SEMPOZYUMU

ORTADOĞU’DA BARIŞ 

AKTÖRLER, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI 

SEMPOZYUMU 

19 - 20 Aralık 2014 

ortadogudabaris.hku.edu.tr 

GAZİANTEP

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Yayınları ; 4 

KALMEC (Kalyoncu Ortadoğu Araştırma Merkezi) Yayınları; 1 

Ortadoğu’da Barış: Aktörler, Sorunlar ve 

Çözüm Arayışları Sempozyumu, 

19-20 Aralık 2014, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, 

Gaziantep-TÜRKİYE, Bildiriler Kitabı 

Ağustos 2015 

ISBN : 978-605-86507-3-2 

© Hasan Kalyoncu Üniversitesi, 2015 

Sertifika № 23117 

Yazışma Adresi 

Havalimanı Yolu Üzeri 27410 Şahinbey/GAZİANTEP 

Telefon : +90 (342) 211 80 80 

Faks : +90 (342) 211 80 81 

www.hku.edu.tr 

e-posta: yayin@hku.edu.tr 

Editörler 

Prof. Dr. Edibe SÖZEN 

Yrd. Doç. Dr. Bilal ÇIPLAK 

2Hasan Kalyoncu Üniversitesi 

Düzenleme Kurulu 

Doç. Dr. Ali Serdar ERDURMAZ 

Arş. Gör. Büşra ÖZTEKİN 

Arş. Gör. Ömer Ertuğrul MERAL 

Seba KÖSEMATOĞLU 

Yayına Hazırlayan 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi 

Basın, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Müdürlüğü 

Kapak Tasarım ve Grafik Uygulama 

Uğur Servet KARALAR 

Baskı 

Sertaç Basım - Gaziantep 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Mütercim Asım Kütüphanesi 

tarafından kataloglanmıştır. 

Ortadoğu’da Barış: Aktörler, Sorunlar ve Çözüm Arayışları Sempozyumu, 

19-20 Aralık 2014, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep = 

Peace In The Middle East: Actors, Problems and Quest For Peace Symposium, 

2014 December, 19 th - 20 th , Hasan Kalyoncu University, Gaziantep 

Editörler Edibe Sözen, Bilal Çıplak 

Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi, 2015. 

116 sayfa: resim, tablo, grafik; 21,5x28 cm 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Yayınları; 4. 

KALMEC (Kalyoncu Ortadoğu Araştırma Merkezi) Yayınları; 1 

ISBN : 978-605-86507-3-2 

1. Ortadoğu - Barış. Middle East - Peace 

2. Ortadoğu - Siyaset ve Yönetim. Middle East - Politics and Government 

3. Ortadoğu - Ekonomik Koşullar. Middle East - Economic Conditions 

4. Ortadoğu - Dış İlişkiler - Türkiye. Middle East - Foreign Relations - Turkey 

5. Ortadoğu - Dış İlişkiler - Avrupa. Middle East - Foreign Relations - Europe 

6. Arap Baharı - Arab Spring 

DS 63.1 .O78 2015 (LC Nu.)

Önsöz 

Atlas Okyanusundan başlayan, Akdeniz kıyısı boyunca devam ederek Hint 

Okyanusuna kadar uzanan Ortadoğu bölgesi asırlar boyunca pek çok 

medeniyete evsahipliği yapmıştır. Avrupa, Asya ve Afrika’yı birbirine bağlayan 

bir kavşak olmasının avantajıyla gerek zengin bir ticaretin, gerekse kültürün 

beşiği haline gelmiştir. 

Ancak günümüzde yaşanan mezhepsel ve etnik çatışmalar Ortadoğu’yu 

sahip olduğu bu zengin kimliğinden uzaklaştırarak savaş, yoksulluk, açlık ve 

sefalete sürüklemiştir. Çatışmaları azaltmak ve sorunlara etkin çözüm önerileri 

geliştirebilmek için devletlerle, kurumlarla, üniversiteler ve sivil toplum 

kuruluşları ile birlikte uluslararası işbirliklerine ihtiyaç olduğu açıktır. 

Öte yandan, gerek çatışmaların temel nedenleri ve beslediği uluslararası 

ekosistem hakkındaki şüpheler, gerekse uluslararası örgütlerin bölgedeki barışı 

tesis etme yolundaki başarısız girişimleri, çok önemli bazı sorulara acilen cevap 

verilmesini zorunlu kılmaktadır. Hem ekonomik hem de sosyolojik olarak 

dağılmış bir Suriye’nin yeniden yapılanması için hangi adımlar atılmalıdır? 

Bölge ülkeleri kalıcı çözüm üretmek için neler yapmaktadır? AB ülkelerinin 

oluşturduğu bir ittifak olan NATO’nun bölgede kurulacak kalıcı barış için 

izlediği yol haritası nasıldır? 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi olarak 

gerçekleştirdiğimiz Ortadoğu’da Barış: Aktörler, Sorunlar ve Çözüm Arayışları 

Sempozyumu’nun bu sorulara cevap bularak, bölgedeki olası huzur ve kalıcı 

barışa katkı sunmasını dileriz. 

Prof. Dr. Tamer YILMAZ 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Rektörü 

kalmec.hku.edu.tr 

5

İÇİNDEKİLER 

Önsöz 5 

Sempozyumun Amacı 7 

Sempozyum Sergisinden 9 

Sempozyum Programı 11 

Açılış Konuşmaları 12 

I.Oturum 

Bugün Ortadoğu’da neler oluyor? 17 

Suriye Kamp Ziyareti, 

Nizip/Gaziantep 21 

II.Oturum 22 

III.Oturum 

Tarihsel süreçte Ortadoğu krizinin 

siyasi ve sosyal nedenleri 33 

IV.Oturum 

Ortadoğu Krizinin Çözümüne Yönelik 

Yöntem Arayışı ve Öneriler 43 


Araştırma 54 

Sempozyum Sonuç Bildirgesi 58

SEMPOZYUMUN AMACI 


7


Geçtiğimiz on yıl içinde, 11 Eylül saldırıları, 

Ortadoğu’daki çatışmalar, halen devam etmekte 

olan Suriye iç savaşı, din kaynaklı terörizmin 

yeniden patlak vermesi, mezhep ve etnik 

ayrımcılığın alevlenmesi gibi gerek bölgesel 

gerekse küresel sonuçları olan pek çok gelişmeye tanıklık etmiştir. 

Yerel, bölgesel ve küresel halkları çok farklı seviyelerde pek çok 

şekilde etkilemeye devam eden bu gelişmeler aralarında halen 

devam etmekte olan Suriye iç savaşı, Mısır’daki askeri darbenin 

de bulunduğu çatışmalara sebebiyet vermiştir. Sonuç ise ölümler, 

kitlesel göç, tarihi kentlerin harap edilmesi, radikalleşme, 

terörizm, mezhep ve etnik ayrımcılık gibi sorunlar olmuştur. 

Bu çerçevede, söz konusu gelişmeler ciddi siyasi, ekonomik ve 

insani krizleri doğurmuş; daha da kötüsü, yukarıda bahsedilen 

problemler olayların meydana geldiği ülkelerle sınırlı kalmayıp, 

bölge ülkelerini de içine çekmiştir. Bu, Ortadoğu’daki gelişmelerin 

bölgenin çok ötesinde etkilerinin olduğuna işaret etmektedir. Bu 

noktadan hareketle; devletlerle, kurumlarla, üniversiteler ve sivil 

toplum kuruluşları ile birlikte, çatışmaları azaltmak ve sorunlara 

etkin çözüm önerileri geliştirebilmek üzere bir uzlaşı noktası 

yakalanmasına yönelik uluslararası işbirliklerine ihtiyaç olduğu 

çok açıktır. 

Aynı coğrafyayı, kültürü, tarihi ve en önemlisi ortak tehlikeleri 

paylaşan bir ülke konumundaki Türkiye, Ortadoğu’da meydana 

gelen çatışmalar öncesinde bölgedeki ülkelerle son derece 

değerli ekonomik ve siyasi ilişkiler geliştirmiştir. Bu yüzden 

Ortadoğu ülkelerinde yaşanan değişim dalgası ve iç çatışmalar 

Türkiye’nin gerek güvenliğini, gerekse ekonomik ilişkilerini 

tehlikeye atmaktadır. Sonuç olarak, Türkiye Ortadoğu’daki 

menfaatlerini korumak üzere çözüm sürecine aracılık etmek 

zorunda kalmıştır. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından açıklanan 

verilere göre, Türkiye sınırlarına giren Suriyeli mülteci sayısı 

1,6 milyonu aşmıştır. Sınırı kanuni olmayan yollardan geçerek 

Türkiye’ye giren Suriyelilerin de buna ilave edildiğini düşünürsek, 

mevcut şartlarda Türkiye’deki mülteci sayısının 2 milyonu geçtiği 

rahatlıkla söylenebilir. Bu bağlamda Türkiye, artan suç oranları ve 

bunun maliyetleri ile güney komşularında devam eden çatışmalar 

nedeniyle oluşan etnik ve mezhep kaynaklı gerginlikler gibi pek 

çok sorunla karşı karşıyadır. Bu yüzden, yaşanan çatışmaların 

çözümlenmesi, söz konusu ülke halkları için olduğu kadar, 

Türkiye’nin ulusal güvenliği ve ekonomik menfaatleri için de 

gereklidir. 

Sempozyum, İpek Yolu üzerinde kurulmuş olan Güneydoğu’daki 

önemli tarihi kentlerden biri olan Gaziantep’te gerçekleşmiştir. 

Ekonomik anlamda gösterdiği gelişim ve sahip olduğu stratejik 

önem Gaziantep’i aralarında Irak ve Suriye’nin de olduğu yerel 

ve uluslararası oyuncular için bölgenin cazibe merkezi haline 

getirmiştir. Gaziantep, Suriye’deki kriz için çalışmalar yürüten 

Mercy Corps ve Norveç İnsani Yardım Vakfı (Norwegian People’s 

Aid) gibi uluslararası kuruluşların operasyonları için merkezi bir 

konuma taşımıştır. BM, Suriye’deki çalışmalarını yönetmek üzere 

Gaziantep’te bir ofis açmıştır. Gaziantep, Ortadoğu’daki krizle 

ilgili olarak uluslararası akademik sempozyumlar, konferanslar ve 

paneller için önemli bir merkez olma yolunda hızla ilerlemektedir. 

Bunun yanısıra, Gaziantep’teki 400 bin Suriyeli mülteci gerek 

toplumsal analiz, gerekse insani yardım için önemli bir örneklem 

oluşturmaktadır.

Sempozyum Sergisi’nden 

Ressamın kuş bakışıyla dünyayı özeti 

Saldırıya uğramış Suriye’nin nefsi müdafaa için yaptığı hamleye dünyanın 

karşı çıktığını gösteren bir resim. 

Özgürlük isteyen Suriye halkının durumunu duvar arkasında izleyen 

dünya ve Arap ülkeleri. 

Genç Suriyeli bayanın yaşlı Filistinli bir kadına “Arap ülkeleri nerede 

ne zaman imdadımıza yetişecekler? sorusuna Filistinli kadının verdiği 

cevap: Gel otur ben onları 64 yıldır bekliyorum daha gelmediler. 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları 

Merkezi olarak bu sempozyum ile, aralarında 

akademisyenler, politikacılar, uluslararası seviyede 

tanınmış aktivist ve sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin 

yer aldığı değerli bir grup insanı biraraya getirerek, 

yukarıda sözü edilen sorunların kökenlerini tartışmayı 

ve politika yapıcıları, sivil toplum örgütleri ve uluslararası 

organizasyonlar için çözüm önerileri geliştirmeyi 

amaçlıyoruz. Yaşanmakta olan siyasi karmaşanın en 

çok bu ülke halklarını etkilediği bilinmekle birlikte, 

gelişmelerin ister istemez bölgesel ve küresel etkilerinin 

olduğu bilinen bir gerçektir. Bu yüzden, hepimizin ortak 

amacı bir araya gelmek ve söz konusu çatışmalar için 

çözüm önerileri geliştirmektir. Siz değerli katılımcıları 

“Ortadoğu’da Barış: Oyuncular, Sorunlar ve Çözüm 

Arayışları Sempozyumu”na değerli katkılarınızı sunarak 

destek vermeye davet ediyoruz. 

Sempozyum, aralarında Ortadoğu uzmanlarının, sivil 

toplum temsilcilerinin, uluslararası düzeyde tanınmış 

akademisyenlerin yer aldığı çok değerli konukları 

ağırlama görevini üstlenmiştir. 

Resimde; Arapça Suriye yazısının devamında çıkan papatyanın bir savaş 

uçağını düşürebileceğini görmekteyiz. Buradaki mana, barışın ve sevginin 

savaşa galip geleceğidir. 


9

I.GÜN - 19 Aralık 2014 

09:00 

Karşılama 

İstiklal Marşı ve 

Bir Barış Mesajı Piyano 

Dinletisi Tambi Asad Cimuk 

09:30 

09:50 

Açılış Konuşmaları 



Cemal KALYONCU 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı 

Fatma ŞAHİN 

Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı 

Anders Fogh RASMUSSEN 

NATO Eski Genel Sekreteri (2009-2014) 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ 

T.C. Başbakan Yardımcısı 

10:30 - 12:15 

I.Oturum 

Soru Cevap Bölümü / Q & A 

Suriye Kamp Ziyareti 

Nizip / Gaziantep 

13:30 

15:30 

16:00 - 17:30 

II.Oturum 

Soru Cevap Bölümü / Q & A 

II.GÜN - 20 Aralık 2014 

09:30 - 11:00 

III.Oturum 

Soru Cevap Bölümü 

Kahve Molası 

11:00 

11:15 


Soru Cevap Bölümü 

11:15 - 13:15 

IV.Oturum 

Kahve Molası 

11:00 

11:15 

10

SEMPOZYUM PROGRAMI 


11

Sempozyum Programı 

[1. GÜN] 

Karşılama 

İstiklal Marşı ve “Bir Barış Mesajı” Piyano Dinletisi Tambi Asad Cimuk 

Açılış Konuşmaları 




12 

Atlas Okyanusu’ndan başlayan, Akdeniz kıyısı boyunca devam 

ederek Hint Okyanusu’na kadar uzanan Ortadoğu bölgesi asırlar 

boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Avrupa, Asya 

ve Afrika’yı birbirine bağlayan bir kavşak olmasının avantajıyla 

gerek zengin ticaretin gerekse kültürün beşiği haline gelmiştir. 

Maalesef geçmişte olduğu gibi, günümüzde de Ortadoğu 

savaşların eksik olmadığı, huzur ve refahın bir arada bulunmadığı 

bir bölge olarak tarihe geçmiştir. Ortadoğu’da son on yılda, 

birbirinden ayrı düşünülmeyecek problemler ve buna bağlı 

gelişmeler, bölgenin ve dünyanın barış ve istikrarını ciddi bir 

şekilde tehdit etmektir. 

11 Eylül saldırıları, 2010 yılında başlayan Arap Baharı ve hala 

devam etmekte olan Suriye iç savaşı, Ortadoğu’nun siyasal, sosyal 

ve ekonomik dinamiklerinin irdelenmesini gerektirmektedir. 

Bu coğrafyanın önemli bir parçası olan Türkiye, Ortadoğu 

ile çok köklü tarihi bağlara sahiptir. Türkiye’nin Ortadoğu’da 

kriz ve istikrarsızlık ortamının, barış ve kardeşlik ortamı için 

yaptığı girişimler bütün dünya ülkeleri için dikkatle ve ilgiyle 

izlenmektedir. Ülkemiz, özellikle Suriye’deki çatışmaların çözüme 

kavuşması için, elinden geleni fazlasıyla yapmıştır. Bütün devlet 

yetkilileri Suriye konusuna hassasiyetle eğilmiş ve uluslararası 

kamuoyunun dikkatini yaşanan olaylara çekmesine vesile 

olmuştur.

Günümüzde yaşanan mezhepsel ve etnik çatışmalar, Ortadoğu’yu 

sahip olduğu bu zengin kimliğinden uzaklaştırarak savaş, 

yoksulluk, açlık ve sefalete sürüklemiştir. Çatışmaları azaltmak ve 

sorunlara etkin çözüm önerileri geliştirebilmek için; devletlerle, 

kurumlarla, üniversitelerle ve sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte 

uluslararası işbirliklerine ihtiyaç olduğu açıktır. Uluslararası 

örgütlerin bölgedeki barışı tesis etme yolundaki başarısız 

girişimleri, çok önemli bazı sorunlara acilen cevap verilmesini 

zorunlu kılmaktadır. Hem ekonomik hem de sosyolojik olarak 

dağılmış bir Suriye’nin yeniden yapılandırılması için hangi 

adımlar atılmalıdır? Bölge ülkeleri kalıcı çözüm üretmek için neler 

yapmaktadır? Çoğunlukla Batı ülkelerinin oluşturduğu bir ittifak 

olan NATO’nun bölgede kurulacak kalıcı barış için izlediği yol 

haritası nasıldır? 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi 

olarak gerçekleştirdiğimiz Ortadoğu’da Barış: Aktörler, Sorunlar 

ve Çözüm Arayışları Sempozyumu’nun bu sorulara cevap bularak, 

bölgedeki olası huzur ve kalıcı barışa katkı sunmasını dileriz. 


NATO Eski Genel Sekreteri (2009-2014) 

2009-2014 yılları arası NATO 12. Genel Sekreteri olan Danimarkalı bir politikacı. Rasmussen daha önce 27 Kasım 2001’den 5 Nisan 2009’a kadar Danimarka Başbakanı olarak 

görev yapmıştır. Görev süresi Kuzey Atlantik Konseyi tarafından 30 Eylül 2014 tarihine kadar uzatılmıştır. Vergi ve devlet yapısı hakkında yayınlanmış kitapları bulunmaktadır. 

Suriye’de yaşanan olaylar bir insanlık dramıdır. Bugün Nizip’teki 

Suriye çadırlarına gidip ziyarette bulunacağız. Suriye vatandaşların 

iki opsiyonu vardı: Ya gidip çadırlarda yaşayacaklardı, ya da 

Suriye’de savaşın ortasında hayatlarına devam edeceklerdi. 

Onların nezdinde Türkiye demek güvenlik demekti. Ayrıca 

isyanlarla, iç savaşlarla ve terörizmle mücadele eden bu bölgede 

Türkiye, hakikaten bir istikrar, ilericilik, refah ve umut feneri gibi 

parlamaktadır. 

Türkiye’nin son zamanlardaki gelişimi hakikaten dikkate değer. 

Türkiye ekonomisi son on yılda yüksek oranda büyümüştür. 

Türkiye genellikle %4’ün üzerinde büyüme oranlarını 

sürdürmüş, enflasyondan sıyrılarak finansal istikrara kavuşmuş 

bir ülke konumunu yakalamıştır. Türkiye ayrıca bir açık piyasa 

ekonomisidir. Türkiye’de küreselleşmiş bir iş modeli uygulanmakta 

ve böylece uluslararası yatırımcılar ve finansmanlar Türkiye’ye 

çekilmektedir. Giderek büyüyen ve artan refah Türk insanını da 

mutlu etmektedir. 

Ne yazık ki, Türkiye’nin başarısı ve istikrarı şu anda bir tehdit 

altındadır. Bölgedeki kaos ve çatışma ortamı, Türkiye’nin 

başarılarını tehdit etmektedir. Suriye bir iç savaşa sürüklenmiştir. 

Esad gücünü ne pahasına olursa olsun elde tutmaya çalışmakta, 

Irak zayıf bir hükümetle mücadelesini sürdürmekte ve mezhep 

çatışmalarına sahne olmaktadır. Bu ülkelerin her ikisinde de, IŞİD 

adı altında, kendine İslam devleti diyen bir grup ortaya çıkmıştır. 

Gerçekte bu grup ne İslami’dir, ne de bir devlettir. İŞİD sadece 

terör, işkence ve cinayetle hareket etmektedir. Yüz binlerce insan bu 

çatışmalardan kaçmış bulunmaktadır. Bugün, Türkiye bir buçuk 

milyondan fazla mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Daha birçok 

Suriye vatandaşı da başka ülkelere sığınmış bulunmaktadır. Sonuç 

olarak yükselmekte olan bir şiddet dalgasına şahitlik edilmektedir. 

Bu şiddet dalgası sınırların ötesine taşmaktadır. Bütün uluslararası 

camianın çabaları, bu oluşumları tersine çevirmek yönünde 

yoğunlaşmaktadır. 

Tabiiki bu sorunu çözmek için önce konuyu iyi anlamamız 

gerekir. Bugün anlamaya çalışacağımız şey; bu çatışmalar neden 

başladı ve bu çatışmaları bitirmek için neler yapmalıyız? Bu 

ülkelerde “toplumları nasıl inşaa etmeli ve gelecekte, bu tür 

çatışmalara sürüklenmelerini engellemeyi nasıl garantiye alırız?” 

diye bakmalıyız. Tabii ilk önce, bu çatışmalar nereden çıktı diye 

bakacağız. Menşei nedir? Kaynağı nedir? 

En basit ifadeyle, Arap Baharı, Arap gençliği tarafından başlatılan 

bir harekettir. Son kırk yıl içerisinde Arap ülkelerinde nüfus iki 

katına çıkmıştır. İki katın da ötesine geçmişti. Bu çok sarsıcı bir 

artıştır. Birçok ülke, siyasi ve ekonomik olarak bu nüfus değişimine 

ayak uyduramadı. Yeni istihdam alanlarının oluşturulması, bir 

türlü nüfus büyüme hızına yetişemedi. Bu yüzden işsizlik yüksek 

düzeylere ulaştı ve insanların yaşam standartları da düştü. Bazı 

ülkelerde nüfusun yarısından fazlası otuz yaşın altındadır ve aynı 

rejimin içinde doğmuş, büyümüş ve hala yaşamaktadır. 


13


14 


Arap ülkelerindeki gençler tabiiki, özgür ülkelerdeki yaşam 

standartlarının daha iyi olduğunu görebiliyorlardı. Bu yüzden 

onlar da kendileri için değişim istiyorlar. Bu meşru bir taleptir. Tabii 

bu ülkelerdeki demografik yapı, bir saatli bomba görevini gördü 

ve nihayetinde de patladı. Bir devlet memurunun kendisine ettiği 

(nahoş) muameleden sonra, Tunus’taki bir manav kendisini yaktı. 

Bundan sonra, büyük bir protesto dalgası yükseldi. Önce, daha 

iyi ekonomik fırsatlara sahip bir devlet istediklerini haykırdılar. 

Suriye’de göstericiler de kendi isteklerini dile getirdi. 

İşsizliğe, yolsuzluğa, onlarca yıl sürmüş diktatörlüğe ve devletin 

Ortadoğu’da sürdürdüğü zulme karşı bu kitle hareketleri, Laikleri, 

İslamcıları ve Solcuları bir araya getirdi. Liberal ekonomiden olan 

kesimler de bu gruplara katıldı. Tabii her bir grubun geleceğe 

dönük farklı vizyonları vardı, ama başlangıç amaçları aynıydı 

(ortak menfaatleri). Bu kadar zaman başta olan, yolsuzluk yapan 

bu rejimleri devirmek. 

Fakat rejim bunlara karşı bir saldırıda bulundu. Esad askerleriyle, 

tanklarıyla ve füzeleriyle karşılık verdi. Özgürlük savaşı olarak 

başlayan protestolar, beka ve sağ kalma mücadelesine dönüştü. 

Tabiiki bu, aşırı ideolojilere sahip insanlar için de fırsatlar yarattı. 

IŞİD; Irak’ta ortaya çıkmasına rağmen, Suriye’deki kaostan 

yararlanarak gelişimini sürdürdü. Bugün IŞİD çok geniş alanlarda 

hüküm sürmektedir. İŞİD’in finansal kaynaklarını; kontrol 

altında tuttuğu petrol yatakları ve bireysel katkı ve bağışlar 

oluşturmaktadır. İŞİD tüm Ortadoğu’da barbarca bir diktatörlük 

kurmak amacındadır. Bu ise hem dünyanın her tarafındaki 

kültürler, hem de daha iyi bir yönetim ve yaşam tarzı isteyen 

tüm insanlar (bölge halkı) için bir tehdit oluşturmaktadır. Zaten 

Arap Baharını yaratan bu (haklı) taleplerdir. Şimdi artık ortada 

bahardan çok farklı bir durum gözüküyor. 

(Asıl mesele şudur) Biz bütün bu zorlukları nasıl ele alacağız? 

Bunun üzerinde nasıl hareket edeceğiz? Kanımca, atılacak 

birtakım adımlar var ve onları hemen atmak lazım. Bir kere IŞİD 

mutlaka durdurulmalıdır! IŞİD en büyük tehlikedir ve aciliyetle 

üzerine gidilmelidir. IŞİD’in askeri yeteneklerinin baltalanması 

için hava saldırıları devam etmelidir. ABD’nin liderliğinde, 

NATO bünyesinde ve diğer devletlerin katkısıyla bu mücadele 

sürdürülebilir. Ayrıca, karada da IŞİD kuvvetlerine karşı savaşan 

insanlara destek vermeliyiz. (Aslında onlar) Kendi yaşadıkları 

yerleri büyük bir cesaretle savunurken, (dolaylı olarak) bizim 

yaşadığımız yerleri de savunuyorlar. Bu yüzden, onlara yardım 

edersek, (aslında) kendi kendimize yardım etmiş sayılırız. Ayrıca 

IŞİD’in ikbal hatlarını engellememiz, onların ulaşım yollarını 

kesmemiz lazım. Kendi ülkelerimizden IŞİD’e yapılan yardımları 

engellememiz gerekmektedir. Tabiiki IŞİD’in nasıl operasyon 

yaptığını, nasıl terörü başka yerlere ihraç ettiğini ve bu insanları 

nasıl başkalarına (ve bizlere) saldırtmak üzere ortaya attığını 

gözönünde tuttuğumuzda, bunları yavaşlatmak ve durdurmak 

gerektiği sonucu ortaya çıkar. 

[1. GÜN] 

Suriye’deki mevcut ortam da değişmeli ve çatışmalar son 

bulmalıdır. Bunun kolay bir yolunun olmadığını biliyorum. Çünkü 

rejim her ne kadar inatçıysa, muhalefet de o kadar parçalanmış 

durumdadır. Ayrıca, Esad rejiminin ortadan kaldırılması halinde, 

bu (Suriye muhalefetini oluşturan) fraksiyonların birbiriyle 

savaşmaya başlayacağı da bir ihtimaldir. (İleride bu çatışmaların 

engellenebilmesi için) Suriye’de Bosna modeli uygulanabilir. 

Yumuşak bir bölünme; gücü ve iktidar erkini yasalar çerçevesinde 

halkla paylaşabilir. Tabiiki bu mükemmel bir çözüm değildir. 

Bosna uluslararası toplumu (reformları yapma gücünden yoksun 

olması nedeniyle) şoka sürüklemiştir. Suriye’deki etnik, dinsel 

ve politik ayrımlar, Balkanlarda olduğundan daha derindir. Ama 

bu çatışmaların ortaya çıkmasından neredeyse yirmi yıl sonra 

Sırplar, Müslümanlar ve Hırvatlar Bosna’da yeniden savaşmaya 

başlamadılar. Bosna’da zaman kaybedilse de en azından hayatlar 

kaybedilmedi. Şimdi uluslararası camia Suriye’de de Bosna’daki 

gibi bir çözüm bulmak zorundadır. İktidarı yönetimi terk etmeye 

razı ederek, gücün etnik ve mezhepsel hatlar çerçevesinde 

paylaşılmasını sağlamak gerekmektedir. 

Peki Esad’ı böyle bir çözüme razı etmek nasıl mümkün olabilir? 

Bunun yolu ise muhalefetin ılımlı kesimlerine destek vermekten 

geçer. Orduya ve diğer ılımlı kesimlere... Tabiiki iç savaş bir 

gecede bitmez. Ama en azından bu yolla, ılımlı muhalefetin yeni 

bir takım kazanımlar elde etmesini ve Esad hükümetinin masaya 

oturmasını sağlayabiliriz. Politika konuşma sanatıdır. Dövüşme 

yerine, konuşmayı seçme sanatıdır. Bizler Suriye için elimizden 

gelen herşeyi yapmalıyız ki bir arabuluculuk yapabilelim ve bir 

siyasi çözüm bulabilelim. Bunun için Ortadoğu’da hem güvenlik 

sağlanması hem de bütünsel reform ve büyümenin sağlanması 

gerekir. Çok daha büyük fırsatlar yaratılması gerekir. Özgür ve 

adil ve hakkaniyetli toplumların oluşması lazım ki, bu fırsatları 

yaratabilsinler. 

Demokrasi, bireylere onurlu ve eşit muamelede bulunan 

tek rejimdir. Bu da uzun vadeli istikrara giden tek yoldur. 

Ayrıca vurgulanacak bir şey daha vardır; Demokrasi sadece 

oylarla alınmış bir iktidarın uygulanması değildir. Hukukun 

üstünlüğünün uygulandığı devletlerde, güç; yasama, yürütme 

ve yargı arasında bölünmüştür. (Demokrasilerde) Bütün 

vatandaşlara hukuk güvencesinin sağlanması gerekmektedir. İfade 

özgürlüğü, inanç özgürlüğü ve mülkiyet özgürlüğü (olmalıdır). 

Yani bir demokraside kim ne istiyorsa, söyleme özgürlüğüne 

sahip olmalıdır. Bütün insanların bunu kendileri için talep etmeye 

hakları olduğu gibi, (yerine getirmeleri gereken) bir de görevleri 

vardır. Ayrıca (insanların demokrasilerde) başkaları içinde 

aynı özgürlükleri savunmaları gerekir. Bu öğrenilmesi zor bir 

görevdir. Yani demokrasi aynı görüşte olduğumuz fikirleri kabul 

etmek değildir. Ters görüşte olduğumuz fikirleri de hoş görmek 

demektir. Ama bu zor öğrenilse de, demokratik kültürün ön 

şartlarındandır. İhtiyacımız olan budur. Bütün bölgeyi buna teşvik 

etmemiz gerekir. Çünkü biz, demokratların yaşamadığı bir yerde,

gerçek demokrasiyi dillendirme imkanına sahip olamayız. Özgür 

toplumlar, Ortadoğu için bir demokratikleşme süreci başlatmak 

durumundadırlar. Yurttaşlık hakları, demokratik uygulamalar ve 

sivil toplum geliştirilmeli, güçlendirilmelidir. Demokrasi anlayışı 

hem bir fırsat, hem de bir uygulama olmalıdır. 

Türkiye bu konuda çok güçlü bir rol oynamalıdır. Katalizör olarak 

rol oynayabilir çünkü Türkiye (bölgede) reformlar konusunda 

şampiyonluk yapan bir ülkedir. Türkiye yeterince büyük bir 

demokrasidir; açık bir toplumdur ve temel hak ve özgürlükleri, 

ifade özgürlüğünü, organize olabilme özgürlüğünü, inanç 

özgürlüğünü ve açık piyasa ekonomisini uygulamaktadır. Türkiye; 

bütün insanları için giderek artan bir refah sağlamıştır. Bu açıdan 

bakıldığında, tabiiki daha fazla ilerlemeye ihtiyacımız var. 

Türkiye ile AB arasındaki ilişkilerin de aynı şekilde ilerletilmesine 

ihtiyacımız var. Avrupa, Ortadoğu ve Orta Asya arasında 

konumlanmış olan Türkiye’yi; son derece büyük bir rol oynayan 

bir aktör olarak görüyorum. Ortadoğu’nun problemlerini 

çözmekte büyük bir rol oynayabilir. 



Lisans ve yüksek lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde tamamladı. ABD’de Cornell Üniversitesi New York State School of Industrial & Labor Relations’nda 

misafir öğretim üyesi olarak görevde bulundu ve 1992’de İstanbul Üniversitesi’nden doktorasını aldı. 1994 tarihinde İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde doçent oldu. 2004 

yılında ise profesör unvanını aldı. Sanayi Ötesi Dönüşüm ve İnsan Kaynakları Yönetiminde Japonya Modeli adlı kitaplarının yanısıra birçok yayımlanmış bilimsel makalesi mevcuttur. 

Kurtulmuş, 1998 yılında aktif siyasete başladı. Fazilet Partisi’nde İstanbul İl Başkanlığı ve Genel İdare Kurulu üyeliği, Saadet Partisi’nde Genel Başkan Yardımcılığı ve Genel Başkanlık 

görevlerinde bulundu. 2010 yılında Halkın Sesi Partisi’ni (HAS Parti) kurdu. 2012’de alınan bütünleşme kararı çerçevesinde, HAS Parti AK Parti ile birleşti. 2012-2014 yılları 

arasında AK Parti Genel Başkan Yardımcılığı yapan Kurtulmuş, 29 Ağustos 2014 tarihinde 62. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nde Başbakan Yardımcısı olarak görevlendirilmiştir 

ve halen bu görevi sürdürmektedir.Kurtulmuş, evli ve üç çocuk babasıdır. 

Bu sempozyumun, Ortadoğu barışına katkı sağlamasını temenni 

ederek sözlerime başlamak istiyorum. Ortadoğu barışını 

sağlamaya yönelik değerli fikirlerin ortaya konmasını sağlayacak 

olması, bütün dünya barışı için önemlidir. Ortadoğu barışından 

bahsetmek için öncelikle dünya barışından bahsetmeliyiz. Çünkü 

tarih bize öğretiyor ki; “Dünya barışının sağlandığı yer, dünya 

barışının kurulduğu yer; Ortadoğu coğrafyasıdır”. Bugün böyle 

olduğu gibi tarihte de böyledir. Bütün insanlık tarihi boyunca 

Ortadoğu dünyadaki bütün büyük güçlerin geçiş merkezi olduğu 

gibi büyük medeniyetlerin de hem yerleşme, hem mücadele etme, 

hem birbirleriyle kavga etme, hem de dünya barışını sağlamak 

amacıyla ortaya konan bütün çabaların merkezi olan bölgedir. 

Ortadoğu’da barış olmadan dünyada barışın olması mümkün 

değildir. Ayrıca aynı şekilde dünya barışı düzenli bir sistem 

içerisinde değilse, Ortadoğu’da daha fazla kan akar, daha fazla 

zulümler ve daha fazla baskılar ortaya çıkar. 

Öncelikle Ortadoğu’da barış kurmak istiyorsak, Ortadoğu’da 

barışı konuşuyorsak, dünya barışını konuşacağız. Dünya barışını 

konuşuyorsak, şu soruyu sormalıyız: Bu kadar çok savaşın, bu 

kadar çok kavganın, bu kadar çok iç çekişmenin olduğu, halklar, 

mezhepler, dinler ve ülkeler arasında bu kadar çok büyük 

mücadelelerin gerçekleştiği bir dönemde, gerçekten yeni bir pax, 

yeni bir barış düzeni kurmak mümkün müdür? Bugün karşı karşıya 

kaldığımız sıkıntıların, yaşadığımız kaos ve krizlerin başlangıcı yeni 

değildir. Özellikle son bir asır; aşağı yukarı insanlığın fiili olarak 

savaşlar, kaoslar ve krizler yaşadığı dönem olmaktadır. 

Esasında I.Dünya Savaşı’ndan önce Batılı bilim adamlarının 

ve tarihçilerin “Pax Ottomana” olarak tanımladığı Osmanlı’nın 

hakimiyetinde, öncülüğünde, sadece Osmanlı’nın hakim olduğu 

topraklarda değil, bütün dünyada etkin bir pax mevcuttu. Yani 

küresel bir pax mevcuttu. Ancak 17.yy’dan itibaren Osmanlı’nın 

bir taraftan kendi iç sorunları diğer taraftan Avrupa kıtasındaki 

kolonyalizmin biriktirdiği büyük sermaye ve zenginlik, onun 

arkasından 18.yy ve 19.yy’larda gelen büyük sanayileşme dalgasıyla 

birlikte, I.Dünya Savaşı’na gelmeden önce bu iki değişme bütün 

dünya sisteminin dengelerini bozdu. Osmanlı kendi iç sorunlarıyla 

çöküşe geçerken, ona karşı Batı, kapitalizm sistemi üzerinde yeni 

bir küresel sistemi yönlendirmeye başlamıştır. I.Dünya Savaşı’nın 

en temel nedenlerinden birisi budur. I.Dünya Savaşı hem eski 

düzeni yıkmak, hem de yeni kapitalizme bir takım pazarlar 

kazandırmak için imparatorlukların dağılmasını ve yerine ulusdevletleri 

kuran sürecin sonucudur. Sürecin ilerlemesiyle, bütün 


15


16 


imparatorlukların dağıldığı gibi, bu imparatorluğun dağılmasından 

daha da önemli olanı küresel barışın dağılması olmuştur. Ulusdevletler 

kuruldu, arkasından I.Dünya Savaşı’ndan sonra sadece 

20 yıl insanlar barış içinde yaşadı. Savaşlar sustu ama hiçbir zaman 

savaş dili, çatışma dili ortadan kalkmadı. Bunun sonucu olarak da 

II.Dünya Savaşı adıyla 45 yıl yeryüzünde gerçekten ciddi bir savaş 

ve çatışma ortamı devam etti. 1990’dan sonra Soğuk Savaş bitmiş, 

Rusya çözülmüş ve artık barış düzeni gelecek diye beklerken ne 

yazık ki 1990-2014 sonuna kadarki dönem içinde, Bosna’daki 

savaşlar, Afganistan işgali, Irak işgali, Suriye’deki savaşlar, Arap 

Baharı’yla birlikte ortaya çıkan çatışmalar meydana gelmiştir. 

Bütün bu çatışmaları topladığımız zaman II. Dünya Savaşı’nda 

yaşanan ölümler kadar 1990’dan sonra da ölümler yaşandı. Şimdi 

2014’ün sonuna geldiğimiz bu dönemde aslında dünyada büyük 

bir düzensizlik hali hakimdir. Soğuk Savaş döneminde en azından 

var olan çift kutuplu denge sistemi ortadan kalkmış, tamamıyle 

gücü elinde bulundurabilenin dünyaya hakim olduğu bir sistem 

kurulmuştur. Bugün II.Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan sistem; 

hakimlerin gücü üzerine, hakimlerin gücünü tespit ve teyit etmek 

için kurulmuş bir sistemdir. 

Suriye’deki krizi çözemiyoruz. Uzun yıllar devam ediyor ve bir 

müddet daha devam edecektir. Suriye krizini çözemezsiniz! 

Ukrayna krizini de bugünkü dengeler içinde çözemezsiniz! Çünkü 

dünyadaki bugünkü BM yapısı, krizleri çözmek ve savaşları sona 

erdirmeye müsait bir sistem değildir. Tam tersi, kim güçlüyse, kim 

BM Güvenlik Konseyi’nde güçlü bir devlete arkasını yaslıyorsa, 

onun borusunun öttüğü, onun sözünün geçtiği bir dünyadır. 

Suriye krizini çözemeyenler Ukrayna krizini de çözemiyorlar. 

Dolayısıyla, biz dünya sisteminin çözüm üretebilecek bir 

duruma gelmesini nasıl sağlayacağız, nasıl barış sağlayacağız, onu 

düşünmeliyiz. Bu sorunun üzerine yoğunlaşmanız bu soruna 

cevap bulmamız önceliğimiz olmalıdır. 

Türkiye olarak, şu anda var olan ve dünyayı yönetemeyen 

uluslararası kurum ve kuruluşların ve fonksiyonlarını yitirmiş 

kurum ve kuruluşların yeniden yapılanması, dünya barışının 

sağlanması için zaruri ve gereklidir. Hep söylediğimiz gibi, beş tane 

büyük ülkenin insafına terk edilen bir küresel barış olamaz! Beş 

ülke yüz doksan beş ülkenin nasıl yönetileceğine tek başına karar 

veremez! Dünyadaki beş ülkenin istediği şekilde bütün ülkeler aynı 

şekilde şekillenemez. Bunun için BM ve diğer küresel kuruluşların 

yeniden yapılanması dünya barışını sağlama perspektifine sahip 

olanların üzerinde durması gereken önemli hususlardan birisidir. 

Ayrıca Ortadoğu bölgesinde neden bu kadar çok kavga ve gürültü 

var? Nedenleri iyi tespit etmeden, bu nedenleri ortadan kaldıracak 

adımlar atmadan, Ortadoğu’da barışın sağlanması mümkün 

olmayacaktır. Bir takım büyük güçlerin bu bölge üzerinde temel 

stratejilerinin bir asırdır hiç değişmediğini biliyoruz. Meşhur ‘Böl- 

Parçala-Yönet’ stratejisinin bugün de belli oranlarda ama daha aklı 

karışık şekilde uygulandığını görüyoruz. Türkiye olarak bizim 

görevimiz, bu bölgede daha fazla bölünmeyi değil, bu bölgede 

daha fazla bütünleşmeyi, daha fazla birliği daha fazla dirliği 

[1. GÜN] 

sağlamaktır. Bu çerçevede bölge ülkelerinin içindeki mezhepsel 

dini farklılıklarıyla dağılmasını değil, bütün farklılıkları olduğu 

gibi kabul eden yeni bir anlayışla, yeniden yapılandırılmasını 

hayal ediyor ve bunun için gayret ediyoruz. Bütün ülkelerin 

birlik ve dirlik içinde, aynı coğrafyanın paydaşları olduğu bilinci 

içerisinde, ortak bir kaderi birlikte şekillendirmesi için çalışıyoruz. 

Bunun için de ortaya çıkan bütün sorunlara karşı maalesef bütün 

dünya seyirci kalsa da, Türkiye olarak seyirci kalmıyoruz, asla da 

kalmayacağız. 

Gaziantep, Suriyeli göçmenleri birinci derecede kabul eden ev 

sahibi şehirlerimizden birisidir. Bütün dünyanın seyrettiği, Suriye 

sorununa nasıl çözüm bulunacağını bilmediği, ama bırakın onu, 

Suriye göçmenlerine nasıl çözüm bulunacağını bilmediği bir 

dönemde Türkiye bütün sınırlarını, kapılarını ve gönüllerini 

Suriyeli bütün mültecilere açmıştır. Suriyeli Araplara, Türkmenlere, 

Kürtlere, Yezidilere hiçbir ayrım gözetmeksizin kapılarını açmıştır. 

Bundan sonra da kapımızı ve gönlümüzü açmaya devam edeceğiz. 

Suriye’den yaklaşık 1.7 Milyon göçmen Türkiye’ye gelmiştir. 

Sadece 18-19-20 Eylül tarihlerinde 3 gün içerisinde Kobani’den 

gelen Kürtlerin sayısı 200 bin kişidir ve Türkiye’ye sığınmıştır. 3 

günde gelen göçmen sayısı Avrupa’nın 2013 yılında kabul ettiği 

göçmen sayısından daha fazladır. Bu bizim insanlık görevimizdir. 

Türkiye’nin vazifesi, sadece göçmenlerin sorununa çözüm bulmak 

değil, bütün bölge halkları için kalıcı barış perspektifini de ortaya 

koyabilmektir. Türkiye bu anlamda bu bölge için “ilham kaynağı 

ülke” olmuştur. 

Türkiye siyasi ve ekonomik istikrarıyla bu bölge ülkelerinin hepsi 

için demokratik süreçleri işleten ve daha da ileri demokratik 

standartlara gitme hedefi olan bir ülkedir. Sadece son 20 yıl 

içerisinde; önce Balkanlar- Kafkaslar, arkasından Ortadoğu, 

arkasından Kuzey Afrika, şimdi Ukrayna, yani Doğu Avrupa. 

Bütün etrafımız krizler içinde kavrulurken, büyük bir trübülans 

içinden geçerken Türkiye; bu 25 yıllık zaman içinde siyasi 

ve iktisadi istikrarını korumuş, özellikle son 12 yılda hem 

büyümesini hem de siyasi iktidarını geliştirmiştir. Bunun anahtarı 

Türkiye’nin mutlaka demokratik süreçleri işletmiş olmasıdır. 1960 

darbesinden bu yana birçok darbeye maruz kalmasına rağmen 

sistemimiz, ortaya sandığı getirmeyi başarmıştır. Milletin iradesini 

denetleyen bir yapıyı ortaya koymuştur. Son yıllarda bunu 

artırıyoruz. Bunu artırdıkça Türkiye’de insanların demokratik 

katılımının artmasıyla, Türkiye ciddi bir şekilde bu demokratik 

örnekliliğini artırmaktadır. Son olarak, bütün bölge halkları yeni 

ayrılıkların ve bölünmelerin eşiğindeyken Türkiye; “çözüm süreci” 

ile en kanlı ve en kötü sorununu çözmesiyle büyük iradesini 

ortaya koyuyor. 30 yıl boyunca devam eden, 35 bin insanımızın 

hayatına mal olan ve Türkiye’nin 1.2 milyar dolar iktisadi kaybına 

neden olan terör, Allah’ın izniyle, milletin desteği ve siyasi iradeyle 

sona erdiriliyor. Çözüm süreci bütün bölge için önemlidir. Bütün 

bölgede barışın sağlanması için önemli bir adım olmuştur.

I. Oturum 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi, Gaziantep 

Bugün Ortadoğu’da neler oluyor? 

Ortadoğu’daki ülkeleri derinden etkileyen siyasi ve toplumsal olaylar, yerel ve bölgesel olduğu kadar, küresel 

halkları da çok farklı seviyelerde etkilemeye devam etmektedir. Bu oturumda, Moderatör A Haber Ankara 

Temsilcisi Murat AKGÜN öncülüğüyle güncel durum ve bunların sebepleri üzerinde geniş çaplı analiz 

yapılmaktadır. 

Moderatör Murat AKGÜN: Sayın A.F. RASMUSSEN, 

konuşmanızda Suriye çözümü için “Bosna Modeli”nden 

bahsettiniz. Bosna’daki Sırpların birtakım şeylerden vazgeçmesi 

ve masaya oturmaya razı edilmesi, çok şiddetli ve kapsamlı askeri 

müdahaleleri de arkasından getirdi. Suriye’ye baktığımız zaman, 

çok sınırlı ve sadece bir hedefe yönelik bir hava operasyonu 

görüyoruz. Dolayısıyla benim sorum; Batı acaba Suriye’de 

tarafların masaya eşit şartlarda oturmaları için, daha geniş kapsamlı 

müdahalede bulunmak konusunda niçin bu kadar çekingen 

kalıyor? 

A.F.RASMUSSEN: Neden uluslararası toplum isteksiz 

davranıyor? Zannediyorum, bunun üç önemli sebebi var. Yani 

(Batı neden) Suriye de bir askeri operasyon yapmadı? Genellikle 

bana sorulur. Neden NATO Libya’da bu kadar başarılı operasyon 

yapmışken, burada (Suriye’de) BM bu kadar isteksiz davrandı? 

İlk olarak BM, NATO’ya Libya için bir yetki ve görev verdi. 

Dolayısıyla, orada (Suriye’ye müdahalede bulunmadan önce) 

çözülmesi gereken (BM ile ilgili) bir hukuksal mesele vardır. 

İkincisi, bir bölgesel bağlamı vardır. Libya’da bizim (Batı’nın) açık 

seçik bir bölgesel desteğimiz vardı. Bölgenin ülkeleri, hatta NATO 

operasyona katkı da bulundular. Tabiiki Suriye’ye geldiğimiz zaman 

görüyoruz ki, bölgesel bir mütabakat yok. Tam tersine bölgedeki 

ülkelerin bazılarının Suriye konusunda fikirleri bölünmüş 

durumdadır. Suriye’de adeta vekaleten bir savaş yapılıyor. Üçüncü 

bir nokta da şudur; Suriye’deki muhalefet o kadar bölünmüş 

durumdadır ki, dışarıdan yapılacak bir askeri operasyonun istikrar 

getireceği garanti değil. Hatta böyle bir operasyon sonunda, 


17


bu parçalar silahlarını birbirlerine doğrultabilirler. Dolayısıyla 

muhalefetin durumu da burada bir rol oynuyor. 

[1. GÜN] 


18 

Moderatör Murat AKGÜN: Sayın Prof. Dr. Numan 

KURTULMUŞ sizce, “Bosna Modeli” ne kadar hayata 

geçirilebilir? Suriye’de ne yapılmalı ki çatışmalar sonlansın? 

Niye bu noktaya gelindi? AB’nin bir formülü var; “Çatışmaların 

Dondurulması” diye, bu biraz da statükonun bozulması anlamına 

gelmiyor mu? Bu konu hakkındaki görüşleriniz nelerdir? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: Maalesef başından beri 

Suriye’deki muhalefete destek olduğu iddiasında bulunan ülkelerin 

hemen hiçbirisinin “Suriye’de nasıl barış sağlanır?” konusunda bir 

“master planı” yoktur. Zihinlerinde net bir husus yoktur. “Bu olaylar 

gelişsin ve olayların gelişmesi çerçevesinde bir sonuç bulunur” gibi 

bir görüş hakimdir. “Baas rejimi gitsin” noktasından, “Esad rejimi 

geçici bir süre kalsın” noktasına gelindi. Temel mesele, muhalefeti 

destekleyenlerin ciddi bir yol haritalarının olmamasıdır. 

Ama bundan daha önemli bir mesele de şudur: Suriye meselesini 

çözerken, BM’de (güvenlik konseyinde) Rusya varken, Rusya 

Esad rejimine arka çıkarken, BM’in Suriye hakkında ciddi ve 

müdahaleci karar almasını nasıl bekleyebiliriz? Dolayısıyla orada 

müdahale için BM kararını esas almak hemen hemen imkansız 

gibidir. 

Bosna meselesine gelince, ben burada Sayın RASMUSSEN’den 

farklı düşünüyorum. Bosna bizim en baştan beri korkumuzdur. 

Ortadoğu’da Balkanizasyon modelinin uygulanmasıdır. Yani 

Ortadoğu’da “Böl-Parçala-Yönet” (anlayışı) zaten temel sıkıntıdır. 

I.Dünya Savaşı’ndan sonra, Ortadoğu’nun dikiş tutmamasının 

temel nedeni, mevcut Sykes-Picot düzenidir. Yani sınırlar öylesine 

bölünmüş ki bu sınırların hiçbirinin bölünmesinin sosyolojik 

bir karşılığı yoktur. Hatırlarsak, Hatay Türkiye sınırları içerisinde 

değildi. Hatay’ı Adana’dan ve İskenderun’dan ayıran neden neydi? 

Dolayısıyla mevcut Sykes-Picot “Ortadoğu’daki savaşların devamı” 

perspektifi üzerine kurulmuş bir düzendir. Daha fazla bölünmeyi 

tek başına körükleyeceği ve dışarıdan gelecek desteklerin de bu 

bölünmeyi daha fazla artıracağı aşikardır. 

Soğuk Savaş döneminde zaten pratik olarak rejimler, yönetimler 

bazında ikiye bölünmüştür. Batı yanlı süreçler ve Doğu yanlı 

süreçler olarak. Onlar gittikten sonra, Batı ve Doğu’ya bağlı 

olan bir takım elitler vasıtasıyla, bölünme devam etti. Şimdi 

bizim amacımız, bu bölgede halkların daha fazla bölünmesi 

üzerinden bir sistem oluşturmak olamaz, olmamalıdır. Bosna 

Hersek’te uygulanan model ve yönetim şekli de aslında Bosna’yı 

yönetilemez bir ülke konumuna getirmiştir. Yani evet, savaşın 

bitmesi konusunda (bu anlaşma) adım atılmasına neden 

olmuştur ama Sırbistan, Hırvatistan varken bir de Bosna-Hersek 

Cumhuriyeti ortaya çıkmıştır. 

Bosna Hersek Cumhuriyeti’nde farklı unsurların oluşturduğu bir 

yönetim modeli var. Bu modelin sonucu olarak, bugün Bosna 

iyi yönetilememektedir. Bu ülkede bu bölgede insanlar asırlarca 

birlikte yaşadılar. Birlikte yaşama kültürüne sahip insanların 

demokratik standartları yüksek rejimlere kavuşmasını sağlamak 

konusunda uluslararası camiaya yüksek düzeyde destek verebiliriz. 

Bu ülkelerin gerçekten demokratik ülkelere dönüşmesini 

sağlamak istiyorsak, bütün farklı unsurların, demokratik Suriye 

rejiminin bir parçası olduğunu sağlamak en doğru yoldur. Bunun 

için uluslararası sistem, Esad rejiminin —halkına bu kadar 

zulmetmiş bir rejimin— kenara çekilmesini sağlar. Geriye kalan 

bütün demokratik unsurlarla birlikte, bütün radikal unsurları 

temizleyerek, yeni bir demokrasiyi Suriye’de inşa etmek, en iyi 

yoldur. Aksine Bosna modelinin kurulması, Suriye modelinin 

pratik olarak bölünmesi anlamına gelir ve Suriye’deki çatışmaların 

uzun yıllar sürmesi anlamına gelir diye düşünüyorum. 

A.F.RASMUSSEN: Ben Suriye’yi bir devlet olarak muhafaza 

etmekten yana birisiyim. Ama Ortadoğu’nun sorunlarını çözmek 

için mezhepçi politikaları mutlaka durdurmak lazım. Suriye’deki 

gibi; Alevi bir azınlığın Sünni bir çoğunluğa hükmetmesi kabul 

edilemez. Irak’taki gibi Şii bir iktidarın da, Sünnileri ezmesi yahut 

yönetmesi düşünülemez. Suriye tek devlet olabilir; fakat Kürtler 

karşı kısımda, berikiler başka kısımda yaşayabilir. Bosna gibi, 

Bosna’nın ideal bir çözüm olduğunu söylemiyorum ama Sayın 

Başbakan Yardımcısı, burada ideal çözümü konuşmuyoruz. 

Mümkün olan çözümü yani “iç savaşı durdurmak için Suriye’de 

neler yapabiliriz”, bunu konuşuyoruz. O barış anlaşması sayesinde, 

Balkanlar’da son 20 yıldır barış vardır. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bosna Hersek’te savaş olmaması 

son derece önemli bir gelişmedir. Fakat şu gerçek gözardı 

edilemez; orada son derece kırılgan bir barış vardır. Aslında 

bu sistemin mükemmel işlemediğini gösteriyor. Ama Suriye 

ile ilgili konuştuğumuz zaman, Esad rejiminin hala çok güçlü 

bir ordusu var. Sayın RASMUSSEN bu söylediğiniz modelin 

hayata geçirilmesi ne kadar mümkün? Esad’ın gitmesi için, Esad 

yönetiminin görevden alınabilmesi için ne yapmak gerekir?

A.F. RASMUSSEN: Suriye’de bazı özel durumları dikkate almak 

gerekir. Bir Bosna çözümünü Suriye’de geçerli kılabilmek için, 

hiç kuşku yok ki uluslararası barış gücüne ihtiyacımız olacaktır. 

Bosna’da bir çözüm için, ilk başta NATO liderliğinde, 20 bin 

kişilik bir barış gücü Bosna’ya gönderildi. Şimdi Suriye için askeri 

zorluklar daha büyük olacaktır. Bölgedeki ülkelerin son derece 

önemli bir rol oynaması gerekir bu açıdan. Türkiye gibi ülkelerin 

gerçekten oraya bir barış gücü, bir askeri güç göndermeleri 

gerekmektedir. 

Moderatör Murat AKGÜN: Türkiye kaçınılmaz olarak bir “rolmodel” 

ülke konumundadır. Fakat geçmişte Türkiye Suriye’ye 

yönelik çok aktif politika izlediğinde de, bu defa Suriye’nin 

içişlerine karışmak ile suçlandı. Şimdi bu nasıl bir dengedir ki, 

Türkiye hem “rol-model” olacak, (bölgedeki ülkelerin) hem 

de içişlerine karışmakla suçlanacak? Sayın KURTULMUŞ, 

Türkiye’nin bu “rol-model” durumunu siz bir hükümet görevlisi 

olarak nasıl yorumluyorsunuz? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: Bu bölgede halkların bir 

geçmişi vardır. Suriye, Irak gibi veya Sünniler, Museviler, Aleviler, 

Kürtler ve Türkmenler dediğimiz unsurlar tesadüfen bir araya 

gelip yeni karşılaşmış değillerdir. Biz tarih boyunca uzun yıllar 

bir arada yaşadık. Bu bölgenin Müslüman, Gayrimüslim ve 

bütün etnik unsurlarıyla bir aradaydık. Şimdi bu bölgede barışı 

getirebilmek için gerçekten bir perspektifimizin olması lazım. 

Bizim perspektifimiz şudur; bizim bu bölge insanları arasındaki 

ortak coğrafya üzerinde durmamız gerekiyor. Bu zamana 

kadar Ortadoğu’da, Osmanlı barışı bütün mezhepleri de içinde 

barındırarak bölgeye hakim oldu. Eğer hegemonya üzerinden, 

yani güçlü olanın hakim olduğu sistem üzerinden barışı sağlamaya 

kalkarsanız, barışı sağlayamazsınız. Kaddafi rejimi halkına o kadar 

zulüm yaparken hür dünya neredeydi? Veya Mübarek rejimi 

halkına eziyet ederken, arkasını İsrail’e, ABD’ye yaslamışken, hür 

dünya niye sesini çıkarmadı? Dolayısıyla bu mandacı rejimler, 

Soğuk Savaş’tan sonraki rejimler, halkıyla irtibatı olmayan 

diktatörlerin olması, bugünkü kavganın temel nedenlerindendir. 

Ayrıca Arap Baharı’nın ortaya çıkaran temel neden de şudur; 

özellikle Fas’tan Endonezya’ya kadar, Yemen’den Suriye’ye kadar 

olan bütün Arap coğrafyasında halklar; haksızlıkların, rüşvetlerin, 

zulümlerin içine girmiş olan o rejimlerden, o insanlardan nefret 

ediyorlardı. Genç kitleler siyasi sürece katılmak istiyorlardı. Genç 

kitleler istikballerini aramak istiyorlardı. Bunun karşılığında 

hem ülkelerinin geleceğine katkıda bulunmak hem de bunu 

karşılığında teminat almak istiyorlardı. 

Arap Baharı denen şeyin başlangıcı budur. Ama bu talep ciddi 

bir şekilde karşılanmadı ve bir kenarda duruyor. Dolayısıyla bu 

da bugünkü karışıklıkların önemli nedenlerinden birisidir. Diğer 

nedeni ise, İsrail politikalarıdır. Bunu da görmeden, Ortadoğu’da 

barışı sağlayacak bir perspektife sahip olmamız beklenmemektedir. 

İsrail I.Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde oluşmaya başladı. 

II.Dünya Savaşı’ndan sonra bir tüp bebek olarak suni yollarla bir 

devlet oldu. İsrail devleti hükümeti sürekli saldırgan ve genişlemeci 

tavırlarını sürdürdü. Kendisine kuruluşunda bırakılan toprakları 

değil, (Ortadoğu’da) geniş (bir) coğrafyayı kendi hakimiyeti altına 

almayı temel hedefi olarak gördü. Ayrıca Müslümanlara yapılan 

zulümlerin, İslami mimarilere olan saldırıların da, Ortadoğu’da 

barışı önleyen en önemli nedenlerden birisi olduğu kanısındayım. 

Bütün bu sebepleri biraraya getirdiğimizde; Yahudisi, Hıristiyanı, 

Müslümanı birarada yaşamış olan bölge halkları maalesef 

uzunca bir süredir çatışmaların içerisinde ve hep farklı ayniyetler 

üzerinden yeni bir kimlik oluşturabilme telaşı içerisindedirler. 

Hür dünya, gelişmiş dünya, demokratik dünya bu anlamda 

yeterince destek verdi diyemeyiz. Türkiye’de bu konuda rol 

model oldu mu? Türkiye’nin bir ilham kaynağı olduğu oldukça 

açıktır. Türkiye siyasi ve ekonomik istikrarını koruyarak ilham 

kaynağı olmaya devam edecektir. Ayrıca Türkiye’nin en önemli 

başarılarından birisi şudur: Türkiye demokratik çalışmalarından 

birini başaramasaydı, Türkiye’deki değişim süreçleri de Mısır’dan, 

Suriye’den farklı olmazdı. 

