Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
42<br />
42 gzikp NkJhwz, , f;vBh, cotoh <strong>2015</strong><br />
J/ wB w/fonk s{ fEo[ oj[<br />
wB dh n;fEosk e/tb wBZ[y dhnK<br />
ftneshrs ;wZf;nktK jh BjhA ;r'A<br />
nB/eK ;wkfie ;wZf;nktK dh th w{b<br />
iVP j?. wBZ[y ;wki dh fJZe wjsZtg{oB<br />
fJekJh j? fi;d/ uzub wB dh GNekJh<br />
s/ ftekoK ftu c;h wBZ[yh y[drozh ;jh<br />
;'u Bz{ ftufbs eoe/ wBZ[ysk Bz{<br />
N[efVnK ftu tzvdh ns/ fJB;kBh<br />
;wki Bz{ gqdofSs eodh j'Jh ;[yK dhnK<br />
;zGktBK w/Ndh ns/ d[ZyK s/ eb/SK d/<br />
jtkb/ eodh j?. i/ fJj efj fbnk ikt/<br />
fe ;wki dhnK ni'ehnK rzGho<br />
;wZf;nktK dh iVP jh<br />
n;fEo$nfrnkBh wB j? sK fJ; ftu<br />
e'Jh nfseEBh BjhA j't/rh. ;kvh cZ[NgkT{<br />
fposh, XV/pzde ;'u, tzv-ftseo/<br />
, XZe/Skjh, ipo, z[bw, Bk pokpoh,<br />
M{m, Jhoyk, ;kVk, feos d/ f;XKs s'A<br />
p/w[ysk nkfd nfsnzs ifNb j' u[ZehnK<br />
;wZf;nktK n;fEo wB dh jh sK T[gi<br />
jB. fJBPK s'A fJbktk BfSnK dk ;/tB,<br />
dki dh ;wZf;nk, Go{D jZfsnk, Bkoh<br />
jZfsnk, rohph, GZ[ywoh, p/<br />
o[zrkoh nkfd ;wZf;nktK th f;ZX/ iK<br />
nf;ZX/ s"o s/ nfij/ jh 'sw; rq;s'<br />
nfrnkBh wB Bkb i[VhnK ;wZf;nktK<br />
jB. frnkB dh xkN ftZu'A wB dh<br />
GNeDk iBw b?Adh j? i' jT[w? dk w{b<br />
j?. jT[w? eJh wkBf;e ns/ ;ohoe o'rK<br />
dk w{b ekoB j?. J/;/ eoe/ jh r[opkDh<br />
ftu jT{w? Bz{ 'dhox[ o'r' fejk frnk<br />
j?. 'jT[w? rq;s' n;fEo wB Bz{ f;Zyh d/<br />
fszB n;{bK Bkw igD, feos ns/ tzv<br />
SeD dh ;'Mh Bk j'D ekoB ;wkfie<br />
YKu/ o{gh wzih dhnK u{bK fYZbhnK j'<br />
iKdhnK jB ns/ ;kok skDk-pkDk jh<br />
T[bM iKdk j?. r[opkDh ftu sd jh<br />
sK wB B{z w{V, nzXk, e;[sk, fp;hno,<br />
b'Gh, w?bk, eZ[sk nkfd fbfynk frnk<br />
j?. frnkB dh gqkgsh Bkb wB dk 'fBi<br />
xo' ftu tk;k j' ;edk j? ns/ ;oZps<br />
dk Gbk s/ b'e efbnkD uzub wB dh<br />
GNeDk ysw j'D T[gozs fNekn ftu<br />
nkT[D Bkb jh j' ;edk j?.<br />
fJ; ;{yw ftS/ 's/ ftuko eoB s'A<br />
gfjbK 'wB' dh XkoBk pko/ ;gSN j'Dk<br />
bkzwh j? ns/ wB d/ gZyK pko/ ftuko<br />
eoBh zo{oh wfj;{; jz[dh j?. wB'-<br />
ftfrnkBhnK tZb'A wB dh nf;Eosk<br />
pko/ eJh fe;w d/ ftuko fdZs/ rJ/ jB.<br />
