund sehen wir das barocke
Sanktuarium der Heimsuchung von der
Heiligsten Mutter Gottes, eine Nachbildung
der Kirche in Heiligelinde.
Kapellen, die dem Hl. Johann Nepomuk
gewidmet waren, wurden meist auf
Brücken und am Rande eines Gewässers
gebaut. Der Heilige wurde als Mann mit
Bart, gekleidet in einer Soutane und in
einem Messgewand, mit einem Kreuz
oder einem Buch in der Hand sowie mit
einer Kappe auf dem Kopf, dargestellt.
Um den Kopf wurde oft ein Heiligenschein
aus Sternen gesetzt
188 189

Długobór (pow. braniewski)
Langwalde (Kr. Braunsberg)
Nietypowa kapliczka z dużą niszą, w której umieszczono figurę Ukrzyżowanego Jezusa
Chrystusa
Eine untypische Kapelle mit einer außergewöhnlich großen Nische, in der eine Figur
des gekreuzigten Jesus Christus steht
191

Pakosze (pow. braniewski)
Płoskinia (pow. braniewski)
Packhausen (Kr. Braunsberg)
Plasswich (Kr. Braunsberg)
Kapliczka z daszkiem dwuspadowym,
pokrytym dachówką. W półkolistych
niszach figurka Maryi i krucyfiks
Die Kapelle hat ein kleines Satteldach
und ist mit Dachziegeln gedeckt. Im
Inneren befinden sich halbkreisförmige
Nischen mit Heiligenfiguren
Ciekawa w swojej formie, klasycystyczna
kapliczka, stojąca przy drodze na Bemowiznę.
W niszy widać zniszczoną figurkę
modlącej się Matki Boskiej. We tej wsi
znajduje się osiem kapliczek
Diese Architektonisch interesante, klassizistische
Kapelle, steht am Rande
des Weges nach Böhmenhöfen. In der
Nische befindet sich eine stark beschädigte
Figur der Mutter Gottes. Im Dorf
gibt es acht Kapellen
192 193

Biedkowo Osada (pow. braniewski)
Braniewo (pow. braniewski)
Betkendorf (Kr. Braunsberg)
Braunsberg (Kr. Braunsberg)
Kapliczka neoklasycystyczna, dwukondygnacyjna,
z daszkiem czterospadowym,
zwieńczonym metalowym krzyżem
Eine neoklassizistische, zweistöckige
Kapelle mit einem kleinen Walmdach,
das mit einem Metallkreuz gekrönt ist
Kapliczka neoklasycystyczna, z daszkiem
dwuspadowym, pokrytym dachówką.
Daszek zwieńczony został metalowym
krzyżem. W niszy znajduję się figurą
Matki Boskiej. Kapliczka znajduje się
przy ul. Świętokrzyskiej
Eine neoklassizistische Kapelle mit
einem kleinen Satteldach, das mit
Dachziegeln gedeckt und mit einem
Metallkreuz gekrönt ist. Sie steht an der
Świętokrzyska-Straße. In der Nische
befindet sich eine Figur der Mutter
Gottes
194 195

Braniewo (pow. braniewski)
Braunsberg (Kr. Braunsberg)
Kapliczka neogotycka, z daszkiem dwuspadowym.
W środku figura Matki
Boskiej. Budowla umieszczona została
na dużym cokole z ciosanego kamienia.
Widoczne są uszkodzone boczne sterczyny
Neogotische Kapelle mit einem kleinen
Satteldach. In der Nische befindet
sich eine Figur der Mutter Gottes. Die
Kapelle wurde auf einem Fundament
aus großen Steinblöcken errichtet. Die
beschädigten Seitenpinakel sind gut zu
erkennen
Łaniewo (pow. lidzbarski)
Launau (Kr. Heilsberg)
Ta klasycystyczna przydrożna kapliczka
stoi w centrum wsi. W jej niszy umieszczona
jest rzadko spotykana figura
św. Teresy
Eine klassizistische, am Straßenrand gelegene
Kapelle, die mit Pinakeln gekrönt
und von einem Metallzaun umgeben ist.
In der Nische befindet sich eine seltene
Figur der Hl. Teresa
196 197

Łaniewo (pow. lidzbarski)
Smolajny (pow. olsztyński)
Launau (Kr. Heilsberg)
Schmolainen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Neogotycka kapliczka przydrożna z 1868
roku, zwieńczona sterczynami i otoczona
metalowym płotkiem. Identyczną konstrukcję
ma kapliczka z Kraszewa (strony
200/201)
Neogotische, am Straßenrand gelegene
Kapelle aus dem Jahr 1868, die mit Pinakeln
gekrönt und von einem kleinen
Metallzaun umgeben ist. Die Kapellenkonstruktion
ähnelt der aus Reichenberg
(auf Seiten 200/201)
Przy szosie do Lidzbarka Warmińskiego
stoi duża, dwukondygnacyjna, klasycystyczna
kapliczka. W górnej części ma
prześwit a na dole cztery puste płyciny
Diese große zweistöckige, klassizistische
Kapelle, mit einem Lichtspalt im oberen
Teil und vier leeren Füllungen, steht an
der Straße nach Heilsberg
198 199

Kraszewo (pow. lidzbarski)
Reichenberg (Kr. Heilsberg)
Neogotycka kapliczka przydrożna z 1864 r. z figurkami Matki Boskiej i Ukrzyżowanego
Jezusa Chrystusa. Daszek zakończony sterczynami i metalową chorągiewką z datą budowy
Eine neogotische, am Straßenrand gelegene Kapelle aus dem Jahr 1864, mit Figuren
der Mutter Gottes und des gekreuzigten Jesus Christus. Das kleine Dach ist mit
Pinakeln und einem Metallfähnchen gekrönt
200

Kochanówka (pow. olsztyński)
Kochanówka (pow. olsztyński)
Stolzhagen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Stolzhagen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Kapliczka z figurką Matki Boskiej.
Dwuspadowy daszek kryty dachówką
z krzyżem na szczycie. Postawiona została
w pobliżu neogotyckiego kościoła
św. Wawrzyńca, wzniesionego w latach
1911–18
Neogotycka, dwukondygnacyjna kapliczka
z figurką Matki Boskiej. W niszy
widać resztki oszklenia. Daszek zdobiony
sterczynami. W tle widać zabudowania
pięknie położonej wioski, otoczonej
Lasami Wichrowskimi
Kapelle mit einer Figur der Mutter Gottes,
mit einem kleinen Satteldach das mit
Dachziegeln gedeckt ist. Auf der Spitze
befindet sich ein Kreuz. Die Kapelle
wurde in der Nähe der 1911–18 erbauten
neogotischen Hl. Laurentiuskirche
errichtet
Neogotische, zweistöckige Kapelle
mit der Figur der Mutter Gottes. In
der Mitte sind Glasreste zu sehen. Das
kleine Dach ist mit Pinakeln verziert.
Im Hintergrund erkennt man Gebäude
des schön gelegenen Dorfes, das auf allen
Seiten von den Wichertshofer Wäldern
umgeben ist
202 203

Garzewko (pow. olsztyński) Neu Garschen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 208-209
Giedajty (pow. olsztyński) Gedaiten (Kr. Allenstein) 238
Braniewo
Braunsberg
Godki (pow. olsztyński) Gottken (Kr. Allenstein) 228-235
Pieniężno
Mehlsack
Jonkowo (pow. olsztyński) Jonkendorf (Kr. Allenstein) 215-219
Orneta
Wormditt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Reszel
Rößel
Kajny (pow. olsztyński) Kainen (Kr. Allenstein) 220-221
Łomy (pow. olsztyński) Steinberg (Kr. Allenstein) 210-214
Dobre Miasto
Guttstadt
Olsztyn
Allenstein
Jeziorany
Seeburg
Barczewo
Wartenburg
Mątki (pow. olsztyński) Mondtken (Kr. Allenstein) 222-223
Porbady (pow. olsztyński) Neu Schöneberg (Kr. Allenstein) 236-237
Różynka (pow. olsztyński) Rosengarth (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 206-207
Stękiny (pow. olsztyński) Stenkienen (Kr. Allenstein) 239
Węgajty (pow. olsztyński) Wengeithen (Kr. Allenstein) 224-227
Warmia, fragment mapy, Paryż 1659
Ermland, Ausschnitt aus einer Karte, Paris 1659
205

Różynka (pow. olsztyński)
Rosengarth (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Klasyczna kapliczka domkowa. Wybudowana ok. 1890 roku. W środku znajduje
się figurka gipsowa Matki Boskiej i Jezusa. Kapliczka otoczona jest drzewami,
które w wyniku ingerencji człowieka przyjęły formę dłoni, mających ją ochraniać.
To moja ulubiona kapliczka, marzę aby właściciel zadbał o jej wygląd i przyciął
gałęzie klonów, tak jak to pierwotnie założono
Das ist meine Lieblingskapelle. Eine klassische Häuschenkapelle, ca. 1890 erbaut.
Im Inneren befinden sich Gipsfiguren der Mutter Gottes und Jesus. Sie steht sicher
zwischen zwei Ahornen, die durch menschliches Geschick wie zwei schützende
Hände aussehen. Es wäre schön, wenn sich der Besitzer mehr um die Pflege der
Kapelle kümmern würde und die zu langen Ahornzweige, die sie zudecken, etwas
zurückschneidet
206

Garzewko (pow. olsztyński)
Neu Garschen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Ta neogotycka kapliczka wybudowana została niedaleko wylotu drogi z prywatnego
gospodarstwa. Wokół posadzono krzewy bzu. Ostatnio była remontowana przez
właściciela posesji w latach 70-tych XX w. Wtedy wymienił on również figurkę
Matki Boskiej zniszczoną w czasie burzy
Diese neogotische Kapelle wurde an der Wegmündung zu einem privaten Bauernhof
erbaut. Rundherum wurden Fliedersträuche gepflanzt. Der Grundstücksbesitzer
hat sie zuletzt in den 1970er Jahren renoviert. Damals wurde auch die Figur
der Mutter Gottes, die durch ein Gewitter zerstört war, ersetzt
208

