INFO

Slimme monitoringstechnieken helpen bij ontwerp, vergunningverlening en communicatie met omwonenden
Monitoring essentieel onderdeel bij
grote projecten van Gasunie
Sinds 2008 werkt Gasunie op grote schaal aan de
uitbreiding van het Nederlandse gastransportnet.
Hierbij is veel onderzoek nodig: niet alleen
vanwege de benodigde vergunningen, maar ook
om de optimale wijze van leidingaanleg te kunnen
bepalen. Fugro heeft het afgelopen jaar diverse
grondonderzoeken uitgevoerd voor de aanleg
van 90 km gastransportleiding tussen Beverwijk
en Wijngaarden.
Om aan de toekomstige transportcapaciteit te
kunnen voldoen is Gasunie enige jaren geleden
begonnen met het uitbreidingsproject Noord-Zuid
route. Het ging daarbij om de aanleg van ruim 500 km
aardgastransportleiding en de bouw van twee nieuwe
compressorstations. Bij een inventarisatie in 2009
bleek een extra uitbreiding van de transportcapaciteit
noodzakelijk, in de vorm van een nieuwe, grote leiding
tussen Beverwijk en Wijngaarden. Frans van den Berg
en Kasper Hoiting van Gasunie zijn als projectmanager
respectievelijk cultuur- en geotechnisch engineer
betrokken bij dit omvangrijke project.
Van den Berg trapt af: ‘De eerste voorbereidingen, in de
vorm van een tracéverkenning, zijn in 2010 begonnen.
Het project valt onder de Rijkscoördinatieregeling
en daarbinnen is het nodig dat we alle vergunningen
gezamenlijk aanvragen. Wij hebben voor dit traject
te maken met flink wat verschillende instanties: vier
verschillende waterschappen, twee dienstkringen
van Rijkswaterstaat en twee provincies. Inmiddels
zitten we in de fase van de voorbereiding van onder
meer de vergunningaanvragen en het zogenoemde
Rijksinpassingsplan. Dit laatste regelt de wijziging van
bestemmingsplannen die de aanleg van de gasleiding
ruimtelijk mogelijk maakt. Dat kost tijd en coördinatie:
Maas Communicatie Fugro
2 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Veiligheid en communicatie
Van den Berg: ‘Belangrijke aspecten bij het
grondonderzoek zijn de veiligheid en communicatie
met de betrokken partijen. Gasunie krijgt een zakelijk
recht om in het eigendom van een ander – de bodem –
een forse leiding aan te leggen. Er ontstaat een
belemmerende zone van 5 m aan beide zijden van de
leiding, waar geen bebouwing mag komen. Daarnaast
moeten grondeigenaren toestemming geven voor het
betreden van hun land voor onderzoek, en later voor de
aanleg zelf. Al met al zijn dat ingrijpende maatregelen en
daarom nemen wij dit deel van de communicatie zelf ter
hand. Ook bij dit project hebben we weer gemerkt dat je
echt iemand ter plaatse moet hebben, gewoon om aan
de keukentafel even wat dingen te bespreken. Dat werkt
beter dan e-mailen of bellen vanaf een ver kantoor.’
Onderzoeksregime
Hoiting beaamt dat: ‘Ook bij het uitvoeren van het
voorbereidende onderzoek kan het nodig zijn even te
wachten tot een gewas van het land is, bijvoorbeeld.
Ons cultuurtechnisch onderzoek is erop gericht
de ondergrond na de aanleg terug te brengen in
de oorspronkelijke staat, zodat de boeren zo min
mogelijk gewasschade lijden. Hiervoor worden
vooral ondiepe handmatige boringen uitgevoerd, die
naderhand trouwens kunnen worden gebruikt voor het
grondmechanisch advies van Fugro. De leidingen en
faciliteiten worden vervolgens op verschillende wijzen
aangelegd: gestuurde boringen, direct pipe-boring,
persing, open ontgraving. En bij elk type werk past
een eigen onderzoeksregime: zoveel boringen, zoveel
sonderingen – al dan niet met geografische eisen – en
laboratoriumonderzoek.’
In het laboratorium wordt gekeken naar volume gewicht
van de grond, de korrelverdeling en de samendrukbaarheid:
de basis voor de zettingsberekening. Verder
worden triaxiaalproeven gedaan om te bekijken hoe de
aannemer het boorgat stabiel kan houden. Ook onderzoekt
Fugro de waterkwaliteit op de boordiepte, met
name op het chloridegehalte. Voor de gasleiding zelf
maakt zilt grondwater niet uit, maar voor het materieel
van de aannemer – en dus voor het boorproces – kan
dit belangrijk zijn.
Kruisingenlijst
Van den Berg: ‘We bekijken tevoren welke objecten
we moeten passeren en welke vergunningseisen
er zijn. Meestal zijn dat NEN-normen,
soms eisen van beheerders, zoals de
waterschappen of ProRail. Tegenwoordig
moeten de meeste kruisingen worden
uitgevoerd met gestuurde boringen; zinkers komen
eigenlijk niet meer voor. Mede op basis van overleg met
de vergunningverleners ontstaat zo een kruisingenlijst
met eisen, die Fugro dan gebruikt voor het onderzoek.
Doel van het onderzoek is enerzijds een bevestiging
dat de voorgestelde methode werkbaar is, maar
ook om gegevens te verzamelen voor het definitieve
uitvoeringsplan van de boring zelf.’
Kan het voorkomen dat op basis van het onderzoek
een andere aanlegmethode wordt gekozen?
Hoiting: ‘In dit gebied zal het niet snel gebeuren, maar
bijvoorbeeld in het zuiden, bij de Maas, kun je stuiten
op flinke ondergrondse grindbanken. Hoewel zelfs
gestuurde boringen tegenwoordig niet meer schrikken
van een beetje grind, wil je dat wel van tevoren weten,
om de risico’s op de juiste wijze te kunnen inschatten.’
MotionMap NL
MotionMap NL is een door Fugro ontwikkelde
database waarbij voor heel Nederland de verticale
beweging van natuurlijke reflectoren is vastgelegd.
Dit is gebeurd aan de hand van het instrument InSAR
(Synthetic Aperture Radar Interferometry) van de
satelliet EnviSat, over de periode van 2004 tot 2008.
De gebruikte analysetechniek (Persistent Scatterer
Interferometry of PSI) is gebaseerd op het feit dat
uitgezonden radargolven op natuurlijke reflectoren
– zoals daken van huizen, dijken, verkeersborden of
hoogspanningsmasten – een sterke reflectie vertonen
bij elke passage van de satelliet. Door de gemeten
hoogten met elkaar te vergelijken is de gemiddelde
daling of stijging van deze objecten in kaart te
brengen. De verticale nauwkeurigheid van de trend in
bodemdaling of -stijging is circa 1 mm per jaar.
Monitoring en MotionMap
Van den Berg: ‘Alle bodemgegevens worden dus
vastgelegd voor de vergunningaanvragen en de
aannemer. Maar de data vervult later nog een andere
taak. Tijdens en na de uitvoering kunnen we aan de hand
van de meetgegevens monitoren of er restzettingen
4 FUGRO INFO nr 3 november 2011
‘Niet schrikken van
een beetje grind’

‘Veiligheid en communicatie zijn belangrijke
aspecten bij het grondonderzoek.’
plaatsvinden bij kruisingen. Fugro heeft voorgesteld
om met behulp van de MotionMap-techniek vast te
stellen wat de autonome zettingen zijn van gebouwen
en het maaiveld. Dat kan ons helpen om te bepalen
of er na werkzaamheden extra zettingen plaatsvinden
waarvoor wij verantwoordelijk zijn. Maar ook richting
vergunningverleners kan het goed zijn om te kunnen
aantonen wat de langjarige zetting in een gebied is, om
de door hen geëiste maximale extra zetting te toetsen.’
Hoiting: ‘Bij werkzaamheden zoals bemalingen van
open bouwputten kan een verlaging van de grondwaterstand
optreden die effect heeft op funderingen van
belendende panden, buiten onze werkstrook. Dus als
wij damwanden willen aanbrengen in een bouwkuip,
kijkt Fugro naar de mogelijke effecten op infrastructuur
in de naaste omgeving. Dat kunnen panden zijn, een
dijklichaam of andere kabels en leidingen. De opdracht
aan Fugro voorziet in het aanleveren van input die wij
kunnen gebruiken voor een monitoringsplan.’
opzadelen en eventuele meningsverschillen fatsoenlijk
oplossen. Want alle partijen – Gasunie, landeigenaren,
omwonenden, adviseurs én aannemers – moeten
nog een flinke periode met elkaar door. Aardgas blijft
immers nog geruime tijd een belangrijke, schone en
veilige energiebron voor ons allemaal!’
Monitoring wordt ook bij Gasunie steeds vaker ingezet,
niet alleen voor eventuele nazettingen van kruisingen.
Hoiting: ‘Dat klopt. De Waterwet eist monitoring
van de gevolgen van grondwateronttrekking:
grondwaterstanden, opname van gebouwen, peilbuizen
voor het meten van droogteschade. Verder is monitoring
voorzien om andere uitvoeringsrisico’s in de gaten te
houden, zoals vervoersbewegingen en het aanbrengen
en uithalen van damwanden.’
Van den Berg: ‘Gasunie wil graag zelf de risicofactoren
zien en kunnen beoordelen. Wij zijn verantwoordelijk
voor de uitvoering van een project en willen dat zo
goed mogelijk doen. Dus geen onnodige schade
veroorzaken, anderen niet onnodig met onze problemen
Gastransportnet Gasunie
Het netwerk van Gasunie is één van de grootste
gastransport hogedruknetten in Europa en bestaat uit
meer dan 15.000 kilometer pijpleiding in Nederland
en Noord-Duitsland, tientallen installaties en ongeveer
1.300 gasontvangstations. De jaarlijkse doorzet
van gas bedraagt circa 125 miljard m 3 . Mede door
haar betrouwbaarheid en strategische ligging vormt
het transportnet van Gasunie de kern van wat de
‘gasrotonde’ van Noordwest-Europa wordt genoemd.
Project Beverwijk-Wijngaarden in cijfers
Ontwerpdruk gastransportleiding 79,9 bar
Bedrijfsdruk gastransportleiding 66 bar
Lengte tracé
90 km
Diameter leiding
48 inch (1200 mm)
En verder:
- 147 routekaarten
- 200 kruisingen, waarvan zo’n 45 vergunningplichtig
- 580 sonderingen tussen 20 en 40 m diepte
- 170 mechanische grondboringen
tussen 10 en 40 m diepte
FUGRO INFO nr 3 november 2011
5