e'Jh wB Bz{ ;oho Bkb ;zpzfXs dZ;dk<br />
j'fJnk ;oho ftu j' ojh ndbk-pdbh<br />
Bz{ jh wB dZ;dk j?. e'Jh fJ; Bz{<br />
gqftoshnK ns/ nB[G{shnK dk g[zi<br />
efjzdk j?. e'Jh u/sBsk dk e/Adoh nzr<br />
wzBdk j? ns/ e'Jh fJ; Bz{ nzsjeD dk<br />
nzr wzBdk j?. e'Jh fJ; Bz{ gqekfSs ns/<br />
ngqekfSs ;fEshnK Bkb ;zpzfXs ns/<br />
e'Jh ;zebg s/ ftebg dk y/so<br />
;thekodk j?. Gkosh doSB ftu wB<br />
dhnK nt;EktKL ikfrqs, ;[gB, ;[y'gs<br />
s/ s[ohnk dk th nB/e EkJhA T[b/y<br />
fwbdk j?.<br />
s[ohnk Bz{ nwokgd th fejk frnk<br />
j?. fJj nkBzd dh jh nt;Ek j?.<br />
nk;Nohnk dk w'Yh wB'ftfrnkBh vka<br />
f;owzv cqkJhv wBZ[yh Sy;hns Bz{ fszB<br />
gosK-u/sBk, ntu/sBk ns/ nu/sBk<br />
ftu tzvdk j?. ;wkfie wB'ftfrnkBh<br />
whv wB dh j'Ad d' ;kb dh T[wo s'A S[o{<br />
jz[dh wzBdk j? go fJ; ftuko Bkb g{oh<br />
soPK ;fjws j'Dk w[Sfeb j? feT[A i' wB<br />
dh j'Ad sK wK d/ roG ftZu gb oj/<br />
pZu/ dh S[o{nks s'A jh ;thekoBh gt/<br />
rh. roG XkoB eoB s'A e[M ;wK wro'A<br />
wK fi; gqeko ;'udh ns/ nwb eo<br />
ojh jz[dh j?, T[; dk n;o roG ftu gb<br />
oj/ pZu/ T[go th jz[dk j?. fJ; eoe/ jh<br />
fJe fJ;soh dh roG XkoB eoB T[gozs<br />
fJj pj[s tZvh fzzw/tkoh pD iKdh j?<br />
fe T[;dh ;'u dk gZXo T[u/ok j't/. fJ;<br />
s'A fpBK T[u/oh ;'u tkbh ;zskB dk g?dk<br />
j'Dk Bkw[wfeB j?. B?g'bhnB B/ fejk<br />
;h fe s[;hA w?Bz{ uzrhnK wktK fdT[ w?A<br />
s[jkBz{ uzrk okSNo d/tKrk.<br />
Gkt/A wB ;zpzXh pj[s ;ko/ ftdtkBK<br />
B/ fNZgDhnK ehshnK jB go Go';/:'r<br />
fBoD/ e/tb r[opkDh d/ jh jB. r[opkDh<br />
wB d/ T[;ko{ ns/ Ykj{ d'jK gZyK dk<br />
fzeo eodh j'Jh fJ; Bz{ gziK-sZsK dh<br />
T[gi wzBdh j?L<br />
-fJj[ wB[ eowk fJj[ wB[ Xowk..<br />
fJj wB[ gzu ss[ d/ iBwk..<br />
(gzBk 415)<br />
-fJj[ wB[ ;esh fJj[ wB[ ;hT[.. fJj[<br />
wB[ gzu ss e' ihT[..<br />
fJj[ wB[ b/ iT[ T[BwfB oj?. sT[<br />
shfB b'e eh pks? ej?.<br />
(gzBk 342)<br />
r[opkDh ftu wB bJh ;wnoEe<br />
jhT[, fjnkT[, jhJ/, fjodk, jhnok, fuZs,<br />
uhfs, fodk, ihT[, ihn, ihnVk, wB{nk<br />
ns/ wB nkfd tos/ rJ/ jB.<br />
wB[Zy fJe ;wkfie gqkDh j? i' ;wki<br />
ftu ftuofdnK eJh soPK d/ eow eodk<br />
j?. r[owfs nukohnK nB[;ko wB[Zyh<br />