Łomy (pow. olsztyński)
Steinberg (Kr. Allenstein)
Kapliczka o cechach barokowych. Daszek dwuspadowy zwieńczony krzyżem.
W oszklonej, półkolistej niszy figurka Matki Boskiej. W górnej płycinie w kształcie
krzyża umieszczono krucyfiks. Całość wybudowano na cokole z polnego kamienia.
Widoczna czarna wstążka została zawieszona na znak żałoby po śmierci papieża Jana
Pawła II
Eine Kapelle mit barocken Merkmalen, die auf einem Feldsteinsockel gebaut wurde.
Das kleine Satteldach wurde mit einem Kreuz gekrönt. In der verglasten, halbkreisförmigen
Nische, steht eine Figur der Mutter Gottes. In der oberen, kreuzförmigen
Füllung wurde ein Kruzifix platziert. Das schwarze Band hängt als Zeichen der
Trauer nach dem Tod des Papstes Johannes Paul II.
210

Łomy (pow. olsztyński)
Steinberg (Kr. Allenstein)
Kapliczka neogotycka, stojąca w lesie, przy drodze do Jonkowa. Wybudowana
w 1908 r. ma dwuspadowy daszek, pokryty dachówką i zwieńczony krzyżem.
W górnej płycinie w kształcie krzyża znajduje się krucyfiks. W niszy, zdobionej
portalem, umieszczono figurkę Matki Boskiej. W dolnej płycinie inicjały fundatora
z datą fundacji
Diese neogotische Kapelle im Wald, am Rande des Weges nach Jonkendorf, wurde
1908 erbaut. Sie hat ein kleines Satteldach mit Dachziegeln und ist von einem Kreuz
gekrönt. In der oberen kreuzförmigen Füllung befindet sich ein Kruzifix. In der mit
einem Portal verzierten Nische wurde eine Figur der Mutter Gottes untergebracht.
In der unteren Füllung sind die Initialen des Stifters und das Stiftungsdatum
angebracht
213

Łomy (pow. olsztyński)
Jonkowo (pow. olsztyński)
Steinberg (Kr. Allenstein)
Jonkendorf (Kr. Allenstein)
Neoklasycystyczna, przydrożna kapliczka
z dwuspadowym daszkiem. W górnej
części łukowa pusta płycina. Ta kapliczka,
stojąca w pasie drogi, została przeniesiona
na nowe miejsce i wyremontowana
Diese neoklassizistische Kapelle mit
einem kleinen Satteldach, die früher
direkt an einer Straße stand, wurde an
einen neuen Ort versetzt und renoviert.
Im oberen Teil sehen wir eine gewölbte
Füllung, die leer ist. In der verglasten
Nische ohne Figur wurden künstliche
Blumen platziert
Ta piękna kapliczka w centrum wsi
tylko z pozoru wygląda na zadbaną.
W rzeczywistości pilnie wymaga remontu;
jest popękana, a jedna ze sterczyn już
odpadła. W niszy mieści się figura Jezusa
Nauczającego
Diese schöne Kapelle in der Dorfmitte
macht nur äußerlich einen gepflegten
Eindruck. Tatsächlich ist sie dringend
renovierungsbedürftig, da sie
stark beschädigt ist. Eine der Pinakel ist
bereits abgefallen. In der Nische sieht
man eine Figur des lehrenden Jesus
214 215

Jonkowo (pow. olsztyński)
Jonkowo (pow. olsztyński)
Jonkendorf (Kr. Allenstein)
Jonkendorf (Kr. Allenstein)
Barokowa kapliczka stojaca przy wyjeździe
ze wsi w kierunku Olsztyna. Obecnie
odrestaurowana i przeniesiona w bardziej
spokojne miejsce
Ta kapliczka z 1890 r. znajduje się kilka
kroków od kapliczki z poprzedniej
strony. W dolnej niszy figurka św. Józefa
z Dzieciątkiem
Barocke Kapelle, die an der Ortsausfahrt
Richtung Allenstein steht. Sie wurde
renoviert und an einen ruhigeren Platz
versetzt
Diese Kapelle aus dem Jahr 1890 ist von
der auf der vorherigen Seite dargestellten
nur ein paar Schritte entfernt. In der
unteren Nische sehen wir eine Figur des
Hl. Josef mit Kin
216 217

Jonkowo (pow. olsztyński)
Jonkendorf (Kr. Allenstein)
Kapliczka przydrożna, stojąca między Jonkowem a Gutkowem. Wybudowana w stylu
neogotyckim, z wielospadowym daszkiem, sterczynami i dużym ażurowym krzyżem;
podparta czterema przyporami. Od frontu widać dwie przeszklone nisze.
W górnej znajduje się krucyfiks, w dolnej figura Matki Boskiej
Diese, am Straßenrand stehende Kapelle, befindet sich zwischen Jonkendorf und
Göttkendorf. Sie wurde im neogotischen Stil erbaut. Auf dem kleinen mehrflächigen
Dach sind mehrere Pinakel und ein großes, durchbrochenes Kreuz angebracht.
Die Kapelle wird von vier Pfeilern gestützt. Von vorne erkennt man zwei verglaste
Nischen; in der oberen steht ein Kruzifix, in der unteren eine Figur der Mutter
Gottes
218

Kajny (pow. olsztyński)
Kajny (pow. olsztyński)
Kainen (Kr. Allenstein)
Kainen (Kr. Allenstein)
Jest to jedna z dwóch kapliczek we wsi.
Wybudowana w stylu neogotyckim.
Podobieństwo do stojącego obok domu
może wskazywać na ten sam czas
budowy, czyli 1899 r. W górnej części
prześwit na dzwonek. Główna nisza została
podzielona na dwie części – w dolnej
widać oryginalną rzeźbę św. Antoniego
Po drodze do Mątek, w lesie, natrafiłem
na kolejną kapliczkę, pięknie przyozdobioną
mchami, z bogatym wnętrzem
niszy
Im Wald, auf dem Weg nach Mondtken,
traf ich auf eine weitere Kapelle.
Sie wurde schön mit Moos geschmückt
und hat eine reich ausgestattete Nische
Eine von zwei Kapellen in diesem Dorf.
Sie wurde im neogotischen Stil erbaut.
Da sie dem daneben stehenden Haus im
Baustil sehr ähnlich ist, lässt dies Rückschlüsse
auf die Bauzeit zu. Beide sind
wohl im Jahr 1899 entstanden. Den oberen
Teil der Kapelle bildet eine durchbrochene
Nische mit einer Glocke. Die
Hauptnische ist zweigeteilt: in der unteren
Nische sieht man eine Originalskulptur
des Hl. Anton
220 221

Mątki (pow. olsztyński)
Mondtken (Kr. Allenstein)
Przydrożna neogotycka kapliczka, ogrodzona drewnianym płotkiem. W dolnej
oszklonej niszy widoczna figurka Matki Boskiej. Drzewa rosnące obok, są znacznie
młodsze od kapliczki
Eine am Straßenrand stehende neogotische Kapelle, die mit einem kleinen Holzzaun
versehen ist. In der unteren, verglasten Nische ist eine Figur der Mutter Gottes zu
sehen. Die Bäume, die um die Kapelle herum wachsen, sind deutlich jünger als diese
222

Węgajty (pow. olsztyński)
Węgajty (pow. olsztyński)
Wengeithen (Kr. Allenstein)
Wengeithen (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka z dwuspadowym
daszkiem, stojąca wśród krzewów bzu.
Jej narożniki wspierają przypory. W niszy
pozbawionej figurki umieszczono
sztuczne kwiaty
Neogotische Kapelle inmitten eines
Fliederbusches. Sie hat ein kleines Satteldach
und wird von Pfeilern an den
Ecken gestützt. In der mit künstlichen
Blumen geschmückten Nische befindet
sich zurzeit keine Figur
Niewielka, mająca ok. 180 cm wysokości
kapliczka, z nietypowym dwuspadowym
daszkiem ulokowanym poprzecznie i pokrytym
dachówką. Od frontu, w górnej
części, przeszklona prostokątna nisza
z figurą Matki Boskiej
Eine kleine, ca. 180 cm hohe Kapelle
mit einem untypischen, quer aufgesetzten
und mit Dachziegeln gedeckten
Satteldach. Im oberen Teil der Frontseite
befindet sich eine verglaste rechteckige
Nische mit einer Figur der Mutter Gottes
224 225

Węgajty (pow. olsztyński)
Wengeithen (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka dzwonniczkowa. Wysoka, dwukondygnacyjna, z daszkiem
zwieńczonym metalowym krzyżem. W najwyższej kondygnacji wielokierunkowy
prześwit, w którym znajduje się dzwonek. W części środkowej widoczna płycina
z krucyfiksem. W niszy umieszczono Madonnę z Dzieciątkiem. Szkoda że w ramach
remontu tej kapliczki wycięto stare drzewa
Hohe, zweistöckige neogotische Glockenkapelle, mit einem kleinen und von einem
Metallkreuz gekrönten Dach. Die Glocke befindet sich im höchsten, mehrseitig
durchbrochenen Geschoss. Im mittleren Teil erkennt man eine Füllung, in der
ein Kruzifix steht. In der Nische befindet sich eine Madonnenfigur mit Kind.
Leider wurden die alten Bäume, die an der Kapelle wuchsen, während der Renovierung
gefällt
226