Moderatör Murat AKGÜN: Türkiye’nin uzun zamandır Suriye 

sınırında bir tampon bölge oluşturma talebi var. Bu isteğin 

iki ayağını görebiliriz; birincisi güvenlik gerekçesiyle. Çünkü 

hemen sınırımızın diğer tarafında çok şiddetli çatışmalar var ve 

bombalar Türk toprağına düşüyor. Zaman zaman hayatını yitiren 

vatandaşlarımız oldu. Hayatın felce uğraması söz konusudur. 

Diğer taraftan göç dalgası, Türkiye’de şu anda 1.7 milyon göçmen 

var ve şu anda Halep kenti de rejimin elinden düşerse, 100 

binlerle tahmin edilen bir göç dalgası bekleniyor. Yani neden 

o insanları belirli yerde karşılayıp tutmaya yönelik bir tampon 

bölge oluşturulmuyor? Sayın RASMUSSEN görev yaptığınız 

NATO’daki tecrübelerinize dayanarak bunu bize izah edebilir 

misiniz? 

A.F.RASMUSSEN: Türkiye’nin tampon bölge talebinin 

farkındayım tabiiki. Suriye topraklarında bir tampon bölge 

oluşumu, Suriye’nin bazı bölgelerini işgal etmeye denk olacaktır. 

BM mandası yok tabii bunu yapmak için. Bir sonraki soru da şu; 

kim bunu (tampon bölge kararını) uygulayacak? Tabiiki böyle bir 

tampon bölge için,karada asker gerekecek. Tampon bölge, bir hava 

operasyonuyla, tek başına oluşturulamaz. Bu yüzden, bu bayağı 

kapsamlı bir askeri operasyon gerektirmektedir. Uluslararası 

toplum tampon bölge oluşturma konusunda, bu yüzden isteksiz 

kaldı diye düşünüyorum. 

Moderatör Murat AKGÜN: Geçmişte Irak operasyonu bir 

şüphe üzerine yapılırken bu kadar ince elenip sık dokunmamıştı. 

Sayın KURTULMUŞ ne dersiniz, bu bir ikilem mi? Ayrıca Halep 

düşerse, oradan on binlerce insan gelirse biz yine kabul edecek 

miyiz? Ama Türkiye’nin de bir kapasitesi var. Çok iyi bir ekonomisi 

de yok. Hazırlıklarımız nelerdir? 


19


20 


Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: Öncelikle söylemek 

istediğim; Suriye’nin de Irak gibi bol miktarda petrolü olsaydı 

şimdiye çoktan işgal edilmişti. Dolayısıyla Suriye’nin en büyük 

dezavantajı petrolünün olmamasıdır. Bu anlamda Suriye’de petrol 

olmamasına rağmen Batı güçlerinin koalisyon güçlerinin saha 

harekatı yapmadan bu uçuşa yasak bölge Suriye güçlerini köşeye 

sıkıştırılabileceğine inanıyorum. Ama maalesef Suriye planlarına 

bakıldığı zaman koalisyon ülkelerinin birçoğunun bir numaralı 

meselesi, Esad rejimini yok etmek değil, Suriye’de nasıl ortaya 

çıktığı, ne şekilde ortaya çıktığı kimler tarafından ortaya çıktığı 

henüz tam olarak bilinmeyen IŞİD’in Suriye’den uzaklaştırılması, 

Irak’tan uzaklaştırılmasıdır. 

Burada da ciddi bir perspektif farklılığımız vardır. Biz Suriye’de 

İŞİD’in ve benzeri operasyonların bir sonuç olduğu kanaatindeyiz. 

Yani IŞİD tek başına çıkmadı. IŞİD’in içerisinde, Batı ülkelerinden 

katılan çok sayıda unsurların olduğu gerçek. IŞİD, Irak’taki ve 

Suriye’deki siyasi istikrarsızlıkların bir sonucu olarak ortaya 

çıkmıştır. Eğer Suriye ve Irak’taki politik istikrarsızlık böyle giderse, 

yarın IŞİD gider yerine başka bir örgüt ortaya çıkar. O yüzden bu 

gibi terörist örgütlerin ortadan kalkmasını sağlamanın yolu, Suriye 

halkının bütün farklı unsurlarının siyasal sürece katılımlarının 

sağlanmasıdır. 

Bu nasıl olur? Ülkenin üstüne çökmüş, 300 bin insanın canına 

kıymış, bu bölgenin en güzel şehirlerinden olan Halep’i havada 

bombalayarak yok etmiş, Şam’daki kültürel zenginlikleri yok etmiş 

bir rejimden bahsediyoruz. Suriye rejiminin hareket edemez hale 

gelmesini sağlamak gerekir. Bunun için de uçuşa yasak bölge 

önemli bir meseleydi. Ama zaman geçtikçe bundan sonra yapılsa 

bile anlamını kaybedebilir. 

Suriye’deki halk ılımlı muhalefete destek vermiş olsaydı, şimdiye 

kadar önemli yol kat etmiş olurdu. Yakın dönemde barış umudu 

görünmüyor. Böyle bir durumda halk da IŞİD gibi karanlık bir 

yapının arkasına takılmış oluyor. Bunu önlemek istiyorsak bu 

halka uluslararası camianın yakın dönemde bir umut vermesi 

lazımdır. Bu umudun gösterilmesi ise Esad rejiminin elini kolunu 

bağlamakta yatmaktadır. Eğer Halep’te yeni bir durum ortaya 

çıkarsa, bunun sonucunda 400 bin insanı kapsayan, yeni bir 

göç dalgası ortaya çıkacaktır. Bu durum da Türkiye’yi birinci 

dereceden etkileyecektir. 

Moderatör Murat AKGÜN: IŞİD, Suriye’de ortaya çıkan en 

önemli sorundur. Batı bu örgütün ortaya çıkış nedeni olarak neler 

düşünüyor? Yok edilmesi neye bağlıdır? Bu kadar tereddütlü dış 

müdahaleler, yerel gücün de zayıf olduğu bir ortamda, (IŞİD gibi 

oluşumlar bölgede) varlıklarını uzun süre sürdürebilecekler gibi 

görünüyor. “mevcut yapı devam ettiği sürece IŞİD gider başka bir 

örgüt gelir” sözüne katılıyor musunuz? 

A.F.RASMUSSEN: Çok karamsar bir değerlendirme aslında. 

[1. GÜN] 

Bunu (radikalizmi) yaratan nedir? Bunu besleyen toprak nedir? İlk 

başta neden ortaya çıkmıştır? Suriye’deki gibi o azınlık çoğunluğa 

baskı yapınca, o zaman çok büyük hoşnutsuzluk doğuyor ve de 

aşırılık çok kolay baş gösteriyor. Irak’ta Maliki hükümeti bir facia 

oldu. Çok güçlü mezhepçi politikalar uyguladılar ve böylece 

IŞİD (ve benzeri örgütler) için bir ortam yarattılar. İlk olarak 

mezhepçi uygulamaları durdurmamız lazım ki aşırılıklar, aşırı 

tepkiler olmasın Ortadoğu’da. Sonra da uzun vadede, bölgede 

sürdürülebilir demokrasiler oluşturmak gerekir. Bundan kasıt, 

kültürel olarak demokratik kökleri olan rejimlerdir. Yani sadece 

seçim yapmak yetmez. 

Eğer çoğunluk, azınlığı baskı altına alırsa olmaz, bu kabul edilemez. 

Öyle bir demokratik kültür lazım ki azınlıkların korunması 

sağlanabilsin. Zannediyorum biraz daha sabırlı olmamız lazım. 

Hukukun üstünlüğü ne demek öğretmek lazım. Azınlıkların 

durumu ne demek,güçler ayrılığı ne demek, öğretmek lazımdır. 

Gerçek bir demokrasi için insanlar bunu anlamalıdır. Aşırılığı 

önlemeye kararlıysak, çok güçlü reformlar lazımdır. Ben o kadar 

karamsar değilim, bence yapılabilir. Çünkü “bazı milletlerin bazı 

halkların demokrasiye uygun olmadığı” gibi bir düşünceyi ben 

kabul etmiyorum. 

Moderatör Murat AKGÜN: Sayın KURTULMUŞ, Irak’ta üçe 

bölünme hala geçerli mi? Irak’ın kuzeyinde bağımsız bir Kudüs 

devleti kurulması Ortadoğu’yu nasıl etkiler? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: Bu mezhepçi politikalar, 

Maliki rejiminin uyguladığı bu yanlış politikalar Irak’ı bu duruma 

getirdi. Şimdiki rejim işbaşına geldi. Umarım yeni yönetim farklı 

mezhep ve etnik yapıları birarada tutmayı başarabilir. Irak’ta fiilen 

üç parçaya bölünmüş gibi görünse de, Irak’ın toprak bütünlüğünü 

koruyacağına inanıyorum. Yeni yönetim Maliki döneminde 

yaşananlardan ders alarak ve var olan sorunları büyütmeden 

sorunlarını çözmek için bölge ülkeleriyle de, Türkiye ve İran’la da 

işbirliği içerisinde Irak’ın bütünlüğünü koruyacağına inanıyorum. 

Irak’ın bütünlüğünü koruması bölge barışına büyük etki edecektir. 

Moderatör Murat AKGÜN: Peki siz Sayın RASMUSSEN, 

Irak’taki yeni yönetimin başarılı olacağına inanıyor musun? 

Bağımsız bir Kürdistan devletinin Ortadoğu’ya etkisi nasıl olur? 

A.F.RASMUSSEN: Burada şunu söyleyebilirim. Herşeyi hesaba 

katarak, Suriye’i de Irak’ı da bir ülke olarak muhafaza etmeliyiz. 

Ama galiba hem Suriye için, hem Irak için gücü bölüp adem-i 

merkeziyetçi hale getirmek lazımdır. Irak’tan bahsediyorsak; 

Kürtler, Şiiler, Sünniler, işte bu ana kimlikler bir Irak Devleti 

içinde yaşayabilirler. Yani ben bağımsız Kürdistan yanlısı 

değilim. Ama Türkiye burada son derece önemli rol oynayabilir. 

Çünkü Türkiye’nin de PKK’yla sorunu vardır. Türkiye devleti bu 

sorunu çözmek için çok çaba sarf ediyor. Umarım bu sorununu 

çözebilir. Türkiye daha adem-i merkeziyetçi davranarak, daha 

fazla yerel yetkiler vererek bu işi kolaylaştırabilir. Bu iş bağımsız bir

Kürdistan’ın kurulmasıyla değil de, Irak içinde azınlıkları koruyan 

bir adem-i merkeziyetçi sistemin oluşturulmasıyla sağlanabilir. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bir süre öncesine kadar Türkiye’de 

çok söylenen bir söz vardı: “Filistin’de barış olmadan, Ortadoğu’ya 

gerçek barış gelmez” diye. İsrail’in kalıcı politikalarını gözönünde 

bulundurduğumuzda, bu söz hala geçerli midir? Sayın 

KURTULMUŞ, bu konu hakkında düşünceleriniz nelerdir? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: İsrail hükümeti tam 

Ortadoğu’da kalıcı bir barış içerisine girdiği sırada yeni bir şey 

oluyor ve İsrail yeniden saldırgan bir hal içine giriyor. Genel 

olarak bakıldığında, İsrail Ortadoğu barışından yana görünse bile 

maalesef özellikle hükümetin içindeki uygulamaların bu barışı 

bertaraf ettiğini görüyoruz. İsrail’in çok başarılı tutum içerisinde 

olmadığı da aşikardır. 

İsrail barışı olmadan, Filistin devletinin var olma hakkı gerçekten de 

İsrail tarafından kabul edilmeden, Ortadoğu barışının sağlanması 

ve Dünya barışının sağlanması mümkün değildir. Ancak bu 

durum, İsrail için de sürdürülebilir bir durum değildir. Kendi 

içinde saldırgan politikaları hükümet politikaları haline getirenler 

var. Ama (bu) sonuçta İsrail’de yaşayan Yahudi vatandaşlar için de 

sürdürülebilir bir durum değildir. İsrail gerçekten bölgede barış 

içinde yaşamak istiyorsa, özgür Filistin Devleti’nin varlığını kabul 

etmesi gerekir. Filistin halkına işkence etmekten de vazgeçmesi 

gerekir. 

Moderatör Murat AKGÜN: İran’ın nükleer silah elde etmek için 

yoğun çabaları var. Bu konuda Batı ile İran arasında sürdürülen 

müzakereler var. Siz Sayın RASMUSSEN bu müzakerelerin belli 

somut ve umutlu bir sonuca ulaşabileceğine inanıyor musunuz? 

Eğer böyle bir şey olmazsa da İran nükleer silaha ulaşırsa bu 

durumun bölgeler ve dünya açısından önemi nedir? 

A.F.RASMUSSEN: İran nükleeri konusunda çok kaygılıyım. 

Çünkü İran gerçekten nükleer silahlar elde ederse, bu Ortadoğu’da 

birçok tedirginlikler doğuracaktır. Bunun kötü etkileri olacaktır. 

Küresel güvenlik üzerinde de çok ağır etkileri olacaktır. Onun 

için barışçıl diplomatik çözümler bulunabilir. Hiç kimse İran’ın 

nükleer enerjiyi barışçıl yollarla kullanmasına karşı değildir. Ama 

İran tabii nükleer silahlanmayı... aldatmaya yönelik durumu... 

karşısında bunu durdurmamız lazım. Ayrıca bu görüşmelerin 

olumlu bir takım sonuçlara bağlanacağı konusunda ben gerçekten 

umutluyum. İran’da barışçıl bir çözüm bulunmasının kendilerinin 

de yararına olduğunu anlayacaklardır. 

Moderatör Murat AKGÜN: Son olarak, İsrail’de nükleer güç 

kapasitesi varken İsrail üzerinde de bir takım yaptırımların olması 

gerekmez mi? 

A.F.RASMUSSEN: Buna yorum yapmayacağım. Çünkü bu 

konuda bilgim yok. İsrail’in elinde nükleer program olduğunu 

bilmiyorum. Ama 1990’da bile hemen hemen dünyanın bütün 

ülkeleri, bir barış anlaşmasına ‘nükleer silahların yaygınlaşmasının 

sınırlandırılması’ anlaşmasına imza attılar. Bu ideal bir vizyondur. 

O prensibe hala bağlıyız. Ama şimdi tabiiki NATO Eski Genel 

Sekreteri olarak, NATO olarak, nükleer silahlar var olduğu sürece... 

NATO da bir nükleer ittifak olarak devam edecektir. Şimdi İsrail- 

Filistin anlaşmazlığını özür olarak algılayıp bölgedeki tüm sorunu 

buna bağlamak hakkaniyetli değildir. Mezhepçi uygulamaları 

Suriye’de, Irak’ta görüşümüzün nedeni İsrail-Filistin (meselesi) 

değildir. Ama en önemlisi, bu çatışmaya çözüm bulmaktır. 2002’de 

bulunan çözüm iki ayrı, bağımsız ve egemen devlete dayanan bir 

yol planıdır. 

Moderatör Murat AKGÜN: 

Sayın A.F. RASMUSSEN ve Sayın Numan KURTULMUŞ, 

değerli görüşleriniz ve katılımlarınız için sizlere teşekkür ederiz. 

İlk oturumumuzu burada sonlandırıyoruz. 


21

Suriye Kamp Ziyareti, Nizip/Gaziantep 


Sempozyum 

programı dahilinde 

Nizip Konteyner 

kentine yapılan 

ziyarette katılımcılar 

Suriyeli misafirler ile 

bir araya 

gelmişlerdir. 

Konteyner kent yöneticileri ile yapılan görüşmelerde, 

Suriyeli misafirlerimizin son durumu, eğitim ve altyapı 

hususunda gerçekleştirilen faaliyetler ile ilgili bilgi 

alınmıştır. Kent gezisi esnasında bir Suriyelinin evinde 

misafir olan heyet üyeleri, yaşanılan ortamı daha iyi 

gözleme imkanı bulmuşlardır. Bu gözlemler Suriye’deki 

siyasi durum ve Türkiye’deki Suriyelilerin yaşayışları ile 

ilgili yorum yapacak bütün araştırmacı/siyasilerin artık 

daha dikkatli çalışabilecekleri bir ortam yaratmıştır. 

Ayrıca misafirlerin heyet için hazırlamış 

olduğu hediyeler de onların bu geziden 

memnuniyetlerini göstermektedir. 

22


23


II. Oturum 


[1. GÜN] 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU 

Galatasaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı / İstanbul 

Galatasaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı’dır. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler ve Uluslararası İlişkileri Enstitüsü’nden 

Yüksek Lisans ve Doktora derecelerine sahiptir. 1995 yılında İstanbul Üniversitesi’nden Yardımcı Doçent ünvanı alan Dedeoğlu, aynı yıl Galatasaray Üniversitesi bünyesine katılmıştır. 

2005 yılında Galatasaray Üniversitesi’nden “Profesör” ünvanını alan Dedeoğlu, Kadir Has Üniversitesi’nde de ders vermiştir. Uzmanlık alanları arasında Avrupa Birliği ve uluslararası 

güvenlik çalışmaları yer almaktadır. Çok sayıda bilimsel makalesi ve kitabı bulunan Beril Dedeoğlu, Zaman ve Yeni Şafak gazetelerinde uluslararası politika yorumlarına imza 

atmakta, ayrıca Star ve Today’s Zaman gazetelerinde köşe yazarlığı yapmaktadır. 

Peter HARLING 

Uluslararası Kriz Grubu, Mısır, Irak, Lübnan ve Suriye Direktörü 

Kar amacı gütmeyen bağımsız oluşum International Crisis Group (ICG) bünyesinde; Irak, Lübnan ve Suriye ile Ortadoğu proje direktörlüğünü ve Kuzey Afrika danışmanlığını 

yürütmektedir. 1998-2004 tarihleri arasında Irak, 2005-2006 ve 2014 ilk çeyreğinde Lübnan, 2006-2013 tarihleri arasında Suriye, 2011-2013 tarihleri arasında yarı zamanlı 

olarak Mısır’da ikamet etmiştir. Uzmanlık alanları arasında Irak direnişi, Sadr hareketi, aşiretçilik ve Suriye dış siyaseti yer almaktadır. 


24 

Moderatör Murat AKGÜN: Türkiye perspektifiyle Beril Hanım, 

Sivil Toplum Temsilcisi olarak da Peter Harling aramızdalar. Siyasi 

değil, akademik bir çerçevede konuşacağız. Peter Harling’e sabahki 

sorularla aynı doğrultuda sorular soracağız, Suriye’yle ilgili onun 

görüşlerini alacağız. Öğleden sonra konuklar Nizip’teki Mülteci 

Kampına gittiler. Bu konudaki izlenimlerini almak istiyorum, 

ardından diğer konulara geçeceğiz. 

Beril Hanım, kampı ziyaret ettiniz. İzlenimleriniz nelerdir? 

Türkiye’nin yaptıkları konusunda düşünceleriniz nelerdir, oradaki 

insanların nelere ihtiyaçları var? 

Prof. Dr. Beril DEDEĞLU: Bugün öğleden sonra yaşadığım 

gözlem bana iki şey söyledi; bunlardan biri gurur duydum 

ülkemle, inanılmaz bir çaba sarf edilmiş ve umduğumdan

çok daha fazla yerleşik düzeni sağlamaya yönelik bir çabayla, 

çok büyük bir alan Suriye’den gelenler için hizmet alanına 

dönüştürülmüş. Burada özellikle güvenliğin sağlanması ve bunun 

dışındakiler, tüm ayrıntılar, hemen hemen düşünülmüş. Üstelik 

yakından biliyoruz. Türkiye tamamen bölgesel hakkını kullandı, 

o yüzden gurur duydum. Ama öteki taraftan, sonuç itibariyle, bu 

bir kamp ve gezdiğimiz yer turistik bir yer değil. O gözle bakmak 

bende üzüntü yarattı. Gezinin sonucunda bunun acısını yaşadım. 

Bu yüzden de oradaki insanlara çok yakından bakamadım. 

Yani o bana kötü bir durum izlenimi verdi. Çünkü geziyormuş 

hissini yaşamak istemedim. Belki kendi ülkelerinde olmaktansa 

şu an burada olmak (onlar için) çok daha buruk (bir duygu). 

Onu hissedebiliyorum. Ama sonuçta kendilerine ait olmayan 

bir yerdeler, bunu da hissediyoruz. Ve biraz emniyet, biraz da 

burulmayla ayrıldığımı söyleyebilirim. 

Moderatör Murat AKGÜN: Sorumun aynısını Sayın 

Rasmussen‘e sormak istiyorum. Siz de kampı gezdiniz. Daha evvel 

kampa gitmiş miydiniz? Zannetmiyorum. 

A.F.RASMUSSEN: Evet, bu mülteci kampına ilk ziyaretimdi. 

Doğrusunu söylemem gerekirse başka mülteci kamplarıyla 

mukayese edersek bu çok güzel organize edilmiş bir kamp, hem 

güzel organize edilmiş hem temiz, hem de iyi, içtenlikli pek çok 

faaliyetler var. Orası mülteciler için düzenlenmiş. Hem yetişkinler 

için hem de çocuklar için bence son derece önemli bütün bunlar. 

Hele de eğitimle ilgili bölümde önem artıyor. Çünkü çocukların 

eğitimi önemli, yani bence bu örnek denilebilecek bir mülteci 

kampıdır. Ayrıca bu fırsattan istifade ederek bir yorumda daha 

bulunmak istiyorum. Türkiye’ye hakikaten takdirlerimi sunarım. 

Türk yetkililerinin, Suriyeli mültecilerine bütün yaptıkları için, 

ekonomik açıdan taşıdıkları yük, aşılması zor bir problem ve 

Türk toplumunun büyük bir yüküdür. Bu işler için aşağı yukarı 5 

milyon dolar harcıyorlar yılda. Bu büyük bir girişim ve uluslararası 

camiaya da ancak diyebilirim ki, herkesin bu mültecilerle ilgili 

faaliyetlere katkıda bulunması lazım. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bay HARLİNG bu sefer size 

sormak istiyorum. Sabah seansında Başbakan Yardımcısı Numan 

KURTULMUŞ, Türkiye’deki Suriyeli sayısını 1.7 milyon olarak 

verdi. Şu an Halep civarında çok şiddetli çatışmalar var. Halep 

rejim güçlerinin eline düşecek olursa, 400 bine yakın yeni bir 

mülteci akımının olmasının beklendiği söylendi. Eğer bu meydana 

gelirse, Türkiye’deki mültecilerin sayısı 2 milyonu aşacak. Sayın 

HARLING size şunu sormak istiyorum; Sizce uluslararası 

kamuoyu Türkiye’ye mültecilerin ağırlanması ve ihtiyaçları 

konusunda yeterince destek veriyor mu? Mülteciler konusunda 

Türkiye’ye nasıl destek verebilirler, ne dersiniz? 

Peter HARLING: Eminim ki uluslararası toplum (Suriyeli 

mültecilere yönelik) Türk yardımı (hususunda Türkiye’nin) hak 

ettiği takdiri ifade etmekte başarısız oldu. Yani ben bugün bu 

kampı ziyarete gitmedim. Ama Suriye çatışmasıyla ilgili olarak ve 

bu durumun ciddiyetiyle ilgili olarak; birçok karar verici ve çok 

sayıda mülteci söz konusudur... Toplumlar böyle bir kanlı olaydan 

sonra kendini toparlayabiliyor ama tabiiki Suriye bağlamında çok 

büyük bir stres var. Çok yıkıcı bir olaylar dizisi yaşıyorlar. Suriye 

toplumunun dokusuna baktığımız zaman tabii kentsel bir dokuyu 

görüyoruz, sosyal dokuyu görüyoruz. Kentsel doku hakikaten 

çok büyük hasar görmüş. 10 milyon insan, toplumun yarısı 

yollarda, evinden barkından edilmiş, ya sürgünde ya da yollarda... 

Son derece önemli olan başka durumlar da var; yıllar boyunca 

(mülteci) çocuklar, Suriye’nin içinde ve dışında, formel eğitim 

sisteminin dışında kalmışlar. (Bu çocuklar) eğitimden mahrum 

kalıyorlar. Mukayeseli olarak baktığımız zaman, Türkiye hakikaten 

benzersiz bir ortam sunuyor onlara. Hiç olmazsa normal hayata 

benzer birşey sağlamaya çalışıyor onlara. Ama tabiiki Türkiye’ye 

ne kadar destek gelse de azdır. Yani şu anda ne kadar az destek 

verildiğinin de farkındayım ve ne kadar destek verilse dahi azdır 

derim. 

Moderatör Murat AKGÜN: İkinci soruma, Prof. Dr. 

Beril DEDEOĞLU’yla başlamak istiyorum. Hanımefendi, 

Ortadoğu’da kriz denildiği zaman, hemen aklımıza Suriye geliyor. 

Ancak Irak’taki durum malum, bunun yanısıra sabah da konuştuk, 

belki izleme imkanınız oldu. Filistin sorunu söz konusu, İran’dan 

kaynaklanan gerginlikler söz konusu. Türkiye-İsrail ilişkilerinin 

de çok parlak olduğu söylenemez. Şunu söylemek istiyorum; 

Bundan 15-20 yıl önce, bölgede gerginlik olmakla beraber bu 

kadar çok sayıda gerginlik yoktu, ne oldu da Ortadoğu böyle bir 

patlamaya hazır fıçı, hatta Türkiye de fıçı haline geldi? Peki bir de 

şunu sormak istiyorum buradan çıkış yolu var mı? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Ne oldu da böyle daha çok çatışma, 

sürekli çatışma hali oldu? Birinci neden, Ortadoğu’da iki kutuplu 

dönem varken çok fazla, oyuncuların kendi başlarına hareket etme 

imkanı yoktu. İkincisi, devletten başka oyunculardan da çok fazla 

bahsedilmiyordu. Bugün sorunlar, küreselleşmeyle de birlikte, 

birbirinden çok ayrılabilir değil. Devletler birbirinden ayrılabilir 

değil. Çok daha müdahil olurlar krizlere, üstelik de sorunlardaki 

katmanlar açığa çıkmıştır. Fakat bahsettiğim herbir devletin kendi 

içindeki toplumsal katmanları, bunların herbiri, önemli birer 

siyasi oyuncu haline gelmiş vaziyette. Bu karmaşık yapı en ufacık 

gerginliğin daha hızlı bir çatışmaya yol açmasına neden oluyor. 

Biz böyle münferit çatışmalar görüyoruz. Şurada bomba patladı, 

burada insanlar öldü gibi. Ama biraz da şöyle; Ortadoğu’dan 

yukarıya aya doğru çıkıp oradan baktığımız zaman, aslında bu 

sorunların birbirinden hiç ayrılabilir olduğunu düşünmüyorum. 

Yani bir yumak var, onun ipini çektiğiniz zaman, düğüm her 

taraftan yumağı kilitliyor. İpin çekilmesi söz konusu olamıyor. 

Benim burada gördüğüm bir diğer sorun, yani Ortadoğu’nun 

bu kadar içiçe ve her dakika çatışmaya açık hale gelmesindeki en 


25


26 


önemli sebep, bugün uluslararası sisteme stantslation dönüşüm 

dönemi adını veriyoruz. Yani iki kutuplu dönem bitti ama yerine, 

adını koyabileceğimiz, tanımlı bir dünya sisteminden söz etmek 

çok zor. Fakat denebilir ki tanımlamak da gerekmeyebilir. Yani 

oyuncular var, devletler var, gül gibi geçinip gidebiliriz. 

Ama benim gördüğüm kadarıyla sistemi tanımlanabilir hale 

getirmeye çalışan bir basınç var. Ben diyorum ki, bu basınç şu 

devletten geliyor, bu devletten geliyor fakat gördüğüm bu basınçla 

birlikte, dünyayı daha çok iki büyük gücün mücadele alanına geri 

çekmeye çalışan bir çaba var. Bu çabanın da Avrupa’yı, Amerika’ya 

yapıştıran, Rusya’yı da daha çok Orta Asya’ya yapıştırmaya 

yönelik bir ayrıştırmaya teşvik eden bir ortam var. İşte Ukrayna, 

Suriye, Afganistan hattı, bu paylaşım veya bir güç dengesinin 

kırılma noktalarıdır. 

Yani ben doğrusunu isterseniz Suriye’de olup biteni Ukrayna’dan 

ayırmanın yukardan baktığım zaman, çok mümkün olabileceği 

kanaatinde değilim. Sonuç itibari ile çatışmanın oyuncuları 

yerel, işte biz Esad güçleri, Özgür Suriye Ordusu, IŞİD diyoruz. 

Daha yerel ölçekle gözükmekle birlikte bir çatışmayı bu kadar 

uzun ve kanlar haline getirebilmenin cesareti başka desteklerden 

kaynaklıdır. Bu durum, söz konusu dengeler oturmadan, bu 

çatışmaların biteceği kanaatinde değilim. Zira devletler, bu 

olaylara karışmış olan bütün oyuncular, aslında bir tür pazarlık 

sürdürüyorlar. Eğer pazarlıklarda yol alınmış olsa çatışmaların 

daha azalacağını tahmin ediyorum. 

Moderatör Murat AKGÜN: O zaman Ortadoğu’da bir süre daha 

iç savaşlar, terör ortamı devamı edecek, öyle mi anlamamız lazım? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Bunun bir süre daha devam 

edeceğinden yana hiç kuşkum yok. Sadece burada bir tek ümit 

verici şey olarak şunu söyleyeyim, bugün gelinen nokta itibarı ile, 

oyun bütün oyuncular için giderek kazananın olmadığı bir oyuna 

dönüşme durumunda. O kadar angajik ki, herkes aynı ölçüde bir 

kazanç beklentisini sürdürme imkanına sahip değil. Bu da belki 

daha yakın bir gelecekte sizin sorduğunuz ikinci sorunun cevabı 

olabilir. Gerçi sihirli küre olsa da, biraz baksam gibi bir soru, ama 

şunu söylemek mümkün: bölgedeki oyuncuların dahil olmadığı 

barış görüşmelerinin sonuç vermesi mümkün değildir. 

Yani kim bu çatışmalara tarafsa, bunların masa etrafında yer 

almadığı bir barış süresi mümkün değil. Her oyuncuda masaya 

oturamaz, yani en azından her oyuncu karşı karşıya gelmek 

istemez. O zaman belki de biraz beklememiz gereken bir süreç... 

Makul ve masaya oturabilecek siyasi yapıların, yerel düzlemde 

gelişmeleri için destek olunmalıdır. Yani amaç aynı masa etrafında 

toplayabilmek, makul diyalogu sürdürebilecek kesimlerin 

yeşermesine, örgütlenmesine destek verebilecek bir uluslararası 

çaba üretmektir. Ancak bu, umut vaat eden bir yol olabilir. 

[1. GÜN] 

Moderatör Murat AKGÜN: Sayın P. Harling size şu soruyu 

sormak istiyorum; Suriye tabiri caizse iç savaşların cenneti haline 

geldi. Çok çeşitli ülkelerde Avrupa’dan, Afrika’dan yabancılar şu 

anda Suriye’de şu ya da bu taraf adına çarpışmaktalar. Basında 

yeralan haberlere göre, İranlıların da Suriye’deki çatışmalara aktif 

katıldığına dair haberler var. Irak’ın içinde bulunduğu durumda 

söz konusu Irak’ın güneyinde çok ciddi bir Şii etki alanı var. 

Onların İran’la belli etkileşim içinde oldukları kesindir. Bir de tabii 

İran’ın kendisi var. Bütün bunları yan yana koyduğumuz zaman, 

Ortadoğu’da ciddi bir, hatta belki tehditkar bir Iran etki alanın 

oluşmasını, ne kadar olumlu ve nasıl görüyorsunuz? 

Peter HARLING: Bu sorun doğrudan doğruya şu anda olup 

bitenlerin kalbine nişanlanmış bir soru, bununla yüzleşmekte 

yarar var. Bizim karşımızda aşağı yukarı mezhepsel bir şiddet 

var. Suriye’de de kısmen olup bitenler, aslında vekaleten yapılan 

bir savaş ve dinsel kökenli bir savaş... Bu mesele tabiiki büyük 

kayıplara neden olmaktadır. Sünniler ve Şiiler arasındaki gerilim 

ve çatışmaların ardında Sünni bir düşünce de yatmıyor. Mesela bu 

farklılıkları nasıl aşabiliriz? Ve eninde sonunda mesele nerede gelip 

düğümleniyor? Bölgesel güç dengesi, ki İran da dahil olmak üzere, 

bazı ülkelerin birtakım bölgesel amaçları var. Ve bu gördüğümüz 

çatışmaların arkasında bunun da yattığını biliyoruz. Şimdi benim 

inancıma göre, aslında bu konunun askeri bir çözümü olamaz. 

İlerlemek için tek yapılacak şey bu ülkelerin herbirinde, siyasi 

olarak güç paylaşımının gerçekleştirilmesidir. Mükemmel bir 

sistem oluşturulabilir ama öncelikle burada insanların birbiriyle 

barış içinde yaşaması için buraların Adem-i Merkezileştirilmesi 

lazım. Ve yerel hukukun yeniden güçlenmesi ve yerel gruplarca 

yeniden tanınması lazım. 

Moderatör Murat AKGÜN: Biraz evvel Sayın DEDEOĞLU’nun 

savunması ilgimi çekti. Barış için çarpışan bütün tarafların masaya 

oturması lazım. Ancak şuan itibarı ile hepsinin de oturması 

mümkün gözükmediğine göre, o masa etrafında oturabilecek 

yapıların oluşmasını beklemek gerekiyor dedi. Yıllarca NATO’da 

bu tip sorunlar için başka bölgelerde zihin yordunuz. Ne dersiniz? 

Eğer böyle bir bekleme sürecine gireceksek, bu süreç çok mu uzun 

olacak? 

A.F.RASMUSSEN: Bu kolay olur diyemeyeceğim, zaman 

alacaktır. Çünkü bu aynı zamanda doğru demokratik kültürün 

gelişmesi ile ilgili bir konu, ama Avrupai bir mesele. Örnek 

olarak kullanayım: geçtiğimiz yüzyılda, Avrupa iki korkunç 

savaş geçirdi. Ama biz o karışık deneyimden dersler çıkardık ve 

son derece iddialı bir entegrasyon projesi hayata geçirdik. O da 

şu felsefeye dayanıyordu; eğer ülkeleri daha yakından birbirine 

bağlarsanız ekonomikken ve siyaseten, o zaman herkeste bir 

fark oluşturacaktır. Savaşın ne kadar aptalca bir şey olduğunu... 

Yani bugün itibariyle biz (savaşı) artık mümkün olarak bile 

düşünemeyiz. Avrupalı devletler birbiri ile savaşamaz. Ama 70 

yıl önce Almanya ve Fransa korkunç bir çatışmaya girmişti. Ama

iz bu ihtimali yok ettik, bu da yeni yapılar aracılığıyla, inşa etmiş 

olduğumuz Avrupa... Şimdi Ortadoğu’ya şuan baktığımız zaman, 

(savaşların durması ve entegrasyon) hiç gerçekçi gözükmüyor, 

ama diğer taraftan ben başka bir alternatif de görmüyorum. Yani 

böyle yapılar oluşturmak, Ortadoğu’da ve herbir ülke içinde, daha 

önce de söylemiş olduğum üzere, yetkileri ele alıp, güç paylaşımını, 

etnik ve dini farklılıklar etrafında ele almalıyız. 

böleceksiniz. Merkezi bir devletin üç değişik varlığına çok zor, çok 

masraflı ve aslında çatışmaya yatkın bir süreç... Suriye’de daha zor, 

Irak’ta daha çok üç homojen son var, tarihi gelişmelerin sonucu 

olarak ve yani toplumsal konvansiyonların sonucu olarak... Suriye 

çok daha karışık, netlik yok. 

Moderatör Murat AKGÜN: Sayın P. Harling size bir sorum 

olacak, bu kez Irak her ne kadar merkezi bir otoriteye sahip gibi 

gözükse de, her ne kadar hala bir ortak bayrağı var gibi gözükse 

de birçok yorumcuya göre çoktan defacto olarak 3’e bölünmüş 

vaziyette. Güneyde bir Şii etki alanı, ortada bir Sünni alanı, kuzeyde 

bir Kürt etki alanı... Şimdi benzeri bir durum yavaş yavaş Suriye’de 

de ortaya çıkıyor. 

Kuzeyde bir Kürt etki alanı, küçük de olsa belli bir bölgede Esad 

rejimi ile ilgilidir. Şunu sormak istiyorum; bu problemli periyottan 

Irak ve Suriye toprak bütünlüklerini koruyarak çıkabilecekler mi, 

yoksa görünürde Doğu’da yeni devletler mi gözüküyor? 

Peter HARLING: Sanıyorum yorumcuların çoğu da benim gibi 

bölgeye bazen çok konvansiyonel paradigmalardan yaklaşıyor... 

Merkezi devlet, yahut bölünme... Ama bu iki eksenin arasında 

da çok şey var. Yani bu da gücün geriye evrilmesiyle alakalı, o da 

zaten şu anda bölgede olan süreç. Yani İslami devlet fenomenine, 

mesela bu sürecin bu defacto gücün geriye evrilmesinin kanıtı 

olarak görebilirsiniz. Suriye rejimi bile öyle evrimler geçirdi ki, 

muhalefete benzemeye başladı. Bir de Irak rejimine bakacak 

olursak, anlamlı giriş noktası liderlik veya kurumların başındaki 

insanlar değil. Fakat çizdikleri topraklara basan “check point”leri 

de kontrol eden kişiler ve bununla ilgili kaynaklara sahip kişiler... 

Güç de bu meşruiyette zaten. Yani çatışmanın o tarafından bu 

sanki deneysel bir süreçmiş gibi. Defacto bir deneyim, bölgenin 

değişik yerlerinde, sadece Irak ve Suriye değil... 

Irak bölünmesi açısından bakarsak ben şunu söylemek istiyorum; 

bölünme hiçbir zaman çözüm değil. Sudan bunun iyi bir örneğidir. 

Bölünme devlet inşa edilmesi ile alakalı bir problem değil. Aynı 

problem daha küçük bir ölçekte, birkaç değişik yerde de görülüyor. 

Bu bir sürecin çıkışı ve bu süreç çok zaman alıyor. Maalesef arzu 

edilecek bir sonuç da değil sanıyorum. Irak’ta tanıklık ettiğimiz 

şey gittikçe artan kırılganlıkta olan ve beşeriyetini kaybetmiş bir 

merkezi otorite, toplumsal düzeyde paylaşmalar... Aslında Kürtlere 

geldiğinde, olay 20 yıl geriye gidiyor. Yani onlar kendi yollarını, zaten 

90’lı yılların başında ayırdılar. Irak’ta sanıyorum artık bir ayrışma, 

değişme süreci var. Suriye’de Sünniler ve Şiiler arasında... ABD 

de 2003’te Irak’ı işgal ettiğinden beri (bu süreç devam etmekte). 

Fakat bunun aslında bölünmeye yol açmasından hala uzağız, 

çünkü tarihi olarak, merkezi bir devletin sınırları dahilindeyiz 

ve tabii bunun mirası da var. Altyapı açısından (bu devleti) nasıl 

Bazı insanlar yapay olarak bazı haritalar oluşturuyorlar ama aslında 

bu (bölünme) toplumda son derece zor olacaktır. Ayrışma sadece 

çatışma dinamiklerinde yaşıyor. İki taraf da sürekli birbirleri ile 

su, elektrik, petrol gibi konularla ilgili yüzyüze geliyorlar. Çünkü 

yakın zamana kadar son derece birlik olan bir ülkenin yansımaları 

bunlar. Her ne kadar mezhep çatışmaları gerçek olsa da, yani 

bu bölünme misyonu yorumcuların yaptığı biraz tembelce bir 

yorum diyeceğim ben ve aslında gücün geriye evrilmesi Adem-i 

Merkeziyetçilik ve yeni bir sosyal kontağa bakmak biraz daha 

gerçekçi. (Bunlara da) ana çözümler diyeyim. 

Moderatör Murat AKGÜN: Sabahki oturumda Sayın 

RASMUSSEN’e sorduğum sorulardan bir tanesi, Batı dünyasının 

Suriye’ye müdahalede bir Irak örneği, ya da Libya örneğinde 

olduğu gibi niçin çabuk davranmadı, niçin istekli davranmadığı 

yönündeydi. Benzeri bir soru da, bir tampon bölge için ikisine 

de hatırlayabildiğim kadarıyla BM’nin bir karar çıkarmadan bu 

tip oluşumlara gitmenin mümkün olmadığını söyledi. Ama bir 

taraftan topraklarımızda 1.7 milyon Suriyeli var ve Sayın Numan 

KURTULMUŞ ifadesine göre; Halep düşerse bir 400 bin de 

yolda. Türkiye’nin de imkanları ortada, şunu sormak istiyorum; 

Türkiye tek taraflı Suriye’de bir tampon bölge oluşturamayacağına 

göre, o zaman kendi topraklarında bir tampon bölge, yani 

Suriyelilerin ülkenin dört bir tarafına dağılması değil de, belli bir 

noktada tutulmaları bir çözüm olabilir mi, ne dersiniz? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Şimdi Sayın Rasmussen’in, Suriye 

topraklarında bu tür bir bölgenin neden oluşturulamayacağı 

konusunda doğru bilgi verdiği kanaatindeyim. Bunun altını da 

çizmek istiyorum. Çünkü çok kolay bir durum değil. Burada 

Suriye yönetimi halihazırda var ve o buna izin vermiyor. 


27


28 


Dolayısıyla bir toprak işgali söz konusu olabilir. Benzer bir durum 

Türkiye’de yapılabilir mi sorusu anlamlı bir soru olmakla birlikte 

orada da şöyle bir sıkıntı var: Türkiye’nin uluslararası mülteciler 

sözleşmesinde doğu sınırı kapsama dışında. Türkiye’nin bu 

anlaşmalarda çekincesi var, yani bu tür kamplar - mülteci kampları, 

Filistin kamplarıyla aynı statüde kamplar değil aslında, daha serbest 

kamplar, işin bir hukuki boyutu var. Bunun sosyolojik boyutunu 

da tartışmaya açılmalı ,Suriye’den Türkiye’ye sığınan insanlar 

Türkiye’nin istemediği insanlar değil. Dolayısıyla onları izole 

etmeye yönelik tek bir çabanın parçası olarak böyle bir politika 

uygulanıyor. Aslında onları izole edip kamplarda tuttuğumuz 

zaman sanırım Türkiye’ye olan sempatinin bir nefrete dönüşme 

ihtimali çok yüksektir. 

Çünkü genelde bu tür kamplarda insanların hafızalarında bize ya 

da başka yerlerde olan kamplar içeriye gelmemesi için insanların 

dışarıda tutulma hissi yaratan duruma karşılık. Dolayısıyla 

Türkiye bunu kendisi bir biçimde yapabilecek de olsa, sosyolojik 

anlamdaki reaksiyonlar nedeniyle yapmamayı tercih edebilir. 

Ancak şöyle çıkmaz olduğunu kabul de etmek lazım. Bugün 

kampı da gezdik, çok önemli işler de yapıldı, sürekli söyleniyor. 

Sn. Fatma Şahin ile Cenevre’de BM’lerle görüşme yapmaya 

gittiğimizde de sürekli şöyle bir tavırla karşılaştık. Bizim hoşumuza 

gidiyor, çok güzel işler yaptınız, helal Türkiye’ye ,nasıl oldu da 

bu kadar kişiyi ağırladınız ama ağırlamaya lütfen devam edin ve 

maliyetini üstlenin ve mümkünse Edirne kapısını da açmayın. 

Şimdi Edirne’deki kapıyı açmayın, dolayısıyla maliyetini katlanın 

gibi bir ruh haline de bürünmüş vaziyetteyiz. Bunun sürdürülebilir 

olduğu kanaatinde değilim. Sayı arttığı takdirde dolayısıyla nasıl 

kriz yönetiminde birtakım ortak çözümler bulunuyorsa, bunun 

da daha uluslararası ortaklarla, dostlarla, müttefiklerle paylaşılan 

bir sorun olması gerektiğini düşünüyorum. Yani sadece mali 

bir sorumluluğu değil, toplumsal risklerinin de paylaşılabilir 

olması gerektiği kanaatindeyim. Çünkü bu mültecilerin veya 

sığınmacıların durumları daha önce tanımlanmamış yeni 

risklere karşılık gelmesi de söz konusu. Bugün için Türkiye’de söz 

konusu değil ama dünyadaki örneklerde yeni tehdit unsurlarının 

yuvalandığı yerler olma ihtimalleri de var. Sadece o ülke açısından 

değil bütün bölge ve dünya devletleri-ülkeleri açısından önlenmesi 

gerekir. Önleyici bir takım görüşmelerde bulunulması gerekir. Şu 

ana kadar ne yazık ki Uluslararası alanda bu konuda bir çaba söz 

konusu değil. Ancak bu tür Konferanslarla veya soruna doğrudan 

değinerek belki buradaa paylaşılıp çoğaltılması mümkün olabilir. 

Benim gördüğüm kadarıyla Türkiye’nin uçuşa yasak bölge 

projesinin çok daha makul ve hayata geçirilebilecek bir tasarı 

olduğu kanaatindeyim ancak orada şöyle birşey var... 

Moderatör Murat AKGÜN: Ama onun için de BM kararı 

gerekiyor değil mi? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Gayet tabii ama bu biraz daha 

[1. GÜN] 

fazlagündeme gelebilir bu şu demektir; bertaraf etmek istediğiniz 

bir rejim varsa onun belirli bir bölgede uçuş hakkının olmamasını 

ileri sürmek anlamına gelir. 

Çünkü Suriye topraklarında uçuş hakkı olan Türkiye yönetimidir 

ve de oraya müdahale yapan koalisyon dışişlerinindir. Dolayısıyla 

buraya uçuş yasak dediğimiz zaman Esad’ın uçakları uçmasın 

demek anlamına gelir. İkinci de; Amerika bu uçaklar uçmasın 

sonucu getirebilir. Bunun çok sağlıklı bir şekilde formüle edilmesi 

mümkün olabilir, yeter ki niyet olsun. Ancak buradaki nihai 

niyet Esat’lı mı Esad’sız mı? Ne kadar hesaplı, ne oranda hesaplı 

meselesindeki uzlaşmayla ancak ortaya çıkabilir. 

Moderatör Murat AKGÜN: Galiba kilit noktada bu son 

söylediğiniz deyimdi; Suriye’de bir çözüm olacaksa ne kadar 

Esad’lı ne kadar Esad’sız? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Yani ben gelişmelerin Esad’sız 

senaryoların şu an biraz alt çekmecelerde durduğu kanaatindeyim. 

Bu Esad rejiminin bir yerde ne kadar gücünü paylaşacağının 

pazarlıklarının sürdüğü kanaatini taşıyorum ve ne yazık ki IŞİD’in 

de bu konuda büyük bir işlem üstlendiği de anlaşılıyor. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bay Rasmussen size şunu sormak 

istiyorum; Türkiye-Amerika ilişkilerini makasa benzetecek 

olursak, bu makas Suriye konusunda bazen kapanıyor bazen 

açılıyor, açıldığı konulardan bir tanesi de İncirlik Üssü. İncirlik 

Üssü herhalde NATO Genel Sekreterliği yaptığınız zamanlardan 

çok iyi hatırlıyorsunuz ve şu anda ABD’nin İncirlik Üssü’nü 

ısrarla Türkiye’den istediği bir sır değil. Niçin ABD İncirlik Üssü 

konusunda bu kadar ısrarlı? İncirlik Üssü Suriye konusunda ne 

gibi bir artıya yol açabilir ,bir de şunu sormak istiyorum; Suriye 

konusundaki BM nezdindeki her çaba Çin ve Rusya duvarına 

çarpıyor, Rusya ve Çin niçin bu kadar Suriye’nin arkasında, genç 

arkadaşlarımız belki merak ediyordur ne dersiniz? 

A.F.RASMUSSEN: İlk olarak, ben tabiiki detaylarıyla ilgili olarak 

yorumda bulunmayacağım. Hani NATO’da bireysel müttefikler 

nasıl organize olurlar? ABD-Türkiye arasındaki somut işbirliği 

de bu konuya dahildir. Tabiiki (Türkiye) kuvvetli bir savunmanın 

parçası ve ABD’nin güçlü bir müttefikidir. ABD gibi (Rusya ve 

Çin) onlar da stratejik olarak önemli askeri tesislere sahip olabilir. 

Bölge topraklarında Çin’in ve Rusya’nın davranışlarına baktığımız 

zaman, sanıyorum Çin açısından daha çok genel bir isteksizlik 

hali var. Herhangi bir şey kabul etmek istemiyorlar. Dış bir askeri 

müdahale için yeşil ışık olabilecek herşeye karşılar. 

Her ülkede, Suriye dahil, Rusya açısından şu çok net ki, Rusya’nın 

stratejik bir ilgisi, çıkarı var. Rusya’nın Ortadoğu’da çok fazla 

dostları yok. Dünyanın bu bölgesinde, Esad Rejimi Rusya’nın 

dostlarından biri, Rus Stratejik mevcudiyetinin önemli bir 

öğesi. Suriye dünyanın bu bölgesinde sanıyorum. Ana çıkar bu.

Kremlin’in özellikle Esad rejimine aşık olduğunu düşünmüyorum 

ama Rusya şundan emin olmak istiyor; her ne olursa olsun Suriye’de 

gelişmeleri kontrol edebiliyor olsun istiyorlar. Çünkü Suriye 

Rusya için stratejik bir çıkar alanı... BM Güvenlik konseyinde o 

beş kalıcı üye arasında Suriye ile ilgili bir karar alınması açısından, 

politik çözümlere odaklanılması gerekmektedir. 

İki Cenevre Konferansı yaptık. Her ikisi de şöyle sonuçlandı 

ve bu Konferanslara Rusya da dahildi. Nihai dokümanlarda 

Cenevre’deki Konferans şunu söyledi; süreç başlatılmalıdır. Bu 

belki Suriye’de bir sistemde değişikliğe yol açabilir dendi... Ancak 

Rusya’nın angajmanını dikkate alarak, bir de diğer bölgedeki 

ülkelerin angajmanlarını dikkate alarak şöyle düşünüyorum, 

herhangi bir askeri dış müdahale bir patlamaya yol açabilir. Ama 

sadece Suriye’de değil, bütün bölgede. İşte o yüzden, ben şu 

önerime dönüyorum bir yolunu bulmaya çalışmak lazım. Bu 

çözüm önerisine ben çok katılıyorum.... Merkezi devlet sisteminin 

ve ülkenin bölünmesinin yanında başka alternatifler var. Bu iki 

uç eksenin arasında, gücün etnik ve mezhepsel gruplar arasında 

paylaşılması alternatifi var. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bay RASMUSSEN’e sabah 

seansında IŞİD konusundaki (Irak- Şam İslam Devleti) 

düşüncelerini sormuştum. Şimdi bölgeyi yakından tanıyan biri 

olarak aynı soruyu size de sormak istiyorum. IŞİD nasıl var oldu, 

neden var oldu ve yok edilmesi neye bağlı? Sabah seansında 

Sn Numan KURTULMUŞ aslında şunu söyledi ‘bataklığı 

kurutmazsanız IŞİD gider başka bir organizasyon gelir’ dedi, bunu 

paylaşıyor musunuz? Buyurun. 

Peter HARLING: Bu üç soruya da cevap verebilirim. Fakat 

İran’la ilgili bazı şeylerden de bahsedelim. Rus ve İranlı yetkililerle 

konuştuğumuz zaman, Suriye rejimiyle ilgili, kendi standartlarına 

göre, pek etkili performans sergileyemiyorlar. Aynı zamanda 

(dengeler) o kadar kırılgan ki (Rusya ve İran), eğer Esad Rejimini 

desteklemeyi bırakırlarsa rejim çöker ve diğer tarafın zaferi olur. 

İşte ben şu açıdan katılmıyorum: Irak ve Suriye’de olanlara 

vekaleten bir savaş diyelim. Fakat bir taraf için vekaleten savaş... 

Ama öbür taraf için diyemeyeceğim. Diğer taraf kim savaşacaksa, 

hepsini desteklemeye hazır ve bütün silahları, bütün parayı, bütün 

siyasi desteği de verecek. Hani bir oyun alanında, sanki bir oyun 

seyrediyoruz. Bir tarafta bir crock ekibi var birlikte çalışıyorlar ve 

bu konuda çok sertler, diğer tarafta insanlar birbirleriyle öylesine 

oynuyorlar ki ellerini kirletmek istemiyorlar, canları acısın 

istemiyorlar. Bu karşılaştığımız problemin bir kısmı. Bu şekilde 

oyunu bitiremeyiz... 

ABD’nin net olmasıyla ilgili bir şeyler söylemek istiyorum. Çünkü 

bence bu sorunun önemli bir kısmını teşkil ediyor. Elimizdeki 

sorunun değişik katmanları var. Barak Obama’yı düşünecek 

olursak, bana göre, olayların hiç birine fazla ilgi duymuyor. 

Entelektüel olarak hoşuna gitmiyor bu durum, bölgeye ilgi 

duymuyor, dış politikaya çok ilgi duymuyor, kirli savaşlara, 

vekaleten savaşlara ilgi duymuyor. ABD dijital sınırlar ve mali 

kurumların kontrolü gibi şeylere çok ilgi duyuyor. Bir sonraki 

döneme girmek istiyor, geçmiş döneme takılmaktan ziyade. Ki 

Ruslar ve İranlılar daha çok onu yapmak istiyor. Sanıyorum onun 

algısı ki hükümetteki çoğu kişiyle aynı şeyi düşünüyor: artık bu 

bölge büyüse fena olmaz. Kendi problemlerini kendi ele alsa! 

Niçin hep ABD veya Batı müdahale ediyor? İşleri düzeltmeye 

çalıştıkları zaman, Afganistan ve Irak’taki gibi, doğuda başarısız 

oluyorlar. Yani ABD’nin bu konuda bir şey yapabileceğine dair 

fazla inanç yok. 

İslami devlet burada devreye giriyor. Dört yıldır o fikirden 

öbürüne atlanıyor. Bölgede herhangi birşeyin değişebileceği 

konusunda şüpheler var. Mesela Tunus’taki başkaldırının erken 

dönemlerinde, Mısır’daki o heves, Libya’daki rejim değişimi, 

ondan sonra İslamcıların elinin seçimlerle kuvvetlenmesi... 

(bunlardan) korkuyoruz. Sonra İslami kriz geliyor... İslami devlet 

(IŞİD) ön plana çıktı... Yani bu büyük bir problem ama bütün 

bu çözülmemiş problemlerin zaten bir ifadesidir IŞİD. Bunlar 

10 yıllardır oluşan problemler ve bunlar son 4 yıldır da daha da 

kötüye gitti... 

Moderatör Murat AKGÜN: Bu konferansta en çok aklımda 

kalacak olanlardan bir tanesi sizin bu oyun oynayanlar, üstü 

kirlensin isteyenler ve istemeyenler benzetmeniz olacak gerçekten, 

ilginç bir benzetmeydi. Sayın Prof.Dr. Beril DEDEOĞLU, 

mümkün olduğu kadar genç arkadaşlarım Ortadoğu’da farklı 

alanlarda bilgilenmesi için belki batı, sorular eksik kalıyor ama 

bu bir parça da benim her konudan biraz konuşalım çabamdan 

kaynaklanıyor. Size sorum Filistin hakkında olacak, Türkiye 

Filistin’e çok önem veriyor, hatta devlet yetkililerinin zaman 

zaman Filistin sorunu çözmeden Ortadoğu’ya çözüm gelmez 

sorunu, sabah Bay RASSMUSSEN’in de olduğu oturumda 

konuşulmuştu. Şunu sormak istiyorum; Filistin’i çöz diyoruz ama 

böyle bir ortamda Filistin sorunu nasıl çözülecek? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Biz genelde Filistin sorununu 

İsrail Filistin sorunu üzerinden tanımlama eğilimindeyiz. Oysa 

belki de devletleri hiçbir zaman o şekilde tanımlamak doğru değil, 

her devlette birden fazla devlet var. İşte ABD’yi örnek alıyoruz, 

iki tane Amerika var, Rusya diyoruz daha fazla var ama Filistin de 

fiziki olarak iki tane var biyolojik ve yaklaşım olarak iki parça var. 

Moderatör Murat AKGÜN: Birbiriyle fiziki bağlantısı olmayan. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Aynen öyle. Dolayısıyla görüşleri 

ve beklentileri arasından da farklı olduğunu tahmin ettiğimiz bir 

ikili yapı var ne yazık ki. Bu Filistin’in devlet olması sürecinde 

zorluk yaratırken, İsrail’in de işini çok kolaylaştıran bir duruma 

karşılık gelmiyor. Zira İsrail bu iki taneden bir tanesini muhatap 


29


30 


almak istiyor ama öbürü de var, yani; “seni muhatap alıyorum, 

seni muhatap almam” dendiği zaman zaten süreçte yarım durum 

söz konusu oluyor. Bu yüzden de krizi çözmeye yönelik değil de 

devlet oluşumu krizleri çözmeye yönelik bile yol almakta çok 

önemli sorunlarla karşılaşılıyor. Bugün gelinen nokta itibarı ile 

benim görebildiğim kadarıyla sorunun içinden çözümü yani 

Filistin ve İsrail sorunu meselesidir ve içinde de örneğin ABD’nin 

arabuluculuk yaptığı bir süreçtir çözüm neredeyse tıkanmış 

içeriden çözülemeyecek, dolayısıyla dışarıdan çözülme süreci 

kazanıldığı anlaşılıyor. Dışarıdan kim olacak diye baktığımızda 

da Avrupa ülkelerinin arka arkaya Filistin tanınmasıyla ilgili 

parlamentolarının ya gündeme getirmeleriyle ilgili ya da karar 

çıkartmaları fiziki anlamda sonuç getirmeyen bir duruma 

karşılık getirir. Yani siz resmi olarak tanındığınızda acaba büyük 

elçilik açılacak mı? Ben hiç sanmıyorum, sorunun karşılığı çok 

olmayabilir. Ama bu büyük bir diplomatik baskı aracı olarak İsrail’e 

yönelik Filistin’in hazır hala ikili bir yapıda sürdürülme ihtimali 

varken bu ihtimal hala ölmemişken sürdürülmesi yönünde bir 

çabaya yönelik işarettir. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bir kader mi bütün Ortadoğu’nun 

sorununa dışarıdan çözüm empoze ve yahut beklentisi... 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Şöyle bir şey var, eğer sorunlar 

masada birlikte konuşulacaksa; bunun bir mahsuru yok, küresel 

bir dünyadayız, nasıl barış projeleri yönünden konuşulmadan 

gerçekleşmiyorsa, her türlü sorunun da masada görüşülmesinin 

hiçbir mahsuru olmadığı kanaatindeyim, yeter ki masaya gerçek 

silahlar konulsun. Ama yapılandırılmış bir bölgeden bahsediyoruz, 

yani kendi tarihi kendi inisiyatifiyle kendi varlık biçimini tespit 

etmemiş, zaten dışarıdan yapılan görüşmelerden söz ediyoruz. 

Zorlama devletlerden söz ediyoruz, zorlama iktidar yapılarından 

bahsediyoruz. Bunların sürdürebilirliliği hiç düşünülmemiş. 

Moderatör Murat AKGÜN: Cetvelle sınırlar çizilmiş değil mi? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Yani yapılandırılırken “şu tarz bir 

aile ülkeyi yönetir gider” diye düşünülmüş, ya yönetemezlerse 

denmemiş. “Yönetemezse alırız aşağı” denmiş ki hala aynı 

yöntemler uygulanabiliyor. Mısır’da “bunlar yönetemeyecek 

alalım, bunu getirelim” deniyor. Ama bu da sürdürülebilir 

değil. Dolayısıyla benim anladığım ve gördüğüm kadarıyla 

Filistin örneğine asılmak zorunda, çünkü dünya değerleri çok 

daha karmaşık hale geldi. Birgün şu an en azından Batı Şeria’da 

temsil edilen kesimler biz bu işi başaramadık, valizleri alıp 

gitsek dünyadan yana gitsek en azından, İsrail’e hiçbir muhatap 

kalmayacak, ya da birçok farklı devleti muhatap almaya hiçbir 

kesim kalmayacak. Şu an son şanslar yaşanıyor gibi bir durum 

herhalde, arka arkaya bu tür girişim söz konusu benim anladığım 

kadarıyla, çok gecikmeyecek... 

