POKOLENIE STALOWOWOLSKIE [pdf] - Radio Katowice SA

W tym utworze można widzieć Andrzeja Krzanowskiego dojście do twórczego apogeum, wynikające
z fascynacji i brania za wzory tych kompozytorów, których uważał za swych duchowych mistrzów lub szczególne
punkty odniesienia. A więc Henryk Mikołaj Górecki z jego archetypiczną mocą prostoty, wyrażania
egzystencjalnej siły i energii; Karol Szymanowski, jako kraina ekstatycznych uniesień i fraz swym pięknem
zniewalających; Witold Lutosławski, jako wzór kompozytorskiego poddania się dyscyplinie, odpowiedzialności
za każdą nutę kompozycji i uczciwość w stawianiu jej na kartach partytury; z przeszłości – Beethoven
z jego wzorcem budowania formalnych konstrukcji współgrającej z emocją muzyki. I jeszcze zapewne
Aleksander Skriabin z ideą muzyki wszechogarniającej, i może też – z pewnego oddalenia – Ryszard Wagner
z ideą połączenia muzyki z wszelkimi innymi dziedzinami sztuki i kultury, i może też Olivier Messiaen z jego
metafizyką i panteizmem, dopuszczającym do świata kultury świat natury. Jakżeż to różnorakie są te punkty
odniesienia! I jak bardzo przez artystyczną wrażliwość Andrzeja Krzanowskiego przetrawione, jakoś scalane
i w jego utworach „oddawane” w całkowicie osobistych, oryginalnych i najdalszych od jakichkolwiek śladów
eklektyzmu postaciach i kształtach! Tak ów III Kwartet, jak też z tego samego roku pochodzący Relief IX
kierują swą ekspresję w rejony nad-realne, odrywające się od dotychczasowych kompozytorskich strategii.
Jakby Krzanowski pragnął być Mahlerem osiemdziesiątej dekady XX wieku z zastosowaniem zupełnie
innych środków wyrazu, dążących do tego samego celu – do jakiegoś Uniwersum.
*
„Łabędzim śpiewem” twórczości Andrzeja Krzanowskiego okazał się Relief IX – Szkocki na kwartet
smyczkowy i warstwę komputerową. Ukończony został we wrześniu 1988 roku w Glasgow – powstał
na zamówienie zaprogramowanego przez Adriana Thomasa, wiernego przyjaciela polskiej muzyki i ówcześnie
działającego w radiu BBC festiwalu „Polish Realities”, zadedykowany został Józefowi Patkowskiemu
i festiwalowi „Warszawska Jesień”. Warstwa partii komputerowej została zrealizowana przy współpracy
Davida MacKenzie w Studiu Muzyki Elektronicznej Uniwersytetu w Glasgow. Prawykonanie utworu odbyło
się 19 listopada 1988 – grali muzycy zespołu Paragon pod kierunkiem Davida Daviedsa z reżyserią dźwięku
grupy BEAST. 16 września 1989 roku utwór został wykonany po raz pierwszy w Polsce przez Kwartet Śląski
podczas festiwalu „Warszawska Jesień”. Przesubtelnione piękno tej niezwykle delikatnej muzyki można
określić mianem „nieziemskie”, można też – „jasny smutek”. Niemal w całości kompozycja utrzymana
jest w dynamice cichej, w tempie powolnym, tworząc klimat zjawiskowo-oniryczny. Wielokrotnie w swej
twórczości Krzanowski sięgał po taśmy, zazwyczaj zawierające nagrane motywy, cytaty – tu mamy
warstwę elektroniczną, komputerową, dobarwiającą, poszerzającą brzmieniowość instrumentów smyczkowych
kwartetu. Urzeka melodyczność tego utworu – w kantylenach wiolonczeli i altówki, zachwyca
glissandowość, przechodząca w niezwykłość układów akordowych, niekiedy jakby przywołujących
akordowe brzmienia akordeonu. I efekt zadziwiający – szum syntetycznego wiatru. Mamy więc w tym
Reliefie świat nadzwyczaj intymny, lirykę brzmieniowej poezji zanurzonej jakby w pejzażu jakiejś przyrody
– przyrody natury, bo wiatr, i przyrody duchowej, bo nostalgia. Jakby w tym – jak się okazało – ostatnim
swym utworze Andrzej Krzanowski tęsknił do świata, który przeczuwał, lub przeczuć pragnął…
22–23