Godki (pow. olsztyński)
Gottken (Kr. Allenstein)
Neogotycka, przydrożna kapliczka, usytuowana
przy szutrowej drodze. Kapliczka
pierwotnie identyczna z tą z sąsiedniej
strony ma obecnie dwuspadowy daszek
pokryty dachówką i zwieńczony metalowym
krzyżem. W głównej niszy umieszczono
figurkę Matki Boskiej
Godki (pow. olsztyński)
Gottken (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka, z wielospadowym
daszkiem, zwieńczona metalowym
krzyżem. W głównej niszy fragment
figurki Madonny.
Eine neogotische Kapelle, die am Rande
eines Schotterweges steht. In ihrer Bauart
ist sie mit der Kapelle auf der vorigen
Seite identisch. Zurzeit verfügt sie
über ein Satteldach das mit Dachziegeln
gedeckt ist und von einem Metallkreuz
gekrönt wird. In der Hauptnische steht
eine Figur der Mutter Gottes
Na małym zdjęciu spotkanie Krzysztofa
Łepkowskiego z grupą dzieci w ramach
programu „Strażnicy Północy“ realizowanego
przez stowarzyszenie „Zielona
Gmina“
Neogotische Kapelle mit kleinem mehrflächigen
Dach, das von einem Metallkreuz
gekrönt ist. In der Hauptnische
steht eine Madonnenfigur.
Auf dem kleinen Foto sehen wir die
Begegnung von Krzysztof Łepkowski
mit einer Kindergruppe im Rahmen des
Programms „Wächter des Nordens“, das
durch den Verein „Grüne Gemeinde“
realisiert wurde
228 229

Godki (pow. olsztyński)
Gottken (Kr. Allenstein)
Kapliczka z poprzedniej strony przed „remontem“. Na zdjeciu widoczny jest wielospadowy
daszek i pozostałości krzewów bzu, które obrastały tę kapliczkę. Na drodze
mała mieszkanka Warmii, śmiało krocząca przed siebie
Die Kapelle von der vorherigen Seite vor ihrer „Reparatur“. Das mehrflächige kleine
Dach und Reste der Fliederbüsche, die sie einmal umgaben, sind deutlich erkennbar.
Auf dem Weg sehen wir eine kleine Ermländerin, die kühn vor sich hin schreitet
231

Godki (pow. olsztyński)
Gottken (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka dzwonniczkowa. Jest to wysoka, trójkondygnacyjna budowla,
z wielospadowym daszkiem, zwieńczonym metalowym krzyżem. W najwyższej
kondygnacji widać prześwit z miejscem na dzwonek, którego już nie ma. W górnej
niszy umieszczono figurkę Matki Boskiej
Neogotische Glockenkapelle. Diese vergleichsweise hohe, dreistöckige Kapelle hat
ein kleines mehrflächiges Dach und ist mit einem Metallkreuz gekrönt. Im obersten
Geschoss sieht man einen leeren, für die Glocke bestimmten Platz – die Glocke
fehlt. In der Hauptnische befindet sich eine Figur der Mutter Gottes
233

Godki (pow. olsztyński)
Gottken (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka z wielospadowym daszkiem. Całość wieńczy krzyż z wizerunkiem
ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa. Od frontu nisza ze współczesną figurą.
Na małym zdjęciu widok po „odnowieniu”
Neogotische Kapelle mit einem mehrflächigen Dach, das mit Blech gedeckt ist und
von einem Kreuz mit dem Abbild des gekreuzigten Jesus Christus gekrönt ist. Auf
der Vorderseite ist eine Nische mit einer zeitgenössischen Figur. Auf dem kleinen
Foto sieht man die Kapelle nach ihrer „Renovierung“
235

Porbady (pow. olsztyński)
Porbady (pow. olsztyński)
Neu Schöneberg (Kr. Allenstein)
Neu Schöneberg (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka z dwuspadowym
daszkiem, pokrytym dachówką z krzyżem.
W oszklonej niszy umieszczono
figurkę Matki Boskiej. W dolnej części
w jednej z płycin widoczny krzyż
Neogotische, eingeschossige Kapelle
mit kleinem Satteldach, das mit Dachziegeln
gedeckt und mit einem Kreuz
geschmückt ist. In der verglasten Nische
befindet sich eine Figur der Mutter Gottes.
Im unteren Bereich der Kapelle, in
einer der Füllungen, ist ein Kreuz sichtbar
Kapliczka dzwonniczkowa z ostrołukową
niszą, zamkniętą przeszklonymi drzwiczkami.
We wnęce figura Matki Boskiej
z Dzieciątkiem. W górnej części widać
prześwit z umieszczonym wewnątrz
dzwonkiem, który dawno już nie dzwonił
na Anioł Pański. Nad prześwitem
niewielka płycina w kształcie krzyża. Kapliczkę
wybudowano w 1933 r., o czym
świadczy inskrypcja na postumencie
Glockenkapelle mit einer spitzbogenförmigen
Nische an der Frontseite, die mit
einem verglasten Türchen geschützt ist.
In der Nische befindet sich eine Figur
der Mutter Gottes mit Kind. Im oberen
Teil erkennt man einen Lichtspalt,
mit einer Glocke, die seit langem nicht
mehr geläutet wurde. Darüber befindet
sich eine kleine kreuzförmige Füllung.
Diese Kapelle wurde im Jahr 1933
erbaut, wovon eine Inschrift auf dem
Sockel zeugt
236 237

Giedajty (pow. olsztyński)
Stękiny (pow. olsztyński)
Gedaiten (Kr. Allenstein)
Stenkienen (Kr. Allenstein)
Trzypiętrowa kapliczka zbudowana
w 1877 r. Świadczy o tym sygnaturka.
Daszek dwuspadowy, kryty dachówką,
w części górnej dzwonniczka, która używana
była jeszcze na początku XX w., kiedy
to pięć minut przed nabożeństwem
majowym wzywała na modlitwę. W środkowej
niszy znajduje się krucyfiks, w dolnej
figurka Matki Boskiej. Całość podparta
narożnymi przyporami
Dreigeschossige, verputzte Kapelle mit
Eckstützpfeilern. Auf dem Windfähnchen
des kleinen und mit Dachziegeln
gedeckten Satteldachs ist das Baujahr
1877 vermerkt. Im oberen Teil der
Kapelle sehen wir einen kleinen Glockenturm.
Anfang des 20. Jh. war die Glocke
noch in Gebrauch, um vor den Maigottesdiensten
zum Gebet zu rufen. In
der mittleren Nische befindet sich ein
Kruzifix, in der unteren eine Figur der
Mutter Gottes
Kapliczka barokowa, stojąca przy wyjeździe
ze wsi; ma dwuspadowy daszek
z dachówki. W górnej jej części, z czterokierunkowym
prześwitem, umocowano
duży krucyfiks. Kapliczka ogrodzona
jest drewnianym płotkiem
Diese barocke Kapelle steht an der Dorfausfahrt.
Das Satteldach ist mit Dachziegeln
bedeckt. Im Lichtspalt des oberen
Teils der Kapelle wurde ein großes
Kruzifix angebracht. Die Kapelle ist von
einem Holzzaun umgeben
238 239

Bałąg (pow. olsztyński) Ballingen (Kr. Allenstein) 244-245
Brąswałd (pow. olsztyński) Braunswalde (Kr. Allenstein) 271-273
Braniewo
Braunsberg
Bukwałd (pow. olsztyński) Groß Buchwalde (Kr. Allenstein) 266-270
Pieniężno
Mehlsack
Dywity (pow. olsztyński) Diwitten (Kr. Allenstein) 275
Orneta
Wormditt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Reszel
Rößel
Garzewko (pow. olsztyński) Neu Garschen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 265
Dobre Miasto
Guttstadt
Jeziorany
Seeburg
Garzewo (pow. olsztyński) Alt Garschen (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 263-264
Gołogóra (pow. olsztyński) Blankenberg (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 256-257
Olsztyn
Allenstein
Barczewo
Wartenburg
Mostkowo (pow. ostródzki) Brückendorf (Kr. Osterode) 249
Nowe Kawkowo (pow. olsztyński) Neu Kockendorf (Kr. Allenstein) 253-255
Pupki (pow. olsztyński) Tolnicken (Kr. Allenstein) 247-248
Redykajny (pow. olsztyński) Redigkainen (Kr. Allenstein) 274
Skolity (pow. olsztyński) Schlitt (Kr. Allenstein, früher Heilsberg) 258-262
Stare Kawkowo (pow. olsztyński) Alt Kockendorf (Kr. Allenstein) 252
Szałstry (pow. olsztyński) Schaustern (Kr. Allenstein) 250-251
Wołowno (pow. olsztyński) Windtken (Kr. Allenstein) 242-243, 24
Warmia, fragment mapy, Rzym 1689
Ermland, Ausschnitt aus einer Karte, Rom 1869
241

Bałąg (pow. olsztyński)
Ballingen (Kr. Allenstein)
Kapliczka dzwonniczkowa z dwuspadowym daszkiem krytym dachówką.
W środkowej płycinie widoczny krzyż. W dolnej niszy figurka Matki Boskiej.
Na dzwonku data 1868 i napis „Ave Maria”
Glockenkapelle mit kleinem und mit Dachziegeln gedecktem Satteldach. In der
mittleren Füllung ist ein Kreuz zu sehen. In der unteren Nische befindet sich eine
Figur der Mutter Gottes. Auf der Glocke mit der Aufschrift „Ave Maria“ ist das
Jahr „1868“ vermerkt
243

Wołowno (pow. olsztyński)
Windtken (Kr. Allenstein)
Neoklasycystyczna, przydrożna kapliczka, z daszkiem wielospadowym, zwieńczonym
krzyżem. Wśród umieszczonych w niszy kwiatów figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
W dolnej części kapliczki widoczny krzyż
Neoklassizistische Kapelle, die am Straßenrand liegt. Das kleine Dach ist mehrflächig
und mit einem Kreuz gekrönt. In der Nische steht eine mit Blumen
geschmückte Figur der Mutter Gottes mit Kind. Im unteren Bereich der Kapellenvorderseite
sieht man ein Kreuz
245

