klik hier - Haags Milieucentrum
klik hier - Haags Milieucentrum
klik hier - Haags Milieucentrum
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Hét <strong>Haags</strong>e tijdschrift voor natuur en milieu<br />
Branding<br />
6de jaargang, nummer 4, 1 oktober - 31 december 2006<br />
Energiedag<br />
Het stookseizoen staat weer voor<br />
de deur. Reden om eens grondig na te<br />
denken over energieopwekking en -verbruik.<br />
De <strong>Haags</strong>e Energiedag is daarvoor<br />
een geschikte gelegenheid. Fiets<br />
mee!<br />
Pagina’s 4 en 5<br />
Lichte nachten<br />
Zuid-Holland straalt ’s nachts het<br />
meeste licht uit van heel Nederland, dat<br />
zelf al een van de ‘lichtste’ regio’s van<br />
Europa is. Dat ontregelt onze biologische<br />
klok en bedreigt de biodiversiteit. Gelukkig<br />
kan het anders.<br />
Pagina’s 6 en 7<br />
Stadsvogels<br />
Het leek ooit onvoorstelbaar:<br />
een stad zonder mussen. Toch is<br />
dat bijna het geval. Spotvogels<br />
en kuif leeuweriken zijn in Den<br />
Haag al helemáál niet meer te zien.<br />
Steun de stadsvogels!<br />
Pagina’s 10 en 11
Inhoud<br />
Redactioneel<br />
Stenen tuinen in Ypenburg<br />
Ontdek de energie van Den Haag<br />
Laat het donker donker<br />
Pleidooi voor nieuwe railrelaties<br />
Steun de stadsvogels<br />
Portret van Ecoparket<br />
Duurzaam bouwen / slim bouwen<br />
Duurzaam inkopen / fietskaart<br />
Korte berichten<br />
Column / energielekken<br />
De meeuw als afvalscheider<br />
Agenda<br />
Fietsbalans<br />
2<br />
3<br />
4/5<br />
6/7<br />
8/9<br />
10/11<br />
12<br />
13<br />
14<br />
15<br />
16<br />
17<br />
18/19<br />
20<br />
Van de redactie<br />
Voor u ligt alweer de laatste Branding van 2006, het jaar waarin de Algemene<br />
Vereniging voor Natuurbescherming (AVN) haar tachtigste verjaardag<br />
viert. Gefeliciteerd! Haar jubileumcongres, getiteld Recht op groen, vond<br />
helaas te laat plaats om er in deze Branding verslag van te kunnen doen.<br />
Wat u wél in deze Branding vindt: allereerst een verhaal over allerlei vormen<br />
van energieopwekking die u in Den Haag kunt tegenkomen als u weet<br />
waar u ze zoeken moet. Dit als voorproefje voor het boekje Opwekkend<br />
Den Haag in kaart dat u gratis bij het <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong>, bibliotheken en<br />
stadsdeelkantoren kunt afhalen.<br />
Verder veel aandacht voor vogels die u boven Den Haag kon en kunt zien<br />
rondvliegen. Traditionele stadsvogels als huismussen, spreeuwen en gierzwaluwen<br />
hebben het in de stad steeds moeilijker, terwijl meeuwen zich<br />
<strong>hier</strong> een positie hebben weten te bevechten. Wij geven u tips hoe gewenste<br />
soorten voor de stad behouden kunnen blijven en ongewenste soorten buiten<br />
de stad gehouden kunnen worden.<br />
Voor autoliefhebbers heeft ook dit nummer van Branding weer bar weinig<br />
te bieden, maar gelukkig liggen er tientallen bladen in de schappen die<br />
in die behoefte voorzien. Wél in deze Branding een pleidooi voor nieuwe<br />
tramverbindingen en een verslag van de Meetdag van de Fietsbalans, tweede<br />
ronde.<br />
Colofon<br />
> Redactie Bob Molenaar (hoofdredacteur), Tom Pits<br />
t r a, Alet t a de Ruiter en Fr ans v an der Steen<br />
> Fotografie Sandra Kamphuis (pgs. 1, 4-5, 9-13, 20),<br />
Rijkswaterstaat, www.kustfoto.nl (pag. 5) St. Natuur en<br />
Milieu (pag. 6) Ronald van Onselen (pag. 8) Henk Timmermans<br />
(pgs. 3, 17) Bob Molenaar (pgs.14, 20)<br />
> Kopij Kopij voor de volgende Branding inleveren vóór<br />
27 november 2006. Branding wordt met veel zorg<br />
samengesteld. De redactie aanvaardt echter geen enkele<br />
aansprakelijkheid voor eventuele fouten of voor<br />
auteursrechten van ingezonden kopij > Ontwerp Peter<br />
Lammertzen, VlamDesign > Lay-out Sandra Kamphuis<br />
> Abonnementen Losse nummers kosten 1 3,50, jaarabonnementen<br />
1 12,50<br />
> Redactieadres <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong>, Groot Hertoginnelaan<br />
203, 2517 ES Den Haag, t. 070 3050286,<br />
f. 070 3050294, www.haagsmilieucentrum.nl, email:<br />
info@haagsmilieucentrum.nl > Gironr. 94256 tnv.<br />
<strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong><br />
> Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of<br />
openbaar gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande<br />
schriftelijke toestemming van de uitgever •<br />
Groen in vinexlocaties: het blijft tobben. Al snel viel het nodige openbaar<br />
groen ten prooi aan parkeerplaatsen en nu blijkt dat in Ypenburg ook veel<br />
achtertuinen versteend zijn. Google Earth biedt een ontluisterende blik op<br />
de nieuwbouwlocaties.<br />
We blijven in huisvestingssferen met een artikel over ontwikkelingen op<br />
het gebied van duurzaam bouwen en met een portret van Ecoparket, een<br />
bedrijf dat uw huis van een milieuvriendelijke vloer kan voorzien.<br />
We wensen u veel leesplezier!<br />
De redactie<br />
De uitgave van Branding<br />
wordt mede mogelijk gemaakt<br />
door steun van de<br />
Nationale Postcode Loterij.<br />
> Stichting Aarde-Werk, Hugo de Grootstr. 10, 2518 ED Den Haag, T. 3457847, ma&vr: 9.00 - 13.00 > Biesieklette, Heeswijkplein 86-87,<br />
2531 HG Den Haag, T. 3942211 > Stichting Egelopvang Den Haag e.o., Postbus 82381, 2508 EJ Den Haag, T. 3254045 > Fietsersbond Den<br />
Haag, Postbus 11638, 2502 AP Den Haag, T. 3454395 > <strong>Haags</strong>e Bond van Amateurtuindersverenigingen Postbus 33914, 2503 BE Den Haag,<br />
T. 3298895 > IVN, Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie Den Haag, Mw. I. van Wissen, Pelikaanhof 31, 2264 JG Leidschendam, T.<br />
3279321 > St. Kerk en Milieu Den Haag e.o., Mw. J. van Kuijen, Rottermontstr. 20, 2562 NG Den Haag, T. 3452541 > KMTP/’Groei & Bloei’<br />
Den Haag, Sijzenlaan 98, 2566 WN Den Haag, T. 3233506 > Kon. Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Den Haag, E. van Maanen, Van<br />
Halewijnplein 40, 2274 VC Voorburg, T. 3867630 > Vereniging Milieudefensie Den Haag, Cannenburglaan 22, 2532 AM Den Haag, T. 3621542<br />
> Werkgroep Milieu van het NIVON, Maarseveenstraat 2, 2574 RW Den Haag, T. 3652052 > ROVER, Vereniging Reizigers Openbaar Vervoer<br />
Den Haag, Jan van Male, De Savornin Lohmanlaan 479-A, 2566 AL Den Haag, T. 3236623 > Stichting Stedenband Den Haag-Warschau,<br />
