Branding

Hét Haagse tijdschrift voor natuur en milieu
Branding
6de 6de jaargang, nummer 1, 2, 1 januari 1 april - 30 31 maart juni 2006
Het Groen Groene in de Potlood vinexwijken
Op Terwijl 7 maart Oosterheem kunt u in een Zoetermeer nieuwe
gemeenteraad zich ontwikkelt kiezen. tot een Wij ‘milieuwijk’,
hebben voor
u worden natuur- in de en Haagse milieuparagrafen vinexwijk Ypenburg
reeds nogal beschikbare wat kansen verkiezingspro-
voor een duur-
van
de
gramma’s zame inrichting naast gemist. elkaar gelegd.
Pagina’s 33 t/m 7
Eigen Arbeid
Reigersbergen revisited
In Het het volkstuinieren landgoed heeft Reigersbergen een hele ontwikkeling
het doorgemaakt. grootste elzenlithoraal Bij Eigen Arbeid van
is
onlangs
Zuid-Holland in Mariahoeve aangelegd. zijn de ecologische Dat moet de beginselen
gemeengoed in het gebied geworden. een flinke oppep-
biodiversiteiper
geven.
Pagina’s 10 en 11
Koppel CityDuinwandeling
eens af!
Steeds Voor de vaker derde blijken achtereenvolgende
riolen niet op
hun keer taak vindt berekend de CityDuinwandeling te zijn. Een mogelijke
ditmaal oplossing: door zeven koppel Haagse uw hemelwateraf-
landgoede-
plaats,
voer ren. Wandel af van het mee! rioolstelsel.
Pagina 14 16

Water bij de biologische wijn in milieuwijk Oosterheem
Voor het project De Groene Kreek in
de wijk Oosterheem is de gemeente Zoetermeer
in 2003 beloond met de landelijke
Energy Award. Maar toen bestond het
buurtje nog slechts op de tekentafel. Nu
nadert het voltooiing, en zijn de idealen
maar ten dele gerealiseerd.
De nieuwe wijk Oosterheem moest
een ‘milieuwijk’ worden, zo besloot de
gemeenteraad in 1993. En voor ‘De Groene
Kreek’ werden nog eens extra ambitieuze
milieudoelstellingen geformuleerd.
Aan de wieg van dit project stond
de Zoetermeerse Begeleidingsgroep van
Lokale Agenda 21, die streefde naar het
daadwerkelijk realiseren van een duurzame
samenleving op lokaal niveau. We
schrijven het jaar 1999.
De Groene Kreek moest zich ontwikkelen
tot het ultieme voorbeeld van
natuurrijk en milieuvriendelijk wonen in
een vinexwijk. De toekomstige bewoners
zouden een belangrijke rol in het hele
proces moeten spelen. In januari 2000
- de realisatie van de wijk Oosterheem
had inmiddels enorme vertraging opgelopen
wegens bestemmingsplanperikelen
- leek een voortvarende start gemaakt
te kunnen worden. Bouwfonds MAB Ontwikkeling
BV verklaarde zich toen bereid
om een contingent van veertig woningen
beschikbaar te stellen voor de realisatie.
De gemeente Zoetermeer nam de fakkel
grotendeels over van LA21 en ging met
Bouwfonds onderhandelen over een convenant.
Hierin werden de hoge milieueisen
en de vergaande invloed van de
kopersvereniging vastgelegd. De vereniging
zou samen met Bouwfonds en de
architect over het ontwerp van de woningen
en de woonomgeving beslissen.
Bentwoud
De Groene Kreek ligt op wandelafstand
van het Bentwoud (aanleg start in 2008)
De bouw van de Randstadrailhalte Oosterheem is in volle gang
Energieconcept
Wat was er nou zo bijzonder aan dat
ontwerp? Dat zat hem voornamelijk in
het energieconcept en het gebruik van
water als verbindend element in de
buurt. Rond de buurtvijver met moerasplanten
die het project zijn naam gaf,
zouden 65 woningen worden ontwikkeld:
20 energiezuinige watervilla’s en
45 geschakelde woningen, alle oorspronkelijk
bedoeld als nulenergiewoningen.
Ruim onder de energieprestatiecoëfficient
(EPC) van 0,8 die sinds 1 januari
van dit jaar kracht is, dus. Verwarming
en koeling zou plaatsvinden met behulp
van warmtepompen. Auto’s zouden in
het buurtje niet welkom zijn. De ontsluiting
per openbaar vervoer zou daarentegen
optimaal zijn omdat de Randstad-
Rail-halte Oosterheem voor de bewoners
op loopafstand ligt.
Voor Bouwfonds is dit een bijzonder
project, vertelt Michel Leferink, projectmanager
bij het bedrijf. “Wij realiseren
het gehele project, waarbij we het binnengebied
aanleggen in opdracht van de
Gemeente Zoetermeer, de eigenaar van
deze grond. Aan de kopers wordt een
woning met privétuin geleverd en gezamenlijk
gaan zij het binnengebied beheren
en onderhouden. Het gaat daarbij
om collectieve voorzieningen als de vijver,
de wadi’s en het groen. Dat is vastgelegd
in een beheerovereenkomst die
deel uitmaakt van alle koopcontracten.
De richtlijnen voor het beheer van
de openbare ruimte die overal elders in
Oosterheem gelden, worden hier losgelaten.
De gemeente Zoetermeer ziet er
echter op toe dat het niet uit de hand
loopt. Mocht in de toekomst blijken dat
het beheer en onderhoud door de bewoners
niet functioneert, dan treedt zij als
vangnet op.”
“We begonnen het proces met twintig
enthousiaste mensen die graag in
zo’n wijk zouden willen wonen. Het aanvankelijke
idee was om 45 woningen als
nulenergiewoning uit te voeren, maar
dat bleek al snel niet haalbaar. Twintig
potentiële kopers was natuurlijk
al niet al te veel, en daarvan vielen er
ook nog zeven af. Deels omdat het ze te
lang duurde, deels omdat ze geen concessies
aan hun idealen wilden doen.
Toen zijn we de markt opgegaan met de
woningen. We hebben het een halfjaar
De kuilen dienen voor de individuele
warmtepompen
6 branding april/juni

de tijd gegeven, zoals de regeling van
het Garantie Instituut Woningbouw voorschrijft.
Wij vinden dat we ons best hebben
gedaan om de voordelen van deze
manier van wonen goed uit te meten,
maar de animo viel tegen. Veel mensen
blijken nogal huiverig tegenover warmtepompen
te staan. Als huurder ligt dat
misschien anders, dan bel je bij problemen
gewoon de huisbaas, maar als
koper sta je er zelf voor. En veel mensen
hechten eraan om op gas te koken,
wat niet mogelijk is in woningen met
een warmtepomp. Daar is geen gasaansluiting
aanwezig. Dat is ook vervelend
voor de vele mensen die een gashaard
gewoon gezellig vinden.”
Onoverkomelijke meerkosten
Leferink vervolgt: “In november 2004
moesten we constateren dat het voorverkooppercentage
dat we aanhouden
- 70% - nog niet voor de helft gerealiseerd
was. Toen zijn we met alle partijen
om de tafel gaan zitten. Het project
dreigde echt te stranden. Voor veel
mensen vormden de meerkosten van de
dubo-maatregelen een onoverkomelijk
probleem. De woningen zouden 17.500
euro duurder uitkomen dan vergelijkbare
woningen, en in Oosterheem hebben
kopers volop keus. Dat ze op langere
termijn geld uitsparen door een lagere
energierekening, speelt nauwelijks een
rol op het moment dat ze zo’n investeringsbeslissing
moeten nemen. “
Behalve de achterblijvende belangstelling
zat er meer tegen. Zo werd de subsidieregeling
voor zonnepanelen stopgezet,
zodat werd besloten de woningen
niet standaard met deze panelen uit te
rusten. “De daken zijn zo geconstrueerd
dat de panelen heel gemakkelijk aangebracht
kunnen worden”, legt Leferink
uit. “Dus bewoners die dat willen, bijvoorbeeld
als er een nieuwe subsidieregeling
komt, kunnen dat zonder veel
moeite doen. Ze kunnen ook op de patioconstructie
worden gelegd, die is daar
speciaal voor ontworpen.” “Na realisatie
van het project willen we inderdaad alsnog
proberen zonnepanelen aan te brengen”,
beaamt Peter van der Ham van de
kopersvereniging.
We zijn nu 1½ jaar na de ‘go/no go’-
beslissing en het buurtje nadert voltooiing.
De eerste woningen worden ergens
in mei opgeleverd, eind dit jaar moet
alles klaar zijn. Er staat nu nog slechts
één woning te koop, een villa in de duurste
prijsklasse (425.000 euro VON). Het
eindresultaat van de aanpassingen is dat
Afvalscheiding op de bouwplaats
De vijver waaraan het buurtje zijn
naam dankt is tijdens het bezoek van
Branding aan de bouwplaats nog een
grote modderpoel, maar de contouren
tekenen zich al af. “Tegen de tijd dat
de laatste woning wordt opgeleverd is
die klaar”, belooft Leferink. De vijver
zal worden gevoed via de hemelwaterafvoer
van de aangrenzende woningen.
Het water zal via een stelsel van regenkreken,
paddenpoelen en tuinvijvers
door de hoven naar de buurtvijver worden
geleid. Er worden helofyten geplant,
waar libellen, amfibieën en moerasvogels
een leefplek zullen vinden. Uiteraard
komen er veel bomen in het buurtje
te staan, waarbij gebruik zal worden
gemaakt van inheemse soorten uit het
essen-iepenverbond. Bewoners die méér
bomen willen zien, hoeven daarvoor
over een tijdje niet ver weg. Op enkele
honderden meters van De Groene Kreek
komt de westgrens van het Bentwoud.
De toekomstige locatie van de buurtvijver
twintig woningen met een warmtepomp
en een (optionele) zonnecollector worden
uitgevoerd. Naar de overige woningen is
een gasleiding aangelegd, wat aanvankelijk
niet de bedoeling was. Zij worden
verwarmd met een HR-ketel. Door
de uitstekende isolatie ligt de EPC tussen
de 0,5 en 0,65. “Er staan nu woningen
met een warmtepomp en CV-verwarmde
woningen door elkaar heen”,
merkt Leferink op. “Dat is natuurlijk niet
hoe het oorspronkelijk bedacht was.
En ook de windturbine is er helaas niet
van gekomen. We hebben er wel vergunning
voor, maar het zou te duur worden.”
Bouwfonds, een volle dochter van
ABN-AMRO, is dan wel een gewone commerciële
projectontwikkelaar, maar het
bedrijf is zich volgens Leferink terdege
bewust van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Bouwfonds (precies
zestig jaar geleden begonnen als Bouwfonds
Nederlandse Gemeenten) was er
dan ook voor in om dit bijzondere buurtje
te ontwikkelen. Maar of de ontwikkelaar
nog wel een toekomst ziet voor
dit soort projecten? Leferink: “Gezien
de vele extra invalshoeken die bij een
dergelijk project spelen, moeten we het
daar in de evaluatie echt eens goed met
elkaar over hebben.”
“Zowel voor Bouwfonds als voor de
gemeente was deze manier om een project
te realiseren, met zulke hoge doelstellingen,
een nieuwe ervaring”, weet
toekomstig bewoner Van der Ham. “Al
met al is het toch een geslaagd project.”
De Groene Kreek wordt gerealiseerd in een
driehoekig gebied van 2 hectare in Oosterheem,
aan de uiterste oostzijde van Zoetermeer.
Opdrachtgever: Bouwfonds MAB
Ontwikkeling - Regio Zuid-west, Delft;
architect: BEAR Architecten, Gouda; aannemer:
Ballast Nedam, Capelle a/d IJssel.
april/juni branding 7