Opinie
Actieve samenwerking Deltares en Fugro
‘Denken vanuit kracht,
samenwerken vanuit vertrouwen’
Het onafhankelijk kennisinstituut Deltares kijkt
bij het invullen van haar taken steeds meer over
de schutting. Door kennis te delen en nauw
samen te werken met marktpartijen zoals Fugro
creëert Deltares kansen voor de BV Nederland.
Een gesprek met directeur ir. Harry Baayen over
toepassing van unieke kennis en het belang van
goed onderwijs.
Deltares werkt aan innovatieve oplossingen op het
gebied van water, ondergrond en infrastructuur, die het
leven in delta’s, kustregio’s en riviergebieden wereldwijd
veilig, schoon en duurzaam maken. Daarbij zoekt het
kennisinstituut steeds vaker de samenwerking met
marktpartijen, zoals Fugro.
Directeur Harry Baayen legt uit waarom dat voor alle
partijen winst oplevert. ‘Wij zitten als Deltares in de
lastige business van het voorkomen van problemen. Wij
moeten overheden ervan overtuigen dat ze geld moeten
uitgeven om te voorkomen dat een ramp gebeurt. Als
we succes hebben, gebeurt er dus geen ramp. Maar
dan loop je ook een risico. Namelijk dat niemand meer
weet dat dat onze verdienste is. Voor een bedrijf als
Fugro ligt dat anders; daar is men vooral bezig met
exploratie en uitvoering, dus met geld verdienen. Een
combinatie van die twee werelden maakt dat beide er
beter van kunnen worden.’
‘We hebben al op een aantal projecten samengewerkt
en de intentie ligt er om dat verder uit te breiden. We
proberen deze twee hoogwaardige instituten op het
gebied van veiligheid en water bij elkaar op te tellen,
zodat we vooral in het buitenland een nog sterkere
positie krijgen.’
Waarom vooral in het buitenland, er is in Nederland toch
nog werk genoeg?
Baayen: ‘Dat klopt, maar Nederland is klein en redelijk
‘af’. In het buitenland zijn er nog volop uitdagingen en
gaat het ook vaak om acutere problemen: er moet dan
snel geschakeld worden. Ook gaat het regelmatig om
andere vragen, waar wij zelf weer van kunnen leren.’
Is Fugro de enige marktpartij waarmee jullie samenwerken?
Baayen: ‘Nee, maar onze relatie met Fugro is wel
6 FUGRO INFO nr 3 november 2011
‘Als je deelt, gaan anderen
vanzelf meedenken en delen’

‘Er is geen keus: als je zelf top wilt
zijn, moet alles top zijn’
bijzonder. We zien hen als de wereldtop op het gebied
van exploratie, data-inwinning en geo-informatie.
Omdat wij de ambitie hebben om op ons eigen terrein
tot de wereldtop te behoren, zoek je logischerwijs
samenwerking met gelijkwaardige partners. Wij hebben
een sterk netwerk op het niveau van overheden, dat
prima aansluit bij het internationale, meer commerciële
netwerk van Fugro. Ook beschikt Fugro over een schat
aan informatie uit allerlei onderzoeken. Voor ons biedt
dat weer kansen voor onderzoek en ontwikkeling. Zo
versterk je elkaar en kom je samen veel verder dan in
je eentje.’
Azerbeidzjan
‘Zo zijn wij een tijd geleden benaderd door de regering
van Azerbeidzjan, waar zich grote problemen met
overstromingen voordoen. Wij gaan daar dan praten,
en geven Nederlandse bedrijven de mogelijkheid om
in ons kielzog mee te gaan. Zo werken we samen aan
het versterken van de positie van Nederland op het
gebied van water- en deltatechnologie. Die opdracht
staat met zoveel woorden in het regeringsbesluit bij de
oprichting van Deltares. Dus ook in dat kader past de
samenwerking met Fugro goed.’
Hoe bepalen jullie de onderzoeksrichtingen?
Baayen: ‘De Raad voor het Deltaonderzoek heeft een
programma opgesteld met vijf overkoepelende thema’s
waar wij ons op richten, met als integrerend kader
het duurzaam inrichten van deltagebieden. Binnen de
thema’s onderscheiden we verschillende programma’s
die meer in detail aangeven wie wat doet, wanneer
welke producten worden opgeleverd en tegen welke
kosten. Samen met anderen, waaronder marktpartijen,
kunnen we op basis van die programma’s kijken waar
we samen meerwaarde kunnen creëren.’
Eigen kracht
‘Uiteraard dienen wij graag de publieke zaak en het
algemeen belang, nationaal en internationaal. We
vinden ons werk zo leuk, dat we vaak alleen onze uren
declareren en daarmee klaar. Maar tegelijkertijd moet
ook bij ons de kachel branden. Dus als wij bepaalde
unieke kennis ontwikkelen, en een ander kan op basis
daarvan een winstgevende toepassing maken, willen
wij ook een deel van de opbrengst. Van oudsher zijn
we gewend onze kennis weg te geven, onder het motto
‘Kennis moet stromen’. Dat blijft zo, maar daar worden
we wel zakelijker in. We redeneren zelfbewuster, vanuit
eigen kracht. We hebben heel wat in huis, dus daar
mag best een bepaalde prijs tegenover staan.’
Open source
‘De wereld verandert snel. Wij hebben altijd gewerkt
vanuit het adagium: ‘Kennis die met belastinggeld is
betaald, is vrij voor iedereen, en als wij het zelf hebben
ontwikkeld, is het van ons’. Maar mede onder invloed
van de steeds groeiende transparantie door de ictgestuurde
uitwisseling van informatie, delen wij nu
onze kennis.’
‘Een mooi voorbeeld van deze nieuwe aanpak is het
‘open source’ maken van één van onze succesproducten,
het softwarepakket Delft3D. Deze grote
stap voorwaarts stimuleert ons nog beter en sneller te
reageren op ontwikkelingen en marktbehoeften. Dat
betekent dat we nog beter moeten worden en dus ook
de juiste mensen moeten behouden en aantrekken. En
daar zit wel een zorgpunt. Onze technische opleidingen
leveren niet genoeg mensen af om de Nederlandse
ambities waar te maken. Niet alleen bedrijven werken
steeds meer met medewerkers uit andere landen, ook
op universiteiten volgen steeds meer buitenlandse
studenten onze technische opleidingen. Met als risico
dat onze kennis wegvloeit wanneer die werknemers en
studenten na enige tijd teruggaan naar hun eigen land.
We hebben nog een zeer goed imago op het gebied van
engineering en vraagstukken rondom deltatechnologie,
maar we moeten het punt van opleidingen goed in de
gaten houden.’
‘Dare to share’
Onze visie op de toekomst is dat we vanuit onze
specialisatie een goede positie op de markt veroveren.
Daarbij zitten we niet meer op de kennis, maar gooien
we de luiken wijd open. Ons motto is: ‘Dare to share’.
Het is mijn overtuiging dat wanneer je gaat delen, andere
partijen gaan meedenken en zelf ook gaan delen. Je
werkt dan vanuit vertrouwen en spreekt elkaar aan op
het eigen vak, op de inhoud. Dat werkt stukken prettiger
dan werken vanuit argwaan en de angst dat de ander er
met jouw kennis of het geld vandoor gaat.’
FUGRO INFO nr 3 november 2011
7

GWW-sector gaat koudwatervrees te lijf
Kansen benutten met
de Observational Method
Cees Jan Winkel
In 2009 hebben opdrachtgevers, opdrachtnemers,
kennisinstellingen en ingenieursbureaus
uit de GWW-sector het programma Geo-Impuls
opgezet. Met als doel: het reduceren van de
geotechnische faalkosten in het jaar 2015 met
50%. Eén programmaonderdeel is het onder de
aandacht brengen van de Observational Method.
Met deze ontwerpmethode kunnen de kansen die
de ondergrond biedt, op een verantwoorde wijze
worden benut.
De voorzitter van de Geo-Impuls-werkgroep
Observational Method, Mandy Korff (Deltares), legt uit
wat de methode inhoudt. ‘Dat de ondergrond grote
onzekerheden met zich meebrengt, is bij veel mensen
bekend. Bij de realisatie van een project kun je daar
rekening mee houden door een heel veilig ontwerp
te maken. Je kunt echter ook de onzekerheden juist
benutten door goed risicomanagement te voeren,
want meevallers zijn natuurlijk ook mogelijk. Dat is de
gedachte achter de Observational Method.’
De Observational Method combineert risicogestuurd
ontwerpen met een optimale monitoring tijdens de
uitvoering. Dit reduceert de kans op falen sterk.
Risicogestuurd ontwerpen
De werkgroep wil in Nederland praktijkervaring opdoen
met de methode. Uit een enquête onder Nederlandse
8 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Observational Method
De Observational Method (OM) combineert ontwerp,
uitvoering, monitoring en revisie in één aanpak.
Dit betekent dat er in het gehele bouwproces
gestuurd wordt op risicomanagement. Tijdens
het ontwerp wordt al nagedacht over hoe tijdens
de uitvoering via monitoring risico’s tijdig kunnen
worden gesignaleerd, waardoor de uitvoering nog
kan worden aangepast.
De OM is een optimistische manier van werken.
In de ontwerpfase wordt een geotechnisch profiel
gemaakt, dat uitgaat van de best mogelijke
grondparameters. Dit in tegenstelling tot de klassieke
benaderingswijze waarbij veel conservatiever
wordt ontworpen. Dankzij een gedetailleerd
monitoringsplan en een vooraf vastgelegd
actieplan bij overschrijding van grenswaarden
wordt voldoende veiligheid gewaarborgd. De OMontwerpmethode
kan worden gebruikt voorafgaand
aan de werken (‘ab initio’) of nadat problemen zijn
opgetreden (‘best way out’). Fugro is via Geo-Impuls
betrokken bij de werkgroep Observational Method.
opdrachtgevers en opdrachtnemers bleek dat minder
dan 25% van hen weet hoe deze methode kan worden
ingezet. En praktijkervaringen zijn er nog weinig. Korff:
‘Daarom verzamelen we nu voorbeelden van geslaagde
toepassingen. De Observational Method wordt vaak
al toegepast op onderdelen. Wij denken dat dat kan
worden uitgebreid. In het buitenland wordt al veel vaker
op deze wijze gewerkt voor grote delen van een project.’
Praktijkvoorbeeld
‘De Observational Method biedt opdrachtgevers
en opdrachtnemers kansen door aan de hand van
monitoringsresultaten het ontwerp bij te sturen’, aldus
Kristina Reinders van Fugro. ‘Een mooi recent voorbeeld is
de bouw van opslagtanks in een havengebied, vlakbij een
kwetsbare koelwaterleiding. Op de leiding zijn zakbaken
geplaatst voor het meten van deformaties. Naast de
leiding, in het losgepakte zand, zijn vibroconussen
geplaatst voor het meten van trillingen en de bijbehorende
verdichting. De van tevoren vastgestelde maatregelen
bleken hier inderdaad nodig om de benodigde damwand
te kunnen installeren. De leiding heeft hierbij geen schade
opgelopen, zodat een project dat vooraf nagenoeg
onmogelijk leek, met goed resultaat is afgerond.’
Geen risico op ‘bros bezwijken’
De Observational Method is beschreven
in Eurocode 7 en kan dus ook prima
in Nederland worden toegepast. Korff:
‘Je moet alleen wel zorgvuldig te werk gaan. Het
toepassen van monitoring alleen is zeker nog geen
Observational Method. Er moeten diverse scenario’s
worden doorlopen, van conservatief tot meer
optimistisch. Er moet dus ook meer dan één ontwerp
worden gemaakt. Daarnaast kan de methode alleen
worden toegepast als er geen risico bestaat op ‘bros
bezwijken’. Met andere woorden: er moet tijd zijn
om mitigerende maatregelen te kunnen uitvoeren.
Verder moet je je als ontwerper houden aan een strikt
stappenplan; onvoorziene wijzigingen doorvoeren
tijdens de uitvoering is niet de bedoeling.’
Halveren faalkosten
Vooral projecten waarbij het voorspellen van het
grondgedrag met bestaande modellen niet mogelijk
is of grote onzekerheden met zich meebrengt, lenen
zich voor deze aanpak. Korff: ‘Bij een optimale
uitvoering volgens de Observational Method zal een
project worden gerealiseerd met behulp van juist
die maatregelen die noodzakelijk zijn om het project
veilig en betrouwbaar, tegen minimale kosten te
realiseren.’ De werkgroep Observational Method staat
opdrachtgevers en -nemers die hun koudwatervrees
willen overwinnen, graag bij. Zo komt de Geo-Impulsdoelstelling
– halveren van de geotechnische faalkosten
in Nederland – weer een stap dichterbij.
Meer informatie:
Kristina Reinders, 070 – 311 12 04, k.reinders@fugro.nl
Mandy Korff, 088 – 335 74 66, mandy.korff@deltares.nl
Tussentijdse zettingsmetingen bij ondergrondse koelleiding.
‘Er moet tijd zijn voor
mitigerende maatregelen’
FUGRO INFO nr 3 november 2011
9