Torenstraat 172, 2512 BW Den Haag, T. 3658183 > <strong>Haags</strong>e Vogelbescherming, Van Trigtstraat 43, 2597 VX Den Haag, T. 0174-213825 ><br />
Wereld Natuur Fonds Den Haag, p/a Postbus 7, 3700 AA Zeist T. o9oo 1962 > De Windvogel, Arnout Verhulst, Molenring 127, 2741 MZ<br />
Waddinxveen, T. 0182-614245. > Voor meer informatie: <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong>, t. 3050286 •<br />
2 branding oktober-december
Ontdek de energie van Den Haag<br />
Als deze Branding verschijnt is het<br />
stookseizoen alweer begonnen. Het<br />
komende halfjaar zal weer heel wat<br />
warmte onbenut door schoorstenen en<br />
door kieren verdwijnen. Om aandacht voor<br />
energiebesparing en duurzame energie te<br />
vragen, zou er ieder jaar een Energiedag<br />
moeten komen, vindt het <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong>.<br />
Dit jaar wordt het idee beproefd op<br />
7 oktober.<br />
Het <strong>Haags</strong> gemeentebestuur wil dat<br />
Den Haag op termijn een CO 2 -neutrale<br />
stad wordt. Dat wil zeggen dat er evenveel<br />
energie wordt opgewekt als verbruikt.<br />
Een even prijzenswaardige als<br />
ambitieuze doelstelling, die slechts met<br />
grote inspanningen gerealiseerd kan worden.<br />
Gelukkig gebeurt er in Den Haag nu<br />
al meer dan veel mensen weten. Hoog<br />
boven onze hoofden draaien wat windturbines,<br />
diep onder onze voeten wacht<br />
warm en koud water om opgepompt<br />
te worden als het geschikte moment<br />
daarvoor aangebroken is. Tegelijkertijd<br />
schijnt de zon op PV-panelen, die<br />
de zonne-energie in elektrische stroom<br />
omzetten, en op zee, waar over een tijdje<br />
de warmte uitgehaald kan worden.<br />
Op 7 oktober kunt u zelf zien hoe een<br />
aantal van die processen in hun werk<br />
gaan. Diverse gebouwen waar op een<br />
innovatieve manier met energie omgegaan<br />
wordt, openen dan hun deuren. Er<br />
4 branding oktober-december<br />
is een fietstocht uitgezet die langs die<br />
projecten leidt.<br />
Water en wind<br />
Van het vertrekpunt, het stadhuis, zal<br />
zo goed als iedere Hagenaar weten dat<br />
dit het resultaat is van een competitie<br />
tussen vijf gerenommeerde architecten.<br />
En, niet te vergeten, tussen twee gedreven<br />
wethouders. Slechts weinig mensen<br />
zullen weten dat het gebouw over<br />
geavanceerde voorzieningen op energiegebied<br />
beschikt. Het stadhuis/bibliotheekcomplex<br />
was in 1995 het eerste<br />
bodemenergieproject in Den Haag.<br />
In de bodem onder het complex is op<br />
een diepte van 25-65 meter koud water<br />
opgeslagen, waarmee 40 tot 80% elektriciteit<br />
bespaard kan worden. Het<br />
bodemopslagsysteem dient ‘s zomers<br />
voor koeling, ‘s winters zorgt het voor<br />
de voorverwarming van de luchtbehandeling<br />
van de gebouwen en voor de koeling<br />
van de computerruimtes. Het opgewarmde<br />
water wordt op zijn beurt weer<br />
voor verwarming gebruikt. Op het dak<br />
van het stadhuis, goed zichtbaar vanuit<br />
de Fluwelen Burgwal, staat sinds eind<br />
2004 een Turby te draaien. Dit is een<br />
kleine windturbine voor stroomopwekking,<br />
speciaal ontwikkeld voor gebruik<br />
op gebouwen van meer dan 15 meter<br />
hoog. De opbrengst van deze ‘slagroomklopper’<br />
is ongeveer 5.000 kWh per jaar<br />
(of 2.500 W continu): genoeg voor twee<br />
kleine huishoudens.<br />
Vanaf het stadhuis voert de fietsroute<br />
naar De Resident. Dit dichtbebouwde<br />
gebied kent een grote en geconcentreerde<br />
energievraag. Mede doordat VROM<br />
en de Rijksgebouwendienst de milieuvoordelen<br />
van stadskoeling zwaar lieten<br />
wegen ontstond draagvlak voor een<br />
apart koudenet. De beeldbepalende<br />
kantoorgebouwen Castalia, Helicon, de<br />
Zürich-toren en het VROM-gebouw zijn<br />
<strong>hier</strong>op aangesloten. Overigens scoort het<br />
gebouw van het milieuministerie pover<br />
waar het gaat om energiemaatregelen.<br />
Slechts op een uitbouw aan de kant van<br />
het Prins Bernhardviaduct zijn zonnepanelen<br />
te vinden.<br />
Heel anders is dat bij het Provinciehuis,<br />
de volgende stop op de route. Hier<br />
is het grootste zonnedak van de stad<br />
te vinden. De in totaal 486 zonnepanelen<br />
(met een totale oppervlakte van 600<br />
m 2 ) leverden afgelopen jaar meer dan<br />
60.000 kWh op.<br />
Zonnepanelen bedekken ook het dak<br />
van een nieuwbouwpand van Shell aan<br />
de Carel van Bylandtlaan. Bijzonder zijn<br />
daar vooral de temperatuurregulerende<br />
ramen.<br />
Zittend op de zonnebank<br />
Een zonnebank is doorgaans niet iets<br />
wat je met energiebesparing associeert –<br />
de zuinigste die wij bij een snelle speurtocht<br />
op internet tegenkwamen verbruikt<br />
altijd nog 1500 W – maar in Madurodam<br />
staat een zonnebank die energie opwekt.<br />
Hij is namelijk opgebouwd uit zonnepanelen.<br />
Erachter staat een complete wand<br />
van zonnepanelen, bedoeld om bezoekers<br />
inzicht te geven in de werking van
TIMIŞ EXPRES Vineri, 1 Iunie 2012 5<br />
Ateliere de benzi desenate şi jonglerie<br />
TIMIŞOARA. Pentru trei zile,<br />
la sfârşit de săptămână,<br />
Piaţa Unirii se umple de<br />
culoare, cu ocazia celei<br />
de-a cincea ediţii a Festivalului<br />
AccesArt. De vineri<br />
până duminică, timişorenii<br />
pot lua parte la tot felul de<br />
ateliere şi workshopuri de<br />
creaţie, se pot transforma<br />
din simpli spectatori în<br />
participanţi activi şi pot<br />
asista la concerte în aer<br />
liber, susţinute de Rubik’s<br />
Cube, Gabriel Rosati y su<br />
BraziLatAfro Project şi Teo<br />
şi Amalia Gaiţă. Festivalul<br />
Acces Art va debuta astăzi,<br />
la ora 12, în Piaţa Unirii<br />
şi pe strada Regimentul<br />
Concert Byron<br />
Formaţia Byron va susţine un<br />
concert la Timişoara, în Life!Pub,<br />
pe 15 iunie. Recitalul va începe<br />
după ora 21:30. Biletele vor costa<br />
20 de lei.<br />
Timişoara are prima stradă<br />
care se spală singură<br />
TIMIŞOARA. Reprezentanţii<br />
Primăriei Timişoara vor<br />
face săptămâna viitoare<br />
recepţia lucrărilor de reabilitare<br />
a străzii Iancu Văcărescu.<br />
Va fi prima arteră<br />
din oraş care se va spăla<br />
singură. Miercuri a fost testată<br />
instalaţia automată de<br />
spălare. Muncitorii lucrau<br />