Aarde-Werk opent ogen die anders gesloten blijven
Aarde-Werk is een prima voorbeeld van
een organisatie die ideële doelen goed
weet te combineren met geld verdienen.
Organisatorisch heeft dit zijn weerslag
gevonden in de splitsing in het Projectbureau
Aarde-Werk en de Stichting Aarde-
Werk. De eerste, met betaalde medewerkers,
voert op commerciële grondslag
projecten uit, de tweede bestaat uit vrijwilligers
die activiteiten organiseren met
als gemeenschappelijk kenmerk bewustwording.
“Het projectbureau richt zich overwegend
op organisaties, de stichting op
burgers”, verduidelijkt Jan-Willem van
de Velde. Samen met Gea Boessenkool
stond hij aan de wieg van Aarde-Werk.
“Het projectbureau werkt aan concrete
dingen als energie- en waterbesparing,
verbetering van het binnenklimaat
en dergelijke, de stichting werkt aan een
liefdevolle verhouding tussen de mens
en de aarde. Daardoor kan de mens in
harmonie met zijn of haar omgeving en
de andere levende soorten leven. We
streven er naar dat mensen zich bewust
worden van hun omgeving en de invloed
die ze daarop hebben. Met een appel
die uit Argentinië hiernaartoe gevlogen
wordt heb ik niks. Met een appel
uit eigen tuin wél. Daar zit een verhaal
aan vast. Om die reden bak ik ook mijn
eigen brood, iets dat cursisten hier ook
kunnen leren.”
Het programma van Aarde-Werk vindt u
op www.aarde-werk.nl. De kosten van
deelname aan activiteiten kunnen worden
voldaan in talenten, de ruileenheid van
het inmiddels tien jaar jonge Lokaal Economisch
Transactie Systeem. Kijk voor
meer informatie op www.letsdenhaag.nl.
Niet toevallig besteedt Aarde-Werk
veel aandacht aan voedsel. Naast de
cursus broodbakken kunnen mensen in
het centrum aan de Hugo de Grootstraat
ook vegetarisch leren koken en kennismaken
met de keuken van landen aan
de andere kant van de wereld: Ethiopië,
Japan, Suriname… “De eters krijgen
informatie over de cultuur van het
land, ze leren welke gedachten er aan de
maaltijden ten grondslag liggen, en er is
muziek uit die cultuur. Een gezamenlijke
maaltijd is een uitstekende manier om
contact met anderen te leggen”, vertelt
Van de Velde.
Hij is zich ervan bewust dat zijn cursussen
en sommige andere activiteiten
nogal wat van mensen vergen. “Ze
vragen om commitment, en dat vraagt
tijd. Nogal wat mensen kunnen dat niet
opbrengen. Maar voor mensen die zich
weten te verbinden, zijn de cursussen
heel waardevol. En dan maakt leeftijd
niet uit. Er was laatst een vrouw van
70, die door een bezoek aan Zorgvliet in
contact kwam met iets wat ze nog nooit
gevoeld had. Ik probeer ook mijn studenten
Maatschappelijk Werk & Dienstverlening
voor dit soort dingen te interesseren,
en ook voor hen is het vaak
een eye-opener. Velen zijn natuurlijk
sceptisch, zeggen dingen als ‘Gaan we
weer een boom knuffelen, Jan-Willem?’
Maar die kunnen helemaal bijdraaien.
Een studente die het altijd maar druk
had, besefte ineens dat ze op de fiets
de wind door haar haren voelde waaien,
en vond dat een onvergetelijke ervaring.
Een ander besefte ineens de overeenkomsten
tussen zijn bloedsomloop en
de sapstromen van bomen. Die kijkt nu
met heel andere ogen naar de natuur.”
Een uitstekend voorbeeld van wat zo’n
Valt er voor mevrouw Beije nog iets te
besparen?
cursus kan veroorzaken is het bedrijf Ecotoon
(zie Branding van november/december
2004). Oprichter Gabriel Cirstea was
na het volgen van een Aarde-Werkcursus
vastbesloten om een bedrijf in ecologische
bouwmaterialen te beginnen.
Het staat voor Aarde-Werk buiten
kijf dat een duurzame gedragsverandering
mogelijk is, en dat kan best snel
gebeuren. “Kijk naar de omslag in het
denken over roken”, voert Van de Velde
aan. “Tot voor kort was het not done
om roken te veroordelen, nu denkt men
daar heel anders over. Daarbij heeft wel
de overheid die wetgeving maakte een
doorslaggevende rol gespeeld, anders
zou het veel moeilijker zijn geweest. Wij
vinden: begin maar gewoon, ga uit van
je eigen kracht, wacht niet op anderen.”
Stichting Aarde-Werk, Hugo de
Grootstraat 8, 2518 ED Den Haag
e-mail: stichting@aarde-werk.nl,
internet: www.stichting.aarde-werk.nl
Leve Energie
Tips voor energiebesparing geven
is niet zo moeilijk. Iedereen kan er zo
wel een paar noemen. Een uur voor het
slapen gaan de thermostaat wat lager
draaien. In de winter de gordijnen dichtdoen.
Geen meubels pal voor de verwarming
zetten.
Ook de cursus getiteld ‘Leve Energie’,
die Projectbureau Aarde-Werk in samenwerking
met het Haags Milieucentrum en
woningcorporaties aanbiedt, staat bol
van de tips. Maar Aarde-Werk zou Aarde-
8 branding april/juni
Werk niet zijn, als er niet ook een grondige
theoretische onderbouwing aan
gekoppeld was. “Er zijn vier niveaus
van energie”, houdt cursusleider Ernst-
Jan Stroes zijn cursisten in het kantoor
van woningcorporatie Vestia voor. “Je
eigen lichaam, je huishouden, de omgeving
waarin je leeft en de hele aarde. Op
elk van die niveaus spelen de elementen
een eigen rol. Die elementen zijn aarde,
water, vuur, lucht en ether.” De eerste
vier zijn voor de aanwezigen gesneden
koek. Maar ether? “Dat is iets niet
fysieks”, licht Stroes toe. “Je kunt het
wel voelen, maar niet wetenschappelijk
duiden. Denk aan je uitstraling, en aan
communicatie tussen mensen.”
Die elementen werken door op ieder
niveau. De cursisten wordt gevraagd om
voorbeelden te geven. “Dit geeft goed
aan hoe dingen met elkaar samenhangen”,
legt Stroes uit. “En hoe je zélf
invloed uitoefent.”
Het leggen van verbanden is voor
Stroes essentieel. “Tips zijn handig,
maar als je weet hoe dingen met elkaar