DRIVE-MAP Viewer: 3D-weergave van bestaande basiskaart én DRIVE-MAP-data
‘Een geheel nieuwe blik op uw
totale beheerareaal’
DRIVE-MAP Viewer gekoppeld aan Microstation.
DRIVE-MAP is een geavanceerd systeem
waarmee vanuit een rijdende auto zowel foto’s
als een 3D-puntenwolk worden ingewonnen. De
methode is snel, nauwkeurig en zonder hinder
voor het overige verkeer. En met de nieuwe
DRIVE-MAP Viewer kan de ingewonnen data nu
nog sneller worden bekeken en vergeleken. Zelfs
snel even de doorgang tussen twee gebouwen
meten behoort nu tot de mogelijkheden.
Op basis van ingewonnen DRIVE-MAP-data kan Fugro
snel de gewenste topografie karteren en opleveren in
ieder gewenst bestandsformaat en datamodel. Maar
veel opdrachtgevers willen ook snel kleine mutaties
kunnen doorvoeren in een bestaande geografische
database. En hoewel de DRIVE-MAP-data zelf zich
daarvoor zeer goed leent, ontbrak tot nu toe vaak de
geschikte software om de vele gigabytes aan foto- en
laserdata te kunnen verwerken.
Met de nieuwe DRIVE-MAP Viewer biedt Fugro een
oplossing die naadloos aansluit op de DRIVE-MAP-data.
De viewer draait op vrijwel alle pc’s en communiceert
direct met bestaande CAD- en GIS-software, zoals
MicroStation en ArcGIS. Bestandsconversies zijn dus
overbodig en de gebruiker blijft in zijn of haar eigen
vertrouwde omgeving werken.
Gebruikerswensen
De eerste versie van de DRIVE-MAP Viewer ontstond
als een klein ‘tooltje’, geschreven door een Fugroprogrammeur
om snel de foto’s te kunnen bekijken.
Dat bleek een handige toepassing en al snel werd het
gebruik van deze tool opgepikt door de DRIVE-MAPdataprocessors.
Zo ontstond behoefte aan nieuwe
functionaliteit en groeide het programma tot een
onmisbare schakel in de uitwerking van DRIVE-MAPprojecten.
Inmiddels is de DRIVE-MAP Viewer helemaal
herschreven om aan alle behoeften van de gebruikers
te kunnen voldoen. Ook maken de eerste afnemers van
DRIVE-MAP-data al gebruik van deze software.
10 FUGRO INFO nr 3 november 2011

‘Alle bestaande geometrie
in 3D geprojecteerd’
Alles in 3D
De DRIVE-MAP Viewer biedt een volledige 3D-ruimte
waarin de foto’s en laserdata uit een DRIVE-MAPopname
te zien zijn. Het is mogelijk de viewer standalone
te gebruiken, maar de software komt pas echt tot
zijn recht in combinatie met een CAD- of GIS-pakket.
In de 3D-viewer zal dan, vrijwel automatisch, alle
bestaande geometrie in 3D worden geprojecteerd. In
feite biedt de DRIVE-MAP Viewer dus een 3D-weergave
van uw bestaande data. Zo kan een gebruiker
razendsnel controleren of de geometrie, in vergelijking
met het beeldmateriaal, nog up-to-date is.
Boomdiameter
Naast karteren is het mogelijk om eenvoudig afstanden
te meten. Handig, om bijvoorbeeld de diameter van
een boom snel te bepalen, of op te meten hoe breed
een doorgang tussen twee gebouwen is. Met name
op het gebied van handhaving van openbare orde en
veiligheid biedt dit vele voordelen. Deze functionaliteit
is beschikbaar op basis van de laserdata. Dat betekent
dat coördinaten tot op centimeterniveau nauwkeurig
bepaald kunnen worden. Als nauwkeurigheid minder
belangrijk is, kan ook in de foto’s gemeten worden. Dat
is minder nauwkeurig, maar kan soms sneller werken.
Meten en karteren
Naast het bekijken van data kan in de viewer ook
worden gemeten en gekarteerd. Alle punten en lijnen
die in de viewer worden gekarteerd, komen direct in het
gekoppelde CAD- of GIS-pakket. Het is dus niet nodig om
bestandsconversies uit te voeren. Dat scheelt een hoop
tijd, maar voorkomt bovenal ook fouten met verouderde
versies en verlies aan data tijdens conversieslagen.
In de viewer kan ook tweedimensionale data worden
ingelezen en geprojecteerd voor bijvoorbeeld de BGT,
kadastrale grenzen of beheerkaarten.
Systeemvereisten en de toekomst
DRIVE-MAP Viewer werkt zonder problemen op de
meeste moderne pc’s met een goede videokaart.
De exacte specificaties zijn op te vragen bij Fugro
GeoServices. Daarnaast zijn het CAD-pakket
MicroStation en het GIS-pakket ArcGIS nodig om de
karteerfunctionaliteit te gebruiken. Op termijn worden
ook AutoCAD en Google Earth ondersteund.
Meer informatie:
Martin Kodde, 070 – 317 09 28, m.kodde@fugro.nl
Pim Voogd, 070 – 317 07 36, p.voogd@fugro.nl
DRIVE-MAP-systeem.
FUGRO INFO nr 3 november 2011
11

Eeuwen aan bouwgeschiedenis in kaart gebracht
‘De Waag ondergronds
de maat genomen’
Ferry van Kampen
Voor het Projectmanagement Bureau van de
gemeente Amsterdam heeft Fugro afgelopen
zomer diverse werkzaamheden uitgevoerd op
de Nieuwmarkt, bij de oude Sint Anthoniespoort,
beter bekend als De Waag. Eén van de torens van
dit bijzondere gebouw vertoont scheefstand en
met het oog op funderingsherstel waren actuele
gegevens nodig. Fugro dook daarvoor in de
ondergrond van onze hoofdstad.
De Waag stamt uit de 15de eeuw en is daarmee
het oudste bewaard gebleven verdedigingswerk
van Amsterdam. Het huidige rijksmonument diende
oorspronkelijk als stadspoort en was onderdeel van
de middeleeuwse stadsmuren. Pas vanaf 1617 werd
het gebruikt als waag en vestigden zich hier de gilden
van de metselaars, schilders, chirurgijns, smeden,
koekenbakkers en schoenlappers. Gebeeldhouwde
poortjes gaven toegang tot de bijbehorende
gildenvertrekken in de torens. In de ruimtes van de
metselaars zijn nog prachtige originele meesterproeven
te zien, zoals schroefvormig getordeerde zuilen,
nissen en frontons. Na 1820 had het gebouw nog
diverse andere functies, waaronder stadsschermzaal,
meubelmakerij, werkplaats voor stadsolieverlichting,
gemeentearchief, brandweerkazerne, gevangenis
en museum. Momenteel functioneert het als caférestaurant,
vergaderruimte en trouwlocatie.
Muurwerk deels onder de grond
Oorspronkelijk bestond het gebouw uit een
poortgebouw met twee torens aan de stadszijde,
en een voorpoort met eveneens twee torens aan de
grachtzijde. Tussen de voor- en hoofdpoort was een
niet-bebouwd pleintje; een overwelfde sluis in de gracht.
Het gebouw is opgetrokken uit baksteen met enkele
ornamenten van kalksteen. In 1614 ontstond de huidige
Nieuwmarkt door het overkluizen van de stadsgracht
aan weerszijden van de Sint Anthoniespoort.
Ook werd het plein opgehoogd, waarbij het muurwerk van
de poort gedeeltelijk onder het maaiveld verdween. Het
gebouw lijkt daardoor tegenwoordig minder hoog dan het
in werkelijkheid is. Met het oog op funderingsherstel heeft
Fugro hier afgelopen zomer diverse werkzaamheden
uitgevoerd, zoals grondonderzoek bestaande uit diepe
sonderingen, mechanische boringen en geotechnisch
laboratoriumonderzoek.
12 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Weetjes over De Waag
- De muren van de poorten zijn bijna 2 m dik.
- De bouw van de Waag kostte 5305 guldens en vier
stuivers.
- In vredestijd werden de torens als gevangenis
gebruikt.
- In de eerste helft van de 19de eeuw werden vóór het
gebouw dood- en lijfstraffen voltrokken; er stond zelfs
een guillotine.
Grondradar ziet funderingsresten
Om inzicht te krijgen in de exacte locaties van
ondergrondse kabels en leidingen rondom De Waag
is grondradaronderzoek verricht. Deze geofysische
techniek is gebaseerd op de voortplanting door de grond
van kortstondige hoogfrequente elektromagnetische
signalen. De snelheid en de reflectiewijze van
de verzonden signalen geven een beeld van de
onregelmatigheden in de ondergrond. Op deze manier
kunnen uiteenlopende zaken in kaart worden gebracht:
bodemstructuur, grondwaterstand, ondergrondse
kabels en leidingen én – niet onbelangrijk op deze
historische plek – ondergrondse funderingsresten.
Met behulp van loodmetingen kan de
scheefstand van een gebouw in kaart worden
gebracht. Periodieke deformatiemetingen
op een aantal ‘vaste’ punten geven inzicht in de
(ongelijkmatige) zakkingssnelheid en zijn derhalve
indicatief voor ‘zwakke’ plekken in de fundering.
Vervolgonderzoek
De resultaten van de onderzoeken geven inzicht in de
huidige staat en kwaliteit van de houten paalfundering
en zullen gebruikt worden voor het vervolgonderzoek
naar een integraal funderingsherstel van het gehele
gebouw. Zodat ook in de toekomst iedereen op het
terras van dit monument kan blijven genieten van deze
bijzondere locatie.
Meer informatie:
Rob Bucker, 020 – 613 34 66, r.bucker@fugro.nl
Maarten Profittlich, 020 – 613 34 66,
m.profittlich@fugro.nl
Het grote voordeel van deze techniek is dat de
ondergrond snel en relatief goedkoop in kaart wordt
gebracht, zonder graaf- of grondwerkzaamheden. Met
name in een dichtbebouwde en drukke binnenstad is
dat zeer handig.
Funderingsinspectie en
houtonderzoek
Ook heeft Fugro een funderingsinspectie en een
onderzoek van de bestaande houten paalfundering
uitgevoerd. Hiervoor moest een lokale aannemer een
metersdiepe inspectieput graven, direct naast een
van de torens. Het houtonderzoek bestond uit twee
onderdelen. Ten eerste het nemen van een aantal
houtmonsters met behulp van een aanwasboor, voor
nader laboratoriumonderzoek. Ten tweede het meten
van de mate van indringing van een pen met behulp van
een slaghamer, ofwel ‘specht’. Deze gegevens tezamen
geven inzicht in de houtkwaliteit (mate van aantasting)
en derhalve het draagvermogen van de bestaande
houten palen.
Metingen
Er zijn diverse metingen uitgevoerd, waaronder lood- en
deformatiemetingen (nauwkeurigheidswaterpassing).
Inspectieput voor het houtonderzoek.
Een deel van de houten paalfundering uit 1488.
Christiaan van Stigt
Christiaan van Stigt
‘Grondradar: bodem zonder graven
snel en goedkoop in kaart’
FUGRO INFO nr 3 november 2011
13

