Y Naturiaethwr

Ymddangosiad yr Ellast yn ei hen
gynefin
Dewi Jones
‘Pennant’, Ffordd Llwyndu, Pen-y-groes, Gwynedd, LL54 6RE
Diwrnod o niwl trwchus oedd Sadwrn 7
Gorffennaf eleni a minnau’n dilyn yr afon:
lawr o Gwm Cennog am Fwlch Llanberis
wedi diwrnod digon diflas o chwilota yn y
Cwmglas. Wedi cyrraedd y ffordd
penderfynais gael golwg wrth odre’r
clogwyni gan alw i weld a oedd y rhedynen
groesryw brin Asplenium x alternifolium
wedi ail-ymddangos yn ei hen gartref, ond
nid oedd sôn amdani. Nid oedd wedi’i
gweld yno ers 80au’r ganrif ddiwethaf.
Fodd bynnag, wrth ddychwelyd o’r safle
deuais ar draws ysgallen a oedd yn debyg
Yr Ellast Carlina vulgaris
Ysgallen eilflwydd fer o liw melyn golau
yw’r Ellast, Carline thistle yn Saesneg a
gelwir hi hefyd yn Ysgallen Siarl, Ellast
cyffredin, Ellast y bryniau ac Ysgallen
ddrainwen.
Mae Hugh Davies yn ei Welsh
Botanology (1813) yn cofnodi’r planhigyn,
a hefyd J.E. Griffith yn ei Flora of Anglesey
& Carnarvonshire (1894/5) wedi’i gweld ger
Penmon a Bwrdd Arthur, Mion ac ar y tir
mawr yn Nantporth, Bangor, Pen y
Gogarth, Twyni Abersoch a Morfa Bychan,
ond nid ar dir mynyddig.
Roeddwn yn cofio gweld cofnodion gan
yr hen fotanegwyr eu bod wedi dod ar
draws yr Ellast ym Mwlch Llanberis a
dywed Norman Woodhead yn ei The Alpine
Plants of the Snowdon Range (1933) ei bod
i’w chael mewn pantiau gwelltog. Ond
cofnod J. Lloyd Williams yn ei nodiadau o’r
27 Gorffennaf 1889 yw’r mwyaf
cadarnhaol:
Had intended going up Snowdon but it was
raining and misty so we went down the Pass to
Llanberis.
Carline thistle plentiful in the Pass. Don’t
remember having noticed it in the mtns before.
Gallaf innau gytuno na welais yr Ellast
yn unman yn y mynyddoedd o’r blaen.
iawn i’r Ellast (Carlina vulgaris) a synnais
weld oddeutu 12 planhigyn, sydd fel arfer
ddim ond i’w cael ar diroedd calchog ac
ymysg twyni glannau môr, yn tyfu yma ar
ucheldir Eryri. Erbyn yr 22ain o’r mis
roedd wedi blodeuo’n llawn, a’r dail wedi
gwywo, ac o weld hyn roeddwn yn hollol
fodlon mai’r Ellast oedd y planhigyn.
21