samenhangen, weet je ook wat je moet
doen onder gewijzigde omstandigheden.”
Over naar de praktijk. In de eerste
bijeenkomst van deze driedaagse cursus
had Stroes zijn cursisten al gevraagd
om hun gas-, elektra- en waterverbruik
te noteren en dat wekelijks te herhalen.
“Dat was schrikken”, merkt Myra op.
Als afneemster van groene stroom van
Greenchoice is ze absoluut een bewuste
energiegebruiker, maar haar gasverbruik
blijkt ver boven het gemiddelde
te liggen. “En ik stook toch behoorlijk
beperkt. Hoe kán dat nou?” Myra blijkt
op de begane grond te wonen. “Vraag
maar eens aan je buren of zij ook zo’n
extreem hoog verbruik hebben”, adviseert
Stroes. “Als dat zo is, komt het
waarschijnlijk door de slechte vloerisolatie.
Jullie zouden dan aan Vestia kunnen
vragen om daar iets aan te doen.”
Kriegelig
De heer en mevrouw Beekman, tachtigers,
zijn niet ontevreden over de resultaten
van hun inspectie. Hun gasverbruik
ligt aardig op het gemiddelde dat
voor hun gezinssamenstelling geldt, en
dat terwijl de thermostaat doorgaans op
22 graden staat. “Die temperatuur heb
ik wel nodig, met mijn reuma”, verklaart
mevrouw Beekman. Maar zou een dubbeltariefmeter
niks voor haar wezen?
“Dat zou eens goed berekend moeten
worden”, vindt Stroes. “Terwijl veel
het niet mogelijk om dat opladen alleen
’s nachts te doen? Maar hoeveel stroom
verbruíkt zo’n karretje nou toch?!”
Groene stroom is aan de heer en
mevrouw Beekman niet besteed. “We
worden kriegelig van al die keuzes”, verdedigt
mevrouw Beekman zich. “Dan
weer dit en dan weer dat… Nu ook weer
die zorgverzekeringen…”.
“Groene stroom is wél beter voor het
milieu”, doceert Stroes, “al hangt dat
dan ook wel weer van de samenstelling
af. Een financieel voordeel is dat het wat
minder in prijs schommelt.”
Allochtone vrouwen
De fors stijgende kosten van energie
ziet Stroes als een stimulans voor mensen
om zich in mogelijkheden van energiebesparing
te gaan verdiepen. Hoewel
dat uit de omvang van de huidige groep
niet zo blijkt: die bestaat slechts uit vijf
mensen, van wie er nu één wegens ziekte
ontbreekt. “Mijn andere groep is groter”,
vertelt Stroes. “En onze nieuwe
groepen zijn véél groter. Zo hebben zich
via het buurtwerk in Den Haag Zuidwest
dertig allochtone vrouwen aangemeld,
huurders van Vestia en Haagwonen. Die
groep is weer zo groot dat-ie gesplitst
moet worden, want vijftien personen
vinden we optimaal.”
Door het fraai vormgegeven cursusmateriaal,
met veel plaatjes, is de cursus
ook voor allochtonen zeer goed
bruikbaar. Aarde-Werk heeft ook een
medewerkster die Arabisch spreekt,
dus de taal hoeft ook geen groot probleem
te zijn. Volgens de cursusleider
is in die groepen veel winst te behalen.
“Er zijn veel allochtonen met uitzonderlijk
hoge rekeningen”, weet hij. Myra kan
dat beamen: “Ik maak me dan wel druk
Global Action Plan is niet dood, het leeft.
Drie oud-werknemers hebben Global
Action Plan Nederland nieuw leven ingeblazen.
Met Gea Boessenkool erbij in het
nieuwe bestuur komt een nauwe samenwerking
met Aarde-Werk tot stand. De
tijd van de Ecoteams is dan wel voorbij,
maar de oud-Ecoteamers willen zich misschien
wel op een andere manier voor
natuur en milieu inzetten, is de gedachte.
Projectbureau Aarde-Werk wil hen uitnodigen
zich in te zetten in het Leve leven!-
programma. Ze kunnen dan hun kennis
en ervaringen inzetten in de voorlichting
en als trainer van cursisten.
om míjn rekening, maar voordat ik deze
woning betrok woonde er een allochtoon
gezin in. Hún rekening was driemaal zo
hoog!”
De cursisten zijn het erover eens dat
de cursus nuttig was, al viel er voor hen
weinig milieuwinst meer te behalen. “Je
steekt er toch altijd wat van op”, meent
de heer Beekman. Myra had eerder al
haar wasdroger de deur uit gedaan en
doet nu ook de afwas nog maar één keer
per dag. En een natte handdoek hangt
ze nu buiten in plaats van over de radiator.
De les uit het cursusonderdeel over
luchten en ventileren heeft ze zich goed
ter harte genomen.
Mevrouw Beije is vooral onze enorme
afhankelijkheid van elektriciteit opgevallen.
“Misschien moeten jullie maar eens
een cursus zelfredzaamheid bij stroomuitval
gaan geven!”
Wilt u meer informatie over de cursus
Leve Energie? Neem dan contact op met
ErnstJan Stroes, ernstjan@aarde-werk.
nl tel. 356 0329 (aanmeldingen voor de
voorlichtingen in den Haag Zuid-West
zijn nog steeds van harte welkom)
Hoeveel stroom verbruikt zo’n scootmobiel
nou toch?
mensen die mogelijkheid van een dubbele
meter helemaal niet kennen, hebben
andere mensen er één terwijl dat
niet rendabel is. Oudere mensen, die
geen kinderen meer thuis hebben, betalen
eigenlijk alleen maar extra voor zo’n
meter.”
Nachtstroom zou voor het gezin Beekman
wel een uitkomst kunnen zijn, aangezien
de scootmobiel constant aan de
oplader ligt als die niet gebruikt wordt. Is
‘Houd de fiets!’
In Nederland worden per jaar circa
800.000 fietsen gestolen. De Fietsersbond
heeft bij de gemeente aangedrongen
op het toestaan van fietstrommels
in de stad. Fietstrommels zijn tot nu
toe in Den Haag taboe op de openbare
weg. In steden waar ze wel staan, zijn
ze succesvol. Enkele dagen later nam de
gemeenteraad met ruime meerderheid
een motie aan om fietstrommels ook
hier toe te staan. Ambtenaren hebben
inmiddels opdracht gekregen hier beleid
op te maken.
Enkele van de weinige Haagse fietstrommels
staan op een schoolplein – voor fietsen van
leraren, wel te verstaan.
april/juni branding 9

“Bij Eigen Arbeid lopen gewoon de hermelijnen rond”
En dan nu ook milieubewust tuinieren?
In 1995 is de AVVN, het landelijk verbond
van volkstuinverenigingen, begonnen
met een Nationaal Keurmerk Natuurlijk
Tuinieren. In dat jaar werd begonnen
met 5 verenigingen en daar hoorde
ook Eigen Arbeid bij. Om mee te kunnen
doen aan het keurmerk moet ook
de eigen gemeente bereid zijn te investeren
en gelukkig was Den Haag daartoe
bereid. En niet te vergeten natuurlijk
de leden van de vereniging. Die moeten
dit ook zien zitten anders is het een
slag in de lucht. Het keurmerk heeft overigens
betrekking op het gemeenschappelijk
groen van de volkstuincomplexen
en niet op de individuele tuinen. Overigens
staat bij ons in de tuinregels dat er
geen chemische bestrijdingsmiddelen in
de eigen tuinen mogen worden gebruikt.
In onze eigen tuinwinkel kun je dus ook
alleen biologische en ecologische materialen
kopen.
Agrariërs en de stad verstaan elkaar
van oudsher niet al te best. Beide partijen
zijn afhankelijk van de ander maar willen
dat liever niet weten. Door urbanisatie
belanden soms boeren midden in de stad
maar ook dan blijven de partijen met de
rug naar elkaar staan. Toch herbergt elke
stad in de westerse wereld een groep
kleine wroeters in de aarde: de zogenaamde
volkstuinders. Branding praatte
met Harry Staas, voorzitter van volkstuinvereniging
Eigen Arbeid in Mariahoeve,
over volkstuinen en ecologisch tuinieren.
Harry Staas is in het Haagse en landelijke
volkstuinwezen een gekende verschijning.
Voor zijn vele verdiensten voor
de Haagse volkstuinen kreeg Staas in
oktober 2005 de Stadspenning van de
gemeente Den Haag. Hij is onder meer
al 25 jaar voorzitter van Eigen Arbeid en
5 jaar secretaris van de nationale bond
voor volkstuinders. En dan heeft-ie ook
nog tijd voor een eigen tuin op het complex
van Eigen Arbeid.
Waarom weet de gemiddelde Hagenaar
meer van ADO dan van Eigen Arbeid?
Harry Staas: Het volkstuingebeuren
heeft heel lang iets krampachtigs gehad.
Eigenlijk wilde men liever niet aan de
weg timmeren. Je wist maar nooit wie
je daarmee over de vloer kreeg. Maar
onbekend maakt niet bemind. Er is de
afgelopen decennia overigens wel het
nodige veranderd. Vrijwel elke volkstuin
is openbaar groengebied waar iedere
wandelaar welkom is. De tijd van de
dichte hekken is echt voorbij. De Haagse
milieubeweging is van harte welkom bij
10 branding april/juni
Eigen Arbeid om dat met eigen ogen te
komen aanschouwen.
Er is blijkbaar veel veranderd bij de
volkstuinen?
In 1964 heb ik mijn eerste spa gezet in
de volle grond in een volkstuin. Bestuurlijk
ben ik al zo’n 40 jaar actief in het
volkstuinwezen. Er is inderdaad veel veranderd
sinds 1964. In die tijd moest je
soms wel 10 jaar wachten voor je aan de
beurt was voor een tuin. Nu kun je binnen
drie weken een tuin hebben. Ik heb
halverwege de jaren zeventig die hele
omslag van moestuinen naar het recreatieve
tuinieren van nabij meegemaakt. In
die tijd kregen veel mensen het economisch
stukken beter. Voor die tijd waren
veel tuinhuisjes nog van sloophout
gemaakt, maar in de jaren zeventig veranderde
dat in kant-en-klare tuinhuizen
die zó uit de fabriek kwamen. Gebleven
is wel dat mensen uit alle maatschappelijke
groepen welkom zijn binnen de
volkstuincomplexen. Je bent niet verplicht
om een uniforme tuin aan te leggen.
Als je alleen appels en peren wil
telen moet je dat zelf weten. Wij hebben
160 leden en geen tuin is hetzelfde.
Om het gemeenschappelijk groen op
een natuurlijke wijze aan te leggen en
te onderhouden hebben wij een flinke
werkgroep in het leven geroepen, die
hiermee elke maandagochtend aan de
slag gaat. We zijn blijkbaar op de goede
weg, want bij de eerste beoordeling kregen
we 3 stippen van de maximale 5
en bij de volgende periodieke schouw
zaten we al op 4. Dit jaar wordt er weer
gekeurd en ik zou niet gek opkijken als
we naar de 5 stippen gaan. De beoordeling
van het natuurlijk tuinieren staat
onder auspiciën van een werkgroep
waar ook clubs als de KNNV, het IVN en
De Kleine Aarde inzitten. Er doen nu 24
verenigingen in heel Nederland mee aan
het keurmerk.
Is het keurmerk alleen voor volkstuinen?
Nee. In beginsel kan elke grotere tuin
meedoen. Dus ook een schooltuin, een