3D-model met hoogtecontouren voor irrigatieplan Ghana
Stroomgebied Black Volta kent geen
geheimen meer voor FLI-MAP
Fugro
Onder supervisie van de Bui Power Authority
wordt in Ghana een stuwdam gebouwd in de
rivier Black Volta. Neveneffect hiervan is dat
stroomafwaarts grond vrijkomt voor landbouw.
Om de haalbaarheid van een irrigatieplan te
bepalen heeft Fugro in dit afgelegen junglegebied
een LiDAR-survey uitgevoerd over een oppervlak
van ongeveer 300 km².
Waterkracht is een belangrijke bron voor
elektriciteitsproductie in het West-Afrikaanse land
Ghana. Na dammen bij Akosombo en Kpong is de
Ghanese overheid in 2006 begonnen met een groot
project bij het dorp Bui, in het noordwesten van het
land. Het gaat om een hydro-elektrische centrale,
gecombineerd met een irrigatieplan en de ontwikkeling
van ecotoerisme en visserij. Om het plan te ontwikkelen
en de uitvoering te managen is de Bui Power Authority
(BPA) opgericht.
Haalbaarheidsstudie irrigatieplan
In opdracht van BPA voert Royal Haskoning een
haalbaarheidsstudie uit voor het Bui Irrigation Scheme.
Omdat hiervoor onder andere een gedetailleerd en
up-to-date hoogtemodel nodig is, kreeg Fugro de vraag
een FLI-MAP-survey uit te voeren.
Op basis van de uitkomsten van de survey werd
een topografische kaart voorbereid. De resultaten
worden gebruikt om de uitkomsten te controleren
van andere onderzoeken in het kader van deze
haalbaarheidsstudie. Zo werd al in een eerder stadium
een bodemonderzoek uitgevoerd, waarbij elk surveypunt
werd verbonden aan de topografische kaart.
Bovendien is de topografische informatie nodig voor
het gedetailleerde ontwerp van het irrigatieplan.
Dit onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met
het Franse Fugro Geoid vanwege hun lokale kennis en
ervaring met projecten in West-Afrika.
14 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Helikopter in de jungle
De gewenste parameters – ongeveer 1 punt/m 2 – maken
dit project in principe geschikt voor een fixed wingaanpak;
meten vanuit een vliegtuig. Maar vanwege de
grote haast – de moesson naderde – en vanwege het
feit dat er in de jungle voldoende penetratie door het
bladerdak naar het grondniveau moest worden gehaald,
is ervoor gekozen een lokaal ingehuurde helikopter in te
zetten. Hierdoor konden de metingen snel en met grote
flexibiliteit worden uitgevoerd.
Dit betekende wel dat de apparatuur en het personeel
eerst van Amsterdam naar de Ghanese hoofdstad
Accra en daarna naar de projectlocatie moesten
worden vervoerd. Het eerste deel van de reis was nog
het eenvoudigste: daarna moest alle apparatuur 400
km landinwaarts worden gebracht. Het vervoer van
alle GPS-basisstations, lokale bemanning en brandstof
voor de helikopter naar Bui nam enkele dagen in beslag.
Huisvesting bij de bouwplaats werd geregeld door BPA,
aangezien er in de wijde omtrek nauwelijks hotels of
pensions zijn.
Kantoor onder water
Door de ruime ervaring van de Fugro-medewerkers met
dit type projecten – ook onder barre omstandigheden –
verliep de FLI-MAP-survey efficiënt en secuur. Zelfs een
lokale overstroming door een heftige tropische regenbui,
waarbij het veldkantoor onder water liep, leidde niet
tot vertraging. Door snel handelen is verlies
van data of beschadiging van de apparatuur
voorkomen. En toen het water een paar uur
later was gezakt, is het kantoor met de hulp
van de lokale medewerkers schoongemaakt en kon
snel weer worden doorgewerkt.
3D-model met hoogtecontouren
Met behulp van de opgenomen laserdata zijn de
eindproducten voor Royal Haskoning gegenereerd:
een 3D-model van het gebied met hoogtecontouren.
Daarnaast werd FLI-MAP-data gebruikt voor de
productie van ​hoge resolutie-luchtfoto’s.
Fugro heeft veel uitdagende LiDAR-surveys uitgevoerd,
maar de inzet van het FLI-MAP-systeem in combinatie
met een helikopter in de jungle van West-Afrika was
een bijzondere ervaring. Door deze combinatie is
het mogelijk snel zeer gedetailleerde 3D-modellen te
maken. Ondanks de afgelegen locatie en de uitdagingen
van het werken in zo’n extreme omgeving is het team
erin geslaagd voldoende gegevens te verwerven, te
valideren en te verwerken. De kracht van Fugro in dit
project is de combinatie van LiDAR-expertise en de
lokale kennis van de collega’s van Fugro Geoid.
Meer informatie:
William Waggeveld, 070 – 317 07 60,
w.waggeveld@fugro.com
Fugro
Detail hoge resolutie-luchtfotobeelden van projectgebied.
FUGRO INFO nr 3 november 2011
15

Akoestisch doormeten van de fundering van een aanlegsteiger
‘Oude palen, nieuw signaal’
Rob van der Salm, Fugro
Om de toegankelijkheid van een opslagterrein
langs de Nieuwe Waterweg in Vlaardingen te
vergroten wordt de haven voor de kade uitgediept.
Dit kan gevolgen hebben voor de stabiliteit van een
bestaande aanlegsteiger, zodat deze constructie
opnieuw moet worden doorgerekend. De lengte
en de staat van de betonnen palen onder de
steiger vormen daarbij onbekende factoren.
In Vlaardingen begint binnenkort de herinrichting van
een opslagterrein bij de haven. Het terrein wordt gebruikt
voor de opslag van bouwafvalstoffen zoals puin, grind
en grond. Om het terrein geschikt te maken voor de
toekomstige uitbreiding wordt onder andere een aantal
bestaande gebouwen gesloopt. Daarna worden nieuwe
opslaglocaties voor bouw- en sloopmateriaal ingericht.
Om de toegankelijkheid van het terrein te vergroten
wordt de haven 2 m dieper. De huidige aanlegdiepte van
5 m is niet meer voldoende en vormt een belemmering
in de verdere ontwikkeling van het terrein.
Voldoende draagkracht?
Het verdiepen van de haven kan gevolgen hebben voor
de stabiliteit van de bestaande steiger. Mogelijk is de
bestaande paalfundering van de steiger te ondiep en
hebben de palen niet meer voldoende draagkracht als
de haven wordt uitgediept. De bestaande constructie
zal dus opnieuw moeten worden doorgerekend voor de
nieuwe situatie. De lengte en de staat van de betonnen
palen onder de steiger zijn daarbij onbekende factoren.
een schokgolf in de paal geïntroduceerd, waarna
het terugkomende signaal met een speciale sensor
wordt opgevangen. Dit signaal wordt onder andere
sterk beïnvloed door de dichtheid van beton en de
eigenschappen van de ondergrond. Vervormingen
van het ontvangen signaal geven informatie over de
integriteit van de paal en kunnen een aanwijzing zijn
voor bepaalde vormen van gebreken zoals scheuren,
insnoeringen en verwijding van de paal.
Met extra informatie uit het grondonderzoek kan in
sommige gevallen ook informatie over de lengte van de
paal worden verkregen. Dit type onderzoek en analyse
voert Fugro zeer frequent uit.
Tijdens laagwater heeft een team van Fugro de
bestaande steiger geïnspecteerd. Vanaf een boot zijn
bij een aantal maatgevende palen onder de steiger
akoestische metingen verricht. Door met een hamertje
te slaan op speciale meetblokjes aan de palen kon de
nodige informatie over de staat en een indicatie van de
lengte worden verkregen.
Daarnaast zijn achter de kade en in het water
sonderingen uitgevoerd om goede informatie over de
bodemopbouw te verkrijgen. Samen met de historische
gegevens van de aanleg en de nieuwe sonderingen
bij de kade kon een uitspraak worden gedaan over
de integriteit en de lengte van de palen waardoor het
draagvermogen van de palen kon worden bepaald.
Betonpaal-onderzoek
Jaarlijks voert Fugro akoestische metingen uit op
duizenden betonpalen. Met een hamertje wordt
Meer informatie:
Rob van der Salm, 070 – 311 14 46,
geomonitoring@fugro.nl
16 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Veldtest van methode voor bepalen van ligging kabels en leidingen
ProRail wil ‘Grip Op Ondergrondse Infra’
In Nederland ligt circa 2.800 kilometer spoorlijn.
Langs deze sporen liggen diverse kabels en
leidingen voor de bediening van seinen, wissels,
overwegen en wisselverwarming. Beheerder Pro-
Rail wil de kwaliteit van de liggingsgegevens van
deze ondergrondse infrastructuur verbeteren,
met het oog op de verplichtingen uit de Grondroerdersregeling.
Sinds juli 2008 is de Wet informatie-uitwisseling
ondergrondse netten (WION) van kracht. Deze wet
– ook wel bekend als de Grondroerdersregeling –
verplicht alle beheerders van kabels en leidingen om
de liggingsgegevens digitaal beschikbaar te stellen via
het Kadaster.
De afdeling Infraconfiguratiebeheer van ProRail beheert
de liggingsgegevens van de kabels en leidingen rondom
het spoor en heeft nu een methode ontwikkeld om de
kwaliteit van die informatie te verbeteren. Het gaat om
een combinatie van grondradar, visuele inspectie met
kabelaanwijzing en proefsleuven.
Proeve van bekwaamheid
Om uiteindelijk een raamovereenkomst af te sluiten
met drie partijen die in de toekomst deze informatie
kunnen gaan inwinnen, heeft ProRail project ‘Grip
Op Ondergrondse Infra’ (GOOI) opgezet. Na een
eerste preselectie zijn partijen uitgenodigd om met de
genoemde methodiek een proeve van bekwaamheid
te doen. Op 9 mei 2011 heeft Fugro deze proeve
gedaan op emplacement Amersfoort. Voor deze proef
heeft Fugro een eigen lorrie gebouwd om met de
grondradar vanaf het spoor te kunnen meten. Tevens
wordt gebruikgemaakt van specifieke, zelf ontwikkelde
software (Inca Rail, Incontrol en GILcheck) voor het
intekenen van de kabels en leidingen van ProRail.
Fugro is bij de eerste proeve van bekwaamheid
succesvol geweest door inzet van specialistische
geodeten en dataprocessors. Komende tijd volgen
meer proeven en de uiteindelijke selectieprocedure
voor het kwalificeren voor project GOOI.
Meer informatie:
Pedro Kooistra, 020 – 651 08 30, p.kooistra@fugro.nl
Spoorlorrie met grondradar.
Jack Vogelaar, Fugro
FUGRO INFO nr 3 november 2011 17