miercuri de zor în zonă,<br />
când au trecut pe acolo<br />
primarul şi parlamentarul<br />
german Susanne Kastner,<br />
în drum spre noua piaţă din<br />
Iosefin.<br />
Lucrare pe fonduri europene,<br />
reabilitarea străzii Iancu<br />
Văcărescu, pe tronsonul<br />
cuprins între bulevardele<br />
16 Decembrie şi Regele<br />
Carol I, a început anul trecut<br />
în septembrie, şi ar fi<br />
trebuit să fie terminată în<br />
şase luni, dar termenul nu<br />
a fost respectat. Reprezentanţii<br />
primăriei au motivat<br />
că nu s-au putut încadra<br />
în termen din cauza vremii<br />
nefavorabile de peste<br />
iarnă, când au fost obligaţi<br />
să întrerupă lucrările.<br />
Fiind o lucrare pe fonduri<br />
europene, autorităţile locale<br />
au solicitat prelungirea<br />
perioadei de implementare<br />
a proiectului, iar termenul<br />
iniţial a fost decalat<br />
cu trei luni. Contractul de<br />
finanţare a fost semnat în<br />
mai 2011. Au fost obţinute<br />
fonduri prin Programului<br />
Operaţional Regional<br />
2007-2013, Axa prioritară<br />
1, „Sprijinirea dezvoltării<br />
durabile a oraşelor –<br />
poli urbani de creştere”,<br />
valoarea proiectului fiind<br />
de aproape 6.000.000 de<br />
lei. Acum lucrările sunt<br />
aproape gata, săptămâna<br />
viitoare urmând să aibă<br />
loc recepţia. Strada Iancu<br />
Văcărescu este prima din<br />
oraş – iar oficialii municipalităţii<br />
susţin că şi din ţară<br />
– care se va spăla singură,<br />
dispunând de o instalaţie<br />
automată de spălare.<br />
Asta înseamnă că artera<br />
nu va fi spălată cu furtunul<br />
sau maşinile de la Retim,<br />
aşa cum se procedează<br />
pe alte străzi din oraş.<br />
Sistemul a fost testat chiar<br />
joi, când au fost pornite<br />
jeturile de apă şi… au fost<br />
udate maşinile din parcare.<br />
„În 5 mai este programată<br />
recepţia tehnică, probabil<br />
în 7 mai va fi inaugurarea.<br />
Este un sistem automat de<br />
spălare, din câte ştiu e o<br />
premieră în România. Joi<br />
a fost testat sistemul. Sunt<br />
nişte instalaţii speciale cu<br />
presiune mai mare care vor<br />
uda strada, bat până la mijlocul<br />
drumului, şi ele vor<br />
funcţiona probabil alternativ,<br />
se va face un program<br />
şi se va goli parcarea ca<br />
să nu fie maşini parcate<br />
când se stropeşte. Spălarea<br />
se porneşte manual”,<br />
a explicat şefa Direcţiei<br />
de Dezvoltare a Primăriei<br />
Timişoara, Aurelia Junie. În<br />
cadrul aceluiaşi proiect au<br />
fost refăcute printre altele<br />
carosabilul şi trotuarele, au<br />
fost reamenajate spaţiile<br />
verzi şi au fost realizate noi<br />
locuri de parcare pe mijlocul<br />
străzii şi pe laterale.<br />
A.S.<br />
5 Vânători. Timp de trei<br />
zile, timişorenii pasionaţi<br />
de artă pot alege dintr-o<br />
gamă variată de ateliere<br />
şi workshopuri care să<br />
le stimuleze creativitatea:<br />
ateliere şi workshopuri creative<br />
de benzi desenate,<br />
quilling, pictură pe sticlă,<br />
bijuterii din ceramică, pictură,<br />
mozaic, graffiti, cologravură,<br />
body painting,<br />
lampioane, introducere<br />
în jonglerie, modelaj din<br />
lut, modelaj fimo, pastel,<br />
portrete fotografice, măşti<br />
veneţiene, gravură, action<br />
painting, stickere, portrete,<br />
xilogravură, pictură – acuarelă.<br />
Mai mult, înscrierea<br />
pentru ateliere nu este<br />
necesară - oricine ajunge<br />
în zonă se poate aşeza<br />
nestingherit la una dintre<br />
mesele de lucru. Programul<br />
complet al evenimentelor<br />
poate fi descărcat de<br />
pe site-ul www.tion.ro.<br />
Alexandra Pleşa<br />
Videoclip Sean Norvis!<br />
Vineri, 1 iunie, la clubul Madness vor avea loc<br />
filmările pentru primul videoclip al artistului<br />
timişorean Sean Norvis, Nasty Gurl, evenimentul<br />
fiind deschis pentru toată lumea şi cu<br />
intrarea liberă.
Provincie Zuid-Holland wil minder licht in de duisternis<br />
Door de toenemende verstedelijking en<br />
de 24uurs-economie worden onze nachten<br />
steeds lichter. Neonreclames doen hun<br />
best om ook ’s nachts de aandacht te<br />
trekken van de mensen die zich door de<br />
felverlichte straten van de stad bewegen.<br />
In de glastuinbouw rukt assimilatieverlichting<br />
ten behoeve van productievermeerdering<br />
op. En omdat Zuid-Holland<br />
veel kassencomplexen telt, spant deze<br />
provincie de kroon wat betreft nachtelijk<br />
lichtgebruik. Duisternis is zeldzaam<br />
geworden. Daar moet dringend iets aan<br />
gedaan worden; vinden inmiddels ook de<br />
beleidsmakers.<br />
Vanuit de lucht gezien is Nederland<br />
een van de best verlichte regio’s van<br />
Europa - samen met Vlaanderen, het<br />
Ruhrgebied, de Britse industriesteden<br />
en Parijs, dat als lichtstad een reputatie<br />
heeft op te houden. Die toonaangevende<br />
plaats is pas van de laatste jaren. De<br />
kaart van Nederland laat in het afgelopen<br />
decennium niet alleen een explosieve<br />
groei van woonkernen zien, maar ook<br />
het wegennet en het aantal industriegebieden<br />
zijn enorm uitgebreid. Hierdoor is<br />
een aaneenschakeling van lichtbronnen<br />
ontstaan. Grootste lichtproducent is echter<br />
de glastuinbouw. Deze neemt nu al<br />
64% van de nachtelijke verlichting voor<br />
zijn rekening en zal, als de voorspellingen<br />
uitkomen, in de komende vijf jaar<br />
nog verdubbelen. De hoeveelheid kunstlicht<br />
groeit de komende jaren in Zuid-<br />
Holland met 5% per jaar.<br />
Melatonine<br />
Dit bijverschijnsel van de groeiende<br />
economie heeft ook negatieve consequenties.<br />
Zowel mens als dier raakt door<br />
een continue verlichting uit zijn ritme.<br />
Overvloedig kunstlicht onderdrukt de<br />
aanmaak van het hormoon melatonine,<br />
met mogelijk negatieve effecten voor de<br />
skeletontwikkeling, de voortplanting en<br />
het gewicht. Direct aanwijsbare effecten<br />
zijn de ontregeling van de biologische<br />
klok en de verstoring van leefgebieden<br />
van inheemse diersoorten, waardoor<br />
op termijn de biodiversiteit wordt<br />
aangetast. Daarnaast kost de opwekking<br />
van verlichting enorme hoeveelheden<br />
schaarse energie.<br />
Verlichting is zelden alleen gericht op<br />
het te verlichten object. Ze is in de meeste<br />
gevallen diffuus en straalt ook uit op<br />