[1. GÜN] 

Moderatör Murat AKGÜN: Çok gecikmeyecek derken 

Filistin’deki çözümü mü kastediyorsunuz? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Hayır yani, biraz daha somut 

adımların atılması konusunda aceleye yol açan bir süreç var. Çünkü 

Filistin devletinin bir an önce vurulmasını isteyen, gerçi bütün 

Amerika başkanları bunun zamanında olmasını ister ama Obama 

bu konu da yönetime çok baskı yaptı ve bu baskı sonucunda İsrail 

de biraz sosyal ilişkileri geliştirmek durumunda kaldı ve gitmeden 

diyorum. Obama sanıyorum bu süreci biraz daha sıkıştırıcı Filistin 

lehine sıkıştırıcı işlemlerde bulunur. Ama sonuç alır mı, onu inan 

ki öngörmek hiç kolay birşey değil. 

Moderatör Murat AKGÜN: Bay HARLING size şunu sormak 

istiyorum. Ortadoğu problemlerinden bahsettiğimiz zaman 

herhalde Türk-İsrail ilişkileri ve Mısır konumu gözardı etmek 

doğru olmaz, şunu sormak istiyorum; Türk-İsrail ilişkilerinin son 

yıllarda çok parlak olmadığı bir gerçek, ilişkilerin bu kadar kötü 

olması sizce Ortadoğu’daki barış süreçlerini genel anlamda nasıl 

etkiliyor? İkincisi Mısır’daki darbe sürecinden sonra Mısır’ın 

kendi kabuğuna çekilmesi ve Arap kardeşleriyle bile kavgalı 

duruma gelmesi Mısır’ın o eski Arap dünyasına abisi pozisyonunu 

kaybetmesi durumuna gelmesi, bütün bunlar Ortadoğu barış 

süreçlerini nasıl etkiliyor, ne dersiniz? 

Peter HARLING: Türk İsrail ilişkilerine konuyu getirirsek, ki 

çok iyi bildiğim bir konu değil onu söyleyeyim, sadece dışarıdan 

bakarak biliyorum, iki durum çıkıyor ortaya. Olup bitenleri 

duygusal tepkiler var, tabii bunlar da duygusal tepkiler doğurur 

her zaman. Yalnız politik açıdan değil, genel açıdan da öyledir. 

Türkiye’nin Arap dünyasına karşı tutumuna baktığımız zaman, 

birtakım bilinen ilkeler var. Tabi yükseltileri, dalgalanmaları oldu 

bu ilkelerin. Türkiye komşularına bir model olarak ortaya çıktı. 

Çok da etkileyici oldu. Yani bir dinamik aşıladı bölgeye, vs. Bu 

herhalde sınıra dayandı. 

Türkiye’nin tutumu, tutarlılık açısından baktığın zaman, bir 

tutarlılık gösteriyor. Suriye konusu mesela erken aşamalarda 

Türkiye ilk önce bir katalizörlük yapmaya çalıştı. Esad rejimiyle iyi 

ilişkileri vardı. Ve onları (Esad rejimini) değişime zorlamaya çalıştı. 

Aylarca devam etti. Şiddet düzeyi bu kadar yükselmeden evvel, bu 

ilişkilerde de, yani sanki ihanete uğramışlık havası da esti. Türkiye 

ondan sonra değişti ve tutumunu değiştirdi. Hala bu tutumunu 

sürdürüyor. Şimdi Türkiye için bu rejimi kapsayan bir çözüm 

olmaz... Tabii bu yapılacak doğru şey mi, sonuç getirir mi getirmez 

mi, bunlardan emin değilim. Ama en azından okuması kolay bu 

tutumların... Mısır’a baktığımız zaman, Türkiye’nin tutumlarının 

orda da tutarlı olduğunu görüyoruz. Şimdi aslında bizim sürekli 

olarak bir temadan bir temaya kaydığımıza bakılırsa, bu tutarlılıkla 

da takdir edecek bir şey var. Çünkü bölge artık çok köklü bir 

krizden geçiyor ve bunun da tarihte olan kökleri, izleri var. Pek çok 

problem onlarca yıl birikmiş. Tabiiki bunların açılıp çözümlenmesi

epey zaman alacaktır. Şimdi bütün oyunculardan beklenen 

şey zamanın sonuna dayanarak ilkeleri bulmak. Bir şekilde 

dengeleyici birtakım ilkeleri bulmak, bu açıdan zannediyorum ki 

siz başkalarından çok daha iyi bu işi başarıyorsunuz. En azından 

Batı’dan daha iyi başardığınız kesindir. 

Moderatör Murat AKGÜN: Artık öğrenci arkadaşlarımızdan 

soru almak istiyorum. Bakalım onların soruları neler olacak. 

ÖĞRENCİ: Mehmet Veli Koyuncu (S.B.U.İ.): Benim sorum 

Bay RASMUSSEN’e, yerel yönetimlerden bahsetti. Adem-i 

Merkeziyetçilikten bahsetti. Adem-i Merkezi yönetimin olması 

için güçlü bir yönetimin olması lazım değil mi? Örneğin ABD 

modeli gibi Ortadoğu için bu geçerli mi yani geçerliliği var mı? 

Irak’ta gördük yerel yani Adem-i Merkeziyetçilik Irak’ın güçlü bir 

merkezi olmadığı için şu an bölünmeye kadar gitmiştir. Bu konu 

hakkında görüşlerini alabilir miyim? 

dünyanın başka bir köşesi. Ama Danimarka Krallığı’nda bizim 2 

tane kimliğimiz var. Grönland var, bunlar Danimarka Krallığı’nın 

parçası, oralardan sorumludur. Oraların savunması, güvenliği 

ve para politikası Danimarka’nın yetkisi altındadır. Fakat birçok 

alanda da buranın yönetimlerine çok büyük özerklikler tanımıştır. 

Bu modelin birçok problemi var diyebilirsiniz tabii ama alternatifi 

nedir diye de sormak gerekir. Alternatif, çatışmaların sonsuza 

kadar devam etmesi değildir. Sorunun cevabı; çözüm hususunda 

ilerleme kaydetmek ve insanların barış içinde bir arada yaşamayı 

öğrenmesini sağlamak en azından. 

A.F.RASMUSSEN: Bazı bölgelerde tabiiki güçlü bir 

merkezileşmiş güç gerekir. Mesela askeri ve güvenlik ile ilgili 

konulara geldiği zaman, ABD’de güç merkezileşmiş. Şunu 

hatırlatayım. Size ben burada Suriye’yi bir devlet olarak Irak’ı bir 

devlet olarak muhafaza etmek lazım geldiğini de söylüyorum. 

Ama bu ülkelerdeki farklı kimlikler arasında, güçlerin paylaşılması 

gerektiğini söyledim. Ama tepede bir devlet olmalı. Bir devlet 

bütünlüğü olmalı ki savunmayı düzenlesin, güvenliği sağlasın, 

merkez bankası olsun, para politikası olsun, onunla ne yapacaksa 

yapsın... Yahut devlet kurumları olsun, bir anayasa olsun, ona 

göre bütün düzenlemeler olsun. Ve o anayasa aynı zamanda da 

azınlık haklarını da garantiye alsın. Tabi bütün bunları söylerken 

Bosna modelinden ilham aldığımı da itiraf etmeliyim. Onun 

için söyledim. Balkanlar ve Ortadoğu arasında farklar vardır. 

Ama birtakım benzerlikler de vardır. Bunlardan ders alabiliriz. 

Yani ben burada bir çelişki görmüyorum, güçlü bir merkezi 

hükümet alanlarını oluşturmak için, bir yandan da gücün iktidar 

gücünün yerel yöntemlerle paylaşılması gerekir. Şimdi bunu 

sonuçlandırmak için kendi ülkemi örnek vereyim. Tabiiki bu 

KONUK: Sn. RASMUSSEN bu serbest bölge meselesine dair 

acaba ne düşünüyorsunuz? Bir de Suriye’deki güç paylaşımı 

sistemi nasıl olur, yani başka yerlerde örnekleri var mı bu tip veya 

bu çeşit? 

A.F.RASMUSSEN: Ben daha önce görüşlerimi ifade ettiğim 

için, evvela sizin bu konudaki görüşlerinizi dinlesek! Adem-i 

Merkeziyetçilik ve gücün paylaşılması meselesi, mezheplere veya 

etnik gruplara dayanan teşebbüsler hususundaki gibi. Lübnan’da 

olsun Irak’ta olsun çok kötü örneklerini gördüğümüzde 

karıştırılmamalı. Aslında Irak’ta bu fikrin tarihi geçmişi esas olarak 

sürgünlerle başlamış. Bağdat’a dönersek burada bir yetki var. Bir 

iktidar var. Ama rejimden acı bir şekilde çekmiş olan insanlarda 

da güçlü tepkiler var... Siyasi boşluk içerisinde, ABD’nin ilk işgal 

hareketlerine bakarsanız, tabiiki Irak için tek çözüm o değildi. 

Bedelini herhalde ödüyoruz şimdi. Yerel seçimlerde yakın 

çevrelerini düşündüğümüz zaman, IŞİD meselesini de gözönünde 

bulundurduğumuzda..., çok büyük güvenlik tedbirleri alınıyor. 

Bağdat tarafında IŞİD; güvenlik kadrolarının motivasyonlarını 

kırmış durumda. Bir de birtakım direnişler var. Hemen bu 

direnişler çöküyor tabii. IŞİD ortaya çıktığı anda çöküyor. O 

zaman (direnişçiler) kendi çevrelerinde (kendilerini destekleyen) 

herhangi bir güç bulamıyorlar, IŞİD’i başlarından defedebilmek 

için. IŞİD’in Bağdat’la temasları, ilişkileri var. 


31


32 


Dolayısıyla oradaki boşluğa bir çözüm bulmak lazımdır. Musul’un 

büyük aşiret reisleri Musul çevresinde nasıl güç tabanlarını 

oluşturmuşlar? Buradan başlarsak işte zaman içinde bir alternatif 

geliştirilebilir. (Bölgede) alternatif bir güç yapısı olabilir. Güç 

dağılımı gözönünde bulundurularak ondan sonra görüşmeler 

başlayabilir. Ancak başkentte ve burada da hakemlik rolü 

oynayacak olan yine merkezi hükümettir. Herkese lazım şimdi. 

Master planına gelince, bu planın bize önerilmesi, Cenevre 

sürecinin bir parçası olarak ortaya çıkmış. 

Cenevre sürecinde; Suriyelileri masaya getirsinler diye Amerikalılar 

Rusya’yla çalışmaya razı olsaydı, işte onlar Suriyelileri o zaman 

zorlayabilirlerdi. Hepsi birlikte bir uzlaşmaya varabilirlerdi, ama 

olmadı. Niye çünkü Ruslarla Amerikalılar hiçbir şekilde birbirleri 

ile birlikte çalışamadı çünkü Ruslar oyunbozan oldular. Orada 

bu anlaşmazlıklardan, bu çatışmalardan, onlar (Ruslar kendileri) 

yararlanır durumda görüyorlar. Amerika’ya karşı dikilmenin 

avantajları var; imaj hususunda, vs. Öteki taraftan, Amerika’nın da 

burada olup bitenlerle çok fazla angaje olmayı istemeyen tutumu 

var. 

Dolayısıyla madem bu yukarıdan aşağı yaklaşım iyi olmadı, 

öyleyse aşağıdan yukarı bir yaklaşımla Suriye hususuna eğilelim. 

Mesela yerel ateşkesler olsun. Suriye’de birtakım ateşkesler 

oldu, onlar ilerletilebilirdi. Hiç kimse ilerletemedi onları... Siyasi 

hesaplar yüzünden... Dolayısıyla önümüzdeki bir iki yıl Cenevre 

süreci sürecektir. Ama bunun bir faydasının olması, bir çözüm 

bulunabilmesinin tek çaresi, bu konunun hem Batı’da daha ciddiye 

alınması, hem de Rusya’nın da “biz demedik mi” demekten 

vazgeçip, daha yapıcı bir şeyle ortaya çıkmasıyla olacaktır. 

KONUK: Benim işim kolaylaştı şimdi, çünkü genel olarak 

ben buna katılıyorum aynı fikirdeyim, başlangıçta bu gücün 

dağıtılması bölüşülmesi meselesinde bu başarılı olabilir, yerel 

seçkinlerle yerel camia arasında yeniden maganda olabilir. Tam 

iktidarın gücü Adem-i Merkezileştirmesi dediğimiz zaman, tabii 

doğru bir demokratik kültür içinde demek istiyoruz. 

ÖĞRENCİ: Seda Kocager (S.B.U.İ.): Sorum Sayın 

RASMUSSEN’e; Ukrayna’nın başvurması halinde NATO’ya 

kabul edileceği hakkında ne düşünüyorsunuz? 

A.F.RASMUSSEN: Tabiiki her başvuru sahibi ülke NATO 

kriterlerini karşılamalı. Ukrayna üyelik için başvurursa NATO’ya, 

bu bayağı uzun süreç olacaktır. Çünkü Ukrayna gerekli kriterleri 

şu anda karşılamıyor. Ama şunu hatırlatayım size, 2008 yılında 

NATO zirvesinde bir süreçte, NATO karar verdi. Ukrayna NATO 

üyesi olacaktır dedi ama tabiiki Ukrayna’nın gerekli kriterleri 

karşılaması gerek. Ve bu karar hala geçerli. Bu yıl eylül ayında 

bu kararın hala geçerli olduğunu tekrar belirttik. Ama belli ki 

Ukrayna’nın kapsamlı reformlar gerçekleştirmesi lazım. Ondan 

sonra NATO üyesi olabilir. 

[1. GÜN] 

Şunu da ekleyeyim, bazen şöyle soru gelir (Ukrayna’nın 

NATO üyeliği), provakatif olmaz mıydı? Rusya’yı düşünürsek, 

Ukrayna’nın NATO üyeliği Rusya’nın karar vereceği bir konu 

değil. Her ülkenin kendi geleceği hakkında kendi kararını verme 

hakkı var. 1999 Avrupa Güvenlik Konferansında her ülkenin 

kendi güvenlik politikasını oluşturma hakkı var deniliyordu. 

Rusya da bu konferansı onaylayan ülkelerden biriydi. Ukrayna 

başvuruda bulunur ve NATO kararını verir. Eninde sonunda 

üyelik nihayetlendirilir. Ama tabiiki yakın gelecekte olacak bir şey 

değil bu. 

Moderatör Murat AKGÜN: Beril Hanım size de sormak 

istiyorum aynı soruyu, biraz evvel Bay RASMUSSEN’e sordum, o 

çok fazla detaya girmek istemedi, daha evvel görevi nedeniyle ABD 

İncirlik için bu kadar çok bastırıyor, bu kadar istekli, bir de şunu 

sormak istiyorum, Bay HARLING dedi ki, Cenova konusunda 

birşey olmadan devam edecek dedi. Cenevre 1 Cenevre 2-3-… 

… gibi devam edecek, görüşünüz nedir? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Önce Cenevre’den başladım, galiba 

evet, herhalde öyle devam edecek. Burada amaç görüşmelerin 

kesilmiyor olma halini iyi haber saymamız gerekmesi… 

Moderatör Murat AKGÜN: Ama bu dostlar alışverişte görsün 

diyaloğu olmayacak mı? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Risk; eğer “bu bitti” derseniz riski 

daha büyük. Dolayısıyla masada bu olay görüşülüyor olma hali 

başlı başına bir diplomasidir. Şu an daha ileriye gidilemiyorsa, 

buna razı olunma durumu var. İncirlik konusunda ABD’nin çok 

ısrarcı olduğuna dair sizin söylediğiniz kadar büyük bir ısrar var 

mı, çok emin değilim ancak eğer talepleri varsa bunlar; “burada 

kalkayım bombayı atayım, Türkiye zor durumda kalsın” diye talep 

edilen bir şey değil, maliyeti düşük bir insani müdahale eyleminin 

sürdürülmesiyle ilgili. 

Moderatör Murat AKGÜN: Yani eğer istiyorsa askeri nedenlerle 

bir insani yardım amaçlı istiyorlar düşüncesindesiniz. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Aynen öyle çünkü bugünün 

teknolojisiyle yani incirlik üssüne muhtaç bir Suriye operasyonu 

olduğunu söylemek çok kolay bir durum değil. Ayrıca Türkiye’den 

kalkan Amerikan uçaklarıyla sağın solun vurulduğu izlenimini 

ABD stratejik olarak daha tercih edeceğini de çok zannetmiyorum. 

Yani niçin Türkiye’nin el uzattığı yakınlaşmak istediği toplumlar 

kendisinden hoşlanmayan bir pozisyona düşsün, ama şu sahnenin 

Arap dünyası ve Müslüman dünyasında karşılığı var, ABD’yle 

anlaşmazlık hariç akabindeyseniz bunun Ortadoğu’da Türkiye 

lehine bir karşılığı var.

ÖĞRENCİ: Ravdanur Cumha (S.B.U.İ.) RASMUSSEN ve P. 

HARLING, Sayın Numan KURTULMUŞ’un söylediği gibi 

dünya 5’ten büyüktür daha işlevsel ve daha geniş zihniyetli BM 

için önerileriniz nedir? 

A.F.RASMUSSEN: Eğer başkan yardımcısını doğru anladıysam, 

kapsamlı bir referandumun iyi olacağını söylediler. Bu proje BM’de 

zaten bayağıdır konuşuluyor. Argüman şu, BM Güvenlik Konseyi 

bildiğimiz haliyle 2. Dünya Savaşı’ndan hemen sonraki güç 

yapılarını yansıtıyor. Modern bir BM güvenlik konseyi 2014’ün 

gerçeklerini yansıtmalı. Ve gelişmekte olan güçlerin artan ağırlığını 

yansıtmalı. Çok iyi anlıyorum bu argümanı ben. Ayrıca şunu da 

söyledim, prensip olarak ben BM’nin reformdan geçmesinden 

yanayım. Bu şekilde güvenlik konseyi ve diğer kurumların temsil 

kabiliyeti daha yüksek olacaktır. 

Bunu söylememe rağmen, bir de gerçekle yüzleşmek zorundayız. 

Gerçek şu ki, böyle bir değişikliğin olması için, beş kalıcı üyenin 

de rızası gerekmektedir. Sonra da şu soruyu sormak lazım, sizce bu 

mümkün müdür? Bu beş ülke konsensüse varıp kendi güçlerinden 

vazgeçecekler mi—veto hakkı da dahil olmak üzere—? Bence bu 

gerçekçi değil. Bunun için daha gerçekçi alternatiflere bakmak 

lazım... Ama şu konuda Başbakan yardımcısına katılıyorum: 

BM’nin bugünkü durumu onun inanılırlığını ve otoritesini 

sabote ediyor. Biz BM’de o kadar karar verme yetersizlikleri 

ile karşılaşıyoruz ki... BM Güvenliği Konseyi önemli kararlar 

alamaması, BM’nin inanılırlığının sabote edilmesi anlamına 

gelir. Güçlü bir BM lazım. Bu BM küresel hukukun garantörü 

olmalı. BM Güvenlik Konseyi’nin Suriye konusunda bir eyleme 

geçememesi maalesef bu durumun bir yansıması. Ama BM’yi 

reforme etme çabaları da o problemi çözmeye yetmeyecektir. 

Başka araçlara bakmak lazım. 

Peter HARLING: Uluslararası bir yönetişim sisteminin bir parçası 

bu da 2.Dünya Savaşı’ndan sonra gelişti. BM gibi kurumlarda belli 

bir dizi değerler ve normlar söz konusudur. 90’lı yıllarda Batı, 

Sovyetler Birliği’ni yenince zaten bunlar zirveye çıktı. Net bir 

düşman olmaması ama dünyadaki insanların kaderinden kendini 

sorumlu hissetmek, işte bu yönetişim sistemini kullandılar. Sahibi 

bizdik, sol sağ ve orta merkezi yansıtalım diye ve bu da sanıyorum 

çok içerleme yarattı tüm dünyada, yani o çifte standart dediğimiz 

ifade işte Batı’nın hareketinden doğdu. Suriye gibi konularda bizi 

takip etmeye devam ediyor bu konu sanıyorum ve Suriye rejimi 

ile Rus rejimi arasındaki ilişkiyi uzun diye tanımlayamayız, doğru 

değil, bu ilişki 80’li yıllarda durdu. 2012 yılında tekrar başlatıldı çok 

ilginç bir bazda bunun sebebi şuydu; Rusya bir yandan intikam 

almak istiyor, motivasyon bu, ondan sonra ilişki git gide artan bir 

şekilde tekrar inşa edildi çatışma esnasında ama ilk motivasyon 

aslında bir yerde Batı’ya sinir olmaktı. Yani uluslararası iletişim 

sistemini manipüle etti Batı. Tamam erozyona uğradı, o kadar çok 

değişik şekilde zorlandı ki, meydan okudu ki buna Suriye, Ukrayna 

örnektir. Bu örnekler artacak zaten emin değilim. BM reform 

etmenin çok fazla potansiyel olacağını en azından görülebilir 

gelecekte diyelim. Çünkü isteksizlik var zaten bu konularda, 

bir de sanıyorum bu şu anki durumla ilgili sorun dışı dünyanın 

bu bölgesinde son birkaç 10 yıldır yüksek düzey uluslararası 

müdahale ile kuruldu. Bu yapılar işte Sovyetler birliğinden 

Batı’dan, bugün öyle bir andayız ki, hala biraz müdahale var ama 

karmaşık net değil. Mütereddit bu zaten, bölgedeki insanların 

kafa karışıklığı artırıyor ve birbirlerinin çatışmalarında müdahale 

artıyor. Türkiye gibi İran gibi Suudi Arabistan gibi ülkeler de 

en son birbirleriyle konuşmaya başladıkları zaman çözümlerin 

BM’den gelmesini beklemek yerine ancak o zaman…. 

Moderatör Murat AKGÜN: Beril Hanım size bir soru sormak 

istiyorum; sabah Sayın Genel Sekreter konuşurken dedi ki, 

Türkiye’nin bir rol modeli olması imkanından olasılığından 

bahsetti. Ortadoğu için beri taraftan İsrail’le ilişkilerimiz 

Mısır’la ilişkilerimiz Suriye deki mevcut rejimle ilişkilerimiz 

göz önünde bulunduğunda siz bu rol modeli imkânını nasıl 

değerlendiriyorsunuz nerede başlar nereye kadar devam edebilir? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Bunun gündeme geldiği dönemde 

Türkiye’nin model olma konusunda tartışıldığı zamana ilişkin bir 

şey hatırlamak istiyorum. Türkiye bu zamanlar ben model olayım, 

ben modelimi Ortadoğu’ya söyleyeyim falan demedi ihale üzerine 

kaldı, yani Türkiye model olabilir mi gibi bir şey dışarıdan geldi. Bu 

o kadar da olumlu karşılandığı söylenemeyecek bir pozisyon oldu. 

Eğer Ortadoğu toplumları kendileri bir modelleme yapabilmiş 

olsalardı muhtemelen çok daha olumlu sonuçlar verirdi yani 

içerden bölgeden gelen bir öneri şeklinde gelişmiş olsaydı bu 

üstünde çalışılabilecek bir konu olabilirdi. 

Moderatör Murat AKGÜN: Zaten bu her konu içinde öyle 

olabilecek değil mi keşke çözüm isteği Irak’ın içinden gelseydi 

Afganistan’ın içinden gelseydi. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Dolayısıyla çok olumlu bir 

sonuç verdiğini söyleyemem bu açıdan da çünkü Türkiye ile ilgili 

model dendiğinde herkesin başka bir şey anladığını söylemekte 

yarar var. Örneğin halkın seçim yaptığı yönetimin belirlediği 

bir sistemi Ortadoğu monarşileri açısından katiyen bir model 

olarak algılandığını düşünmemek bizim ya da yönetimin seküler 

yapısının bazı yerler tarafından kati surette tercih edilmeyeceğini 

düşünmek lazım. Yani Türkiye’nin model olmasının istenmesi 

Ortadoğu’da herkesin beklentisine karşılık gelen bir durum değil 

idi. Ancak şu söylenebilir, Türkiye’nin kendi gelişme ve kat ettiği 

yol bir cazibe merkezi ve bir kendi her toplumun kendisi için 

bulabileceği yönteme ışık tutabilirdi. Yani bir dizi badire atlatmış 

bir ülke Türkiye nelerin arkasından kalkmaya uğraştı. Özellikle 

siyasetin sürekli yeniden ve yeniden yapılanmakta olan bir ülke 

bu aynı zamanda da kalkınma yönünde de önemli hamleler yapan 


33


bir ülke peki biz niye yapamıyoruz nasıl yaparsak bizde de benzer 

bir etki sonuç çıktı üretebiliriz sorusunu sormasına izin verebilirdi 

hala verebilir. Bugün bitti artık böyle bir şey söz konusu değil 

anlamında söylemiyorum hatta tam tersine belki çatışma ve kayıp 

ortamı bu tür soruların sorulması açısından da çok daha önemli 

bu arada demin BM ile ilgili arkadaşımızın sorusu vardı ya ne 

olacak diye. 

Moderatör Murat AKGÜN: Dünya 5’ten büyüktür diyerek. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Evet onunla ilgili bir şey söylemek 

istiyorum. Genel olarak neden gelişmekte olan ülkelerde veto 

yetkisine sahip ülkeler arasında değil gibi anlaşılıyor. Bu soru 

gayet tabii ben de bu soruyu sorarım. BM’nin kendi içinde yaptığı 

tartışma daha da o aşamaya bile gelmedi. Örneğin Almanya 5 

ülkenin arasına girsin mi girmesin mi diye tartışılıyor ve benim 

takip edebildiğim kadarıyla Almanya’nın bu 5 ülkeye dahil 

olmasına en fazla İngiltere ve Fransa karşı çıkıyor, dolayısıyla daha 

bunu aşamamışken nerede kaldı diğerleri diye bakmakta da yarar 

var. 

[1. GÜN] 

bilgiye açık olunmaması da ilginç bir şekilde şöyle ifade edilmişti. 

O kadar az sayıda yabancı kitap Arapçaya çevrilmişti ki ve çok 

az yeni yazı yeni fikirler hakkında Arapça kitap vardı. Yani Arap 

akademisyenlerin kendileri söylemiş olduğu şeyleri söylüyorum 

ben, bu 2002 yılında insani gelişim raporundan bir de şu soruyu 

sordular, nasıl böyle ülkeler refaha ulaşırlar. Eğer nüfusun yarısı 

işgücü pazarından dışlanırsa veya kamu yaşamından siyasi yaşam 

dahil olmak üzere dışlanırsa, tabii ben Arap akademisyenlerinin 

kendilerinin altını çizdiği şeyleri söylüyorum 12 yıl önce bence bu 

trajik, 12 yıl önce yayınlandı ve hala tamamen aynı problemlerle 

yüzyüzeyiz, yani cevap olarak size evet, askeri eylem IŞİD’e karşı 

şart ama uzun dönemde biz bu eksiklikleri de ele almalıyız. 

ÖĞRENCİ: Kadir (Nijerya’dan gelen yabancı öğrenci) (SBUİ) 

sorum Sayın RASMUSSEN’e; IŞİD saldırıya başladığında 

küçük bir grup olarak görüldü fakat durum kötüleşiyor, rakam 

hergün giderek artıyor, sizce yenilecekler mi ve ne kadar sürecek 

yenilmeleri? 


34 

A.F.RASMUSSEN: Çok teşekkür ederim evet kısa cevap, eminim 

İslami devlet denen şey yenilecektir. Takdir ediyorum geniş bir 

uluslararası koalisyon askeri bir operasyon başlattı ve buna olanca 

güven duyuyorum ki eninde sonunda IŞİD yenilecektir. Kolay 

olmayacak, zaman istiyor ama sonuç bu olacak. Ancak askeri 

perspektiften bu tartışmanın sonucu olarak tekrar söyleyeyim, 

eğer önleyeceksek, ekstremliğin sağlamlaşmasını Ortadoğu’da 

önlemek istiyorsak, çok nedenlerini ele almamız lazım bunların 

mezhebi politikaların dışında yani ki bunlar hemen bitirilmeli daha 

bazı problemler var ele alınması gereken ve buna inanmak için bir 

sebep ya da bahane de yok. Acı olan da şu zaten, 12 yıl önce 2002 

yılında BM’ler insan girişim raporu yayınladı. Bu problemlerin 

altını çizdi, sanıyorum ana sebeplerinden biri Arap Baharında 

gösterdiğimiz gençler için fırsat yokluğuydu. Daha fazla fırsat 

yaratmak lazım bu bölgede, bu açıdan 2002 yılında yayınlanan 

insani gelişim raporunu okumadılar. Çünkü 12 yıl önce yayınlandı. 

Amerikan veya Avrupalı bilim adamları yapmadı bunu, Arap 

Akademisyenler kendileri yaptı ve 3 eksikliğe işaret ettiler bunlar 

sorumlu zaten ekonomik fırsat yokluğundan Arap ülkelerinde. 22 

Arap ülkesi çatışıp 3 eksikliği işaret ettiler, özgürlüğün yokluğu 

yeni bilgiye açlık olmaması ve kadın haklarının yokluğu eksikliği 

bunlar 3 noktaydı. Çünkü onların altını çizdiği özgürlüğün 

olmaması, baskılayıcı rejimlere yol açıyor. Bu insan arasında hiçbir 

şeyi değiştiremeyecekleri hissi barışçıl yöntemlerle bir de yeni

III. Oturum 

[2. GÜN] 


Tarihsel süreçte Ortadoğu krizinin siyasi ve sosyal nedenleri 

Ortadoğu’nun tarih boyunca yaşadığı siyasal, sosyal krizler ve çatışmalar, bugün bölgede terörizm, iç savaş, 

mezhep ve etnik ayrımcılık gibi gerek bölgesel gerekse küresel sonuçları olan bir kaos yaratmıştır. Bu oturumda, 

Ortadoğu’da meydana gelen olaylar, kronolojik bir perspektifte değerlendirilecek, geçmişten gelen sorunların 

günümüz olaylarına yansımaları ele alınacaktır. 


Hasan Kalyoncu Üniversitesi / Gaziantep 

Moderatör 

1982 Marmara Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun oldu. 1989 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Yapı ve Değişme Ana Bilim Dalı’ndan 

Doktora ünvanını aldı. 1991-1993 yıllarında “misafir öğretim üyesi” olarak Wisconsin University Communication Arts Bölümü’ne davet edildi. 1994 yılında Uygulamalı Sosyoloji 

Doçenti, 2000 yılında da İletişim Profesörü oldu. 1998-2000 yıllarında Almanya, Avusturya ve Hollanda’da 3’üncü Kuşak Avrupalı Türkler üzerinde çalışmalar yaptı. 2001 yılında 

Avrupalı Türkler üzerine yapmış olduğu ortak çalışma, Almanya Ludwigshafen’de Bilim Araştırma Ödülü’ne layık bulundu. Sözen’in 3’ü ortak, 4’ü telifli toplam 7 eseri, yurtiçi ve 

yurtdışında yayınlanmış 50’nin üzerinde makale ve tebliği bulunmaktadır. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Ortadoğu’da meydana 

gelen olaylar, kronolojik bir perspektifte değerlendirilecek, 

geçmişten gelen sorunların günümüz olaylarına yansımaları ele 

alınacaktır. İlk sözü Kaliforniya Üniversitesi’den Sayın Mujeeb 

R.KHAN’a vermek istiyorum. Özellikle savaşın yapısal ve 

sistematik bir analizini yapacak ve Ortadoğu bölgesinde Amerikan 

politikasını eleştirel bir şekilde ele alacaktır. 

Mujeeb R.KHAN: Suriye, Irak, Filistin’deki trajediyi anlamak için 

spesifik bir çatışmaya bakmaktan ziyade, sistematik perspektife 

bakmamız gerekir ki ‘bu çatışmalar neden hep tekrarlanıp 

duruyor?’ anlayabilelim. Ortadoğu derken ne kastediyoruz? 

Bence burası sistematik bir bölge, çeşitli gruplar arasındaki 

etkileşim birbirlerini etkiliyor. Bazıları Türkiye’yi İran hatta bazıları 

Afganistan’ı ve Pakistan’ı etkiliyor. Bir önemli konu da, Batı’nın 


35


36 


Mujeeb R.KHAN 

Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley / ABD 

Basra Körfezi hakkında Fulbright araştırma bursu sahibi Mujeeb R. Khan, modern 

İslam dünyası tarihi ve siyaseti üzerine yayınlanmış pek çok makalesi bulunmaktadır. 

Halen University of California, Berkeley’de Doktora programına devam etmektedir. 

bu bölgeyi küçük görüyor olması. Bunların hepsi eski nefrete 

dayanıyor diye düşünüyorlar. Peki bu varsayımın problemi nedir? 

Bunun iki nedeni vardır; birincisi Avrupa çok yakın tarihe kadar, 

biz Avrupa Birliği dediğimiz zaman, Şanzelize’de kruvasan yemek 

gibi bir resim görüyoruz. 60 yıl önce Avrupalılar birbirlerini 

seviyorlar mıydı? Hala birbirlerini milyonlarla öldürüyorlar. 

II.Dünya Savaşı, binlerce etnik temizlemedir, yani Avrupa 

Ortadoğu’ya kıyasla tarihsel olarak çok daha şiddetli bir bölge 

olmuştur. Tersine eski nefretler bu bölgede şu an gördüğümüz 

kan dökümünü izah edemez. “Pax Ottomana” hikayesinde 

aslında birçok etnik, çok dinli topluluklar yüzyıllarca birlikte 

yaşadı. Bölgelere bakarsak döngüsel çatışma bölgeleridir ama 

bu konuda Ortadoğu da benzersiz değildir. Bu yüzden bu konu 

sadece sistematik krizin nasıl çalıştığını ortaya koyarak anlaşılır. 

Mesela Mısır’ın demokrasiye geçişi insanlarda çok büyük umutlar 

uyandırdı. 2013’te Mısır’daki darbeler de cuntaya karşı reaksiyonu 

önlemek için, Suudi Arabistan ve İsrail tarafından 20 milyar dolara 

yakın fon aktarımı yapıldı. 

Ortadoğu’da çatışma alanları; İsrail çatışma alanı, Kürdistan 

çatışma alanı, Arap-Arap çatışma alanı, bunların hepsi kendine 

özgü çatışma alanı değil aksine hepsi birbirini pekiştiriyor. Bir 

çatışma alanı başka bir çatışma alanıyla iç içe geçiyor. Çatışma 

analizinde bu karmaşıklık bugünkü çatışma alanını ortaya koyuyor. 

Eğer çözüm istiyorsak farkı bulmamız lazım. Mesela Suriye hem 

Arap-İsrail çatışma alanına giriyor. Yani Lübnan’da ve Suriye’de 

olanlara İsrailliler çok ilgi duyuyorlar. Fakat bugün hem İran hem 

de Türkiye- Suriye olayının içinde yer alıyor. İran örneği çok ilginç, 

çünkü İran’ın Suriye’deki mevcudiyetini Şii soydalitesi Esad rejimi 

gibi insanlar çok yanlış anlıyorlar. Fakat öyle değil, İran-Suriye 

karıştırılıyor. Peki, bu nasıl çalışıyor? İran Suriye karşıtıdır. 

Herhangi bir İsrail saldırısını İran’a püskürtmek için Hizbullah 

lazım. Esad rejimi giderse o zaman Hizbullah ile olan bağlantı 

kesilecek. İsrail, İran’ı bombalarsa Hizbullah tabiiki İsrail’e 

saldırmalıdır. Hizbullah İsrail’in İran’a saldırmasını önlemektedir. 

Yani bu da kimlik ve kültürel konumlarla ilgilidir. Eğer Türkiye, 

İran ile bir anlaşma yapsaydı, belki Hizbullah dikkat dağıtıcı 

birşey olarak olacak, Esad rejimi giderse, bu kutsal yerler bundan 

korunacak, o zaman İran da belki Esad’ın gitmesine yardımcı 

olurdu. Ortadoğu’ya giden yol Bağdat’tan mı geçer, Kudüs’ten 

mi? 2013’te ABD Irak’ı işgal etmeden bölge de barış istiyorsanız 

[2. GÜN] 

ilk önce Filistin-İsrail barışı olmalıydı ondan sonra Saddam’a karşı 

gelebilirsiniz. O zaman insanlar bölgede demokrasi istediğinize 

inanacaktır. Neo-konservatifler farklı şey söylüyorlar. ABD’de 

problemin Saddam Hüseyin ve bölgedeki diktatörler olduğunu 

söylüyorlar; demokrasiyi oraya zorla tesis etmeliyiz. Yani Irak 

işgalini buna göre haklı gösteriyorlar. Kitle imha silahlarının 

çok az bir meşruiyeti vardır. ABD’nin dış politikalarında çifte 

standartlarına bakarsak uyguladıkları işgal politikaları baştan 

başarısız olmaya mahkumdur. 

Bir faktör izah eder; Ortadoğu neden bu kadar sonu gelmeyen 

çatışma alanıdır? Doğu Asya ve Güney Asya yerine neden 

Ortadoğu? Doğu Asya ve Güney Asya’da hem Hindistan hem 

Çin büyük güçler olarak ortaya çıktı. Tarihi ve kültürel uygarlık 

alanlarında Batı emperyalizminden çıktılar, bölünmediler. 

Hindistan’da biraz bölünmeye gidildi ama geri kalanlarda 

bölünme olmadı ve kendi hegemonyasını, tarihsel bölgesini ve 

endüstriyel özgürlüğünü korudu. Batı karışamadı. Çin de aynı 

şekilde, Mao Çini tarihi sınırlarına geri getirdi. Bazı kültürel 

devrim ve değişimler sonra gelişti, sanayileşti. Ekonomisini 

büyüttü. Şimdi dünyanın en büyük ekonomisi oldu. ABD artık bir 

numaralı ekonomisi değil. Ortadoğu’da trajedi şu; İslam uygarlığı 

ve İslam dünyasında da böyle bir hegemonya vardı. 

Osmanlı İmparatorluğu aynı zamanda bir devletti. Osmanlı 

egemenliği altında yaşayan etnik kökenleri ayrı birçok insan 

yaşamaktadır. Bunların bazıları Arap Müslümanlar, bazıları Türk 

Müslümanlardı ama hepsi Osmanlı’ya bağlıydı. Sonuna kadar 

bütün Müslümanlar Osmanlı İmparatorluğu’nu desteklemiştir. 

Onlar için savaşmışlardır. 

Arap Baharı ve demokratikleşme Suriye’de geri tepmiştir. Otoriteyi 

açıklamak için Batılı güçlerin bu otoriteyi nasıl cesaretlendirip 

yönlendirdiklerine bakmak lazım. Batı aslında İslam dünyasındaki 

demokrasiden ürküyordu. Batı birçok şey söylüyor ama bunları 

uygulamaya geldiğinde ikiyüzlü çifte standardını ortaya koyuyor. 

Mısır’daki demokrasi arayışı kanlı bir darbeye döndü. Bir sürü 

insan katledildi. Mısır’daki darbeyi Güney Afrika Birliği kanlı bir 

darbe olarak algıladı ve Mısır’ı üyelikten çıkardı. İnsan hakları 

nutukları veren ABD ve AB ne yaptı burada? Şimdi Amerika’nın 

tutumu gayet belli, eğer bir darbeyse, demokrasi yeniden gelene 

kadar bu ülkeyi askıya almak lazım. Ama Obama “biz yasalar 

ülkesiyiz” dedi. Pekala, işkenceye işkence demiyoruz ama 

yoğunlaştırılmış sorgulama diyerek buna başka isim taktı ve 

ilişkilerine devam etti. AB yine Sisi’yi suçlamadı ve Tiananmen 

meydanındaki Çinlilerin yaptığından beter bir katliamı da 

görmezden geldi diyebiliriz. Uluslararası düzey dediğimiz zaman 

bütün mesele petrol kaynaklarını kontrol altına almaktadır. Bu 

sonu gelmez çatışmanın unsurlarından birisi de aslında budur. Bu 

işlemezlik yani Amerikan politikasının karşı durumuna bakalım. 

Yani Sisi Vahbi Selefi bir hareket, Suudi Arabistan’dan yükselen bir 

hareket ve hakikaten çok vahşet uyguluyor.

Amerikalılar ‘Neden Müslümanlar şiddetsiz olamıyor? diyor. 

Ama Rabia olayında meydanlara çıkanlar barışçıl hareketlerdi. 

Ne oldu? Katliama uğradılar ve siz de onları koruyamadınız ve 

Sisi burada genel olarak yükseldi. Niye yapıyorlar bunu? Çünkü 

diyorlar ki; demokratik ülkeler olursa ve halkın sesine kulak 

verilirse o zaman dış politika da değişebilir. Belki Filistin’e eşitlik 

ve özgürlük isteyebilirler. Bölgenin sanayileştirilmesini yani 

yüzlerce bin doları harcayıp da orada kendilerine saray yaptırıp 

ya da lükse gitmek gibi şeylerden vazgeçip demokratikleşmeye 

dönebilirler. Bölgesel düzeyde bazı ülkelerin tutumlarını nasıl 

değiştirdiklerini de görüyoruz. Bu iddiada yapıcı unsur devreye 

giriyor. Yurtiçi düzeyindeki değişimde, bir kimlik değişiminde bir 

ülkenin yönünün değiştiğini görüyoruz. Yönleniminin değiştiğini 

görüyoruz. 1980’e kadar Türkiye ve İran çevre ülkeler olarak 

anılıyordu. Yani çevre stratejisi diye İsrail ile ilgili de bir strateji 

vardı. Arap olmayan ülkelerle ilişkilerimiz. Hepimiz Arap karşıtı 

bir hareket halinde olduğumuza göre orayı bir şekilde tutmak 

istediğimiz için İsrail’in Türkiye’yle ilişkileri iyiydi. Ama şimdi 

Türkiye de İran da bölgenin ayrılmaz bir parçası olmaya başladı. 

Türkiye bölgede demokrasinin şampiyonudur. Filistinlileri 

de tutuyor, destekliyor ve Mısır’daki darbeye de karşı çıkıyor. 

Türkiye’nin kimliğinde de demokrasi sonucu bir değişiklik oldu. 

Türkiye demokrasisi şu anlama geliyor, Türkiye hükümeti halkın 

sesini dinlemeli ve de halkın kimliğini yansıtıyor olmalıdır. Yani 

aramızda çok ortak yanlar var komşularımızla, güneyimizle. Bu 

ülkenin bu uygarlığın parçalarıyız ve biz burada İsrail politikalarını 

Filistin’e karşı desteklemekten memnun değiliz diyen bir halk sesi 

var. Burada seçkinler sesi de var; bütün bu problemler bölgede 

bizi etkiliyor diyorlar. Yalnızca Misak-ı Milli’ye odaklanmakla 

yetiniliyor. Çünkü bu doğuyla hiçbir ilişkimiz yok, Avrupa’yla da 

bir ilişkimiz yok, herşey Misak-ı Milli sınırları içerisindedir. Ayrıca 

Türkiye bu Ortadoğu’nun problemleriyle uğraşmak istemese 

bile o problemler Türkiye’ye geliyor. Siz bunu Gaziantep’te başka 

yerlerden daha iyi biliyorsunuz. Çünkü buraya bir sürü mülteci 

geliyor. Türkiye’nin buraya bir vizyon getirmesi lazım. Potansiyel 

çözüm, Avrupalıların kendilerinin ulaştığı noktadır. İki tane dünya 

savaşı, bir sürü kıyımlar, katliamlar en sonunda yeter artık diyerek 

masaya oturdular. Burada karşılıklı bağımsızlık lazım dediler. Önce 

kömür-çelik birliğini kurdular. Daha sonra kurumları birleştirmeye 

başladılar. Bölgesel politikanın bütün yapısını değiştirdiler. 

Demokrasi de bunun ayrılmaz bir parçasıydı. Benzer şekilde de 

Ortadoğu’da çözüm budur. Mutlaka sürekli olarak nitelemeliyiz 

ki bölgede demokratikleşme olsun ve ekonomik entegrasyon 

olsun. Bunlar sanayileşme, orta sınıf nüfusunun yükseltilmesi 

gibidir. Batıdan silah alma veya saray yaptırmanın önüne geçilsin 

diye olmalıdır. Bunları yapmak kolay değil tabii ama Arap Baharı 

da bununla ilgili olarak patlamıştı. Zaten Türkiye dış politikasına 

baktığımızda onlar da buna viteslenmiş bulunuyor. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Dünkü tartışmalar 

çerçevesinde çok farklı olmasa da iki ayrı görüş ortaya çıktı. 

Bunlardan biri demokratikleşmeyi ihtiva ediyor ama bir bölge 

ülkelerinin bütünlüğü konusunda bir görüş Sayın Başbakan 

Yardımcımız Numan KURTULMUŞ tarafından dile getirildi. 

Bölgede tarihsel süreçte Kudüs kriterleri diyebileceğimiz, bir arada 

yaşamayı mümkün kılan kriterleri ifade etti, gündeme getirdi. 

Bir diğeri ise Sayın RASMUSSEN’in öne sürmüş olduğu görüş, 

ideal çözüm olarak Bosna Modelini söyledi. Ama zannediyorum 

o tartışmalı bir model olarak dünkü gündemde kaldı. Ama tabii 

her iki konuşma ve biraz önce Mujeeb R.KHAN’ın da ifade ettiği 

gibi gerçek çözüm, beş ayrı çatışma alanı tarihsel süreçte olmasına 

rağmen tarihsel süreçten geçtiği söyleniyor. Yani bölgenin en fazla 

ihtiyaç duyduğu süreç demokratikleşmedir. Ortadoğu’ya tarihsel 

perspektiften, tarihsel süreç içerisinde sosyo-politik nedenlerini 

inceliyor. Kimilerine göre vekaleten savaş küresel iç savaş gibi… 

Dün Rasmussen’in ifade ettiği gibi, bölgedeki savaşları sivil savaş 

olarak adlandırmak çok mümkün değildir. Bunlar, Obama’nın 

da dediği, gibi gerek uluslararası politikada vekaleten savaş veya 

küresel iç savaş olarak adlandırılıyor. Tabiiki istikrar dengesini 

kaybetmiş bir bölgeden söz ediyoruz. Bu istikrar zannediyorum 

Osmanlı İmparatorluğunun bölgede, Kafkaslar’da, Balkanlar’da 

sağlamış olduğu bir küresel istikrar tarihsel anlamda söz konusu 

idi. Fakat I.Dünya Savaşı’ndan sonra bu istikrar bozuldu. O 

istikrar bozulduğundan bu yana, Mujeeb R.KHAN’ın da ifade 

ettiği gibi, beş ayrı çatışma alanı ve bu çatışma alanı içerisinde 

hakikaten demokratikleşme sürecinin iyi bir şekilde takip edilmesi 

gerekiyor. Yine dünkü konuşmalarda özellikle toplumsal cinsiyetfırsat 

eşitliği denen sürecin tamamlanmadığını, bunun yanında 

eğitimde de fırsat eşitliğinin tamamlanamadığı yani bir demokrasi 

açığı, bir eğitim açığı ve toplumsal fırsat eşitliği, kadın-erkek eşitliği 

arasında da ciddi sorunlar olduğunu biliyoruz. Bunlar zaten 

demokrasi süreciyle yakından alakalıdır. 

İkinci konuşmacımız, Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi 

olan Sayın Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN bize Basra Körfezi’nin 

jeopolitiğini ve bölgede Suudi Arabistan politikalarının 

açmazlarını gündeme getirecektir. 

Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN 

Marmara Üniversitesi / İstanbul 

Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde öğretim üyesidir. Osmanlı 

dönemi Arap coğrafyası ve Ortadoğu’nun yakın dönem siyasi tarihi üzerine Arap 

ve Avrupa ülkelerinin arşivlerinde araştırmalar yaptı. Tarihten günümüze Türk-Arap 

İlişkileri ve Kuzey Afrika hakkında akademik çalışmalarını yürüten Kurşun, öğretim 

üyeliğinin yanısıra, Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği’nin (ORDAF) Başkanlığı 

görevini yürütüyor. 

Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN: Genel olarak jeopolitiğe 

baktığımızda bir bölgenin tarihi, coğrafyası, demografik yapısı ve 

sahip olduğu kaynaklar bunu belirler. Bu açıdan Basra Körfezi’ne 


37


38 


baktığımız zaman bahsettiğimiz coğrafyanın Arap yarımadası 

ile İran’ın güneybatısında yeralan ve genelde Arap Denizi diye 

ifade edilen bölgeden, Hürmüz Boğazı’nın birbirine bağlayan 

965 km suyolu ve onun etrafında kümelenen devletlerden söz 

ediyoruz. Söz konusu bu geçit esas itibariyle Antik Çağlardan 

itibaren Doğu ile Mezopotamya, buradan da Avrupa’ya uzanan 

Baharat ve İpek Yolu’nun ana güzergahını oluşturduğunu ve 

daima çatışmalar veya uluslararası rekabetlere de açık olmuştur. 

Bundan dolayı İranlılar bölgeye “İran Körfezi”, Osmanlılar ise o 

bölgeye yerleşince çok daha nesnel bir tarzda coğrafyaya bağlı 

olarak “Basra Körfezi” diyor. Ama modern devletlerde ısrarla “Arap 

Körfezi” olarak isimlendirmektedirler. Basra Körfezi etrafındaki 

devletleri ve devletlerin ekonomik yapısını belirleyen, dönem 

itibariyle düşününce buraların temel kaynağı olmuştur. Tarih 

içinde bahsettiğimiz ilk yerleşimlerden itibaren önce balıkçılık 

önemli bir ticari kaynak olmuştur. Ardından incinin keşfi ve ticaret 

için önemli tahrik edici unsur olmasıyla birlikte çok daha önemli 

bir hal almıştır. Buna bağlı olarak Hindistan’dan gelen malların 

Avrupa’ya ulaşması süreci ki henüz Avrupalılar Hindistan’ı 

keşfetmeden önce bu coğrafyanın denizcileri ve gemicileri 

Hindistan ile ticareti sürdürmekteydiler. Ticari geçmiş ve geleneği 

olan bir yerdir. 20.yy’da petrol ile birlikte dünyanın ana gündemine 

oturmuştur. Kısaca, tarihsel süreçte önce Portekizliler Vasco 

da Gama’nın Hindistan’ı keşfinden sonraki süreçte Avrupalılar 

bölgeyi fethediyor. 

Aslında temel problem bu tarihten sonra başlıyor. Önce 

Portekizliler arkasından Osmanlılar batı yakasına yerleşirken 

sonra Hollandalılar ve İngilizler özellikle her iki ülkede kurdukları 

ticaretleri ile faaliyete geçiyorlar. 18.yy’dan sonra artık Hollanda 

geri çekiliyor. İngilizler bölgeye yerleşmeye çalışıyorlar. Hürmüz 

Boğazı’ndan yavaş yavaş Kuveyt’e kadar olan alanı ele geçirmek 

için veya etki altına almak için büyük çaba sarf edeceklerdir. Bu 

çaba esas itibariyle II.Dünya Savaşı sonuna kadar fiili sonuçlara 

ulaşmıştır. II.Dünya Savaşı’dan sonra 1947’den sonra aktif bir 

şekilde Amerika bölgeye yerleşti ve çatışmaların ana kaynağı oldu. 

Osmanlı ile Avrupa çekişmesi uzun yıllar devam etmiştir. Burada 

iki teori ortaya çıkıyor; Birincisi Batılıların ürettiği; esasında 

burası açık bir alan, Osmanlıların fiili egemenliği yok ya da 

kısmen/nominal bir hakimiyet vardır. Kolay etki altına alınabilen 

uluslararası ilişkiler açısından da açık alan olarak görünüyor. 

İkincisi Osmanlı Devleti burada fiilen vardır. 

Basra Körfezi dediğimiz zaman, Anadolu’da doğup Basra 

Körfezi’ne akan iki nehir vardır. Bunlar; Dicle ve Fırat. Biz 

jeopolitiğimizi artıran bir tarzla stratejik bir şekilde Basra 

Körfezi’ne bağlıyız. Erzurum’da üretilen bir ürün Fırat ve Dicle 

ile Basra Körfezi’ne ulaşabiliyor. Türkiye’nin coğrafi derinliği 

tarihi ve kültürel derinliği açısından Basra Körfezi vazgeçilmez 

coğrafyalarımızdan bir tanesidir. Bu yüzden Türkiye’nin o bölgede 

[2. GÜN] 

varlık göstermesi gayretini çok iyi anlamak gerekir. Özellikle 2015 

yılının Katar Yılı ilan edilmesinin çok anlamı vardır. Bölgede Batılı 

bakışı ele alacak olursak özellikle İngilizlerin etkin bir şekilde 

bölgeye geldikten sonra, Osmanlı Devleti ve İran karşısında 

çekinceleri olduğu için büyük ölçüde gizli anlaşmalar yapmak 

suretiyle önce mütareke şehlikleri diye aslında küçümseyici ve 

İngiliz ticaretini önleyen veya etkileyen korsanlık faaliyetlerini 

engelleme adı altında bir isimlendirme yaptılar. Bunlar; Umman, 

Birleşik Arap Emirliklerini oluşturan 6-7 emirlik, Bahreyn, Kuveyt 

ve Katar’dır. 1970’lerden sonra ağırlıklı olarak bağımsız devletler 

oluşmaya başladı. Yine bu devletlere büyük ölçüde küçümseyici 

bir tavırla ‘devletçikler’ ismi verilmiştir. Arkasından bu günde 

verilen isim ‘rantiyeci devletler’dir. Her üç dönem de aslında 

kolonyalist bir anlatımla veriliyor. İç savaşları bu bakışın altında 

görmek, incelemek gerekir. Buradaki devletlerin yönetimine 

baktığımızda yaklaşık 300-400-500 yıllık hanedanlıklardır. 

Birleşik Arap Emirliklerinin Abu-Dabi Şehliği olan Ahni-Ayan 

yaklaşık 400 yıldır orada varlığını sürdürüyor. Katar yönetimini 

elinde bulunduran Alsani 150 yıldan fazladır orada bir geleneği 

devam ettiriyor. Bahreyn aynı şekilde 200 yıl, Kuveyt 200 yıllık 

bir hanedanlıktır. Burada çok ciddi bir yapı vardır. Dolayısıyla 

bunu yok sayarak bir şeyler üretirseniz sorun orada başlar. Suudi 

Arabistan dönüşümünü maalesef 1744’te yapmıştır. Geleneksel 

hanedanlık din-devlet ekseninde şekillenmeye başlayan ve bu iki 

modern Suudi Arabistan açmazlarını ortaya çıkaran yapı olmuştur. 

1744 yılında Suudi Emirliği Muhammed Bin Abdulvahap ile 

ittifak yaparak ‘Vahabi Devleti’ dediğimiz yapının öne çıkarıldığı 

devlet ya da emirliğe rengini vermiş olan vehabilikle başlayan ve 

daha sonra batan, 1902 yılında tekrar çıkıp esası 1930 yıllarında 

devlet olarak ortaya çıkan bu yapı, maalesef bugün açmazlarla 

karşı karşıyadır. Birçoklarına göre diğer küçük körfez ülkeleri daha 

fazla tehdit altındadır deniliyor. Ama ben de tersini söylüyorum. 

Suudi Arabistan tehdit altındadır ve bu tehdit maalesef hem 

kendi iç dinamiklerinden kaynaklanıyor hem de doğrudan din 

ve devlet bütünleştirilmiş bir şekilde ortaya çıkan şu anki yapısal 

sorunlardan kaynaklanıyor. 

Kısaca bakacak olursak, Suudi Arabistan’ın iç dinamiklerini 

belirleyen birçok dinamik var. Bunlardan bir tanesi, bir kere 

1930’lu yıllarda Suudi Arabistan’ı ortaya çıkaran ilk ihvan hareketi 

vardır. Suudi Arabistan’ın kurucu unsurudur. Hem askerdir hem 

de dini davetçilerdir. Devlet kurulduktan sonra Kral Absuud 

İngilizlerle işbirliği yaparak bunların etkisini büyük ölçüde 

yok etmiştir. O süreçten itibaren içeride ciddi anlamda bir iç 

muhalefet başlamıştır. Bu muhalefet özellikle petrolün getirdiği 

refahla kısmen 1990’lı yıllara kadar bir şekilde bastırılabilmiştir 

ama ondan sonra ortaya yeni bir anlayış çıkmıştır. Biz bunlara Yeni 

Vehabiler diyoruz. Yeni Vehabiler aslında “selefi” diye bildiğimiz 

fikri uluslararası zeminde dolaştırılmasını sağlayan gruplardır. 

Suudi Arabistan Londra merkezli olan bu faaliyet Suudi 

Arabistan’ın çıkmazını ortaya koyuyor. Bir taraftan selefilerin 

dünyadaki faaliyetlerinin oluşturduğu antipati ile Suudi Arabistan

ütün uluslararası antipatileri üzerine çekiyor. İkinci en önemli 

grup Şiileridir. Bir milyon kadar Şii Suudi Arabistan’ın doğusunda 

yaşamaktadır ve bunların önemli bir bölümü İran’la dirsek bağı 

içerisindedir. Aslında İran ile Suudi Arabistan arasındaki ana sorun 

budur. Şiilerle olan sorunu Vehabi yorumundan dolayı bir türlü 

çözümleyememiştir. Bundan dolayı tehdit altındadır. Reformcu 

Safiler ve Liberaller bugün iç problemleri veya iç muhalefeti 

oluşturuyor. Bu yüzden diğer hanedanlıklar geleneklerini kısmen 

bir şekilde daha tolere dönüştürerek kendilerini yenilemişler ama 

Suudi Arabistan’ın büyük bir açmaza girdiğini ve bugün aslında 

IŞİD’e karşı olan hem de zemin olarak da IŞİD’i oluşturduğunu 

söylemek isterim. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: İlgimi çeken ‘açık alan’ 

meselesi oldu. Yani fiili olarak Osmanlı İmparatorluğu Ortadoğu 

ülkelerinde istikrar sağlayıcı bir özelliğe sahipti ama bir açık alan 

vardı. Bugünkü çatışmanın sosyolojik alanlardaki nedenlerinden 

birinin de ‘açık alan’ olacağını düşünüyorum. Üçüncü 

konuşmacımız TİKA koordinatörü Sayın Prof. Dr. Süleyman 

KIZILTOPRAK bizlere, Ortadoğu’nun son 100 yılını Bağdat ve 

Kahire penceresinden değerlendirip, anlatacaktır. 

Prof. Dr. Süleyman KIZILTOPRAK 

TİKA (Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı) 

Ankara 

1995 yılında Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu. 1997 yılında Mimar 

Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde yüksek lisans, 2001 yılında Marmara Üniversitesi’nde 

“Doktora” eğitimini tamamladı. 2005 yılında “Doçent” oldu. 1995 yılından 

itibaren Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Tarih Bölümü’nde çalışmalarını 

sürdüren Kızıltoprak’ın XIX. Yüzyıl Osmanlı tarihi, II. Abdülhamid dönemi, Ortadoğu 

ve Mısır üzerine çeşitli kitap, makale ve bilimsel çalışmaları bulunmaktadır. TİKA danışmanı 

olan Kızıltoprak, halev TİKA’nın Libya PKO Koordinatörlüğünü sürdürmektedir. 