sportvereniging, of een gemeenschappelijke
tuin in een nieuwbouwwijk. Recent
is de AVVN begonnen met de promotie
van natuurlijk tuinieren voor tuinen bij
woonhuizen. Ze heeft naar aanleiding
hiervan verenigingen die meedoen aan
het keurmerk gevraagd voorlichtingsavonden
voor particulieren te organiseren.
Hiervoor geeft de gemeente Den
Haag subsidie.
Hoe staat het met de andere volkstuinverenigingen
en het milieu?
Het is niet overal even goed geregeld.
Ik heb de indruk dat er een aantal verenigingen
is, waar oude heren de dienst
uitmaken, dat daar ook opvattingen over
het milieu heersen die ook uit de oude
doos komen. Maar als je eenmaal aan
natuurlijk tuinieren begint, slaat het ook
aan. De mensen nemen in hun eigen tuin
dingen over uit ons gemeenschappelijk
groen: takkenwallen, bloemenweiden,
noem maar op. Bij het keurmerk hoort
Terug in de tijd
Het volkstuingebeuren ontstond in de
loop van de negentiende eeuw in Engeland
in reactie op de armoede en de
slechte voedselsituatie onder de arbeidende
bevolking in de industriesteden.
Uit onderzoek was gebleken dat arbeiders
op het platteland beter af waren
dan in de stad. De landarbeiders hadden
doorgaans de beschikking over een
eigen moestuin waarin ze zelf voedsel
konden verbouwen.
gefaseerd maaibeheer, dus maar een
paar keer per jaar maaien. Dat is bijna
heiligschennis binnen het volkstuinwezen.
Daar hoort het strak geschoren
gazon bij. Maar nu zie je dat de mensen
in hun eigen tuin ook steeds minder
maaien. Bij de laatste beoordeling
voor het keurmerk zijn er op een grasveld
zeldzame grassoorten gevonden die
elders in Zuid-Holland niet meer voorkomen.
Bij ons lopen gewoon de hermelijnen
rond. Dat zie je bijna nergens anders
in het westen.
De eerste volkstuinen in Den Haag
werden op initiatief van de Maatschappij
tot Nut van het Algemeen in 1909
gesticht aan de toenmalige De La Reykade.
In 1910 werden op deze plek de
eerste 65 tuinen in gebruik genomen. In
het jaarverslag van het Nut over dat jaar
lezen we over het volkstuincomplex: “De
mensen eten de hele week van wat ze
zelf hebben geteeld. Het geld dat moeder
de vrouw zo uitspaart, stopt ze in
een busje om daar het volgend jaar de
huur, de mest en het zaad voor de tuin
van te kunnen kopen. De mensen worden
tevredener en gelukkiger”.
De spruitjeslucht voorbij
In de Eerste Wereldoorlog werd de
voedselsituatie in Nederland nijpend
en ontstonden er diverse volkstuincomplexen
in Den Haag. In de loop van de
twintigste eeuw kwamen er steeds meer
bij. De groei hield gelijke tred met de
groei van de steden in de Randstad.
Veel van de nieuwkomers in de steden
kwamen van het platteland en waren
gewend om hun eigen voedsel te verbouwen.
Daarvoor zochten ze in de stad
de ruimte. In de almaar groeiende steden
werden de volkstuinen een onderdeel
van de groene zones. Ze werden gezien
als een particulier verlengstuk van de
gemeentelijke Plantsoenendienst.
Na WO II werden de volkstuinen
steeds meer gezien als een onderdeel
Staan de mensen te trappelen om bij
jou aan natuurlijk tuinieren te doen?
We hebben een bescheiden wachtlijst
dus in principe kan het snel gaan.
Ik moet er overigens wel bij zeggen dat
mensen steeds kritischer worden. Ze willen
alleen komen als ze een tuin krijgen
die geheel en al naar hun smaak is.
Zeker qua plek. Maar dat gaat natuurlijk
maar zelden. En je moet wat geld hebben
om een huisje over te nemen. Maar
dat verschilt ook sterk. Je kunt hier al
een blokhut op een vrijkomende tuin
overnemen voor 500 Euro. Dus mogelijkheden
genoeg. Voor milieubewuste mensen
is het hier ideaal vertoeven.
Harry Staas is beroepshalve gepokt
en gemazeld in de vakbeweging, dus je
gaat niet naar huis zonder zijn ‘belangen’
met eigen ogen te hebben aanschouwd.
Terwijl de werkgroep ecologisch tuinieren
druk bezig is aan een nieuwe houtwal
laat Harry vol trots alle ecologische
verworvenheden van zijn complex zien.
Temidden van de tuinhuisjes zien we
onder meer een vlindertuin, een ecologische
rotswal, een moerasvijver, een ecologisch
bospad, meters en meters houtwallen,
ooievaarsnesten en bloemenweiden.
Bij Eigen Arbeid schrijven ze geen
dikke nota’s over milieu maar doen ze
het gewoon.
Hans Pars
van de volkseducatie. Met de oprichting
van een Dienst voor School- en Kindertuinen
gaf de overheid hier nog een
extra impuls aan. In de loop van de
jaren zeventig kreeg het volkstuingebeuren
in toenemende mate een plek in de
ontwikkeling van de openluchtrecreatie.
Het telen van groente, fruit en bloemen
werd ondergeschikt aan het doorbrengen
van de vrije tijd in de open lucht.
In steeds meer volkstuinen kwam het
accent te liggen op het verblijf in een
aangename recreatiewoning in een sier-
vervolg op pag. 13
april/juni branding 11

Het is groen en het filtert fijnstof uit de lucht
Uit berekeningen is gebleken dat in
zo’n filterende groenstructuur de remmende
werking het wint van de filterende.
Vlak achter zo’n groenfilter is de vervuilingsconcentratie
hoger dan zonder
de groenstructuur. Daar kun je dus niet
bouwen. Pas zo’n 100 tot 150 meter verderop
heeft de vuile lucht zich gemengd
met schonere en is de concentratie lager
dan zonder die groenstructuur.
Ruimte
Je kunt het ook omdraaien (dat schijnt
zelfs beter te werken) door de geconcentreerde
vuile lucht eerst zo’n 100 tot 150
meter te laten opmengen met schonere
lucht en die vervolgens door het groenfilter
te leiden. Dan is de lucht achter
de groenstructuur ook schoner, schoon
genoeg om er te kunnen bouwen. Maar
behalve een groenfilter is er dus altijd
ruimte om te mengen nodig.
Afgelopen december reed ik over de
Kijkduinsestraat, waar ik tot mijn ontzetting
constateerde dat men bezig was de
prachtige middenstrook van binnenduinstruweel
met wortel en tak te slopen.
Twee weken later was het een zwarte
vlakte met daarin solitaire bomen. Er zal
wel gras moeten gaan groeien; een boomweide
noemen ze dat.
Had het Haags Milieucentrum het
maar op tijd geweten! Dan hadden we
wellicht de waarde van die groenstrook
kunnen vaststellen en die sloop mogelijkerwijs
kunnen tegenhouden. We hadden
alternatieven kunnen aandragen.
Maar nu staan we machteloos. We kunnen
zwaar gaan protesteren, maar zelfs
als je dat zou winnen en de strook teruggeplant
zou worden, dan duurt het toch
50 jaar voordat hij er weer staat. Slopen
gaat heel snel, maar als je een foutje
maakt gaat herstel akelig langzaam.
Daarvan zouden de groenbeleidsmakers
zich wel eens wat meer rekenschap kunnen
geven.
Een woordvoerder van het Stadsdeelkantoor
Loosduinen over het verdwijnen van
het struweel: “We maken van de herprofilering
van de Ockenburgsestraat gebruik
om ook de middenberm helemaal te vernieuwen.
Er zijn eiken geplant en er is een
kruidenmengsel ingezaaid. Het is de
bedoeling om dit door te trekken naar de
Kijkduinsestraat, maar daar hebben we nu
nog geen geld voor.”
12 branding april/juni
Foutje of niet, de hele actie deed
me erg denken aan de commotie, eind
2005, over het Actieplan Luchtkwaliteit
Amsterdam 2005 van de Amsterdamse
CDA-wethouder Hester Maij. Die had in
een beleidsplan voorgesteld om in de
stad bomen om te zagen ‘om de luchtkwaliteit
te verbeteren’! Hoe was ze op
dat onzalige idee gekomen?
Het is geen nieuws dat planten en
bomen permanent vuile stoffen en deeltjes
uit de lucht opnemen en de ongewenste
verspreiding daarvan belemmeren
– dat wisten de Grieken al. Wat
wél nieuw is, is dat zoiets tegenwoordig
moet kunnen worden gemeten. De provincie
Zuid-Holland heeft daarom TNO en
het Wageningse instituut Plant Research
International (PRI) ingeschakeld. Hun
werd gevraagd te onderzoeken of de
lucht die van de snelwegen de woonwijken
inwaait, met behulp van filtering
door groenstroken kan worden gezuiverd.
En wel zodanig dat er dichter bij de
weg gebouwd zou kunnen worden.
De uitkomst van het onderzoek was
negatief: dat kan niet. Want beplanting
filtert dan wel verontreinigende stoffen
uit de lucht, maar remt ook de windsnelheid
behoorlijk af. Per tijdseenheid passeert
er dus minder lucht over de vervuilingsbron
(een weg, een industriegebied),
waardoor de vervuiling in minder
lucht oplost en de concentratie dus
hoger wordt.
Dat hebben de onderzoekers gemeld.
En ze hebben, voor de volledigheid, deze
conclusie ook doorgetrokken naar de
stad. Met veel mitsen en maren - en met
de duidelijke kanttekening dat ze er in
dit onderzoek niet specifiek naar gekeken
hebben – schreven ze dat het voorstelbaar
is dat de remmende werking
ook dominant zou kunnen zijn in smalle
drukke straten, waar de bomen een
gesloten bladerdak boven de straat vormen.
Door het gesloten bladerdak zou er
wel eens zo weinig menging met schonere
lucht boven de huizen kunnen zijn,
dat de concentratie vervuiling op straatniveau
hoger zou kunnen worden dan
zonder die bomen.
Bij het rapport werd een rekenmodel
geleverd, Calculation of Airpollution
from Roadtraffic (CAR). Het rapport
hield voor dit model ook meerdere slagen
om de arm, maar alleen het rekenmodel
te gebruiken is verleidelijk: je
hoeft het rapport helemaal niet te lezen,