Wołowno (pow. olsztyński)
Windtken (Kr. Allenstein)
Neogotycka, trzykondygnacyjna kapliczka
dzwonniczkowa, z dwuspadowym
daszkiem pokrytym dachówką
i podparta narożnymi przyporami.
W dolnym prześwicie umieszczono
krzyż, w górnym figurkę Matki Boskiej
Eineneogotische und dreigeschossige
Glockenkapelle, die von Eckpfeilern
gestützt wird und mit einem kleinen
Satteldach ausgestattet ist, auf dem sich
Dachziegel befinden. Im unteren Lichtspalt
wurde ein Kreuz platziert, im oberen
steht eine Figur der Mutter Gottes
Pupki (pow. olsztyński)
Tolnicken (Kr. Allenstein)
Kapliczka z dzwonkiem z XIX w. Pierwotnie
z czerwonej cegły. Obecnie otynkowana,
co spowodowało jej nieodwracalne
zniszczenie. Daszek wielospadowy,
zdobiony czteroma sterczynami,
zwieńczony krzyżem. W części dolnej
puste prostokątne płyciny. W pełnołukowych
płycinach umieszczono krucyfiksy.
Całość została podparta narożnymi
przyporami. W części górnej wielokierunkowy
prześwit bez dzwonka. Na
zdjęciu powyżej, mieszkańcy wsi odmawiają
litanię do Matki Bożej
Kapelle aus dem 19. Jh. mit einer Glocke.
Aus roten Ziegeln erbaut, zurzeit
verputzt, was zu ihrer unwiderruflichen
Zerstörung führte. Das kleine mehrflächige
Dach ist mit vier Pinakeln verziert
und mit einem Kreuz gekrönt. Unten
erkennt man leere rechteckige Füllungen.
In den bogenförmigen Füllungen
befinden sich mehrere Kruzifixe. Die
Kapelle wird von Eckpfeilern gestützt
und ist von einem Metallzaun umgeben.
Im oberen Teil ist ein Lichtspalt ohne
Glocke zu sehen. Auf dem Foto oben
beten die Dorfeinwohner eine Litanei
an die Gottesmutter
246 247

Mostkowo (pow. ostródzki)
Brückendorf (Kr. Osterode)
Ta kapliczka, znajdująca się na prywatnej
posesji, w odróżnieniu od tej z poprzedniej
strony, utrzymana jest w idealnym
stanie
Diese Kapelle befindet sich auf einem
privaten Grundstück und ist im Gegensatz
zu der von der vorherigen Seite in
einem hervorragenden Zustand
Pupki (pow. olsztyński)
Tolnicken (Kr. Allenstein)
Niepozorna kapliczka przy drodze
do Jonkowa. W jednej z nisz skrywa
resztki figurki oraz uszkodzony krucyfiks,
co widać na małym zdjęciu
Eine unauffällige Kapelle am Weg nach
Jonkendorf. In einer der Nischen befinden
sich die Reste einer Figur sowie ein
beschädigtes Kruzifix, was auf dem kleinen
Foto zu erkennen ist
248 249

Szałstry (pow. olsztyński)
Schaustern (Kr. Allenstein)
Dzwonniczkowa kapliczka stojaca nad brzegiem jeziora wymaga pilnie remontu,
wyraźnie widać odparzone cegły, spowodowane ich otynkowaniem
Diese, am Rande eines Sees stehende Glockenkapelle, muss dringend renoviert
werden. Man sieht die geriebenen Ziegel, die durch das Verputzen in Mitleidenschaft
gezogen wurden
250

Stare Kawkowo (pow. olsztyński)
Nowe Kawkowo (pow. olsztyński)
Alt Kockendorf (Kr. Allenstein)
Neu Kockendorf (Kr. Allenstein)
Kolejna kapliczka dzwonniczkowa. Widać
że ktoś o nią dba – na szczycie wyraźnie
widoczne odbudowane sterczyny
Eine weitere Glockenkapelle. Man sieht,
dass sie gepflegt wird. Auf der Kapellenspitze
kann man die wiederhergestellten
Pinakel deutlich sehen
Tuż obok, w sąsiedniej wsi, inna sytuacja
– na daszku zdążyła wyrosnąć brzózka,
pospadały z niego cegły, a szyba chroniąca
niszę, w której stoi piękna figura
św. Józefa z Dzieciątkiem jest stłuczona.
A tak niewiele trzeba…
Gleich nebenan, im Nachbardorf, stellt
sich die Situation anders dar. Auf dem
kleinen Dach der Kapelle wächst eine
kleine Birke und einige Dachziegel sind
heruntergefallen. Die schützende Glasscheibe
vor der Kapellennische, in der
sich eine schöne Figur des Hl. Josef mit
Kind befindet, wurde eingeschlagen
252 253

Nowe Kawkowo (pow. olsztyński)
Neu Kockendorf (Kr. Allenstein)
Na koloni wsi, ukryta między czterema starymi lipami, stoi i prosi o pomoc ta samotna
„piękność”
Diese einsame „Schönheit“ steht in einer ziemlich weit vom Dorf entfernten Ansiedlung.
Versteckt zwischen vier alten Linden bittet sie um Hilfe…
254

Gołogóra (pow. olsztyński)
Gołogóra (pow. olsztyński)
Blankenberg (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Blankenberg (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Kapliczka domkowa stojąca we wsi.
Przykryta dwuspadowym daszkiem z dachówki.
W oszklonej niszy umieszczono
krzyż i figurkę Matki Boskiej
Diese Kapelle in Form eines Häusleins
steht im Dorf. Das kleine Satteldach ist
mit Dachziegeln bedeckt. In der verglasten
Nische stehen ein Kreuz und eine
Figur der Mutter Gottes
Kapliczka skrzynkowa, wykonana z blachy
i zawieszona na drzewie. W środku
widać oryginalną polichromowaną rzeźbę
Madonny z dzieciątkiem. Tej kapliczki
nie widzę już od wielu lat – pewnie cieszy
oko jakiegoś „kolekcjonera“
Kastenförmige, auf einem Baum hängende
Kapelle aus Blech. In der Mitte
ist eine polychromierte Originalskulptur
der Madonna mit Kind zu sehen. Seit
mehreren Jahren vermisse ich nun diese
Kapelle schon: sie erfreut heute sicherlich
das Auge irgendeines „Sammlers“
256 257

Skolity (pow. olsztyński)
Schlitt (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
To kolejna wieś bogata w kapliczki, i do tego pięknie położona
Das ist ein weiteres Dorf, in dem sich viele Kapellen befinden. Es ist sehr schön
gelegen
258

Skolity (pow. olsztyński)
Schlitt (Kr. Allenstein, früher Heilsberg)
Ceglana przydrożna kapliczka, wybudowana w pobliżu zabytkowego kościoła parafialnego
p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny – obecnie pomalowana na biało
Diese, am Rand des Weges nach Alt Garschen gelegene Kapelle, wurde in der Nähe
der historischen Pfarrkirche Mariageburt erbaut. Sie ist aus Backsteinziegeln gebaut
und wurde erst später weiß gestrichen
261

Skolity (pow. olsztyński)
Garzewo (pow. olsztyński)
Schlitt (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Alt Garschen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Neoklasycystyczna kapliczka z XIX w.,
z dwuspadowym daszkiem, krytym
dachówką ceramiczną i zwieńczonym
metalowym krzyżem. W górnej kondygnacji
kwadratowa płycina z krzyżem.
W dolnej niszy, zamkniętej łukiem,
figura Matki Boskiej.
Tak pięknie odnowił tę kapliczkę Pan
Zenon Drozd z Lidzbarka Warmińskiego
i chwała mu za to
Ta dzwonniczkowa kapliczka z 1880
roku stoi w środku wsi.
Diese Glockenkapelle aus dem Jahr 1880
steht in der Mitte des Dorfes
Neoklassizistische Kapelle aus dem
19. Jh. mit einem Keramiksatteldach,
das von einem Metallkreuz gekrönt ist.
Im oberen Geschoss befindet sich eine
quadratische Füllung mit Kreuz. Unten
sehen wir eine mit einem Bogen zugedeckte
Nische, in der eine Figur der Mutter
Gottes steht. Viel Lob und Dank an
Herrn Zenon Drozd aus Heilsberg, der
die Kapelle so schön renoviert hat
262 263

Garzewo (pow. olsztyński)
Alt Garschen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Neogotycka kapliczka z wielospadowym
daszkiem i metalowym krzyżem.
Na dole kapliczki umieszczono cztery
płyciny. W niszy figurka Matki Boskiej
z Dzieciątkiem
Neogotische Kapelle mit kleinem mehrflächigen
Dach und einem Metallkreuz.
Auf dem Sockel der Kapelle befinden sich
vier Füllungen. In der Nische steht eine
Figur der Mutter Gottes mit Kind
Garzewko (pow. olsztyński)
Garschen (Kr. Allenstein,
früher Heilsberg)
Przykład pięknie i fachowo wyremontowanej
neogotyckiej kapliczki. W niszy
figura św. Franciszka
Ein Beispiel für eine schön und fachkundig
renovierte, neogotische Kapelle. In
der Nische befindet sich eine Figur des
Hl. Franziskus
264 265