Prof. Dr. Süleyman KIZILTOPRAK: Ortadoğu’nun son yüzyılı 

aslında bir problemle başladı. Bu problem henüz çözülmeden 

devam etmektedir. Bugün Ortadoğu’daki zayıf yönetim, bozuk 

sistemin sağlık ve işlemeyen devlet yapısı aslında yüzyıl önce 

kurulan başarısız sistemin devamıdır. Devlet yöneticilerinin ya 

da Ortadoğu halklarının bir başarısızlığı veya işlemeyen devlet 

sistemi gibi suçlamalardan önce belki yüzyıl önce kurulan 

yapının kurulmak istenen yapının da iyice analiz edilip bundan 

sonra kurulacak yapının da canlı tutmanın barışı gerçekleştirmek 

noktasında atılacak adımların dikkatle atılmasına yol gösterici 

olacaktır. Bölgede yaklaşık 400 yıl hüküm süren Osmanlı 

Devletinin kurduğu sistem birçok bakımdan eleştirilebilir ama 

süreç içinde kendi içinde bugün tanık olduğumuz çatışmalara 

benzer çatışmaların olmadığını görüyoruz. Bölge 19.yy’da mali ve 

iktisadi yollarla siyasal olarak bütünüyle Avrupa yayılmacılığının 

kıskacına girdikten sonra sorunlar başlıyor. 1798’de Napolyon’un 

işgali, Avrupa emperyalizminin bölgeyi dikkatine aldığı genişleme 

hareketlerine başladığı ilk adım olarak görülebilir. Avrupa 

yayılmacılığı, Avrupa’nın bölgeye ilgisi bölgedeki toplumların 

sosyal yapılarına, üretim ilişkilerine ve kültürüne köklü bir 

müdahaleyi de beraberinde getirdi. Bu müdahale anlayışı bugünkü 

sorunların belki onlarca yıl boyunca biriken sorunların bu şekilde 

patlamasına sebep oldu. 

Araplar genelde Afrika’da yaşayan ve Suriye, Filistin, Irak, Arap 

yarımadasında yaşayan halklar olarak değerlendirilir. İkinci 

grupta bulunan Arap yarımadası Arapların, Suriye, Filistin, 

Irak, Ürdün’deki Araplardan genel olarak daha farklı olmalarına 

rağmen dil, kültür ve ekonomik bakımdan Osmanlı’nın eski 

vilayetleri olarak varlığını sürdürmüştür. Tüm Araplar aslında tek 

bir halktır. I.Dünya Savaşı’ndan sonra birçok devlete bölünmüş 

olmaları ve bu devletlerde farklı yasaların tatbik edilmesi gerçeğine 

rağmen yüzyıllar öncesinde olduğu gibi şimdi de kültürel olarak 

birbirlerine bağlı olmalarını iletişim ve eğitimdeki gelişmişliklerine 

borçludurlar. Bunu 1942’de İngiliz Dışişleri Bakanlığına 

Ortadoğu’daki sorunları çözmek amacıyla yazdığı bir raporda 

kendi görüşlerini ifade etmeye çalışan Nuri Sait Paşa söylüyor. 

Bugün bakıyoruz, yine Ortadoğu’da Nuri Sait Paşa’nın 1942’de 

yazdığı rapora benzer yapay olarak bölünmüş devletlerin ortaya 

çıktığı sorunlar geçerlidir. Nuri Sait Paşa diyor ki: “aslında Suriye ve 

Irak’ın bir federasyon çatısı altında bütünleşmesi ve orada yaşayan 

azınlıkların mümkünse bugün kantona benzer bölgelerde kendi 

özerkliklerini koruyacak bir yapıyla ama güçlü bir devlet yapısıyla 

ancak ayakta durabilir. Eğer bu azınlıklar Lübnan’da Osmanlı 

Devleti zamanında denenen mağrulilere verilen haklara benzer 

haklar bu kantonlara tanınırsa güçlü bir devlet yapısı altında 

bunlar korunursa bu devletler yaşarlar”. 1942’de bunu söyleyen 

Irak Başbakanı, Irak’ın önemli liderlerinden birisi hem Irak’ta 

hem Suriye’de sistemin işlemediğini iddia ediyor ve bu mevcut 

bölünmüş, zayıf devlet yapısının halkını koruyamadığını, halkına 

gerekli hizmeti sağlayamadığını söylüyor. Yapay devlet çatısı 

olduğunu söylüyor. Osmanlı zamanında sadece Şam vilayetine 

bağlı olan Suriye, Lübnan, Filistin ve Ürdün topraklarında dört ayrı 

devlet kurdunuz. Bu yapı çalışmayacaktır, işlemeyecektir ve daha 

önce 1860’daki mezhep çatışmalarına benzer çatışmalar ortaya 

çıkacaktır. Sizin Yahudilere vaat ettiğiniz ulus-devlet ulusal ev bu 

topraklarda yaşamayacaktır. Bunu yaşatmak istiyorsanız, gelin bu 

Arapları tek çatı altında toplayacak, öncelikle Suriye ve Irak’ı, daha 

sonra bütün Arap yarımadasını içine alacak bir federasyon kurun. 

Bunu yaparken de aslında Nuri Sait Paşa İngiliz yanlısı bir devlet 

adamıdır. İngilizlerle dostluğuna bakarak da bu çözümü gündeme 

getiriyor. İngiliz Milletler Topluluğu’nda diğer milletler İngiltere’ye 

hangi ayrıcalıkları verdiyse biz de size o ayrıcalıkları verelim. Yeter 

ki siz Arap Yarımadası Arapları, Suriye ve Irak Araplarını zayıf bir 

devlet çatısı altında tutmayın. 

Ortadoğu’nun en önemli problemi, burada bir takım yeraltı 

kaynakları var. Bunların enerji kaynaklarını kontrol altında tutmak 


39


40 


isteyen bir Batı dünyası var. Arapların kendi içinde mezheplerden 

ya da değişik etnik gruplardan kaynaklanan kavgaları vardır. Bu 

kavgalara nasıl bir çözüm bulunacak ama bu çözüm bulunurken 

aslında bütün Arapların temel problemlerinden birisi de, Filistinli 

Arapların nasıl bir devlete kavuşacağıdır? Filistinli Arapların bir 

devlete kavuşması problemi çözülmeden, Ürdün’ün problemleri, 

Lübnan’ın problemleri, Suriye’nin problemleri, Irak’ın problemleri, 

hatta Mısır’dan yola çıkacak olursak Nasır’ın göreve gelmesi ve 

kendisini adadığı politika Filistin sorununa çare bulmaktır. Bu 

bakımdan 1956 krizi, 1967, 1973 savaşları, Mısır bu savaşlarda 

hep müdahil olmak durumunda kalmıştır. Mısır Camp David 

sözleşmesiyle birlikte ne zaman geri çekildiğinde bütün Araplar 

Mısır’ı Arap liginden çıkardılar. Ama bugün Filistin konusund 

herhangi bir şekilde inisiyatif alacak Arap devleti artık kalmış 

değil. Filistinliler hep İsrail saldırılarından sonra Körfez ülkelerinin 

maddi yardımlarını bekler duruma geliyor. Bunun nedeni ise 

ülkeyi yeniden inşa etmek. 

Bugün Ortadoğu’daki problemlerin çözümündeki en önemli 

sorunlardan birisi, Doğu Akdeniz’de yeni petrol kaynakları 

bulundu. Bu petrol kaynaklarını kim, nasıl değerlendirecek? 

Buradaki doğalgaz kaynaklarında, Leviathan bölgesinde, Tamar 

bölgesinde trilyon metreküplük doğalgaz vardır. Bu kaynakların 

kullanılması konusunda İsrail bir anda Gazze politikasını 

değiştirdi. Ariel Şaron döneminde, Gazze’ye özerklik verilmesi söz 

konusuyken bir anda bu politikasından vazgeçti. Şu an bir milyon 

kişinin yaşadığı Gazze’nin geleceğinden emin değiliz. Doğal olarak 

oradaki enerji kaynaklarını güvenli bir şekilde Avrupa’ya aktarmak 

için İsrail bütün imkanlarını kullanmak istiyor. Gazze’nin buradan 

faydalanmasını isteniyor. Böyle bir durum yanında dünyadaki 

petrol fiyatları düşüyor. Petrol fiyatlarının düşmesi bölgedeki barışı 

nasıl etkiliyor? Şu bakımdan Gazze’nin imarı için, Ortadoğu’da 

Mısır’daki rejimin desteklenmesi için, Körfez ülkelerinin, Suudi 

Arabistan’ın, Birleşik Arap Emirlikleri’nin maddi desteği söz 

konusudur. Bu destek olmasa sadece Suriye, Filistin gibi bölgelerin 

yaşaması, imarı tehdit altında değil, Mısır gibi, Tunus gibi, Sudan, 

Somali gibi daha zayıf Arap ülkelerinin yaşaması için sistemlerinin 

sürdürülebilir olması için maddi desteğe ihtiyaçları vardır. Bu 

destekleri de kısılacak ve Ortadoğu’da yakın gelecekte belki 

daha büyük kavgalar ortaya çıkacaktır. Rasmussen’in bahsettiği 

Bosna modeli Suriye’de ya da Ortadoğu’da uygulanacak olursa 

Ortadoğu’nun bundan sonraki geleceği yine büyük çatışmalara 

gebe olur. 1956’da Mısır- Sudan ikiye bölündüğünde Mısır 

sokakları tamamen doluydu. ‘Mısır ve Sudan ikiye bölünemez’ 

diyerek. 2011’de Sudan ikiye bölündü. Mısır için çok önemli 

olan Nil’in doğduğu toprakların olduğu bir kısım Nil’in geçtiği 

topraklar ekonomik bakımdan, yeraltı kaynakları bakımından 

daha zengin olan Güney Sudan, Sudan’dan ayrıldı. Bu doğrudan 

Mısır’ı etkileyen bir konu iken Mısır’da bu konu hiç gündeme 

gelmedi ve Mısır sokakları devrimcilerle doldu. Tahrir Meydanı 

Mübarek’i indirmekle meşgul oldu. Bir yıl sonra da Sisi’nin iktidara 

gelmesini sağlayan gösterilerle geçti ama Mısır hayati önemi olan 

Sudan’ın bölünmesini gündemine almadı. Ortadoğu ülkelerinin 

geleceklerinin aydın olabilmesi için önce kendi aralarındaki 

problemleri barış içinde çözme yaklaşımı benimsemeleri, Batı’yla 

ilişkilerimizin özellikle Türkiye model alınan ülke olarak özellikle 

demokrasisi, ekonomisi; bazı ülkelerce kıskançlıkla bakılan 

bazı ülkelerce model alınan bir ülke olarak bu realiteyi görmek 

durumundayız. Biz Ortadoğu’daki gelişmelere görüşlerimizi mi 

ifade ediyoruz yoksa işbirliği denirken, Batının çözüm olarak 

ortaya koydukları sorun çıkarmayan, sesini yükseltmeyen bir 

Türkiye mi arzuluyoruz? Bunu iyi anlamalıyız. Umarım bölgenin 

kaderini tayin edecek olanlar bölge gerçeğini dikkate alırlar, iyi 

görebilirler. Son yüzyılda kendilerini kandırılmış, aldatılmış 

duygulardan kurtaracak bir çözümle karşılaşırlar. Ben Ortadoğu 

konusunda sanırım biraz karamsar düşünüyorum. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Ortadoğu’da II.Dünya 

Savaşı’ndan sonra istikrar bozulduktan sonra devletler kurulamadı 

mı? Ya da sorun devletler zayıf olduğu için otoriteryen yöneticiler 

mi çok daha rahat hareket edebiliyorlar? Ortadoğu’nun gerçekten 

ihtiyacı olan modernleşmeyi gerçekleştirememesi mi? Bence, 

Ortadoğu’da barış olabilmesi için demokrasiye, reformlara açık 

olması gerekir, aksi takdirde yaşanan çatışmalar bitmeyecektir. 

Şimdi dördüncü konuşmacımız Kanada Winnipeg Üniversitesi 

Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Ahmet SEYHUN hocamız 

Ortadoğu’yu İslami açıdan ele alacaktır. 

Prof. Dr. Ahmet SEYHUN 

Winnipeg Üniversitesi / Kanada 

[2. GÜN] 

Lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi’nden Hukuk Fakültesi’nde tamamlayan Seyhun, 

Boğaziçi Üniversitesi’nden Yüksek Lisans, McGill University Institute of Islamic Studies 

bölümünden “Doktora” derecesine sahiptir. Halen Winnipeg Üniversitesi’nde Osmanlı 

İmparatorluğu, Doğu ve Batı tarihi konusunda Profesör olarak dersler vermektedir. 

Prof. Dr. Ahmet SEYHUN: II.Meşrutiyet dönemindeki çeşitli 

akımlar ve bilhassa İslamcılık akımının aslında bu akım altındaki 

çeşitli düşünürlerin ne derece işaret ettiğini ve aslında bugün 

Ortadoğu’da yaşananların temelinin 1900’lere ve Batı’nın bu 

bölgeye müdahalesi, Osmanlı İmparatorluğunun çöküşü, bölgesel 

devletlerin kurulmasından bahsedeceğim. 

1908 hem Osmanlı tarihinin hem İslam tarihinin hem de bölge 

tarihinin kilometre taşlarından birisidir. 1908’de Abdülhamit 

tahttan indirilmedi. 1909’da indirildi. Ama Meşrutiyet 1908’de 

ilan edildi. Meşrutiyetin ilan edilmesiyle beraber o zamana 

kadar sansür yani Abdülhamit sansürü altında kalan pek çok 

siyasi akım da kendini rahatça ifade etme şansını buldu. Daha 

önceki yazarlardan 1960, 1970’li yıllardaki yazarlar yani bu 

akımlar için Şerif Mardin gibi yazarlar bence çok kesin ayrımlar

yaptılar. Mesela Türkçülük, İslamcılık, Batıcılık, Osmanlıcılık… 

Bugün biz bunlara başka bakıyoruz. Bizim gördüğümüz bütün 

bu akımların birbirinden son derece etkilendiği ve birbiriyle 

devamlı bir alışveriş içinde ortaya çıktı ve bölge demokrasinin 

temellerini atmıştır. Osmanlı’da ilk parlamento 1876’da açıldı. 

I.Meşrutiyet kısa ömürlü oldu. Osmanlı-Rus harbi çıktı. 1908’de 

parlamento tekrar açıldı. İttihatçılar ve Jön Türkler Abdülhamit’e 

bir darbe gibi olmuştur. Ama sonuçta bütün bu gruplar siyasi 

hayata katıldı. Ben o dönemi Cumhuriyet’ten ayırmadım. En 

son yazdığım kitapta Osmanlı’yı Cumhuriyetle birleştirdim. 

Düşünürlerin yani Mehmet Akif Ersoy, Sait Halim Paşa, 

Mehmet Ayni, Mustafa Sabri, Şeyhülislam Mustafa Kazım bütün 

bunların fikirlerini analiz ettim ve gördüğüm şu ki; o zamanki 

demokratikleşme çabaları aslında son derece önemli ve bugünkü 

sorunlara doğrudan işaret eden konulardır. Mesela, bu İslamcı 

diye etiketlenen yazarların üzerinde durdukları önemli bir sorun. 

Milliyetçiliğin İslam dünyasına uygulayacağıdır ve suni bir akım 

olarak Batı’dan geldiğidir. Çünkü Batı’nın tarihi tekamülüyle, 

Islama tekamülü birbirinden son derece farklıdır. Batı’da yürüyen 

bir sistemin doğuda yürüyemeyeceği görüldü. İlk defa bunlar 

bizim Yeni Osmanlılar dediğimiz; Ali Suavi, Namık Kemal, Ziya 

Paşa gibi düşünürler tarafından ortaya atıldı. Daha sonra Mısır’da 

Muhammet Abduh’un daha çok Arapçaya vakıf olmaları ve 

aslında Muhammet Abduh ve onun dönemindeydi. Raşit Ridah, 

Afgani bu fikirlerin daha önce Namık Kemal ve arkadaşları 

tarafından 1860’da ortaya çıkarıldı. Burada iki önemli fikir var; 

birinci fikir, Batı’dan alınan müesseselerin İslam topraklarında 

yeşermeyeceğidir. Çünkü ortam farklıdır. İkincisi, gene bu İslam 

düşünürlerinin defalarca sorduğu soru ‘İslam alemi neden 

geri kaldı?’. Bir zamanlar Bağdat dünyanın merkeziydi. Bütün 

yazarların buluştuğu ortak nokta şudur; ‘Dinimizin emrettiği 

kuralların gereği gibi yerine getirilmediği için geri kaldık’. Yani 

İslam son derece ileri, yeniliğe açık bir din, fakat belli bir zamandan 

sonra içtihat kapıları kapanmış ve yozlaşma dönemine girmiştir. 

1925’teki Takrir-i Sükun kanunu kadar mecliste dile getirildi. O 

döneme kadar yazıldı. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Hasan Kalyoncu 

Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Serdar ERDURMAZ, 

Suriye İç Savaşında Türkiye’nin Karar Verme Yetkisi hakkındaki 

görüşlerini anlatacaktır. 


Hasan Kalyoncu Üniversitesi / Gaziantep 

Hasan Kalyoncu Üniversitesi, İktisadi İdari Sosyal Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve 

Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesidir. Uluslararası İlişkiler üzerine Yüksek 

Lisans ve Doktora derecesine sahiptir. Ayrıca üst düzey yönetim ve İnsan Kaynakları konularında 

yüksek lisans derecesine sahiptir. 

Doç. Dr. Ali Serdar ERDURMAZ: Sorun Ortadoğu’da aktörler, 

sorunları ve çözümleridir. Aktörleri Suriye üzerine indirdiğimiz 

zaman bir tane devleti temsil eden Suriye rejiminin olduğunu 

görüyoruz onun dışında da devlet-dışı aktörlerin şu anda Suriye’de 

çok etkin bir şekilde karmaşa yarattığı konusuna hepimiz şahit 

oluyoruz. Benim burada özellikle ortaya koymak istediğim şey, 

Suriye’de aktörlerin hangileri başa geçer de kazanırsa, Türkiye’nin 

bu durumdan nasıl etkilenir? Türkiye’nin ulusal çıkarlarını 

gerçekleştirmek için hangi aktörün esas olarak Türkiye tarafından 

desteklenmesi lazım? Ya da bizim politikalarımızın hangi yönde 

olması lazım? Onu bir matematiksel yöntemle ortaya koymaya 

çalışacağım. Burada TOPSİS yöntemini uygulayacağız. Çünkü 

ideal çözüm için tercihlerin simülasyon yoluyla sıralanması 

tekniğiyle bu konuyu önemli buluyorum. Suriye’de aktörlere 

baktığımız zaman, aslında PYD’nin kazanması durumu gündeme 

girecek veya Özgür Suriye Ordusu aslında Suriye Ordusu son 

olarak değişti şu anda Devrimci Komite Konseyi Gaziantep’te 

kuruldu ve onlar etkin bir şekilde faaliyete geçiyorlar. Müteakiben 

şu anda temizlenmeye çalışılan IŞİD’in kazanması durumu ve en 

sonda aktör olarak mevcut Esad rejiminin etkin olarak Suriye’de 

yapılan müdahaleyi kazanması diye bir sonuç düşünüyoruz. Bu 

arada Türkiye’nin ulusal çıkarlarına bakıldığı zaman, bizim için 

bölgesel istikrar çok önemli, bölünmenin önlenmesi, sığınmacı 

akını bizi son derece etkiliyor. Bunun sınırlandırılması veya sona 

erdirilmesi çok önemlidir. Rejim değişikliğinin yapılması, Esad 

rejiminin devrilip Suriye’de üniter yapıda demokratik, insan 

haklarına saygılı, hukukun üstünlüğünü kabul eden bir rejimin 

oluşturulması arzu ediliyor. Üniter yapı bölünmeyi engelleyen 

bir yapıdır. Sonuçta da Türkiye açısından İran’ın etkisinin 

sınırlandırılması bizim ulusal çıkarlarımız olarak görülüyor. Bu 

ulusal çıkarların önemine göre bunların herbiri için Türkiye’nin 

bir öncelik sırası vardır. Karar vericiler tarafından bunların 

tahakkukuna göre birtakım değerler verilecek ve bu değerler 

aslında farklı farklı karar vericiler tarafından verilebilir. Belli bir 


41


42 


altyapısı olan dış politikayı ve Suriye politikasını takip edenler 

mutlaka az çok aynı sonuçlara varacaklardır. Burada en iyi durum 

1, en kötü durum ise 5 olarak gösteriliyor. Bizim için bölünmenin 

önlenmesi ve rejim değişikliği 1. önceliğimiz iken, teröristlerin 

etkin olması veya IŞİD’in kazanması 5. yani en kötü durum olarak 

değerlendiriliyor. Buna göre, bütün aktörlerce bir değerlendirme 

yaptık. 

Bölgesel istikrarda PYD’nin kazanmasında, bölgesel istikrar 

2 olarak gözüküyor. Çünkü istikrar sağlanabilir fakat diğer 

unsurların yani muhalefetlerin de oraya etki edeceğini düşünerek 

tamamen istikrarın sağlanmasının mümkün olmadığı, riskli olarak 

istikrar sağlayabileceğini, fakat çok kötü bir istikrar olmayacağı 

değerlendirilebilir. Ama mutlaka bölünme olacaktır. Sığınmacı 

alanı büyük ölçüde önlenecektir. Rejim değişikliği olabilir fakat 

rejimi değişikliğine karşı Esad’ın bir karşı koyması olacaktır. İran’ın 

etkisi de nispeten sınırlandırılabilir. 

Özgür Suriye Ordusu’nun kazanması durumunda, bölgesel 

istikrarı yine 2 olarak alıyoruz. Çünkü bu defa da PYD karşı 

koyacaktır. Bölünmenin mutlaka önleneceği değerlendirilir. 

Üniter bir devlet yapısına doğru gidilecektir. Suriyede demokratik 

bir yapı oluşturulabileceği düşünülüyor. Sığınmacı akımının yine 

büyük ölçüde engellenebileceği, rejim değişikliğinin mutlaka 

yapılabileceği, çünkü Esad rejimi devrilecektir. İran’ın etkisinin 

büyük ölçüde sınırlandırılacağı değerlendiriliyor. 

IŞİD’in kazanması en kötü durum olarak gözüküyor. Bölgesel 

istikrar ortadan kalkacaktır. Tamamen bölünme olacaktır. 

Çatışmalar devam edecektir. Sığınmacı alanı en son raddeye kadar 

devam edecektir. Çünkü herkes kaçıp gidecektir. Özellikle Halep’i 

düşününce ciddi bir mülteci akımının olacağını düşünüyoruz. 

Rejim değişikliğinin bir nebze gündeme geleceği fakat büyük bir 

dirençle karşılaşılacağı ortaya çıkıyor. 

En son rejimin kazanması durumunda yine bölgesel istikrarın 

son derece kötü olacağını, bölünmenin mutlaka olacağını, çünkü 

Esad zaferi kazanırken hem Muhalifler hem PYD’nin buna karşı 

koymaya çalışacağını, dolayısıyla bölünmenin nispeten Esad 

tarafından durdurulmaya çalışılmasına rağmen yine de bir kriz 

görünümünün devam edeceği görülüyor. Sığınmacı akınının çok 

fazla olacağı, rejim değişikliğinin olmayacağı çünkü Esad zaferi 

kazanırsa bütün bölgeye hakim olmaya çalışacaktır. İran etkisinin 

de yüksek düzeyde olacağı düşünülüyor. 

Bu değerlendirmelere göre bizim için Suriye iç savaşında 

Türkiye açısından öngörülebilen değişikliklere bakınca, bir kere 

rejimin değişmesi bizim tarafımızdan isteniyor, IŞİD’in ortadan 

kaldırılması ana hedeflerden birisi, teröristlerin güç kazanması 

bölge kontrolünün önlenmesi bizim için çok önemli, bölünmenin 

önlenmesi önceliklerden bir tanesi ve İran etkisinin sınırlandırılması 

[2. GÜN] 

çok önemlidir. Buna göre TOPSİS yöntemindeki 6 aşamalı 

formülasyonu uyguladığımız zaman, bunun sonucunda herbir 

hesaplama yapıldığı zaman sonuç şu şekilde çıkıyor; Devrimci 

Komite Konseyi’nin Türkiye tarafından desteklenmesinin çok 

öncelikli ve önemli olduğu matematiksel olarak çıkıyor. Burada 

ortaya çıkan sonucu, her duruma göre değerlendirirsek rejimin 

değiştirilmesi açısından ele alırsak, rejimin değişmesi konusunda 

en iyi çözümün muhalefetlerin desteklenmesinde olduğunu 

görüyoruz. İkinci en iyi çözüm PYD’nin veya PKK’nın kazanması 

oluyor. IŞİD kontrolündeki bölgeyi özerk ilan etmiş ve yayılması 

halinde İslami rejimin gelmesi kaçınılmaz olduğu için ve Esad 

rejiminin zafer kazanmasıyla rejimin değişikliğinin mümkün 

olmayacağını görüyoruz. 

IŞİD’in ortadan kaldırılmasına bakarsak, yine Özgür Suriye 

Ordusu’nun desteklenmesinin esas olduğunun, müteakiben 

arkasından Esad rejiminin kazanması halinde Özgür Suriye 

Ordusu’nun temizlenebileceği ve devamında da bölgedeki 

kürt yapılanmasının desteklenmesi halinde üçüncü öncelikte 

IŞİD’in temizlenebileceği sonucuna ulaşılıyor. Bizim için önem 

arz eden IŞİD’in temizlenmesi sonucunda bölgede meydana 

gelen boşluğun PYD veya PKK tarafından doldurulmasının 

engellenmesi, bizim için çok önemli bir hadisedir. Bu durumda 

Türkiye’nin çıkarlarına uygun olarak bir hususun önlenerek 

IŞİD’in ortadan kaldırılması, rejimin değişmesini sağlayan en iyi 

seçenek muhaliflerin desteği olarak gözüküyor. Hemen arkasından 

Esad rejiminin zafer kazanması bu işi gerçekleştirebiliyor. Zaten 

IŞİD’i ve PYD’yi biz PKK’nın bir uzantısı olarak gördüğümüz 

için terörist organizasyonu olarak kabul ediyoruz. Diğer unsur 

ise bölünmenin önlenmesinde yine en iyi seçenek muhaliflerin 

desteklenmesi başarısında gözüküyor. Arkasından Esad’ın zaferi 

önlenebiliyor. Müteakiben PYD’nin desteklenmesi bu soruna 

çözüm getirebiliyor. Son olarak İran’ın etkisinin sınırlandırılması 

ise yine muhalifler orada üniter bir yapı kurarlarsa gerekli desteği 

alabilirlerse İran’ın etkisi Esad’ın zaferinde gözüküyor. 

Bu sonuçlara göre Türkiye’nin politik olarak yaklaşımları doğrudur. 

Açık ve net bir şekilde hükümet politikamız Gaziantep’te bulunan 

muhaliflerin desteklenmesi için gerekli her türlü yardımın 

yapılması, Batı’nın da aynı paralel hareket etmesi isteniyor. Ancak 

Amerika’da da PYD unsurlarının desteklenmesi esas olarak 

çıkmıştır. Aslında hedef aynı önce IŞİD’in temizlenmesi sonra 

rejimin temizlenmesi gerekir. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Çok değişik bir sunumdu. 

Matematiksel olarak düşündüğümüzde barış sürecine daha kolay 

bir adım atmış olacağız. Şimdi beşinci konuşmacımız Yeditepe 

Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Yrd.Doç.Dr. Vehbi BAYSAL 

bizlere, Ortadoğu ülkelerinde uluslaşma süreci ve bu süreçte 

ortaya çıkan mezhepsel çatışmalar üzerine tebliğlerini sunacaktır.

Yrd. Doç. Dr. Vehbi BAYSAN 

Yeditepe Üniversitesi / İstanbul 

Istanbul Üniversitesi Doğu Dilleri bölümünden “Lisans”, Ürdün Yarmouk University 

Arap Dili Edebiyatı bölümünden “Yüksek Lisans” ve Manchester Üniversitesi Ortadoğu 

çalışmaları bölümünden “Doktora” derecesine sahiptir. Halen Yeditepe Üniversitesi Tarih 

Bölümü Öğretim Üyesi ve Ortadoğu-Afrika Araştırmacıları Derneği Yönetim Kurulu 

Üyesi olarak görev yapmaktadır. 

Yrd. Doç. Dr. Vehbi BAYSAL: Bu tür toplantılar birşeye dikkat 

çekiyor. Her taşın altında Amerika yoktur. Demek ki farklı 

yönleriyle almak lazımdır. Ortadoğu’da ilkeler için çizilmiş sınırlar 

aslında kendi kararları değildir. Arap milliyetçiliği tümüyle Arap 

Yarımadası ve Kuzey Afrika’yı ön plana çıkaran bir harita çiziyordu 

kendilerine. Ancak bu olmadı. Acaba kendi sınırlarını çizmeyen 

bu ülkelerin sınırları değişse ne fark eder? Zaten Mısır ile Irak 

arasında fiili olarak bir sınır yoktu. Rakka bölgesini neredeyse 

bir yıldır kontrol eden IŞİD buralardan geçiş ücreti bile alıyordu. 

IŞİD’in açılımı olan ‘Irak-Şam İslam Devleti’ndeki Şam; Biladül 

Şam yani Türkiye sınırlarından ile Suudi Arabistan sınırını 

kapsayan bölümdür. Asıl tehdit altında olan bölge burasıdır. Bu 

bölgenin ne özelliği vardır? 1948’de İsrail’in kurulmasıyla aslında 

biraz da dönüm noktasıdır. 1967 savaşından sonra Ortadoğu’da 

ne olabilir diye senaryolar yazıldı. Bunlardan bir tanesi Arap-İsrail 

savaşıydı. Bu olmadı. Daha sonra bir Filistin-İsrail savaşı olabilir. 

Bu da olmadı. En son kalan nokta ise, “Su Savaşı”ydı. Hala Israil 

tarafından işgal altında tutulan Golan Tepeleri var. İsrail için 

stratejik önemi vardır. Burası Ortadoğu’nun su deposudur. Bu tür 

devletlerin kuruluşlarında, yöneticilere bir talep geldi. Bunlardan 

bir tanesi elitist yaklaşımların bırakılması, halkın çocuklarının da 

üst düzey olacağı ordu sistemlerini kurmaktı. Bu her nasılsa kabul 

gördü. Ancak bu halkın çocuklarına verilen üst düzey görevlerle 

başa geldiklerinde yaptıkları ilk iş kendilerini oraya getirenleri 

devirmek oldu. 1950 ve 1960’lar bunların tarihidir. Irak, Mısır, 

Libya hep bunlarla doludur. Dolayısıyla Ortadoğu’nun hiçbir 

ülkesinde dış tehdide yönelik düzenlenmiş bir ordu yoktur. 

Bütün ordular iç tehdide göre düzenlenmiştir. Ordunun başında, 

Genelkurmayın başında hep akrabalar vardır. Halkın çocuklarının 

o tür mevkilere gelmemesi sağlanıyor. Suriye’de de ordu dış tehdide 

göre değil, rejimi yıkmaya yönelik bir tehdide göre düzenlenmiştir. 

Bu yüzden onlar için o halka ateş açmaktan başka bir seçenek 

yoktur. Peki, Türkiye’nin konumu Ortadoğu açısından ne önem 

taşıyor? Sadece Suriye ile 850 km sınırımız vardır. Rasmussen tam 

bir Batı görüşünü aksettiriyordu. Yani Ortadoğu’da demokrasinin 

gelişmemiş olması sosyal, ekonomik, siyasal sebeplerden dolayı, 

IŞİD gibi terörist örgütlerin üremesine olanak sağlıyor. Eğer bu 

doğru ise sadece İngiltere’de Western Üniversitesi’nin yaptığı 

araştırmaya göre, 4.500 İngiliz vatandaşının IŞİD’e katılmasını 

nasıl açıklayacaksınız? Danimarka, Almanya, Fransa, Belçika’dan 

katılanlar nasıl olacak? Sadece bölgesel denklemlerle ortaya 

çıkmış bir örgütü açıklamak mümkün değildir. IŞİD bu anlamda 

çok güzel bir örnek teşkil ediyor. Aslında IŞİD’le mücadelede 

Batının nasıl beceriksizlik sergilediğine bakmak lazım. İlk örneği 

Libya’dan vermek istiyorum. Libya’da 2008’de BM Güvenlik 

Konseyinden uçuşa yasak bölge kararı alındı. Yani Kaddafi 

uçaklarını havalandırıp halkını bombalamasın diye. Daha bu 

anlaşmanın mürekkebi kurumadan NATO da dahil Fransız’lar 

bölgeyi bombalamaya başladılar. Geçen yaz Obama yaptığı bir 

konuşmada IŞİD’i bombalayacaklarını söyledi. Ayrıca ABD 

askerleri bölgeye ayak basmayacaktı. Peki, kim halledecekti 

bu işi? Tabiiki bölgedeki yerel güçlerdi. Türkiye burada araya 

girdi. Dolayısıyla Ortadoğu politikasında Batı çözüm üretme 

konusunda çok da yetenekli değildi. 

Türkiye, Ortadoğu politikasında sürekli eleştiriliyor. Bu politika 

yanlış deniyor. İyi ama neydi yanlış olan? Bunun nedeninin ne 

olduğu belirlenmiyor. Türkiye Suriye’den gelen bütün misafirlere 

canı gönülden kucak açmıştır. BM’den gelen her temsilcide ‘ya bu 

işi çok iyi yapıyorsunuz’ deyip gidiyor. Böyle birşey olabilir mi? 

Eğer Türkiye istese sınırları kapatır ve bunu bir insanlık dramına 

çevirebilirdi ama yapmadı. Yetkililerin bunu dile getirmemesi 

Türkiye’nin kudretsiz olduğu anlamına gelmez. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Hocamız çok somut ve 

çok güncel konuları ortaya koydu. Şimdi altıncı konuşmacımız Dr. 

Lütfü ŞAHİN, Ortadoğu’da mezheplerarası çatışmayı ele alacaktır. 

Dr. Lütfü ÖZŞAHİN 

Teolog / İstanbul 

1988 yılında 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Marmara Üniversitesi 

İlahiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Dinler Tarihi alanında Yüksek 

Lisans, bilahere Felsefe Tarihi’nde Doktora çalışmasını bitirdi. Çeşitli ulusal televizyonların 

açık oturum programlarına uzman konuk olarak iştirak eden yazarın ulusal basında, 

kültür ve siyaset dergilerinde yayınlanan 200’ün üzerinde makalesi bulunmaktadır. 

Dr. Lütfü ŞAHİN: İlk olarak Ortadoğu kavramının çok sıkıntılı 

bir kavramdır. Bir kere bizim medeniyetimiz açısından Ortadoğu 

yoktur. Ortadoğu kavramı eurosantirik bir kavramdır. Yani Batı’ya 

göre bir Ortadoğu vardır. Hegel’ci yaklaşımlar, eğer bir ülkeyi siz 

tanımlıyorsanız, gücü siz elinizde bulunduruyorsunuz demektir. 

Bugün devasal bir tarihe sahip olmamıza rağmen tarihsel şuura 

sahip olduğumuz söylenemez. Diğer bir konu İsrail’in nükleer 

gücüdür. İsrail İstanbul’u Tahran’ı vurabilecek bir nükleer 

güce sahiptir. Birtakım gizli uluslararası anlaşmalar bu gerçeği 

örtemez. Batı’yla Doğu arasındaki meydan okumadır. Aslında 

bizim medeniyetimizde bu kavramlar yoktur. Bu tanımlamalar 


43


emperyalist bir tanımlamadır. Bütün insanlık, bütün medeniyetler 

Batı’ya göre ayarlanamaz. İslam dünyası tarihte birçok konuda 

Batı’ya yani Avrupa’ya kafa tutmuş meydan okumuştur. Bugünde 

güncel olarak Türkiye’de siyasal, ekonomik büyümesi ile Batı’ya 

meydan okuyor. Türkiye Irak’a, Suriye’ye müdahale ederken 

bölgeye geri dönmek istemektedir. Bu da Batı’ya karşı bir meydan 

okumadır aslında. 

Abdullah DİLSİZ 

Afad 

[2. GÜN] 


Bu tarihsel şuur ve derinlik Batılılar tarafından gözönünde 

tutulmuştur. Batı rağmen bile Türkiye bölgesinde olanlara karşı 

duyarsız olamaz. 400 yıl yönettiği bu topraklarda söz sahibi 

olamaması düşünülemez. Türkiye’nin coğrafi sınırı Hatay’dan 

başlıyorsa, stratejik sınırları Kudüs’ten, Bağdat’tan başlar. Bağdat’ın 

tehlike altında olması demek Diyarbakır’ın, Gaziantep’in tehdit 

altında olması demektir. Aynı şekilde de Bosna, Azerbaycan’ı 

stratejik sınırlarımız içindedir. Batı bizim hükümetimiz seviyor 

olabilir. Uluslararası ilişkiler sevgi temeli üzerine kurulu değildir 

zaten. Son olarak, Batı’nın demokrasi ihracı tamamen bir göz 

boyamadır. Mısır da darbe olurken Batı nerdeydi? 

Ayrıca Bass rejiminin İsrail ile bir sorunu yoktur. Bu diktatör 

rejimler birbirlerine muhtaçtırlar. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Aslında 7. yüzyıldan 

sonra İslamın yayılmasından sonra bölgedeki politika ilerleme 

kaydediyor. 20.yüzyılda özellikle faşizm, emperyalizmin en fazla 

etkilendiği yerdir. Yani Ortadoğu aslında Batı’nın parçaladığı 

yerdir. Ortadoğu’nun kendi çatışması biraz da Batı’nın etkisiyle 

oluyor. 21.yüzyılda da teknolojik gerileme var. Kitaplarda 

akademi dünyasında belirlenmiş bir Ortadoğu’dan dolayı 

ilerleme kaydedememiştir. Şimdi AFAD’tan gelen genç bir 

kardeşimiz konuşacaktır. Türkiye’ye yönelik nüfus hareketlerini ve 

göçmenlerin misafir edilmesini anlatacaktır. Buyurunuz Abdullah 

Bey söz sizin. 

Abdullah DİLSİZ: Önümüzde barış olmadığı için bir acil durum 

söz konusu ve Nisan 2011’den itibaren Suriye’den ciddi bir nüfus 

hareketi oluyor. Bugün itibariyle Suriyeli misafir sayımızın 1 milyon 

750 bin’dir. Bunların 225 bini on ilimizde kurulmuş olan çadır 

kentlerimizde misafir edilmektedir. Bu misafirlerimizin elimizden 

geldiğince bütün ihtiyaçları karşılanıyor. Çeşitli kurslarla da 50 

bine yakın kursiyerimiz kurs görmektedir. Sağlık alanında da 84 

yerli 20 yabancı doktor hizmet vermekte ve 500 yakın poliklinikte 

tedavi görebilmektedirler. BM standartlarına göre yapılan harcama 

5 milyar dolara yaklaşmıştır. Bu miktar bu memleketin kalkınması 

için çok iyi bir miktardır. Ayrıca Haziran 2014 itibariyle de IŞİD 

saldırıları doğrultusunda Irak’taki hareketlenmeler meydana geldi. 

Irak’tan da 20 bin kişi çoğunluğu Yezidi olmak üzere mülteci 

Türkiye’ye gelmiştir. Onlar için de çeşitli barındırma ve yardım 

faaliyetleri devam etmektedir. Bununla beraber Irak içerisinde bir 

Zaho diğeri Dohuk’ta olmak üzere toplam 32.500 kişi kapasiteli 

kampı bu ülke kendi öz kaynaklarını kullanarak orada inşa etmiştir 

ve kullanıma açmıştır. Irak’a gönderilen insani yardım tırları da 

626’dır. 

Ek olarak, bu insanları psikolojik olarak diri tutmak zorundayız. Bu 

kişilerin geleceklerini yeniden yapılandırmak toplumlarını yeniden 

inşa etmek için çalışmalar yapmaktayız. İnsanları günlük, sosyal 

yaşama adapte etmek durumundayız. Şöyle bir öneri sunmak 

istiyorum; kendi ülkelerindeki geleceklerini planlamak amacıyla 

bir fikir üretmeye çalışıyoruz. Ancak üniversitelerin ve sivil 

toplumların bu mülteci profesörleri, doktorları, akademisyenleri 

biraraya toplayarak bir fizibilite çalışması oluşturmaları gerektiğini 

düşünüyorum. 

Moderatör Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Bütün konuşmacılara 

tek tek teşekkür ederim. Bu sempozyum yayınlandığında çokta 

büyük bir değer arz edecektir. Oturumumuzun sonuna geldik 

herkese çok teşekkür ederiz. 

44

IV. Oturum 


Ortadoğu Krizinin Çözümüne Yönelik Yöntem Arayışı ve Öneriler 

Sempozyumumuzun son oturumunda ortaya çıkarılan sonuçların ışığında Ortadoğu’nun geleceği tartışılacak ve 

öngörülen sonuçlara göre çözüm önerileri sunulacaktır. Bu oturuma Gaziantep Üniversitesi Rektörü 

Sayın Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN Moderatörlük yapacaktır. 

Moderatör 

Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN 

Gaziantep Üniversitesi Rektörü / Gaziantep 

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunudur. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalında Doktora yapan Coşkun, 1996 yılında Gaziantep Üniversitesi’nde Profesör ünvanını 

almıştır. Halen aynı Üniversitede Rektörlük görevini yürütmektedir. 

Moderatör Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Ortadoğu 

meselesi kan, gözyaşı, acı bütün yönleriyle ele alınıyor ve bütün 

manzaralarıyla ortaya konmuş durumda, çözüm arayışları bunu 

tarihsel background ve bugün için, diğer siyasi birçok alandaki 

problemleriyle birlikte çözüm arayışları açısından çok güzel 

konuşmalar yapıldı. Herkes kendi alanında iyi araştırma yapıp 

sonunda çözümlemeler getiren konuşmacılardı. Dün Rasmussen 

ve Başbakan Yardımcımız Numan Kurtulmuş’u dinledik, 

orada gördük ki Ortadoğu coğrafyası kendi içinde en azından 

Türkiye’den bakışla Batı’daki bakış arasında yer yer örtüşmeler 

olsa bile önemli farklılıklar olduğunu görüyoruz. Şimdi ilk 

konuşmacımız Utah Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Prof.Dr. 

Hakan YAVUZ’u konuşmalarını yapmak üzere kürsüye davet 

ediyorum. 


45


46 


Prof. Dr. M. Hakan YAVUZ 

Utah Üniversitesi / ABD 

Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nü takiben, Wisconsin 

Üniversitesi’nde “Ortadoğu ve Türkiye’de İslami Akımlar” konusunda doktora yaptı. 

Kudüs Hebrew Üniversitesi’nde misafir öğretim görevlisi olarak çalışmalar yürüttü. Saygın 

uluslararası dergilerde İslam, Ulusalcılık, Kürt Sorunu ve Modern Türkiye üzerine 

otuzun üzerinde yayınlanmış makalesi bulunmaktadır. Halen Utah Üniversitesi’nde 

öğretim üyesi olan Yavuz, Orta Asya ve Türkiye’deki ulusaşırı İslami ağlar, ulus-devlet 

ve Ulusalcılıkta İslamın Rolü, mezheplerarası çatışma yönetimi konularında çalışmalar 

yürütmektedir. 

Prof. Dr. M. Hakan YAVUZ: Ortadoğu konusu dün ve bugün 

yapılan konuşmalar, genelde uluslararası sistem ve Ortadoğu’da 

oluşan devletlerin yarattığı sorunlar üzerinde durdu. Tabii bu 

bir çözüm toplantısı, Ortadoğudaki sorunların oluşmasında 

uluslararası sistemin kendisinin ürettiği sömürgecilik ve bunun 

sömürgecilikle beraber ortaya çıkan devlet sisteminin yarattığı 

çok büyük yaralar var. Fakat Ortadoğu’daki temel sorun bana 

göre birey bazında bir sorun, yani Ortadoğu’daki insanların biraz 

kendileriyle, kimlikleriyle ve kişilikleriyle alakalı bir sorun, yani 

sorunu devlete atmak, uluslararası sistem içinde görmek önemli, 

o çerçevede incelenmesinde yarar var. Fakat bir başka bence 

tamamlayıcı unsur, belki de en önemlisi, Ortadoğu’da bir kimlik ve 

kişilik krizi var, çok kısaca özetleyeyim bu kimlik ve kişilik krizinin 

temelinde de yeterli ve gerekli ahlaki yapının yokluğunu veya çok 

zayıf olmasını. Batı toplumlarında Batı’daki çok büyük mücadele 

sonucunda dini yapıların ahlaki bir toplum olmak için yeterli 

olmadığını gördüm ve bu dinin yanında toplumları daha da ahlaki 

olmayan yöne itecek bir laik ahlaki düzen, laik dünya felsefesi 

dediğimiz bir dünya felsefesi veya insan hakları söylemi ortaya 

çıkarttım. Ne yazık ki hepimiz Ortadoğu’dan böyle yoksunuz ve 

yoksun olduğumuz için de açıkçası Ortadoğuda kimlik ve kişilik 

krizi var ve bu krizin oluşmasında Ortadoğu’nun geçirdiği tarihsel 

süreçlerin çok büyük bir rolü de var fakat benim kendi okumam 

şudur ki; Ortadoğu’da ciddi bir reform, kültürel ve dinsel reformun 

yapılmaması ve bunun ortaya çıkardığı çok ciddi bir boşluk ve bu 

boşluğun da kimlik ve kişilik tartışmalarındaki etkisini görmemiz 

gerektiğini düşünüyorum. Kısacası aslında söylemek istediğimin 

özetini sundum, geriye kalan konuşmamda bu tezin altını birazcık 

doldurmaya çalışacağım, yani Ortadoğu’daki kriz ve devletlerin 

zayıflığı, devletlerin diktatöryası, tabii bunlar büyük faktörler 

fakat buradaki en önemli krizlerden biri Ortadoğu’da bir kimlik 

ve kişilik krizi var. Uluslararası freedom house, survey baktığımız 

zaman en çok zulmün, en çok kokuşmuşluğun olduğu devletler 

sıralamasında ne yazık ki Ortadoğu devletleri ilk sırada yer alıyor. 

Burada çok ciddi bir sorun var ve bu sorun neden var bunun 

üzerinde düşünmemiz gerekiyor, yani niye Müslüman toplumları 

diğer toplumlara göre hem suç oranında hem insan hakları 

[2. GÜN] 

ihlalinde 1. Sıradayız? Bu birinci sırada olmamızın nedenini 

sormamız lazım. Ayrıca şiddet kültüründe de yani aile içi şiddet, 

sokaktaki şiddet, komşuyla olan ilişkilerde şiddete baktığımız 

zaman yine Müslüman toplumlar olarak birinci sıradayız. Bunların 

tabii bize yakın olan birtakım Latin Amerika ülkelerinde birtakım 

nedenleri de var. Fakat bunların üzerinde durup düşünmemiz 

lazım yani buradaki en önemli sorunlardan biri bir ahlak sorunu 

var; fakat bu ahlak sorununu da biz tek bir kaynakla halletmeye 

çalıştık dinsel bir kaynakta halletmeye çalıştık şimdi gördüğümüz 

sonuç şu bu dinin yanında başka kaynaklara da ihtiyacımız var yani 

dini kaynak orda olması gerekiyor belki çekirdeğinde ortasında 

olması lazım diğer kaynakları da özellikle felsefeden özellikle insan 

hakları konusundaki tartışmalarda yola çıkarak bir laik ahlaka, 

yani hatta dinsel ahlakı da laikleştirecek bir noktada Batı da olan 

süreç biraz buna benziyor yani Hegelin Cartoon yaptığı dinsel 

ahlakı mümkün olduğu kadar laikleştirip bunu kamu alanına 

taşımak tabi bu arada kamu alanı son derece önemli yani bizim 

gibi toplumlarda en önemli sorunlardan biri de kamu alanıyla özel 

alan yani bir ahlak algımız var aile içinde özellikle namus kavramı 

ekseninde fakat kamu alanı sanki ahlakın olmadığı ve ilahi hiçbir 

korkunun da yer almadığı alan gibi algılıyoruz. Kamu alanlarımız 

ne yazık ki Müslüman toplumlarda bizim ülkemizde de bu böyle 

kamu alanları çırılçıplak kamu alanındaki bu çıplaklık tabi hukukla 

bunu gidermeye çalışıyoruz fakat hukukta yeterli olmuyor ve bir 

dizi sorunu bildiğiniz gibi kendi ülkemiz olsun diğer ülkeler de 

olsun birtakım sorunları beraberinde getiriyor. Şimdi burada 

bizim Türk toplumu olarak uluslararası standartlardaki yerimize 

baktığımız zaman daha iyi konumdayız açıkçası, yeterli bir 

noktada da değiliz. Yani diğer Müslüman ülkeler arasında hem 

demokratikleşme hem insan hakları konusunda Türkiye bence 

örnek bir ülkedir. Ancak bu yeterli bir noktada olduğunu göstermez. 

Ahmet Hocamızın bahsettiği gibi, II.Meşrutiyet döneminde 

Namık Kemal gibi Müslüman aydınlar ile Tanzimat aydınları 

arasında birtakım tartışmalar son derece önemlidir. Aslında orada 

yapılmak istenen İslami kaynakları kullanarak bir kamu ahlakı 

üretme çabası vardır. Bu yolda büyük çaba sarf ettiler ama çok 

büyük bir başarı elde edilemedi. Burada üniversitelerimizin de 

büyük rolü vardır. Türkiye’de bu dine ek olarak ahlaki bir felsefenin 

kamu alanı olan üniversitelerde verilmemesi çok yanlıştır. Ne 

yazık ki üniversitelerde felsefe bölümleri ya yok ya da kapatılmış 

durumdadır. Yani üniversiteler beklenilenleri yerine getiremedi. 

Umarım bundan sonra yerine getirebilir. Bu çerçevede zaman 

çok kısıtlıdır. Türk toplumunun moderniteyle tanışması çok 

geç oldu. Hele kapitalizmle tam tanışmamız 1983’ten sonra 

Turgut Özal’ın neo-liberal ekonomik politikalarıyla başladı. 

Biz moderniteyi tüketimle tanıdık, üreterek değil de tüketerek 

öğrendik. Modernitenin aşıladığı taşıdığı tüketim arzusu, tüketim 

çabası tabii bizi ciddi anlamda sarsıntıya uğrattı. Çünkü bu 

modernitenin tüketim arzularına karşı direnebilecek ciddi bir 

ahlaki yapımız yoktu. Yani biz modernitenin tüketim arzularıyla 

bir kimlik oluşturma çabasına girdik. Kimliklerimiz tükettiğimiz

ürünlerden almaya çalıştık. Açıkçası ortaya çıkan şöyle bir tablo 

var; Türkiye’de özellikle modernitenin ürettiği bu ahlaktan yoksun 

kaldık. 

Şimdi Batıdaki zenginleşme çok farklı bir zenginleşme, Sanayi 

Devrimi sonucu ortaya çıkan bir zenginleşme. Birkaç nesil istiyor 

ve çok ciddi ahlaki disiplini de zorunlu ve gerekli kılıyor. Ama 

bizim toplumumuzda bu zenginleşme inşaat sektöründe bir 

nesil içinde olabildi yani bir nesil ekseninde bu gerçekleştirildi. 

Onun da beraberinde getirdiği birtakım sorunlar var. Batıdaki 

burjuva sınıfı kendisi için gerekli olan ahlaki yapıyı üretecek 

kuruma da destek veriyordu. Ama bizdeki burjuva sınıfı çok 

farklı bir şekildedir. 1923’ten bu yana önce devlet bir burjuva 

üretmeye çalıştı fakat milli olamadı ve bir milli değer bütününü 

ortaya koyamadı. 1983’ten sonra bence Özal, Türkiye’nin en 

büyük dönüşüm noktasıdır. Turgut Özal, ekonomik reformları 

Türkiye’nin önünün açıldığı özel Üniversitelerin, özel radyoların, 

yeni Türkiye’deki düşünce devriminin tohumlarının atıldığı 

dönem olmuştur. Turgut Özal’ın attığı tohumların sonucu AKP 

dönemidir. Bugünkü AKP’nin arka planında Özal’ın bu fikir 

alanının ve düşünce devriminin son derece önemi vardır. Fakat 

Özal döneminde de birçok şey hızlı geliştiği için bunun ahlaki 

boyutu normatif, boyutu büyük oranda ihmal edildi. 

2002’den bu yana Türkiye ekonomik bir sıçrama yaşadı. Fakat 

sıçrama o kadar hızlı oldu ki, AVM ile moderniteyi tamamlamaya 

çalıştık. Yani bu AVM, AVM İslamını da beraberinde getirdi ve 

tamamıyla tüketime dayalı Türkiye 2002’den sonra bu piyasa 

ekonomisi içerisindeki hem İlahiyat Fakülteleri olsun hem de 

Üniversiteler olsun gereken bu ahlaki tartışmayı ve ahlaki bir 

düşünce sistemini ortaya koyamadılar. 

Sonuç olarak, 2002’den bu yana ve hatta 1983’ten bu yana 

Özal devrimiyle beraber çok büyük gelişmeler gerçekleştirdik. 

Gökdelenler diktik ancak bu gökdelenler yükselirken insanların 

ruhlarını küçülttük. Yani bana göre, Türkiye’de bugün bu 

ekonomik kalkınmanın oranıyla veya paralel ters yönden ciddi 

bir boşluk var ve toplumsal çimentomuzda ciddi bir hasar var ve 

bunun da nedenlerinden biri çok hızlı bir ekonomik kalkınma 

oldu. İnsanların bunların hepsini birarada götürecek zamanları da 

olmadı. 10 yıl, 20 yıl çok uzun bir süre değildir. Umarım Türkiye 

hızlı bir şekilde kamu alanlarında bu çıplaklığa son verecek bir 

ahlaki kamu ahlakı oluşturabiliriz. Bana göre, daha farklı yani 

kendi ülkemizde Balkanlaşmaya, ekonomik anlamda ve sınıfsal 

anlamda bir Balkanlaşmaya yol açıyoruz. Buradaki negatif yönü 

de görmemiz gerekir. 

Moderatör Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Sayın YAVUZ aslında 

bir yüzleşme portresi çizdi. Yani Ortadoğu halkları içerisindeki 

temel ahlak felsefesinin, insani ahlak anlayışlarının yeterince 

anlaşılamaması, dini referansların yeterince anlatılmadığı, 

anlaşılmadığı, anlaşılamadığı ve bunun başka bir toplumsal 

sözleşmeyle garantilenemediğinden bahsetti. Daha sonra 

moderniteyle Türkiye’nin buluşma noktasında ciddi bir sıkıntı 

olduğunu, yanlış bir noktadan içeriye girdiğimizi, bir yandan 

ekonomik olarak modernite olsa bile kültürel sosyal bakımdan 

modernitenin sağlanamadığı bu anlamda ciddi sıkıntılarının 

olduğunu dile getirdi. 

Şimdi sözü ikinci konuşmacımız olan Mimar Sinan Üniversitesi 

Öğretim Üyesi olan Yrd.Doç.Dr. Esma İGÜS’e vermek istiyorum. 

Kültür ve sanat açısından Ortadoğu’yu ele alacaktır. 

Yrd. Doç. Dr. Esma İGÜS 

Mimar Sinan Üniversitesi / İstanbul 

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü’nde Lisans, Yıldız Teknik 

Üniversitesi Müzecilik Bölümü’nden Yüksek Lisans derecesine sahiptir. Halen Mimar Sinan 

Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. İlgi alanları arasında Osmanlı’da sanat, 

19.yy tarihi ve eğitim politikaları yer almaktadır. 

Yrd. Doç. Dr. Esma İGÜS: Ortadoğu’ya bir mimarlık/sanat 

tarihçisi olarak bakacağım. ‘Babil’in Yangın Bahçeleri’ gerçekten 

kültürel anlamda orada ciddi bir yangın yaşıyor. 1990’lı 

yıllardan itibaren Ortadoğu’da Mezopotamya’da kültürel alanlar 

yağmalanmış, kültürel soykırımınlar yaşanmıştır. İnsanlığın ortak 

hafızası beşeriyetin ortak hafızası Ortadoğu ya da Mezopotamya 

diyerek söze başlamak gerek. İnsanlık tarihinin yaşadığı en uzun 

geçmişe hasip bölgenin siyasi istikrarsızlık ve savaşlar nedeniyle 

tarihsel ve kültürel kimliğinden uzaklaştırılarak nasıl bir erozyona 

uğradığını görüyoruz. Böylece bölgede taşınır ya da taşınmak 

bölgedeki mimarinin nasıl yok edildiğini gözler önüne seriliyor. 

Bu mimarinin yok edilişi o kadar çok hızlı olmuştur. Ortadoğu’nun 

mirası Altpaleolitik döneme kadar uzanıyor çok geniş bir kültürel 

mirasa ev sahipliği yapmıştır. 

Kısaca insanlığın öyküsü Mezopotamya öyküsü geçmiş ve 

günümüz açısından Mezopotamya sahip olduğu kültürel miras 

özgün mekansallığı tarihsel kimlik değeri olan bir yerleşim yeri 

ancak 1990’lı yıllardan beri içinde bulunduğu kaotik siyasi ortam 

bölgedeki kültür varlıkları ile somut olmayan kültür mahlasına 

çok ciddi anlamda darbe vurmuştur. Bu nedenle bölgenin somut 

ve soyut kültürel mirası korunmalıdır, yaşatılmalıdır. 

Kültürel miras kuşaktan kuşağa aktarılarak her türlü eser ile 

değerlerle her ülkenin zenginliğine ortak olarak görüldüğünü 

gelecek kuşaklara sahip çıkılması gerektiğine inanıldığından tüm 

bölgeler bütününe kültürel miras deniyor. Hamurrabi kanunları 


47


48 


da geçmişten gelen bir mirastır. 1258 yılında Moğolların Bağdat’ı 

işgal yağmalama anlamında önemli bir dönem kültürel yağmalama 

anlamında. İşgalin halk üzerinde yıkıcı etkisinden Bağdat 

kütüphanesinin Moğollarca yağmalandığı sayısı bir milyonu bulan 

kitapların Dicle Nehri’ne atıldığı ve nehrin sularının günlerce 

mürekkep renginde aktığı rivayet edilmektedir. Son 20 yıl içinde 

bölgenin kültür mirası kesintisiz olarak yağmalanır. Bunların 

önlenmesi için halkın bilinçlenmesi önemli bir şeydir. 

Moderatör Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Üçüncü 

konuşmacımız Utah Üniversitesinde doktora yapan Ali El- 

HUSSEİNİ bize, Ortadoğu meselesini genel çerçevesiyle ele 

alacaktır. 

Ali El HUSSEINI 

Siyaset Bilimci / Lübnan 

Utah Üniversitesi’nde Ortadoğu Araştırmaları Bölümü’nde doktora çalışmalarına devam 

etmekte olan Husseini, Siyaset Bilimi ve Ekonomi alanında yüksek lisans derecesine 

sahiptir. Lübnan Parlamentosuna Dış İlişkiler konusunda Danışmanlık vermekte olan 

Husseini, Ortadoğu siyaseti ve ekonomik ilişkileri konusunda uzmandır. 

Ali El-HUSSEINI: Görüldüğü kadarıyla NATO, bölge ve de 

dünyanın geri kalanı artık çok ilgi duyuyor IŞİD’e. Batı dünyası için 

büyük bir konu haline geldi fakat bizim için, IŞİD’den daha önemli 

konular var. Bu soruna kimsenin gerçek bir çözüm ve son arayışı 

yok. Bu konuda bir kriz var ve bu kriz hala devam etmektedir. 

Ortadoğu’da, Kuzey Afrika’da ve bütün bölgede, Türkiye bir hap 

bir çözüm olma yolunda bu krizde. Ben bu sorunun menşeinden 

bahsetmek istiyorum. Bugün buraya nasıl vardık? Lübnan’a bugün 

bir mikro-kozmos olarak bakmak istiyorum. Belki de bir çözüm 

olarak bazı konuşmacıların söyledikleri fikirler üzerinden geçip 

onların söylemiş oldukları şeyleri de ortaya koyacağım. Çünkü 

onların önerileri bir şekilde uyuyor ama bizim bahsettiğimiz şeye 

tam olarak uymuyor. Maalesef çoğumuz çözüm için Batıya bakıyor 

ancak bir çözüm yolları yok gerçekten bizi sağılacak bir inek gibi 

görüyorlar ve bizi sağıyorlar sonrada istemiyorlar bırakıyorlar. 