Oude en nieuwe tunnel nog geen 10 m van elkaar
Baggerwerken nieuwe Coentunnel
permanent gemonitord
Rijkswaterstaat
Onderdeel van het project Capaciteitsuitbreiding
Coentunneltracé is de aanleg van een Tweede
Coentunnel, vlak naast de bestaande tunnel. De
afstand tussen beide tunnelbuizen is op sommige
plekken minder dan 10 m. In zo’n situatie is het
essentieel exact te weten wat de gevolgen van
bouwwerkzaamheden zijn. Fugro is daarom
al vanaf een vroeg stadium betrokken bij de
uitgebreide monitoring voor dit project.
Aannemingscombinatie Coentunnel Company is in
2008 begonnen aan het project Capaciteitsuitbreiding
Coentunneltracé. Daarbij worden naast de aanleg van
een nieuwe tunnel, de aansluitingen op de A8 en A10,
de reconstructie van het Coenplein en de renovatie
van de Eerste Coentunnel, ook nog vele viaducten en
bruggen gerenoveerd of nieuw gebouwd.
Belangrijkste onderdeel van het project is de aanleg
van een Tweede Coentunnel, vlak naast de bestaande
tunnel. De opdrachtgever stelt als harde eis dat de
invloed van het baggeren van de zinksleuf voor de
nieuwe tunnel en het afzinken van de tunnelelementen
op de bestaande tunnel minimaal is. Daarom is tussen
de twee tunneltracés een robuuste scheidingswand
aangebracht van stalen buispalen. Ook het aanbrengen
van de scheidingswand zelf mocht geen negatief effect
hebben op de stabiliteit van de bestaande tunnel.
Daarom is hier voor een trillingsvrije methode gekozen.
Permanente bemande monitoring
Om de effecten van het aanbrengen van de wand op
de bestaande tunnel continu te monitoren heeft Fugro
eerder al sensoren geplaatst in het Noordzeekanaal,
naast de tunnel. Met behulp van een geavanceerd
datalogger-netwerk en radiozenders zorgde Fugro
18 FUGRO INFO nr 3 november 2011

gemonitord op het voorkomen van vervormingen. Voor
het meten van deze deformaties is gebruikgemaakt van
SAAF-sensoren. Deze standaardsensoren zijn door
Fugro gestript en met offshore-technieken verstevigd,
waterdicht en geschikt gemaakt voor de toepassing
in het Noordzeekanaal. De sensoren in het kanaal zijn
door duikers in de scheidingswand geïnstalleerd.
Heavy duty sensoren
De sensoren zijn met behulp van extra zware
offshore-datakabels (lengtes tot 350 m) verbonden
met dataloggers op de kant. Deze dataloggers zijn
opgenomen op het bestaand monitoringsnetwerk in
de tunnel. Fugro heeft de meetwaarden via internet
continu inzichtelijk gemaakt voor de opdrachtgever,
waarbij tevens is voorzien in een dagelijkse rapportage
van de metingen.
Fugro
Het intrillen van de damwandplanken.
ervoor dat de meetwaarden continu in beeld waren
voor de uitvoerders op het werkschip. Het aanbrengen
van de scheidingswand werd op het werkschip op
het drukke Noordzeekanaal 24 uur per dag bemand
gemonitord, inclusief boortoezicht.
Project Capaciteitsuitbreiding Coentunneltracé
Aannemingscombinatie Coentunnel Company heeft de
verantwoording voor het gehele project gedurende zo’n
30 jaar. Het ontwerp, de bouw en het onderhoud tijdens
de realisatiefase zijn uitbesteed aan onderaannemer
Coentunnel Construction. De bouwwerkzaamheden
nemen ongeveer vijf jaar in beslag. Tijdens de bouw
draagt Coentunnel Company zorg voor de financiering
van het project. Daarna is zij verantwoordelijk voor het
onderhoud van het complete tracé tot 2037.
Scheidingswand en kademuur
Gedurende de baggerwerkzaamheden en het afzinken
van de tunnelelementen zijn de scheidingswand en
een kade met behulp van automatische inclinometers
Meer informatie:
Erik Tieleman, 070 – 311 14 46,
geomonitoring@fugro.nl
FUGRO INFO nr 3 november 2011
19

Fugro te water voor podiumconstructie Paleis Soestdijk
‘Fietsen op het water kan écht’
Leo van Velzen
In afwachting van herbestemming is Paleis
Soestdijk sinds 1 maart 2011 weer toegankelijk
voor het publiek en worden er culturele
evenementen georganiseerd. Afgelopen zomer
vond in en op de vijver in de paleistuin een
bijzondere voorstelling plaats. Bij ondergaande
zon en in de schemering werd daar de opera
‘Orfeo ed Euridice’ uitgevoerd. En ook Fugro had
een rol bij dit spektakel.
Pragmatisch advies
Met de informatie van de veldmedewerkers, de
sondeergrafieken en de boorbeschrijvingen zijn in
overleg met de aannemer een pragmatisch advies en
een plan van aanpak opgesteld. De podiumconstructie,
gefundeerd op multiplex platen met een maximaal
draagvermogen per constructiepoot van circa 2,5 kN,
wordt in het water opgebouwd. De bovenzijde ligt vlak
onder de waterspiegel.
Er moest voor de opera een tijdelijke podiumconstructie
in de vijver komen, met de bovenzijde nét onder
wateroppervlakte, zodat het leek alsof de dansers over
het water dansten. Fugro heeft onderzoek uitgevoerd
en een advies opgesteld voor de podiumconstructie.
De vijver ligt boven het grondwaterniveau, is 1 à 1,5 m
diep en heeft een rijke flora en fauna. Om de benodigde
draagkracht en de invloed op de waterdichtheid
te bepalen heeft Fugro hier een grondonderzoek
uitgevoerd.
Na het tijdelijk voorbelasten van de platen wordt door
middel van stelpoten de gewenste hoogte van het
podium ingesteld. Met het in acht nemen van deze
uitvoeringsmethodiek leveren de multiplex platen
voldoende draagkracht en treden minimale vervormingen
op. Uit het onderzoek blijkt dat de podiumconstructie
nauwelijks invloed heeft op de waterdichtheid van de
vijver. De Rijksgebouwendienst vreesde tevoren voor
het ‘leeglopen’ van de vijver, maar deze angst is met het
door Fugro uitgevoerde onderzoek weggenomen.
Gevoel voor modder
Gezien de omstandigheden en de onderzoeksvragen
is gekozen voor een praktische uitvoering. Gekleed in
een waadpak hebben de Fugro-medewerkers de vijver
betreden om een ‘gevoel’ te krijgen van de dikte van
de sliblaag en de omstandigheden op de waterbodem.
Voorzichtig lopend door de vijver werd de diepte van de
vijver bepaald en zijn steekproefsgewijs handboringen
en -sonderingen gedaan.
De aannemer was tevreden over het praktische advies
en tijdens de uitvoering werd het beoogde effect, waarbij
het lijkt alsof de dansers over water lopen, bereikt. Na
het grote succes van de voorstelling in 2011 is besloten
de voorstelling in 2012 te herhalen.
Meer informatie:
Thijs Eijking, 070 – 311 14 58, t.eijking@fugro.nl
Peter Nelemans, 070 – 317 07 01, p.nelemans@fugro.nl
20 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Vijfenzeventig bushaltes beter toegankelijk gemaakt
Comfortabeler reizen met de bus
in de gemeente Zaanstad
Aangepaste bushalte.
Oude bushalte.
R. Kooks
Het openbaar vervoer moet toegankelijk zijn voor
álle reizigers. Dus ook voor mensen die slecht
ter been zijn of in een rolstoel zitten, en reizigers
met kinderwagens of veel bagage. Om het in- en
uitstappen makkelijker te maken, worden daarom
overal in Nederland bushaltes aangepast. Voor
het beter toegankelijk maken van 75 bushaltes in
de gemeente Zaanstad heeft Fugro het ontwerp
en de besteksvoorbereiding verzorgd.
De aanpassingen aan de bushaltes zijn een logisch
gevolg van het Zaanse Verkeers- en Vervoersplan
(2009). Verder heeft de gemeente in de nota ‘Bushalten
van onze stad’ en in de ‘Visie op het openbaar vervoer’
benadrukt dat het comfort voor de busreizigers moet
verbeteren. De aangepaste bushaltes zijn verspreid over
heel Zaanstad en bevinden zich veelal op drukke punten
zoals winkelcentra, zorgcentra en bij overstaplocaties
van regionale ov-lijnen.
de richtlijnen. Hierbij werd o.a. gekeken naar lengte
en hoogte van de halte, in- en uitrijhoek, geleidelijnen,
perronbreedte en -lengte en obstakelvrije doorgangen.
Creatieve maatwerkoplossingen
Nadat Stadsregio de ontwerpen heeft goedgekeurd,
is de verdere technische voorbereiding van start
gegaan: inventarisaties van de locaties, milieukundig
bodemonderzoek, het maken van bestekstekeningen
en het opstellen van het RAW-bestek
Er is tijdens de voorbereiding goed gekeken naar de toe
te passen nieuwe materialen en de herbruikbaarheid van
bestaande materialen. Verder is veel aandacht besteed
aan de juiste positionering van de overige elementen,
zoals bushokjes en halte- en informatieborden. Soms
was het mogelijk om alle elementen volgens de
richtlijnen te plaatsen en soms moest er hierbij naar
creatieve maatwerkoplossingen worden gezocht.
Subsidie Stadsregio
Voor het aanpassen van de bushaltes heeft de gemeente
Zaanstad een subsidie gekregen van de Stadsregio
Amsterdam. Bij de subsidieaanvraag heeft Fugro de
ontwerptekeningen en kostenramingen opgesteld.
Daarnaast is een lijst opgesteld voor de 75 bushaltes,
waarin is aangegeven of de nieuwe haltes voldoen aan
De uitvoering is begonnen half september 2010; de
eerste aangepaste bushaltes zijn eind februari 2011 in
gebruik genomen.
Meer informatie:
M.C.M. Kuilboer, 020 – 651 08 34,
m.kuilboer@fugro-inpark.nl
FUGRO INFO nr 3 november 2011
21