Bukwałd (pow. olsztyński)
Groß Buchwalde (Kr. Allenstein)
Kapliczka domkowa stojąca przy drodze na Różynkę. Przedstawiona w scenerii wiosennej
i zimowej. Przykryta dwuspadowym daszkiem z metalowym krzyżem.
Od frontu widoczne dwie nisze. W dolnej znajduje się figurka Matki Boskiej.
Dopiero obecność człowieka pozwala nam stwierdzić, że ta wydawałoby się filigranowa
kapliczka (zdj. zimowe) ma ponad 3,5 metra wysokości
Diese Häuschenkapelle steht am Weg nach Rosengarth. Sie wurde hier in einer
Frühlings- und in einer Winterstimmung fotografisch festgehalten. Die Kapelle ist
mit einem kleinen Satteldach bedeckt und von einem Metallkreuz gekrönt. An der
Frontseite sind zwei Nischen angebracht; in der unteren befindet sich eine Figur der
Mutter Gottes. Erst durch die Anwesenheit eines Menschen erkennt man, dass die
scheinbar zierliche Kapelle (Winteraufnahme) doch 3,5 m hoch ist
267

Bukwałd (pow. olsztyński)
Groß Buchwalde (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka ufundowana w 1920 r. przez rodzinę Gerigk w intencji ich
chorego syna i stojąca przy wyjeździe ze wsi w kierunku Garzewka i Różynki. Daszek
wielospadowy, zwieńczony sterczyną z krzyżem. W niszy figura św. Józefa
z Dzieciątkiem. W płycinie umieszczono inskrypcje w języku niemieckim. Jest to
rzadka sytuacja, kiedy znany jest fundator kapliczki i intencja w jakiej powstała
Diese neogotische Kapelle wurde 1920 von der Familie Gerigk für den kranken
Sohn gestiftet. Sie steht an der Dorfausfahrt nach Neu Garschen und Rosengarth.
Das mehrflächige kleine Dach ist mit einem Pinakel und mit einem Kreuz gekrönt.
In der Nische steht eine Figur des Hl. Josef mit Kind. In der Füllung sind Inschriften
in deutscher Sprache. Dies ist eine der wenigen Kapellen, bei der man den
Stifter und die Intention der Stiftung kennt
268

Brąswałd (pow. olsztyński)
Braunswalde (Kr. Allenstein)
Klasycystyczna kapliczka z figurą Matki
Boskiej. Na sygnaturce widnieje data
1886 r. Parę kroków obok znajduje się
Muzeum im. M. Zientary-Malewskiej
Klassizistische Kapelle mit einer Figur
der Mutter Gottes. Auf der Wetterfahne
ist das Jahr 1886 vermerkt. Ein paar
Schritte weiter, in unmittelbarer Nachbarschaft,
befindet sich das Zientara-
Malewska-Museum
Bukwałd (pow. olsztyński)
Groß Buchwalde (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka z płaskim dachem,
ze sterczynami i zwieńczona krzyżem. Na
płycinie widnieje napis: „Ave Maria
1894“. Ufundowana przez Państwa Bogdańskich,
jako dar za powołanie zakonne
ich syna. Na kapliczce zachowały się ślady
po kulach z czasu ataku wojsk sowieckich
w 1945 roku
Neogotische Kapelle mit einem flachen
Dach, gekrönt mit Pinakeln und einem
Kreuz. In der Füllung steht die Aufschrift:
„Ave Maria 1894“. Sie wurde
von der Familie Bogdański als Dank für
die Ordensberufung ihres Sohnes gestiftet.
Die Einschussspuren an der Kapelle
entstanden während des sowjetischen
Angriffs im Jahr 1945
270 271

Brąswałd (pow. olsztyński)
Braunswalde (Kr. Allenstein)
Ta murowana kapliczka stoi na niskim cokole z kamienia polnego. Ma ona czterospadowy
daszek, podtrzymywany przez cztery drewniane filary. Kapliczka posiada
trzy nisze: w kształcie półkolistym, stylizowanego krzyża oraz łuku dwuogniskowego,
z umieszczonymi tam dziewiętnastowiecznymi rzeźbami. Wieku kapliczki
dowodzi metalowa chorągiewka z datą 1789 r.; jest ona znacznie starsza od kościoła,
który powstał w latach 1894–96
Diese aus Backsteinen erbaute Kapelle wurde auf einem niedrigen Feldsteinsockel
errichtet. Das kleine Walmdach wird von vier Holzpfeilern gestützt. Die
drei Nischen, in denen sich Skulpturen aus dem 19. Jh. befinden, wurden in unterschiedlichen
Formen gestaltet. Das auf dem Metallfähnchen vermerkte Jahr 1789
zeugt vom Alter der Kapelle, die erheblich älter ist, als die in den Jahren 1884–96
entstandene Kirche
272

Redykajny (pow. olsztyński)
Dywity (pow. olsztyński)
Redigkainen (Kr. Allenstein)
Diwitten (Kr. Allenstein)
Kapliczka neogotycka. W części górnej
wielokierunkowy, pusty prześwit. Daszek
został zwieńczony czteroma sterczynami.
W dolnej części umieszczono pełnołukową
niszę (niewidoczna na fotografii)
z drewnianymi, przeszklonymi drzwiczkami
Kolejny przykład właściwej renowacji
i troski o takie zabytki. Neogotycka kapliczka
z dwuspadowym daszkiem
pokrytym blachą. W niszy umieszczono
figurkę Jezusa Nauczającego. Od frontu
widoczna płycina z inskrypcją „Jezu
ufam Tobie“
Neogotische Kapelle mit einem kleinen
und von vier Pinakeln gekrönten Dach.
Im oberen Teil sehen wir den mehrseitigen
Lichtspalt, der zurzeit leer ist. Im
unteren Teil befindet sich eine bogenförmige
Nische (nicht auf dem Foto) mit
einem verglasten Holztürchen
Ein weiteres Beispiel für die richtige
Renovierung einer Kapelle und für die
Pflege der historischen Schätze. Diese
neogotische Kapelle hat ein kleines,
mit Blech gedecktes Satteldach. In der
Nische wurde eine Figur des Lehrenden
Jesus untergebracht. An der Vorderseite
ist eine Füllung mit der Inschrift „Jezu
ufam Tobie“ („Jesus, ich vertraue Dir“)
erkennbar
274 275

Bartąg (pow. olsztyński) Bertung (Kr. Allenstein) 291
Butryny (pow. olsztyński) Wuttrienen (Kr. Allenstein) 297
Dywity (pow. olsztyński) Diwitten (Kr. Allenstein) 278
Braniewo
Braunsberg
Gietrzwałd (pow. olsztyński) Dietrichswalde (Kr. Allenstein) 282-283
Gronity (pow. olsztyński) Gronitten (Kr. Allenstein) 292
Kieźliny (pow. olsztyński) Köslienen (Kr. Allenstein) 280
Kopanki (pow. olsztyński) Kopanken (Kr. Allenstein) 295
Łańsk/Łański Piec (pow. olsztyński) Lanskerofen (Kr. Allenstein) 294
Łupstych (pow. olsztyński) Abstich (Kr. Allenstein) 284-286
Miodówko (pow. olsztyński) Honigswalde (Kr. Allenstein) 293
Naglady (pow. olsztyński) Nagladden (Kr. Allenstein) 290
Nowy Ramuk (pow. olsztyński) Neu Ramuck (Kr Allenstein) 298
Olsztyn (pow. olsztyński) Allenstein (Kr. Allenstein) 301-305
Przykop (pow. olsztyński) Grabenau (Kr. Allenstein) 296
Słupy (pow. olsztyński) Stolpen (Kr. Allenstein) 279
Stara Kaletka (pow. olsztyński) Teerwalde (Kr. Allenstein) 299
Sząbruk (pow. olsztyński) Schönbrück (Kr. Allenstein) 287-288
Tomaszkowo (pow. olsztyński) Thomsdorf (Kr. Allenstein) 289
Trękus (pow. olsztyński) Groß Trinkhaus (Kr. Allenstein) 300
Wadąg (pow. olsztyński) Wadang (Kr. Allenstein) 306
Woryty (pow. olsztyński) Woritten (Kr. Allenstein) 281
Pieniężno
Mehlsack
Orneta
Wormditt
Dobre Miasto
Guttstadt
LidzbarkWarmiński
Heilsberg
Olsztyn
Allenstein
Jeziorany
Seeburg
Barczewo
Wartenburg
Reszel
Rößel
Warmia, fragment mapy, Norymberga 1701
Ermland, Ausschnit aus einer Karte, Nürnberg 1701
277

Dywity (pow. olsztyński)
Słupy (pow. olsztyński)
Diwitten (Kr. Allenstein)
Stolpen (Kr. Allenstein)
Ceglana kapliczka, z dwuspadowym daszkiem,
zwieńczonym metalowym krzyżem.
Całość umieszczona na cokole z kamienia.
W ścianie frontowej półkolista nisza
z figurą Madonny
Aus Backsteinen erbaute Kapelle mit
kleinem Satteldach, das mit einem
Metallkreuz gekrönt ist. Sie wurde auf
einem Steinsockel errichtet. In der vorderen
Wand befindet sich eine halbkreisförmige
Nische mit einer Madonnenfigur
Neogotycka kapliczka stojąca przy drodze
do Olsztyna, w niszy figurka Jezusa
Neogotische Kapelle am Weg nach
Allenstein. In der Nische steht eine
Jesusfigur
278 279