Osmanlı İmparatorluğu’nun düşüşü bölgede bir güç boşluğuna 

yol açtı ve I.Dünya Savaşı’nın sonunda Lübnan ve bütün Ortadoğu 

yapay sınırlarla çizildi. Bu değişik ülkeler artık yapay kimlikleri 

oluşturma yolundadır. Daha önce böyle kimlikler yoktu. Osmanlı 

İmparatorluğu’nun Pax Ottoman’ı tabi bölgeyi yüzyıllarca birarada 

tuttu. Bu yapay sınırlar bu yapay kimlikleri oluşturdu sonra bu 

kimlikleri yönetmemiz gerekti. Böylece Lübnan, Ürdün, Suriye 

ve Irak kimlikleri oluştu ki bunlar önce yoktu. Bu kimliklere rehin 

düştük ve buna çok yoğun bir şekilde yatırım yapmaya çalıştık 

aslında ne olduğunu bile anlamadığımız bir şeydi. Böyle yaparak 

[2. GÜN] 

bizim meşruiyetimizi bir şekilde ne olduğumuzla özdeşleşebildik 

ne de yapmamız gerektiğiyle özdeşleştik. Normatif bir düzenimiz 

vardı. Artık mevcut olmayan ülkeler oluşturuldu. Belli ülkeler 

petrol üreticileriydi bildiğiniz gibi bazıları petrole bağlıydı. Suudi 

Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt bunların hepsi 

petrol üretimine bağlı ekonomilerini sürdürebilmektedir. Böyle 

olunca bir boşluk oluştu. Sosyal düzeyde eğitim sistemi bütüncül 

değil ekonomik düzeyde de bir gelişme yok. Yani Avrupalıların 

sanayi devriminden fayda gördüler biz böyle bir şekilde fayda 

görmedik. Onların sendikaları vardı. Sendikalar insanları bir araya 

getirdi. Farklılıklarını ve ellerindeki sorunları aşabildiler. Bizde ise 

hükümet çalışanlarından, doktorlardan oluşan yapay bir burjuvazi 

orta sınıfımız vardı. Bu başarısız devlet modeli bu döngüsel 

problemleri sürekli ortaya çıkarıyor ve bir çözüme ulaştıramıyor. 

Arap-İsrail problemini de hiç kimse ele almak istemiyor. Her 

ABD başkanı gelip bundan bahsediyor. Bize bu harika fikirleri 

anlatıyorlar sonra dönemlerinin sonunda var olduğunu bile 

unutuyorlar. Bütün odak noktası Güney Atlantik’e kayıyor. 

Arap-İsrail meselesi giderek İslam İsrail çatışmasına dönüşüyor. 

İslam dünyası giderek buna inanmaktadır. Bu insanları bir 

araya getirmenin yolu ulusal kimliktir. Öyle ülkeler var ki ulusal 

kimlikleri yok, ordu oluşturamıyorlar. Irak ordusu 12 yıl boyunca 

trilyonlar harcadılar sonunda ise hepsi kaçtı ve birkaç bin kişi var 

şu anda. Irak’ın üçte bir Suriye’nin üçte birini yönetilebiliyor. Hepsi 

Avrupa’dan geliyor. Bu işi yerel ve merkezi hükümetten daha iyi 

yapabiliyorlar. Bugün Arap devletleri, Ortadoğu ve bütün olarak 

hepsinin daha çok sorunu olacak. Petrol savaşları olacak çünkü 

petrol fiyatları düşüyor. Eğer IV. Dünya Savaşı olursa, bu savaştan 

sonra yine bir güç boşluğu doğacaktır. Batı güçlerinin yerine 

geçebilecek bu bölgede refah veya barış dönemini getirecek bir 

güç yok şu anda. 

Dün Rasmussen’in bahsettiği, bölgeyi Balkanize etmek yerine 

bizim modelimiz çok daha yakındır. Şu an Suriye ve Irak’ta bir iç 

savaş olmaktadır. Bu Lübnan’da da oldu. Uluslararası müdahale, 

büyük güçlerin müdahalesi, değişik mezhepler açısındandı ki 

Lübnan da daha fazla mezhep vardır. Bunlar mezhepsel yani 

Hıristiyan’ı, Müslüman’ı herkes savaşıyordu. Ancak Hıristiyan 

hıristiyanla, Müslümanlar müslümanla savaşıyordu. Savaşmayan 

yoktu. Bu konuda Lübnan harika bir örnek olabilir ama tek çözüm 

olamaz. Parçalanması mezhepçilik iç savaşa yol açtı. Lübnan’da 

Taif Anlaşması yani güç paylaşması anlaşması ile sonuçlandı. Bu 

da Lübnan modelidir. Bu kısmi Anlaşma herkese veto yetkisi 

verdi. Değişik mezheplerin hepsi parlamentoda gücü paylaşıyor. 

Birarada olmak için değişik sınırların bütününü korumak için 

bölgeyi parçalamak istemediklerini söylüyorlar. Bu hususa bakmak 

çok önemli, çünkü Lübnan modeli çok işe yarayabilir. Lübnan 

tek başına kilit bir hegemonyacı gücüne ihtiyaç duyuyor. Bu güç 

geçici bir rol oynayabilir hem Ortadoğu’ya yardımcı olabilir hem 

de bölgenin iyileşmesine yardımcı olabilir.

Tekrar üzerinden geçecek olursak bir meşrutiyet krizi olduğu 

zaman, sınır bütünlüğü krizi olduğu zaman, kimlik krizi olduğu 

zaman ve ulus devlet krizi olduğu zaman bu rolü kim oynayacak? 

Şu anda Suudi Arabistan muhalefetin bazı kısımlarını destekliyor 

aynı zamanda IŞİD gruplarının da bir kısmını destekliyorlar. 

Katar da aynı şeyi yapıyor. Sunni ve Arap dünyasının bir kısmı 

bu savaşı solluyor. İran Hizbullahı destekliyor. Suriye hükümetini 

destekliyor. Batı ise seyrediyor. Bu durumdan memnun, 

çünkü ABD’nin yaptığı silahları alıyorlar ve diğer taraftan İran’ı 

zayıflatıyorlar bu da problem olan El-Kaideyi zayıflatıyor. Bütün 

Avrupa’da Arap olmayan teröristleri getiriyorlar ve Suriye’ye 

sokup çıkarmadıklarından emin oluyorlar sonra orada ölebilirsin 

diyorlar. 

Türkiye doğal lider olarak bu rolü oynayabilir. Çünkü Avrupalılarda 

da olan modele sahip, sanayisi gelişmiş, harika bir eğitim sistemine 

sahiptir. Bugünkü gördüğümüz gibi modernizasyon süreci ki o 

bizde yok, yerel hegemonya gücü ile bir denge kurabiliyor ve bu 

savaşa katılmıyor. Halbuki Suudi Arabistan ve İran müdahale edip, 

bölgedeki değişik güçleri bir araya getirebilir ve yerel öğeleri bir 

araya getirebilirse Lübnan modeli uygulanabilir bir çözüm olabilir. 

Bu bölgedekiler bu entegrasyonun uzun dönemde işleyeceğini 

anlamalıdır. 

NATO Eski Genel Sekreterinin de bahsettiği güçlerin 

ayrışmasında, hukuki yasama- yürütme-yargı aynı zamanda gücü, 

tabiiki güç paylaşım anlaşmasında dikkate almalıdır. En önemlisi 

de ekonomik kalkınma, ekonomik kalkınma yokluğu yüzünden 

zaten değişik organizasyonlara katıldı. İnsanlar bir işim yoksa 

gidip savaşayım düşüncesindeler. Bu yüzden Arap Baharı Arap 

kabusuna dönüştü. Gerçek ekonomik kalkınma olmaksızın 

ve bütün toplumun entegrasyonu olmazsa ilerleyemeyiz. 

Benim önerim kesinlikle Arap sorunun ‘Lübnanlaştırılması’ bu 

hegemonya güçlü bunu yapabiliriz. 

Moderatör Prof. Dr. M.Yavuz COŞKUN: Uluslararası ilişkiler 

olarak Ortadoğu’da mezhep çatışmaları, diğer yeni bazı oluşumlar 

IŞİD gibi yapay bir şey mi? Yoksa üretilmiş bir şey mi? Batı mı 

üretti? Yani bütün bunları da ele alan bir cevap bekliyoruz. Aslında 

bir de Ortadoğu halkları dedik, Arap Baharı mı Arap kabusu mu, 

nasıl oldu bu iş? Bahar diye başladı, kimi yerde son bahar oldu. 

Arap toplumunun ortak olarak tutunabileceği bir referans, bir 

sözleşme gerekir. Şimdi dördüncü konuşmacımız Sayın Yrd.Doç. 

Dr. Süleyman ELİK, söz sizde. 

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ELİK 

Medeniyet Üniversitesi / İstanbul 

Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden Lisans, Boğaziçi Üniversitesi Felsefe Bölümünden 

Yüksek Lisans, University of Durham’den uluslararası ilişkiler konusunda Doktora 

derecesine sahiptir. Halen Medeniyet Üniversitesi’nde Uluslararası İlişkiler konusunda 

ders vermektedir. Elik’in yayınlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır. 

Yrd. Doç. Dr. Süleyman ELİK: Türkiye ve İran üzerinden, 

orta ölçekli güçlerin yapabilecekleri ya da ittifak oluşturup 

oluşturamayacakları, tehdit algılamaları gibi konuları işledim. Bir 

de Suriye krizinin etkilerini ele aldım. 

İlk olarak bütün dünyada olan yani şu anda olan vakıaları analiz 

edebilmek için öncelikli olarak uluslararası sistem denilen 

şeyin ne olduğunu algılamak gerekiyor. Bu nasıl doğmuş, nasıl 

gelişmiş ve bizi nasıl etkiliyor? Bugün halihazırda fonksiyonel 

olarak bizimde itaat etmek zorunda olduğumuz gerçekliklerle 

karşı karşıyayız. Avrupa da Aydınlanma Çağı ile beraber iki 

tartışma oluştu. Bunlardan birisi Ulus-Devlet sistemi diğeri de 

Cumhuriyetçilik tartışmasıydı. II.Dünya Savaşı bu Ulus-Devlet 

inşasıyla sonuçlandı. Dolayısıyla bütün devletlerin ulus-devlet 

kategorisinde değerlendirmek gerekiyor. 

Uluslararası ilişkilerde genelde kuramları veya uluslararası 

ilişkiciler temel anlamda dünyada ‘biz barışı nasıl sağlarız?’ 

sorusuna cevap ararız ama hegemonik teoriler bunun tam 

tersidir. Maaselefki uygulanan da budur. Dolayısıyla Spykman’ın 

kullandığı ‘kenar kuşak’ teorisi kuramına göre; biz Bağdat 

Paktı ve sentoyu oluşturduk. Bu bağlamda Türkiye ve İran’ın 

işbirlikleri söz konusu tamamen Batı çıkarlarını korumak amaçlı 

çıkarılmış yapılardır. Bir de ‘peri-peri paktı’ oluşturduk. 1958 

yılında bu anlaşma İran- Türkiye, Etiyopya ve İsrail ile yapılan 

gizli askeri anlaşmamızdır. Soğuk Savaş döneminde uluslararası 

sistemin yapılanmasında etkin olan bir yeni dönem başlıyor ki 

buna dikonalizyon diyoruz. Bu dönemde artık manda devleti 

statüsünde yani a-b-c kategorisindeki devletlerin artık millileşme 

dönemidir ki bu dönem yeni bir milliyetçilik akımı başlamıştır. 

Bu Ortadoğu ülkeleri ve Afrika ülkeleri buna dahildir. Yani ulusdevletleşme 

ve kapitalizme seküler ahlaklaşma gibi şeylerle 

bunu tanımlayabiliriz. Soğuk Savaş bittikten sonra yeni bir 

dönem başlıyor. Bu dönem Ahlaki Uluslararası sistem dediğimiz 


49


50 


ve özellikle 1945’ten sonra bu BM’in oluşturmuş olduğu bir 

yapılanma oradaki insan haklarıyla ilgili temel sözleşmelerle ilgili 

hususların 1991’de sonra ahlaki uluslararası sistem çerçevesinde 

miltary-international şekline dönüştüğünü görüyoruz. 

Avrupalı devletler özellikle göçmen ve islamafobi altında tek 

bayrak ulus-devleti sarılmıştır ve sarılmaya devam etmekte bu 

anlamda millileşmiştir. Nasyonalizm, ırkçılık, vb bütün kavramları 

bu anlamda değerlendirmek gerekiyor. Şimdi Türkiye ve İran bu 

noktada nerede duruyor? Ben Türkiye ve İran’ı Ortadoğu’daki 

orta ölçekli güçler olarak tanımlanıyorum. Yapabilecekleri şeyler 

de var yapamayacakları da var. Buna göre, orta ölçekli güçlerin 

büyük güçlerle pazarlık yapabileceğini düşünüyorum ki yapmıştır 

özellikle nükleer bölünmeler bunun en önemli delili. Halen 

devam eden delil onun dışında orta ölçekli güçler kesinlikle tek 

bir güç tarafından işgal edilemez. Bu da tarihsel olarak edilmiş 

bir gerçektir, dolayısıyla Türkiye İran ya da Mısır tek başına bir 

güç tarafından işgal altına alınamaz, kontrol altına alınamaz. 

Dolayısıyla uluslararası sistemin dışına itilemez potansiyel olarak. 

Onun dışında birkaç şey daha söyleyebiliriz, tehdit algılamaları 

bağlamında özellikle S.David Galaksi teorisinde bir kuram var, 

onu oldukça yararlı buluyorum Ortadoğu devletlerini açıklamak 

için. O da külli denge kuramıdır ki biliyorsunuz bütün uluslararası 

ilişkiciler büyük güçlerin dış politikaların nasıl davranacağıyla 

ilgili açıklamalardan ibarettir. Dolayısıyla biz öğrencilerimize 

aslında Avrupalı Euro-center devletleri nasıl dış politikaların 

davranacağını öğretiriz. Fakat ilk defa S.David bu konuda 3.dünya 

ülkelerinin dış politikalarının nasıl davranış biçimiyle ilgili olduğu 

konusunda bir makale yazmıştı 1991 yılında. Çok kıymetli 

bir makale, o yüzden bu bir başlangıç noktası tabiiki bunun 

geliştirilmesi gerekiyor. Buna göre şunu ifade edeyim, özellikle 

diyor ki 3.dünya ülkeleri, biz bunu middle power olarak-orta 

ölçekli güç olarak algılayabiliriz ki Türkiye İran diye ve Mısır bu 

Ortadoğu’daki 3 dış açı, Sayın Başbakanımız (Davutoğlu’nun) 

tanımlamış olduğu dış üçgendir. Bir iç üçgen var biliyoruz; Suriye, 

Ürdün ve Irak’ı kapsayan, bir iç üçgen dolayısıyla bu dış üçgen 

aslında Ortadoğu’nun kaderini belirleyen ülkeler yani, buna 

göre bu ülkelerin ikili olarak anlaşma yapması uluslararası güçler 

tarafından önlenir. Örneğin Mısır’ın iktidardan düşürülmesi yani 

Mısır’ın demokratik olarak seçilmiş hükümetinin iktidardan 

düşürülmesi bunun en büyük delili oldu. Türkiye ve Mısır eğer 

bu üçgenin iki ayağını oluşturmuş olsaydı, Ortadoğu’daki barışı 

sağlamış olacaktı ki bu önlenmiş oldu. Dolayısıyla bu kurama 

göre bu iki ya da üç orta ölçekli güç 3’ü biraraya geldiği takdirde 

uluslararası sistemde paradigma değişimi yaratacaktır. Yani 

uluslararası sistemi yıkacaktır. İşte bundan sonraki kavgalar artık 

gelişmekte olan ülkelerle büyük güçler ve smart power dediğimiz 

süper power arasında olacaktır. Dolayısıyla şu anki yaşadığımız 

şey kaçınılmaz bir şey, mücadele halidir, savaş halidir ki bu savaş 

tabiiki illaki hard power’la olacak değil, tabiiki kültürel diğer sosyal 

kapitalist sade şeylerle yürütülebilecek bir şeydir. Son olarak ben 

[2. GÜN] 

Türkiye-İran ilişkilerinde Suriye krizini incelemiştim. Suriye 

krizinde Türkiye’nin izlemiş olduğu politika rejiminin değişmesiyle 

ilgili bir politika artı Türkiye bununla birlikte sekterya bir politika 

izlememiştir. Batı da ben takip ettiğim için özellikle Amerika’daki 

daha önce Türkiye’de elçilik yapmış Amerikalı akademisyenler 

diyelim onların özellikle işlemek istedikleri bir konu vardı. Türkiye 

sekterya politika izlemekle suçluyorlardı ki bu tamamen algı 

operasyonu. Aynı şekilde Türkiye’nin El-Kaide ile ilgili ilişkileri 

IŞİD’le ilgili ilişkileri tamamen bu algı operasyonuyla alakalı bir 

husustur. Dolayısıyla bu konularda tabiiki çözüm önerilerimizin 

olması gerekiyor. Bu Türkiye-Suriye ilişkilerinde sıkıntılı bir 

nokta, şöyle bir şey vardı. İran’la- Suriye arasındaki askeri bir ittifak 

anlaşması vardır, bu orta ölçekli güçlerin en önemli özelliklerinden 

bir tanesi de, kendisinden küçük ölçekli güçlerle anlaşma 

ittifak yoluna giderler. Türkiye’nin İsrail’le, İran’ın da Suriye’yle 

anlaşması gibi ve Suriye’nin Ürdün’le anlaşması ya da Mısır’ın 

Suriye’yle United Republic Arap’ı kurması 1958 yıllarındaki gibi. 

Dolayısıyla Suriye ve İran arasındaki ilişki bir sistematik düzeyde 

değerlendirdiğimizde şöyle bir şey ortaya çıkıyor. Hacmimiz 21 

milyar dolara çıkmış, bununla birlikte 2013’te biraz gerilemiş 13 

milyar dolara ama bunun altında yatan bir de kapalı ticaretimiz var 

ki bunun rakamı 100 milyar doları aştığını düşünüyorum. Bence 

bu rakam arttı, şu an İran’ın yurtdışında 170 milyar dolarlık bir 

kapalı parası vardır, bütçesi vardır. Özellikle Almanya tarafından 

kontrol edilir. İsviçre bankalarındadır. Bu paranın Türkiye 

üzerinden uluslararası finans sistemine sürülmesi söz konusu, 

bununla ilgili tabiiki çeşitli özel şirketler diğer finans grupları 

çalışmalarını yapıyorlar. Fakat Türkiye ve İran’ın birbirine dış 

yatırımlarının çok az olduğunu görüyoruz, yani hiç yok denecek 

kadar az. Bizim Iran’la öyle sistematik bir ilişkimiz söz konusu 

değil, tamamen yüzeysel bir ilişkimiz var. Hiçbir bağımlılığımız 

yok, enerji alanında da öyle bir bağımlılığımız yok, söz konusu 

değil. Sonuç olarak Suriye konusundaki çözüm önerileriyle ilgili 

tabiiki bugünkü ve dünkü konuşmalardan oldukça faydalandım. 

Ben 6 maddede de bunu özetlemeye çalıştım. 

Neler yapılabilir. Rusya ve İran Suriye çözümü konusunda 

dışarıda bırakılmaması gereken en önemli iki aktör. Türkiye 

tabiiki çabalamıştır, bunlarla işbirliğine gitmeyi ama bir türlü 

bunu başaramamıştır. Bunun başarılması gerekiyor, bununla ilgili 

çözüm önerilerinin üretilmesi gerekiyor. İkincisi rejim yerine 

aslında liderlik gibi bir yapılamayan gidilebilir ki ben Suriyelilerle 

ilgili bir çalışma yaptım. Özellikle göçmenlerle ilgili İstanbul’da, 

inşallah Ocak 2015 ayında Yeni Şafak gazetesinde yayınlanacak 

bu çalışmam, 13 seri halinde. Orada görüştüğüm özellikle 40 

tane aile vardı. Bu ailelerin söyledikleri şey şu; Suriye’nin yeniden 

yapılandırılması söz konusu olduğunda kesinlikle ve kesinlikle 

ne Rasmussen’in söylediği kanton modelini tercih ediyorlar 

ne de Lübnan modelini ki Lübnan modeli dikkat ederseniz 

gözden kaçırılan bir nokta şu anda fiilen Irak’ta uygulanmakta 

biliyorsunuz. Cumhurbaşkanı Moralinilerden Başbakan

Sünnilerden ve Savunma Bakanlığı Sünnilerden vs… o şekilde 

feodal bir sistem uygulamasıdır. Şu anda Irak’ta Cumhurbaşkanı 

Kürtlerden Başbakan Sünnilerden olmak üzere Şiilerden de 

olmak üzere taksim edilmiş durumda. İşte bu noktada aslında bu 

da ciddi bir tuzak, Lübnan’daki çatışmaları durdurmuş bir model 

değil. Dolayısıyla aslında şu anda Bass rejiminin deneyimleri 

tekrar yapılandırılabilir, rejimlerin değiştirilebilir olması 

gerektiğini düşünüyorum. Göçmenlerle ilgili olarak da tabiiki 

biz birçok şey yaptık AFAD olarak, ama geçici koruma kanunu 

getirdik biliyorsunuz, coğrafi ve tarihi sınırlamamız var. Cenevre 

Sözleşmesi 1952’deki buna göre doğudan gelen göçmenlere 

biz vatandaşlık statüsü ya da göçmen statüsü tanıyoruz. Bu 

sözleşmenin bilinmesini teklif etmiyorum ama özellikle Suriyeli 

göçmenler çalışma hakkının ve sosyal güvenlik hakkının daha 

sağlanması gerektiğini düşünüyorum. Bu en önemli çözüm 

noktası biz her ne kadar 225 bin kişiyi kamplarda beslediğimizi 

desek de, onlara yardım ettiğimizi söylesek de, bir milyon 

küsurun dışarıda, içeride bizim sosyolojik olarak olduğumuz bir 

gerçeklik var. Dolayısıyla bunların yaşamaları için bunların sosyal 

güvencelerinin suiistimallerinin ortadan kaldırılması gerekiyor. 

Avrupa’daki o ulus devlet davranışıyla bizim devlet davranışımız 

farklı olması gerekiyor. Onlarda tamamen sömürücü bir 

yaklaşım var, onların tamamen sosyal hakları olmamakla beraber 

onları alt sınıf işlerde çalıştırıyorlar. Ben Suriyelilerin aslında 

Türkiye’nin Ortadoğu’ya açılabilmesi için ciddi bir sosyal kapital 

oluşturulduğunu ve bu sosyal kapitalizmin organize edilecek 

Türkiye için faydaya dönüşebileceğini düşünüyorum. Bunun 

için Türkiye’de bu özellikle AFAD’ın son zamanlarda yaptığı 

kayıt altına alma işlemi ve bunları meslek gruplarına göre kayıt 

altına alma ile ilgili ciddi çalışmalarını özellikle beğeniyorum. Son 

olarak Avrupa’daki devletlerin Suriyeli göçmenlerle ilgili toplam 

aldığı rakamı size söyleyeyim; 17 bin kişidir. Bu rakamı çok küçük 

bir rakam, peki bunlar kimlerden oluşuyor biliyor musunuz? 

Uluslararası göç örgütü var biliyorsunuz, bir de International ofis 

grubudur. Dolayısıyla Avrupalı ülkeler bu organizasyondan bu 

insanları alırlar ve oralara götürürler ya da sömürüp kullanırlar, vs... 

Moderatör Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Şimdi bir avukat 

konuşmacımız Av. Betül YANILMAZ tebliğlerini sunacaktır. 

Sizden şunu söylemenizi de istiyorum. Dün, Başbakan Yardımcısı 

Sayın Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ şunu söyledi; bir 

uluslararası sistem çöktüğünde, BM gibi uluslararası örgütlerin 

buna müdahil olmadığını ve Libya’da da 5 tane devletin 

inisiyatifinden uzak veto diyerek böyle şeylere engel oldu. 

Ortadoğu’da bu kritik durumların coğrafi birlikteliğin ve ortak 

barışın esas alınması gerekir. Ortadoğu halklarının demokrasi 

temelinde oluşmasını sağlamak gerekir. Ortadoğu halkları 

içerisinde şiddetin nasıl, ne derecededir? Siz bu genel çerçevede 

bunları değerlendirebilir misiniz Sayın YANILMAZ? 

Av. Betül YANILMAZ 

KADEM (Kadın ve Demokrasi Derneği) 

Hukuk Komisyonu Başkanı 

Av. Betül YANILMAZ: Bu iki günlük sempozyum benim 

aklımda bir metaforu çağrıştırdı bu metafor aslında göçle ilgili, 

yani göç çalışmalarına ilişkin üretilen bir metafor ama dünyada 

göçün büyük bir kısmını halihazırda mülteciler oluşturduğu için, 

yani savaştan kaçan insanların, ekonomik sebeplerden değil de 

savaşlardan, iç savaşlardan kaçan insanların oluşturduğu için, bu 

metaforu mültecilere yönlendirerek anlatmak istiyorum. John 

Bergel şöyle söyler; mültecinin yaşamı bir başkasının gördüğü 

düşe benzer, bu şu demek, mülteci bir başkasının gördüğü düşteki 

kahramandır, onun tüm eylemlerine bir tarihsel sorumluluk sinmiş 

ve aynı zamanda bu düşü gören kişinin zihnindeki ihtiyaca göre 

belirlenir. Bu konuşmaların çoğunda dün ve bugün çözüm önerisi 

tanındı ve iki kutuplu bir çözüm önerildi. Fakat ben şöyle genel 

bir bakışla, dünyanın kendi gördüğü bilinen ihtiyaçlara göre değil, 

mültecilerin yakarışlarına göre çözüm üretmek zorunda ve bunun 

en temel çözümü de sürdürülebilir konfora kavuşmak değil, bu 

problemlere sebep olan yolları tıkamaktan geçer. Tabii burada biz 

avukatların duruşmalarda sıklıkla tekrar ettiğimiz bir durum var. 

Biz önceki beyanlarımızı tekrar ederiz, ben de bu açıklama yapan, 

güvenlik koridorundan bahseden, insani yardımdan bahseden 

önerileri, BM’lerin yapısına ilişkin önerileri tekrar ediyorum. 

Buna hem son oturumun son konuşmacılarından biri olarak 

kullanıyorum. Burada kadın ve demokrasi derneğini temsilen 

bulunuyorum. Dolayısıyla geriye kalan bölümü Suriyeli kadınlar 

üzerinden işlemek istiyorum. Benim ve derneğimin çalışmaları var. 

Gerek Suriye gerek Türkiye’de birçok kampı ziyaret etme imkanım 

oldu ve birçok Suriyeli kadınla hem kentlerde yaşayan (Suriye de 

dahil) hem de Türkiye’de yaşayan birçok kadınla çalıştım. Onların 

ilk başta en büyük sorunları, daha önce sahip olmadıkları bir 

toplumsal rolü üstlendiler, artık onlar ailelerinin reisi haline geldiler. 

Bu birçoğu için yeniydi ve tecrübeleri yoktu. Hem de çok rahat bir 

ortamda değillerdi, bir kaos ortamında kalmışlardı. Bugün Halep 

ve Şam’da bu görevi tek başlarına üstleniyorlardı. Çünkü eşleri ya 

cephede savaşıyor ya vefat etmişler ya da gözaltındalar. Bu kadınlar 

çoğunlukla niteliksiz ve tecrübesiz işlerde görev alıyorlar. Çoğu 

şehir kuşatma altında olduğu için birçok temel ihtiyaç malzemeleri 

olmadığı için güçlük çekiyorlar, bunun için güvenlik oluşturmak 

çok önemli. Suriye’de içeri doğru Türkiye’ye geldiğimiz zaman, 

mesela 20 km’lik alan, Kilis’ten çıktıktan sonra o alanda birçok 

sınıra yakın kamplar bulunuyor, bombardıman tehlikesi altında, 

her an varil bombalarının patlatıldığı çatışma halinde olduğu 

yerler, kampın kenarında olan bir durumdan dolayı hemen tahliye 

ediliyor ve diğer kampa geçiyor. Bu kampların birçoğunu kadınlar 

ve çocuklar oluşturuyor. Tabii onların en önemli sorunu güvenlik, 


51


52 


bu da açık kapı politikasıdır. Ama bu insanların çoğu pasaportu 

olmadığı için sınırdan geçiş yapamıyorlar ve 15 km’lik bir alanda 

sıkışmış durumdalar. Tabii Halep’in düşmesi bu anlamda çok 

büyük zorluk oluşturur onlar için, bu diğer bölgelerde de benzer 

şekilde. Aynı zamanda beni etkileyen bir örnek var ki; birçok 

kadında da rastladım, aile reisi vazifesi üstenmişlerdir. Güvenli 

bölgelere ilerlediler ve çocuklarını akrabalarına bırakıp geri 

dönüyorlardı, geride kalanları kurtarmak için ve tekrar dönme 

ihtimalleri olmayıp dönseler de, döndüklerinde çocuklarınıakrabalarını 

bulma umutları hiç yoktu. Çok cesur kadınlardı, 

daha önce hiçbir şekilde aile koruyucusu görevinde olmamışlardı. 

Yine AFAD’ın verilerine göre Türkiye çevresinde Suriyelilerin 

%22’si evin geçimini tek başına sağlayan kadınlardan oluşuyor ve 

bu kadınlar dil problemi yaşıyor. Niteliksiz işlerde çalıştırılıyorlar 

ayrıca güvencesizler ve çoğunlukla tehlike altında çalışıyorlar, 

düşük ücretler kazanıyorlar, birçok kadın aileleri dahil yakınlarına 

da bakmak zorunda. Kendileri için bir sürü temel ihtiyaç 

malzemesinden de mahrum kalıyorlar. Suriyeli kadınlar şiddete 

de maruz kalıp bir savaş silahı olarak kullanılıyorlar. Bu huzursuz 

dönem başladığından beri birçok genç kızın kaçırıldığını, tecavüze 

maruz kaldığını öğrendik, bunlar raporlanıyor ama Suriye 

üzerinden bunu raporlamak çok zor. Çünkü Suriye’de tecavüz, 

ırza geçme ve cinsel taciz gibi bir durum kadın için alnının lekesi 

ve bulunduğu ortamı da terk etmek zorunda. Birçok kadın 

Türkiye’de çocuklarını doğurmuş durumdalar ve kendi diğer 

çocuklarından kocalarından ailelerinden ayrılarak Türkiye’ye 

sığınmışlar, bunlar yine de en iyi örnekler. Suriye içinde birçok 

kadın var ki bu durumda biliyorsunuz. Savaşlarda zaten tecavüz 

ya da cinsel şiddet bir savaş taktiği olarak kullanılır, yani askerler 

için bir motivasyon kaynağı, bir topluluğu aşağılamak için, onları 

baskı altına almak, egemenlik kurmak için kullanılır, savaşta 

kadınlar silah olarak kullanılır. Bu dünyada ırza geçmenin bir savaş 

suçu olarak sayılması maalesef çok yeni. 1900’lerden itibaren 

konuşulmaya başlanıldı, belgelere yansıdı. Bu anlamda sınırlar 

çok önemli, sınırlarda insan ticareti büyük bir pazar oluşturmuş 

durumda. Özellikle sınırlarda kaçak giriş yapmak zorunda kalan 

kadınların pasaport olmadığı için kaçarak giriş yapmak zoruna 

kalan kadınlar daha iyi bir hayat yaşamak inancıyla kandırılıyorlar 

ve çetelerin eline düşüyorlar. Türkiye’de Suriyeli kadınlar 

eşlerimizi elimizden alan fettan kadınlar olarak tanınıyorlar. 

Bu haksız bir genelleme, çünkü bu kadınlar bunu gerçekten 

istemiyorlar, böyle bir genelleme yapılması, bu söylem üzerinden 

konuşulması hiç doğru değil. Suriyeli kadınlar temelinde en 

fazla erken evlilikler ya da zorla evlilikler üzerinden gidiyor. Evet, 

bunlar Suriyeli kadınlar için bir sorundur geleneklerinin bir 

parçası olduğu için ve şu anda mevcut yasalar onları resmi bir 

evlilik yapmasına müsaade etmediği için, çünkü belge getirmek 

zorundalar ve bu belgeyi getirmeleri savaş olduğu için mümkün 

değil. Duygusal sebepleri de var, birçok anne ile konuştuğumuz 

zaman, kızının mutsuz olacağını bile bile, güvenli olacağı 

düşüncesiyle kızını evlendirmek zorunda olduğunu düşünüyor. 

[2. GÜN] 

Tabii burada bizim anlayabileceğimiz bir geleneğin parçası, temel 

çözüm bu Suriyeli kadınların acılarını dindirmemiz gerekiyor ve 

bunun tek yolu Suriye’deki savaşı dindirmek. Uluslararası hukuk 

literatüründe buna insani hukuk diyoruz. Ama biz bunu daha 

çok mazeretler üretmek için kullanıyoruz, bu iç savaş meselesi 

değil, bu uluslararası bir meseledir ve dolayısı ile insancıl hukuku 

ilgilendirir. Vicdani kaynaklara göre vicdanın tanımlarının 

belirlenmesi gerektiğini düşünüyorum çünkü bu tanımlar daha 

önceki açılardan kaynaklı tanımlardır ve şimdi yeni açılar var bu 

kuramları mazeret olarak kullanmak çok doğru gelmiyor. Yine 

bir metaforla bitirmek istiyorum. Mülteciler bizim evimizi basan 

hayaletler, bize rahatsızlık veriyorlar, bizi tedirgin ediyorlar ve 

toprağımızın bizi olup olmadığını sorgulatıyorlar. Sınırları altüst 

ediyorlar ulus devlet ne demek bunu zorluyorlar. Yani er ya da 

geç insancıl hukuk, insan hakları, bütün bu kavramları yerinden 

edebilecek kapasiteye sahipler. Bu durumda yeni tanımlamalar 

yapacak ama bunun ne kadar geç olduğu ve nasıl zararlara maruz 

kaldığımız da bizi ilgilendiren temel sorun, bu elli yıl sonra olursa, 

ödeyeceğimiz bedeller fazla olacaktır. 

Moderatör Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Bütün bu savaşların 

odağında ağırlıklı olarak kadınlar ve çocuklar vardır. Tecavüzün bir 

savaş silahı olarak kullanıldığı bir ortamda, siz göçmenlerin hangi 

siyasal, sosyal çıkarlarını tezgahlayan bir konumda olabilirsiniz? 

Sadece insani açıdan baktığınızda bile bu durum çok kötüdür. 

Son konuşmacımız Anadolu Platformu Başkanı Sayın Turgay 

ALDEMİR bize, bütün bu konuşmaları genel çerçevesiyle ele 

alacak olursak görüşleriniz nelerdir? 

Turgay ALDEMİR 

Anadolu Platformu Başkanı / Gaziantep 

President, Anatolian Platform / Gaziantep 

1987’de Gaziantep Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü’ne girdi. Bu yıllarda Gaziantep’te 

arkadaşlarıyla beraber kitap evi, radyo ve vakıf faaliyetlerinin kurucusu olarak 

bulundu. 1994 yılında Gaziantep’te Bülbülzade Vakfını kurdu. Anadolu Platformu’nun 

kurucuları arasında yer aldı. Kurucusu olduğu Bülbülzade Vakfı ve Anadolu Platformu 

Yönetim Kurulu Başkanı olarak hizmetlerine devam etmektedir. 

Turgay ALDEMİR: Küresel vicdan öldü ve bu yaşananlar aslında 

bunun bir yansımasıdır. Suriye demin bahsedildiği gibi, birçok 

acıyı birarada yaşıyor aslında, bizler 100 yıldır ertelediğimiz bir 

yüzleşmenin yeniden karşılaşmasıyla bugün yüzleşmekteyiz. 

Bundan kaçtığımız sürece bu bizim peşimizden gelecektir. Biz 

1914’te ondan önceki yüzyıllarda biriken sorunlarımızı 

çözemediğimiz için ve başkasının aynasında kendimize çeki 

düzen vermeye çalıştığımız için bu savrulmayı, bu çürümeyi, bu 

dağınıklığı yaşadık. Bir imparatorluktan ulus ve devletler çıkarttık,

tarih yeniden bize fırsatlar vermekte ancak bunlar yaşanırken, iki 

gündür burada tartışılıyor ve sık sık Rasmussen’e atıflar yapılıyor. 

Aslında beyefendinin de temsil ettiği kurum, bu yüzyılda ortaya 

koyduğu davranışlarla misyonunu bitirmiştir. Ortadoğu merkezli 

yapılan tartışmaların ve çözüm arayışlarının aslında kanserli 

hastayı antibiyotikle tedavi etme çabalarının bir maraziyetinden 

başka bir şey değildir. Onun için sorunun gerçeğini konuşmamız 

lazım. Ne zaman Ortadoğu’dan söz açılsa acılardan, gözyaşından 

sürgünden, dramdan, cinayetlerden ve tecavüzlerden, durdurmak 

için sığındığımız emperyalist sözde hakemlerden bahsedilir. 

Aslında bunların çoğu yüzyıldır bu dünyaya çektirdiği değil 

miydi? Onu için bir an önce kendi değerlerimize dönmemiz 

lazım, evet şu anda etrafımızda yeniden bir adalet, merhamet 

oluşuyor. Ama çoğu gürültüden ibaret bir sistemi ayakta tutmak 

için insanın, onu koruyacak, onu ileriye taşıyacak ekonomik güç 

ve onu koruyacak güce ihtiyaç vardır. Biz yetmiş milyon ve buna 

inanan etrafımızdaki coğrafya ile büyük bir ses çıkarıyoruz. Fakat 

bunun ne kadarı sanat, ne kadar edebiyat, estetik mimari, sinema, 

televizyon, teknoloji? Buradan nasıl fikirler çıkacak? İnsanları 

koruyacak, bir sistem, bir düzen getirecek... İnsanlığın bu yeni 

doğumuna şahitlik edeceği, insanları doğum sancısında boğmaya 

çalışanlara karşı hakka dayanan bir gücünüz var mı? Doğrusu yok! 

Bunu her an finanse edecek bir ekonomik adalet ekseni de 

üretebildik mi? Hayır! İşte bunların hepsini bilerek en hızlı 

şekildeki, şu anda en ciddi anlamda var olan Anadolu ve islam 

dünyasının büyük bir kısmı, insan kaynaklarımızı yeni yeni keşif 

etmeye başladık. Bunları tek tipleştirmeden, yeni dünyanın 

ihtiyaçlarına göre donanımlı ve açık ufuklu, dünya ile iletişim 

içerisinde yeniden kurgulamamız ve yetiştirmemiz lazım. Diğer 

taraftan bunlar yaşanırken bu tabloya baktığımızda, nerede ise 

çözümü imkânsız. İşte Anadolu’da birbirine yaslanan birçok 

sorunu da beraber yaşıyoruz. Temel sorun dostlar, temel sıkıntı 

problemin hakikatine dair tespitlerimize bir türlü konsensüs 

sağlayamıyoruz. Bunun temel nedeninde kanaatimce çözümü, 

bize bu zulmü reva görenleri çatı altında arıyor oluşumuzdan 

kaynaklanıyor olabilir miyiz? Kendi gök kubbemizde, kendi 

medeniyet kurumlarımızın içerisinde, yeni yeni bu meseleleri 

tartışıyor, konuşuyor ve çözüm arıyoruz. Başkasının epistolojisinde, 

başkasının aurasında geleceğimizi büyütemeyiz. Onun için bu 

alanlarımızı geliştirmemiz lazım, aksi taktirde Amerika’yı, 

Japonya’da ve Çin’de yeniden üretildiğine şahit olmak gibi, 

Ortadoğu’da İslam dünyasında yeniden o kültürü üretmek gibi bir 

durum. Aslında Ortadoğu’daki kavganın bir nedeni de bizim o 

kültüre de direniyor olmamız. Çünkü biz medeniyetlerin kesiştiği, 

insanların ocağı ve beşiği olan bir coğrafyada bulunuyoruz. İşte 

bunun için iki kutuplu dünyanın çökmesi ile beraber birçok yük 

birçok sorun ve bugüne kadar ötelenmiş veya cebri yollarla 

bastırılmış birçok meşru talebin önü açıldı ve buralardaki kukla 

yönetimlerin üzerindeki perde düştü. Bunlar tartışılır hale geldi. 

1945 sonrası oluşan ve mantığı icabı soğuk savaşın güç ve rekabet 

ilişkisi üzerine ikna edilen BM’ler dünya başkanı NATO gibi 

birtakım ulusüstü kurumlar mevcut sorunları çözebilme 

kabiliyetinden, kapasitesinden mahrumdur ve bunlar dolayısı ile 

çözümü, bu tür kuramların modası geçmiş kuramları ile halletmeyi 

denemek, beyhude bir çabadan ve ötelenmiş adalet arayışından 

başka bir şey olamayacaktır. Bu da bize çözümün başka bölgenin 

ve bu çalışmaların yeniden bu ocaklarda ele alınmasını getiriyor. 

İşte bunun için bu da bizlere çözümü başta bölgelerin etkili 

devletlerinin belirleyici güce sahip diğer devletler ile bir araya 

gelerek oluşturacağı yeni bir diplomasi ve etkili bir müdahale ile 

mümkün olabileceğini ortaya koyuyor. Aslında çare biziz, 

herbirimiz, şu salonda bulunan bizler, yaşadığımız acıları 

birbirimize anlatarak bu ortamları bir ağlama duvarına çevirmenin 

ötesinde, çözümün ve çarenin ocağı olmaya bakmalıyız. İşte 

bunun için Ortadoğu’ya tek yönlü bakamayız. Öncelikle şu üç 

meselenin birlikte ele alınması gerektiğine inanıyorum: Din, 

coğrafya ve enerji. Bu üç başlık birlikte düşünülmeli, tek birinden 

bakarak Ortadoğu’da kalıcı bir çözüme ulaşmamız çok zor 

görünüyor. Dini açıdan bölgenin üç ana damarı var: Sedefilik, 

Sünnilik ve Şiilik. Sünniliği takdir edersiniz ki Türkiye, Sedefiliği 

Suudi Arabistan ve Şiiliği bölgede İran temsil etmektedir. 

Ortadoğu’nun jeopolitik konumu elbetteki çok önemlidir. Bu 

bölgede üç ülkenin temsiliyeti belirleyicidir. Bunlar bölgenin ana 

eksenleri ve bu eksenlerin özellikle kendi alanlarına dönmesi 

gerekiyor. Bölge dışı güçler bu devletlerle ve bakışlarla tek ilişki 

kurarak bölgenin geleceğini istikrarsızlaştırmakta ve kaosa 

sokmaktadır. Ortadoğu karmaşık bir durum var. Çözüm için uzun 

vadeli bütüncül bir bakışa ihtiyaç var. Bunun için bazen 

geleceğimizi geçmişte arayıp, burada kurduğumuz o medeniyet 

havzalarında her türlü farklılığın buram buram yaşandığı 

dönemlerden bu zamanlara kesitler taşımamız lazım. Bugünkü 

istikrarsızlığın temel nedeni, bölgenin kendi sorunlarına dönük, 


53


54 


kendi hafızasında çözüm aramaması ve bunun için yeterli çaba 

göstermemesidir. Ancak son dönemde istikrarsızlığın bir diğer 

nedeni de özellikle ABD’nin üst üste Irak müdahaleleri ve son 

dönemde de gücünü Pasifik’e kaydırmış olması da, ortaya çıkan 

boşlukta IŞİD ve benzeri örgütlerin zühul etmesine zemin 

hazırlamıştır. Bölgedeki köhnemiş yapılar kendini yenileyemediği 

için birçok alanda bakteri üretiyor ve bu ortamlar fevri, saldırgan. 

İnsanlığın onurunu, geleceğini ve İslam’ın medeniyet değerini yok 

eden çatışmalara ve kaosa imza atmaktadır. Bu düzenler halkın 

lehine mutlaka yenilenmelidir. Ancak ana eksenlerin bu olaylara 

nasıl baktığı son derece önemlidir. Değerli dostlar; Suudi Arabistan 

ekseni Batı merkezli bir jeopolitik izliyor ve İslam dünyası olarak 

bu izlediği jeopolitiklerde onun çıkması için her fırsatta bunu 

dillendirip ve onun kendi kadim jeopolitikliğine döndürmesini 

sağlamamız gerekir. Diğer taraftan İran İmam Humeyni devrimi 

ile beraber bir yol aldı. Fakat onun ölümünden sonra devrimi 

yapanların bir kısmı bu devrimi Batı’ya pazarladı ve şu anda batının 

en büyük bölgelerin müttefiklerinden, stratejik ortaklarından biri 

İran’dır. İran’ın bölgenin kendinden gerçeklerini kendi aktör 

sorumluluklarına dönmesi için hepimizin bulunduğu her alanda 

baskı yapması lazım. 2012 sonrası Türkiye’de anti-emperyalist 

damar güçlendi. Anadolu’da doksan yıldır ötelenen o kadim 

damar yeniden canlandı. Bunda emeği geçen, bu özgürlükleri 

ortaya çıkaranlardan RABBİM razı olsun. Türkiye 100 yıldır 

ötekileştirdiği Kürtlerle, Alevilerle, Sünnilerle ve azınlıklarla aynı 

masanın etrafında oturup konuşmaya başladı. Birkaç hafta önce 

Urfa’da yirmiyi aşkın kanaat önderi Sayın Başbakan’la bir düzine 

bakanla biraraya gelmiştir. Kürt halkının hakları için mücadele 

eden bir davetli, önce üst perdeden bazı şeyleri dillendirdi konuştu 

ve sonra dedi ki; ilk defa normal insan yerine konulmuş 

hissediyorum; çünkü benim sözümü kesmeden dinleyen 

yöneticilerim var. Değerli arkadaşlar sorunlarımızı konuşabilmek, 

en ötekini bile insan olarak alıp meselelerimizi konuşabildiğimiz 

zaman çözümler gelecektir. Yine aynı toplantıda bir alevi 

arkadaşımız; “ben derdimi herhangi bir güvenlikçiye beş 

dakikadan fazla anlattığımda kimse bana tahammül etmemişti” 

dedi. Aslında hikaye burada yatıyor, birbirimizi dinleyebilmek, 

konuşabilmek. Bu yeni yerli organik damar Ortadoğu halkları için 

heyecan oluşturuyor, model oluşturuyor ve artık Ortadoğu 

konuşuyor, tartışıyor. Türkiye bu anlamda bölge için önemli bir 

misyon, önemli bir rol model durumunda. Ancak ben bu sorunlara 

dönük palyatif bir kısım çözümler sunmayı düşünmüyorum. 

Fakat Ortadoğuda katılımcı, yerli, özgürlükçü, paylaşımcı 

yöntemlerin olması için hepimize çok daha fazla çaba düşüyor. 

Özellikle gençlerimize, Üniversitelerimize büyük çaba düşüyor. 

Bu bölge ancak yeniden kendi kadim köklerine bağlanarak, dünya 

ile iletişim içerisinde olarak kendini gerçekleştirebilir. Ancak o 

zaman dünyanın içerisine düştüğü vicdan daralmasına yeniden 

buralardan yeni bir medeniyet üretilebilir. Tıpkı geçmişte 

gerçekleştirdiğimiz gibi, bu topraklarda yeniden çok dilli, kültürlü, 

çok dinli, yürüme mesafesinde, medeniyetlerin birbirine aktığı 

Şam gibi, Kudüs gibi, Halep gibi, İstanbul gibi, Endülüs gibi, 

[2. GÜN] 

Gaziantep gibi, tüm Anadolu gibi medeniyet havzalarını 

yaşatabiliriz. Aslında Suriye bunun için önemli bir örnek; şu anda 

Gaziantep’te 350 bin Suriyeli yaşıyor, bunların içinde Müslümanlar 

da var. Farklı dinlere mensup insanlar da var. Geçen gün onların 

temsilcisi bir Hıristiyan, dünya çapında da eserleri olan Michael 

Celo misafirimdi. “Ben birçok Batı ülkesinde olmadığım kadar 

sizin ülkenizde özgürüm” diyordu. O zaman bu özgürlük ortamını 

geliştirmemiz lazım, genişletmemiz lazım ve buradan aramızdaki 

bu sınırları anlamsızlaştıracak adımlar atmamız lazım. Bunun için 

100 yıldır Batılı yaklaşımlar topraklarımızda. Birini ötekine 

kırdırarak ve bizi birbirimize düşürerek... Bundan dolayı; kendi 

kültür auramızın içinde, kendi jeopolitiğimizde ama dünyaya açık 

bir şekilde meselemizi ele almamız gerekiyor. Demin ayçöreğinde 

bahsedildi, biraz da ortamın sıcaklığına değinerek, biz Ortadoğu’yu 

piyanonun sunumu ile ne kadar çözebiliriz? Ortadoğu’nun 

yüzlerce müzik aletinin içerisinde kendi kültürünüzden 

öykünmeden, bunlarla yeni dünyaya geçmişte olduğu gibi birçok 

şey taşıyabiliriz. Bunun için bunları konuşmakla beraber, 

Ortadoğu’da yeni bir düzenin ve barışın önünde en büyük engelin 

de İsrail olduğunu ve onun özellikle teolojik yaklaşımının 

olduğunu hepimizin çok iyi bilmesi lazım. O teolojik yaklaşım; 

değil Müslümanlara, Hıristiyanlara dahi hayat hakkı tanımayan, 

kendi içinde farklı Yahudi inanışlarına dahi fırsat tanımayan bir 

anlayışın özgürlüğü temsil ettiğini söyleyen Batı tarafından himaye 

edilmesi, tam bir aymazlıktan başka birşey değildir. İsrail’in tüm 

dünyaya ben merkezli yaklaşımları büyüktür. İsrail tüm açık 

düzenler için en büyük tehdittir. Bunun için Ortadoğu’da yeni bir 

doğum sancısı var. Kaos içerisinde yeni bir düzen kurmanın 

çabasına şahitlik ediyoruz. Tarih yeniden bize bir fırsat verdi. Bunu 

seyir ederek, acılarımızı arka arkaya dizerek değil, çözüme dair ben 

ne yapabilirim, ben insanlık için ne yaptım sorusu ile yeniden bir 

Münevver davranışa ihtiyaç var. Bunun için çözümün; huzur 

olmadan düzen kurulamayacağını bilerek bölgenin tüm 

taraflarının bölgesel barış ortamlarında biraraya gelip kendi 

sorunlarından konuşmaktan geçtiğini bilmemiz gerekiyor. Bu 

süreç Türkiye’yi önemli görevlerle yüzyüze bıraktı. Evet biz iki 

milyon kardeşimize ev sahipliği yapıyoruz, verilen rakamlar 

aslında çoğu kamplarda harcananlar, ama şu şehirde birkaç kamp 

var, kamp dışında da insan var, her yer aynı. Yaşanan bir kısım 

sorunlar, 10 bin tane insan bir futbol maçı için bir şehre gidiyor, 

olay oluyor. Ama bakın emniyet verilerinde çok kadirşinas bir 

milletin insanları olduğumuzu görüyoruz. Suç oranları neredeyse 

yok denilecek kadar az. Onun için neye sahip olduğumuzu 

bilirsek, bunlarla nereye gideceğimizi de çok daha iyi 

belirleyebiliriz. Sözlerimi toparlarken özellikle bölgede ortaya 

çıkmış sonuçları bir veri olarak bir dayanak yaparak gelecek 

oluşturamayız.

Bizim bölgede var olan tüm farklılıklar, geçmişte olduğu gibi 

medeniyet havzamızın bir unsurudur. Bize bu kavgaları reva 

görenler, evet bizim çatışacağımız, kavga edeceğimiz insanlardır, 

ama onun dışındaki tüm unsurlar, yeniden sulhü, barışı ve 

geleceğimizi konuşmak için bir fırsat olmalıdır. İşte bunun 

için bütün bunlar şu açıdan önemlidir: Siyasi bir istikrarın 

sağlanmadığı bölge ülkelerin aynasında işbirliği gerçekleşmediği, 

ekonomik beklentilerin karşılanmadığı hiçbir bölgede huzur ve 

refah gerçekleşmez. Bu durum Ortadoğu için de Suriye için de 

geçerlidir. Ortadoğu mevzubahis olduğunda, sorunları tarihsel ve 

ontolojik olarak değerlendirmeyi bir tarafa bırakıp, bu gerçekliği 

görmemiz ve bu iş için mücadele etmemiz gerektiği kanaatindeyim. 

Bölgenin üç temel saç ayağı olan din, coğrafya ve enerji konularını 

mutlaka bir üst bakışla ele almalı, parçalayıcı yaklaşımlardan 

uzaklaşarak, buranın medeniyet havzalarını, ana damarlarını 

birbirine yaklaştırarak, Sempozyumlara, uluslararası çalışmalara 

ve ziyaretlere ev sahipliği etmemiz gerekiyor. Bunun için değerli 

dostlar, önemli bir eşikte bulunuyoruz. Buradan önemli sıçramalar 

yapacağız ve tarihin bu nöbet değişiminde, insanlık onurunun 

yeniden ayağa kalkma arifesinde, seyir edenlerden değil, omuz 

verenlerden, dert edinenlerden olmamız gerekir. Bu açıdan da 

bu sorunları bertaraf edecek bir noktada Üniversitelerimizin, 

düşünce kuruluşlarımızın, sivil toplum örgütlerimizin, gönüllü 

hareketlerin devreye girmesi, bir yerde taşın altına elini koymasına 

bağlıdır. Bir düşünürün ifadesi ile; ‘Çocuklar doğmaya devam 

ediyorsa ALLAH insanlığın geleceğinden umudu kesmemiştir’ 

diyor ve çocuklar doğmaya devam ediyor. Biz özgür bir dünyada 

yaşasınlar diye çabalamamız gerekiyor. 

Moderatör Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Sempozyumumuzun 

son oturumu da bitmiş bulunmaktadır. Bizi dinleyen ve buraya 

gelerek değerli fikirlerini bizimle paylaşan akademisyenlerimize, 

hocalarımıza çok teşekkür ederiz. 


55

Sempozyum Sonuç Bildirgesi 

Giriş ve Önsöz 

Gaziantep Hasan Kalyoncu Üniversitesi tarafından 19-20 Aralık 2014 tarihlerinde “Ortadoğu’da Barış: Oyuncular, Sorunlar ve Çözüm 

Arayışları Sempozyumu” gerçekleştirilmiştir. Üniversite bünyesinde kurulan Ortadoğu Araştırmaları Merkezi evsahipliğinde gerçekleşen 

Sempozyum süresince söz alan ve aşağıda adı geçen katılımcılar Ortadoğu’da yaşanmakta olan siyasi ve toplumsal krizler ile söz konusu 

çatışmaların tarihi ve siyasi nedenlerini tartıştı ve çözüm önerilerini paylaşmıştır. 

Bulgular ve Çözüm Önerileri 

• Ortadoğu’da yaşanan sorunlara çözüm önerileri geliştirmek için öncelikle bölge dinamiklerinin ve çatışmaların tarihi, 

toplumsal ve siyasi nedenleri çok iyi anlaşılmalıdır. 

• Sempozyumun tüm katılımcılarının sempozyum sırasında yaptıkları Nizip Kamp ziyareti sonrasında vardıkları ortak 

görüş; Türkiye Cumhuriyeti’nin sığınmacılara sağladığı imkan ve olanaklar tarihe geçecek bir insanlık örneği olacaktır. 

• Suriye’de halihazırda yaşanan iç (küresel) savaş ya da vekaleten savaşlar, Ortadoğu’daki büyük resmin sadece küçük bir parçasını 

oluşturmaktadır. Bugün Ortadoğu’da siyasi, toplumsal, ekonomik, kültürel, dini ve ahlaki açıdan bir tür soykırım ve 

erozyon yaşanmaktadır. 

• Siyaset, sorunların konuşulabilmesini esas alır. Bölge halklarının çözüm odaklı bir yaklaşım ile karşılıklı saygı çerçevesinde iletişim 

kurmanın bir yöntemini bulmaları gerekmektedir. Ancak benzer tarihi geçmişe sahip ülkelerde uygulanmakta olan yönetim 

çözümleri yerine, bölge halklarının kendi dinamikleri ile uyumlu çözüm önerileri üzerinde durulmalıdır. 

• AB ile Ortadoğu ve Orta Asya arasında önemli bir köprü işlevi bulunan Türkiye’nin bölgede tesis edilecek barış 

sürecinde önemli bir rolü bulunmaktadır. 

• Ortadoğu’daki petrol zengini ülkelerin ekonomileri daha edilgen ve tüketime dayalı ekonomilerdir. Bu ülkelerde ekonomik 

zenginlikten bahsedilebilir ancak ekonomik kalkınma ve eğitim yetersizdir. Tüketim odaklı yapının değiştirilmesi, bölgede 

sürdürülebilir refah ortamının sağlanması için gereklidir. 

• Bölgedeki siyasi ve toplumsal çatışmaların temelinde etnik ve mezhepçi politikaların ağırlığı büyüktür. Bunun yerine, toplumsal ve 

evrensel bir aidiyetin oluşturulması için çalışılmalıdır. 

• Ortadoğu’da barışın tesisi için gerçekleşecek tüm çalışmalarda bölge ülkelerinin katkı vermesi sağlanmalıdır. 


• Ortadoğu’da yıllar içinde yaşanan savaşlar bölge ülkelerinde ciddi bir mülteci nüfus oluşturmuştur. Mültecilerin yaşamakta oldukları 

ülkelerde vatandaşlara tanınan tüm sosyal güvenlik ve çalışma haklarına kavuşmaları, onların sömürücü konumdan kurtarılarak 

üretime katılması gerekmektedir. 

• Ortadoğu’nun önünde duran bir başka sorun bölgede yaşanan tarihi ve kültürel soykırımdır. Gerek bölge halklarının bilgilendirilmesi 

ve bilinçlendirilmesi için kapsamlı bir eğitim politikası oluşturulmalıdır. Bölgede yürütülecek çalışmalar için yerel STK’lar ve 

üniversiteler ile uluslararası örgütlerin işbirliği içinde olması elzemdir. 

56

PEACE IN THE MIDDLE EAST 

ACTORS, PROBLEMS AND QUEST FOR PEACE 

SYMPOSIUM 

2014 December, 19 th - 20 th 

ortadogudabaris.hku.edu.tr 

GAZİANTEP

Publications of Hasan Kalyoncu University; 4 

KALMEC (Kalyoncu Middle East Research Center) Publications; 1 

Peace In The Middle East: 

Actors, Problems and Quest For Peace Symposium, 

2014 December, 19 th - 20 th , Hasan Kalyoncu University, 

Gaziantep - TURKEY, Proceedings Book 

August 2015 

ISBN : 978-605-86507-3-2 

© Hasan Kalyoncu University, 2015 

Certificate № 23117 

Correspondence Address 

Havalimanı Yolu Üzeri 27410 Şahinbey/GAZİANTEP 

Phone : +90 (342) 211 80 80 

Fax : +90 (342) 211 80 81 

www.hku.edu.tr 

e-mail: yayin@hku.edu.tr 

Editors 


Yrd. Doç. Dr. Bilal ÇIPLAK 

2Hasan Kalyoncu University 

Düzenleme Kurulu 


Arş. Gör. Büşra ÖZTEKİN 

Arş. Gör. Ömer Ertuğrul MERAL 

Seba KÖSEMATOĞLU 

Prepared By 

Hasan Kalyoncu University 

Press and Public Relations Directorate 

Cover Design and Graphic Implementation 

Uğur Servet KARALAR 

Print 

Sertaç Basım - Gaziantep 

This book is catalogued by Hasan Kalyoncu University 

Mütercim Asım Library 

Peace In The Middle East: Actors, Problems and Quest For Peace Symposium, 

2014 December, 19 th - 20 th , Hasan Kalyoncu University, Gaziantep = 

Ortadoğu’da Barış: Aktörler, Sorunlar ve Çözüm Arayışları Sempozyumu, 

19-20 Aralık 2014, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep 

Editors: Edibe Sözen, Bilal Çıplak 

Gaziantep: Hasan Kalyoncu University, 2015. 