Inzicht in ondergrondgegevens voorkomt problemen
Baggeren kan veiligheid
boezemkade bedreigen
Fugro
Bij waterbodemsaneringen of baggerwerkzaamheden
in boezemwateren kan schade optreden
aan de oevers. Goed inzicht in de bodemopbouw
is van belang, omdat samenstelling en dikte van
de grondlagen in de kade en boezembodem altijd
een rol spelen bij beschadigingen.
Sinds de doorbraken van boezemkaden bij Wilnis en
Terbregge is de aandacht voor de regionale kaden
toegenomen. In dat licht is in 2006 de Leidraad Toetsen
op Veiligheid Regionale Waterkeringen opgesteld. De
bodem van de boezem vormt hierin een belangrijk
uitgangspunt. Vooral de waterdichtheid van de
boezembodem heeft veel invloed op de veiligheid van
de kade. Tijdens onderhoudsbaggerwerkzaamheden
in de boezem kan schade ontstaan aan de oevers. Dit
is ongewenst en mogelijk zelfs gevaarlijk.
Probleem: ondermijning
Bij waterbodemsaneringen kunnen zich diverse
problemen voordoen. Een eerste voorbeeld is
ondermijning van de kade door oeverval. Als het
baggerwerk dicht bij de kade plaatsvindt, kan dit de
kade ondermijnen. Dit kan een gevolg zijn van een te
steil talud, maar ook van ondiep gelegen losgepakt
zand: als dat door baggerwerk afkalft, kan dat leiden
tot oeverinscharing.
Problemen: waterkortsluiting en kwel
Een tweede voorbeeld is kortsluiting van het boezemwater
met een ondergelegen watervoerende laag. Dit kan
onderloopsheid (of piping) tot gevolg hebben. Kortsluiting
kan ook aanleiding geven tot vernatting van de kade, wat
de stabiliteit nadelig kan beïnvloeden. Kortsluiting kan
ook de hydrologische situatie van het gebied als geheel
beïnvloeden. Dit kan in een achtergelegen polder leiden
tot kwel-gerelateerde problemen, zoals wateroverlast in
gebouwen en gewasschade.
Om oeverinstabiliteit en hydraulische kortsluiting te
voorkomen mag de afsluitende laag in de waterbodem
niet worden doorgraven. Volgens de richtlijnen moet
deze laag afhankelijk van de situatie minimaal 2 m dik
blijven. Daarnaast is bij de aanwezigheid van veen in
de boezembodem extra voorzichtigheid geboden.
Bij verwijdering van de afsluitende grondlagen
bovenop het veen bestaat het risico dat delen van het
veenpakket opdrijven. Ook dit kan aanleiding geven tot
kortsluiting tussen de boezem en een ondergelegen
zandlaag.
22 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Oplossingen
Er is een gemeenschappelijke deler bij al deze
problemen: de samenstelling en de dikte van de
grondlagen in de kade en boezembodem. Het is
dus belangrijk inzichtelijk te krijgen hoe de bodem
is opgebouwd. Voor een eerste verkenning van de
risico’s kan men vaak gebruikmaken van bestaande
ondergrondgegevens uit het gebied. Fugro heeft
een uitgebreide database van ondergrondgegevens
(www.geodatabank.nl). Zeker als de waterpartij in het
verleden is vergraven en het geen natuurlijke waterloop
betreft, is het mogelijk gegevens buiten de watergang
te benutten.
vanaf het water kan worden ingezet is het
onder andere mogelijk:
- lekkages in dammen en dijken te
lokaliseren;
- hydraulische kortsluiting langs waterkeringen te
lokaliseren;
- potentiële kwellocaties op te sporen;
- de barrièrewerking van constructieve schermen in
dijken te meten.
In de praktijk blijkt dat er veel gegevens moeten worden
beoordeeld. Dit kan een stuk eenvoudiger als van
het gebied een betrouwbaar (3D-)ondergrondmodel
beschikbaar is. Daarmee is snel inzichtelijk waar de
zwakke plekken zitten. Een grote betrouwbaarheid is te
verkrijgen door boringen en sonderingen te combineren
met vlakdekkende meettechnieken. De laatste jaren zijn
verschillende meettechnieken getest voor toepassing
in de toetsing van boezemkaden, onder andere bij
de IJkdijk en binnen Flood Control 2015. Naast de
landgebonden technieken (zoals elektromagnetische
metingen) worden continue metingen ook vanaf het
water uitgevoerd.
Mitigerende maatregelen
Als doorgraving van de deklaag niet is te voorkomen,
kan men overwegen dit gecontroleerd uit te voeren.
Dan moet wel vooraf een risicoverkenning plaatsvinden,
waarbij men de kans op en de omvang van schade
en overlast vastlegt. Het verdient aanbeveling in deze
gevallen de effecten op de hydrologie te monitoren
met peilbuizen. Deze moeten ruim vooraf worden
geïnstalleerd, zodat ook de oorspronkelijke situatie en
natuurlijke variaties worden vastgelegd. Hiermee legt
men eventuele wijzigingen in de hydrologische situatie
door het baggerwerk vast en kan, indien nodig, het
effect van het baggerwerk worden aangetoond.
Geofysische meettechnieken
Met de juiste geofysische meettechnieken is het
mogelijk kortsluitingen op te sporen en de deklaag
gericht te herstellen wanneer de problemen groot
zijn. Als detectietechniek heeft Fugro binnen IJkdijk
(pipingexperiment) de SP-meting (Spontaan Potentiaal)
ingezet. Met deze techniek, die zowel vanaf land alsook
Elektromagnetische metingen.
Ook kan men overwegen beheersmaatregelen te treffen
voor de kade. Afhankelijk van de situatie kan in een
aantal gevallen het tijdelijk opzetten van een kwelsloot
voldoende zijn.
Rendement
Hoewel deze aanpak in de voorbereidingsfase meer
inspanningen vergt, wordt de kans op schades en
vertragingen bij de uitvoering aanzienlijk kleiner. De
prioritering van risico’s vooraf heeft het voordeel dat
specialisten de meer risicovolle kadetrajecten tijdig
kunnen onderzoeken. Minder risicovolle trajecten
zijn ook te herkennen en kunnen bijvoorbeeld bij
de uitvoering van het werk met voorrang worden
aangepakt. Zoals beschreven zijn hiervoor diverse
methoden geschikt. Fugro heeft een breed pallet aan
meettechnieken in huis. Omdat de toepassing van deze
meettechnieken maatwerk betreft, adviseert Fugro de
klant vooraf welke meettechniek kostentechnisch en
kwalitatief de voorkeur heeft.
Meer informatie:
Leo Zwang, 030 – 602 81 75, l.zwang@fugro.nl
Bas Berbee, 030 – 602 81 75, b.berbee@fugro.nl
FUGRO INFO nr 3 november 2011
23

Trillingsmetingen langs sporen van ‘Traject Oost’
Wat is het effect van trillingen
door spoorverkeer?
C.J. Winkel
In opdracht van Arcadis heeft Fugro
trillingsmetingen uitgevoerd tijdens passages
van passagiers- en goederentreinen langs het
spoor in Driebergen. Arcadis voert voor ProRail
een planstudie uit, waarvan ook trillingsmetingen
een onderdeel zijn. De metingen zijn nodig voor
een prognosemodel om mogelijke trillingshinder
voor omwonenden te kunnen bepalen.
Het spoortraject tussen Amsterdam/Schiphol en
Frankfurt wordt steeds drukker gebruikt, onder
andere door de hogesnelheidstrein ICE International,
maar ook door lokaal treinverkeer. De capaciteit van
de sporen is hiervoor niet overal toereikend. Om hier
meer treinen te kunnen laten rijden en meer flexibiliteit
in de dienstregeling te krijgen, worden langs het traject
diverse maatregelen uitgevoerd: perronverlenging,
spoorverdubbeling en -vernieuwing.
Capaciteitsvergroting
De werkzaamheden zijn gebundeld onder de naam
‘Traject Oost’. Samen met investeringen in Arnhem
– een nieuw station, een vierde perron en een vrije
kruising aan de westzijde – maken deze maatregelen
een intensievere benutting en andere dienstregelingen
van de spoorlijn mogelijk. Tussen 2003 en 2006 is een
aantal projecten van Traject Oost gerealiseerd, zoals de
perronverlenging bij Driebergen-Zeist en Veenendaal-
De Klomp.
In het kader van het Programma Hoogfrequent
Spoorvervoer wordt ook op station Driebergen-Zeist
volgens een intensievere dienstregeling gereden. Niet
alle treinen stoppen op dit station en om treinen de
mogelijkheid te geven elkaar hier in te halen, komen
er vier sporen. Dit plaatselijke inhaalspoor maakt de
dienstregeling betrouwbaarder en flexibeler.
24 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Integrale aanpak
Een bijkomend probleem is dat bij station Driebergen-
Zeist de spoorlijn en de N225 elkaar kruisen: dit leidt
momenteel tot onveilige situaties en vertragingen.
Om deze situatie te verbeteren gaat ProRail een
ongelijkvloerse kruising maken waarbij de weg in een
tunnelbak onder de sporen door gaat. Zo verbetert
de doorstroming van auto- en treinverkeer. Ook het
stationsgebouw, het busstation en het voorplein worden
aangepakt en de parkeermogelijkheden worden fors
uitgebreid. De verwachting is dat de werkzaamheden
in 2015 zullen beginnen.
Passagiers- en goederentreinen
ProRail werkt bij dit project samen met de provincie
Utrecht, de gemeente Utrechtse Heuvelrug, de
gemeente Zeist en het Bestuur Regio Utrecht (BRU).
Deze partijen werken parallel de ontwerpen uit voor
de directe omgeving van het station, met technische
ondersteuning vanuit ingenieursbureau Arcadis.
treinpassagemeting) varieert de sampletijd
tussen 10 sec en ruim 30 sec. Dit bemande
systeem geeft inzicht in de optredende
versnellingen simultaan op vijf meetlocaties.
De signalen worden via een versterker doorgegeven aan
een pc en zichtbaar gemaakt op een monitoringsscherm.
Alleen op het moment dat het signaal ‘bevroren’ wordt,
is het mogelijk een gemeten signaal op te slaan. Door
een notitie te maken van de activiteit is een correlatie
gelegd tussen meetintensiteiten en de trillingsbron.
Omdat een signaal versus de tijd is opgeslagen en
een onderlinge correlatie tussen de meetpunten
aanwezig is, kan de advisering ten aanzien van
trillingsreducerende maatregelen op de geanalyseerde
dominante frequenties afgestemd worden.
In opdracht van Arcadis heeft Fugro in Driebergen
trillingsmetingen uitgevoerd tijdens o.a. passages van
passagiers- en goederentreinen langs het spoor. Uit het
onderzoek blijkt in hoeverre de trillingsintensiteiten van
de treinen leiden tot hinder in de omgeving. De metingen
geven inzicht in de optredende trillingsintensiteiten en de
afname ervan afgezet tegen een toenemende afstand.
Arcadis gebruikt de resultaten voor een prognosemodel
waarmee contourlijnen worden bepaald van de invloed
van de trillingsintensiteiten.
Verschillende meetsystemen
Fugro bezit twee verschillende soorten meet systemen:
een snelheidsmeetsysteem en een versnellingenmeetsysteem.
Beide systemen meten per meetpunt
in drie orthogonaal op elkaar staande richtingen (x, y
en z). Het continu automatisch registrerende VIBRA
SBR plus-systeem meet snelheden aan met name
objecten. Met dit onbemande meetsysteem worden de
optredende trillingssnelheden bewaakt. Per ingestelde
sampleperiode (doorgaans 10 sec) wordt een maximale
snelheidswaarde opgeslagen.
Met het semi-continue registrerende versnellingssysteem
wordt per opgegeven sampleperiode het gehele
versnellingsignaal versus de tijd opgeslagen. Afhankelijk
van het doel van de meting (verkeersmeting of
Beeldscherm met het opgevangen signaal.
Trillingseigenschappen per treintype
In Driebergen zijn de trillingsmetingen met het
versnellingssysteem direct naast de spoorbaan
uitgevoerd in een tweetal raaien, waarbij de intensiteiten
per raai in vijf meetpunten worden gemeten. Omdat
de meetpunten op vaste onderlinge afstanden zijn
geplaatst, wordt de afname in amplitude versus een
toenemende afstand verkregen. Door van een groot
aantal treinpassages de signalen te analyseren zijn, per
treintype en per rijrichting versus de afstand, vervolgens
de trillingseigenschappen, zoals bronwaarde en
demping van de ondergrond te achterhalen. De
geanalyseerde waarden worden als invoer gebruikt
voor het prognosemodel dat de contourlijnen voor
trillingshinder bepaalt.
Meer informatie:
A.J. Snethlage, 070 – 311 11 69, aj.snethlage@fugro.nl
FUGRO INFO nr 3 november 2011
25