de omgeving. Ondanks de steeds verbeterde<br />
technieken en armaturen blijkt<br />
6 branding oktober-december<br />
Maar niet alleen in de tuinbouw, ook<br />
binnen gemeentes is er nog een wereld te<br />
winnen. De provincie Zuid-Holland heeft<br />
berekend dat van alle openbare verlichting<br />
in de provincie 87% in de gemeentes<br />
wordt gebruikt. Volgens de Stichting<br />
Natuur en Milieu komt de helft van het<br />
gemeentelijk elektriciteitsverbruik voor<br />
rekening van de openbare verlichting.<br />
Door efficiënter gebruik kunnen de gezamenlijke<br />
Zuid-Hollandse gemeentes maar<br />
liefst 21,5 miljoen euro per jaar besparen.<br />
Vooral bij openbare verlichting moet<br />
er innovatief gedacht worden. Een overstap<br />
van traditionele lampen naar LEDwww.nachtvandenacht.nl<br />
dat 31% van de openbarewegverlichting<br />
straalt naar plaatsen waar het niet nodig<br />
is. Bij assimilatieverlichting in de tuinbouw<br />
is dat nog een graadje erger. Daarbij<br />
straalt 44% van het gebruikte licht<br />
omhoog en opzij. De glastuinbouw is<br />
<strong>hier</strong>mee verantwoordelijk voor een enorme<br />
lichtvervuiling.<br />
Paal en perk<br />
Sinds die explosie van lichtvervuiling<br />
hebben natuur- en milieuorganisaties<br />
een lobby ingezet om paal en perk te<br />
stellen aan deze energieverkwisting. Dit<br />
leidde in oktober 2004 tot een convenant<br />
tussen de Stichting Natuur & Milieu<br />
en de land- en tuinbouworganisaties met<br />
afspraken om kassen zo af te schermen<br />
dat de lichtvervuiling met 95% vermindert.<br />
Helaas is de tuinbouwbranche minder<br />
snel met verduisteren dan met het<br />
installeren van lampen. Ze heeft een termijn<br />
van vier jaar bedongen om stapsgewijs<br />
te kunnen reduceren. Eind 2008<br />
moeten alle tuinbouwbedrijven aan de<br />
nieuwe richtlijn voldoen.
techniek kan veel energie besparen. Dat<br />
scheelt niet alleen veel geld, maar ook<br />
CO 2 -uitstoot.<br />
Om een reductie van lichtuitstraling<br />
te realiseren moeten gemeenten echter<br />
niet alleen de hand in eigen boezem steken,<br />
maar ook regels stellen aan lichtverspilling<br />
door particulieren. Op de<br />
website van het Platform Lichthinder<br />
(www.platformlichthinder.nl) vinden we<br />
klachten over sky-beamers, billboards,<br />
gevelreclames en gevelverlichting. Door<br />
concurrentie willen bedrijven zich steeds<br />
opvallender profileren. Extreme lichtreclame<br />
is dan een goede blikvanger. De<br />
uitbundigheid wordt echter makkelijk<br />
overdadig en vaak overbodig, want lichtreclame<br />
die de hele nacht brandt bereikt<br />
maar een erg kleine doelgroep.<br />
Datzelfde geldt voor het aanlichten<br />
van historische gebouwen. Als de<br />
laatste tram naar de remise rijdt, is er<br />
geen toerist meer om het Kamercomplex<br />
te bewonderen. De schakelaar van de<br />
schijnwerpers langs de Hofvijver kan dan<br />
zonder problemen worden omgedraaid.<br />
Luidde het spreekwoord niet ‘Zuinigheid<br />
met vlijt bouwt huizen als kastelen’?<br />
Koektrommels<br />
Verlichting blijkt eveneens maar een<br />
povere remedie tegen onveiligheid te<br />
zijn. De meeste inbrekers houden niet<br />
van het donker. Bijgelicht door een lantaarnpaal<br />
kunnen ze hun duistere activiteiten<br />
juist makkelijker uitvoeren. Saillant<br />
voorbeeld is een onverlicht volkstuincomplex<br />
dat af en toe last had van<br />
een zwerver die in een van de tuinhuisjes<br />
de nacht doorbracht en dan de koektrommels<br />
leegat. Voor meer veiligheid<br />
werden drie lantaarnpalen verspreid<br />
over het complex geïnstalleerd. Gevolg<br />
was dat vanaf dat moment tal van plunderaars<br />
het op de tuinhuisjes hadden<br />
voorzien. De uitspraak ‘Een pad van<br />
licht en een muur van duisternis’, is op<br />
dit voorbeeld zeer toepasselijk.<br />
De provincie Zuid-Holland is doordrongen<br />
van de urgentie van de problematiek<br />
en heeft beleid ontwikkeld om<br />
lichtvervuiling tegen te gaan. Het nieuwe<br />
boekje ‘Zuid-Holland ziet het licht’ staat<br />
vol met informatie en tips over kunstlicht<br />
en geeft uitleg over de regel- en<br />
vergunninggeving, energiegebruik, veiligheid,<br />
innovatie en bestemmingsplannen.<br />
De provincie neemt het voortouw<br />
bij de inventarisatie van lichtbronnen<br />
en vraagt gemeentes om mee te werken<br />
en de doelstellingen over te nemen. De<br />
provincie wil de inventarisaties in 2007<br />
afgerond hebben.<br />
In schril contrast met bovenstaande<br />
doelstellingen staat het voorstel dat<br />
PvdA-raadslid Marieke Bolle onlangs<br />
indiende. In augustus discussieerde een<br />
raadscommissies over de vraag “Hoe<br />
maken we Den Haag, als stad aan zee,<br />
symbolisch zichtbaar?”. Bolle stelde voor<br />
om de Scheveningse vuurtoren ’s nachts<br />
over de stad te laten schijnen, zodat de<br />
nabijheid van de zee ook in het achterland<br />
waargenomen kan worden. Haar<br />
idee is technisch haalbaar, want het licht<br />
van de vuurtoren wordt slechts door een<br />
gordijntje van de stad afgeschermd. De<br />
nieuwe normen voor lichthinder zorgen<br />
er hopelijk voor dat dat gordijn er tot in<br />
lengte van jaren zal blijven hangen.<br />
Aletta de Ruiter,<br />
<strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong><br />
Nacht van de Nacht Activiteiten<br />
Op 28 oktober, de Nacht van de Nacht,<br />
worden tussen 19 en 24 uur in heel<br />
Nederland activiteiten en evenementen<br />
georganiseerd. Het licht dat uit het Provinciehuis<br />
in Den Haag stroomt, schijnt<br />
door piloten als oriëntatie te worden<br />
gebruikt. Op 28 oktober moeten ze echter<br />
de radar gebruiken, want dan gaan<br />
bij het Provinciehuis alle lichten uit!<br />
Ervaar het donker op de Waalsdorpervlakte<br />
tijdens de nachtwandeling onder<br />
leiding van een IVN-gids. Speur naar<br />
nachtdieren en luister naar de interessante<br />
informatie over het nachtelijke<br />
leven in het duinengebied. Aanmelden bij<br />
Irene van Wissen, tel. (070) 3279321 of<br />
ivanwissen@gmx.net.<br />
Spoken in de nacht. Als u geluk (of<br />
pech…) heeft ontmoet u die in het nieuwe<br />
natuurgebied net buiten de bebouwde<br />
kom van Zoetermeer. Bezoekers gaan tijdens<br />
de Nacht van de Nacht onder begeleiding<br />
van een gids de natuur in voor<br />