116 pages: picture, table, chart; 21,5x28 cm 

Publications of Hasan Kalyoncu University; 4. 

KALMEC (Kalyoncu Middle East Research Center) Publications; 1 

ISBN : 978-605-86507-3-2 

1. Ortadoğu - Barış. Middle East - Peace 

2. Ortadoğu - Siyaset ve Yönetim. Middle East - Politics and Government 

3. Ortadoğu - Ekonomik Koşullar. Middle East - Economic Conditions 

4. Ortadoğu - Dış İlişkiler - Türkiye. Middle East - Foreign Relations - Turkey 

5. Ortadoğu - Dış İlişkiler - Avrupa. Middle East - Foreign Relations - Europe 

6. Arap Baharı - Arab Spring 

DS 63.1 .O78 2015 (LC Nu.)

Acknowledgement 

Middle East Region, starting from The Atlantic Ocean and continuing until The 

Indian Ocean through The Mediterranean coast, has done the honours to many 

civilisations. It has become a centre of rich trade and culture with the benefits of 

being intersection, which connects Europe, Asia and Africa. 

However, the denominational and ethnic conflicts at the present time have 

leaded the Middle East to war, poverty, starvation and misery from this 

richness that they have. It is obvious that The Middle East needs international 

collaborations with states, institutions, universities and non-governmental 

organisations to lessen conflicts and develop operative solutions. 

On the other hand, either root causes of conflicts and their feeding of suspicions 

about international ecosystem or unsuccessful attempts to build peace of 

international organisations has obliged to answer some questions immediately. 

Which steps have to be taken for Syria, diffused in terms of both economic 

and sociologic, to be reorganised? What are the region countries doing for a 

permanent solution? How is route of NATO, an alliance that EU countries 

form, for permanent peace in the region? 

We, Hasan Kalyoncu University Middle East Research Center, wish Peace in the 

Middle East: Actors, Problems and Quest for Peace Symposium to contribute 

to possible tranquility and peace in the region by answering these questions. 


Hasan Kalyoncu University Rector 


5

CONTENTS 

Acknowledgement 5 

Purpose of the Symposium 7 

From the Gallery of the Symposium 9 

The Symposium Program 11 

Opening Speeches 12 

1 st Session 

What is Happening in the Middle East Today? 17 

Syria Camp Visit, 

Nizip/Gaziantep 21 

2 nd Session 22 

3 rd Session 

Political and Social Reasons of Middle East 

Crisis in Historical Process 33 

4 th Session 

The Seeking of Method Oriented at 

Solution of Middle East Crisis and Suggestions 43 


Research 54 

Declaration of Symposium Result 58

PURPOSE OF THE SYMPOSIUM 


7


In the last ten years, we have witnessed a lot of incidents 

with regional and global results such as September 

11 attacks, conflicts in the Middle East, the Syrian 

civil war that is still going on, and the fact that the 

religion-based terrorism has started again and religious 

and ethnical discrimination has flared. Among these 

incidents which continue to affect local, regional 

and global communities in very different levels and 

manner, the Syrian civil war that is still going on causes conflicts, 

one of which is the military coup in Egypt. As a result, problems 

such as deaths, mass migrations, devastation of historical cities, 

radicalization, terrorism, religious and ethnical discrimination 

have occurred. In this respect, the incidents in question cause 

serious political, economic and human crisis and, even worse, the 

problems mentioned above have not been limited to the countries 

they have occurred and have involved region’s countries as well. 

This points out that the incidents in the Middle East have effects 

beyond the region. From this point of view, it is very clear that 

to decrease conflicts and to be able to develop effective solution 

proposals for the problems, international cooperation to generate 

a consensus point with governments, institutions, universities and 

non-governmental organization is needed. 

Turkey, which is a country that shares the same region, culture, 

history and, most importantly, common dangers, has developed 

extremely valuable economic and political relations with the 

countries in the region before the conflicts occurred in the 

Middle East. Therefore, the wave of change and inner conflicts 

which occur in the Middle East endanger Turkey’s both safety and 

economic relations. As a result, Turkey had to mediate resolution 

process to protect its benefit in the Middle East. According to 

the data expressed by the United Nations (UN), the number 

of Syrian refugees entering Turkey has exceeded 1.6 million. If 

we think that Syrians who have entered Turkey by passing the 

border illegally are added to this number as well, it can be easily 

said that the number of refugees in Turkey has exceed 2 million. 

In this respect, Turkey face a lot of problems such as increasing 

crime rates and their costs, ethnical and religious tensions which 

occur because of the on-going conflicts in its south neighbors. 

Therefore, it is necessary to solve the present conflicts for both 

the communities in the aforesaid countries and Turkey’s national 

safety and economic benefits. 

The Symposium took place in Gaziantep, which is one of the 

important historical cities established on the Silk Road in 

the Southeast. The economic improvement and the strategic 

importance it has make Gaziantep the region’s attraction center 

for the local and international players such as Iraq and Syria. 

Gaziantep has become a center for the operations of International 

institutions such as Mercy Corps and Norwegian People’s 

Aid, which carry out operations for the crisis in Syria. UN has 

opened an office in Gaziantep to administer its operations in 

Syria. Gaziantep runs its course to be an important center for 

international academic symposiums, conferences and panels. 

Moreover, 400 thousand Syrian refugees in Gaziantep set an 

important example for both social analysis and humanitarian aid.

From the Gallery of the Symposium 

The summary of the world from the view of the artist 

A depiction showing the objection of the world against to self defence move 

of attacked Syria 

Countries of world and Arab who watch the situation of Syria demanding 

freedom behind the wall 

The answer of the Palestinian woman to the “When will the Arab 

countries help us?”question of young Syrian woman: “Come and sit here. I 

have been waiting for them for 64 years but they haven’t come yet.” 

As Hasan Kalyoncu University Middle East Research 

Centre, our aim is to discuss the origins of the problems 

mentioned above, and to develop solutions for policy 

makers, civil society organizations and international 

organizations bringing a group of important people 

together including academics, politicians, activists and 

representatives of non-governmental organizations 

recognized at an international level. Although it is 

known that most of the political turmoil taking place 

here is affecting the people of this country, inevitably, 

it is a known fact that the developments have regional 

and global impact. Therefore, our common goal is to 

come together and develop solutions for such conflicts. 

We invite you, distinguished participants, to support 

“Peace in the Middle East: Actors, Problems, and 

Quest for Peace Symposium” by offering your valuable 

contribution. 

The symposium has assumed to host the distinguished 

guests including the Middle East experts, civil 

society representatives, academics well-known at the 

international level. 

We see a daisy, which shows up at the end of “Syria” in Arabic, can cause a 

war plane fall. This means that peace and love prevail war. 


9

1 st DAY - 19 th December 2014 

09:00 

Welcome 

The Turkish National Anthem 

and “A Peace Message” Piano 

Concert Tambi Asad Cimuk 

09:30 

09:50 

Opening Speeches 


Rector, Hasan Kalyoncu University 

Cemal KALYONCU 

Hasan Kalyoncu University Chairman of the 

Board of Trustees 

Fatma ŞAHİN 

Mayor of the Metropolitan Municipality of Gaziantep 


Former Secretary General of NATO (2009-2014) 


Deputy Prime Minister of Turkey 

10:30 - 12:15 

1 st Session 

Question & Answer 

Syria Camp Visit 

Nizip / Gaziantep 

13:30 

15:30 

16:00 - 17:30 

2 nd Session 


2 nd DAY - 20 th December 2014 

09:30 - 11:00 

3 rd Session 


Coffee Break 

11:00 

11:15 



11:15 - 13:15 

4 th Session 

Coffee Break 

11:00 

11:15 

10

SYMPOSIUM PROGRAM 


11

Symposium Agenda 

[1st DAY] 

Welcome 

The Turkish National Anthem and “A Peace Message” Piano Concert Tambi Asad Cimuk 

Opening Speeches 


Rector, Hasan Kalyoncu Üniversitesi 


12 

The Middle East region, which reaches from the Atlantic Ocean 

to the Indian Ocean, has hosted many civilizations for centuries. 

Situated at the crossing point between Europe, Asia, and Africa, 

it has been the cradle of cultures and businesses. Unfortunately, 

the Middle East has been regarded in current history as a region, 

where today there is no day without war, nor peace or welfare. In 

the last decade some inseparable issues and developments have 

seriously been threatening the regional and global peace and 

stability. 

The September 11 attacks, the Arab Spring that commenced 

in 2010, and the ongoing Syrian Civil War make it necessary 

to examine the political, social, and economic dynamics of the 

Middle East. Turkey, one of the most important actors of the 

region, has essential historical ties with the Middle East. Turkey 

is followed by all countries around the world because of its efforts 

to put an end to the crisis and instability, and the attempt to 

establish peace and brotherhood in the region. Our country did 

its best, if not more, for the conflicts in Syria to be resolved. All 

the Turkish authorities have been paying attention to the Syrian 

issue and drawing the attention of the international community 

to the serious crisis in Syria. Due to the current sectarian and 

ethnic conflicts, a rich region has been dragged into a war, poverty, 

famine, and misery. In order to ease the conflicts and to provide

effective solutions, there is an absolute need for an international 

co-operation supported by governments, institutions, and nongovernmental 

organizations. 

On the other hand, there is a need for an urgent answer to some 

important questions due to the skepticism about the conflicts and 

the international ecosystem in the Middle East and the failure of 

international organizations within the region to establish peace. 

What steps should be taken for the reconstruction of Syria that 

has fallen apart sociologically and economically? What should 

the neighboring countries do to provide a permanent solution 

to all these issues? What road should be followed to establish 

permanent peace according to NATO? 

We hope that the symposium titled “Peace in the Middle East: 

Actors, Problems, and a Quest for Peace” organized by the Middle 

East Research Center of Hasan Kalyoncu University will find 

answers to contribute to the establishment of peace within the 

region. 


Former Secretary General of NATO (2009-2014) 

Danish politician who was the 12th Secretary General of NATO from 2009 to 2014. Rasmussen served as Prime Minister of Denmark from November 27th, 2001 to April 5th, 2009. 

His term as Secretary General of NATO was to end in the summer of 2014. However, on December 11th, 2013 the North Atlantic Council extended his term until September 30th, 

2014. He authored several books about taxation and government structure. 

There is a human tragedy in Syria now. Today we are planning to 

go to Nizip to visit the refugees living in tents there. The citizens of 

Syria have two options: to live in a tent abroad or to try to survive 

in a war-torn land by staying in their country. For the ones who 

decided to flee, Turkey meant security. Furthermore, Turkey, 

which is fighting against constant uprisings, the civil war, and 

terrorism in the region, is a shining beacon of hope in terms of 

stability, progress, and relief. 

The recent development of Turkey is truly remarkable. Turkey’s 

economy has grown rapidly in the last decade and it has continued 

to increase by at least 4% ever since, thus the country has gained 

financial power and could maintain a balanced rate of inflation. 

Turkey also has an open market economy system. A globalized 

business model is applied in Turkey, therefore international 

investors and financing institutions are attracted to Turkey. The 

growing prosperity makes Turkish people happy. 

Unfortunately, Turkey’s success and stability are under threat at the 

moment. The chaos and the conflict in the region are threatening 

its development. Syria has been plunged into a civil war. Assad 

is trying to retain the power no matter what the cost is, Iraq 

continues to struggle with a weak government which has resulted 

in sectarian conflicts. In both of these countries a group that calls 

itself ‘The Islamic State’ has emerged under the name of ISIS. In 

reality, this group is neither Islamic nor a state at all. ISIS conducts 

only terrorism, torture, and murder. Hundreds of thousands 

of Syrian people have fled from the conflicts. Today, Turkey is 

hosting more than 1.5 million refugees. A lot more Syrian people 

have sought refuge in the other neighboring countries. As a result, 

we are witnessing a rising wave of violence. This wave of violence 

goes beyond the borders so the whole international community 

has concentrated its efforts to try to reverse these occurrences. 

Of course, we need to understand the subject better before being 

able to solve this problem. What we have to understand today is 

the reason why these conflicts began and what we need to do in 

order to be able to terminate them. We need to come up with the 

idea of how to rebuild the community and how to guarantee its 

prevention from another breakdown in the future? As a first step, 

obviously, we need to find the source of these conflicts. What is 

the origin? What is the source? 

The Arab youth in the country could see that the living standards 

in free countries are better, and that is why they longed for a 

change for themselves, too. This was a legitimate demand. The 

demographic structure in these countries worked like a time 

bomb that eventually exploded in 2011. A Tunisian greengrocer 

set himself on fire after an official treated him disrespectfully. 

Following this, a great wave of protests flooded the Middle East. 

Initially, they screamed out that they want a government with 

better economic opportunities. Demonstrators in Syria also 

uttered their demands. 


13


14 


Against unemployment, corruption, oppression and dictatorship 

that lasted decades by the government in the Middle East, 

these mass movements brought together secularists, leftists, 

and Islamists. People from the liberal economy also joined this 

group. Surely, each group had a different vision for the future, but 

their initial objectives were the same. Their sole purpose was to 

overthrow this corrupt regime that was managing the country all 

this time. 

However, the regime attacked them. Assad assaulted the civilians 

with his troops, tanks and missiles. The protests that started as a 

chance for freedom, turned into a struggle of survival. Of course, 

this created opportunities for people with extremist ideologies. 

Despite the fact that ISIS emerged from Iraq, it took advantage of 

the chaos in Syria and continued to grow. Today ISIS dominates 

a very large area in the Middle East. The financial sources of ISIS 

are oilfields which are under its control, individual contributions, 

and donations. ISIS aims to establish a barbaric dictatorship all 

over the Middle East. And this threatens every culture all over 

the world and all the people who want better management and 

lifestyle. These are the demands that created the Arab Spring. Now 

the situation seems to be different from an uprising. 

The reality is the question how we will discuss all these challenges? 

How can we act? I believe, there are a number of steps which need 

to be taken immediately. First of all, ISIS must be stopped. ISIS 

is the biggest threat, and it needs to be focused on urgently. The 

air strikes to undermine the military capabilities of ISIS should 

continue. Under US leadership, with the help of NATO, and 

the contribution of other states, this struggle can be sustainable. 

What’s more, we need to support people fighting against ISIS 

forces on the land. In fact, while they defend the places where they 

live courageously, they do defend us as well. Therefore, helping 

those people means that we help ourselves. Also, we need to 

block the supply transportation lines and the aid from our own 

countries to ISIS. Of course, if we keep in mind how ISIS operates, 

how it exports terror to other places, and how these people come 

to attack others, we come to the conclusion that there is an urgent 

need to slow them down and to stop them eventually. 

The current situation in Syria must change and the conflicts must 

come to an end. I know that this is not an easy process because of 

how stubborn the regime is, and how worn out the opposition is. 

In addition, if the Assad Regime is terminated, the factions, which 

now form the Syrian opposition, are likely to fight each other. In 

the future, the ’Bosnia model’ should be applied in Syria in order 

to avoid these conflicts. A soft division could share the ruling 

power with public within the legal framework. Obviously, this is 

not a perfect solution. 

Bosnia shocked the international community since it lacked the 

power to bring about reforms. The ethnic, religious, and political 

[1st DAY] 

divisions in Syria are deeper than the ones in the Balkans. However, 

twenty years after the onset of the conflicts, the Serbs, Croats, and 

Muslims started fighting again in Bosnia. Despite time wasted on 

fighting in Bosnia, human lives were not taken at least. Now the 

international community has to find a solution in Syria, just like 

they did in Bosnia. By convincing the government to renounce its 

claim to power, we must ensure that the power needs to be shared 

within the framework of ethnic and sectarian borders. 

How can it be possible to convince Assad to accept a solution 

like this? The way is to support the moderate opposition such as 

the Free Syrian Army and other moderate groups. Surely, a civil 

war doesn’t end overnight, but at least, we can make it possible to 

obtain some new acquisitions for the moderate opposition and to 

get the Assad Government around the table. Politics is the art of 

conversation. It is the art of preferring to speak rather than fight. We 

should do our best about Syria so that we can reconcile and find a 

political solution. Due to this, ensuring security in the Middle East 

must be provided as well as a holistic reform and growth. Much 

greater opportunities need to be created. Free, fair, and equitable 

societies should be formed to create these opportunities. 

Democracy is the only regime to act with dignity and equality, 

and this is the only way to long-term stability. Another thing to 

highlight is that democracy is not the only implementation of a 

power taken by vote. In the states where the rule of law is applied, 

the power is divided between the legislation, the executive, and 

the judiciary branches. Law should be guaranteed to all citizens. 

Freedom of expression, freedom of belief, and freedom of property 

is a must. In a democracy, people should be able to utter whatever 

they want to. Everybody has this right to demand and duty to 

fulfill. In a democracy, people should defend the same freedom 

for others as well. This is a difficult task to learn. Democracy is not 

to accept all the ideas we agree with. It is to meet different ideas 

kindly. It is difficult to learn this, but it is one of the prerequisites for 

a democratic culture. That is what we need. We need to encourage 

all the people and the countries in the region to embrace this 

because we cannot utter the word ‘democracy’ where democrats 

do not live. Free societies should start a democratization process 

for the Middle East. Citizenship rights, democratic practices, and a 

civil society should be developed and strengthened. The concept 

of democracy should be an opportunity as well as an application. 

Turkey should play a very strong role in this issue. It may play a 

role as a catalyst because it is the champion in the region to make 

reforms. Turkey has a large enough democracy concept, it is an 

open society, and it applies fundamental rights and freedoms, 

freedom of expression, freedom of belief, and the open market 

economy. Turkey has gradually provided prosperity that led to 

the increase of living standards for all people in the country. In this 

regard, we need to go further.

We need to advance in the same way in terms of relations between 

the EU and Turkey. I consider Turkey, located between Europe, 

the Middle East, and Central Asia, as a very important actor 

playing a major role. It has the potential to play a major role in 

solving the problems of the Middle East. 



Kurtulmus received his bachelor’s and master’s degree at Istanbul University’s School of Business Administration. He had been at Cornell University New York State School of Industrial 

& Labor Relations as a visiting lecturer. Kurtulmus obtained his PhD in economics from Istanbul University in 1992. He became Associate Professor in 1994 at Istanbul University, 

Faculty of Economics. He has authored numerous articles and two books, entitled “Post-Industrial Transformation” and “The Japanese Human Resource Management”. He lectured at 

the Istanbul University’s School of Economics on Social Policy, Labor Economics and Human Resources Management. He was promoted to the rank of professorship in 2004. 

Kurtulmuş joined politics actively in 1988. He acted as İstanbul provincial head of Virtue Party and a member of the party’s General Administrative Board. He was also the vice-chair 

and chair of the Felicity Party. In 2010 he founded the People’s Voice Party, which joined the Justice and Development Party in 2012. Kurtulmuş, who acted as vice-chair of AK Party 

between 2012-2014 has been appointed as vice-prime minister in the 62nd government of Turkish Republic. Kurtulmuş is married and has 3 children. 

I would like to start my speech wishing this symposium will 

contribute peace to the Middle East. This symposium is important 

for world peace as good ideas will hopefully be gathered to 

establish peace in the Middle East. We need to talk about world 

peace before talking about peace in the Middle East. History 

teaches us that “The place where world peace was established and 

found is the Middle East”. This was the same in the past as it is now. 

Besides being the place where all the great powers passed through 

human history, the Middle East has been the place where great 

civilizations settled, struggled, fought with each other, and made 

an effort for a world peace. The lack of peace in the region would 

deprive the whole world of peace. 

If we want to establish peace in the Middle East and we are 

talking about peace in the Middle East, first we have to talk about 

world peace. If we talk about world peace, we have to ask such a 

question: Is it possible to have a new pax and establish a new peace 

system at a time when there are lots of wars, fights, civil strives, and 

big battles between people, sects, religions, and countries? The 

problems we face, the chaos, and the crisis we are living in today 

are not new. The last century was the time especially when people 

actually lived in wars, chaos, and crisis. 

In fact, before WWI, under the leadership of the Ottomans, there 

was pax not only in the whole world, but also in the lands ruled 

by the Ottomans, which was defined as “Pax Ottomana” by the 

western scientists and historians. In other words, global peace did 

exist. However, as from the 17th century, the domestic affairs in 

the Ottoman Empire, the fund and wealth saved by colonialism 

in Europe, and the industrialisation thrust in the 18th and 19th 

centuries destroyed the balance of the whole world before WWI. 

While the Ottoman Empire started to fall apart with its domestic 

affairs, the West started to shape a new global system through the 

term called capitalism. This was one of the basic causes of WWI. 

WWI was the result of the process which disrupted the empires 

and established nation states to demolish the old system and to 

bring the new capitalist system into a set of markets. With the 

progress of this process, all the empires collapsed, and more 

importantly, global peace collapsed. Nation states were founded 

and following WWI, people lived in peace only for 20 years. The 

wars finished, but the language of war and conflict has never 

disappeared. As a result, there was a serious war and conflict in the 

world for 45 years under the name of WWII. When the Cold War 

finished after 1990, Russia was disintegrated. And when peace 

was expected, unfortunately a war started in Bosnia and Syria. 

Afghanistan and Iraq were invaded and conflicts started with the 

Arab Spring. When we put all these together, the death rates after 

1990 are almost as many as it was after WWII. Now at the end 

of 2014, in fact, there is disorder in the world. There is no bipolar 

balance system anymore, which existed during the Cold War, but 

there is a system, in which the ones holding the power dominate 

the world. The system after WWII was built to determine and 

confirm the power of the rulers. 

We couldn’t solve the crisis in Syria and we are far from an 

immediate solution. You cannot solve the crisis in Syria! You 

cannot solve the crisis in Ukraine either, with this balance system 


15


because the current structure of the UN is not appropriate to 

resolve the conflict in Syria or any other conflict in the world. In 

contrast, we live in a world where those wielding power in the 

UN Security Council have the final word in such matters. The 

ones who cannot solve the crisis in Syria cannot solve the crisis in 

Ukraine either. Thus, we must think how we can make the world 

system generate solutions and how we can establish peace. Our 

priority must be concentrating on this issue and finding a solution. 

We believe that restructuring international bodies which cannot 

manage the world is essential to achieving global peace. As we 

always mention, the world cannot be left in the hands of the Big 

Five. The Big Five cannot decide how to rule the remaining 195 

countries. All the other countries cannot be shaped as the Big Five 

want them to be. Therefore, it is essential for the countries which 

have a potential to establish world peace to insist on restructuring 

the UN and other international institutions. 

Why is there too much conflict in the Middle East? It is not 

possible to establish peace in the Middle East unless the causes 

are found and resolved. We know that the strategies of some big 

countries never changed for a century. We see that the ‘divide and 

rule’ policy is still carried out in a more confusing way. Our duty 

is to provide more integration and peace, not more separation. 

We dream and try to make the countries in the region accept all 

the differences and reconstruction, and not to want to be divided 

because of the denominational differences. We are trying to make 

all the countries live in integration and peace with an awareness of 

being the shareholders of the same region and form a common 

destiny all together. Even if the world is a mere spectator of the 

problems, we, Turkey, are not, and won’t just be spectators. 

Gaziantep is one of the host cities that welcome the Syrian 

immigrants. While the world was only watching and did not 

know how to find a solution for the problems in Syria and the 

Syrian immigrants, Turkey welcomed them. We opened our 

doors to Syrian Arabs, Turkmens, Kurds, and Yazidis without any 

discrimination. These doors will stay open in the future as well. 

[1st DAY] 

About 1.7 million immigrants came to Turkey from Syria. During 

September 18th-20th, the number of the Kurds who crossed the 

border to Turkey from Kobani was 200.000. This number is more 

than the number of immigrants accepted by Europe in 2013. This 

is our human duty. Our job is not only finding solutions to the 

immigrants’ problems, but also establishing persistent peace for 

the people living there. Turkey has become a source of inspiration 

in this respect. 

Turkey is a country which has a standard of democracy and 

manages the democratic processes for all the countries in the 

region with its political and economic stability. In the last 20 years 

first the Balkans and the Caucasus, then the Middle East and 

then Northern Africa, and now Ukraine have gone under serious 

uprisings. Despite the turmoil around the world and in its region, 

Turkey has maintained its political and financial stabilisation in the 

last 25 years and especially improved its extension and political 

stabilisation in the last 12 years. This is because we accomplished 

the democratic processes. Even though Turkey has been exposed 

to many military coups since the coup in 1960, we have managed 

to maintain democracy. We based our structure on people’s wills 

and desires. If this structure is maintained and the democratic 

participation increases, Turkey will one day become an example 

of democracy. 

Finally, when all the countries in the region are on the verge of 

separation, Turkey is offering a series of steps to end the worst and 

the wildest problem with the resolution process. The terror that 

caused 35.000 people’s death and a 1.2 billion dollar economical 

loss for 30 years will be resolved with the help of God and support 

of people as well as the political willpower. This resolution process 

is important for the region. This could be a step to establish peace 

in the region. 


16

1 st Session 

Hasan Kalyoncu University Convention and Culture Center, Gaziantep 

What’s happening in the Middle East? 

Political and social issues which deeply affect the countries in the Middle East continue to influence not only local 

and regional people but also the whole globe. In this session, an extensive analysis of the current situation and the 

causes is offered by the moderator Murat AKGÜN, representative of Ankara A Haber. 

Moderator Murat AKGÜN: Mr. A.F. RASMUSSEN, in your 

speech you mentioned the “Bosnia Model” as the solution for the 

Syrian problem. The fact that Serbians in Bosnia gave up some 

claims and were convinced to start negotiations has brought along 

oppressive and wide-scale military interventions. When we look 

at Syria, we see a very limited and a one targeted air operation only. 

Hence my question is; why does the West abstain from a more 

wide-scale intervention in order to get the parties around the table 

on equal terms? 

A.F. RASMUSSEN: Why does the international society behave 

unwillingly? I think there are three important reasons for this. I 

mean, why didn’t the West perform a military operation in Syria? 

I have been asked this question in general terms. Now that NATO 

had made such a successful operation in Libya, why did they 

behave unwillingly there (in Syria)? First of all, the UN authorised 

NATO and assigned a task in Libya. Thus, there is a matter of 

law there (before the intervention to Syria) to be solved (about 

the UN). Secondly, it has a regional consistency. In Libya, we 

(the West) had an explicit regional support. The countries of the 

region, even NATO, had contributed to the operation. Of course, 

when it comes to Syria, we see that there is no territorial consensus. 

On the contrary, there have been discrepancies about Syrian issue 

among some of the countries in that region. There is a vicarious 

war going on in Syria. The third point is that, the opposition in 

Syria is so divided that there is no guarantee of a military operation 

to bring about stabilization. Even after such an operation, parties 

may target their arms at each other. The situation and the motives 

of the opposition play an important role here. 


17


[1st DAY] 


18 

Moderator Murat AKGÜN: Mr. Numan KURTULMUŞ, to 

what extent can the “Bosnia Model” be put into practice? What 

should be done to end the conflicts? How could the situation 

reach this point? The UN has a formula for this; it is called “Freeze 

the Conflicts”. Doesn’t it mean the corruption of the status quo? 

What is your opinion on this matter? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: Unfortunately, none of 

the countries which claim to be helping the opposition in Syria 

have a “master plan” about how to establish peace there. There 

isn’t any clear plan on their minds. The idea of “a solution will be 

found according to the progression of the events.” is dominant. 

It changed from “The Ba’ath Regime should go” to “The Assad 

Regime should remain for a while”. The main issue is that the 

countries which support opposition do not have a solid path to 

follow. 

However, a more important question is this: while unravelling 

the Syrian matters in the UN’s Security Council with Russia 

being a member, how can we expect the UN to take serious and 

intervening decisions about Syria when Russia, at the same time, 

is backing the Assad Regime up? Therefore, it is almost impossible 

to talk about the UN’s decisions for an intervention there. 

As regards to the Bosnian issue, I personally disagree with Mr. 

RASMUSSEN. Bosnia has become what we had feared from the 

beginning. It is the implementation of the “Balkanization model”. 

The “divide and rule” perception has already been the main trouble 

in the Middle East. After WWI, the main reason why the Middle 

East has been unable to keep up is the presence of the Sykes-Picot 

Agreement. Borders were drawn randomly and none of them have 

any sociological correspondence. Remember that Hatay wasn’t 

within the borders of Turkey. What was the reason that separated 

Hatay from Iskenderun and Adana? So, the current Sykes-Picot 

Agreement is a system that was built upon the perspective of “the 

prosecution of the wars in the Middle East”. It is obvious that it will 

drive and increase this division with external support. 

In the years of the Cold War period, regimes, which had already 

been practical, were divided on the basis of governing as Westernoriented 

and Eastern-oriented processes. After these regimes 

ceased, the division has continued through participants that were 

referred to as the East and the West. Now our goal is not creating 

a system over the further division of the communities and it 

shouldn’t be. In fact, the model and governing system that have 

been applied to Bosnia-Herzegovina have made it a country that 

cannot be ruled. So, yes, with this treaty steps had been taken to 

stop the war. However, the Republic of Bosnia and Herzegovina 

appeared besides Serbia and Croatia. 

In the Republic of Bosnia-Herzegovina, there is a system of 

government that is formed by different components. As a result of 

this model, Bosnia cannot be governed properly. In this country 

and region, people have been living together for centuries. We 

can highly give support to the international community in 

providing a high standard of democracy to the people who have 

the culture of living together. If we really want these countries to 

become real democratic ones, it will be the best way to enable 

all the different components to become a part of democratic 

Syria regime. For this, the international system renders the Assad 

Regime, which oppressed its people to step aside. With all the 

democratic components that have been left, by cleaning up all 

the radical elements, it is the best way to build a new democracy 

in Syria. On the contrary, I think that creating the Bosnian model 

would practically mean the division of Syria and the lasting of the 

conflicts for a long time. 

A.F. RASMUSSEN: I am in favour of keeping the current Syrian 

government. However, to solve the problems in the Middle East, 

sectarian politics should be stopped. As in Syria, a minority of 

Alawites ruling over a Sunni majority cannot be accepted. Just like 

a Shia government in Iraq to overpower Sunnis or rule them is 

out of question. In Syria, only the government could operate with 

the Kurdish on the one side, and the rest on the other side, like in 

Bosnia. Mr. Vice Prime Minister, I am not saying that Bosnia is the 

perfect solution, but we are not talking about an ideal one. We are 

discussing about the most possible solution to stop the Civil War 

in Syria and what to do in order to be able to stop it. Thanks to the 

Sykes-Picot Peace Agreement, there has been truce in the Balkans 

for 20 years. 

Moderator Murat AKGÜN: Having no war in Bosnia- 

Herzegovina is a very important progress. Yet, it cannot be 

overestimated; there is an incredibly fragile truce over there. In 

fact this shows that the system hasn’t been pursued perfectly. 

On the other hand, when it comes to Syria, the Assad Regime 

still has a very powerful army. Mr. RASMUSSEN, to what extent 

do you think the model you mentioned can be implemented? 

What should be done to make Assad resign from presidency and 

discharge his government?

A.F. RASMUSSEN: Some conditions should be taken into 

consideration carefully. To apply the Bosnia model in Syria, there 

is no doubt that we will need international peace forces. Under 

the leadership of NATO, a peace force consisting of 20 thousand 

people was sent to Bosnia at that time,. Now, the military 

difficulties are more serious in Syria. In this respect, the countries 

in this region should play a bigger part. Countries like Turkey 

should send a peace keeping force and some military power there. 

Moderator Murat AKGÜN: Turkey has inevitably become a 

“role-model” country. However, in the past, when Turkey pursued 

a very active policy towards Syria, it was accused of being involved 

in Syria’s internal affairs too much. What kind of balance is that? 

Turkey will be both a ‘role-model’ and be accused of internal 

affairs? Mr. KURTUMUS, what do you think about this situation 

as an alderman? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUS: In this area people have a past. 

Like Syria and Iraq, the sects of Jews, Alawites, Shias, Kurds, and 

Turkmenians didn’t come together by coincidence and newly 

met. We have lived together for many years throughout history. 

We had existed together with Muslims, non-Muslims, and all the 

other ethnic groups. To be able to bring peace to this area, we 

really need to have a perspective. Ours is to consider the common 

geography that is between these people of this area. Until now, 

in the Middle East, Ottoman peace has dominated including all 

the sects in this area. If you try to make peace in a system that is 

dominated by a powerful one, it is called hegemony, you cannot 

do that. Where was the ‘free world’ when the Gaddafi Regime 

oppressed his people? Why didn’t they utter a word when the 

Mubarak Regime was torturing its people with America and Israel 

backing it up? Therefore, these mandatory regimes, the regimes 

after the Cold War, and the dictators who have no connection 

with their people, are the main reasons for today’s fight. 

In addition, the main reason that brought about the Arab Spring 

is that all the people, especially from Morocco to Indonesia, 

from Yemen to Syria, hated the regimes and the people that were 

involved in that cruelty. The young population wanted to join 

the political process and seek a better future. They wanted to 

contribute both to the future of their countries and get a guarantee 

in return. 

The beginning of the Arab Spring showed that this expectation 

wasn’t fulfilled and was put aside. Thus, it is one of the important 

reasons of this disorder. Another reason is their ‘Israel policy’. 

Without seeing this, it should not be expected to have a perspective 

to make peace in the Middle East. Israel was established in the 

period after WWI. It had become a country in artificial ways as a 

test-tube baby after WWII. The government of Israel has ever since 

continued its perpetual hostile and expansionist attitude. Because 

of ruling over a wide geographic territory in the Middle East, that 

is bigger than the land that it had been given to at its foundation, 

Israel has become a target. Also, I think that the cruelty Muslim 

people face and the attacks on Islamic architecture are some of the 

most important reasons that hinder the peace in the Middle East. 

Putting all the reasons together, unfortunately, communities such 

as Jewish, Muslim, and Christian living together in the same area, 

have been in conflict for a long time and are in a rush to create 

new existences over different identifications. We cannot say that 

a free, developed, and democratic world gave enough support for 

this matter. Is Turkey a role-model for this? It is clear that Turkey 

does have influence. Turkey will continue to be an inspiration by 

maintaining its economic and political stability. If Turkey hadn’t 

achieved its democratic missions, the process of change in the 

country wouldn’t have been different from Egypt and Syria. 

Moderator Murat AKGÜN: Turkey has a request for establishing 

a buffer zone at the border of Syria. There are two reasons; the 

first one is security. Since on the other side of the border there 

is a severe conflict and bombshells are also dropped on Turkish 

land. Our citizens get killed from time to time. The flow of 

everyday life stops. The second one is immigration. Currently, 

there are 1.7 million immigrants in Turkey, and if Aleppo falls, a 

wave of approximately a hundred thousand people is expected. 

Why can’t a buffer zone be established to take those people in? 

Mr. RASMUSSEN, would you explain this to us, based on your 

experience at NATO? 

A.F. RASMUSSEN: I am aware of Turkey’s request for a buffer 

zone, of course. To establish a buffer zone in Syria would be equal 

to occupying some of the areas in that country. Surely, there is 

no UN right to do such a thing. The next question is: who could 

make this decision? For such a zone, soldiers are needed. A buffer 

zone cannot be established with only an air operation. That’s why 

it requires a very wide-scale military operation. I think, because 

of this reason, the international community is quite unwilling to 

initiate such an act. 

Moderator Murat AKGÜN: In the past, the operation in Iraq, 

which was based on a doubt, wasn’t scrutinised that much. Mr. 

KURTULMUS, what do you think? Is there a dilemma? If Aleppo 

falls and ten thousand people come, could we accept them? 

Turkey does have a capacity. Are we prepared for this? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUS: First, I would like to say that, 

if Syria had as much oil as there was in Iraq, it would have already 

been occupied by now. Thus, Syria’s biggest disadvantage is not 

having petrol. In this sense, although there is no petrol in Syria, I 

believe that the Western and the coalition forces can corner the 

restricted area of Syria without any areal operation. Unfortunately, 

when we take a look at the plans with Syria, the main issue for most 


19


20 


of the coalition countries is not to suppress the Assad Regime. It 

is to make Syria free of Iraqi influence and of ISIS, which no one 

knows how or by whom it was formed in Syria. 

There is a serious perspective difference here. We believe that 

ISIS is just a ‘result’. It means that ISIS did not come into existence 

all alone. The reality is that there are many participants from the 

western countries. ISIS is a result of the political instability in Iraq 

and Syria. If the instability continues, another terror organization 

would come into existence in lieu of ISIS. That is why the only 

solution is to terminate such terrorist groups and to provide the 

Syrian population the right to participate in this political process. 

How could this happen? We are talking about a regime that 

made the country collapse, killed 300.000 people, destroyed 

Aleppo, which was one of the most beautiful cities in this area, and 

exterminated cultural wealth in Damascus. It is a necessary issue 

for Syria to provide a solution that makes the regime unable to 

move. That is why the no-flight zone was an important issue but it 

may lose its significance in time. 

If Syrians supported the moderate opposition, they would cover 

a distance. Peace is not obvious in the near future. This is when 

Syrian people would hide behind ISIS. If you want to prevent this, 

it is necessary for the international community to arouse hope. 

Preventing Assad’s movements would be the only way to do this. 

If a new situation occurs in Aleppo, a new migration consisting of 

400.000 people will follow. That would affect Turkey as well. 

Moderator Murat AKGÜN: ISIS is the most important problem 

in Syria. What does the West think about the reason behind the 

existence of that group? What is needed to destroy the group? The 

external interventions have seemed to continue for a long time in 

such a place where the local power’s being so weak. Do you agree 

with the sentence: “If the instability continues like that, another 

terror organization will come into being in lieu of ISIS”? 

A.F. RASMUSSEN: It is a very pessimistic opinion. What creates 

radicalism? What fosters it? Why does it come into being? When 

minorities like ISIS can put pressure on the majority, it is some 

kind of infelicity. The Maliki Government was a total disaster in 

Iraq. They implemented sectarian dominion and as a result they 

created an atmosphere for organizations like ISIS. We have to 

stop the sectarian dominion in order to prevent excessive powers 

to become extreme in the Middle East. Then, it will be necessary 

to provide a steady democracy. I mean the regimes basing its 

democratic roots on culture. Elections only are not enough. 

If majority puts pressure on minority, it cannot be accepted. A 

democratic culture should be provided to protect the minority. I 

presume to be more cautious. We have to teach what supremacy 

of law means. We have to teach what minority situation and 

[1st DAY] 

separation of powers mean. People need to understand real 

democracy. If we are determined to prevent extremism, we 

need more powerful reforms. I am not too pessimistic. It can be 

achievable because I do not accept such thoughts like “Some 

nations are not suitable for democracy.” 

Moderator Murat AKGÜN: Mr. Kurtulmuş, is Iraq really torn 

into 3 parts? How would it affect the Middle East to establish an 

independent Jerusalem State in the north of Iraq? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: These sectarian policies, 

these false policies that the al-Maliki Government implemented 

have left Iraq with this situation. A new regime has begun. I hope 

that the new regime will succeed in keeping different sectarians 

and ethnicities together. Even if Iraq seems to be fallen apart 

into 3 pieces, I believe Iraq will keep its own integrity. The new 

regime will keep its integrity by learning lessons from the al- 

Maliki Regime to solve existing problems in cooperation with 

the regional countries such as Turkey and Iran. Protecting Iraq’s 

integrity will affect peace in the region. 

Moderator Murat AKGÜN: What about you, Mr. Rasmussen? 

Do you believe in the new regime to be successful? How does a 

new independent Iraqi Kurdistan state affect the Middle East? 

A.F. RASMUSSEN: I can say that we shall preserve Syria and 

Iraq united. But it may be necessary to divide power and make 

Iraq and Syria decentralized. Kurds, Shiites, and Sunnis can live 

in the state of Iraq if we have to talk about Iraq. I am in no favor 

of an independent Kurdistan state. But Turkey can have a major 

role in this situation. It is because Turkey has a problem with the 

PKK. Turkey has made a lot of effort to solve this problem and I 

hope they can. Turkey can make it easier by decentralization and 

by giving more local authority to the Kurds. This can be provided 

not by founding an independent Kurdistan state, but by forming a 

decentralized system that protects the minority. 

Moderator Murat AKGÜN: There was an expression in Turkey: 

“There will not be peace in the Middle East without peace in 

Palestine.” Is this sentence still valid if you think about Israel’s 

permanent policies? 

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ: Something new will happen 

if Israel refuses a permanent peace process and Israel becomes an 

assailant again. Unfortunately, we witness the government staving 

off peace even if Israel seems to be harmless for the Middle East. It 

is apparent that Israel is successful in this attitude. 

Without Israel wanting peace, without the recognition of Palestine 

as a state by Israel, the Middle Eastern and world peace are 

impossible. Nevertheless, this situation is not sustainable for Israel, 

either. There are people among them who turn aggressive policies

into government policies. But this situation is not sustainable for 

Jewish people in Israel, either. If Israel really wants peace in the 

region, Israel has to recognize Palestine. Israel should leave off 

torturing Palestinian people. 

Moderator Murat AKGÜN: Iran shows some effort to make 

nuclear weapons. There are negotiations between the West 

and Iran about this issue. You, Mr. Rasmussen, do you believe 

that these negotiations will end up in a concrete and hopeful 

outcome? What is the importance for the world if it does not end 

with a conclusion and Iran reaches out to make its own nuclear 

weapons? 

A.F. RASMUSSEN: I am concerned about the Iranian nuclear 

weapon situation. If Iran really gets nuclear weapons, it will cause 

anxiety in the Middle East. This will bring about poor results. 

There will be negative effects on personal security. For this reason, 

peaceful diplomatic solutions should be found. No one is against 

an Iran that uses nuclear energy peacefully. But we have to stop 

this nuclear armament. Moreover, I am optimistic that this issue 

will result in a positive conclusion. Iran will understand that if the 

situation concludes in a positive way, this will be to their benefit 

as well. 

Moderator Murat AKGÜN: Finally, is it not necessary for Israel 

to have sanctions on nuclear armaments as they have nuclear 

power capacity? 

A.F.RASMUSSEN: I will not comment on this because I do not 

have any idea about this. I do not know whether Israel has a nuclear 

program. But in 1990 almost every country signed the Nuclear 

Non-Proliferation Treaty. This is an ideal vision. We are still bound 

to that agreement. But of course as a former NATO secretary, as 

long as there are nuclear weapons, NATO will continue nuclear 

alliance. It is not righteous to link all these problems in the region 

to this by perceiving Israel-Palestine conflict as an apology. The 

reason why we discuss sectarian implementations on Syria and 

Iraq is not because of the Israel-Palestine conflict. But, the most 

important thing is to find a solution. The solution founded in 

2002 is a path to secure 2 separate, independent, and sovereign 

states. 

Moderator Murat AKGÜN: Thank you Mr. Rasmussen and Mr. 

Kurtulmuş for your opinions and participation. We completed 

the first session here. 


21

Syria Camp Visit, Nizip/Gaziantep 


The participants 

have come 

together at Nizip 

container 

place with Syrian 

guests, which is 

inclusive of the 

symposium. 

The last reports about Syrian guests, education 

and infrastructural activities were gathered in the 

meeting with container place administrators. The 

committee members had a chance to see the 

environment the guests live by visiting a Syrian’s 

house. These interviews created a more careful 

environment for researchers/politicians, who 

comment about political situation of Syria and lives 

of Syrians. Moreover, the presents 

which guests prepared for the members show 

their pleasure about this visit. 

22


23


2 nd Session 


[1st DAY] 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU 

International Relations and Head of Department Galatasaray University / İstanbul 

Professor in the Faculty of Economics and Administrative Sciences at Galatasaray University, as well as director of the International Relations Department. She completed her MA 

and Phd in Institute of Social Sciences and International Relations of Istanbul University. She was appointed as an “Assistant Professor” in the same institute (1993-1995). In 1995, 

Dedeoğlu began her position in Galatasaray University’s International Relations Department. In 1999 she became an assistant professor and in 2005 she was appointed a fulltime 

“Professor”. She has also given courses in Kadir Has University. Her subjects of focus include the European Union and international security studies. Prof. Dedeoğlu appears in numerous 

scholarly articles and books. She is a columnist at Star, Today’s Zaman and Agos dailies and her articles about international politics have been published in Zaman and Yeni Şafak dailies. 

Peter HARLING 

Egypt, Iraq, Lebanon and Syria Program Director for the International Crisis Group 

International Crisis Group’s project director for Iraq, Lebanon and Syria and senior Middle East and North Africa adviser. Peter Harling has been based in the Middle East for over 15 

years, in Iraq (1998-2004), Lebanon (2005-2006 and since early 2014), Syria (2006-2013) and Egypt (part-time between 2011 and 2013). He works a special adviser to the 

International Crisis Group. Areas of expertise are Syrian foreign and domestic policy, Iraqi social movements, the Lebanese political scene and regional dynamics. 


24 

Moderator Murat AKGÜN: Mrs. Dedeoglu is here as a 

representative of the Civil Society of Turkey (NGO) and we are 

going to talk within an academic but not a political framework. 

Peter Harling, we would like to ask questions similar to those 

asked in the morning session, and we would like to hear your 

opinion about the situation in Syria. In the afternoon you went to 

the refugee camp, and I want to learn your impressions, then we 

will move on to other issues. 

Mrs. Dedeoglu, you have also visited the refugee camp. What 

is your impression? What do you think of the efforts made by 

Turkey and what do those people in the camps need? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: The observation I have made this 

afternoon taught me two things; one of them is the incredible 

effort (much more than what I expected) my own country has 

made in order to provide a permanent settlement in a huge field of

service area converted for Syrian people. Here every minor detail, 

from maintaining security to almost every single detail has been 

thought well about. Moreover, we know that Turkey has used its 

regional rights completely, I’m so proud of it. But on the other 

hand, as a result, this is not a tourist attraction, but a refugee camp. 

Looking at it from this point of view has made me upset, and 

prevented me from looking at people closely. It gave me the weird 

impression that I did not want to seem to be just walking around 

and not to share their feelings. We cannot know how it may feel 

being there, right now. Being here instead of being in their own 

country is much more of a bittersweet feeling for them. I can feel 

this but they are also somewhere that doesn’t belong to them, we 

feel that, too. And I can tell you that I left the place feeling a little 

unsafe, a little resentful. 

Moderator Murat AKGÜN: I would like to ask the same 

question to Mr. Rasmussen. You have also visited the camp. Have 

you ever visited a camp earlier? I do not think you did. 

A.F. RASMUSSEN: Yes, this was my first visit to a refugee camp. 

As a matter of fact, if we compare this with other refugee camps, 

this is a clean, very well-organized camp, which also provides 

some sincere activities. I think it’s extremely important for 

both adults and children, especially the issue of education. The 

education of children is important, so I believe this refugee camp 

is an exemplary one. I would like to say that I really appreciate 

Turkey and the Turkish authorities for all they have done to the 

Syrian refugees. They spend roughly $ 5 million per year on this 

project. This is a great initiative and I can add that everyone must 

contribute to these activities for refugees. 

Moderator Murat AKGÜN: I would like to ask Mr. Harling. 

Today there’s a violent conflict around Aleppo and it has been 

said that if Aleppo falls into the hands of the regime forces, 400 

thousand refugees are expected to flee, which will increase the 

number of refugees to 2 million in Turkey. Mr. Harling, I would 

like to ask you, do you think that the international community 

supports Turkey enough to meet the needs of the refugees? How 

can they support Turkey regarding the issue of the refugees? 

Peter HARLING: Unfortunately, the international community 

has failed to express the recognition Turkey deserved in terms of 

the aid provided to refugees. Well, I didn’t visit the camp area today. 

However, I can say that communities can reestablish themselves 

after such bloody events but of course there is a high level of 

stress involved in the context of Syria. They go through traumatic 

events. We see an urban and social configuration when we look 

at Syria. Moreover, the urban configuration has been dramatically 

corrupted. 10 million people; half of the community has been 

dispatched or exiled. There are other extremely important cases; 

over the years, refugee children, both inside and outside, miss out 

on the formal education system. These children remain deprived 

of education. Turkey offers a truly unique environment for them. 

At least it tries to give them something similar to normal life. So, 

right now I’m aware of the fact how little support is given to them. 

It is not enough. 

Moderator Murat AKGÜN: I would like to start my second 

question with Dr. Beril Dedeoglu. When it comes to the crisis in 

the Middle East, Syria comes to our mind. However, the situation 

in Iraq is certain; we talked about it in the morning. You might 

have had a chance to observe it, too. There is the issue of Palestine. 

There are issues arising from Iran. The diplomacy of Turkey and 

Israel cannot be said to be very bright. I would just like to say that, 

15-20 years ago, there wasn’t such tension in the region as much as 

there is today. What happened to the Middle East to have become 

such an explosive barrel and is there a way to get around this? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: How come this unstable conflict 

has become such a constant conflict? At first, the actors were not 

able to act on their own when it was the time of the bipolar era 

in the Middle East. Secondly, there was no mention of the actors 

other than the state. Today, these problems and globalization are 

not separable, and nor are the states. However, they take part in the 

crisis, and the problems come to light. But as I mentioned it before, 

each state has its own layer in it and they have become important 

political actors. Unfortunately, this complicated structure had led 

the most minuscule tension to turn into a more bitter conflict. We 

see individual conflicts like these. The bomb explodes and people 

die. In fact, these problems do not seem to be different from each 

other. I mean, imagine we have a bullet that locks itself when we 

pull the trigger. The most important reason for the Middle East to 

be open to confrontation, could be explained with what we call a 

conversion period in the international system. In other words, the 

bipolar era has finished, still, it is difficult to name a defined world 

system. However, it is possible not to define it at all. The actors and 

the states exist and we can get on well easily. 

As far as I can see, a pressure, which forces the system to be defined, 

cannot be denied and there is an effort to push the world to the 

two major powers’ fighting arena. This effort draws the continent 

and America, as well as Russia and the Middle East together. Now, 

Ukraine, Syria, and Afghanistan are the breaking points of this 

balance of power. 

Quite frankly, I believe that it is not possible to detach the situation 

in Syria from the situation in Ukraine. The actors of the conflict are 

native; we are talking about Assad’s forces, the Free Syrian Army, 

and ISIL. Even if it is seen as a local conflict, making a conflict such 

long-lasting and bloody, requires support from others. In this case, 

I don’t think these conflicts will end until the balance stabilizes. 

Because the states and the actors involved are in the process of 


25


26 


negotiation. It is highly possible that if the parties make a deal, the 

conflicts will diminish. 

Moderator Murat AKGÜN: Should we think that the civil war 

and terror is not yet to finish? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: I have no doubt that the situation 

will continue .The only thing that gives us hope is that this is 

turning into a non-winner game. Furthermore, no one has the 

opportunity to expect to have the same share of profit. Maybe this 

can be the answer to your second question in the near future. I can 

say that peace talks do not work until the parties and the actors get 

involved in the process. 

It is not possible to breathe in a peaceful environment unless the 

parties and the players agree to come and sit around a table. Since 

not every actor wants to confront each other, we need to wait for 

a while. The aim should be to make an effort to make actors sit 

together and get organized to progress. This would be a promising 

way. 

Moderator Murat AKGÜN: Mr P. Harling, the question I would 

like to ask you is that Syria has become A HELL of civil war, so to 

say. The situation is as if people from Europe, Africa and a wide 

range of countries would be in a conflict on the behalf of others. 

According to reports, there is news about Iran taking an active 

part in the Syrian Civil War. On the other hand, the Shiite impacts 

the southern parts of Iraq in a serious way. They are in a certain 

interaction, that’s for sure. There is all of Iran itself, indeed. What 

do you think about Iran being a serious or even a threatening 

dominance over the Middle East? 

Peter HARLING: Because this issue directly points out the 

problem happening right now, we had better face it. We are facing 

sectarian violence. The war in Syria is made by proxy and actually, 

this war is based on religious purposes, which cause extensive loss 

by all means. The conflict and tension between the Sunnis and 

the Shiites are totally in no relation with the Sunni ideology. For 

example, how can we overcome these differences? Where does 

this case get stuck eventually? Some countries, including Iran, 

have a number of regional purposes, which is also a reason behind 

this war story. As far as I believe, we cannot find a military solution, 

and the sole thing that needs to be secured and improved is the 

sharing of the political power. A pure system can be generated, but 

decentralization is the key for people to live peacefully. Moreover, 

local law should be renewed and be recognized by the local groups. 

Moderator Murat AKGÜN: The speech of Mrs. Dedeoglu 

caught my attention. Divergent states, which are in favor of 

peace, should come together. She claimed that it does not seem 

to be possible for them to team up right now, so we need to wait 

[1st DAY] 

for some time. You, Mr. Rasmussen, dealt with these kinds of 

situations for years in the NATO. What do you say? Will it take 

long until the states and the actors get involved in such a process? 

A.F. RASMUSSEN: I cannot say that this is going to be easy, but 

it takes time, because this is also related to the development of 

democratic culture, which had already been the case in Europe. 

Over the past century, Europe had two terrible wars, but we 

learned our lesson, and have implemented extremely ambitious 

integration projects. It relies on the philosophy that if you tie the 

countries together both economically and politically, then they 

will not start a war against each other. However, Germany and 

France were in a disastrous war which was only 70 years ago. The 

possibility of war disappeared and this is the current Europe built 

on a new constitution. Integration and the ending of war do not 

seem real when we consider the Middle East. On the other hand, 

I don’t see any other alternative. As I mentioned it earlier, to share 

the power, we need to take the ethnic and religious differences into 

consideration and then we will be able to construct new systems. 

Moderator Murat AKGÜN: Although Iraq seems to have its 

own flag and authority, it has been divided into three parts; we 

encounter Shiite dominance in the south, Sunni in the middle, 

and Kurdish in the north, which is also going to be the same case 

in Syria. The influence of the Kurds in a specific region of the 

north, even if it is small, is related to the Assad Regime. I want to 

ask: will Syria and Iraq come out from this problematic period 

saving their own territorial integrity or are there any possible states 

in the East to be established? 

Peter HARLING: I think most of the interpreters like me, 

sometimes approach the topic of territory with conventional 

paradigms. Central government or division… However, there 

are a lot of things between these two axes. It is related to the 

evolving power backwards which is already the current situation 

in the territory. Namely, we can see this situation as an example 

of de-power of de-facto in the sense of Islamic phenomena. Even 

in Syria, the regime has passed on such wills, that it has started to 

seem like the opposition. Also, if we take a look at the Iraqi regime, 

the significant point is not the leadership or the people being the 

heads of the institutions, but the people who control the check 

points in the lands they draw, and those who have the resources. 

Power already belongs to that legitimacy. That is to say, this seems 

to be an experimental process from the other side. De-facto is an 

experience in different places in the territory, not only in Iraq and 

Syria. 

If we look at the terms of the division of Iraq, I want to say: division 

is never a solution. Sudan is a good example for it. Division is not 

an issue for establishing a state. The same problem occurs in some 

different places to a smaller degree. This is an output of a process

and it takes a lot of time. Unfortunately, it is not a desirable output 

I believe. What we witness in Iraq is a central government which is 

becoming more fragile, losing its humanity and … some sharing 

at the social level. In fact, when it comes to the Kurds, it goes back 

to 20 years ago. I mean, they already distinguished their ways at 

the beginning of 1990’s. I think there is a division and change 

process in Iraq. In Syria, it is between the Sunni and the Shiite. This 

process has been going on since the USA invaded Iraq in 2003. 

However, we are still away from the fact that it causes a division, 

because we are inside the borders of a central state and of course 

it has a heritage, as well. How can you divide this state in terms of 

its infrastructure? This is a very expensive process which is prone 

to conflict in three different presences of the central state. It is 

even harder in Syria. In Iraq, there are at most three homogeneous 

ends as a result of historical developments and social conventions. 

However, Syria is more complicated, and there is not any clarity. 

Some people are creating some artificial maps, but in fact, this 

division will be extremely difficult for the society. Division exists 

only in the dynamics of the conflicts. Two sides always confront 

each other about the subjects of water, electricity, and petrol 

because these are the reflections of the state which was extremely 

united until recent years. No matter how many real sectarian 

conflicts there are, I will define this as a lazy comment made by 

the interpreters who have the mission of division. To me, looking 

at that de-powering, decentralization, a new social contact seems 

more realistic. Let’s say these are the main solutions. 

Moderator Murat AKGÜN: One of the questions that I asked 

to Mr. Rasmussen was: Why didn’t the Western world act fast in 

terms of intervention in Syria as they did in Iraq and Libya, and 

why did they seem reluctant? For a similar question, as far as I 

remember, he said that it was not impossible to establish a buffer 

zone before the UN reaches a decision. However, on the one 

side, there are 1.7 MILLION Syrian refugees in our lands and 

according to statements of Mr. Numan Kurtulmuş, if Aleppo falls, 

400 thousand more people will likely be following their path. The 

opportunities of Turkey are obvious; so I want to ask this: since 

Turkey cannot form a one-sided buffer zone in Syria, instead of 

distributing Syrians to every part of the country, do you think can 

it be a solution to keep them altogether in a specific place? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Well, I believe that Mr. Rasmussen 

gave the true information why it is not possible to form such a 

zone in Syria because it is not easy. Here, the Assad Regime does 

not allow it. Accordingly, land occupation can also be a problem. 

The question ‘can a similar situation be a possibility for Turkey?’ is 

meaningful, but it poses a problem; the eastern border of Turkey 

is out of scope in the agreement of international refugees. Turkey 

has a disadvantage in this agreement, so such kind of camps - 

refugee camps- are not similar to the ones in Palestine. These are 

more free camps and there is also a legal dimension. Also, the 

social dimension should be open to discussion, people who have 

found shelter in Turkey are not the ones not welcomed by Turkey. 

In fact, when we isolate and keep them in the camps, I think it is 

highly possible that their sympathy to Turkey will turn into hatred 

because people generally think that they are kept away in order to 

prevent them from coming inside the country. So, even if Turkey 

was able to establish this for itself in a way, it may prefer not to do 

this due to the sociological reactions. However, it is necessary 

to admit that there is such a deadlock: we travelled to the camp 

today, and it is said that so many important things have been 

done. When we went to Geneva to meet the UN representatives 

with Mrs. Fatma Şahin, we came across such attitudes: ‘We 

like what you are doing, you have done great things, well done 

Turkey’, ‘You have welcomed so many people, keep welcoming 

more people and bear the financial costs, but if it is possible, do 

not open your borders in Edirne.’ Now, we are in a situation that 

we have a kind of heavy financial load, but we should not open 

the borders in Edirne. I think it is not something sustainable. In 

case the number increases, I think it should be considered as a 

problem that could be solved with international partners, friends, 

and alliances just like it has been done when mutual solutions are 

found in the management of a crisis so far. I mean not only the 

financial responsibility, but also the social risks should be shared. 

The situation of refugees may create some new unforeseen risks. 

It is out of the question for Turkey, but in the examples in the 

world it seems possible to see some places to nest for new threats. 

It should be prevented not just for that country, but also for all 

territories and countries in the world. It is necessary to make some 

preventive arrangements. Unfortunately, there is no such effort 

internationally. However, these kinds of conferences may help 

spread this subject. As far as I see, Turkey’s no-fly-zone policy is 

a more reasonable and realizable idea, but there is such a thing 

here… 

Moderator Murat AKGÜN: But the approval of the UN is 

needed for this, isn’t it? 


27


28 


Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Of course, but it can be brought 

to the agenda more frequently. This means to claim that if there 

is a regime that you want to eliminate, it may not have the right to 

fly in a specific area, because the right of flying belongs to Turkey 

and foreign affairs coalition interferes in there. So, when you say 

there is a flight prohibition, it means that Assad’s planes cannot fly. 

Secondly, America can conclude that these planes cannot fly. It is 

possible to formulate it as long as there is an intention. However, 

is the ultimate intention with or without Assad? It can be obvious 

with the compromise on how and to what extent it is calculated. 