Kieźliny (pow. olsztyński)
Köslienen (Kr. Allenstein)
Ceglana przydrożna kapliczka, ozdobiona
czterema sterczynami. Daszek zwieńczony
jest metalowym krzyżem i chorągiewką
z datą 1886 r. W części górnej
umieszczono otwarte nisze z metalowym
krzyżem
Diese am Straßenrand stehende Backsteinkapelle
ist mit vier Pinakeln verziert.
Das kleine Dach wird von einem
Metallkreuz geschmückt, auf dessen
Wetterfähnchen das Jahr 1886 vermerkt
ist. Im oberen Teil befinden sich offene
Nischen; im Inneren ein Metallkreuz
Woryty (pow. olsztyński)
Woritten (Kr. Allenstein)
Kapliczka dzwonniczkowa z 1869 r.
W niszach obok Matki Boskiej (w niszy
głównej) znajdują się: płaskorzeźba
przedstawiająca apostołów Piotra i Pawła,
rzeźba św. Józefa z Dzieciątkiem, dwa
haftowane obrazy z 1952 i 1968 r. oraz
niewielka reprodukcja przedstawiająca
scenę objawień (oryginał znajduję się
w Gietrzwałdzie)
Glockenkapelle aus dem Jahr 1869.
Außer der Figur der Mutter Gottes in
der Hauptnische befinden sich auch: ein
Relief, mit den Aposteln Peter und Paul,
eine Skulptur des Hl. Josef mit Kind,
zwei gestrickte Bilder aus den Jahren
1952 und 1968 sowie eine recht kleine
Bildreproduktion, die eine Szene aus
der Offenbarung darstellt (das Original
befindet sich in Dietrichswalde), in den
weiteren Nischen
280 281

Gietrzwałd (pow. olsztyński)
Dietrichswalde (Kr. Allenstein)
Neoklasycystyczna kapliczka z czterospadowym
daszkiem zwieńczonym krzyżem.
Jej fasada została niedawno
odświeżona i pomalowana
Neoklassizistische Kapelle mit einem
kleinen Walmdach, das mit einem
Kreuz gekrönt ist. Die Fassade wurde vor
kurzem erneuert und gestrichen
Gietrzwałd (pow. olsztyński)
Dietrichswalde (Kr. Allenstein)
Kapliczka przydrożna z wielospadowym
blaszanym daszkiem. Bazę wzmocniono
przyporami. Całość umieszczona na
betonowym cokole. W części górnej
widoczna nisza ze „świątkiem”. Kapliczkę
niedawno wyremontowano. Rok budowy
1874 r.
Na małym zdjęciu stan przed remontem.
Am Straßenrand stehende Kapelle, mit
einem kleinen mehrflächigen Dach
aus Blech. Die auf einem Betonsockel
im Jahr 1874 errichtete Kapelle wurde
mit vier Stützpfeilern verstärkt. In der
Nische im oberen Bereich der Kapelle
erkennt man eine Heiligenfigur. Die
Kapelle wurde gerade renoviert. Auf
dem kleinen Foto sieht man ihren
Zustand davor
282 283

Łupstych (pow. olsztyński)
Abstich (Kr. Allenstein)
Ta pięknie położona kapliczka ma bardzo ciekawą konstrukcję. W jedynej wnęce,
wśród kwiatów, figura Maryi. W tle jezioro Ukiel
Diese schön gelegene Kapelle hat eine sehr interessante Konstruktion. In der einzigen
Nische, zwischen den Blumen, steht eine Marienfigur. Im Hintergrund: der
Ukiel-See
285

Łupstych (pow. olsztyński)
Sząbruk (pow. olsztyński)
Abstich (Kr. Allenstein)
Schönbrück (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka z przyporami
i zwieńczona sterczynami. W dolnej
niszy figurka Matki Boskiej, w górnej
krucyfiks. Wieść gminna niesie, jakoby
w tę, stojącą nad jeziorem Ukiel kapliczkę,
uderzył samochód marki Polonez
i obrócił ją w osi. Kierowca przeżył…
Neogotische, am Ukiel-See gelegene,
Kapelle mit Stützpfeilern, verziert mit
Pinakeln auf dem Dach. In der unteren
Nische steht eine Figur der Mutter Gottes,
in der oberen ein Kruzifix.
Den Gerüchten zufolge soll ein Auto
geradewegs in die Kapelle gefahren sein
und sie dabei um ihre Achse gedreht
haben. Der Fahrer überlebte…
Kapliczka przydrożna stojąca obok kościoła,
przykryta dwuspadowym daszkiem
i wzmocniona przyporami. W części
górnej umieszczono ostrołukową
niszę z figurką i obrazem Matki Boskiej
z Dzieciątkiem
Diese Kapelle steht neben der Kirche. Sie
ist mit einem kleinen Satteldach bedeckt
und wird von einigen Stützpfeilern verstärkt.
Im oberen Teil befindet sich eine
spitzbogenförmige Nische, in der eine
Figur und ein Bild der Mutter Gottes
mit Kind untergebracht wurden
286 287

Sząbruk (pow. olsztyński)
Tomaszkowo (pow. olsztyński)
Schönbrück (Kr. Allenstein)
Thomsdorf (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka z drugiej połowy
XIX w. Zbudowana z czerwonej cegły,
z wielospadowym daszkiem, zwieńczonym
metalowym krzyżem. W części górnej
ostrołukowa nisza z figurką Jezusa
Chrystusa
Diese neogotische, am Straßenrand stehende
Kapelle, stammt aus der 2. Hälfte
des 19. Jahrhunderts. Sie wurde aus
roten Backsteinziegeln gebaut und hat
ein kleines mehrflächiges Dach, das mit
einem Metallkreuz gekrönt ist. Im oberen
Kapellenteil befindet sich eine spitzbogenförmige
Nische mit einer Figur
Jesus Christus
Neogotycka kapliczka z XIX w. Daszek
wielospadowy, zwieńczony krzyżem.
W górnej kondygnacji półkolista nisza
z figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
w środkowej nisza z figurką Jezusa
Nauczającego. W dolnej części bazy –
cztery puste płyciny
Neogotische Kapelle aus dem 19. Jh. Das
kleine mehrflächige Dach ist mit Dachziegeln
gedeckt und von einem Kreuz
gekrönt. Im oberen Geschoss befindet
sich eine halbkreisförmige Nische mit der
Figur der Mutter Gottes mit Kind, in der
mittleren Nische die Figur des Lehrenden
Jesus. Im unteren Teil der Kapellenbasis
erkennt man vier leere Füllungen. Die
Kapelle ist von einem Holzzaun umgeben
288 289

Naglady (pow. olsztyński)
Bartąg (pow. olsztyński)
Nagladden (Kr. Allenstein)
Bertung (Kr. Allenstein)
Kapliczka dzwonniczkowa w stylu neogotyckim
z drugiej połowy XIX w.
W części dolnej cztery przypory. W środkowej
części półkolista nisza z figurką-
Madonny. W części górnej dzwonek. Daszek
wielospadowy z metalowym krzyżem.
W kapliczce znajdowała się kiedyś
płaskorzeźba z 1855 r. przedstawiająca
Matkę Boską i św. Józefa. Została ona
przyniesiona przez pielgrzymów z Żuromina
około 1880 r. Od 1974 r. płaskorzeźba
znajduje się w Muzeum Warmii
i Mazur w Olsztynie
Die in der 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts
im neogotischen Stil erbaute Glockenkapelle
hat ein mehrflächiges Dach mit
einem Metallkreuz. Im mittleren Kapellenteil,
in der halbkreisförmigen Nische,
befindet sich eine Madonnenfigur. Im
oberen Teil hängt eine Glocke. In der
Kapelle befand sich einmal ein Relief
aus dem Jahr 1855, das die Mutter Gottes
und den Hl. Josef darstellte. Es wurde
um 1880 von den Pilgern aus Żuromin
hierher gebracht. Seit 1974 befindet es
sich im Ermland und Masuren Museum
in Allenstein
Neogotycka kapliczka z 1897 r. usytuowana
przy kościele parafialnym p.w.
św. Jana Ewangelisty. Bryła przykryta
kopułowym daszkiem, zwieńczonym
ażurowym metalowym krzyżem. W górnej
kondygnacji umieszczono cztery
ostrołukowe płyciny. We frontowej widoczny
napis: „Od powietrza, głodu,
ognia i wojny: wybaw nas Panie”. Całość
zakończona sterczynami. We frontowej
niszy znajduje się figurka Matki Boskiej
z Dzieciątkiem
Diese neogotische Kapelle aus dem Jahr
1897 steht neben der St.-Johann-Evangelist-Pfarrkirche.
Ihr kuppelförmiges kleines
Dach ist mit Pinakeln verziert und
mit einem durchbrochenen Metallkreuz
gekrönt. In der oberen Ebene befinden
sich vier spitzbogenförmige Füllungen.
In der Füllung im vorderen Bereich ist
eine Inschrift zu erkennen: „Od powietrza,
głodu, ognia i wojny – wybaw nas
Panie” („Von Luft, Hunger, Feuer und
Krieg – erlöse uns, o Herr“). In der
Kapellennische steht eine Figur der Mutter
Gottes mit Kind
290 291

Miodówko (pow. olsztyński)
Honigswalde (Kr. Allenstein)
Kapliczka dzwonniczkowa z XIX w.,
z czterospadowym daszkiem, zwieńczonym
sterczynami i metalowym krzyżem.
W górnej kondygnacji umieszczono
dzwonek. Z przodu, w półkolistej niszy,
figurka Matki Boskiej
Gronity (pow. olsztyński)
Gronitten (Kr. Allenstein)
Glockenkapelle aus dem 19. Jh. mit
einem kleinen Walmdach, das mit Pinakeln
und einem Metallkreuz gekrönt ist.
In der oberen Etage wurde eine Glocke
untergebracht. Vorne, in der halbkreisförmigen
Nische, steht eine Figur der
Mutter Gottes
Niezwykle rzadka kapliczka nadrzewna,
stojąca przy leśnej drodze z Dajtek
do Gronit. Wykonana została w wydrążonym
pniu drzewa. W środku umieszczono
krucyfiks. Na małym zdjęciu:
stan obecny, po wątpliwej konserwacji
Diese ganz seltene Baumkapelle befindet
sich am Waldweg von Deuthen nach
Gronitten. Sie wurde in einem ausgehöhlten
Baumstamm untergebracht. Im
Inneren wurde ein Kruzifix aufgestellt.
Auf dem kleinen Foto ist der aktuelle
Zustand nach einem fragwürdigen Wiederherstellungsversuch
zu sehen
292 293