activiteiten en informatie. Aanmelden bij<br />
Gerrit Pelkman, tel. 079-3313924 of gerrit.pelkman@casema.nl.<br />
Heeft u in uw woonomgeving hinder van<br />
kunstlicht? Meld dit dan aan het <strong>Haags</strong><br />
<strong>Milieucentrum</strong>.<br />
Ook tips voor bezuiniging op verlichting<br />
zijn welkom. We denken dan aan reclame<br />
die de hele nacht blijft branden of overmatige<br />
verlichting in stedelijk gebied.<br />
Het maakt geen verschil of het openbare<br />
of particuliere verlichting betreft, als het<br />
maar binnen de <strong>Haags</strong>e stadsgrenzen is.<br />
U k u n t u w m e l d i n g m a i l e n n a a r<br />
info@haagsmilieucentrum.nl of sturen<br />
naar <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong>, antwoordnummer<br />
10915, 2501 WB Den Haag (een<br />
postzegel is niet nodig). Vermeld a.u.b.<br />
uw naam, adres en telefoonnummer.<br />
Omschrijf de locatie zo duidelijk mogelijk,<br />
bij voorkeur met vermelding van<br />
eventuele lantaarnpaalnummers.<br />
Een boekje open over de Bosjes van Poot<br />
Hofwijck was de buitenplaats van de dichter Constantijn Huygens. Zorgvliet<br />
is aangelegd door de dichter Jacob Cats. Waren de nabijgelegen Bosjes<br />
van Poot dan het toevluchtsoord van de dichter Hubert Kornelisz. Poot (1689-<br />
1733)? Die van het beroemde grafschift ‘Hier ligt Poot, hij is dood’? Nee, H.K.<br />
Poot was niet de naamgever van de Bosjes. Evenmin trouwens als Willem<br />
Poot, al staat die ten onrechte als zodanig op de straatnaambordjes vermeld.<br />
Het was diens jongere broer Jacob (1863-1933), de boswachter van Prinses<br />
Sophie von Sachsen-Weimar, naar wie de Bosjes van Poot vernoemd zijn.<br />
Merkwaardig eigenlijk, dat het gebied niet gewoon Houtrust is blijven heten,<br />
vindt Joost Gieskes, auteur van Van Buitenplaats Houtrust naar Bosjes van Poot.<br />
Aanleiding tot zijn bronnenonderzoek was de vondst van een gebiedje met<br />
hoog opgeschoten volwassen eiken, een restant van een eikenhardhoutbos,<br />
dat - zo werd vermoed - wel eens uit de begintijd van het landgoed zou kunnen<br />
dateren. Waar of niet waar? Lees het in Van Buitenplaats Houtrust naar Bosjes<br />
van Poot, gratis af te halen bij het <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong> of te downloaden van<br />
www.haagsmilieucentrum.nl onder Publicaties.<br />
oktober-december branding 7
aandeel van het openbaar vervoer met<br />
3 tot 5% extreem laag, terwijl het autoverkeer<br />
naar en van Den Haag Noord en<br />
Centrum al decennialang voor extreem<br />
veel files zorgt.<br />
Er lijkt een kentering te zijn. In dit<br />
opzicht is het verheugend dat het vorige<br />
Dagelijks Bestuur van Haaglanden<br />
nog besloten heeft betrokken te willen<br />
worden in conceptprojectplan locatie<br />
Valkenburg. De AD/<strong>Haags</strong>che Courant<br />
meldde dat ook Wassenaar denkt aan<br />
een lightrailverbinding Valkenburg/Katwijk,<br />
waarbij de A44 betrokken wordt.<br />
Al veertig jaar lang zijn in die relaties<br />
tal van busexperimenten beproefd, ook<br />
met vrije busbanen, zonder dat daar<br />
qua vervoerswaarde iets substantieels<br />
tot stand is gebracht. Een lightraillijn,<br />
mits met voldoende halten toegerust -<br />
en niet zoals in de <strong>Haags</strong>e vinexwijken<br />
met te grote halteafstanden, waardoor<br />
het gebruik achterblijft - is een uitstekende<br />
optie.<br />
Het voordeel van deze projecten is<br />
dat nieuwe snelle railrelaties ontstaan<br />
die een zeer grote toegevoegde waarde<br />
hebben, ook voor het bestaande vervoersnet.<br />
Ze zijn zinvoller dan het voortdurende<br />
verspijkeren van het bestaande<br />
tramnet door dit net bijvoorbeeld met<br />
trams van 2,65 m in plaats van de huidige<br />
2,35 m breed te exploiteren. Behalve<br />
dat een aantal drukke tramtracés geen<br />
brede trams mogelijk maken, betekenen<br />
twee soorten trammaterieel in een relatief<br />
kleine stad een dure oplossing. Ook<br />
roept het voorspelbare stedenbouwkundige<br />
bezwaren op, zoals het kappen van<br />
oude bomen en het afsluiten van doorsteken<br />
voor voetgangers en fietsers.<br />
Capaciteit<br />
Verder zal de politiek zich moeten<br />
buigen over het capaciteitsvraagstuk van<br />
het <strong>Haags</strong>e tramnet. Doordat Randstadrail<br />
van het NS-net naar het HTM-railnet<br />
is overgeheveld, zijn uitbreidingsmogelijkheden<br />
voor nieuwe tramlijnen en frequentieverhogingen<br />
op met name het<br />
tunneltracé in het centrum praktisch uitgesloten.<br />
De oplossing van lange dubbele<br />
tramstellen wordt wel genoemd, maar<br />
deze biedt te weinig soelaas. Het is een<br />
kostbare zaak en de extreem lange en<br />
brede halten door de hele stad leveren<br />
een weinig fraai stadsbeeld op. Bovendien<br />
heef t de HTM in de negentiger<br />
jaren juist vanwege vandalisme en sociale<br />
onveiligheid onbemande tramstellen<br />
afgeschaft en voortijdig gesloopt.<br />
Zeker door de groei van het aantal<br />
treinreizigers op het Centraal Station<br />
en sowieso de te verwachten autonome<br />
groei van het aantal OV-reizigers zal<br />
een parallel bovengronds railtracé door<br />
het centrum - bijvoorbeeld via de Grote<br />
Marktstraat - bespreekbaar moeten zijn.<br />
Er zijn dan wel keuzeproblemen te verwachten<br />
tussen het belang van fietsers,<br />
voetgangers en het algemene vervoersbelang,<br />
zoals op meer plaatsen in de<br />
stad het geval is. Daar moet wel verstandig<br />
over gepraat kunnen worden, want<br />
mogen twee milieuvriendelijke transportdragers<br />
elkaar bestrijden waarbij de<br />
auto de lachende derde is?<br />
De enige echte randstadrailbalpen.<br />
Lijn 11<br />
Doortrekken van lijn 11 naar de Vlietzone<br />
ziet OVHA niet als een zinvolle ontwikkeling.<br />
Een prima aangelegde tramlijn met<br />
vrije baan hoeft voor Van Onselen c.s.<br />
niet verspijkerd te worden. Doortrekken<br />
naar de Vlietzone is alleen nuttig als er<br />
vele duizenden woningen komen, maar<br />
dat was toch niet de bedoeling? De<br />
bereikbaarheid van de Binckhorst met<br />
lijn 11 is weliswaar belangrijk, maar dan<br />
wel via een route die de meeste reizigers<br />
garandeert. Daarvan is nog niets gebleken<br />
en dit is ook niet zo simpel te verwezenlijken.<br />