ihtB d/ ;ko/ eowK Bz{ d' torK ftu<br />
tzfvnk frnk j?L ;[G eow ns/ nS[G<br />
eow. T[AR sK gqkuhB fjzd{ rzqEK ftu th<br />
wB[Zyh eowK Bz{ gz[B ns/ gkg eowK ftu<br />
tzfvnk frnk j?, go fJBPK rzqEK ftu<br />
fJBPK dh fijVh fBSkBd/jh ehsh eJh j?<br />
T[j ekch jZE sZe GowkT{ ns/ ;tkoE<br />
s'A gq/fos j?. T[dkjoD ti'A dkB fJe<br />
gz[B eow rodkfBnk frnk j? go Bkb<br />
jh ;G s'A tZvk g[zB eow pqkjwD Bz{<br />
dkB d/Dk gqukfonk frnk j?. 'nzBPk tzv/<br />
foT[vhnK w[V w[V nkgfDnK Bz{' nB[;ko<br />
fJj g[zBk ns/ gkgK dk ;kok f;bf;bk<br />
jh g{oh soQK oZd eoB :'r j?. b'ekJh Bz{<br />
fJ; d/ gqGkt s'A w[es eoB dh tZvh<br />
b'V j?. r[owfs nB[;ko fijV/ eow<br />
;oho, nkuko (nukoD) ns/ wB[Zysk<br />
d/ fjZs ftu iKd/ jB, T[jh gz[B eow<br />
jB ns/ fJ; d/ T[bN ehs/ eow gkg<br />
eow jB. d{ih fe;w d/ eow nfij/<br />
jB i' wB dh uzubsk ns/ GNeDk ftu<br />
tkXk eod/ j'J/ T[; Bz{ 'nkg/' dh gSkD<br />
BjhA eoB fdzd/, fit/AL<br />
cohdk fiBqh ezwh Bkfj r[D s/ ezwV/<br />
g'Eh dkdk ih dh<br />
nktj[ G?D/ rfb fwbj<br />
nzfe ;j/bVhnkj<br />
fwfb e? eoj ejkDhnk<br />
;zwqE ezs ehnkj<br />
gqSB L- ;fsBkw eh t;s{ j?<<br />
T[ZsoL- ;fsBkw gqekS o{g j?. fit/A (Light) d/ ;jko/ ;kok ftT[jko ubdk j?. nkdwh c[Zb dh ;[rzXh b? fojk j?.<br />
nkdwh o;dkfJe G'iB yk fojk j?. nkdwh tkiK ;[D fojk j?. nkdwh ;goS eo fojk j?. (G'r ftbk;) nkdwh t/y<br />
fojk j?. b/feB bkbN?B s'A ;G Bz{ gqekS fwb fojk j? fJZe' fijk. fJ;/ soQK ;fsBkw ;G dk gqekS j?, ;G d/ fjod/ ftZu<br />
gqekS eo fojk j?. fJ;/ soQK ;fsBkw d/ gqekS ftZu ;G dk ezw ubdk j?.<br />
gqG{ d/ fwbkg bJh d[BhnK ftZu nkJ/ jK. iKu nk ikJ/ ihtB ihT[D dh ;w[Zuh ekfJBks dk eosk nkg gqw/So<br />
j?. T[j gow/So jh eosk j?, ;zGkbD tkbk j?. d[BhnK ftZu nk e/ fJe n;b/ s'A N[ZN ikJ/ sK d[yh j[zd/ jK. nkgD/ w{b<br />
s'A N[ZN ikDk jh d[Zy dk ekoB j?.<br />
GiB dk skohekL- o;Bk Bkb T[ukoD eoBk-gfjbh wzfib wZXwk - Xho/ Xho/ nkg eE/ nkg ;[B/B/jkok. ;tk;<br />
;tk; Bkw igDk. ;tk; Bkw fpBK ykbh Bk ikJ/ fXnkB oZyDk wB Bz{ u"Aehdko pDkT[Dk nkgD/ gfjo/ s/ mhe oj/<br />
ih.<br />
''ejs epho e'Jh BjhA s/ok<br />
fjod/ okw eh B ig/ ;t/ok.<br />
(;t/ok-j[D/ -j[D/.)<br />