Moderator Murat AKGÜN: I think the key point was the last 

thing you have mentioned; if there is a compromise in Syria, how 

much of it should be with or without Bashar al-Assad? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: I believe that the scenarios without 

Assad are being kept in the bottom drawers. I guess there are some 

ongoing negotiations about the issue of to what extent the Assad 

Regime will share its power, and unfortunately, it is obvious that 

ISIS is taking a big part. 

Moderator Murat AKGÜN: Mr. Rasmussen, I want to ask if we 

compare the relationship between Turkey and America to the 

two blades of a pair of scissors, which are sometimes open and 

sometimes closed about Syria, one of the issues in the open blades 

is the İncirlik air base. Probably, you remember İncirlik from the 

times you were the General Secretary of NATO, and right now it 

is not a secret that the USA persistently demands the İncirlik air 

base from Turkey. Why is the USA so persistent? How can it help 

the USA regarding Syria? In addition, every effort in the UN hit 

the walls of China and Russia. Why do China and Russia support 

Syria? 

A.F. RASMUSSEN: First of all, of course I will not comment on 

the details concerning how individual allies organize in NATO. 

The concrete cooperation between the USA and Turkey is also 

included within this issue. Of course, Turkey is part of a strong 

defense, and a strong ally of the USA. 

Like the USA, China and Russia may also have important strategic 

military establishments. When we consider the actions of China 

and Russia in Syria, I think there is a general unwillingness from 

the point of view of China. They do not want to admit anything. 

They are opposing to any military intervention coming from 

outside. 

In every country including Syria, it is very clear that Russia has a 

strategic concern and interest. Russia does not have many friends 

in the Middle East. In this part of the world, Assad regime is one 

of Russia’s friends, and this is an important part of the presence of 

the Russian strategy. I suggest Syria is in this part of the world; this 

[1st DAY] 

is the main interest. I do not think that Kremlin is in favor of Assad 

regime, but Russia wants to be certain in holding control of the 

developments in Syria no matter the circumstances are, because 

Syria is an interest for Russia in terms of benefit... Focusing on 

the political solutions is essential in order for the five permanent 

members of UNs to give a decision about Syria. 

We had two Geneva conferences, which Russia also attended. 

Both of the conferences resulted in documents stating that the 

process should be started. It was said that could cause change in 

the system in Syria. However, considering the engagements of 

Russia and other countries, I think any kind of external military 

interference may lead to an explosion; not only in Syria but in 

the whole region. Therefore, I am drawing attention to my own 

proposal that, we need to try to find a way. I strongly agree with 

the solution. In addition to the division of the centralized state and 

country, there are other alternatives; in between these two end 

points of the axes, there is an alternative which includes sharing of 

the power between ethnic and sectarian groups. 

Moderator Murat AKGÜN: In the morning session, I inquired 

Mr. Rasmussen his opinions on ISIS (Iraq-Damascus Islamic 

State). Now, I want to direct the same question to you as a person 

who also knows the region very well. How did ISIS exist? Why 

did ISIS exist? How can it be destroyed and what depends on 

destroying it? In fact, Mr. Numan Kurtulmuş said that, you cannot 

dry the bog; ISIS goes and another organization comes up. Do 

you agree with this? 

Peter HARLING: I can answer these three questions. However, I 

want to mention a few things about Iran as well. When we talk to 

authorities from Russia and Iran, considering their standards, they 

do not display effective performance regarding the Syrian regime. 

At the same time, the balances in these countries (Russia and 

Iran) are so sensitive that, if they stop supporting Assad’s regime, 

the regime falls down and it becomes the other side’s victory. 

So, this is the point where I do not agree to this opinion; let’s call 

the things happening in Syria and Iraq as a war, but it is a war for 

one side by proxy. However, for the other side I cannot say this. 

The other side is ready to support the one who is going to fight 

with all its money, weapons and political power. As if we are in 

a playground, and watching a game, on one side there is a crock 

team; they are working together and they are very strict. On the 

other side, people are playing with each other in a way that, they 

do not want to contaminate their hands and get hurt. This is just a 

part of the problem. We cannot finish the game like this. 

I want to say something about the clearness of the USA because 

it forms the significant part of the problem. There are different 

phases of the problem in our hands. If we consider Barack

Obama, in my opinion, he is not interested in any of the situations. 

He does not like this situation intellectually; he is not interested 

in the region, politics and proxy wars. America is interested in 

things such as digital boundaries and controlling the financial 

institutions. It wants to proceed to the other level instead of staying 

in the previous period, which Russians and Iranians want to do. I 

think their perception and most of the people in the government 

think in the same way: it is time for the region to grow. What if 

they handle their problems themselves! Why do the USA and 

the West always interfere? They usually fail when they want to put 

the things in order, like in Afghanistan and Iraq. So there is not so 

much belief that the USA can handle this. 

Here, the Islamic government steps in. For four years, the ideas 

have always been changing. There are doubts that anything can be 

changed in the region. For example, in the early stages of the riot 

in Tunisia, the enthusiasm in Egypt, changing the regime in Libya 

and empowering the Islamists. These are the things we are afraid 

of. Then, Islamic crisis is coming up. The Islamic government 

(ISIS) came into prominence. Namely, this is a big problem, but 

ISIS is already an output of the unsolved problems. These are the 

problems evolving in ten years and they have got worse in the last 

four years. 

Moderator Murat AKGÜN: In this conference, one thing I will 

never forget is your interesting metaphor about the actors, those 

who want to get dirty and those who don’t. My question will be 

about Palestine. Turkey gives a lot of importance to Palestine. In 

the morning session with Mr. RASSMUSSEN, it was put forward 

that there would be no peace in Middle East, unless the Palestine 

issue was solved. My question is: We want peace in Palestine but 

how will this problem be solved in such an environment? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: We usually tend to define the 

Palestine problem as Israel-Palestine problem. Maybe it is not true 

to define states like this, since there is more than one state in every 

state. Take the USA, there are two USAs; there are more in Russia 

but there are physically two states in Palestine: biological and as 

an approach. 

Moderator Murat AKGÜN: No physical bonds with each other. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Exactly. Therefore, there is 

unfortunately a dual structure within their opinions and 

anticipations that are presumably different from each other. 

While this makes it difficult for Palestine in the course of 

becoming a state, it doesn’t ease the situations for Israel. Israel 

wants to recognize either one of them but there is the other one in 

reality. That’s, when you say “I recognize you, but I don’t recognize 

you (to the other)”, it means this process will be left incomplete. 

Therefore, not only when intending to solve the crisis but even 

when intending to solve the problem of a state formation crisis, it 

is possible to face some major problems. As of today, as far as I can 

see the point is that, the Israel-Palestine problem is not something 

that can be solved from inside, but it is a process in which, for 

example, the USA is acting as a mediator to solve the problem 

from outside. The recognition of Palestine by the parliaments 

in the European countries or launching new laws for Palestine 

doesn’t mean to solve this problem physically. That is to say; when 

you are officially recognized will an embassy be opened? I do not 

think so. However, as it is still possible for Palestine to exist in a 

dual structure as a diplomatic tool of pressure against Israel, and as 

this possibility is still available, that situation I mentioned above is 

an indicator of effort. 

Moderator Murat AKGÜN: Is this a fate to expect a solution to 

the problem in the Middle East from outside? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Well, on the condition that the 

problem is discussed around the table, there is no harm. We are 

in a global world. I believe no peace project is realized without 

negotiation and there is no problem to talk on the issues around the 

table. We should only put the real weapon on the desk. However, 

we mention a structured territory; that is to say, a territory that has 

no word for its own existence, its own history or its own decision, 

but these all are defined from outside. We mention forced states 

and forced governments. However, the sustainability of these has 

never been emphasized. 

Moderator Murat AKGÜN: Were the borders drawn with a 

ruler? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Well, while it was structured it 

seemed to me that people thought “This kind of family will rule 

the country and then go.” They have not thought of what if the 

family could not rule the country. It was decided “If they can’t, we 

overthrow them.” And this is still in practice. In Egypt, people say, 

“Let’s overthrow these, for they will not be able to rule and let’s 

bring this one.” This is not sustainable, though. What I can see and 

understand is this; Palestine model has to be stressed because the 

values of the world have become complicated. If one day, at least 

those in West Bank (Sheria) say “we couldn’t handle this issue 

and we will leave the world”, there will be no addressee not only 

for Israel but for the other countries as well. It seems that the last 

chances are tried now, for they are making subsequent attempts. 

As far as I understand, it won’t be late... 

Moderator Murat AKGÜN: Do you mean the peace in Palestine 

by “it won’t be late”? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: No. The process keeps people in 

haste in order to take concrete steps. Because there are people who 


29


30 


want Palestine to be struck –in fact, all American presidents would 

rather see this in their times and Obama has so much pressure 

on the government and thus, Israel has had to improve its social 

relations. I hope Obama will act in favor of Palestine. However, 

will he be successful? It is not that easy to predict this. 

Moderator Murat AKGÜN: Mr. HARLING, I would like to ask 

you a question. When we mention the Middle East problems, it 

may not be true to disregard Turk-Israel relations and Egypt. It 

is apparent that Turk-Israel relations have not been so promising 

over the last years. How do these poor relations affect these peace 

processes in general? The second one is the withdrawal of Egypt 

to its shell following the military coup, the loss of Egypt’s position 

as a wise man among the old Arab world and being in conflict 

with its Arab brothers. How do all these affect Middle East peace 

processes? 

Peter HARLING: As for Turk-Israel relations, who I am not 

expert at, I can say as an outsider that two situations emerge. 

There are emotional reactions about what’s happening, and these 

naturally bring other emotional reactions. It is true not only for 

political aspect, but for general aspects as well. As for the Turkey’s 

attitude towards the Arab world, we have some known principles. 

Of course, these principles have some fluctuations during the 

process. Turkey has emerged as a modal to his neighbors. It has 

been very impressive. That is to say; it has energized the region. It 

is probably about to go beyond the borders. 

Turkey’s attitude is consistent in all aspects. For example, Turkey 

first tried to be a mediator in the early stages. It had nice bonds 

with Assad regime. And it tried to force them to change. This 

continued for months. Before the violence climbed up, Turkey felt 

it was deceived. Then, it changed its attitude. It still keeps the same 

attitude. Now there is no solution with this regime for Turkey. I 

am not certain whether it is the right step or it will be successful. 

But these attitudes are clearly seen. As for Egypt, we see that 

Turkey’s attitudes are also consistent. Although we constantly pass 

from one theme to another, this attitude should be appreciated 

because the region is undergoing radical crises; and this has roots 

in history. A lot of problems have accumulated over the years. It 

definitely takes time to discuss and solve these problems. What is 

expected now from the actors is to find principles. I mean, finding 

some balancing principles and somehow you are doing this much 

better than the others. At least, you are better than the West. 

Moderator Murat AKGÜN: I would like to receive our students’ 

questions. Let’s see what they are asking. 

Student Mehmet Veli KOYUNCU (P.S.I.R): My question is to 

Mr. RASMUSSEN. He mentioned about local administrations. 

He mentioned about decentralization. In order to have 

[1st DAY] 

decentralization, isn’t it necessary to have a strong administration? 

For example, is the USA model a good one, is it valid for the 

Middle East? We see that Iraq has ended up with separation 

because there is no strong centralized administration. Can I get 

your opinions about this issue? 

A.F. RASMUSSEN: Of course, in some parts a strong centralized 

administration is needed. For example, as for military and security 

issues the USA has a strong centralization. Let me remind this. 

I am saying to you that we should keep Syria and Iraq as a state 

respectively. However, I said that power must be shared among 

the various identities in these countries, but there must be a state 

on the top. There must be a state, so it can arrange the defense, 

provide security, have a central bank and have a finance policy, 

and do whatever it wants... Or let it have official institutions, have 

a Constitution and have all required arrangements. And let this 

Constitution guarantee the minority rights. 

Of course, I must admit that I have been inspired by the Bosnian 

model. That’s why I mentioned this. There are differences between 

the Balkans and the Middle East. On the other hand, there are 

several similarities. We can learn from these. I see no contradiction 

here; in order to form a strong centralized government the power 

needs to be shared with local administrations. Let me give my 

country as an example to conclude. Of course, it is a far-away 

country. We have two identities in the Kingdom of Denmark. 

We have Greenland; these are the parts of the Kingdom of 

Denmark and it is in charge of them. The defense, security and 

finance policies are all under Denmark’s authority. However, the 

local administrations were given considerable autonomy. You can 

say this modal has a lot of problems of course, but we must ask 

what the alternative is. The alternative is not the continuation of 

the conflicts forever. The answer to your question is; to be able to 

progress in the peace process and to give people a chance at least 

to learn living with others in peace. 

GUEST: What do you think about this free zone issue, Mr. 

Rasmussen? And how can power sharing system be organized in 

Syria? I mean are there any other examples like this type in other 

places? 

A.F. RASMUSSEN: As I have expressed my opinions before, let’s 

listen to your ideas about this topic first! Decentralization and 

power sharing issues are like bids for sects or ethnical groups. It 

should not be confused with the bad examples we have seen in 

Syria and Lebanon. In fact, the historical background of this idea 

mainly started with the exiles in Iraq. When we look at Bagdad, 

there is authority here. There is a ruling party. However, the people 

who suffered a lot from the regime show strong reactions as well. 

In a political vacuum, if you look at the first occupation movements

y the USA of course this was not the only solution for Iraq. I 

suppose we are paying a heavy price now. When we think about its 

immediate environment in local elections and if we consider ISID 

issue too, a lot of safety measures are being taken. ISID around 

Bagdad has weakened the motivation of safety staff. In addition, 

there is some disobedience. Of course, this disobedience collapses 

immediately. It collapses as soon as ISID appears. At that time, the 

disobedient cannot find any power that supports them among 

themselves to be able to expel ISID. Bagdad has relationships and 

contacts. 

So, it is necessary to find a solution to the vacuum there. How 

have big chieftains in Mosul established power bases around 

Mosul? If we start from here, an alternative can be developed in 

time. There can be an alternative power structure in the region. 

After that, meetings can start by taking the power distribution 

into consideration. However, the one who will act as an arbiter is 

local ceasefires had taken place in Syria and they could have been 

developed. Nobody developed them… because of political 

issues. So, the Geneva process will go on in the forthcoming one 

or two years. However, the only way for this to be useful and to 

reach a solution is that this issue should be taken seriously in the 

West and Russia should give up saying “we have already told you” 

and appear with a more constructive approach. 

again the central government both here and in the capital city. It is 

necessary for everyone now. With regard to the master plan, the 

fact that this plan was advised to us had occurred as a part of the 

Geneva process. 

During the Geneva process, if the Americans had agreed to work 

with Russia to bring the Syrians to the table, they could have 

forced Syria at that time. They could have reached a compromise 

all together, but it did not happen. Why? Because the Russians and 

the Americans could not work together under any circumstances, 

since the Russians became spoilsport. The Russians see 

themselves as if they can benefit from these disagreements and 

conflicts. There are advantages of getting up against America such 

as image etc. On the other hand, America has an attitude as if it 

does not want to be engaged with what is happening here. 

On account of seeing this top to bottom approach, which has not 

gone well, let’s look at the Syrian issue from the bottom to top 

approach. For example, there should be local ceasefires. Some 

GUEST: My job has become easier now because I agree with 

your opinion in general. This can be successful in the issue of 

distributing and sharing this power at the beginning, but it can 

be a lout between local privileged people and local community 

again. When we talk about the decentralization of power within 

the ruling party, of course we mean it to occur in an appropriate 

democratic culture. 

Student Seda KOCAGER (P.S.I.R.): My question is to Mr. 

Rasmussen. What do you think about Ukraine’s chance of 

acceptance if it applies to be member of NATO? 

A.F. RASMUSSEN: Of course each candidate country should 

fulfill NATO’s criteria. If Ukraine applies for membership, it will be 

a long process because Ukraine cannot fulfill the required criteria 

for now. However, let me remind you of this; in 2008, during a 

process at the summit of NATO it was decided for Ukraine to be 

a member. Of course, Ukraine needs to fulfill the required criteria, 

and this decision is still valid. This year in September, we have reexpressed 

that this decision is still valid. However, it is clear that 

Ukraine should actualize extensive reforms. Then, it can become 

a member of NATO. 

In addition, sometimes such a question is directed; Wouldn’t 

Ukraine’s membership of NATO be provocative? If we consider 

Russia, Ukraine’s membership of NATO is not an issue which 

Russia can decide on. Each country has the right to make its 


31


32 


decision about its future. In 1999 in the European Security 

Conference, it was being said that, each country had the right to 

form its own security policy. Russia was one of the countries that 

confirmed this conference. Ukraine applies and NATO decides. 

Sooner or later, the membership is to be finalized, but of course 

this is not an issue that will happen in the near future. 

Moderator Murat AKGÜN: Mrs. Beril, I want to direct the same 

question to you. I have just asked it to Mr. RASMUSSEN, but he 

did not want to go into detail. Due to its previous duty, the USA is 

insisting on Incirlik very much and it is so eager. I also want to ask 

this: about the Geneva issue Mr. HARLING said that it would go 

on without any problems like Geneva 1, Geneva 2-3…. What is 

your opinion about this? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: I have started with Geneva and 

yes, I think it will go on like that. Here, the aim is to call it good 

news if the meetings are not being interrupted. 

Murat AKGÜN: But isn’t it for the sake of appearance? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: If you say that ‘it has finished’, 

the risk is bigger. Therefore, the fact that this event is still under 

discussion is diplomacy itself. If they cannot go further for now, 

it is clear that they have consented to this. I am not sure if there is 

as big insistence as you have said about the insistence of the USA 

for İncirlik. However, if they have demands, they are not the ones 

like “we will attempt to bomb, so that Turkey will be in a difficult 

situation”. They are about sustaining a humanitarian intervention 

action with low cost. 

Moderator Murat AKGÜN: So, you think that if they want it, it is 

for a humanitarian aid with military reasons. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: It is exactly like that because it 

is not such an easy situation in today’s technology to say that, a 

military operation to Syria needs Incirlik. In addition, strategically 

I do not think that the USA will prefer to give the impression that 

everywhere is bombed with American planes taking off from 

Turkey. I mean why should it be in a position that it is disliked 

by the communities which Turkey want to help and get closer 

with? But this scene has a direct correspondence in the Arab and 

Muslim world. If you are right, without a conflict with the USA, 

this corresponds to a benefit in favour of Turkey in the Middle 

East. 

Student Ravdanur CUMHA (P.S.I.R.): RASMUSSEN and P. 

HAWLING, as Mr. Numan KURTULMUŞ said, “The world is 

bigger than five.” What are your suggestions for a more functional 

and open-minded UN? 

[1st DAY] 

A.F. RASMUSSEN: If I have understood the vice-prime minister 

right, he said that an extensive referendum would be better. This 

project has already been discussed in the UN for a long time. 

Here is the argument; the UN Security Council as usual reflects 

the power structures formed right after the Second World War. 

A modern UN Security Council should reflect the truth of 

2014. It should also reflect the increasing weigh of improving 

powers. I understand this argument really well. I have also said 

this; principally I support that the UN should get improved. 

Representation ability of the Security Council and other 

foundations will be higher than now. 

Although I have said this, we have to face the reality. Here is the 

reality; the consent of five permanent members is necessary to 

make such a change. After that, it is necessary to ask this question; 

do you think it is possible? Do these five countries agree and 

give up their powers-including their right to veto? I think this is 

not realistic. It is necessary to look for more realistic alternatives 

towards the solution…but I agree with the vice-prime minister 

about this issue: the UN’s present situation is sabotaging its 

credibility and authority. We encounter with inadequacy of 

decision making in the UN mostly. The fact that the UN Security 

Council cannot make important decisions means that the UN’s 

credibility is sabotaged. A strong UN is necessary. This UN 

should be a warrantor of global law. The fact that the UN Security 

Council cannot take an action about Syria is unfortunately the 

reflection of this situation. However, the efforts to reform the UN 

will not be enough to solve this problem. It is necessary to look for 

other means. 

Peter HARLING: It is a part of international governance system 

and it developed after Second World War. Foundations like the 

UN have a series of certain values and norms. In 1990s, they 

already reached the top when the West beat the Soviet Union. 

There was not an explicit enemy and people in the world felt 

themselves responsible for their own destiny; they used this 

governance system. We were the owners so that we reflected left, 

right and middle center and I think this created resentment all 

over the world. I mean the expression we call double standard was 

emerged from the West’s action. I think this matter continues to 

follow us in the Syrian issue and the like, and we cannot define the 

relationship between Syrian regime and Russian regime as a long 

one; this is not true. This relationship stopped in 1980s. 

The relationship started again in 2012 and on a very interesting 

base, its reason was this: Russia wants to take revenge and this 

is the motivation. After that, the relationship was built again 

progressively during the conflict. However, in fact, the first 

motivation was its the anger towards the West. I mean the West 

manipulated the international communication system. It suffered 

from erosion and it was forced in such a different way and Syria

challenged this; Ukraine is an example. These examples will 

increase in any case. I am not sure. Let’s say, at least in the near 

future, it will be a great potential to reform the UN because there 

is already unwillingness about these issues. And I think this has 

been established about the present situation in this part of the 

trouble-free world, with high level international intervention for 

the last ten years. These structures are from the Soviet Union and 

the West. Today, we are in such a moment that there is still some 

intervention, but it is complex and unclear. This is doubtful in any 

case. Confusion among the local people is increasing as well as the 

interventions in one another’s conflict. Countries like Turkey, Iran 

and Saudi Arabia should talk to each other ultimately, instead of 

waiting for solutions from the UN. 

Moderator Murat AKGÜN: Mrs. Beril, I want to ask you a 

question. While we were talking to the honorable General 

Secretary this morning, he mentioned that there was a possibility 

for Turkey to be a role model. How do you evaluate the 

opportunity by considering the relationships with Israel, with 

Egypt and with the present regime in Syria? Where does it start? 

How far can it continue? 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: I want to remind something 

about the time when the issue of Turkey’s being a role model 

was discussed, during the period when it was high on the agenda. 

Turkey, at that time did not say “I want to be the model” or “I 

can explain my model to the Middle East.” It was left holding the 

baby. I mean, something like whether Turkey could be a model 

came from outside. This was not a position which was positively 

welcomed. If communities in the Middle East had been able to 

model, it would have given probably more positive results. I mean, 

if it had come as a suggestion from inside the region, it could have 

been an issue to work on. 

Moderator Murat AKGÜN: Shouldn’t it be the case for each 

matter? I wish the request for solution would have come from 

inside Iraq and Afghanistan. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Therefore, I cannot say that it 

resulted positively in this respect because when Turkey was 

mentioned as ‘a model’, it is helpful to say that everybody 

understood something else. For example, it is necessary not to 

think that a system determined by the public’s voting is perceived 

as a model by the Middle East monarchy at any price, and to 

think that the secular structure of the administration will not 

absolutely be preferred by some places. I mean that the request 

for Turkey to be a model was not a situation that met everybody’s 

expectation. However, it can be said that Turkey’s development 

and its achievement in progress is an attraction center and it could 

only have shed the light in each community to find the method 

for itself. Namely, Turkey as a country enduring a range of difficult 

situations tried to overcome them. This is a country where politics 

is being re-structured constantly and which undergoes major 

developments. Well, it could have let to ask why could we not 

do it, how can we produce a similar effect-result-output, and it 

can still allow to ask these questions. Today, I do not mean that 

it is over and such a thing is out of question. On the contrary, 

maybe conflicts and the loss environment are more important 

so that these kinds of questions are asked. By the way, there was 

a question just asked by a student about the UN. He asked what 

would happen. 

Moderator Murat AKGÜN: She said that the world is greater 

than five. 

Prof. Dr. Beril DEDEOĞLU: Yes, I want to say something about 

it. Generally it is misunderstood as if developing countries are 

not among the countries which have a right to veto. Of course, 

I can also ask this question. The argument that the UN has had 

inside itself has not reached that level yet. For example, it is being 

discussed whether Germany should be among these 5 countries 

and as far as I can follow, England and France are the ones which 

opposes Germany’s involvement most. Therefore, while we are 

not yet in a situation to overcome this issue, how can we consider 

the others? 

Student Kadir, a student from Nigeria (P.S.I.R.): My question 

is for dear Rasmussen. When ISIS started to attack, they were 

considered to be a small group, but the situation is getting worse 

and the number of dead people is increasing. Do you think that 

they will lose? If so, how long will it take? 

A.F. RASMUSSEN: Thank you so much. Yes, as a short answer, 

surely the so-called Islamic state will lose. The coalition forces have 

started a military operation, and I believe, ISIS will lose against 

these forces. It will not be easy, and will take time, but the result 

will be a defeat for ISIS. However, I need to remark again that we 

need to analyze the various reasons underlying the extremism in 

the Middle East to prevent it, not necessarily the sectarian-based 

policies. We need to end these problems immediately, and we 

have no reasons and excuses not to do so. 

What is so sorrowful is that the UN has published the Human 

Development Report twelve years ago, in which these problems 

were already highlighted. Presumably, one of the reasons of the 

Arab Spring was the lack of opportunity for the youth. There is 

indeed a need for more opportunities in this region, but the 

report by the UN was not read either by American or European 

scientists because it was published 12 years ago. However, Arab 

academics have done so and indicated the 3 key points missing. 

Well, these are the ones responsible for the lack of opportunity 

mentioned. 22 Arab countries have worked and pointed out 3 


33


missing aspects: lack of freedom, lack of hunger for knowledge 

and inadequate practice of women’s rights. The lack of freedom 

they have highlighted leads to oppressive regimes. The lack of 

hunger and the belief that they will be able to change nothing 

via sensitive methods have been interestingly mentioned. The 

books translated into Arabic from international resources were so 

few and the Arabic resources on new ideas were also few. That is 

what some Arab academics had told me, and they had also asked 

[1st DAY] 

a question on the Human Development Report. How could 

we talk about the prosperity of some countries if the half of the 

population is excluded from the work market, political arena and 

social life? The useful facts were published 12 years ago, and we are 

still facing the same problem. The bottom line is that, yes, we do 

need a military operation against ISIS, but we need to discuss this 

issue with its long-term effects. 


34

3 rd Session 

[2nd DAY] 


The root cause of social and political problems in the 

Middle East in historical perspective 

Any parts of Middle East have experienced volatility and fragility due to conflict over the course of the region’s 

long and complex history. In this session, these developments, the root causes with their reflections over today’s 

problems will be evaluated in a chronological order. 


Hasan Kalyoncu University / Gaziantep 

Moderator 

Edibe Sözen graduated from Marmara University, Department of International Relations with a BSc degree in 1982. She received her PhD from the Faculty of Economics at Istanbul 

University in 1999. She was invited as a guest lecturer to University of Wisconsin–Madison between 1991-1993. In 1994, she became associate professor of applied sociology, and was 

appointed professor of communications in 2000 at Istanbul University. She carried out studies on the 3rd generation European Turks in Germany, Austria and Holland. Her study on 

European Turks received the Ludwigshafen Science and Research award in Germany in 2001. She has authored 7 books and more than 50 articles. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: We will evaluate the issues 

in the Middle East in a chronological order, and their reflections 

on the modern world will be discussed. I will give the right to 

speak to dear Mujeeb R. Khan, who will present us a structural 

and a systematic analysis of the war and will discuss the American 

policy about the region with a critical approach. 

Mujeeb R. KHAN: We may need to look at the tragedy in 

Syria, Iraq and Palestine from a systematic perspective, rather 

than discussing a specific issue. Such an approach will give us an 

answer as to why this clash has been going on and on. What do 

we mean by the word Middle East? To my understanding, this is a 

systematic region, in which the interaction among various groups 


35


36 


Mujeeb R.KHAN 

University of California, Berkeley / USA 

Mujeeb R. Khan was a Fulbright Researcher in the Persian Gulf who has published extensively 

on the politics and history of the modern Muslim world. He is also affiliated with 

the Doctoral program in political science at UC Berkeley. 

results in an effect to any of these groups. Some of them have 

an impact on Turkey, Iran and even Afghanistan and Pakistan. 

Another issue to consider is the fact that the Western world is 

looking down on this region, and they think that all these are 

based on the ongoing hatred. What is wrong in this assumption? 

There are two reasons for it. The first one is the image of Europe, 

which appears to us as associated with eating croissant in Champ- 

Elyse. Did Europeans like one another 60 years ago? They 

were still killing each other in millions. The World War II is an 

ethnic cleansing, which means Europe was an arena which was 

comparatively much more severe than the Middle East. Actually, 

the historical hatreds are not enough to understand the blood in 

the Middle East. In “Pax Ottomana”, people from various ethnical 

backgrounds and religions have lived in peace and the regions 

with clash were areas with cyclical confronting. In this respect, this 

issue can be clarified only by explaining the systematic crisis. For 

instance, Egypt’s transition towards democracy was quite hopeful. 

In 2013, Saudi Arabia and Israel transferred around 20 billion US 

dollars to Egypt, to prevent reactions against the military coups. 

The areas of conflict in the Middle East include those in Israel and 

the Kurdistan region and the Arab-Arab conflict areas. These are 

not individual and isolated conflict areas, on the contrary, they 

reinforce one another and one area is embedded in the other. We 

need to figure out the difference if we are looking for a solution. 

For instance, Syria is within the borders of Arab-Israel conflict 

area, that is, what happens in Lebanon and Syria is of interest to 

people in Israel. Today, the Syrian issue is within the scope of 

both Turkey-Syria and Iran issues. The example of Iran is really 

interesting because group such as Shia’a people and Assad regime 

misunderstand the presence of Iran in Syria. In fact, the reality is 

totally different and people are confused about Iran-Syria; it is 

perceived that Iran is against Syria. 

Hezbollah is necessary for repulsing any attack of Israel. If Assad 

regime is overturned, the connection with Hezbollah will be cut 

off. If Israel bombs Iran, needless to say that Hezbollah should 

attack Israel. The function of Hezbollah is the prevention of any 

attack of Israel to Iran. In short, it is related to the identity and 

cultural location. If Turkey had an agreement with Iran, maybe 

Hezbollah would be a distraction and if the Assad regime is 

[2nd DAY] 

overturned, the sacred places would be protected. In those 

conditions, Iran would help Assad’s downfall. Does the way 

leading to the Middle East pass by Bagdad or Jerusalem? If you 

wanted to have peace in the region before the USA occupied Iraq, 

then peace should have been between Israel and Palestine at first. 

Then you could have gone for Saddam. In this case, people would 

believe that you wanted to bring democracy to the region. Neoconservatives 

talk differently. In the USA they said the problem 

was Saddam Hussein and the other dictators in the region; we 

should establish the democracy there by force. They legitimized 

the occupation according to this argument. There is very little 

legitimacy of the mass destruction arms. If we consider the double 

standards of the USA’s foreign affairs, their occupation policies are 

bound to be unsuccessful from the very beginning. 

Why is the Middle East an endless conflict region? Why not 

Eastern Asia or Southern Asia but the Middle East? The following 

factor explains it. India and China came up as great powers in the 

Eastern Asia and Southern Asia. They went out of the Western 

Imperialism in terms of historical and cultural civilizations. They 

have not been divided. India had a small amount of division but 

it has kept its integrality. It has protected its historical area and 

industrial freedom. The western countries could not interfere. 

China likewise; Mao made China get its historical borders. Some 

cultural revolutions and developments have been made later, 

it was industrialized; its economy got bigger. Recently, it is the 

biggest economy in the world. The USA is not the number one 

economy anymore. The tragedy in the Middle East is that, there 

is such hegemony in Islam civilization and in the Islamic World. 

At the same time Ottoman Empire was a state. A lot of people with 

different ethnic roots were living under the Ottoman dominance. 

While some of them were Arabic Muslims, some of them were 

Turkish Muslims and they were all attached to the Ottoman 

Empire. All of the Muslims supported the Ottoman Empire 

perpetually and they fought for it. 

Arab Spring and democratization have backfired in Syria. We 

need to have a look at how the Western powers encouraged and 

directed the authority in order to explain authority. The Western 

countries were in fact afraid of the democracy in the Islamic World. 

They say many things but when it comes to application, they show 

their hypocritical double standards. Democracy quest in Egypt 

turned into a bloody coup d’état. A lot of people were murdered. 

The coup d’état in Egypt was considered as a bloody one by the 

South African Union and they ended Egypt’s membership. What 

did the USA and the EU which always talk about human rights do 

in that case? Now the attitude of the USA is clear. In case of a coup 

d’état, they try to suspend it till democracy comes. Obama calls 

his country as “a country of law” renaming torturing as intense 

interrogation and continues his activities. We can say that the EU

did not blame Sisi and ignored a massacre which was worse than 

the one carried out by China in the Tiananmen Square 

When we talk internationally, we mean controlling all the oil 

reserves. One of the endless conflict issues is actually the oil. Let’s 

have a look at the American policy with an opposing view. Sisi 

Vahbi Selefi is a movement that rises from Saudi Arabia and uses 

extreme violence. 

Americans ask why Muslims cannot stop the violence. However, 

protests performed during the Rabia case was peaceful and 

nonviolent. But even then, they were murdered and you could not 

protect them, and in this case Sisi was empowered. The reason for 

their action was to become a democratic country whose people 

could be heard so the foreign policy would be changed. Maybe, 

even Palestine would be given the freedom and equality. They 

could give up building luxurious palaces and spend the money for 

democratization after industrialization of the area. 

We can see that the policies of some countries can be changed in 

the regional level. In this argument, there is a constructive factor 

and we see that the orientation of the country changes in national 

and identity issues. We also see the change of the orientation. 

Turkey and Iran were called “surrounding countries” until the 

year of 1980. The strategy which is related to Israel could be 

explained as being close to the non-Arabic countries in politics. 

This is why Israel and Turkey have had good relations. However, 

now both Turkey and Iran are the indispensable actors in the 

region. Turkey is the champion of democracy in the region and 

supports Palestine and condemns the coup d’état in Egypt. Turkey 

also had some changes in its identity after democracy. Turkish 

government should listen to the people and reflect the identity 

of the people. Turkey has a lot of similarities with its southern 

neighbors. As a country which is a part of this civilization, people 

in Turkey are raising their voices, expressing their disgrace for 

the support for Israel policies against Palestine. There is also the 

voice of the selective people here saying that, they are affected 

by these problems in the region and they focus on the national 

borders. They reject any relations with the East or the West. 

Moreover, even though Turkey does not want to be included in 

these issues, the problems reflect on to Turkey. As there are a lot of 

refuges coming from Syria to Gaziantep; you know this situation 

better in this city. Turkey needs to develop a vision. A potential 

solution could be the point reached by the Europeans at that 

time. After two world wars, a lot of massacres and genocides, they 

were around a table for the independency and they founded the 

Cool and Steel Union. They merged the institutions and changed 

the whole structure of the regional policy. Democracy was an 

indispensable part of this. The solution is also similar to this in 

the Middle East. We need to repeat the economic integration and 

democratization needs in the region so that industrialization, rise 

of the middle class will occur, and purchasing arms from the West 

and the construction of palaces will be stopped. It is not easy to 

do all these but the Arab Spring started with these issues. When 

we look at the Turkish foreign policies, it seems they also go for it. 

Thank you for listening to me. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Though it was not so much 

different from yesterday’s discussions, two different ideas were 

brought forward. One of this is focusing on the democratization 

but an opinion on the unity and integrality of the countries was 

expressed by vice-Prime Minister Numan Kurtulmuş. He talked 

about the criteria, which we can call as Jerusalem criteria that 

would make us live together. Another thing is the idea that Mr. 

Rasmussen put forward, which is the Bosnian Model as a solution. 

But I believe that was left in yesterday’s agenda as a controversial 

model. However, as it was mentioned in the previous two 

speeches and by Mr. Mujeeb R. Khan, the real solution lies under 

the historical process even though, the historical process is said 

to have five different conflict zones. This means, the biggest need 

in the area is democratization. It analyzes the Middle East causes 

of social and political conditions from a historical perspective 

and also within a historical perspective. For some, this proxywar 

is like a global civil war. As Mr. Rasmussen stated yesterday 

that it was not quite possible to name the wars waged in the area 

as a civil war. These are mostly referred to as global civil wars or 

as proxy wars in international politics as Mr. Obama stated on 

an occasion. Of course here, we are talking about an area that 

has long lost its stability. This stability that the Ottoman Empire 

achieved in Caucasia and the Balkans was global in historical 

terms. This stability obviously vanished after the World War I. 

The democratization process in the five conflict areas should be 

observed and followed up carefully, as Mujeeb R. Khan stated. 

From the sessions of yesterday, we know that there are some 

serious problems; the democratization process, the processes for 

equal gender rights and equal education rights are left incomplete. 

These are all closely connected to the democratic process. 

Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN 

Marmara University / İstanbul 

He is faculty member of the Department of History at Marmara University. His research 

interests are History of the Modern Middle East, Arabian Gulf, Arabian/Persian Gulf 

Studies, Ottoman History, Ottoman Empire. Besides his academic research on Arab-Turkish 

Relations and North Africa, he is the president of the Association of Researchers on 

the Middle East and Africa (ORDAF). Prof. Dr. Zekeriya Kurşun appears in numerous 

scholarly articles, books and academic papers. 

Our second speaker, Marmara University academic member Prof. 


37


38 


Dr. Zekeriya KURŞUN will bring into the agenda the geopolitics 

of Persian Gulf and the shortcomings of Saudi Arabian politics in 

the area. 

Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN: When we look at geopolitics in 

general, history, geography, demography and the resources in the 

mentioned area define it. In this way, when we look at the Persian 

Gulf we are looking at an area that is situated in the south-east of 

Gulf of Arabia and Iran and in reference to the Arabian Sea, the 

965 km long waterway that connects the Hormoz Strait and the 

countries that have flocked around it. This passage is the main 

route of trade routes that goes from east to the Mesopotamia and 

through there to Europe, which is called the Spice and Silk roads, 

which have always been open for international dominance and the 

turmoil that follows. This is the reason why Iranians refer to it as 

the Gulf of Persia, yet Ottomans referred it in a more neutral way 

as Persian Gulf after settling in the area. But the mentioned region 

is insistently referred to as the “Arabian Gulf ” by modern nations. 

The time period that defined the nations and their economic 

around the Persian Gulf became the most indispensable resources 

of the area. Fishing, as one of the prominent sources of income 

followed by the discovery of pearls as a seductive factor in the 

area has affected the trade. Related to these comes the process 

of trade goods’ transfer to Europe from India and we know by 

then trade between this region and Indian sailors was already 

in place, before Europeans even discovered India. In a nutshell, 

this area has history and traditions in trade. The area was also the 

centre of attraction in the whole world in 20th century because 

of oil reserves. In short, Europeans conquered the land after the 

Portuguese, through Vasco de Gama discovered India. 

As a matter of fact the basic problems start after this time. As the 

Portuguese and Ottomans settle the western coast, the Dutch and 

the English become active with the trade they have specifically 

established in the two countries. After the 18th century the Dutch 

fall back, then the English try to settle in the region and they 

expend great effort to influence or take over the area from Hormoz 

Strait to Kuwait. This effort comes to fruition until the end of the 

World War II. After this date, after 1947 the U.S.A actively settled 

in the area and became the root cause of conflict. 

The tension and conflict between the Ottoman Empire and 

Europe lasted for decades. This puts forward two theories; the 

first theory belongs to Europeans in that this is a free area, the 

Ottomans don’t have a physical dominance or they have a partial/ 

nominal dominance. It is also seen as a free area from an easily 

influenced international relations perspective. The second one is 

that the Ottomans are there physically. 

When we talk about the Gulf of Persia, we have to say there are 

two rivers that emerge in Anatolia at the end of the gulf. These 

[2nd DAY] 

rivers are Tigris and Euphrates. We are bound to the Gulf of Persia 

in a way that increases our geopolitical value. Goods produced 

in Erzurum can be transferred to the Gulf of Persia by these two 

rivers. The Gulf of Persia is an undeniable element of Turkey’s 

geographical, cultural and historical depth. This is why Turkey’s 

efforts of dominance in this area must be understood. Especially, 

the announcement of the year 2015 as the year of Qatar has utmost 

importance. There are some things we need to consider such as the 

western view of the world. First after the British powerfully arrived, 

as they had concerns toward the Ottoman and Persia, they settled 

secret negotiations. By this, they name armistice sheikhdoms in an 

effort to prevent negative effects of piracy and the sort on British 

commerce in a disdainful way. These are Oman, 6-7 emirates that 

make up the United Arab Emirates, Bahrain, Kuwait and Qatar. 

After 1970’s independent nations started to rise. And again, these 

nations were named as “infant states” in a disdainful manner. The 

current name that follows is is fund-holder states. All these three 

periods of time are given in a colonial narration. That is why civil 

wars should be analyzed in this colonial viewpoint. 

When we look at the governance of these states in the mentioned 

area, we see that they are dynasties of 300-500 years long. Ahni- 

Ayan, the Abhu-Dhabi sheikhdom has been a dynasty there for 

about 400 years. Alsani which holds the governance of Qatar has 

preserved a culture there for more than 150 years followed by 

Bahrain in the same manner for 200 years, and Kuwait for 200 

years. There is an immense structure here. Therefore, if you ignore 

this fact and come to a different conclusion, the problem starts at 

that point. Saudi Arabia, unfortunately, finished their conversion 

in 1744. The traditional dynasty became a structure that started 

to shape in regards of religion and state, which brought the two 

modern Saudi Arabian dilemmas. The Saudi Emirate, which is 

defined as a state called Wahhabi State after having formed alliance 

with Muhammed Bin Abdulvahap, continued for some time and 

then collapsed only to rise again in 1902 to be actually based on 

a state in 1930, is unfortunately face to face with dilemmas. Many 

others claim that the other small states near the Gulf are in more of 

a danger. However, I claim exactly the opposite. Saudi Arabia is in 

more of a danger and this danger originates from both their inner 

dynamics and the combined religion-state governance structure 

they currently have. 

In brief, there are many factors that define the inner dynamics 

of Saudi Arabia. One of them is the initial Muslim Brotherhood 

Movement that took place in 1930s in Saudi Arabia itself; it is 

the primary force of the establishment of Saudi Arabia. It acts 

both as a military power and as a religious missionary group. 

After the nation was established, King Absuud has minimized 

its effects by coordinating with the British. After that process, 

there has been a serious inner conflict ever since. This conflict 

was somehow managed to overcome, thanks to the welfare that

ought rich petroleum reserves until 1990s. However, this gave a 

rise to another viewpoint afterwards. We define these as the “New 

Muslim Brotherhood”. This New Muslim Brotherhood actually, is 

the group that successfully circulates the idea we know as “Salafi” 

on the international basis. This Saudi Arabia-London based 

movement, in a sense presents the dilemmas of Saudi Arabia. A lot 

of antipathy is shown to Saudi Arabia in international arena due 

to the activities of all Salafies. The other most important group 

is the Shiahs. About one million Shiahs live in the eastern part 

of Saudi Arabia, being in close relations with Iran. In fact, the real 

problem between Saudi Arabia and Iran is this. The problem they 

have with Shiahs hasn’t been solved due to the interpretations of 

Wahhabisim and this is the reason why it is in danger. Reformist 

Shafiis and Liberals are today the source of inner conflicts or 

problems. The other dynasties have in time adapted a more 

tolerant policy and renewed themselves, where Saudi Arabia was 

trapped in inner conflict, and therefore having a position against 

the ISIS, as well as forming its base. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: What attracted my 

attention was the “free area” matter. Physically, the Ottoman 

Empire had a force that stabilized the Middle Eastern states but 

there was a free area. I believe, one of the reasons of conflict today 

will be this free area. My next guest is the Turkish Coordination 

and Cooperation Agency Coordinator, Mr. Prof. Dr. Süleyman 

KIZILTOPRAK to evaluate and inform us about the last 100 

years of the Middle East from the point of view of Baghdad and 

Cairo. 

Prof. Dr. Süleyman KIZILTOPRAK 

TIKA (Coordinator of Turkish Cooperation 

and Coordination Agency) / Ankara 

He is a graduate of Bosphorus University’s History Department. He completed his MA 

at Mimar Sinan Fine Arts University in 1997 and PhD at Marmara University in 

2001 where he became an “Assistant Professor” in 2005. Since 1995, he has been giving 

courses at history department of Mimar Sinan Fine Arts University. Prof. Dr. Süleyman 

KIZILTOPRAK appears in numerous scholarly articles, books and academic papers on 

19th century Ottoman History, period of Sultan Abdulhamid II, the Middle East and 

Egypt. He has been Libya Coordinator of the Turkish Cooperation and Coordination 

Agency (TIKA). 

Prof. Dr. Süleyman KIZILTOPRAK: The last century of the 

Middle East started with a problem and this problem hasn’t 

been solved yet. The weak administration, unhealthy governance 

and the corrupted system are continuation of the unsuccessful 

establishment that started 100 years ago. One guiding idea 

would be the analysis of the past governance with its flaws and 

shortcomings to ensure the viability of future systems to be put in 

place. The system that the Ottoman Empire took up for the region, 

while in domination for 400 years can be criticized in many ways, 

yet we don’t see conflicts similar to the current ones. After 19th 

century, when the area got in the scope of European Expansionist 

Movement, we start seeing the rise of such problems. The 

Napoleonic invasion of the area in 1798 can be seen as the first 

expansionist movement initiative towards the area. This interest of 

Europe in the area brought with it great disturbance in the social 

structures, production policies and culture of people in the area. 

This disturbance resulted in an explosion of problems that have 

been riddling the area for decades. 

Arabs are usually considered as people who live in Africa and Syria, 

Palestine, Iraq and in the Arabian Peninsula. Although Arabs in the 

Arabian Peninsula are very different than Syrian, Palestinian, Iraqi 

and Jordanian Arabs, they continued to remain as the old Ottoman 

provinces in terms of language, culture and economics. All Arabs 

actually constitute one race. Although they were separated after 

the World War I and rose up as different countries with different 

ways of governance and system, they owe their close connection 

of culture to their communication and development in education; 

as it was centuries ago. This is said by Admiral Nuri Sait Pasha in 

a report to the British Foreign Ministry in 1948 when he was 

expressing his opinions on solving the problems in the Middle 

East. When we look at the area, we see once again the problems 

that come from divided nations as it was explained by Nuri Sait. 

Nuri Sait says and I quote: “Combination of Syria and Iraq as a 

federation can only be successful if the minorities there have a 

semi-dependent, yet a strong regime like a canton. Only if the 

cantons there are given similar rights that were given to minorities 

in Lebanon during the Ottoman rule, and if they are protected 

under a strong rule, these nations can survive”. Prime Minister of 

Iraq, in 1942 claims that, the system doesn’t work in either Iraq or 

Syria and claims that the current divided and weak government 

structure cannot protect the people or provide necessary service. 

In addition, he says that this is a synthetic government. You 

established four different governments on the lands of Syria, 

Lebanon, Palestine and Jordan which were tied together to one 

province of Damascus in the Ottoman Empire. This structure will 

not work and sect wars that are similar to the ones that started in 

1860 will start again. The nation-state promised to the Hebrews 

will not live in this land. If you wish to do so, first of all establish a 

federation to gather all the Arabs under one roof including Syria, 

Iraq and the Arabian Peninsula. While doing this, Nuri Sait was 

on the side of the British. He brings up this solution while also 

considering his friendship with the British. We will give you the 

same advantages that the other nations of Common Wealth gave 

you as long as you do not establish a weak structure that will 

govern the Arabs of Arabian Peninsula, Syria and Iraq. 

The most major problem in the Middle East is that there are 

some very precious underground resources in the area and there 


39


40 


is a western world that wants to dominate the energy sources. 

The Arabs have a conflict among themselves resulting from their 

differences in sects or ethnicities. The issue here is that how these 

problems of conflict can be solved? And, the main concern of all 

Arabs is what kind of government Palestinian Arabs will achieve 

during this process. Until the problem of Palestinian Arabs to have a 

country of their own is solved, problems of Jordan, Lebanon, Syria 

and Iraq will not be solved and even in Egypt, the main policy that 

Nasır has taken up after being allocated to his new position is to 

find a solution to the Palestine problem. In this perspective, Egypt 

has always had to intervene at wars such as the 1956 crisis, 1967 

and 1973 wars. When Egypt withdrew due to Camp David pact, 

all Arabs took Egypt out of the Arab League. And still, there is no 

Arab nation that can take initiative to solve the Palestine problem 

today. After every Israeli assault, Palestinians wait for humanitarian 

aid from the Gulf Nations. The reason behind this is obviously to 

rebuild their country. 

Today, the most important difficulty in finding solutions to the 

problems in the Middle East is that new petroleum reserves are 

found in the eastern Mediterranean. Who will make use of these 

reserves and how? In Leviathan area, and Tamar area, where the 

natural gas resources exist, there is gas of trillion cubic meters. 

Israel suddenly changed its Gaza policy on the use of these 

resources; while it was an issue during the time of Ariel Sharon to 

give autonomy to Gaza or not, Israel gave up this policy suddenly. 

We are not so sure about the future of Gaza, where one million 

people live. Naturally, Israel wants to use all its potential in order 

to transfer the energy resources from that area to Europe safely. 

They want Gaza to benefit from the area. That leads to a fall in the 

petroleum prices in the world. How does this price fall affect the 

peace in the region? Financial aid from the United Arab Emirates, 

Gulf countries and Saudi Arabia is a matter of discussion in terms 

of public improvements in Gaza and the support of the regime in 

Egypt. Without this aid, not only the public improvement in Syria 

and Palestine is under danger but also weaker Arabian countries 

such as Egypt, Tunisia, Sudan, and Somali need financial aid in 

order to survive and have a sustainable system. Their support will 

be reduced and in the near future, bigger conflicts might break out 

in Middle East. If Bosnian model, which Rasmussen talked about, 

would be applied in Syria and the Middle East, the future of the 

Middle East would be expecting big conflicts. When Egypt and 

Sudan were divided into two parts in 1956, Egyptian streets were 

all crowded with people shouting “Egypt and Sudan cannot be 

divided”. In 2011, Sudan was divided into two parts. East Sudan, 

which was richer in terms of economy and underground resources, 

split from Sudan. These are the areas that Nile, which is very 

important for Egypt, emerges. Although this was an issue effecting 

directly Egypt, it didn’t become the main topic of conversation; 

and Egyptian streets were full of revolutionists. Tahrir Square 

was busy with overthrowing Husnu Mubarek. One year passed 

with the demonstrations supporting Sisi, but Egypt didn’t put the 

separation of Sudan on the agenda. In order to have a bright future, 

Middle East countries must adopt a peaceful approach to solve 

their inner problems themselves: The relationship with the West 

should be conducted by modeling Turkey, both in democracy 

and economy. Do we express an opinion on the developments in 

the Middle East, or, by talking about cooperation, do we desire a 

silent and passive Turkey which the West presents as a solution? 

We have to understand it well. I hope the ones who predestinate 

the region will take the facts of region into consideration, and see 

it clearly. I hope they will find a solution that will save them from 

enticed and deceived feelings in the last century. I think I am a bit 

pessimist about the Middle East. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Couldn’t certain countries 

be founded in the Middle East after World War II when stability 

was destroyed? Or, the authoritarian administrators can freely act 

because the countries are weak? What the Middle East needs to 

do is to make modernization real, isn’t it? In my opinion, in order 

to bring peace, the Middle East should be open to democracy and 

reforms, otherwise conflicts will never end. 

Now, our fourth speaker Prof. Dr. Ahmet Seyhun from Winnipeg 

University (Canada) will cover the Middle East issue from an 

Islamic point of view.. 

Prof. Dr. Ahmet SEYHUN 

The University of Winnipeg / Canada 

[2nd DAY] 

He received Bachelor of Law degree from the Istanbul University, Masters degree in History 

from Bogazici University and his Doctoral degree from McGill University (Institute 

of Islamic Studies), Canada. He is an Professor of History at the University of Winnipeg , 

and teaches History of Islam, History of the Ottoman Empire and Islam and the West. 

Prof. Dr. Ahmet SEYHUN: I will talk about the movement 

in the Second Constitutional Period, especially, Pan-Islamism 

movement, the thinkers of this movement, the roots in 1900s of 

what is happening today in the Middle East, the intervention of 

the West to this region, the decline of Ottoman Empire and the 

establishment of regional countries. 

1908 was one of the milestones of both Islamic, and Ottoman 

history, and also the history of the region. In 1908, Abdulhamit 

was not dethroned. It was in 1909. But Constitutional Monarchy 

was declared in 1908. With the declaration of Constitutionalism, 

lots of political movements which were under the censorshipof

Abdulhamit till the declaration, found an opportunity to express 

themselves. From the previous writers of 1960s and 1970s, 

writers such as, Serif Mardin made certain differences for these 

movements. For example; Turkism, Islamism, Westernism, 

Ottomanism... Today, we look at these from a different view. What 

we see is these movements were influenced by each other and 

there was a constant exchange of ideas among them, which laid 

the foundations of democracy for the region. In the Ottoman 

Empire, the first parliament was opened. The first Constitutional 

Period was short-lived. The Ottoman-Russian War broke out. 

The parliament was reopened in 1908. Unionists and Young 

Turks were like a coup for Abdulhamit. However, ultimately, all 

these groups participated in politics. I didn’t separate that period 

from the Republic. In the last book that I wrote, I combined 

the Ottoman Empire with the Republic. I analyzed the ideas of 

thinkers such as Mehmet Akif Ersoy, Salih Haim Pasha, Mehmet 

Ayni, Mustafa Sabri, Shaykh al-Islam Mustafa Kazım, and what 

I saw was that the democratization efforts in that time, in fact, 

were very important and they were the issues that referred to 

today’s problems. For example, this is an important issue that the 

writers labeled as Islamic focused on. Nationalism is an artificial 

movement that came from the West, and would be applied to 

Islam. The West’s historical evolution is very different from its 

Islamic one. It was shown that a system which works in the West 

might not work in the same way in the East. This was first brought 

forward by the thinkers who we call as the New Ottomans such as 

Ali Suavi, Namık Kemal and Ziya Pasha. Later, it was Muhammet 

Abhu and his period because of his good command of Arabic. 

These ideas were posed by Namık Kemal and his friends in 1860. 

There are two important ideas here; the first one; the institutions 

taken from the West cannot flourish in Islamic lands because the 

environment is totally different. The second one is the question 

that Islamic scholars always ask; “Why did Islamic World fall 

behind?” Once upon a time, Baghdad was the center of the world. 

What all the writers meet on a common ground is that “We fell 

behind because the rules (that our religion ordered) were not 

carried out properly. This means that Islam was a religion, which 

was immensely advanced and open to innovations. However, after 

some time, the doors of ruling case were closed and it was entered 

into the corruption period. This was discussed in the parliament 

as much as the ‘Law on the Maintenance of Order in 1925.’ It was 

written until that period. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Assoc. Prof. Dr. Ali Serdar 

ERDURMAZ will explain his thoughts about Turkey’s Decision- 

Making Authority over Syrian Civil War. 


Hasan Kalyoncu University / Gaziantep 

He is a graduate of Turkish Army War College. He completed his MA and PhD in International 

Relations. Also, he holds a second master’s degree in Executive Management 

and Human Resources. He is a Faculty Member of Department of Political Science and 

International Relations at Hasan Kalyoncu University. 

Assoc. Prof. Dr Ali Serdar ERDURMAZ: The problems are 

the actors in Middle East, their problems and solutions. If we 

narrow the actors over Syria, we can see only one Syrian regime 

that represents the government. Apart from that, we all witness 

that non-state actors are actively creating a chaos in Syria. What I 

want to present here is that, which of the actors could win and take 

control and how Turkey would be affected from this. Which actor 

should be supported to realize Turkey’s international benefits? In 

which direction should our policies be? I will try to present it in a 

mathematical way. We will use TOPSIS method here. Because, for 

an ideal solution, I consider approaching this issue significant with 

a technique of ranking preferences through simulation. When 

we have a look at the actors, in fact, PYD’s winning will be under 

consideration or The Free Syrian Army (FSY) has changed, now 

the Revolutionist Committee Council was founded in Gaziantep 

and they are functioning effectively. It seems likely for ISIS and 

finally Assad’s regime to win in Syria. These are the results that we 

will be focused on. By the way, if we have a look at Turkey’s national 

interests, regional stability is very important for us; avoidance of 

separation and refugee raids are effecting us. Limiting or ending 

this is of importance. It is desired to see changes such as making 

a regime change, destroying Assad regime and forming a new 

unitary regime which is democratic, respectful to human rights 

and accepts the superiority of law. Unitary structure is a kind of 

structure which prevents separation. Lastly, from the viewpoint of 

Turkey, limitation of Iran’s influence is within our national interest. 

There is a ranking of priority of these interests in accordance with 


41


42 


their importance. A number of values will be given by decisionmakers 

with respect to their recognition and these values, in 

fact, can be set by different decision-makers. People, who follow 

foreign policy with a certain basis and Syrian policy will more or 

less deduce the same results. Here, the best option is shown as 

Condition 1, and the worst one is shown as Condition 5. While 

preventing separation and regime change are our first priority, 

activities of terrorists and ISIS’s winning, which is Condition 5, is 

the worst scenario for us. Based on that, we made an assessment 

for all the actors. 

For PYD’s winning in regional stability, regional stability is 

handled in two ways; because stability can be provided. However, 

considering the other factors, which are oppositions, will have 

an impact on there, providing a wholly stability is impossible, 

risky stabilities can be provided, and there won’t be a poor and 

bad stability. But ultimately there will be separation and division. 

Refugee area will be widely prevented. There might be a regime 

change but there will be Assad’s resistance against this regime 

change. Iran’s effects can be relatively limited. 

In case of ISIS’s winning, regional stability is also handled in 

two ways, because PYD will resist this time. It is evaluated that 

separation will be definitely prevented. There will appear a way 

towards unitary structure. It is thought that a democratic structure 

can be formed in Syria. Refugee influx will be widely prevented. 

Also, there will be absolutely a regime change because Assad 

regime will fall down. It is also thought that, Iran’s effects can be 

limited to a large extent. 

ISIS’s winning is seen as the worst case. There won’t be any regional 

stability. There will be a total separation. Conflicts will continue. 

Refugee influxes will continue until the last times because 

everyone will escape. Especially when we consider Aleppo, we 

think there will be a serious refugee influx. Regime change will be 

a discussed topic for a while, but it will face great resistance. 

In case the last regime’s wins, it is thought that regional stability will 

be extremely poor; there will be a separation in the end because 

if Assad wins oppositions and PYD will resist to this situation; 

there will be continuous crises. Refugee influxes will be in great 

numbers and there will not be any regime change because if Assad 

wins he will dominate the whole region. It is thought that Iran’s 

presence will also be high. 

Based on these evaluations, when we look at the foreseeable 

changes of Syrian civil war in relation to Turkey, we demand a 

regime change; the disposal of ISIS is one of our main targets. 

The loss of the regional control with terrorists getting stronger 

is very important to us; avoidance of separation is one of our 

priorities and Iran presence should be limited. If we apply 6 

degrees of TOPSIS method to this situation, the following results 

[2nd DAY] 

appear; The Revolutionist Committee Council being supported 

by Turkey is very significant; as for the regime change, the best 

solution is to support the oppositions. Second best solution is 

PYD’s or PKK’s winning. ISIS declared its area as sovereign, and 

in case of its evolution, a new Islamic regime is inevitable and with 

Assad’s winning through a victory, it will be impossible to change 

the regime. 

If we have a look at the annihilation of ISIS; again, it is a basis to 

support the Free Syrian Army because FSA will be destroyed in 

case of Assad’s winning, and afterwards by supporting the Kurdish 

structuring ISIS might be cleared, which is the third action. What is 

important for us is to prevent the hegemony of PKK or PYD in the 

region after the clearance of ISIS. This is a very important issue for 

us. In this case, clearing ISIS is to Turkey’s interest, the best option 

to change the regime is to support the oppositions. Subsequently, 

Assad’s winning might realize this. As we see ISIS as an extension 

of PYD and PKK, we accept it as a terrorist organization. Another 

factor to prevent the separation is the success of the opposition’s 

being supported, which is the best option. Later, Assad’s winning 

can be prevented. Following this, support for PYD can bring a 

solution to this situation. Lastly, the limitation of Iran’s effect; if the 

opposition sets a unitary structure and gets enough support, Iran’s 

effect relies on Assad’s winning. 