Op dit moment zijn er belangrijkere<br />
prioriteiten, vindt OVHA.<br />
Kortom: gegeven de slechte bereikbaarheid<br />
en leefbaarheid van een in<br />
potentie aantrekkelijk woon- en vestigingsgebied<br />
als Haaglanden zal de steven<br />
duidelijker gericht moeten worden<br />
op een vergroting van het aandeel van<br />
het openbaar vervoer. Anti-automaatregelen<br />
worden niet aanbevolen, want sturing<br />
via duurzaam georienteerde prijsmechanismen<br />
en iets strakkere parkeernormen<br />
is voldoende. De reiziger is slim<br />
genoeg om flink van goed openbaar vervoer<br />
met inbegrip van slim tariefbeleid<br />
gebruik te maken. Een goede, eenduidige<br />
communicatie doet de rest.<br />
Ronald van Onselen,<br />
Platform Beter Stedelijk En Regionaal<br />
Openbaar Vervoer Haaglanden En<br />
Omgeving (Ovha)<br />
OV x 1,4<br />
Veertig procent groei in het openbaar vervoer: dat moet mogelijk zijn, in<br />
de visie van de gemeente Den Haag. Er hangt natuurlijk wel een flink prijskaartje<br />
aan: een miljard euro. Voor dat geld kan RandstadRail in een tweede<br />
fase worden doorgetrokken naar Scheveningen en kunnen de tramlijnen 1, 9<br />
en 11 worden opgewaardeerd naar Randstadraillijnen. Er is dan nog geld over<br />
om vier buslijnen een vrije baan of voorrang op knelpunten te geven en de<br />
frequentie van trams te verhogen naar een tram per 7,5 minuten – in de spits<br />
nog wat vaker. Dit blijkt uit de studie ‘Openbaar vervoer naar een hoger plan’<br />
die in opdracht van de gemeente is opgesteld.<br />
“NS jaagt mensen de auto in”<br />
Op station Voorburg stoppen vanaf 10 december a.s. geen intercitytreinen<br />
meer. De Leidschendam-Voorburgse verkeerswethouder Eppe Beimers ziet dat<br />
als een flink kwaliteitsverlies voor reizigers uit deze regio, vertelde hij in het<br />
herfstnummer van het blad Spoor. Onder meer voor mensen die wonen en<br />
werken in de Binckhorst, waar station Voorburg vlakbij ligt. “Je kunt er gerust<br />
vanuit gaan dat NS met deze zet weer een aantal mensen de auto injaagt.<br />
Regelrecht de A12 op”, voorspelt Beimers. Zijn droom: zowel de A12 en de<br />
treinsporen ter hoogte van Voorburg ondergronds brengen.<br />
oktober-december branding 9
Steun de stadsvogels!<br />
Sinds de jaren negentig van de twintigste<br />
eeuw gaat het niet goed met sommige<br />
groepen stadsvogels. Moeten we machteloos<br />
toezien of kunnen gemeentebestuurders,<br />
stedenbouwkundigen, planologen,<br />
architecten, projectontwikkelaars, bouwbedrijven,<br />
woningbouwcorporaties, hoveniers<br />
én particulieren daar wel degelijk<br />
iets aan doen? Dat was het thema van een<br />
conferentie die Vogelbescherming Nederland<br />
afgelopen voorjaar organiseerde.<br />
Terwijl Aletta de Ruiter en Loes Jalink van<br />
de <strong>Haags</strong>e Vogelbescherming een fraaie<br />
stand bemensden, bezocht Tom Loorij van<br />
deze vereniging de nodige lezingen en<br />
presentaties. Hij verwerkte zijn indrukken<br />
tot het onderstaande artikel.<br />
Het zijn vooral de aan gebouwen<br />
gebonden soor ten, zoals huismus,<br />
spreeuw en gierzwaluw, die het steeds<br />
moeilijker hebben. De groene soorten<br />
(gebonden aan parken en groengebieden)<br />
en blauwe (gebonden aan water)<br />
kenden tot in de jaren ’90 een onstuimige<br />
groei, maar die groei is inmiddels tot<br />
staan gekomen. Sommige groene soorten,<br />
zoals de tuinfluiter en de spotvogel,<br />
gaan zelfs achteruit. En een enkele<br />
soort, zoals de kuifleeuwerik (nog tot<br />
in de jaren ’80 een regelmatige verschijning<br />
aan de rand van de stad en de boulevard<br />
van Scheveningen) is geheel uit<br />
ons stadsbeeld verdwenen.<br />
Monitoring<br />
Er zijn weinig exacte gegevens over aantallen<br />
stadsvogels bekend. In de <strong>Haags</strong>e<br />
regio wordt weliswaar een groot aantal<br />
groengebieden door vrijwilligers van de<br />
<strong>Haags</strong>e Vogelbescherming geteld, maar<br />
van de echte huis- en tuinvogels zijn veel<br />
minder gegevens bekend. Het tellen is<br />
belangrijk, niet alleen om nu eens die<br />
exacte aantallen nauwkeurig in kaart te<br />
brengen, maar bijvoorbeeld ook om te<br />
achterhalen waardoor wijken veel verschillen<br />
in aantallen mussen. Ook kunnen<br />
door jaarlijkse tellingen de effecten worden<br />
gemeten van de getroffen beschermingsmaatregelen.<br />
In Leiden wordt een<br />
meetnet opgezet door op vaste punten en<br />
trajecten een aantal keren per jaar te tellen.<br />
Maar ook bewoners zouden moeten<br />
worden gestimuleerd de gegevens uit hun<br />
eigen tuin of van hun eigen huis door te<br />
geven.<br />
De mussenwoning op het balkon van het <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong>: vijf onder één kap.<br />
Op de conferentie stond de vraag centraal<br />
wat we kunnen doen om de stadsvogels<br />
betere kansen te bieden. Wanneer<br />
het om vogelvriendelijkheid gaat<br />
van stadswijken en het openbaar groen,<br />
zijn in feite drie fasen van belang: aanleg,<br />
inrichting en beheer.<br />
Aanleg<br />
Bij de aanleg van gebouwen kunnen<br />
vogelvriendelijke maatregelen worden<br />
toegepast, zoals groene daken en<br />
grinddaken (goed voor dakbroeders als<br />
scholeksters, meeuwen en sterns). Vooral<br />
bedrijfspanden bieden <strong>hier</strong>voor goede<br />
mogelijkheden. Bij huizen- en kantorenbouw<br />
kunnen architecten op voorhand<br />
gevelstenen, nestblokken en -pannen<br />
voor gierzwaluwen in het ontwerp meenemen.<br />
Er bestaan fraaie uitvoeringen<br />
en de kosten ervan vallen in het niet<br />
bij de totale bouwkosten. En <strong>hier</strong> raken<br />
we de kern van de zaak: architecten en<br />
projectontwikkelaars willen best wel in<br />
de bouwfase voorzieningen aanbrengen<br />
als het nauwelijks iets kost, bouwkundig<br />
geen probleem vormt en het uiterlijk<br />
van het bouwwerk alleen maar verfraait.<br />
En dat is met gierzwaluwblokken<br />
vrijwel altijd het geval. Het levert het<br />
bedrijf goodwill op, maar het merendeel<br />
is nog onkundig van wat de mogelijkheden<br />
<strong>hier</strong>toe zijn. De conferentie leverde<br />
een duidelijke handreiking.<br />
Zelfs in steriele omgevingen als bedrijventerreinen<br />
kunnen ecologische<br />
principes worden toegepast. De bedrijfspanden<br />