Bkfw L- T[j joh d/ Bkw ftZu ozr/ iKd/ jB.<br />
T[j ;[osh Bkw ftZu iKd/ jB. fJj BjhA efjzd/ fe w?A Bk j'tK s/ ezw BjhA j'J/rk. ;woE r[o{ d/ ;wMkT[D d/ p/nzs<br />
sohe/ jB.<br />
s/ok ;/tk w[efs G[rfs i[rfs s/oh ;/tk<br />
fi; s{ nkg eok<br />
fco ;fji dk XzB fwbdk j?. gqG{ w/o/ Bkb j?. T[j jT{w? Bz{ bkr/ BjhA nkT[D d/Ad/. fJj ;G e[M T[;dh feogk Bkb<br />
j[zdk j?. ;ku/ Bkw dh tfvnkJh, ;u/ wB Bkb igD Bkb jh mhe j?. ;wM nk iKdh j? fe tkfjr[o{ ih B/ feogk ehsh<br />
j?.<br />
SpdL- Spd okjhA, Spd dh f;Zfynk Bz{ wzB e/ nekb g[oy gqhsw dh B/Vsk j' iKdh j?.<br />
wzfB L- id'A wB b?Adk j?.<br />
;kfuL- ;u ftZu ozr/ iKd/ jB.<br />
gqfG L- gqG{ nkg jh gq;zB j' e/ fJe fwZe eo b?Adk j? ih.<br />
g'soh<br />
gowihs e"o<br />
B?SBb Bb e?ghNb e?Bpok<br />
ft;kfo..<br />
ws[ ;ofwzdk Ehtjh ;KJh d?<br />
dopkfo..59..<br />
(1380-81)<br />
'e[eow rq;s' wB do-p-do XZe/<br />
yKdk, ;fjzdk s/ eoVh ;zk G[rsdk j?,<br />
fit/AL<br />
cohdk t/y[ egkj? fi Ehnk fsbkj..<br />
ewkd? no[ ekrd? ez[B/ e'fJfbnkj..<br />
wzd/ nwb eo/fdnk fJj[ ;ikfJ<br />
fsBkj..49..<br />
(gzBk 1380)<br />
'Bkw ig', feos eo' ns/ tzv Se''<br />
r[owfs wjZb d/ fszB EzwP jB. fJj fszB/<br />
n;{B iK f;XKs fJe d{i/ d/ g{oe jB.<br />
r[owfs nB[;ko Bkw igD dh<br />
gqfefonk fBZih th j? ns/ ;zrsh th.<br />
r[opkDh nB[;ko T[; r[Dh dk ;zuko<br />
eoB ;jh noEK 'u Bkw dk igDk j?.<br />
Bkw dk wB'oE S[G r[DK Bz{ rqfjD eoBk<br />
j?. fJ; nwb bJh wB dh fJekrosk<br />
ns/ brB zo{oh j?. wB pj[s ;{yw j?.<br />
fJ; dk fJe EK 's/ fNeDk ;zGt BjhA.<br />
fJ; bJh nfGnk; zo{oh j?. wB dh<br />
ocsko pVh s/z jz[dh j?. fJj gb Go<br />
ftu bZyK eo'VK whbK d/ c?;b/ sfj eo<br />
b?Adk j?. ;Zu d/ frnkB Bkb Gt-;kro<br />
ftu fvZe/ v'b/yk ojh wB o{gh p/Vh Bz{<br />
puk e/ ;jh fdSk ftu fbikfJnk ik<br />
;edk j?L<br />
ez[G/ pXk ib[ oj? ib fpB[ ez[G B<br />
j'fJ..<br />
frnkB ek pXk wB[ oj? fpB[ frnkB[<br />
B j'fJ..<br />
(gzBk 469)<br />
jT{w? dhnK iVQK nfrnkBsk ftZu<br />
jB. nfrnkB s'A T[gih jT{w? wB[Zy dh<br />
Bkw f;woB s'A d{oh pDkJh oZydh j?L<br />
jT[w? Bkt? Bkfb fto'X[ j? d[fJ B<br />
t;fj fJe mkfJ..<br />
jT[w? ftfu ;/tk Bk j'tJh sk wB[<br />