je voert je gegevens in en krijgt een keiharde
uitkomst zonder dat daar twijfels
en voorbehouden bij staan. En zo kwam
mevrouw Maij dus tot haar conclusies.
De onderzoekers waren furieus. “Er
wordt wel erg selectief gewinkeld in ons
materiaal”, zeiden ze, en “hier wordt het
kind met het badwater weggegooid”.
Fred Tonneijck van het PRI is nog steeds
kwaad. “Als je die bomen weghaalt, haal
je een enorm potentieel aan filterend
materiaal weg”, vertelde hij me. “En je
vervuiling wordt niet meer afgevangen,
maar waait gewoon naar de volgende
straat.” Groen weghalen doet denken
aan het jaren ’60-beleid van de ‘hoge
schoorstenen’. Je neemt de vervuiling
niet weg, maar verspreidt haar over een
groter gebied.
Positieve invloeden
Bomen beïnvloeden het stadsklimaat
duidelijk positief, en wel op drie
niveaus.
In de eerste plaats door de temperatuur
te reguleren. Stenen oppervlakken
nemen heel gemakkelijk de warmte
van de zon op, en stralen die langzaam
weer uit. Doordat een groot gedeelte
van het stenen oppervlak in de schaduw
van bomen ligt warmt de stad in de
zomer minder op. Bovendien verdampt
de boom voortdurend water, en dat kan
alleen door warmte aan de omringende
lucht te onttrekken.
Een aantal van de verontreinigende
stoffen waar we in de zomer last van
hebben, waaronder ozon, ontstaat uit
verkeersuitstoot onder invloed van hoge
luchttemperatuur. De bomen verminderen
dat dus actief.
In de tweede plaats zorgen bomen
voor menging van de straatlucht met de
koelere en schonere lucht daarboven.
Daken zijn vrij glad. Wind die daarover
strijkt veroorzaakt maar weinig turbulentie,
met een menglaag van ongeveer
een meter dik. Straatbomen die boven
de daken uitsteken vormen echter grote
obstakels, waardoor de menglaag wél tot
op straatniveau kan doordringen (behalve
natuurlijk - en daar hebben we hem –
als hun kronen elkaar zodanig raken dat
de wind er niet tussendoor kan. Maar
dat is uiterst zeldzaam). In verreweg de
meeste gevallen bevorderen bomen de
turbulentie, waardoor vervuilende stoffen
van het straatniveau worden afgevoerd
naar hogere luchtlagen.
Fijn stof
En in de derde plaats nemen bomen
enorme hoeveelheden vervuilende stoffen
op. De bladeren van een béétje
boom vangen per jaar zo’n twee kilo fijn
stof af. Met alle bomen bij elkaar gaat
het om tonnen. En hoe groter het bladoppervlak,
hoe meer ze kunnen afvangen:
naaldbomen zijn in dat opzicht
kampioen. De naalden vormen tesamen
een heel groot, fijn en levend oppervlak
dat bovendien het hele jaar door groen
blijft.
Aan de andere kant hebben loofbomen
veel meer huidmondjes op de bladeren,
waardoor ze veel meer water
kunnen verdampen en gasvormige vervuilende
stoffen, als stikstofoxiden en
ozon, kunnen opnemen.
In het algemeen geldt dat hoe hoger
het blad zit, hoe meer het vangt. Een
gazon vangt niks af, daar strijkt de wind
niet doorheen. Als het gras wat hoger
mag uitgroeien kan het ook wat meer
af vangen, maar een boom vangt op
hetzelfde grondoppervlak zestien maal
zoveel af als gras.
Wel moet de vervuilde lucht langs
de bladeren worden geleid. Dat betekent
dat enerzijds de kroon een beetje
open moet zijn (je moet er doorheen
kunnen kijken), en anderzijds dat je de
lucht geen weg eromheen biedt. Wind
zoekt de weg van de minste weerstand.
Als solitaire bomen geen struiklaag om
de stam hebben, gaat de vervuilde lucht
onder de kroon door.
En daarmee zijn we terug bij de Kijkduinsestraat.
De groenstrook die daar
lag was een luchtfilter ‘uit het boekje’.
En daarnaast was die middenberm ook
gewoon mooi, was ze een heel herkenbaar
element van het duingebied op de
kop van de Laan van Meerdervoort en
ongetwijfeld een stapsteen voor dieren
die vanuit het duingebied de stad zouden
kunnen intrekken. Jammer!!
Henk Timmermans,
Haags Milieucentrum
Terug in de tijd
vervolg van pag. 11
tuin. De volkstuin werd daardoor steeds
meer een recreatief vrijetijdspark in de
stad. En het arbeiderskarakter raakte
ook steeds meer op de achtergrond. Je
kon op volkstuincomplexen mensen uit
alle lagen van de bevolking tegenkomen.
Deze maatschappelijke verandering
kreeg een jaar of tien geleden gestalte
in een naamswijziging.
De koepel van volkstuinverenigingen
in Den Haag, de Haagse Bond van Volkstuinders,
veranderde zijn naam in Haagse
Bond van Amateurtuinders verenigingen.
Omdat de aard van de volkstuincomplexen
was veranderd, veranderden ook
de opvattingen over de productie van
gewassen. De omvang van de oogst
werd minder belangrijk gevonden dan de
gezonde recreatie in de open lucht. En
bij gezonde recreatie hoorden geen chemische
bestrijdingsmiddelen en kunstmest.
Bij de landelijke Bond voor Volkstuinverenigingen
kreeg deze trend vorm
met het instellen van een Nationaal
Keurmerk Natuurlijk Tuinieren. In Den
Haag hebben enkele verenigingen dit
keurmerk voor ecologisch tuinieren verworven.
Een daarvan is Eigen Arbeid in
Mariahoeve.
april/juni branding 13

Trekvliettracé nog lang geen gelopen race
Wie de wethouders Bruno Bruins en
Marnix Norder hoort praten, zou denken
dat het Trekvliettracé een uitgemaakte
zaak is. Maar niets is minder waar.
In de optiek van het Haagse gemeentebestuur
ligt de bereikbaarheid van
Den Haag op een bedenkelijk niveau,
wat vooral komt door de geringe capaciteit
van de Utrechtsebaan. Het Trekvliettracé
- een nieuwe verbinding tussen het
Knooppunt Ypenburg en de Binckhorst -
zou een alternatieve toegang tot de stad
moeten bieden, en daarmee de Utrechtsebaan
ontlasten. Uit uitlatingen van de
wethouders Bruins (verkeer) en Norder
(ruimtelijke ordening) valt op te maken
dat voor hen vaststaat dat het tracé er
gewoon komt.
Maar daarvoor zijn nog wel de nodige
hobbels te nemen. De start was voortvarend
genoeg, dat wel. De gemeenten Den
Haag en Leidschendam-Voorburg haalden
de plannen voor een ‘Rotterdamse baan’
weer uit de kast zonder buurgemeente
Rijswijk - waar het tracé pal langs
zou kunnen scheren - daarin te kennen.
Ook een nut- en noodzaakdiscussie vonden
ze maar een nodeloos oponthoud,
evenals trouwens de Haagse gemeenteraad.
Nut en noodzaak, mocht daar al
aan getwijfeld worden, zouden wel worden
aangetoond in de verplichte Milieueffectrapportage
(mer). In de mer worden
zeven varianten op hun milieu-effecten
getoetst. Voor de begeleiding van
de procedure werd een klankbordgroep
in het leven geroepen, waarin ook de
tegenstanders van de weg welkom zijn.
En nu, terwijl het onderzoek naar de
milieu-effecten al in volle gang is, ligt
er dan een opzet voor een maatschappelijke
kosten- en batenanalyse (MKBA)
van de nieuwe weg. Een onderzoeksop-
zet die volgens het Haags Milieucentrum
(HMC) nogal wat losse eindjes bevat.
Een onoverkomelijk bezwaar vinden
wij dat de MKBA-opzet geheel voorbijgaat
aan de gezondheidseffecten.
De maatschappelijke kosten voor het
behandelen van gezondheidsklachten
die verband houden met de nabijheid
van een drukke autoweg, kunnen astronomische
vormen aannemen – denk aan
de fijnstofproblematiek. Het HMC acht
het ondenkbaar dat een MKBA van een
drukke hoofdverkeersader in stedelijk
gebied geen uitspraak zou doen over
dergelijke kosten.
Moeilijk, moeilijk, moeilijk
Een weg als het Trekvliettracé, in
welke variant dan ook, heeft uiteraard
effecten op landschap, bodem en grondwater.
De opstellers vinden het kwantificeren
van dit soort effecten maar problematisch
en beginnen er daarom niet
aan. Die punten komen trouwens al in
de mer aan bod, is de redenatie. Dit vinden
wij onacceptabel. Juist deze effecten
zijn van belang om in geld uit te drukken;
hiervan zijn tenslotte ook de hoogste
kosten te verwachten.
Ook op een ander punt maken de
opstellers zich er gemakkelijk van af. Een
van de varianten die zijn ingestuurd ter
bestudering van de milieueffecten, is het
zogenoemde Combinatiealternatief. Hieronder
valt bijvoorbeeld verbetering van
het openbaar vervoer in combinatie met
de aanleg van transferia, waar automobilisten
kunnen overstappen op een snelle
tramverbinding met de binnenstad.
De samenstellers van de onderzoeksopzet
vinden het maar lastig om een
berekening te maken van die combinaties
en beperken zich daarom tot het
berekenen van de effecten van de afzonderlijke
maatregelen. Dat doet natuurlijk
geen recht aan dit alternatief. Juist de
combinatie van de maatregelen vormt de
waarde ervan.
Sterker nog, het combinatiealternatief
kan ook nog worden bestudeerd in relatie
met minder ingrijpende alternatieven
voor het Trekvliettracé. Zo is al voorgesteld
om de verkeersafwikkeling via de
Prinses Beatrixlaan in Rijswijk te doen
plaatsvinden. Dat heeft het grote voordeel
dat het inkomend verkeer niet wordt
samengebald op een vierkante kilometer
(zoals bij de combinatie Utrechtsebaan
en Trekvliettracé), maar gespreid
de stad inkomt.
En ook de Schenkboog is al meermalen
de revue gepasseerd, een verbinding
tussen de Centrumring en de Schenkkade.
Een directe aansluiting van de
Utrechtsebaan op de Centrumring, het
zogenoemde Mercuriustracé, is eveneens
een onmisbare schakel in het geheel van
maatregelen die de doorstroming van
het verkeer in de binnenstad moeten
garanderen. Het combinatiealternatief
combineren met één of meer van deze
opties kan heel effectief zijn. Effectiever
zelfs dan de varianten van het Trekvliettracé,
zo viel op te maken uit de presentatie
van de doorrekening van de alternatieven
door Haaglanden.
Prognoses
Voorspellen is moeilijk, zeker als
het om de toekomst gaat. Op regionaal
niveau bestaan er nog geen prognoses
over de verkeersontwikkeling in de periode
na 2020. Daarom hebben de onderzoekers
hun toevlucht genomen tot landelijke
prognoses. Onacceptabel, vinden
wij. Juist voor een projectplan van deze
omvang zijn specifieke gebiedsgerichte
prognoses cruciaal. Het gebruik van een
algemene prognose voor Nederland kan
een compleet ander beeld opleveren.
Zeker als je bedenkt dat de verkeersontwikkelingen
in Haaglanden de laatste
jaren een afwijkend beeld te zien geven.
En last but not least moet ons nog van
het hart dat men zich rijk rekent waar
het de tijdwinst van het Trekvliettracé
betreft. In de praktijk blijkt maar al
te vaak dat nieuwe wegen zeker op de
langere termijn zo veel verkeer aantrekken
dat het ook daar in de file komt te
staan.
Frits Raaphorst,
Haags Milieucentrum
14 branding april/juni