zijn een uitgelezen plek voor het<br />
aanbrengen van nestkasten en grinddaken.<br />
Er zijn altijd overhoekjes waar<br />
ruigtevegetatie een kans kan krijgen.<br />
Het inplannen van een waterpartij met<br />
natuurlijke oeverbegroeiing kan wonderen<br />
doen. Soms is er zelfs ruimte voor<br />
een oeverzwaluw- of ijsvogelwand.<br />
In de <strong>Haags</strong>e regio zijn goede kansen<br />
op dit gebied blijven liggen. Bij de vinexlocaties<br />
Ypenburg en Leidschenveen is<br />
(te) veel gefocust op verstoring in het<br />
broedseizoen, maar de natuurbescherming<br />
heeft geen rol gespeeld bij het<br />
vogelvriendelijk maken van de bouwwerken<br />
in het gebied. Hetzelfde geldt voor<br />
het bedrijventerrein in Forepark.<br />
Ook de diverse woonwijken in Sijtwende<br />
zijn weinig vogelvriendelijk aangelegd,<br />
met als dieptepunt een wijkdeel<br />
waarbij de tuinen compleet met hardhouten<br />
of stenen schutting werden opgeleverd.<br />
Bewoners worden op deze wijze<br />
niet gestimuleerd om hun tuin vogelvriendelijk<br />
in te richten; je breekt zo’n<br />
schutting nu eenmaal niet onmiddellijk<br />
af om die te vervangen door een haag<br />
van groene heesters!<br />
Inrichting<br />
Bij de inrichting is het sleutelwoord<br />
diversiteit. Hoe meer verscheidenheid in<br />
de groene elementen, hoe meer soorten<br />
vogels. Bekende maatregelen zijn<br />
het planten van heggen, hagen en struiken<br />
of dichte klimplanten om vogels<br />
beschutting te geven, evenals het aanplanten<br />
van bes- en vruchtdragende<br />
bomen en struiken. Maar op de conferentie<br />
werden ook enkele interessante<br />
opties ingebracht die wat minder voor<br />
de hand liggen.<br />
Zo wordt nogal eens vergeten dat een<br />
belangrijk deel van onze stadsavifauna<br />
uit insectenetende soorten bestaat.<br />
Boomsoor ten verschillen onderling<br />
enorm wat betref t aantrekkelijkheid<br />
Meeuwen broeden graag op grinddaken.<br />
10 branding oktober-december
voor insecten, met wilgen, eiken en berken<br />
(veel insecten) en kastanjes, robinia,<br />
taxus en hulst (weinig insecten) als<br />
uitersten. Bij de keuze van de te planten<br />
boomsoorten moet <strong>hier</strong>mee dus rekening<br />
worden gehouden.<br />
Een vlinder vriendelijke inrichting<br />
werkt ook positief voor vogels. Een<br />
belangrijk deel van het voedsel van bijvoorbeeld<br />
mezen bestaat uit rupsen. De<br />
aanwezigheid van waardplanten voor<br />
rupsen, zoals grote brandnetel, pinksterbloem,<br />
vuilboom, kruisbloemigen en distels,<br />
kan dus gunstig werken.<br />
Maaien en af voeren is niet altijd<br />
gunstig voor het insectenleven, en wat<br />
helemáál tot het verleden moet gaan<br />
behoren is het afvoeren van dode bladeren.<br />
’s Winters gewoon laten liggen<br />
waar dat maar mogelijk is, of handmatig<br />
vegen naar plaatsen waar het kan blijven<br />
liggen.<br />
Een ander aspect is de dichtheid aan<br />
paden in groene gebieden. Uit Engels<br />
onderzoek is gebleken dat merels in een<br />
park met een hoge dichtheid een ander,<br />
minder natuurlijk gedrag vertoonden<br />
dan in een park met lage dichtheid. Dit<br />
resulteerde niet alleen in minder merels<br />
per hectare, maar ook in een verminderd<br />
broedsucces. De merels brachten meer<br />
tijd met waakzaamheid door, kwamen<br />
minder ver van dekking waardoor ze een<br />
kleiner deel van het park voor het zoeken<br />
van voedsel benutten en waren in<br />
het algemeen minder actief. Het zou dus<br />
aanbeveling verdienen de <strong>Haags</strong>e groengebieden<br />
eens door te lichten of <strong>hier</strong> en<br />
daar het aantal paden niet verminderd<br />
kan worden, overigens zonder afbreuk te<br />
doen aan de recreatieve functie. Vooral<br />
paden langs bosranden moeten eens<br />
kritisch worden bekeken, want goede<br />
overgangen van biotooptypen (struweelgazon)<br />
zijn voor vogels van belang.<br />
De huismus<br />
De huismus is in aantal met de helft teruggelopen en kwam <strong>hier</strong>door in 2005 zelfs<br />
op de Rode Lijst van bedreigde soorten terecht. De achteruitgang kan, kort door de<br />
bocht, aan drie hoofdoorzaken worden toegeschreven: gebrek aan voedsel, aan<br />
schuilgelegenheid en aan nestplaatsen. Alle drie zaken vereisen hun eigen aanpak.<br />
Gebrek aan voedsel kan worden bestreden door rommelige hoekjes met graszaden<br />
te laten staan en kruidenrijke bermen in te zaaien. Via ecologisch groenbeheer kan<br />
de insectenstand worden verbeterd. Vroeger konden stadsmussen na de broedtijd<br />
nog naar het buitengebied vliegen om daar te foerageren van gemorst graan e.d.<br />
Nu kan dat vaak niet meer. Er gaan daarom steeds meer stemmen op om, ook buiten<br />
de winter, rustig gedoseerd door te gaan met voeren in de tuin.<br />
Schuilgelegenheid kan geschapen worden door stenen en houten schuttingen te<br />
vervangen door heggen en hagen van bij voorkeur inlandse boomsoorten, door<br />
aanplant van middelhoog groen en klimplanten.<br />
Bij het bieden van nestgelegenheid lopen we tegen bepaalde regels van het Bouwbesluit<br />
aan, die het afdichten van alle gaten groter dan één centimeter verplicht<br />
stellen. Het vogelschroot dat standaard wordt aangebracht is ook een handicap. Dit<br />
kan zonder problemen één pannenrij hoger worden aangebracht, wat precies de<br />
nestgelegenheid schept die mussen nodig hebben.<br />
Vogelbescherming Nederland (www.vogelbescherming.nl) lanceerde eerder dit jaar<br />
de zgn. ‘vogelvide’: een voorziening aan de voet van het dak waar zowel het dak<br />
als de mus voordeel bij heeft.<br />
Nestkasten en -pannen voor huismussen zijn er in tal van variaties. Via de website<br />
van de <strong>Haags</strong>e Vogelbescherming (www.haagsevogels.nl) kunt u zowel bouwtekeningen<br />
van in eigen beheer ontworpen nestkastflats en -straten bestellen als kanten-klare<br />
exemplaren.<br />
Beheer<br />
Met een goed beheer zijn we in Den<br />
Haag het verst gevorderd, niet in de laatste<br />
plaats dankzij de invloed van natuurorganisaties.<br />
Zo horen excessen als bijvoorbeeld<br />
grootschalige ingrepen in het<br />
broedseizoen, dankzij de contacten die<br />
de <strong>Haags</strong>e Vogelbescherming met de<br />
Dienst Stadsbeheer heeft opgebouwd,<br />