According to these results, Turkey’s political approaches are 

correct. Definitely and transparently, our government policies 

want to do everything to support the oppositions in Gaziantep 

and want the West to act accordingly. However, the consolidation 

of PYD groups has been produced as an outcome by the USA as 

well. Actually, the goal is the same. First, ISIS is needed to be swept 

away following the regime. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: It was an unusual 

presentation. When we consider it mathematically, we will have 

taken an easier step for the peace process. Now, Dear Assist. Prof. 

Dr. Vehbi Baysal will present the notion formation process in the 

Middle East countries and the denominational conflicts within 

this period. 

Assist. Prof. Dr. Vehbi BAYSAL: These kinds of meetings point 

out for one thing; America is not under every stone. Therefore, 

it needs to be considered from different aspects. The borders 

for principles drawn in the Middle East are not actually their 

decisions. The Arabic nationalism outlined a map for themselves 

by putting the Arab Peninsula and North Africa at the forefront, 

but it didn’t happen. However, what differs if the borders of these 

countries, which did not draw their borders, change? There weren’t 

already any virtual borders between Egypt and Iraq. ISIS, which 

was controlling the Rakka region for almost a year used to collect 

tolls in this region. Damascus in “Iraq-Damascus” state which is

Yrd. Doç. Dr. Vehbi BAYSAN 

History, Yeditepe University / İstanbul 

He is a graduate of Istanbul University, Department of Eastern Languages and Literatures. 

He completed his “MA” in Arabic Language and Literature at Jordan Yarmouk University 

and “PhD” in Middle Eastern Studies at University of Manchester. He is faculty 

member of the Department of History at Yeditepe University and board member of the 

Association of the Researchers on the Middle East and Africa (ORDAF). 

ISIS in short is “Bilad-ül Damascus” region involving Turkish and 

Saudi Arabian borders. It is the major threatening region. What is 

special with this region? It has become a turning point after the 

foundation of Israel in 1948. Scenarios about what can happen 

in the Middle East after the 1907 war were written. One of them 

was the Arabian-Israel war, but it failed. Then, there could be the 

“Palestine-Israel war, which failed as well. “Water War” was the 

final point. There are Golan hills still being occupied by Israel. It is 

strategically important for Israel. This is the water reservoir for the 

Middle East. Managers were requested for the foundation of these 

kinds of stations. One of them was quitting elitist approach and 

founding a new army system in which ordinary people could take 

higher positions in the army as well. It was somehow accepted. 

However, as soon as these ordinary people were taken a higher 

office, the first thing they did was to demolish the ones by whom 

they had been promoted. 1950s and 1960s are these years. Iraq, 

Egypt and Libya are full of these people. Accordingly, there isn’t 

any army against external threat in any Middle East country; all 

armies have been organized for interior threats. The ones who 

are in charge of the army are all relatives. Ordinary people are 

made sure they do not have high positions.. The army in Syria is 

arranged not for external threats but for demolishing the regime. 

Therefore, there aren’t any other choices apart from opening 

fire. So, what is the importance of the geopolitical position of 

Turkey for the Middle East? There is a 850km frontier just with 

Syria. Rasmussen was reflecting on the West opinion. Due to 

this, the absence of the development of democracy and social, 

economic and political causes enable the increase of the terrorist 

organizations such as ISIS. If this is right, based on a research by 

Western University in England, how can you give an explanation 

for 4.500 English citizens’ joining the ISIS? In addition, what 

about the ones attending from Denmark, Germany, France and 

Belgium? It is not possible to explain an organization which has 

appeared regionally. 

ISIS is a good example of it. Actually, we need to have a look at 

how Westerns are unskillful. Firstly, I want to adduce Libya. 

In Libya, it is decided for the US Security Council to hinder 

Kaddafi from bombing his citizens with his war crafts. Right after 

this accord, France and NATO started to bomb the area . Last 

summer, Obama stated in his speech that they would bomb ISIS. 

USA soldiers were also not to step on the region. So, who were 

going to solve this issue? Local forces for sure. Turkey intervened 

at this point. Accordingly, the West was not skilled in producing a 

solution. 

Turkey’s policy is being criticized as wrong in the Middle East. 

Well, what is wrong about Turkey’s policy? The reason for this 

is not being specified. Turkey embraces all the guests from Syria. 

And one of the delegates from the UN just says “You are doing 

a good job!” and leaves. Is it possible? If Turkey wanted, it could 

close its frontiers and make the issue turn into humanitarian plight 

but it didn’t do this. Authorities do not mention this; it doesn’t 

mean that Turkey is incapable of doing it. 

Thank you very much. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: He presented concrete 

and current issues. Now our sixth speaker, Dr. Lütfü ŞAHİN, will 

discuss inter-sectarian conflict in the Middle East. 

Dr. Lütfü ÖZŞAHİN 

Theolog / İstanbul 

He is a graduate of 19 Mayıs University, Faculty of Theology. He completed his MA 

in the History of Religions and PhD in History of Philosophy at Marmara University 

Institute of Social Sciences. He taught both at public and private schools. There have been 

more than 200 articles published in national publications and political journals. 

Dr. Lütfü ŞAHİN: First of all, the Middle East is a problematical 

notion. It does not exist with regard to our own civilization. It is 

also a Eurocentric notion. There is a “Middle East” for the West. 

According to the Hegel approach, if it is you defining the country 

you live, it means that you hold the power. Although we have a 

big historical background, we cannot say that we have a historical 

consciousness. Another issue is the nuclear power of Israel. Israel 

has enough nuclear power to hit İstanbul and Tehran. Some 

international collusion cannot cover up the realities. The issue 

between the East and the West is a challenge. Actually, there are 

not any concepts like this in our civilization. These are imperialist 

definitions. All the humanity and civilizations cannot rely upon 

the West. In history, Islamic world challenged Western Europe 

about many issues. Today, Turkey challenges the West with its 

political and economic development. While responding to Iraq 

and Syria, Turkey wants to go back to the region. This is indeed a 

kind challenge. These historical consciousness and deepness have 


43


been considered by the westerns. Despite the westerns, Turkey 

cannot be senseless for the things happening in its region. It cannot 

be thought that it doesn’t have a say about the land it has been 

ruling for 400 years. If the border of Turkey starts with Hatay, its 

strategic borders start with Jerusalem and Bagdad. Bagdad’s being 

hung by a thread means that Gaziantep and Diyarbakır are hung 

by a thread. Bosnia and Azerbaijan are also two of our strategic 

borders. The West may like our government, but international 

relations are not grounded on the concept of love. Finally, the 

democracy export of the West is totally eye service. Where was 

the West during the coup in Egypt? 

Also, there is no problem between the Bass regime and Israel. 

These dictator regimes are needy to each other. 

Abdullah DİLSİZ 

AFAD (Prime Ministry Disaster & 

Emergency Management Authority) 

[2nd DAY] 

Abdullah DİLSİZ: Now it is an emergency case because we do 

not have peace ahead. And there has been an enormous movement 

of migration from Syria since 2011. From this day forth, the 

number of Syrians here are 1.750.000. 225.000 of these guests are 

accommodated in tents put up in our ten cities. Their needs are 

met within the bounds of possibility. About 50.000 trainees are 

educated in various training courses. In the Health Sector, these 

guests can be treated in about 500 polyclinics where 84 local and 

20 foreign doctor serve. According to the US standardizations, the 

approximate expense is 5 billion dollars. It is pretty a good amount 

for the development of this country. 

And, since June 2014, there have been movements in Iraq as a 

result of the attacks by ISIS. 20.000 people including Yezidis have 

come to Turkey as refugees. Various housing and welfare activities 

are in progress for them. Nevertheless, Turkey built and opened 

two camps of 32.500 people capacity in Iraq; one in Zaho and 

one in Dohuq, using its equities. The number of humanitarian aid 

trucks is 626. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: Actually, after the 7th 

century when Islam started to spread, the politics in the region 

has started to improve. In the 20th century, especially Fascism 

is the aspect in which Imperialism is mostly effected by. That 

is to say, the Middle East is the area which the West segregated. 

The conflict of the Middle East is affected by the West to some 

extent. There is technological recession in the 21st century. There 

has not been an improvement because of status the Middle East 

appearing in academic books. Now, our young brother from 

AFAD is going to give his speech. He is going to talk about the 

population movements towards Turkey and the accommodation 

of immigrants. Now please accept Mr. Abdullah for his speech. 

In addition, we have to maintain their psychological well-being. 

We are working on restructuring the future of these people and 

rebuilding their society. We are in the position of adapting these 

people to social life. I want to make a suggestion; we are trying 

to generate an idea for planning their future in their country. 

However, I think that universities and civil societies need to 

carry out a feasibility study by gathering professors, doctors and 

academicians together. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. Edibe SÖZEN: I’d like to thank all the 

speakers individually. When the proceedings of symposium are 

published, the product will be invaluable. Now it is the end of our 

session. Thank you all. 


44

4 th Session 


Ways of Searching and Suggestions for Solutions of Middle East Crisis 

In the light of the conclusions inferred from the last session of the symposium entitled ‘Suggestions and Search for 

Methods for the Resolution of Middle East Crisis’, the future of the Middle East will be discussed, and suggestions 

for the resolutions will be presented accordingly. This session will be moderated by the rector of Gaziantep 

University Prof. Dr. M. Yavuz Coşkun. 

Moderator 

Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN 

Gaziantep University Rector / Gaziantep 

He received his MD at Faculty of Medicine, Uludağ University and holds a PhD in Child Health and Disease. He became Professor in 1996 at Gaziantep University. He is Rector of 

Department Of Child Health and Disease, Division of General Pediatrics. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: The Middle East 

issue is being discussed considering all its aspects, blood, tears, 

and grief. Many speeches have been made focusing on the 

problems and the relevant resolutions. The speakers were very 

qualified in their fields and could put forth helpful suggestions 

for resolutions. It has been clearly seen after the speeches of 

Rasmussen and Vice Prime Minister Numan Kurtulmuş that 

there are significant differences in the Middle East, though there 

is some correspondence between the viewpoints of Turkey and 

the West. Now, I am inviting Professor Dr. Hakan Yavuz from the 

University of UTAH to the stage to make his speech. 


45


46 


Prof. Dr. M. Hakan YAVUZ 

The University of Utah / USA 

Yavuz received his earlier education in Ankara, Turkey, graduated with BA from Siyasal 

Bilgiler Faculity, Ankara. He received his MA from the University of Wisconsin-Milwaukee 

and spent a semester at the Hebrew University, Israel and received his Ph.D. from 

University of Wisconsin-Madison in political science. He is an author of more than 30 

articles on Islam, Nationalism, Kurdish Question, and Modern Turkish Politics. Hakan 

Yavuz is a Professor of Political Science at the University of Utah. His current projects 

focus on transnational Islamic Networks in Central Asia and Turkey; the role of Islam in 

state-building and nationalism; and ethno-religious conflict management. 

Prof. Dr. M. Hakan YAVUZ: The speeches made yesterday and 

today have focused on the international system and the problems 

caused by the communities in the Middle East, as it is a resolution 

symposium. The main reason of these problems is the colonial 

policy, which has been posed by the international system itself 

and the problems caused by the state systems developed within 

the colonial policy. However, in my opinion, the problems occur 

on an individual basis. It is related to the people’s identities and 

presences. In other words, blaming the state and considering 

it in terms of the international system is important. It should be 

handled within this framework. Another complementary factor 

and maybe the major one is that there is an identity crisis in the 

Middle East. 

This crisis stems from having too little or lacking necessary and 

sufficient moral structure. I have seen that the religious systems 

are not efficient enough to be a moral community in the western 

world after a great struggle, and I have found out a conclusion 

statement on the secular moral system, secular philosophy of 

life or human rights, which will lead people to a more immoral 

direction. Unfortunately, we are all very far from the Middle East. 

Due to this reason, there is an identity and personality crisis in 

the Middle East. Another reason is the historical process which 

the Middle East has gone through. However, in my opinion, it 

is necessary to see the gap created by the Middle East and the 

serious lack of cultural and religious reform movement in the 

area, and its effects on the identity and personality crisis. This is 

what I want to state in brief. For the rest of my speech I will try to 

support what I have said on the crisis in the Middle East and the 

weaknesses of the states, and the dictatorships of the states. These 

are the major factors. However, it should be emphasized that there 

is identity and personality crisis. 

When we consider the international Freedom House survey, 

the most severe cruelty is unfortunately seen in Middle East 

communities. It is crucial that the reasons for such an outcome 

should be discussed. Why are the Muslim communities the first 

[2nd DAY] 

in rank in terms of crime rates and violations of human rights? 

Also we, as Muslim communities, are the first in rank in terms of 

family violence, street violence and neighbourhood violence. This 

situation is also seen in some Latin American states arising from 

different reasons. One of the main reasons is the morality. This 

has always been tried to be solved only through religious sources, 

however, it is clearly seen that other sources are needed on 

condition that religion is placed in the center. The other sources 

should be chosen from philosophy, especially secular morality on 

the basis of human rights, even changing the religious morality 

into a secular one. The process in the West is similar to this one in 

some aspects. In other words, making Hegel Cartoon’s religious 

morality secular as possible and reflect it on the public domain. 

One of the major problems in these communities is the public 

sphere and private sphere. We have a perception of morality 

which is mostly centred on the honor in the family. We mistakenly 

perceive the public sphere as a place where there is no morality 

or no religious fear. This situation is being tried to be solved by 

law, but it is not effective enough and it causes new problems to 

appear. 

When we consider our position in terms of international 

standards, we can say that we as the Turkish community are in 

a good position, but not a very satisfactory position. Among 

the other Muslim communities, Turkey is a model in terms of 

democratization and human rights. As it was mentioned by Prof. 

Dr. Ahmet, the arguments between Muslim intellectuals such 

as Namık Kemal and the Reform movement intellectuals are 

very crucial. What is involved in these arguments is an effort of 

creating a public morality by using Islamic sources. They put on 

a great effort, but they could not succeed at all. The universities 

have an important role for this issue. It is so wrong not to teach 

moral philosophy at the universities in addition to religion. 

Unfortunately, the universities either do not have a philosophy 

department or they were closed down, so the universities could not 

meet what they were expected to do. I hope they can in the future. 

However, the time is so limited. The Turkish community was 

introduced to modernization very late. Even the introduction to 

capitalism started in 1983 after Turgut Özal’s policy of neo-liberal 

economics. We learned about modernity through consumption, 

but not through production.. We were seriously affected by the 

desire for consumption which was exposed by modernity, since 

we did not have a strong moral structure to resist this desire. In 

other words, we tried to create an identity with the consumption 

desire of modernity. We tried to find an identity from the products 

that we consumed. The result of this situation was that we had a 

lack of morality which was created by modernization. 

The enrichment in the West is a different one which appeared 

after the Industrial Revolution. It needs several generations to pass 

and requires a serious moral discipline. However, this enrichment

in our community took place in the construction sector, in 

other words, in a certain generation. This situation caused some 

problems as well. The bourgeois class in the West was supporting 

the foundations, which would help create the moral structure 

necessary for itself. On the other hand, the bourgeois class in our 

community is different from the one in the West. Since 1923, 

at first, the government has tried to create a bourgeois class, but 

it failed to put forth a national value. After 1983, for me, Özal 

was a turning point. The time of Özal was very crucial in terms 

of economic reforms, private universities and private radios. 

The result of these developments is the period of AKP. In the 

background of today’s AKP, Özal’s ideas and revolutions can be 

seen. Since everything developed very fast in the time of Özal, the 

moral and normative aspects have always been ignored. 

Since 2002, Turkey has had an economic boost. This boost was so 

quick that we tried to connect modernism to malls. That is, these 

malls also brought an Islam-mall system based on consumption. 

After 2002, universities and faculties of theology have not been 

able to put forth the necessary moral discussion and the system of 

moral thoughts within this market economy. 

As a result, since 2002, even 1983, with Özal’s revolution we 

have made an important progress. We have built skyscrapers and 

while doing this, we have made our souls smaller. In my opinion, 

in contrast to the economic development, there is a big gap in 

Turkish public morality and there is a serious damage in our social 

structure. One of the reasons for this is that we have experienced 

a fast development. People did not have enough time to handle 

all these together; 10 or 20 years is not a long period of time. I 

hope Turkey develops a public morality which will take away this 

moral deprivation. I think that, we are starting to be more Balkan 

in terms of economy and class differences. We need to see this 

negative aspect as well. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Mr YAVUZ has 

drawn a portrait of confrontation. He mentioned that the basic 

moral philosophy and the humanitarian moral understanding in 

the Middle East communities have not been perceived properly, 

that the religious references have not been told and understood 

enough, and that it could not be guaranteed by another social 

agreement. He also mentioned that, there has been a serious 

problem in the meeting point of modernity and Turkey, and 

that even though there is some progress in modernity in terms 

of economy, this modernity could not be realized culturally and 

socially. 

Now I would like to give the floor to Assistant Professor Doctor 

Esma İGÜS from the University of Mimar Sinan. She will cover 

the Middle East issue in terms of culture and art. 

Assist. Prof. Dr. Esma İGÜS 

Mimar Sinan University / İstanbul 

She received her BA degree from İstanbul University, Department of Literature and Art History, 

MA degree in Museum Studies from Yıldız University. She is a faculty member of Mimar 

Sinan Fine Arts University. Her research interests are History of Ottoman Art, late Ottoman 

period, 19th Century Ottoman History and Politics of Education. 

Asst. Prof. Dr. Esma İGÜS: I will approach the Middle East as 

an architecture/art historian. ‘Fire gardens of Babylon’ is truly on 

a serious fire in terms of culture. Since 1990s, the cultural areas 

have been plundered and there have been cultural genocides in 

the Middle East and Mesopotamia. It is better to start by saying 

that the common memory of human beings is the Middle East 

or Mesopotamia. We can see how this area which has the longest 

history of humanity has been suffering from losing its historical 

and cultural identity because of political instability and wars. Thus, 

it is clearly seen how this movable and unmovable architecture is 

being destroyed very fast. The heritage of the Middle East dates 

back to the Lower Paleolithic age and has been hosting a wide 

range of cultural heritage. 

In brief, the history of Mesopotamia is also the history of humanity. 

Mesopotamia was and is an area which has a cultural heritage, a 

unique site, and a historical value of identity. However, the chaotic 

and political environment since 1990s, has damaged its cultural 

heritage. For this reason, the concrete and abstract heritage of 

the area should be protected. Cultural heritage is considered to 

be common for all areas as it is transferred from generation to 

generation, and is to be protected carefully. Hammurabi rules are 

a kind of heritage from the past. In 1258 the invasion of Baghdad 

by Mongols was also a kind of cultural invasion. The devastating 

effect of the invasion on people was claimed to be the plunder of 

the Baghdad library by Mongols; millions of books were thrown 

into the river Tigris, and the water of the river overflowed with 

ink. For the last twenty years, the cultural heritage of the area has 

been plundered continuously. To prevent this kind of actions, it is 

crucial that a public awareness should be raised. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Our third speaker Ali 

EL-HUSSEINI from the University of UTAH will talk about the 

Middle East in general. 

Ali EL-HUSSEINI: As far as it is seen, the NATO zone and the 

rest of the world are now very interested in ISIS. This has become a 

very important issue for the West. However, for us there are some 

more important issues. Nobody has a realistic solution for this 


47


48 


problem. There is a crisis about this issue and it is still going on. 

In the Middle East, North Africa, and the whole region, Turkey 

is on the way to be a cure and solution. I want to mention the 

origin of this problem. How did we end up here? I would like to 

see Lebanon as a micro-cosmos. Probably, I will go through some 

ideas that have been put forth by the other speakers because their 

suggestions are partly correct, but do not exactly apply to what we 

are saying. Unfortunately, most of us see the West as the solution 

center; however, they do not have solution. They see us as a cow 

to be milked. They do milk us and then they do not want us. The 

fall of Ottoman Empire caused a lack of authority in the region. At 

the end of World War I, Lebanon and the whole Middle East were 

determined by artificial lines. 

Ali El HUSSEINI 

Political Scientist / Lebanon 

Ali El Husseini is a Phd candidate of Political Science, Middle Eastern studies at the University 

of Utah. He holds a Masters in both Political Science and Economics and is a 

rising expert on Middle Eastern political and economic affairs. Mr. Husseini is a frequent 

Advisor to the Lebanese Parliament on foreign policy issues and has guest lectured for 

several top tier Universities. 

There weren’t such identities before. The Pax Ottomana of the 

Ottoman Empire held the natural area together for centuries. 

These artificial boundaries formed these identities, and then we 

needed to rule these identities. As a result, Lebanon, Jordan, Syria 

and Iraq identities have been formed which did not exist before. 

We became hostages of those identities and we started to invest 

heavily, but it was something we did not understand fully. By 

doing so, we were unable to identify our legitimacy with who we 

are and what we did. We had a normative order. Countries which 

did not exist anymore were formed. As you know, some countries 

were petrol producers and some relied on petrol. The economy 

of Saudi Arabia, United Arab Emirates, Qatar, and Kuwait rely on 

petrol. Therefore, a gap has appeared. There is no improvement in 

the education system; not only at social level but also at economic 

level. Europeans benefited from industrial revolution but we didn’t. 

They had unions. Those unions gathered people. They could 

overcome their problems and differences. But we had a superficial 

bourgeoisie middle class, consisted of government officers, and 

doctors. This unsuccessful government model brought out these 

circular problems, but it couldn’t produce solutions. 

No one wants to tackle the Arab-Israeli problem. All the USA 

presidents talk about that. They share their great ideas with us but 

at the end of their term, they forget about its existence. All their 

focus shifts to South Atlantic. The Arab-Israeli issue is gradually 

[2nd DAY] 

turning into an Islam-Israeli conflict. The Islam world is gradually 

started to believe this. They way to gather these people is to create 

a national identity. Some countries cannot form their own army, 

as they don’t have their own identity. The Iraqi army spent trillions 

for 12 years and at the end, all of them deserted and now there are 

only a few thousands left. One third of Iraq can rule one third of 

Syria. They all come from Europe. They can do it better than the 

local and central governments. Today, the Middle-East and the 

Arabian countries as a whole, all of them will have more problems. 

Petrol wars will break out as petrol prices are dropping. If World 

War IV breaks out, there will be a need for power. There is no 

other power at the moment, which will create peace and welfare 

period substitute the Western forces in this territory. 

Our model is more related than the one that Rasmussen suggested 

yesterday, which is to balkanize the territory. There is a war between 

Syria and Iraq. This happened in Lebanon, too. International 

intervention, intervention of big forces is about different sects 

but there are more sects in Lebanon. These are sectarian, I mean 

everybody, Christians and Muslims, was fighting. But Christians 

were fighting with Christians and Muslims were fighting with 

Muslims. In this respect, Lebanon could be a good example, but 

it cannot be the only solution. Sectarianism caused civil war. It 

ended up in Lebanon with Taif treaty, which is sharing power. This 

is the Lebanese model. This partial treaty authorized everybody to 

have a power of veto. Different sects share the power in parliament. 

They say that they don’t want to divide the territory and to protect 

the different boundaries for unity. This is very important as the 

Lebanese model can work very well. Lebanon alone needs a key 

hegemonic power. This power can play a temporary role. It can 

help in the Middle East and it can help to improve the territory. 

If we are to repeat, when crises break out over the constitutional 

monarchy, border integrity, identity, and the nation-state, who is 

going to play this role? Now Saudi Arabia is supporting some of 

oppositions and some of ISIS groups. Qatar is doing the same. 

The Sunni and part of the Arabian world are overtaking this war. 

Iran is supporting Hezbollah. Syria is supporting its government. 

The West is only watching. They are pleased with this outcome 

because they are getting the weapons that are manufactured by the 

USA, and also they are weakening Iran and this is also weakening 

Al Qaeda. They are bringing the non-Arab terrorists from all over 

Europe. They want to make sure that they cannot get out of Syria 

and they tell them to die. 

Turkey can play this role as a natural leader, as it has the same 

model with Europeans which has industrially developed great 

educational systems. As we can see today, the modernization 

process, which we don’t have, can build a balance with the local 

hegemonic power and doesn’t participate in this war. However, 

if Saudi Arabia and Iran can interfere and gather different powers

and local units, the Lebanese model can be an applicable solution. 

People in this territory should understand that; this integration 

can be functioned in the long term. 

In the disintegration of the powers that was mentioned by the 

NATO former-secretary general, the judiciary executive, legislative 

and judicial powers should be considered in a power sharing 

agreement. The most important is the economic development. 

People already participated in different organizations because of 

lack of economic development. Then the thought crosses their 

mind that they should join the war since they have nothing else to 

do. Because of this reason, the Arab Spring has turned into an Arab 

nightmare. Without real economic development and integration 

of all the community, we cannot progress. My suggestion is 

definitely to “Lebanonize” the Arab problem. This hegemony is 

strong, we can do that. 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: In terms of 

international relations, is there anything like sectarian tension, 

some other new and artificial formations like ISIS in the Middle 

East? Or, are they fabricated? We are expecting an answer covering 

all of these questions. Actually, we talked about the Middle East 

communities. The Arab spring or the Arab nightmare; how did 

this happen? It started as spring but in some places that spring has 

ended. There should be an agreement or a reference for the Arab 

community to trust. Now, it is our fourth speaker’s turn for his 

speech, Mr. Assist. Prof. Dr. Süleyman Elik. 

Assist. Prof. Dr. Suleyman ELİK: I will discuss issues such as the 

things that the medium scaled powers can do, and whether they 

can form alliances, and the perceptions of threat. I will also talk 

about the effects of Syrian crisis. 

First of all, it is important to comprehend what the international 

system is to be able analyze the current happenings in the 

world. How did it first appear and how has it developed? How 

does it affect us? We are facing with the truths which we have 

to obey. There have been two debates in Europe with the age of 

enlightenment. One of them is the nation-state system and the 

other one is republicanism. The World War II ended with this 

nation-state construction. Therefore, it is important to evaluate all 

states within this nation-state category. 

Assist. Prof. Dr. Süleyman ELİK 

Medeniyet University / İstanbul 

He is a graduate of Uludağ University, Faculty of Theology. He received his masters degree 

in Philosophy from Boğaziçi University and his doctoral degree from University of 

Durham-St. Cuthbert’’s Society, School of Government and International Affairs. He 

is an Assistant Professor of International Relations at the Medeniyet University. He has 

been appears in numerous scholarly articles, books and academic papers. 

International relations authorities generally look for answers to 

the question “how can we make peace?” But hegemonic theories 

are just the opposite. Unfortunately, this is the thing in practice. 

According to Spykman’s “edge band” theory; we constituted the 

Baghdad agreement. In this respect, the alliance of Turkey and Iran 

is just for protection of interests. Also, we constituted “peripheral 

agreement”. This agreement was a secret military treaty between 

Turkey, Ethiopia and Israel in 1958. In the Cold War period, a new 

period started which was effective in constructing an international 

system. It is the period when the countries in A-B-C categories 

are nationalized, which started a new nationalism trend. The 

Middle East and African countries are in these categories. We can 

describe it with nation-state and secular morals for capitalism. 

After the Cold War, a new period started. We call this period a 

“moral international system”. This is a construct created by the UN 

especially after 1945. We see the issues related to basic agreements 

of human rights have transformed to military-international within 

the framework of moral international system after 1991. 

European countries are united under one single flag and nationstate 

against migrants and Islamophobia. It is important to 

evaluate all of the concepts like nationalism, racism in this respect. 

Now, where is Turkey and Iran standing at this point? I identify 

Turkey and Iran as the middle-scaled powers in Middle East. 

Accordingly, I think middle-scaled powers can bargain with largescaled 

powers. Actually, they did. Nuclear separation is the most 

important evidence to this. This is a historically acquired truth, 

so middle-scaled powers cannot be invaded by a single power. 

Therefore, they cannot be excluded from the international system 

potentially. Apart from this, in the context of threat perceptions 

I find S. David Galaksi’s theory really beneficial to explain the 

Middle East countries, which is called “general balance theory” 

and you know all international relations consist of the explanations 

on how great powers stand in foreign policies. 


49


50 


We teach our students how Eurocentric countries stand in foreign 

policies. But for the first time, in 1991 S. David wrote an article 

about how the foreign policies of the third world countries are 

related to their behavior patterns. It is a very important article 

but of course it is just the starting point; it needs to be developed. 

The third-world countries which are Turkey, Iran and Egypt in 

Middle East are the three exterior angles of a triangle, the exterior 

triangle as identified by prime minister Davutoğlu. There is also 

the interior triangle which consists of Syria, Jordan and Iraq. This 

exterior triangle predestinates the Middle East, so in this case, 

international powers prevent these countries’ mutual consent. 

The most important evidence is Egypt’s being overthrown. If 

Turkey and Egypt were two sides of that triangle, peace would 

have been established but it was prevented. 

So in reference to this theory, as long as these two or three middlescaled 

powers come together, they will create a paradigm shift 

in the international system. They will demolish the system. The 

following fights will be among the developing powers; great 

powers and super powers, also known as smart powers. In this 

respect, we experience the inevitable war now. This war does not 

have to be using hard power but it can be done through cultural or 

social capitalist instruments. Recently, I studied the Syrian crisis 

in Turkey-Iran relationship. In the Syrian crisis, Turkey adopted 

a policy for the change of the regime, not a sectarian policy. In 

the West especially in the USA, some academicians who used to 

act as former ambassadors for Turkey had some issues to cover. 

They blamed Turkey for adopting a sectarian policy but this is 

completely a perception management operation. In the same way, 

Turkey’s relationships with Al-Qaida and ISIS are completely a 

perception management operation. So, we should definitely have 

some solution offers. This is a problematic point between Turkey- 

Syria relationships. 

There is a military alliance between Iran and Syria. One of 

the biggest features of these middle-scaled powers is that 

they seek a settlement with the smaller scaled powers. Like 

Turkey’s agreement with Israel, Iran’s agreement with Syria, 

Syria’s agreement with Jordan or the foundation of United Arab 

Republic with Syria by Egypt. When we evaluate the Iran-Syria 

relationship in a systematic platform, we can conclude that our 

capacity increased up to 21 billion dollars. And also in 2013 it 

regressed to 13 billion, but in addition we have closed trade, which 

is worth above 100 billion dollars. I think this figure has been 

increased. Now, Iran has 170 billion dollars confined abroad. It is 

especially controlled by Germany in Swiss banks. It is said that this 

money will be presented to the market over Turkey, and various 

private companies and financial groups are doing their own 

studies. However, we can observe that Turkey and Iran has little 

mutual foreign investments. We have a nonsystematic, superficial 

relationship with Iran. We don’t have any connection. 

[2nd DAY] 

Consequently, I have benefited greatly from the speeches made 

today and yesterday about solution offers for Syria. I have tried to 

summarize it in 6 points. Russia and Iran are the two important 

actors which shouldn’t be left behind in the solution of Syrian 

conflict. Turkey has tried to cooperate with these countries 

but it could not manage. This cooperation should be ensured. 

Secondly, a reconstruction for leadership rather than a regime 

could be considered. I have a study on Syrians in Istanbul and 

it will be published in Yeni Şafak in January, 2015. I interviewed 

40 families. These families said that when Syria’s reconstruction 

has fulfilled, they will neither prefer the canton model offered by 

Rasmussen nor adopt the Lebanese model. That Lebanese model 

is now in operation in Iran. The president is from Moralini and 

the prime minister is Sunni, etc. it is a feudal system practice. Now, 

in Iraq, the president is Kurdish, the prime minister is Sunni and 

there are some government officers from Shiahs. As a result, they 

divided the administration. At this point actually this is a trap. It 

is not a model which stopped the conflicts in Lebanon. So, now 

the Bass regime can be reconstructed. I think regimes should be 

replaceable. We, AFAD, did lots of things for immigrants. We put 

temporary protection law in practice. We have geographic and 

historic limitation. 

According to the Geneva Convention in 1952, we are granting 

the citizenship and immigrant status to the immigrants who come 

from the south. I am not asking for recognition of this convention. 

But especially, I think that Syrian immigrants should be provided 

with work permit and social security benefits. This is the most 

important solution point. Although we said too many times, that 

we are taking care of 225.000 people in camps and helping them, 

there is a reality that we have sociological existence. Accordingly, 

for their living, it is necessary to stop the abuse of their social 

security status. There must be differences between the perception 

of the nation-state in Europe and in our state. They completely 

have an exploitive approach. Although they have social rights, 

they are employed in sub-class jobs. Indeed, I think Syrians 

constitute a serious capital for Turkey to spread to the middleeast, 

and by organizing this social capitalism, it may turn out to 

be advantage for Turkey. For this, I especially like AFAD’s serious 

studies devoted to their recent recordings in terms of occupational 

clusters. At last, the total number of Syrian immigrants accepted 

by European countries are 17.000 . This number is very small. 

Do you who is involved in this figure? As you know, there is an 

international organization for migration. It is also the group of 

international office. Accordingly, European countries take those 

people from this organization or they exploit them etc… 

Thank you. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: Now, one of our 

speakers, Lawyer Betül YANILMAZ will present her paper. I also 

want to share this with you: Yesterday, dear vice prime minister

Prof. Dr. Numan KURTULMUŞ said that when an international 

system collapses, the international organizations like United- 

Nations do not get involved in such an issue, and uses its veto 

power as it was in Libya. In the Middle East, it must be focused on 

critical conditions, geographical unity and mutual peace. Among 

the Middle East people, how is violence and what is its level? Can 

you assess those in a general term, dear YANILMAZ? 

Lawyer Betül YANILMAZ 

KADEM (The Women and Democracy 

Association) Chairman of Law Commission 

Lawyer Betül YANILMAZ: This two day symposium associated 

a metaphor in my mind. In fact, this metaphor is related to 

migration. In a word, it is a metaphor which is related to migration 

studies. I want to tell you this metaphor by directing it to the 

refugees, since the majority of migrations have been consisted of 

refugees who run away from the civil war. John Bergler says that 

the life of a refugee is similar to the dream of another person. It 

means that a refugee is the main character of someone’s dream. A 

historical responsibility has cringed all of his/her actions. At the 

same time, this is decided according to the need of the dreamer’s 

mind. In the majority of those conversations, Several solutions 

were offered both yesterday and today. And a solution offer was 

suggested with two poles. But in general, the world should find 

a solution not according to the needs it defines, but according 

to refugees’ groan of frustration. The main solution of this is 

not reaching a sustainable comfort, but preventing the causes of 

those problems. There is an incident repeated by lawyers during 

trials frequently. We repeat our previous statements. I’m repeating 

the offers concerning the United-Nation’s structure, including 

humanitarian aid safety corridor issues. I also use this as one of 

the last spokesman of the last session. I am here to represent the 

association for women and democracy. Thereby, I want to focus 

on Syrian women during the remaining section. My association 

and I have individual studies on this issue. 

I had the chance of visiting camps both in Syria and in Turkey. 

I worked with lots of women living in cities both in Syria and in 

Turkey. First of all, their biggest problem at the very beginning is 

they took a social role which presumed them to be the head of their 

families. These women did not undertake such a responsibility 

before. Therefore, this was new for most of them and they did not 

have any experience. Moreover, they weren’t in a very comfortable 

situation; they had remained in a chaotic atmosphere. In Aleppo 

and Damascus, they were undertaking this duty on their own 

because their husbands were battling at the frontier, dead or 

arrested. These women mostly take charge of business, in which 

they are unqualified and inexperienced. 

Many cities suffer from severe hardship because they are under 

siege and they don’t have many necessary supplies. For this reason, 

creating a safe environment is vital. When we come from Syria 

to Turkey, for instance, within 20 kilometers of Kilis, there are 

many camps which are close to the border and they are under the 

threat of fire. The places which are in the state of war and constant 

bombardment are immediately evacuated and moved into other 

camps due to what happens nearby. The majority of those camps 

consist of women and children. Their biggest problem is safety. 

This is an open door policy. But, the majority of those people 

cannot pass through the border, since they don’t have a passport. 

And they are entrapped in an area of 15 kilometers square. In 

this respect, fall of Aleppo would cause great difficulty for them. 

This is similar in other regions as well. At the same time, there 

is an example which impresses me. I have seen many women 

undertaking the task of being the head of their families. They 

proceeded to safe places and they were turning back after they 

left their children to their families. Although they turned back to 

rescue their children, they didn’t have the opportunity to find their 

children and families. They were very brave women. Beforehand, 

they had never had the mission of being family protectors. 

According to the data of AFAD, 22 percent of Syrians in Turkey 

consist of women who take care of their families on their own, 

and those women experience language problems. They are 

employed in unsuitable jobs. Besides, their jobs pose security and 

health hazards, and yield low wages. Most of the women have to 

take care of their families including their relatives and they are 

devoid of many necessary supplies. Syrian women are exposed to 

violence and they are used as war weapons. Since the beginning of 

this unpeaceful period, we have learnt that many young girls have 

been kidnapped and raped. These incidents are reported but it is 

very difficult for Syrians to report them because cases like assault, 

rape, sexual harassment are a disgrace for Syrian women, and they 

have to abandon their living area. 

Lots of women have already given birth and they have sheltered 

in Turkey by leaving their children and families behind. These are 

still good examples. As you know, there are lots of women who are 

in these dire straits in Syria. In war, raping and sexual harassment 

are used as tactics of war. In other words, they are used as source of 

motivation for soldiers in an attempt to degrade, rule and oppress 

a community. Accepting rape as a war crime is a recent outcome. 

People started to discuss this issue in the beginning of 1990’s and 

recorded them officially. In this sense, borders are very important. 

Across the borders, human trafficking has created a big market. 

Especially, the women who had to pass through the borders 


51


52 


illegally since they don’t have a passport have been deceived into 

thinking that they could have a better life and fell into the hands 

of gangsters. 

Syrian women in Turkey are perceived as seductive who take our 

husbands away from us. This is an unfair generalization because 

these women don’t want this indeed. Making such kind of 

generalization and commenting accordingly is not true. In general, 

Syrian women have early or forced marriages. Yes, this is a problem 

with Syrian women, as this is the part of their tradition and today’s 

law doesn’t let them have an official marriage because they have to 

issue their documents, which is not possible because of the war. 

There are emotional reasons behind it as well. When we talk to 

several mothers, although they know that their daughters will be 

unhappy, they think that they have to marry their daughters off. 

The thing we can understand from this is the part of the tradition. 

The main solution is that we have to alleviate the sorrow of Syrian 

women. And the only way is ceasing the war in Syria. 

In international law, we call this humanitarian law. But mostly, 

we are using this to find excuses. It is not a civil war issue, it is an 

international issue. That’s why it is related to humanitarian law. I 

think ‘the definition of conscience’ should be made from a social 

conscience perspective because those definitions are originated 

from previous definitions. And now, there are new aspects. And 

it doesn’t seem to be true to use those hypotheses as an excuse. 

I want to finish with a metaphor as well. Refugees are disturbing 

and agitating us and questioning whether our lands belong to us 

or not. They are tossing our borders. They are forcing us about the 

meaning of ‘What is a nation-state?’ Sooner or later, humanitarian 

law has the capacity of displacing the concepts like human rights. 

In this circumstance, it will make new definitions but the main 

problem related to us is that the price we will have to pay will be 

too high. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: In the center of these 

wars, mostly there are women and children. In an environment 

where raping is used as a war weapon, in what position can you be 

to support the political and social benefits of immigrants? Only if 

you take a look at it in a humanistic point of view. You can see it is 

too bad. Our last spokesman is the head of the Anatolian Platform, 

Mr Turgay ALDEMİR. Considering our discussions so far, what 

is your opinion? 

Mr. Turgay ALDEMİR: Global conscience is dead. And all 

those things are the reflection of this. As stated before, Syria is 

experiencing much anguish now. In fact, we are facing something 

we have postponed for a century. As long as we run away from 

this, it will chase us. In 1914 and before, as we couldn’t solve our 

accumulated problems and tried to spruce up ourselves from 

others’ mirror, we experienced this drifting, decaying and grunge. 

[2nd DAY] 

From an empire, we created nations and states. The history has 

given us the opportunity again. The issues have been discussed for 

two days and references were made to Rasmussen. Actually, the 

association represented by Rasmussen has completed its mission. 

Discussions and solution seeking could be resembled to treating 

a cancerous person with antibiotics. That’s why we should talk 

about the real cause of the problem. Whenever we talk about the 

Middle-East, we mention so-called imperialist referees whom we 

shelter from anguishes, tears, exiling, dramas, crimes and rapes. 

Actually, did we not suffered from them because of them? For this 

reason, we should turn back to our values as soon as possible. Yes, 

right now, justice and compassion are of our concern again. But 

in order to keep the system alive, which is mostly much ado about 

nothing, people need economic power for advancement and 

power for protection. We make our voice heard, and our people 

of 70 million together with our neigbours believe us. But, to what 

extent it consists of art, literature, aesthetic architecture, cinema, 

television and technology? What kind of ideas will arise from it? It 

will protect people. It will bring a system and order. Do you have a 

power which depends on God against the people who try to choke 

people with labor pain? Actually, not! Could we produce an axis 

of economic justice, which can finance it all the time? That’s why 

we have just started to discover our human resources. We need 

to redesign and develop them by being well-equipped and openminded, 

and by getting in touch with the world without being a 

monotype. On the other hand, when we take a look at this table, 

the solution is almost impossible. We experience many problems 

which are interwoven in Anatolia. The main problem is that we 

cannot have consensus about the real cause of the problem. Do 

Turgay ALDEMİR 

Anadolu Platformu Başkanı / Gaziantep 

President, Anatolian Platform / Gaziantep 

He entered the Mechanical Engineering Department at Gaziantep Üniversite in 1987. 

He founded The Bülbülzade Foundation in Gaziantep in 1994. He became one of the 

founders of Anatolian Education and Invitation Voluntaries Platform. He is the Board 

Member of the Bülbülzade Foundation and Anatolian Platform. 

you think the main cause of this problem is to seek the solution 

with the people who are responsible for the atrocity? In our 

vault of heaven and in our own institutions of civilization, we 

are just discussing the problems and seeking solutions for them. 

In someone’s epistemology and aura, we cannot improve our 

future. For this reason, we should develop our fields of specialty. 

Like witnessing the discovery of US in Japan or China, we should 

develop a new culture in the Middle east. Actually, the cause 

of the fight in Middle East is to resist that culture, because we

inhabit in a geography where the civilizations are intersected to be 

regarded as the cradle of humanity. That’s why, the downfall of the 

bipolar world has cleared the way for many valid demands, which 

have been postponed until today. Puppet regimes have been 

overshadowed here. They have been the subject for discussion. 

The United Nations and NATO, which were founded after 1945 

are unable to solve the current problems. That’s why, trying to solve 

those problems through dated solutions will be a wasted effort. 

For this reason, the solution will be possible with new diplomacy 

and effective interventions by leading governments. Actually, 

the cure is ourselves. In this hall, we can solve our problems by 

talking about our pains with each other. Therefore, we cannot 

think that the Middle East has only one way out. Firstly, I think 

that these three problems should be discussed together: Religion, 

geography and energy. These three topics should be considered 

together. It seems to be difficult to reach a permanent solution 

only by viewing it from one perspective. From the religious 

aspect, the region has three main veins: Salafism, Sunnism and 

Shiism. As you know, Sunnism is represented by Turkey, Salafism 

by Saudi Arabia and Shiism by Iran. Geopolitical position of the 

Middle East is absolutely important. In these three regions, the 

representation of three countries is decisive. These are the major 

axes of the regions. Each axis should turn back to their own areas. 

Exterritorial forces have been destabilizing the future of the region 

and causing a chaotic atmosphere by getting in touch with those 

states individually. There is a complicated situation in the Middle 

East. 

We need a holistic and long-term perspective for solution. That 

is why we must look for our future in the past and bring some 

realities of our civilization to the present, in which all kinds 

of diversity has lived abundantly. The main cause of present 

instability is the region is not looking for solution in its own 

memory and not making enough effort. Another recent cause of 

the instability has been successive US interventions to Iraq and 

sliding its power to the Pacific, which created a gap and caused the 

emergence of terrorist organizations like ISIL. Since they do not 

renew themselves, dilapidated societal structures are producing 

bacteria and the atmosphere that they create is impulsive and 

fractious. These dilapidated structures are the cause of struggle 

and chaos that destroy the dignity and future of human beings, 

as well as the value of Islamic civilization. These structures must 

be renewed in favour of people. However, it is quite important 

what the main axis of Muslim world thinks about this issue. Dear 

Friends, Saudi Arabia is now in favor of a west-oriented geopolicy. 

We, as the Muslim world, must always express in all the platforms 

that Saudi Arabia must give up this west-oriented geopolicy and 

must turn back to its own immemorial geopolicy. 

On the other hand, Iran has proceeded with the revolution 

of Imam Humeyni. Nevertheless, after his death, some of the 

revolutionists tried to export the revolution to the West and now 

Iran is one of the biggest ally and strategic partner of the West in the 

region. We must also put pressure on Iran to let it take back its own 

responsibilities in the region. In the post 2012 Turkey, the antiimperialist 

thought became more powerful. This autochthonic 

thought that had been postponed for ninety years revived in 

Anatolia; may Allah be pleased of those who have secured these 

freedoms. Turkey has started to talk and sit around the table with 

the Kurds, Alavis, Sunnis and minorities who have shown a sense 

of alienation for years. A few weeks ago, more than twenty opinion 

leaders met with the Prime Minister and dozens of Ministers in 

Şanlıurfa. An invitee who has struggled for the rights of Kurds said 

that it was for the first time that he was held in esteem because 

there were now his administrators listening to him without any 

hesitation. Dear friends, the solution will appear when we talk 

to each other about our problems. In the same meeting with the 

Prime Minister, another Alevi friend said that he had never talked 

about his problems with a security officer more than five minutes 

because no one could stand listening to him. The whole question 

is lying here; we have to listen and talk to each other. This new, 

native and organic vein is causing excitement for the people of the 

Middle East; becoming a model for them and most importantly, 

the Middle East is discussing and talking. In this sense, Turkey 

is an important role model for the region and has an important 

mission. However, I do not want to present palliative solutions 

to those problems. Nevertheless, it is our duty, our university 

and youth’s duty to put more effort in order to have participative, 

native, liberal methods in the Middle East. 

This region can realize itself only by engaging with its immemorial 

past and by getting in touch with the world. Only then, a 


53


new civilization can be produced in contrast to the world’s 

remorselessness. We can constitute a new civilization which 

includes a multi-lingual, multi-cultural and multi-faith society 

within walking distance to other civilizations like Damascus, 

Jerusalem, Aleppo, İstanbul, Andalusia, Gaziantep, like all Anatolia 

where we can keep all these civilizations alive as we did in the past. 

Syria is actually a good example of it. Now there are more than 

350.000 Syrians, including Muslims and other religious groups, 

living in Gaziantep. The representative of those Christians living in 

Gaziantep and also a well-known writer, Michael Cole visited me 

a few days ago. He said, “I feel much freer myself in your country 

than I have ever felt in most of the Western countries.” In that case, 

we must enlarge and develop this realm of freedom and we must 

take steps to make the borders meaningless between us. For that 

reason, the western approaches have been among us for more 

than hundred years to set ourselves against each other. Therefore, 

we have to take care of our problems in our cultural aura and in 

our own geopolitics by being open to the world. 

How can we find solution to the problems of the Middle East 

with a piano recital? Among hundreds of musical instruments in 

the Middle East, we can bring many new things to the new world 

without emulating our own culture. For this reason, in addition 

to those we have mentioned, we all need to know that the biggest 

obstacle in front of peace and a new order in the Middle East is 

Israel and especially its theological approach. Neither does this 

theological approach guarantee life for Christians, nor it does for 

Muslims, and even it does not provide an opportunity to other 

Jewish groups. It is sheer carelessness of the West, which claims to 

be representative of liberty, to defend such an intolerant approach. 

The egocentric approach of Israel to the whole world is already 

known. Israel is the biggest threat for all open orders. Because of 

this, there are labor pains in the Middle East. 

We are witnessing the struggle of establishing a new order in a 

chaotic condition. The history gave us a chance again. We need an 

intellectual and wise approach for the solution by asking ourselves 

what we can do for the solution or what we did, but not by watching 

it and juxtaposing our pains one after the other. For this reason, by 

being aware of the impossibility to found an order without peace, 

we should know that the path to the solution involves all the actors 

of the region to come together and talk about their problems in 

a peaceful environment. In this process, Turkey has encountered 

[2nd DAY] 

with important duties. Yes, we are hosting our 2 million brothers, 

but these are only official numbers and we know that there are 

many people living out of the camps. There are some problems 

about those people, but as you know when ten thousand football 

fans are going to another city for a football match, we face with 

lots of problems as well. Depending on official reports, we can see 

how a grateful society we are. The crime rate is almost zero. That is 

why if we know what we have, then we can determine much better 

where we can go with those things. While concluding my words, 

I must say that we cannot found our future on the existing results 

by accepting them as a database. 

All of the existing diversities in our region are the part of our 

civilization as they were in the past. Those who want us to 

fight each other are the ones that we must fight with, but other 

constituents must be an opportunity for us to negotiate peace and 

our future. All these things are important because it is impossible 

to realize peace and welfare in the regions where stability and 

economic expectations are not provided. This situation is also 

valid for both Syria and the Middle East. When the Middle East is 

in question, I think that we must set aside ontological and historical 

considerations and see this reality. Moreover, we must fight for it. 

The fundamental bases of the region - religion, geography and 

energy- must be discussed with a much more intellectual way and 

we must arrange symposiums and host international studies and 

visitors by keeping aloof to disruptive approaches and bringing 

main veins and the civilizations of the region together. Therefore, 

my dear friends, we are now in a critical threshold. We will 

make an important progress at this point and we should not be 

onlookers, but let us be the ones who are much more considerate 

and who are standing shoulder to shoulder on the eve of the rise 

of human dignity. Other important tools to solve these problems 

are universities, think tanks, non-governmental organizations and 

volunteer associations, which are expected to become parts and 

take on responsibility. As a thinker said, “If children continue to be 

born, then Allah has not despaired of the future of humanity yet.” 

Yes, children continue to be born. In that case, we must strive hard 

for letting them to live in a free world. 

Moderator Prof. Dr. M. Yavuz COŞKUN: The last session of 

the symposium is over, too. We would like to thank our audiences 

and our academicians for sharing their valuable thoughts with us. 


54


55

Araştırma 

Research 

Suriyeli misafirlerin Gaziantep ve çevresine yaptıkları etkinin analiz edilmesi için Hasan Kalyoncu Üniversitesi ve 

İpekyolu Kalkınma Ajansı ortaklığı ile savaş mağduru Suriyelilerin sorununun olası ekonomik etkileri ve tedbir 

stratejileri raporu hazırlanmıştr. Bu yapılan araştırma sonuçları Ortadoğu’da Barış Sempozyumunun 

çıkış noktası olmuştur. 

A report investigating the effects of Syrian guests in and around Gaziantep which details the possible economic effects and 

strategies to cope with has been prepared by Hasan Kalyoncu University and the Silkroad Development Agency. The results of 

this research are the point of departure for the Symposium “Peace in the Middle East”. 

Bu rapora göre Demografik açıdan ankete katılan misafirlerimizin 

yaklaşık %80 in 45 yaşın altında ve yaklaşık %77’si de lise ve altı 

eğitim düzeyine sahiptir. Bu oranlar sayıları 2 milyona yakın 

olduğu düşünülen misafirlerin büyük bir çoğunluğunun genç ve 

eğitimsiz olduğunu göstermektedir. 

According to this report, demographically 80 % of the survey 

participants are below 45 years old, and approximately 77 % have high 

school or lower level of education. These figures show that most of the 

Syrian guests, whose numbers have reached around 2 million, are young 

and uneducated. 

35-44 Yaş Arası / Age Between 35-44 

%20,9 

45+ 

100 

Eğitim Durumu / Status of Education 

80 

60 

40 

Bu tablo Türkiye için hem ciddi bir potansiyel 

hem de ciddi bir sorun anlamı taşımaktadır. 


56 

20 

0 

% 1,0 

Eğitimsiz 

Uneducated 

% 22,2 

İlkokul 

Primary School 

% 16,3 

Ortaokul 

Secondary School 

% 35,5 % 24,1 

Lise 

High School 

Lisans-Önlisans 

Bachelor’s Degree-Associate Degree 

% 0,9 

Yüksek Lisans ve Üzeri 

Master Degree and Above 

These results act both as a strong potential and a 

serious source of problems.

Sosyo-Ekonomik olarak hazırlıksız yakalanan yerel halk ise 

Suriyeli misafirlere kapılarını açmış ve onları misafir etmekten 

mutluluk duymuşlardır. Bununla birlikte yaptığımız araştırmanın 

sonuçlarına göre Suriyeli işgücünün şehir ekonomisine adapte 

olamaması gözönüne alınmalıdır. 

The local people who were not prepared socio-economically for the 

Syrian intake have opened their doors to the Syrian guests and have been 

quite happy for hosting them. However, as our research shows, the fact 

that the Syrian workforce has not been adapted to the economy of the city 

needs to be under consideration. 

Genel Olumsuz Düşünceler / General Negative Opinions % 22,4 

Toplumsal Ahlaka Zararları Oldu / They Have Harmed Social Moral % 6,1 

Ev-Konut Kiralarında Artış Oldu / Rent Prices of Houses Have Raised % 5,4 

Çevre Şehir Düzeni Bozuldu / Organisation of Environment and The City Has Gone Bad % 4,2 

Hırsızlık-Gasp Sayılarında Artış Oldu / The Number of Robbery-Extortion Has Raised % 4,1 

Kamu Düzeni Bozuldu / Public Safety Has Gone Bad % 3,9 

Genel Olumlu Düşünceler / General Positive Opinions % 3,6 

Şehrin Güvenliği Azaldı / The Safety of The City Has Decreased % 3,6 

Kültürel Çatışma Yaşanıyor / Cultural Conflict Has Been Occuring % 3,4 

İşsizlik Arttı / The Number of Unemployment Has Raised % 2,7 

Genel Ekonomik Zararlar / General Economic Deficiency % 2,4 

Trafik Arttı / Traffic Has Increased % 1,2 

Genel Ekonomik Faydalar / General Economic Benefits % 1,1 

Dilencilik Arttı / Mendicity Has Increased % 1,0 

Diğer Cevaplar / Other Answers % 16,4 

Cevap Vermeyenler / Non-Answered % 18,5 

Yapılan araştırmalar Gaziantepli 

şirketlerin Arapça öğrenme 

konusunda pek gönüllü olmadığını 

göstermektedir. 

Research shows that companies in 

Gaziantep are not enthusiastic about 

learning Arabic. 

Fikrim Yok 

No Idea 

Hayır katılmıyorum 

I Never Agree 

% 22,4 

% 5,7 

% 6,5 

Ne katılıyorum, 

Ne de katılmıyorum 

I Don’t Have Any Idea 

% 65,6 

Evet katılıyorum 

I Agree 


57

Fikrim Yok 

No Idea 

Bununla birlikte azımsanmayacak bir oranda 

şirkette dil farkının kaldırılmasının ticari ilişkileri 

geliştireceğini düşünmektedir. Buna göre 

Suriyeli misafirlerin dil öğrenimi konusunda 

desteklenmeleri faydalı olacaktır. 

Ne katılıyor, 



%11,1 

%5,2 

%51,7 

If the language barrier is removed by the companies, 

this could develop the business relations. In the mean 

time if the Syrian guests are supported in learning a 

language, this will be extremely useful. 


I Agree 

%32,0 

Hayır katılmıyorum 

I Never Agree 

Şirketler açısından bakıldığında, şirket 

yöneticileri Suriyeli misafirlerimizin karlarını 

artırmak konusunda pek katkı yapmadıklarını 

düşünmektedirler. 

The companies have not contributed to the Syrian 

guests to increase their profits. 

Kesinlikle Katılıyorum 

I Absolutely Agree 

%1,8 

Fikrim Yok 

No Idea 

%7,0 




%4,4 

%8,8 

%28,9 


I Agree 

%49,1 

Katılmıyorum 

I Don’t Agree 

Hiç katılmıyorum 

I Never Agree 

Ne katılıyor, Ne de katılmıyorum 


Ancak çelişkili bir şekilde de bu durumun diğer 

şirketlere avantaj sağladığını düşünmektedirler. 

Mevcut analize dayanılarak eğer koşullar uygun 

hale getirilirse şirketlerin bakış açıları daha 

olumlu olacaktır. 

Fikrim Yok 

No Idea 

%12,9 

%11,5 

%33,5 




58 

Contradictorily it is believed that this situation will be 

advantageous for other companies. If the conditions 

are convenient, based on our analysis, we can conclude 

that the attitudes of the companies will be more 

positive. 



%4,2 


I Agree 

%21,6 

%16,3 


I Never Agree

Bunun yanısıra, yerel halk Suriyelilerin çok uzun 

vadeli kalacağını düşünmemektedirler. Bundan 

dolayı, ekonomik etkilerinin de kısa vadeli 

olacağı kanısı yaygındır. 

However, the local people do not believe that the 

Syrians will stay for a long time. Therefore the 

economic effects are considered to be short term. 






%5,8 

%25,1 

%5,1 

%5,7 

Fikrim Yok 

No Idea 

%39,2 



%19,1 


I Agree 


I Never Agree 

Ayrıca ucuz istihdam, işletmelerin kar marjlarını artırmakta fakat 

kaliteli yerel işçilerin işlerini kaybetmesi ve işsizliğin artması 

sonucunu doğurmaktadır. 

In addition the cheap labour not only leads to increased return in the 

companies but will also cost local qualified people to lose their jobs, which 

in turn will increase unemployment. 


I Never Agree 



%8,1 

%5,0 

Fikrim Yok 

No Idea 

%3,9 

%2,9 




%26,4 

%53,7 


I Agree 




I Never Agree 




%2,9 

Fikrim Yok 

No Idea 



%12,4 

%5,8 

%4,3 



%28,8 

%45,8 


I Agree 


59

Symposium Conclusion Declaration 

Introduction 

“Peace in the Middle East: Actors, Problems, and a Quest for Peace Symposium” was held by Gaziantep Hasan Kalyoncu University in 

19th-20th December 2014. The participants whose names are below and who had speech during the symposium, which was hosted by 

Middle East Research Center within the scope of the university, discussed the political and social crisis in the Middle East and historical 

and political reasons of conflicts and also shared their solution suggestions. 

Findings and Solution Suggestions 

• It is necessary to understand regional dynamics and conflicts of historical, social and political reasons to develop solution suggestions 

for the problems in the Middle East. 

• The common point of view of the whole participants of symposium after Nizip Camp visiting; the opportunities and utilities that the 

Republic of Turkey provides are going to be an example of humanity in history. 

• The civil (global) war in Syria or the war by procuration has been a small piece of the big picture. Today, genocide and erosion in terms 

of political, social, economical, cultural, religious and ethical are being existed. 

• Politics are based on occasion of talking about problems. The local community needs to find a way to communicate with due regard via 

solution oriented attitude. However, solution suggestions consisted with local community’s own dynamics should be urged upon 

instead of management solutions, which were being held in countries sharing similar history. 

• Turkey, who functions as a bridge between EU and Middle East and Middle Asia, has a significant role in the prospective peace process 

in the region. 

• The economies of countries that have rich oil are more passive and based on consumption. It is possible to talk about the economical 

richness in these countries, but economic development and education are inadequate. It is necessary for a sustainable peace 

environment to change consumption-based construction. 

• The weight of ethnic and sectarian policies is major. Instead of these, it is required to study on constructing social and global belonging. 

• The contribution of regional countries should be provided for the whole studies on peace in Middle East. 

• The wars in the Middle East in recent years have generated enormous refugee population in regional countries. To give all the social 

security and labor rights of the country of which refugees live and to participate in production procedure by saving them from 

exploitatory situation. 


• Another problem in the Middle East is historical and cultural genocide in the region. An extensive education policy should be formed 

to inform and raise awareness of the society. The non-governmental organisations, universities and international organisations should 

be in cooperation for the studies in the region. 

60

SEMPOZYUMU

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?