Korte berichten
Op reis in de Week van de Zee 2006
De zee is even overal! Voor velen een waar schrikbeeld in deze tijden van zeespiegelstijging
en inklinkend land, maar zo is het niet bedoeld. Onder het motto De zee is
even overal! worden dit jaar in de Week van de Zee – 20 t/m 28 mei - meer dan tweehonderd
activiteiten georganiseerd. Zoals strandexcursies, gezamenlijke hondenwandelingen,
bezichtigingen van vuurtorens, een zeevijfkamp en optredens van dichters
en musici op het strand. Van noord tot zuid worden poëziepanelen in de Nederlandse
branding geplaatst.
Deze vijfde editie van de Week van de Zee staat in het teken van reizen. Op Reis!
is niet alleen het jaarlijkse motto van vakantievierders, maar ook van dieren die heen
en weer trekken langs de kust en tussen zee en binnenwater. Bijvoorbeeld om te
paaien, te eten of te rusten. Maar vissen komen in onze kust moeilijk te nemen barrières
tegen. Afsluiting van rivieren en zeearmen met dammen en sluizen vormt een
bedreiging voor het overleven van hele populaties. Tijdens de Week van de Zee zullen
alle betrokkenen erop aandringen dat de sluizen vaker open gaan.
Het volledige programma vindt u op www.weekvandezee.nl
KNNV zoekt
waterbeestjes
Vier jaar lang heeft de KNNV, vereniging
voor veldbiologie, onderzoek
gedaan naar natuur in de tuin. Nu is het
tijd voor wat anders: het water, of om
preciezer te zijn het leven in het water.
Dit is het thema van de nieuwe actie
van de KNNV, genaamd ‘Waterbeestjes
gezocht!’ Speur mee naar waterbeestjes
die u in uw tuinvijver, sloot of plas
tegenkomt en meld deze via de website
www.knnv.nl/waterbeestjes. De gevonden
beestjes kunt u via deze site met
tekeningen vergelijken en op naam brengen.
Speciaal voor kinderen is er een
schoolkrantje gemaakt, dat gratis afgehaald
kan worden bij de KNNV, Oudegracht
237, 3511 NK Utrecht, of kan worden
opgestuurd tegen vergoeding van
alleen de verzend- en handlingkosten
(mail naar marijke.van.damme@knnv.nl).
Binnenkort verschijnt bij de KNNV Uitgeverij
het boekje Waterbeestjes in beeld.
Milieugegevens
bedrijven openbaar
Een chemische wasserij in de buurt?
Maar die heeft toch gevaarlijke stoffen
staan? Als u in het stadsdeel Segbroek
woont, zijn de milieugegevens van
bedrijven nu in no time on-line te raadplegen.
Op www.denhaag.nl/mib vindt u
onder andere informatie over de stoffen
en installaties die in een bedrijf aanwezig
zijn, de door de gemeente uitgevoerde
controles en eventuele klachten over
een bedrijf.
De website bevat ook een platform
waar bewoners, bedrijven en de gemeente
met elkaar kunnen communiceren. U
kunt hier opmerkingen over bedrijven
plaatsen, waar bedrijven en de gemeente
dan op kunnen reageren. De milieugegevens
van bedrijven in andere stadsdelen
volgen nog, aldus een woordvoerster
van de Dienst Stadsbeheer.
Weblog over biologisch tuinieren
Op de website van Vara’s Vroege Vogels houdt Sijmen Brandsma van de Biologisch-Dynamische
Tuinderij Land & Boschzigt in ’s-Graveland een weblog bij. Wekelijks
registreert hij hoe de planten in de moestuin reageren op de weersomstandigheden.
Zijn ook de tuinbouwgewassen vroeger door de klimaatverandering?
Zie http://vroegevogels.vara.nl/portal?_scr=weblog_detail&id=700.
Klutsende
klimaatzones
De zojuist afgelopen winter doet
anders vermoeden, maar Nederland
wordt warmer. De website www.opgewarmdnederland.nl
toont hoe dat gaat,
door middel van nieuwsclips en korte
films over klimaatonderzoek en de aanpak
van klimaatverandering.
De site bevat nu clips over een stinkende
orchidee die oprukt en over aanpassingsproblemen
van bevers. Dit
voorjaar volgen naar verwachting clips
over trekvogels en klimaatzones die niet
opschuiven maar geklutst worden.
Daarnaast bevat de site korte films
van de DVD ‘Opgewarmd Nederland’
met o.a. oprukkende libellen, uitstervende
vlinders, veranderingen langs de
kust, bij vogels, wilde planten en korstmossen.
Ecot!p
Eén ding is zeker: oplaadbare batterijen
zijn beter voor het milieu dan eenmalige.
Ze zijn dan wel duurder in aanschaf,
maar u komt al heel snel uit de
kosten. U kunt ze tot wel duizend keer
opladen. En opladers zijn tegenwoordig
niet duur meer.
Toch zijn oplaadbare batterijen niet
altijd de beste keus. Ze geven wat grotere
doses stroom af dan niet-oplaadbare,
daarom kunt u ze voor apparaten die weinig
stroom vragen beter niet gebruiken.
Denk hierbij aan wekkers of afstandsbedieningen.
Daarvoor is de gewone zinkbruin-
of zinkluchtbatterij beter geschikt.
Maar ook een alkalinebatterij die in uw
flitser of walkman geen teken van leven
meer geeft, kan vaak nog maanden mee
in bijvoorbeeld een klok. Doet uw eenmalige
batterij echt helemaal niks mee,
gooi hem dan in de speciale batterijbak
in uw supermarkt, fotowinkel e.d.
Van de oplaadbare batterijen is het
nikkel-metaal-hydridetype uit milieuoogpunt
de beste keus. En omdat de
oplaadtijd slechts een kwartier is (i.p.v.
twaalf à zestien uur) kost die u ook de
minste stroom.
Zie voor meer informatie
www.milieucentraal.nl.
april/juni branding 15

Column
door: Julius Pasgeld
Erfenis
Welbeschouwd is een erfenis niet
meer dan het overdragen van de verworvenheid
van een vorige generatie op een
volgende. Een negatieve erfenis (van
iemand die tot over z’n oren in de schuld
zit) mag je weigeren. Want een nieuwe
generatie dient - los van natuurlijke,
genetische doorgifte - toch op z’n minst
in staat te worden gesteld onbezwaard
en onbekommerd een eigen aandeel te
leveren in een eigen, nieuwe wereld.
Schitterend allemaal. Wie misgunt de
jeugd haar onschuld en onbezorgdheid?
Staatssecretaris Van Geel. Volgens
hem moeten we thans kiezen uit twee
kwaden: kernenergie of verdergaande
vervuiling. Matiging van consumptie en
een bescheiden begrenzing aan de huidige
overspannen economie schijnt niet
bij hem op te komen. En natuurlijk wil
niemand nóg meer troep in de lucht.
Dus: kernenergie.
Waar iedereen twintig jaar geleden
kippenvel van kreeg, blijkt nu plotsklaps
een gouden ingeving. Maar wat
wil je: het water staat een ieder tot de
lippen. Op plekken waar we de luchtkwaliteit
meten, blijken we ook zonder
te meten toch al de moord al te stikken.
Koorts bestrijden met een thermometer.
En ondertussen blijft de vraag toenemen
naar het allernieuwste mobieltje,
waarmee je - behalve fotograferen
- ook kan zien of je haar wel goed zit.
Het Bruto Nationaal Product getrouw
dient er dus blijvend te worden geproduceerd.
Kan niet schelen wat. Laatst zag
ik de allernieuwste levensbehoefte: een
servies met kopjes voor linkshandigen.
Omdat sommigen van hen te beroerd
zouden zijn het oortje even om te draaien
naar de andere kant. Gat in de markt!
Toch? Produceren maar. Vieze CO2 uitstoot?
Dan maar met kernenergie. Doelgroepen
die behoefte hebben aan andere
hatseflats, bagger of volstrekt onnuttige
zaken? Goed voor de economie. Kan
allemaal ook mooi met kernenergie. Lang
leve de VVD, het CDA en de PvdA die collectief
de belangen behartigen van al die
directeurtjes die eraan verdienen.
Opvallend weinig lees ik daarbij over
de opslag van het kernafval. Indertijd
een schrikbarende nachtmerrie. Tientallen
eeuwen zou die rotzooi gevaarlijk blijven
en dus ergens goed (!) opgeslagen
moeten worden. Toen nog een probleem.
Nu ineens niet meer.
Erfenissen. Historisch gezien hebben
we de volgende generaties altijd
van een positieve erfenis kunnen voorzien.
Soms wat meer. Soms wat minder.
En inderdaad, er was na een oorlog wel
eens wat op te ruimen voor de nieuwkomers.
Ook hardnekkige religieuze
misvattingen waren nogal eens de oorzaak
van een valse, nieuwe start voor
jongeren. Maar per saldo hielden zij (of
hún kinderen) er uiteindelijk verlichte
denkbeelden of grotere materiële armslag
aan over.
Maar met de invoering van kernenergie
zal het voor het eerst in de geschiedenis
zijn, dat we principieel en resoluut
laten blijken dat er geen vooruitgang
meer valt door te geven aan de
nieuwe generatie. De huidige generatie
zal weldra, volgevreten en boordevol
verwennerij, onder de groene zoden
liggen. En als de nabestaanden zich na
verloop van tijd bij de notaris vervoegen
blijkt er voor het eerst een negatieve
erfenis. Deze keer zullen ze die erfenis
niet kunnen weigeren.
Julius Pasgeld
Wandelen langs zeven Haagse landgoederen
De derde keer editie van de Cityduinwandeling
doet zeven landgoederen aan.
Start en finish van deze wandeling ‘tussen
dorp en Wildernisse’ liggen bij het
theehuis van landgoed Clingendael. Het
wordt een spannende groene, educatieve
ontdekkingstocht van circa 10 km.
16 branding april/juni
Evenals voorgaande jaren ligt de aandacht
van de Cityduinwandeling bij de
Haagse natuur. Langs de route staan op
verschillende punten gidsen die van alles
uitleggen over de bezienswaardigheden
en de geschiedenis van die plekken. De
nieuwsgierige wandelaar komt zo veel
te weten over de vogels van de Amonsvlakte,
de historie van landgoederen, het
ontstaan van strandwallen en veenlagen
en de kenmerken van de Engelse landschapsstijl.
Het idee van de Cityduinwandeling is
geboren uit de Milieuprijsvraag 2001. De
winnaar vestigde de aandacht op de versnippering
van Haagse grote groengebieden
doordat er drukke wegen en massieve
bebouwing tussen liggen. Dieren die
van het ene groengebied naar het andere
willen verhuizen, kunnen die drukke verkeersaders
niet gemakkelijk oversteken.
Er vallen dan ook veel slachtoffers.
Ook voor mensen is die versnippering
jammer. Als je al die parken door middel
van groene corridors met elkaar zou verbinden,
zou het grootste stadspark van
Europa kunnen ontstaan. De Cityduinwandeling
laat zien waar de knelpunten
en de groene verbindingen in de route
zitten. De overwegend groene wandelroute
van dit jaar bewijst in ieder geval
dat het tegenwoordig voor een spitsmuis
onmogelijk is om zonder hulp een
rondje te lopen. De gemeente Den Haag
heeft, wat betreft natuurlijke verbindingen,
dus nog een hoop goed te maken.
Speciaal voor kinderen is er een
opdrachtenboekje. De titel, “Haagse landgoederen
tussen dorp en Wildernisse”,
is een verwijzing naar de periode rond
1850. Den Haag was toen nog een dorp
en de rijke elite zocht ‘s zomers haar
toevlucht op de buitenplaatsen, waar
voldoende frisse lucht was om de stank
van de open riolen te ontvluchten. De
huidige stadsparken van het Cityduinpark
waren toen buitenplaatsen tussen
de wilde natuur van het duinlandschap.