Łańsk/Łański Piec (pow. olsztyński)
Kopanki (pow. olsztyński)
Lanskerofen (Kr. Allenstein)
Kopanken (Kr. Allenstein)
Kapliczka z lat 70-tych XX w. Powstała
na miejscu „starej” kapliczki, rozebranej
na rozkaz komendanta miejscowego
ośrodka rządowego. Na skutek interwencji
ludności i Kurii Biskupiej w Olsztynie,
władze w Warszawie kazały kapliczkę
odbudować. Skłoniły ją do tego
kazania, w których księża krytykowali
niszczenie miejsc kultu religijnego, jako
przykład podając tę kapliczkę. Komendant
rozkazał żołnierzom odbudować kapliczkę.
Poprosił też o pomoc murarza ze
wsi Pluski. Powstała kapliczka z białej,
silikatowej cegły, ponieważ czerwona już
zniknęła
Ta mała, zagubiona w lesie, wioska też
ma swoją kapliczkę. W niszy figurka
Maryi. Łacińska sentencja w płycinie
„Ora Pro Nobis“, oznacza „Módl się za
nami“
Dieses kleine, im Wald versteckte Dorf,
hat auch eine eigene Kapelle. In ihrer
Nische steht eine Marienfigur. In der
Füllung ist eine lateinische Sentenz zu
lesen: „Ora Pro Nobis“, das bedeutet:
„Bitte für uns“
Kapelle aus den 1970er Jahren. Sie entstand
dort, wo die „alte“ Kapelle stand,
welche auf Befehl des örtlichen Militärkommandanten
abgerissen wurde.
Durch ein Gesuch der einheimischen
Bevölkerung beim Bischofsamt in Allenstein
ließ die Regierung in Warschau die
Kapelle wieder aufbauen. Die Regierung
kam zu dieser Entscheidung, nachdem
die Priester das Problem der Vernichtung
religiöser Kultstätten am Beispiel dieser
Kapelle angesprochen und kritisiert hatten.
Letztlich musste der o. g. Offizier
seinen Soldaten den Wiederaufbau der
Kapelle befehlen. Beim Wiederaufbau
half ein Maurer aus dem Dorf Plautzig.
Da die originalen, roten Backsteinziegel
der alten Kapelle inzwischen verschwunden
waren, wurde die neue Kapelle aus
weißen Silikatziegeln erbaut
294 295

Przykop (pow. olsztyński)
Butryny (pow. olsztyński)
Grabenau (Kr. Allenstein)
Wuttrienen (Kr. Allenstein)
Kapliczka dzwonniczkowa ufundowana
przez Ewę Marcinick w 1817 r. (inskrypcja
na dzwonku). Dwa, obok niej niegdyś
stojące drzewa, zostały już wycięte.
W niszy figura Matki Boskiej
Klasycystyczna kapliczka w centrum wsi.
Wewnątrz niszy figurka Matki Boskiej.
Kapliczka ufundowana została prawdopodobnie
w 1863 lub 1868 roku, co sugeruje
mało czytelna data na sygnaturce
Diese Glockenkapelle wurde, laut Aufschrift
auf der Glocke, von Ewa Marcinick
im Jahr 1817 gestiftet. Die zwei
Bäume, die früher neben der Kapelle
standen, gibt es leider nicht mehr. In
der Nische befindet sich eine Figur der
Mutter Gottes
Klassizistische, in der Ortsmitte stehende
Kapelle. Sie wurde wahrscheinlich
im Jahr 1863 oder 1868 gestiftet:
das auf der Windfahne angebrachte
Datum ist kaum noch lesbar. Im Inneren
der Nische befindet sich eine Figur
der Mutter Gottes
296 297

Nowy Ramuk (pow. olsztyński)
Stara Kaletka (pow. olsztyński)
Neu Ramuck (Kr Allenstein)
Teerwalde (Kr. Allenstein)
Ta pokaźnych rozmiarów kapliczka w
stylu neogotyckim, stoi samotnie, schowana
w lesie przy drodze na Olsztyn.
Fundatorem tej kapliczki, nazywanej
„czerwonym krzyżem”, był Jan Kalisz z
nieistniejącej już miejscowości Dziuchy.
Data fundacji: 12.07.1874 r. Nisza pierwotnie
mieściła figurę św. Jana Chrzciciela,
zapewne patrona fundatora
Eine stattliche, im neugotischen Stil
erbaute Kapelle. Sie steht alleine, versteckt
im Wald, an der Chaussee nach
Allenstein. Der Stifter dieser Kapelle,
die auch Rotes Kreuz genannt wird, war
Jan Kalisz aus der nicht mehr existierenden
Ortschaft Grabenau Wald. Stiftungsdatum:
12.07.1874. Die Niesche
beinhaltete ursprünglich eine Figur des
hl. Johannes des Täufers, der sicherlich
Namenspatron des Stifters war
Pięknie odnowiona, neogotycka kapliczka
dzwonniczkowa, z wielospadowym
daszkiem, zwieńczonym metalowym
krzyżem. W górnej kondygnacji umieszczono
dzwonek, który niegdyś wzywał
wiernych na Anioł Pański, oraz na nabożeństwa
majowe. Z przodu, w ostrołukowej
niszy, widać figurkę Madonny
Diese schön renovierte, neogotische
Glockenkapelle ist mit einem kleinen
mehrflächigen Dach ausgestattet und
mit einem Metallkreuz gekrönt. Im
oberen Geschoss befindet sich eine Glocke.
Ehemals läutete sie, um die Gläubigen
zum Angelus-Gebet und zum Mai
gottesdienst zu rufen. An der Vorderseite
der Kapelle, in der spitzbogenförmigen
Nische, steht eine Madonnenfigur
298 299

Trękus (pow. olsztyński)
Olsztyn (pow. olsztyński)
Groß Trinkhaus (Kr. Allenstein)
Allenstein (Kr. Allenstein)
Wyjątkowa, barokowa kapliczka, zbudowana
na planie okręgu. Data fundacji: 1792 r.
W niszy figura Matki Boskiej. Kiedy na nią
patrzę, przypomina mi ona swym wyglądem
sromotnika bezwstydnego
Eine einzigartige barocke Kapelle, die auf
einem kreisförmigen Grundriss erbaut
wurde. Sie wurde im Jahr 1792 gestiftet.
In der Nische befindet sich eine Figur der
Mutter Gottes. Immer wenn ich sie mir
anschaue, erinnert sie mich wegen der
Form an eine Stinkmorchel
Ta neogotycka kapliczka z figurkami
Matki Boskiej stoi nad nad brzegiem
jeziora Skanda. Napis w płycinie „Jakub
Black Schoowalde“ – wskazuje prawdopodobnie
na nazwisko i miejsce zamieszkania
fundatora
Diese neogotische Kapelle, die mehrere
Figuren der Mutter Gottes beherbergt,
steht am Ufer des Skanda-Sees.
Bei den angegebenen Daten in der Füllung
handelt es sich wahrscheinlich um
den Namen und den Wohnort des Stifters:
„Jakub Black, Schoowalde“
300 301

Olsztyn (pow. olsztyński)
Olsztyn (pow. olsztyński)
Allenstein (Kr. Allenstein)
Allenstein (Kr. Allenstein)
Ta skromna, klasycystyczna kapliczka, stoi
przy ul. Armii Krajowej. W jej jedynej
niszy znajduje się krucyfiks. Jest to jedna
z trzech zelektryfikowanych kapliczek na
jakie trafiłem w trakcie moich wędrówek;
po zmroku w jej wnętrzu zapala się światło
Diese schlichte, klassizistische Kapelle
steht an der Armia-Krajowa-Straße. In
der einzigen Nische befindet sich ein
Kruzifix. Dies ist eine von zwei elektrifizierten
Kapellen, auf die ich während
meiner Wanderungen gestoßen bin. Mit
der Abenddämmerung geht im Inneren
der Kapelle das Licht an
Kapliczka słupowa z figurą Chrystusa
dźwigającego krzyż. Znajdziemy ją przy
zbiegu ulic Alojzego Śliwy i Kazimierza
Jagiellończyka
Säulenkapelle mit der Figur des das
Kreuz tragenden Christus. Sie befindet
sich an der Kreuzung Alojzy-Śliwa-
Straße und Kazimierz-Jagiellończyk-
Straße
302 303

Olsztyn (pow. olsztyński)
Olsztyn (pow. olsztyński)
Allenstein (Kr. Allenstein)
Allenstein (Kr. Allenstein)
Neogotycka kapliczka stojąca przy głównej
drodze w Gutkowie. Dwuspadowy
daszek, zwieńczony jest metalowym
krzyżem. Od frontu widać dwie narożne
przypory wykończone sterczynami. W
górnej, pełnołukowej niszy, umieszczono
krucyfiks, a w dolnej, ostrołukowej –
współczesną figurę Matki Boskiej
Diese neogotische Kapelle, die am
Hauptweg steht, hat ein kleines Satteldach,
das mit einem Metallkreuz gekrönt
ist. An der Vorderseite sieht man an den
Ecken zwei Halbsäulen, die mit Pinakeln
abgeschlossen sind. In der Vollbogennische
oben wurde ein Kruzifix untergebracht,
und in der unteren, spitzbogenförmigen
Nische befindet sich eine
zeitgenössische Figur der Mutter Gottes
Ta neogotycka kapliczka stoi przy
ul. Wilczyńskiego. W tle widać bloki
mieszkalne, które wręcz ją „otoczyły”.
Kapliczka pokryta jest wielospadowym
daszkiem. W jej środku ostrołukowa nisza
ze współczesną figurką Madonny
Diese neogotische Kapelle steht an der
Wilczyński-Straße. Um sie herum befinden
sich Wohnblöcke, die sie förmlich
umzingeln. Die Kapelle ist mit einem
kleinen mehrflächigen Dach bedeckt. In
der spitzbogenförmigen Nische befindet
sich eine zeitgenössische Madonnenfigur
304 305

