POKOLENIE STALOWOWOLSKIE [pdf] - Radio Katowice SA

Kubica, następnie dołączają się altówka i wiolonczela – po opuszczeniu zespołu (i kraju) przez Witolda
Serafina i Józefa Gomolkę w 1985 roku w skład Kwartetu Śląskiego weszli Łukasz Syrnicki i Piotr Janosik.
Kalejdoskopowa fakturalnie repetytywna konstrukcja ma swe punkty – lata – wyodrębnione szczegółowym,
nie pozostawionym do decyzji wykonawców, jak gdzie indziej, zapisem, i innymi kształtami, choćby
glissandami. To lata 1980, 1987, 1993 i 1995, gdy Aleksander Lasoń pisze swe pierwsze trzy Kwartety
i Relief dla Andrzeja.
*
IV Kwartet „Tarnogórski” w dwóch częściach (Misterioso – Deciso e energio) powstał w roku 2000
na zamówienie Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej. Zadedykowany jest „Miłośnikom Ziemi
Tarnogórskiej”. Prawykonanie utworu nastąpiło w Pałacu w Rybnej w Tarnowskich Górach 3 grudnia
2000 roku podczas VIII Festiwalu Muzyki Kameralnej „Kwartet Śląski i jego goście”. W składzie Kwartetu
Śląskiego, po odejściu zeń Marka Mosia, partię I skrzypiec grała Anna Rechlewicz – niebawem za tym
pulpitem pojawił się Szymon Krzeszowiec i tak już jak dotąd pozostało… Po prawykonaniu było standing
ovation…
Całość utworu składa się z dwóch części proporcjonalnie równoważnych co do czasu trwania. Ludwik
Erhardt tak opisywał ten utwór: „Część pierwsza, utrzymana w tempie wolnym, opatrzona jest wskazówką
misterioso i rozwija się z tematu przedstawionego na początku przez cały zespół. Innym jej charakterystycznym
elementem są glissanda oraz drobne, nieregularne ornamenty, zakłócające jednoznaczność
linii melodycznej. Stopniowo nasilająca się ekspresja przenosi grę w coraz wyższe rejestry, prowadząc
do ekstatycznego odcinka końcowego, po którym powraca temat początkowy. Część druga zbudowana jest
odwrotnie: jej ramę stanowią odcinki oparte na motorycznym ruchu akordów, granych przez zespół deciso
e energico, środek wypełnia zaś rozległa płaszczyzna muzyki spokojnej, eufonicznej, rozmigotanej melizmatami
i namiętnymi ornamentami, które w innych okolicznościach dźwiękowych mogłyby przypominać
manierę wykonawczą skrzypków cygańskich. Szczególnie ujmująca jest tu bogata inwencja melodyczna
oraz umiejętność budowania szlachetnego dialogu między poszczególnymi instrumentami kwartetu”.
Co w tym utworze jest znamienne, a nawet zaskakujące? Bardzo silny emocjonalizm, no tak, ale ten
pojawił się już w poprzednich kwartetach. Nuta góralsko-podhalańsko-beskidzka – i ona się już pojawiła
w III Kwartecie (może dlatego, że Aleksander z rodziną nabył dom w Glince w Beskidzie Śląskim…).
Mamy tu przecież tony nowe (choć miejmy w pamięci II Sonatę „Hebrajską” na skrzypce solo ukończoną
w 1984 roku) – motywy odwołujące się do kultury cygańskiej, jakby tęskniącej za czymś, co oddalone i bezkresne,
skrzyżowane z najogólniej pojętą „góralskością” – jej temperamentem i „krzesaną” żywiołowością,
ponadto motywy jakby przepisane lub jakby udające przepisanie z muzyki i manier wykonawczych żydowskich
i arabskich. Glissanda i ornamenty, wijące się melodie i ich zdobienia. W końcu lat 30-ych, gdyby
taka muzyka wtedy mogła powstać, określona by została w niemieckiej III Rzeszy mianem „niearyjskiej”.
Jej „nuta żydowska” zapewne wzbudziłaby konsternację Karola Szymanowskiego, lecz jej „nuta arabska”
zapewne twórcę Pieśni Hafiza by zainteresowała, a nawet zaintrygowała…
*
V Kwartet z podtytułem siedem i pół kwartetu pisany był przez Aleksandra Lasonia w latach 2003–2004.
Skomponowany został na zamówienie miasta Bytomia, gdzie kompozytor mieszka, w związku z rocznicą
750 lat lokacji miasta, a kolejne jego części dedykowane są „artystycznym przyjaciołom kompozytora,
związanym z miastem Bytomiem”. Odnoszą się więc te dedykacje kolejno do Kwartetu Śląskiego, kwartetu
Akademos, żony Anny, Jacka Łumińskiego i jego Teatru Tańca, Marka Mosia, Aniołów i księdza Huberta
Kowola oraz Piotra Janosika. Prawykonanie utworu odbyło się 3 lipca 2004 w interpretacji Kwartetu
„Akademos” podczas Festiwalu Sztuki Tanecznej w Bytomiu w wersji choreograficzno-scenicznej, opracowanej
przez Jacka Łumińskiego z udziałem tancerzy Śląskiego Teatru Tańca.
50-minutowy utwór – zgodnie z podtytułem – składa się z „siedmiu i pół” części. Są to kolejno: Tranquillo
con calore. Subito con somma bravura – Vigoroso. Contemplativo. Subito tempo primo (vigoroso) –
Sereno – Tranquillo. Deciso con vivezza – Sereno. Calmo – Coralmente, sostenuto – Frescamente oraz owe
„pół”, na bis – Subito con somma bravura.
32–33
Jeśli jest to siedem i pół kwartetu, to w oczywisty sposób rzecz odnosi się do siedmiu i pół wieków miasta
Bytomia, powstaje więc tu suita samodzielnych i odrębnych miniatur z „naddatkiem” – w owej dołączonej
„połówce kwartetu” na bis pojawia się powtórzenie drugiej połowy części czwartej całości. Trzeba by użyć
szczególnej analitycznej i historycznej egzegezy, dokonanej w historycznych archiwach miasta Bytomia
dokonanych z partyturą Aleksandra Lasonia przed oczyma, by udowodnić, że istotnie kolejne części
Kwartetu (i na koniec jego połówka) w jakikolwiek sposób odnoszą się do kolejnych wieków (i ostatniego
półwiecza) historii miasta. Ów trud egzegezy bez wątpienia byłby trudem daremnym. Jest to więc suita
lasoniowych impresji dotyczących jego muzyki kwartetowej, czynionych trochę w przeszłość, trochę
w ewentualną przyszłość, jakby siedem i pół „muzyk kameralnych” na kwartet smyczkowy dotyczących