Flood Control 2015 wil vooral het totale dijksysteem slimmer maken
‘Een substantiële verbetering van de
operationele hoogwaterbescherming’
Rijkswaterstaat
Het programma Flood Control 2015 is inmiddels
aardig op stoom. Als mede-initiator is Fugro
actief betrokken bij de verschillende onderdelen.
Hierbij wordt, o.a. op basis van de wereldwijde
knowhow van Fugro, nieuwe kennis ontwikkeld
en vaak direct getoetst in de praktijk. Want
volgens Nederland kan hoogwaterbescherming
wereldwijd nog veel beter, effectiever en sneller.
Flood Control 2015 is een Nederlandse publiek-private
samenwerking op het gebied van crisismanagement
tijdens (dreigend) hoogwater. Het programma wordt
voor 50% gesubsidieerd door de Nederlandse overheid,
en voor de overige 50% door eigen investeringen
van de deelnemende bedrijven en instellingen. Het is
gericht op het verbeteren van onze beveiliging tegen
overstromingen en het wereldwijd beschikbaar stellen
van Nederlandse knowhow. De missie van Flood Control
2015 luidt dan ook: ‘A really substantial improvement in
operational flood protection worldwide’.
Nationaal belang
Het belang voor Nederland om hierin te investeren ligt
voor de hand. Bij een stormvloed kan een paar uur het
verschil vormen tussen een bijna-ramp en een echte
ramp. De Flood Control 2015-voorspellingssystemen
waarborgen dat betere informatie sneller op de juiste
plaats komt. Dit verhoogt niet alleen de veiligheid, maar
beperkt ook de schade en het aantal slachtoffers. Maar
bovenal wordt het dagelijkse beheer van het water- en
waterkeringssysteem significant verbeterd. Beveiliging
tegen overstroming wordt daarmee transparanter,
sneller, beter en op termijn ook goedkoper. Uiteindelijk
moeten zo kennis, diensten en producten ontstaan die
de BV Nederland in het buitenland kan verkopen.
Praktijktoetsingen
Fugro is mede-initiator en maakt deel uit van het uitvoerend
consortium, bestaande uit zowel marktpartijen als
kennisinstituten: Fugro, Arcadis, HKV Lijn in Water, ITC,
Deltares, IBM en Stichting IJkdijk. Daarnaast spelen de
26 FUGRO INFO nr 3 november 2011

verantwoordelijke waterkeringbeheerders een centrale
en actieve rol, doordat ontwikkelde kennis vrijwel direct
in hun dijkringen wordt uitgetest. Verder hebben zij
zitting in de externe klankbordgroep, samen met andere
vertegenwoordigers uit de veiligheidskolom.
Belangrijk programma
In 2011 participeert Fugro in 20 werkpakketten van
Flood Control 2015 en ontwikkelt applicaties om de
eigen technologische research af te stemmen op
de doelstellingen van het programma. Daarbij wordt
veelvuldig de knowhow van buitenlandse zusterbe drijven
ingeschakeld, bijvoorbeeld kennis en oplossingen voor
data-management, geohazard management systemen,
real-time monitoring of geofysica. Gelijktijdig benut
Fugro deze contacten voor het activeren van haar
internationale netwerk, om zo de exportmogelijkheden
van Flood Control 2015 te helpen vergroten.
Slimmer systeem
Flood Control 2015 kijkt, naast het belang van sterke
en veilige dijken, vooral naar het slimmer maken van het
totale systeem: dijk, mens én omgeving. Gewerkt wordt
aan innovatieve, geïntegreerde oplossingen: modulair
van opzet en wereldwijd toepasbaar in bestaande
processen en systemen. Door onze kennis te bundelen
binnen dit programma zorgen we ervoor dat de unieke
Fugro-kennis en kunde goed inpasbaar is binnen dit
‘totaalpakket’.
De projecten hebben een brede scope en vergen inzet
van verschillende onderdelen binnen Fugro. Voor de
dijk werkt het Nederlandse Fugro GeoServices samen
met het Amerikaanse zusterbedrijf Fugro Consultants
Inc. door bijvoorbeeld de ontwikkeling van een aantal
REAL-sterktemodules binnen het programma te
brengen. Daarnaast wordt de kennis van het Engelse
zusterbedrijf Fugro GEOS ingezet bij het beter
meten en voorspellen van waterstanden,
golven en stromingen. Een ander Engels
zusterbedrijf, Fugro NPA, is betrokken bij het
uitkarteren van dijkdoorbraken met o.a. satellietdata,
bijvoorbeeld in het project Rapid Flood Mapping, en bij
de ontwikkeling van een Global Flood Observatory.
Internationaal
Het programma kijkt ook over de grens, want er
is veel belangstelling in andere landen voor deze
kennis en ervaring. Dit sluit goed aan bij de aanpak
die Fugro volgt, door bijvoorbeeld delen van de
dijksterktebepaling met REAL parallel in Nederland
en in de VS te ontwikkelen. Fugro is ook actief in een
aantal buitenlandse proefprojecten. Met Haskoning en
HKV wordt gewerkt aan een Storm and Levee Strength
Forecasting System in New Orleans, als onderdeel
van het Levee Information Management System. In
Indonesië ontwikkelen we sterkte-‘dashboards’ voor
het Water Information Management System in Jakarta.
Eindsymposium
In 2012 wordt het lopende programma afgesloten met
een groot eindsymposium, als onderdeel van FloodRisk
2012 (20-22 november 2012, Rotterdam). Als één van
de co-organisers van dit symposium creëert Flood
Control 2015 hiermee voor de huidige en toekomstige
gebruikers, zoals waterschappen, gemeenten,
provincies en gebiedsontwikkelaars, een uitstekende
gelegenheid om de state-of-the-art Flood Control
kennis tot zich te nemen.
Doorstart Flood Control 2100
Met dit eindsymposium wordt een belangrijk punt
gemarkeerd, maar de ontwikkeling gaat verder.
Inmiddels is Fugro met de andere partners volop bezig
met de doorstart naar Flood Control 2100. Het plan
hiertoe is ingediend binnen het zogenaamde Topsector
Water, en inmiddels zijn we uitgenodigd dit verder te
concretiseren.
Voor verdere informatie over het Flood Control 2015
programma: www.floodcontrol2015.com.
Meer informatie:
M.T. van der Meer, 030 – 602 81 90,
m.vdmeer@fugro.nl
FUGRO INFO nr 3 november 2011
27