Olsztyn (pow. olsztyński)
Allenstein (Kr. Allenstein)
Kiedyś jadąc drogą na Wadąg zobaczyłem taką scenę. Bardzo lubię to zdjęcie
Als ich einmal auf dem Weg nach Wadang war, bin ich auf dieses Motiv gestoßen –
ich mag dieses Foto sehr
306

Na pożegnanie, raz jeszcze moja ulubiona kapliczka z Różynki
Zum Abschied noch einmal meine Lieblingskapelle aus Rosengarth
Serdecznie dziękuję za wspólną podróż po Warmii
Herzlichen Dank für die gemeinsame Reise durch das Ermland
Mirosław „Micia“ Bojenko
309

MIEJSCOWOŚĆ
STRONA
Bałąg 244-245
Barcikowo 64-65
Barczewo 104-108
Bartąg 291
Bażyny 173
Biedkowo Osada 194
Bieniewo 166-167
Bisztynek 46-47
Bornity 172
Borowiec 188
Braniewo 195-196
Brąswałd 271-273
Bredynki 129
Bukwałd 266-270
Butryny 297
Cerkiewnik 72-75
Czerwonka 120
Dąbrówka 142
Derc 94
Długobór 190-191
Dobrąg 113-115
Dobre Miasto 23-27, 62-63
Dywity 275-278
Ełdyty Wielkie 154-155
Frankowo 37-43
Frączki 85-87
Gady 104-105
Garzewko 208-209, 265
Garzewo 263-264
Gietrzwałd 282-283
Giławy 112
Giedajty 238
Głotowo 18-19
Godki 228-235
Gołogóra 256-257
Gronity 292
Gronowo 162-163
Henrykowo 178-179
Kajny 220-221
Kaszuny 180
Kieźliny 280
Kiwity 122-123
Klony 148
Kłódka 71
Knopin 22, 70
Kochanówka 202-203
Konradowo 143-147
Kopanki 295
Kraszewo 200-201
Kronowo 116-118
Krosno 189
Kwiecewo 134
Lamkowo 95
Lechowo 181
Leginy 131
Lekity 92-93
Lubomino 164
Łaniewo 197-198
Łańsk/Łański Piec 294
Łęgno 157-159
Łomy 210-214
Łupstych 284-286
Mawry 161
Mątki 222-223
Międzylesie 28-29
Miodówko 293
Modliny 48
Mostkowo 249
Naglady 290
Nojdymowo Cegielnia 119
Nowe Kawkowo 253-255
Nowe Włóki 81-83
Nowy Ramuk 298
Olsztyn 301-307
Opin 165
Orneta 170-171
Orzechowo 30-31
Osetnik 174-177
Pakosze 192
Paluzy 49-50
Pieniężno 187
Piotraszewo 160
Piotrowo 156
Płoskinia 193
Próle 98-99
Przykop 296
Pupki 247-248
Radostowo 32-33
Radziejewo 184-186
Rasząg 127
Redykajny 274
Rejczuchy 109-111
Różynka 206-207
Runowo 182-183
Rzeck 124-126
Sętal 78-80
Skolity 258-262
Słupy 279
Smolajny 199
Spręcowo 76-77
Stanclewo 128
Stara Kaletka 299
Stare Kawkowo 252
Stare Włóki 100-101
Stary Dwór 66-69
Stoczek 56-57
Stoczek Klasztorny 58-59
Stękiny 239
Studzianka 88-89
Swobodna 20-21
Szałstry 250-251
Sząbruk 287-288
Świątki 135, 140-141
Tłokowo 35-36
Tolniki Wielkie 45
Tomaszkowo 289
Trękus 300
Tuławki 90-91
Wapnik 152-153
Warmiany 54-55
Węgajty 224-227
Wilczkowo 150-151
Wilimy 121
Wołowno 242-243, 246
Worławki 149
Woryty 281
Wozławki 51-53
Wójtowo 130
Wysokie 143
ORTSCHAFT
SEITE
Abstich 284-286
Allenstein 301-307
Alt Garschen 263-264
Althof 66-69
Alt Kockendorf 252
Alt Vierzighuben 100-101
Ankendorf 136-139
Arnsdorf 164
Ballingen 244-245
Battatron 64-65
Basien 173
Benern 166-167
Bertung 291
Betkendorf 194
Bischofstein 46-47
Blankenberg 256-257
Bornitt 172
Borwalde 188
Braunsberg 195-196
Braunswalde 271-273
Bredinken 129
Brückendorf 249
Debrong 113-115
Derz 94
Dietrichswalde 282-283
Diwitten 275-278
Elditten 154-155
Eschenau 84
Fleming 85-87
Freudenberg 32-33
Frankenau 37-43
Gedaiten 238
Gillau 112
Glottau 18-19
Gottken 228-235
Grabenau 296
Gronau 162-163
Gronitten 292
Groß Buchwalde 266-270
Groß Lemkendorf 95
Groß Trinkhaus 300
Guttstadt 23-27, 62-63
Hohenfeld 143
Honigswalde 293
Jadden 104-105
Jonkendorf 215-219
Kainen 220-221
Kalkstein 152-153
Karolinenhof 109-111
Kaschaunen 180
Kiwitten 122-123
Klein Damerau 142
Kleinenfeld 148
Kleisack 102-103
Kloster Springborn 58-59
Klutkenmühle b. Münsterberg 71
Knopen 22, 70
Kopanken 295
Köslienen 280
Kronau 116-118
Krossen 189
Langwalde 190-191
Lanskerofen 294
Launau 197-198
Legienen 131
Lekitten 92-93
Lichtenau 181
Lingenau 157-159
Lokau 35-36
Mawern 161
Mehlsack 187
Modlainen 48
Mondtken 222-223
Münsterberg 72-75
Nagladden 290
Neudimis/Ziegelei 119
Neu Garschen 208-209, 265
Neu Kockendorf 253-255
Neu Ramuck 298
Neu Schöneberg 236-237
Neu Vierzighuben 81-83
Noßberg 30-31
Open 165
Prohlen 98-99
Queetz 134
Raschung 127
Raunau 182-183
Redigkainen 274
Reichenberg 200-201
Ridbach 124-126
Rosengarth 206-207
Rothfließ 120
Schaustern 250-251
Schlitt 258-262
Schmolainen 199
Schönbrück 287-288
Schönwalde 54-55
Schönwiese 28-29
Schwuben 20-21
Seeburg 34
Siegfriedswalde 44
Sonnwade 184-186
Spiegelberg 76-77
Springborn 56-57
Steinberg 210-214
Stolpen 279
Stolzhagen 202-203
Stenkienen 239
Sternsee 128
Süßenthal 78-80
Teerwalde 299
Thomsdorf 289
Tollack 90-91
Tollnigk 45
Tolnicken 247-248
Voigtsdorf 130
Wonneberg 88-89
Waltersmühl 143-147
Warlack 149
Wartenburg 104-108
Wengeithen 224-227
Willims 121
Windtken 242-243, 246
Wolfsdorf 150-151
Woritten 281
Wormditt 170-171
Wusen 174-177
Wuslack 51-53
Packhausen 192
Jankowo 136-139
Petersdorf 156
Jesionowo 84
Zarębiec 102-103
Peterswalde 160
Jeziorany 34
Heiligenthal 135, 140-141 Plasswich 193
Jonkowo 215-219 Porbady 236-237 Żegoty 44
Heinrikau 178-179 Plausen 49-50 Wuttrienen 297
310 311

Podziękowania Autorów
Niniejszym składamy podziękowania Centrum Kultury Prus Wschodnich w Ellingen (Bawaria) za pomoc w przygotowaniu albumu. Na słowa wdzięczności zasłużyli
panowie: Dyrektor Wolfgang Freyberg, za życzliwe wsparcie projektu, Bernhard Denga, za jego zaangażowanie i daleko idącą pomoc przy opracowaniu albumu oraz
dr Wiesław Gogan, który przygotował dwujęzyczne zestawienie miejscowości i przetłumaczył teksty.
Mirosław „Micia“ Bojenko i Adam Brosch
Danksagung der Autoren
Hiermit möchten wir uns beim Direktor des Kulturzentrums Ostpreußen in Ellingen/Bayern, Herrn Wolfgang Freyberg und seinen Mitarbeiter, die an der Entstehung des
Albums beteiligt waren, bedanken. Unser besonderer Dank gilt den Herren: Bernhard Denga, für seine Engagement und weitgehende Hilfe, und Dr. Wiesław Gogan für die
zweisprachige Zusammenstellung aller Ortschaften und für die Übersetzung von Fachbegriffen und Texten.
Mirosław „Micia“ Bojenko und Adam Brosch
Zdjęcia / Fotos : Mirosław „Micia” Bojenko
Krzysztof Kościkiewicz (na stronie / auf Seite 234)
Teksty / Texte : Adam Brosch
Mirosław „Micia” Bojenko
Tłumaczenie / Übersetzung : Wiesław Gogan, Bernhard Pfleger
Korekta / Korrektur : Anastazja Grabowska-Bojenko
Druk / Druck :
Drukarnia TINTA Z. Szymański
13-200 Działdowo, ul. Żwirki i Wigury 22
e-mail: biuro@drukarnia.pl
tel.: +48 23 697 52 62 /64
ISBN 978-83-933413-0-6
Copyright © Mirosław Micia Bojenko 2011
11-040 Dobre Miasto, Głotowo 72
e-mail: ramon@interia.pl
tel.: +48 603 08 47 77
Wszelkie prawa zastrzeżone
Alle Rechte vorbehalten