Column
Boerenburendag wegens succes geprolongeerd
Klussen bij de biologische boer en
beloond worden met een heerlijke maaltijd
bereid met natuurlijke ingrediënten: dat is
ook dit jaar weer mogelijk. Op zaterdag 3
juni vindt voor de zesde maal de Boerenburendag
plaats. U wiedt onkruid, oogst
groenten, voert konijnen en/of kippen,
brengt koeien naar de stal en dat soort
dingen meer en maakt tegelijk kennis met
het biologische boerenbedrijf.
door: Julius Pasgeld
der worden. Het aantal koeien – prachtige
Montbeliardes, een ras dat goed past
binnen een biologische bedrijfsvoering –
zal afnemen van 120 naar zo’n tachtig.
Tijdens de lunch blijkt dat de omschrijving
van Duijndam als ‘ambassadeur van
de Polder van Biesland’ meer dan terecht
is. Hij vertelt vol vuur over de ongereptheid
van het veenweidegebied die hier,
tussen de bebouwing van Den Haag,
Delft en Pijnacker-Nootdorp, nog te vinden
is. Hij vertelt over zijn wens om het
polderpeil te verhogen – waardoor zijn
graslanden verder zullen vernatten en
de natuurwaarden omhoog zullen schieten
– en de bedreiging hiervan doordat
Gist-Brocades het onttrekken van grondwater
wil stopzetten.
Maar vóór zijn enthousiaste betoog
hebben we er al een hele ochtend werken
op zitten. Dankzij aangepast maaibeheer
wemelt het in de
weilanden van de Duijndams
van de grutto’s,
kievitten en tureluurs.
Inmiddels zijn de jongen
uitgevlogen. Maar geldt
dat wel voor alle nesten?
Daar wil Duijndam zeker
van zijn voordat hij gaat
maaien. Dus lopen de
boer en de deelnemers
aan de Boerenburendag
die ochtend zij-aan-zij
door het kniehoge gras
om nog bewoonde nesten
op te sporen. Een
Tijdens de vorige editie van deze bijzondere
dag was Branding van de partij.
Wij werden ingedeeld op Hoeve Biesland
van Jan en Mieke Duijndam in Delfgauw.
Dit bedrijf is een proefproject in het
kader van Boeren voor Natuur, een visie
die boeren een grote rol in het beheer
van natuur en landschap wil geven.
Duijndam is er enthousiast mee aan de
slag gegaan. Hij ziet zichzelf steeds minder
boer en steeds meer natuurbeheerheel
bijzondere ervaring, we lijken wel
een peloton politiemensen op zoek naar
een slachtoffer. We vinden onder meer
nog wat jonge zomertalings. Duijndam
kan op dit perceel dus nog niet gaan
maaien, maar is daar in het geheel niet
rouwig om. Zomertalings!
’s Middags heeft hij een heel andere
klus voor ons in petto. Duijndam wil
van het prikkeldraad rond zijn land af
en heeft inheemse struiken aangeplant,
maar die zijn nu helemaal overwoekerd
door onkruid. Om te voorkomen dat zijn
jonge aanplant geen licht vangt, pakken
we allemaal een schep of schoffel
en staan we urenlang te wieden. Duijndam
zelf werkt onvermoeibaar mee, zijn
vrouw en kinderen vinden tussen hun
drukke werkzaamheden door nog tijd
om ons van frisdrank te voorzien.
Rond vijf uur gaat iedereen op weg
naar de koeienstal van boerderij Van
Swieten in Stompwijk, waar een welverdiende
maaltijd op ons wacht. Pètrix van
’s-Peer Catering bereidt die ter plekke.
Ook de mensen die op andere boerderijen
en tuinderijen hebben gewerkt, schuiven
aan de lange tafels aan. Vermoeid
maar voldaan. We zitten hier midden
tussen de koeien. Zo moet een boerengezin
dat eeuwen geleden een ‘los hoes’
bewoonde zich hebben gevoeld!
Voor de Boerenburendag van 3 juni
a.s. kunt u zich opgeven bij ‘s-Peer
Catering, tel. (070) 380 5916, e-mail
speercatering@milieu.net.
Tegenstanders Automobielmuseum stappen naar Raad van State
Een groep organisaties die zich verzet
tegen vestiging van het Nationaal Automobielmuseum
in Reigersbergen, is naar de
Raad van State gestapt. De organisaties
willen dat het hoogste bestuursrechtelijke
orgaan zich uitspreekt over de eigenlijkheid
van de gevolgde procedure.
Over het plan onderhandelden B&W
en Toyota-impor teur Louwman twee
jaar in het geheim, terwijl tegelijkertijd
met de bevolking overlegd werd over de
nieuwe beheervisie van Reigersbergen
en Marlot. Daarin werd met geen woord
over de museale plannen gerept. Omwonenden,
de Haagse groene verenigingen
en de vereniging Vrienden van Den Haag
voelden zich dan ook belazerd.
Dat gevoel werd in de loop der tijd
zeker niet minder. De kwekerijlocatie
waarop het museum moet verrijzen ligt
binnen de groene contour van de Provincie
Zuid-Holland. Het gebied genoot
planologische bescherming op zowel
gemeentelijk, stadsgewestelijk, provinciaal
als Rijksniveau, maar dit bleek allemaal
geen garantie. Ondanks verzet werden
alle beschermende plannen aangepast.
Dit soort uitzonderingen wordt
over het algemeen alleen gemaakt voor
plannen met een internationaal belang,
waarvoor Den Haag zich als ambassadestad
garant hoort te stellen.
Het Haags Milieucentrum, de AVN, de
KNNV, de Vereniging Vrienden van Den
Haag, de Vereniging Marlot en de Stichting
Bewonersbelangen Reigersbergen-
Marlot vinden het ongehoord dat deze
inbreuk op het groen wordt gemaakt
voor een particulier initiatief. De versnippering
van de schaarse groene ruimte
wordt hiermee weer een stap verder
gebracht. Landschappelijke kwaliteit
wordt naar believen opgeofferd. En dat
voor een museum dat op legio andere
plaatsen met allure in Den Haag gevestigd
zou kunnen worden.
Het collectief heeft vanwege dit alles
een procedure bij de Raad van State
aangespannen. De uitspraak is nog niet
bekend, maar het collectief heeft goede
hoop dat de uitspraak de opvatting
bevestigt dat de Nederlandse regelgeving
voor de Ruimtelijke Ordening geen
willekeurig speeltje is.
april/juni branding 17

Agenda
editie april / mei / juni 2006
dinsdag 4, 11, 18, 25 april en
9 mei
> Kookcursus ‘De natuurlijke
keuken’
tijd: 17.30 - 20.30 uur
waar: Hugo de Grootstraat 8
informatie: 070 3457847
(di, wo en vr, 9 - 13 uur)
of stichting@aarde-werk.nl
organisatie: St. Aarde-Werk
zaterdag 8 april
> Wandeling Te Werve
tijd: 10.00 uur
waar: ingang Van
Vredenburchweg, Rijswijk
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Wandeling De Horsten
tijd: 10.00 uur
waar: ingang Papeweg,
Wassenaar, bus 90
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Excursie landgoed Te Werve
tijd: 13.30-15.00 uur
waar: Oude Poortbrug,
Van Vredenburchweg 105,
Rijswijk
informatie en aanmelden:
010 2722222 (9.30-12.00 u)
organisatie: Zuid-Hollands
Landschap
> Meditatief ligconcert
tijd: 20.30 uur
waar: Hugo de Grootstraat 8
informatie: 070 3457847
(di, wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
zondag 9 april
> Excursie De Balij, Z’meer
tijd: 8.00 uur
waar: ministerie v. landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Wandeling Westduinpark:
natte pan
tijd: 10.00 uur
waar: hoek De Savornin
Lohmanlaan/Laan van Poot,
bus 24
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Monumentale bomenwandeling:
door Centrum en
Paleistuin
tijd: 10.30 uur
waar: Monument Plein 1813
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN + Stichting
Bomen Over Leven
> Interculturele maaltijd:
Marokkaanse dag & maaltijd
tijd: 14.30 - 20.00 uur
waar: Nutshuis,
Riviervismarkt 5
informatie: 070 3457847
(di, wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
maandag 10 & dinsdag 11 april
> Workshop ‘Broodbakken’
tijd: 20.30 - 22.30 uur &
07.30 - 08.30 uur
waar: Hugo de Grootstraat 8
informatie: 070 3457847
(di, wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
zaterdag 15 april
> Excursie Amsterdamse
Waterleidingduinen
tijd: 8.30 uur
waar: ministerie v. landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Groenochtend met plantenruilbeurs:
plant v/h jaar
tijd: 10.00-12.00 uur
waar: Stadskwekerij
informatie: 070 3233506
organisatie: KMTP/
Groei&Bloei
> Wandeling Kijfhoek-Bierlap
tijd: 11.00 uur
waar: Parkeerterrein
Kievitsduin. Bus 43
informatie en opgave: 070
511 72 76
organisatie: IVN
zondag 16 april
> Vroege Vogelexcursie
Staelduinse Bos
tijd: 8.00-10.00 uur
waar: bezoekerscentrum
d’Oude Koestal, Peppellaan
4, ‘s Gravenzande
informatie en aanmelden:
0174 417639
organisatie: Zuid-Hollands
Landschap
> Wandeling Haagse Bos
tijd: 10.00 uur
waar: bruggetje naast
Huis Ten Bosch aan de
Bezuidenhoutseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 18 april
> De Derde Dinsdag,
Milieucafé
tijd: 17.00 uur
waar: Café De Ooievaar in
het Atrium van het stadhuis.
informatie: 070 3050286
organisatie: Haags
Milieucentrum
zaterdag 22 april
> Excursie Krimpenerwaard
tijd: 8.00 uur
waar: ministerie v. landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Werken bij ‘Mens en tuin’
tijd: 11.00 - 15.00 uur
waar: Hillenraadweg 35
informatie: 070 3457847 (di,
wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
> Wandeling door
Leidschendam
tijd: 13.30 uur
waar: Stadskantoor
Bachlaan, bus 45, halte
Damlaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN + Stichting
Bomen Over Leven
> Ontmoetingsdag met de
wereld & Japanse maaltijd
tijd: 15.00 - 21.30 uur
waar: Hugo de Grootstr. 8
informatie: 070 3457847 (di,
wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
> Interculturele maaltijd:
Japanse maaltijd
tijd: 17.30 - 21.30 uur
informatie: 070 3457847 (di,
wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
zaterdag 22 en zondag 23 april
> Weekendexcursie Zeeuwse
eilanden
informatie: 070 3977887
organisatie: NIVON
zondag 23 april
> Wandeling Sorghvliet
tijd: 10.30 uur
waar: ingang
Scheveningseweg. Tram 1,
halte Goekooplaan
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 29 april
> Wandeling Uithof:
Veenmoeras
tijd: 10.00 uur
waar: ingang t.o. Hengelolaan,
eindpunt bus 14
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zondag 30 april
> Ochtendexcursie
Nachtegalen Meijendel
tijd: 04.30 uur !!
waar: parkeerplaats boerderij
Meijendel
informatie en opgave: 070
18 branding april/juni