fpoEk ikfJ..<br />
(gzBk 560)<br />
Bkw f;woB fpBK wB nSKs ns/<br />
n;fEo j?. fJj nkgD/ w{b ;Zu-;o{g<br />
gowkswk Bkb i[VB s'A fJBekoh j?.<br />
nfrnkBsk tZ; ftokfink wB SKs<br />
j'D bJh pkjo GNedk j?, i' gkyzvh<br />
pkfpnK ns/ v/o/dkoK d/ Yj/ uVPdk j?.<br />
'jT[w? rq;s' wB jh E'VP fuoh y[Sh bJh<br />
skwf;e G'iBK ns/ BfSnK nkfd dk<br />
M{mk ;jkok b?Adk j?. r[o{ ;kfjp fJ;<br />
;zpzXh nrtkJh eod/ jBL<br />
wfB sz{ i'fs ;o{g[ j? nkgDk w[b[<br />
gSkD[..<br />
wB jfo ih s/o? Bkfb j? r[owsh ozr[<br />
wkD[..<br />
(gzBk 441)<br />
GNe/ jfo wB Bz{ r[o{ frnkB d/<br />
wkor 's/ uZb e/ jh fiZfsnk ik ;edk<br />
j?, fit/AL<br />
r[ow[fy wB[ ihsk jT[w? wkfo..<br />
r[ow[fy ;ku[ ofynk T[o Xkfo..<br />
(gzBk 946)<br />
wB Bz{ gqG{-f;woB ns/ wB[Zysk dh<br />
;/tk ftZu brkT[D bJh fe;kB torh<br />
;ys xkbDk dh b'V j?L<br />
wB[ jkbh feo;kDh eoDh ;ow[ gkDh<br />
sB[ y/s[..<br />
Bkw[ phi[ ;zs'y ;[jkrk oy[ rohph<br />
t/;[..<br />
GkT[ eow efo izw;h ;/ xo Gkrm<br />
d/y[..<br />
(gzBk 595)<br />
r[owfs ftu frqj;s nkSow dh<br />
wfjwk j?. frqj;sh ihtB ngDkT[D<br />
Bkb nkgD/ gfotko gqsh e[M fzzw/tkoh<br />
bkr{ j' iKdhnK jB. fJBPK<br />
fzzw/tkohnK Bz{ fBGkT[D bJh ;Zuh-;Z[uh<br />
ns/ Xowh feos eoBh zo{oh j?. ;Zuh<br />
;[Zuh feos T[jh j? i' wBZ[y nkgD/ jZEKg?oK<br />
ns/ ;'Mh d[nkok jkV-f;nkb dhnK<br />
wkoK MZbd/ j'J/ eodk j?. nfijh feos<br />
';[feqs' j?. fJj b'ekJh d/ Gb/ ftu<br />
:'rdkB gkT[Adh j?.<br />
r[owfs nB[;ko ftjbV ns/ ezwu'oK<br />
dh fJB;kBh ;wki ftu e'Jh EK BjhA.<br />
nfij/ pzd/ ;wki Bz{ i'eK tKr uzpV/<br />
jB, i' fJ;dk y{B u{;d/ jB. ftjbk<br />
wB S?skB dk xo jz[dk j?. fJj 'e[feqs'<br />
tZb o[fus jz[dk j? ns/ n:'r ;kXBK<br />
d[nkok jo tes wkfJnk fJeZso eoB<br />
tZb o[fus jz[dk j?, fi; ;zpzXh r[o c[owkB<br />
jBL<br />
fJ;[ io ekofD xDh ftekoK xDh<br />
ftr[sh fJfB xDh y[nkJh..<br />
gkgk pkMj[ j't? Bkjh w[fJnk ;kfE<br />
B ikfJ..<br />
(gzBk 817)<br />
ftjbk wB uzub ns/ ftekoK ftu<br />
c; e/ y[droz j' fBpVdk j?. y[droz<br />
wB dk fwSB p; d{finK Bz{ b[NDk jh<br />
jz[dk j?. y[drozh jh ipo, z[bw,<br />
nfBnK, XZe/Skjh torhnK p[okJhnK dh<br />
wK j?. fJ; Bkb ;wki ftu nokiesk<br />