Realisatie gebouw Kenniscluster in hartje Arnhem
Cutter Soil Mix-wand zeer geschikt
voor bouwput in oude binnensteden
Onlangs is de eerste fase van het
herontwikkelingsplan Rijnboog in Arnhem van
start gegaan, met de voorbereidingen voor de
bouw van het zogenoemde Kenniscluster. De
projectlocatie bevindt zich aan de rand van de
historische binnenstad van Arnhem, bovenop
archeologische vondsten en vlak bij zeer oude
panden en kelders. Reden genoeg om bij de
constructie van de bouwkuip uitgebreid rekening
te houden met de omgeving.
In het centrum van Arnhem komt een gebied met
ruimte voor kennis en cultuur en een grote afwisseling
tussen wonen en werken. Het plan Rijnboog vormt daar
een onderdeel van. Arnhem wil de uitstraling van dit
gebied, tussen de Rijn, het station en de binnenstad,
verbeteren. De architectuur is verouderd en het gebied
sluit nauwelijks aan op de directe omgeving. Bovendien
schermt het de historische binnenstad af van de Rijn. Ook
is er in Rijnboog nauwelijks duurzame werkgelegenheid
en is er geen sprake van culturele afwisseling.
Deelprojecten
Na lange voorbereidingen ligt er nu een uitgewerkt plan,
dat de toekomstige veranderingen in dit deel van de
binnenstad beschrijft. Het plan bestaat uit verschillende
deelprojecten, gericht op wonen, werken, studeren en
recreëren. Het project wordt gefaseerd uitgevoerd en
zal jaren in beslag nemen. Als eerste deelproject wordt
het Kenniscluster gerealiseerd.
Kenniscluster
Het Kenniscluster wordt het nieuwe thuis van de
bibliotheek, de Volksuniversiteit, het Kunstbedrijf, het
Fugro
Uitvoering van de CSM-wand voor het Kenniscluster.
28 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Neutelings Riedijk Architecten
Historisch Museum Arnhem, het Gelders Archief en
enkele opleidingen van ROC Rijn-IJssel. Het gebouw
moet klaar zijn in 2013 en zal 30 miljoen euro gaan
kosten. De nieuwbouw van het Kenniscluster bestaat uit
zes bovengrondse bouwlagen en één ondergrondse laag
met een tunnelverbinding naar de Stichting Historische
Kelders. De lengte van de bouwput bedraagt circa 90 m
en de breedte varieert van 15 m tot 30 m.
Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat er
op deze plek verschillende resten in de ondergrond
aanwezig zijn, waaronder kelders, een deel van de
stadsmuur, een brouwersoven en kades langs de Sint
Jansbeek. Daarnaast moet rekening worden gehouden
met de aanwezigheid van diverse belendingen,
waaronder monumentale kelders.
Grond- en waterkerende constructie
Fugro heeft het grondonderzoek verzorgd en adviezen
uitgebracht voor de fundering en de realisatie van de
bouwput. Voor de grond- en waterkerende constructie
zijn diverse opties onderzocht: stalen damwand,
palenwand, diepwand of een Cutter Soil Mix-wand
(CSM-wand). Dit in combinatie met de toepassing van
een bemaling, onderwaterbeton of een injectielaag.
Hierbij is gekeken naar zowel uitvoeringstechnische
aspecten als de kosten. Uit deze analyse is naar voren
gekomen dat voor dit project een CSM-wand met een
traditionele bemaling de beste optie is.
CSM-wand: trillingsvrij
De CSM-wand, bestaande uit oversnijdende wandpanelen,
is een relatief nieuw systeem dat in België al
vele malen is toegepast. Recentelijk is het systeem ook
in Nederland met succes ingezet. Er wordt een metalen
voerbuis samen met een freeskop trillingsvrij de grond
ingebracht, waarbij continu een injectievloeistof onder
druk wordt gemixt met de losgemaakte grond. Op deze
manier wordt een stabiel en vast geheel gevormd, ook
wel een soilmix-kolom genoemd. Na het realiseren van
een paneel kan de wapening worden aangebracht.
Fugro
geschikt voor het werken op zeer korte afstand van
belendingen. Daarnaast vormen obstakels in de
ondergrond geen probleem tijdens de uitvoering en is
de benodigde mix-installatie beperkt van omvang.
Traditionele bemaling
Naast de optie ‘traditionele bemaling’ is ook de
mogelijkheid voor het toepassen van een injectielaag
of onderwaterbeton bekeken, zodat alleen het water
binnen de bouwkuip hoeft te worden weggepompt. Al
gauw bleek dat een traditionele bemaling bij dit project
de meest economische oplossing is. Bij het toepassen
van een injectielaag kunnen grondwaterstromingen en
obstakels in de ondergrond leiden tot onregelmatigheden.
De toepassing van onderwaterbeton bleek in dit
geval niet de meest economische keuze te zijn.
Diepe bouwput
Bouwbedrijf Wessels is in september begonnen met
het plaatsen van een groot stempelraam tussen de
grondkerende wanden. Vervolgens kan de bouwput
verder worden ontgraven tot circa 7 meter onder het
maaiveld. Tijdens de bouwwerkzaamheden wordt
de monitoring van de CSM-wand en de omgeving
eveneens door Fugro uitgevoerd. De monitoring bestaat
uit hoogteboutjes, x-, y- en z-metingen, hellingmetingen
naast en in de CSM-wand, en peilbuis- en Geoflometingen.
Wanneer de put op diepte is, wordt een
massieve keldervloer aangelegd, waarop het gebouw
zal rusten. Naar verwachting is deze vloer aan het einde
van het jaar klaar.
Geen grondontspanning
Het voordeel van de CSM-wand is dat het een
trillingsvrij systeem is, waarbij (bij juiste uitvoering) geen
grondontspanning optreedt. Dit maakt het systeem
Meer informatie:
Silke Stoffels, 026 – 369 84 44, s.stoffels@fugro.nl
Jasper Vosdingh Bessem, 026 – 369 84 44,
j.vosdinghbessem@fugro.nl
FUGRO INFO nr 3 november 2011
29

Rijkswaterstaat
Grondonderzoek voor programma ‘Ruimte voor de Rivier’
Brabantse boeren straks veilig op
hun eigen, moderne terpen
Het programma Ruimte voor de Rivier is opgezet
om het rivierengebied beter te beschermen tegen
overstromingen. In een dertigtal deelprojecten
werken overheidsdiensten, bedrijven en inwoners
samen aan het veilig maken en bewoonbaar
houden van een gebied. Fugro voert onderzoek
uit en adviseert over materiaalkundige en
waterbouwkundige vraagstukken bij de realisatie
van ‘moderne’ terpen in één van die projecten:
de Overdiepse Polder in Noord-Brabant.
terwijl ze steeds meer water moeten verwerken. De
laatste 40 jaar stijgt het aantal zware overstromingen
opmerkelijk. De verwachting is dat zowel het aantal als
de intensiteit van de overstromingen blijft stijgen. Dat
komt vooral doordat het steeds vaker en harder regent.
Rivieren kunnen het vele extra water niet aan en treden
buiten hun oevers. Het doel van het programma ‘Ruimte
voor de Rivier’ is de rivieren in Nederland meer ruimte te
geven en hiermee het aantal slachtoffers en de schade
als gevolg van overstromingen omlaag te brengen.
Overstromingen zijn natuurrampen die het vaakst
voorkomen in de wereld. In de afgelopen eeuwen
hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen,
Het programma, dat loopt van 1995 tot 2015, bestaat
uit meer dan 30 projecten langs de IJssel, Rijn, Lek,
Maas en Waal, en heeft een budget van 2,3 miljard euro.
30 FUGRO INFO nr 3 november 2011

Voorbeelden van Ruimte voor de Rivier-maatregelen zijn:
waterbergingen, dijkverbeteringen, hoogwatergeulen,
zomerbedverdieping, kribverlaging, ontpoldering,
uiterwaardevergraving en obstakelverwijdering. Het
programma is uniek door de nauwe samenwerking van
de overheid met de lokale betrokkenen. Het project
Overdiepse Polder in Brabant is hiervan een uitstekend
voorbeeld.
Laag voor laag
De terpen worden laag voor laag aangebracht
en bestaan uit een kern van zand, die met klei
wordt afgewerkt. Voor het uitvoeren van insitu
verdichtingsproeven voor elke laag van de terpen
tijdens de aanleg heeft Fugro een mobiel laboratorium
ingezet. De samenstelling van het materiaal wordt
gecontroleerd in het laboratorium in Arnhem.
Bergsche Maas
In tijden van extreem hoogwater is de Bergsche Maas
een bedreiging voor dorpen en steden langs de rivier.
De Overdiepse Polder kan helpen overstromingen te
voorkomen. Door het verlagen van de bestaande dijk
langs de Maas kan bij hoogwater rivierwater door de
polder stromen. Dit zal gemiddeld eenmaal in de 25 jaar
voorkomen. De waterstand op de rivier daalt daarmee
ongeveer 27 centimeter. Hiermee wordt overlast in
dorpen en steden stroomafwaarts tegengegaan.
Om het gebied nu en in de toekomst te behouden
voor de landbouw hebben inwoners en ondernemers
in de polder zelf het terpenplan bedacht. Boerderijen
en agrarische bedrijfsgebouwen worden gesloopt en
er worden negen grote, nieuwe terpen aangelegd,
waarop de boeren een nieuw bedrijf kunnen opzetten.
Waterschap Brabantse Delta zorgt voor de uitvoering
van medio 2010 tot eind 2015.
Integrale benadering
De verschillende waterbouwkundige oplossingen
binnen het Ruimte voor de Rivierprogramma vragen
om een integrale benadering. Toegang tot informatie
en eerder verzamelde kennis is hierbij essentieel.
Fugro heeft aangetoond dat datamanagement en het
gebruik van GIS voor visualisatie, integratie en analyse
van gegevens in een vroeg stadium van het project van
groot belang is. Fugro biedt daarnaast een breed scala
van meet- en adviesdiensten voor het vooronderzoek
(vaststellen van de nulsituatie), het hergebruik van
materialen en het ontgravings- en waterbouwkundig
ontwerp, en de machinebesturing en kwaliteitscontrole
tijdens de uitvoering.
Meer informatie:
Shaun O’Hagan, 026 – 364 36 43, s.ohagan@fugro.nl
Terpen in Brabant?
Terpen worden al gebruikt sinds ongeveer 500 voor
Christus, toen men in onze streken begon met het
bouwen van landophogingen om zich tegen het water
te beschermen. Er ontstonden uiteindelijk hele dorpen
die op terpen gebouwd waren, vooral in Friesland en
Groningen. Maar sinds kort is er dus ook sprake van
terpen in Brabant. En Fugro is gevraagd het nodige
onderzoek te doen voor de aanleg ervan.
Vrijkomende materialen
Door middel van grondboringen en laboratoriumonderzoek
is een uitgebreide inventarisatie uitgevoerd
van de vrijkomende materialen in het gebied.
Het materiaal van de oude dijken is ingedeeld in
de categorieën: erosiebestendigheidsklasse (klei) en
ophoog zand of cunetzand. Door deze indeling kan
optimaal ‘werk met werk worden gemaakt’. Hierbij zijn
ook waterbouw kundige experts van Fugro ingezet.
Rijkswaterstaat
FUGRO INFO nr 3 november 2011
31

Website Geodatabank vernieuwd
De website www.geodatabank.nl is vernieuwd
en biedt nu een uitgebreide database met
sonderingen en boringen uit het Fugro-archief.
Kijk voor meer informatie en bestellingen op:
www.geodatabank.nl.
Belangrijkste verbeteringen:
- Zeer gebruiksvriendelijk
- Herkenbare kaart
- Nieuwe onderzoekspunten nauwkeurig
in x, y en z gepositioneerd
- Eenvoudig bestelsysteem
Vind al onze technologieën, kennis en werkgebieden op www.fugro.nl
Kalender 2011
Fugro GeoServices is de komende periode vertegenwoordigd
op de volgende evenementen, congressen en/of beurzen:
Integrated Aqua Solutions
1 – 4 november 2011
Amsterdam RAI
www.internationalwaterweek.com
Geotechniekdag
10 november 2011
Theater Chassé – Breda
www.geotechniekdag.nl
SPAR Europe 2011
8 en 9 november 2011
World Forum – Den Haag
www.sparpointgroup.com/spar-europe-2011.aspx
FloodRisk 2012
20 – 22 november 2011
WTC – Rotterdam
www.floodrisk2012.net
Meer informatie op WWW.FUGRO.NL FUGRO INFO nr 3 november 2011
Correspondentie-adres:
Fugro GeoServices
Postbus 63,
2260 AB Leidschendam
T 070 - 311 13 33
E info@fugro.nl
Redactie:
mw. R. Lancel, ing. M. Pehlig,
Ph. Reedijk.
Interviews, eindredactie,
vormgeving en productie:
Maas Communicatie, Rotterdam.
Deze Fugro Info wordt in een
oplage van 13.250 stuks
verspreid onder relaties en
medewerkers van de
Fugro-Groep Nederland.
Overname van (delen van)
artikelen is toegestaan indien
de bron wordt vermeld.