3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Wandeling Scheveningen-haven:
zeereep
tijd: 13.00 uur
waar: windmolen
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
donderdag 4 mei
> Wandeling Clingendael:
thema de 2e Wereldoorlog
tijd: 14.00 uur
waar: kruising Van
Brienenlaan en brug tankgracht,
bus 18
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN + Stichting
Bomen Over Leven
zaterdag 6 mei
> Excursie Hollandse
Biesbosch, fluisterboottocht
tijd: 8.00 uur
waar: ministerie van landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Wandeling Kijfhoek-
Bierlap
tijd: 11.00 uur
waar: Parkeerterrein
Kievitsduin, bus 43
informatie en opgave: 070
5117276
organisatie: IVN
> Wandeling Westduinen:
Open Dag Egelopvang
tijd: 14.30 uur
waar: volg v.a. hoek De
S. Lohmanlaan - Laan van
Poot bordjes ‘Egelopvang’
de duinen in, bus 24
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN + SBOL
> Interculturele maaltijd:
Kroatische maaltijd
zie 22 april
zondag 7 mei
> Wandeling Ockenburg
tijd: 13.30 uur
waar: Chalet Ockenburg,
Monsterseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Wandeling Vlietland
tijd: 14.00 uur
waar: bij uitkijktoren
Kniplaan, Leidschendam
– Stompwijk, bus 45 halte
Eiland van ome Niek
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Voorjaarsexcursie
Staelduinse Bos
tijd: 14.00-16.00 uur
waar: bezoekerscentrum
d’Oude Koestal, Peppellaan
4, ‘s Gravenzande
informatie en aanmelden:
0174 417639
organisatie: Zuid-Hollands
Landschap
> Wandeling Panbos
tijd: 14.30 uur
waar: t.o. Pannenkoekenhuis
tussen Wassenaar en
Katwijk, bus 90
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 13 mei
> Wandeling De Horsten
zie 8 april
> Dagexcursie Muiderslot
en Fort Pampus
informatie: 070 3862518
organisatie: NIVON
> Wandeling Park Rozenrust
tijd: 14.00 uur
waar: bij ingang park,
Veursestraatweg 102A,
Leidschendam, bus 45
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN + Stichting
Bomen Over Leven
zondag 14 mei
> Wandeling Marlot-
Reigersbergen
tijd: 14.00 uur
waar: hoek Hofzichtlaan/
Bezuidenhoutseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
dinsdag 16 mei
> De Derde Dinsdag,
Milieucafé
zie 18 april
woensdag 17 & donderdag 18
mei
> Workshop Broodbakken
zie 10 & 11 april
vrijdag 19 mei
> Muziekworkshop ‘Zicht op
je eigen patronen’
tijd: 19.00 - 22.30 uur
waar: Hugo de Grootstr. 8
informatie: 070 3457847 (di,
wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
zaterdag 20 mei
> Groenochtend met plantenruilbeurs:
ongewenste
planten
zie 15 april
> Meditatief ligconcert
zie 8 april
zondag 21 mei
> Wandeling Heempark H.J.
Bos
tijd: 14.00 uur
waar: kinderboerderij
Madestein, ingang
Monsterseweg
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
> Wandeling Scheveningenhaven:
basaltdijk
tijd: 14.00 uur
waar: vuurtoren
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
donderdag 25 t/m 28 mei
> Vogels kijken op
Schiermonnikoog
informatie: 0344 641788
organisatie: NIVON
zaterdag 27 mei
> Excursie Zwanenwater
tijd: 8.00 uur
waar: ministerie v. landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
zondag 28 mei
> Wandeling Meijendel: van
duinbos naar zee
tijd: 10.00 uur
waar: bezoekerscentrum
informatie: 070 3681400 of
070 3858676
organisatie: IVN
zaterdag 3 juni
> Excursie Amerongse
Bovenpolder en omgeving
tijd: 8.00 uur
waar: ministerie van landbouw
informatie en opgave: 070
3548974 of 06 18436925
organisatie: Haagse
Vogelbescherming
> Boerenburendag
tijd: 9.30 - 20.30 uur
informatie: 070
3805916, email:
speercatering@milieu.net
organisatie: ’s Peer catering
en St. Aarde-Werk
zondag 4 juni
> Interculturele maaltijd:
Surinaamse maaltijd
zie 22 april
zaterdag 17 juni
> Groenochtend met plantenruilbeurs:
siergrassen
zie 15 april
> Werken bij ‘Mens en tuin’
zie 22 april
zondag 18 juni
> Ontmoetingsdag met volte
van de Zomerzonnewende
tijd: 15.00 - 19.00 uur
waar: Hugo de Grootstraat 8
informatie: 070 3457847 (di,
wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
dinsdag 20 juni
> De Derde Dinsdag,
Milieucafé
zie 18 april
zaterdag 24 juni
> Ontmoetingsdag met
vele culturen in workshops,
drank & eten
tijd: 10.00 - 22.00 uur
informatie: 070 3457847 (di,
wo en vr, 9 - 13 uur)
organisatie: St. Aarde-Werk
april/juni branding 19

Leren fietsen tussen de torens
in 1982 opgeheven werd. En dan nog wel
aan de rand van het Haagse centrum,
waar de grondprijzen torenhoog zijn.
Laat het woord ‘Verkeerstuin’ vallen en
menig Hagenaar wordt vervuld met gevoelens
van nostalgie. Grote kans dat hij of
zij ook tot een van de generaties behoort
die daar in de jaren ’60 en ’70 van de
vorige eeuw verkeerslessen kregen.
In de Verkeerstuin tussen de Leyweg,
de Zweelostraat en de Hengelolaan werd
je opgeleid tot een volwaardig verkeersdeelnemer.
Je kon er lopen, fietsen, in
(trap)autootjes rondrijden, benzine met
een zeer hoog luchtgehalte tanken en
een overweg met echte spoorbomen
kruisen. Om het allemaal nog veel echter
te maken, stond er op zo ongeveer iedere
kruising een stoplicht, hoewel er ook
een handmatig te bedienen stopbord
aanwezig was. Ach ja, das war einmal…
Leuk dat Den Haag sinds kort weer
over een verkeerstuin beschikt, al is die
dan niet zo super-de-luxe als de tuin die
“Je ziet hier overal torens om je heen”,
vertelt Henk van Straaten van de Bewonersorganisatie
Rivierenbuurt/Spuikwartier.
“En er komen er alleen nog maar
bij, als de ministeries van Justitie en BZK
een nieuwe behuizing krijgen. Daarom
is het juist zo leuk dat er voor de jeugd
een afgesloten ruimte is gevonden waar
ze lekker kunnen fietsen.”
Die ruimte is het Deltaplantsoen, een
naam waar u op de kaart van Den Haag
vergeefs naar zult zoeken. “Het is geen
officiële naam”, weet Van Straaten. “Er
staat een school die vroeger de Deltaschool
heette, en daar is het plantsoen
naar vernoemd. Het gaat in elk geval
om het gebiedje tussen de Schelde-, de
Grift-, de Zaan- en de Reggestraat. Van
oudsher heeft het al een ontmoetingsfunctie
voor de jeugd, er wordt gevoetbald,
er staat een Haags Hopje met speelmaterialen…
Doordat kinderen er fietsen
en steppen zijn we eigenlijk op het idee
van die verkeerstuin gekomen. De bewonersorganisatie,
de school, de speeltuin
en de gemeente hebben toen de koppen
bij elkaar gestoken en daar is dit uitgekomen.
Het heeft niet veel gekost, de
groenbeheerder van het stadsdeel wist
een hoop te regelen.”
De oude tuin met zijn verkeerstoren
“Iemand van de stichting BOOG kreeg
het idee om het project aan te melden
voor De Nieuwe Stad Prijs en tot onze
verrassing wonnen we nog 1 5000 óók.
Die gaan we natuurlijk in het plantsoen
stoppen. Maar het belangrijkste is voor
ons dat de wijk, die vaak negatief in
het nieuws is, weer eens op de kaart is
gezet.”
De jury van de prijsvraag prees de
bijzondere en creatieve invulling van het
plantsoen en de gezamenlijke inzet van
de partijen om het functioneren en het
beheer te garanderen.
Van Straaten zou een deel van het
geld ook aan verkeerslessen willen
besteden. “Ik hoop dat scholen, ondanks
hun volle programma’s, wat meer aandacht
aan verkeersles willen besteden.
De wijkagent zou in onze verkeerstuin
dan praktijklessen kunnen verzorgen”,
filosofeert hij.
Als zijn wens bewaarheid wordt, zullen
kinderen in de Rivierenbuurt binnenkort
geen excuus meer hebben om te
spookfietsen. “We wisten niet dat dat
niet mocht” is er dan niet meer bij.
Hakim en Mounir hebben de weg naar de nieuwe tuin al gevonden
Heerlijk nostalgische zwartwitfoto’s
van de oude verkeerstuin vindt u op
www.denhaag.nl/smartsite.html?id=
42061&zoekwaar=verkeerstuin.
20 branding april/juni