c?bdh j?. b[ZN-y;[N ns/ rohpK dk bj{<br />
fBu'V e/ wkfJnk fJeZso eoB tkfbnK<br />
gqsh r[o{ gksSkj dk pVk ;ys puB<br />
j?L<br />
je[ gokfJnk BkBek T[;[ ;{no T[;[<br />
rkfJ..<br />
r[o[ gho[ jkwk sk Go/ ik w[odko[ B<br />
ykfJ..<br />
(gzBk 141)<br />
r[o{ ;kfjp ;Zuh ;[Zuh feos ewkJh<br />
eoB s/ z'o fdzd/ jB. ;Zuh feos jh<br />
wBZ[yh wB Bz{ s;Zbh ns/ ;e{B d/ ;edh<br />
j?. go nZi dh fJj zo{oh ;ZukJh j? fe<br />
feosh dh ;Zuh ;[Zuh feos ewkJh th<br />
T[;dhnK wZ[YbhnK dh g{osh BjhA eo<br />
ojh. fJ; bJh T[; dk e[feqs tZb o[fus<br />
j'Dk n;[Gkfte BjhA. feosh dh ewkJh<br />
T[; dh ;ohoe ;woZEk, T[sgkdB, ;wK<br />
;EkB s/ gq;fEshnK s/ fBoGo zo{oh<br />
eodh j?. fi; eoe/ fJj ikoh d[BhnK<br />
ftu fJe' fijh j'Dh SkfJd Bk w[wfeB<br />
j'J/ go fit/A fe ;kv/ d/S ftu<br />
t/yD ftu nk fojk j? feosh B{z T[;dh<br />
feos dk ;jh wZ[b th gqkgs BjhA jz[dk.<br />
eJh EkJhA pj[s tZvk nkofEe gkVk<br />
w"i{d j?. fJe XVk pj[s nwho j? ns/<br />
d{ik nkfs rohp. r[o{ ;kfjp c[owkB<br />
eod/ jB fe pj[s nwho ns/ nfs rohp<br />
d't/A jh wkBf;e sBkt ftu jBL<br />
fi;[ frqfj pj[s[ fs;? frqfj fuzsk..<br />
fi;[ frqfj E'oh ;[ fco? Gqwzsk..<br />
d[j{ fpt;Ek s/ i' w[esk ;'Jh ;[j/bk<br />
Gkbhn?..<br />
(gzBk 1019)<br />
r[o{ ;kfjp B/ d'jK fXoK Bz{ fuzsk<br />
w[es j'D bJh ;wki ftu ;wkBsk<br />
fbnkT[D bJh 'feS[ jEj[ d/fJ' dk<br />
f;XKs fdZsk j?. fJ; nwb bJh r[Dh<br />
fBXkB d/ r[DK dk, yk; eoe/ ;op<br />
;KMhtksbsk, ;zs'yh ns/ fBot?osk d/<br />
r[DK dk XkoBh j'Dk bkzwh j?. ;zs'yh<br />
dk wB okik jz[dk j?. T[; Bz{ jZE'A d/D<br />
ftu wkBf;e ;zs[SNh s/ ;e{B fwbdk<br />
j?. ;zs'y dk wsbp j? fe i' e[M ;kv/<br />
e'b j? T[; ftu s;Zbh s/ ;zs[SNh wfj;{;<br />
eoBh ns/ i' e[M BjhA j? T[; ftu<br />
n;zs[SNh wfj;{; Bk eoBh. ;zs'yh d/<br />
wB ftu dfJnk T[giJh j? ns/ dfJnk<br />
gq/w dk ;'qs j?. fJ; bJh 'fiB[ gq/w ehT[<br />
fsB[ jh gqG[ gkfJT[..'<br />
i/eo fJ; wB Bz{ 'J/ wB w/fonk sz{<br />
fEo[ oj[ u'N B yktJh okw' d/ wjKtke<br />
nB[;ko ftBkSekoh ekoiK s'A tofis<br />
eoe/ fNekU ftu fbnk e/ wkBt-fjs?Sh<br />
ekoiK tZb gq/fos ehsk ikJ/ sK fJjh<br />
d[Bhnk ;tor o{g XkoB eo ;edh j?.<br />
;a pbftzdo f;zx rzGho