grotendeels tot het verleden. Maar dat<br />
alles nog niet koek en ei is, bewijst het<br />
artikel op blz. 14 van de vorige Branding!<br />
Effectieve beheersmaatregelen zijn<br />
onder meer het gefaseerd snoeien van<br />
plantvakken (in plaats van grote aaneengesloten<br />
vakken in hun geheel), een<br />
aangepast maairegiem waarbij met name<br />
een strook gras blijft staan tussen de<br />
opgaande begroeiing en het gazon, het<br />
verwerken van gesnoeid materiaal in het<br />
plantsoen zelf (takkenhopen, houtrillen)<br />
en afwisseling in leeftijd van bomen. En<br />
vanzelfsprekend afzien van het gebruik<br />
van chemische bestrijdingsmiddelen.<br />
Wat bewoners kunnen doen<br />
Tips voor het vogelvriendelijk inrichten<br />
van de tuin zijn in ruime mate aanwezig<br />
bij de <strong>Haags</strong>e Vogelbescherming<br />
(zie website www.haagsevogels.nl). Op<br />
de stadsvogelconferentie kwamen echter<br />
ook minder bekende aspecten aan<br />
de orde. Zo heeft het ecologisch inrichten<br />
van tuinen en wijkgroen meer effect<br />
als de hele wijk <strong>hier</strong>in betrokken wordt.<br />
De winst zit hem dan vooral <strong>hier</strong>in dat<br />
een min of meer aaneengesloten grote<br />
ecologische oase kan ontstaan, die meer<br />
vogelterritoria kan herbergen dan elk<br />
groene tuinsnipper afzonderlijk.<br />
Maar alle beetjes helpen. Plant bijvoorbeeld<br />
een boom op kale pleinen en<br />
tussen kantoorgebouwen.<br />
Een straat met veel gevelgroen (geveltuinen<br />
of klimplanten) kan als een groene<br />
verbindingscorridor werken. En laat<br />
het onkruid gewoon groeien op al die<br />
hoekjes waar het toch niemand in de<br />
weg staat.<br />
Tot slot<br />
Er blijken dus veel mogelijkheden te<br />
zijn om stadsvogels te helpen. En die<br />
moeten zowel gemeenten als de bouwwereld<br />
als bewoners grijpen. Stadsvogels<br />
zijn nu eenmaal stadsvogels omdat<br />
ze op één of andere manier afhankelijk<br />
zijn van de mens. Wij burgers hebben<br />
dan ook daar de verantwoordelijkheid<br />
voor.<br />
Tom Loorij<br />
<strong>Haags</strong>e Vogelbescherming<br />
oktober-december branding 11
Ecoparket: hout met hart voor het milieu<br />
Weinig ruikt zo lekker als versgezaagd<br />
hout. Toch staat dit natuurproduct de laatste<br />
tijd in een kwade reuk. In de bouw<br />
wordt op grote schaal ‘fout hout’ gebruikt.<br />
Zo trof Milieudefensie bij 32 van veertig<br />
onderzochte bouwprojecten exotisch hout<br />
zonder keurmerk van de Forest Stewardship<br />
Council (FSC) aan. Met fiscaal vriendelijke<br />
teakhoutprojecten in Zuid-Amerika<br />
wordt flink gesjoemeld. En wie op Google<br />
‘ecoparket’ intikt, vindt een groot aantal<br />
Russische (!) sites, waarvan de bovenste<br />
volgens de Site-advisor van McAfee de<br />
browserbeveiliging schaadt.<br />
Gelukkig hoeven de klanten van Ecoparket<br />
in de Wilgstraat in Den Haag niet<br />
bang te zijn dat ze fout hout op de vloer<br />
hebben liggen. Eigenaar Martin Grinwis<br />
is zich terdege doordrongen van de verantwoordelijkheid<br />
die hij als ondernemer<br />
voor het milieu heeft. “We zijn primair<br />
een ambachtelijk bedrijf dat gewoon<br />
mooie vloeren wil leveren”, aldus Grinwis,<br />
“maar we willen zeker ook een<br />
steentje bijdragen aan een beter milieu.<br />
Het hout dat we verkopen is op duurzame<br />
manier geteeld en verder verhandeld.<br />
Vanaf onze start in 1995 hebben<br />
we ons laten leiden door de lijst van<br />
‘Hart voor hout’, inmiddels zijn we als<br />
bedrijf FSC-gekeurd. Eén of twee keer<br />
per jaar komt er een controleur langs die<br />
erop toeziet dat alles volgens de regels<br />
gebeurt.”<br />
In de tweede helf t van de jaren<br />
negentig was Ecoparket een van de<br />
adverteerders in de <strong>Haags</strong>e Milieu Agenda,<br />
de voorganger van Branding. Van de<br />
milieuvriendelijke bedrijven die toen zijn<br />
opgericht zijn er nog maar weinig actief,<br />
maar Ecoparket heeft de economische<br />
teruggang en het tanende milieubewustzijn<br />
goed doorstaan. “Je kan natuurlijk<br />
een parketvloer bij de Gamma kopen,<br />
maar als je iets specialistisch wilt moet<br />
je toch echt bij een zaak als deze zijn”,<br />
aldus Grinwis. “Wij verkópen niet alleen,<br />
we léggen ook vloeren. Tegenwoordig<br />
zijn vloeren in visgraatmotief weer erg in<br />
trek, en het leggen daarvan is gespecialiseerd<br />
werk. Ook renoveren we bestaande<br />
parketvloeren. Daar zijn er nogal wat<br />
van in Den Haag.”<br />
Retrovloeren<br />
Over oude vloeren gesproken… Grinwis<br />
loopt naar een display toe waar hij<br />
een voorbeeld uit haalt. ‘Dit is tegenwoordig<br />
echt een trend: vloeren die<br />
kunstmatig verouderd zijn.” De staal die<br />
hij ons toont ziet er uit als een eiken<br />
vloer uit een monumentale stadswoning.<br />
Ideaal om een huis in retro-architectuur<br />
mee af te werken!<br />
Een andere trend is bamboe. Ook <strong>hier</strong>van<br />
verkoopt Ecoparket een groot aantal<br />
variëteiten. Weliswaar niet FSC-gekeurd,<br />
maar dat kan ook niet. ‘De vloeren zijn<br />
<strong>Haags</strong> hout<br />
Een van de projecten waar Milieudefensie<br />
hout zonder FSC-keurmerk aantrof<br />
was de <strong>Haags</strong>e tramtunnel. De gemeente<br />
meldt op www.denhaag.nl/milieu dat<br />
het wel degelijk de intentie was om<br />
duurzaam hout te gebruiken. Maar de<br />
toen gehanteerde keurmerken (o.a.<br />
Keurhout, Maleisisch keur) zijn inmiddels<br />
achterhaald en niet meer toereikend.<br />
Milieuwethouder Pieter van Woensel<br />
wil dat het FSC-keumerk strenger nageleefd<br />
wordt. Alle gemeentelijke diensten<br />
moeten dit keurmerk bij houtgebruik<br />
in eigen opdracht zoveel mogelijk<br />
eisen. Gebruik van FSC-hout door derden<br />
is niet juridisch afdwingbaar, daarom<br />
maakt de gemeente <strong>hier</strong>over zoveel<br />
mogelijk prestatieafspraken.<br />
qua hardheid vergelijkbaar met eiken”,<br />
legt Grinwis uit, “maar het is geen hout.<br />
Bamboe wordt in China op plantages<br />
gekweekt. Aanvankelijk groeit de plant<br />
heel snel in de hoogte en is hij zacht<br />
en buigzaam, daarna wordt hij dikker en<br />
gaat hij verharden. Er zijn verschillende<br />
manieren om bamboe te verwerken.<br />
De oorspronkelijke tint is blank, door de<br />
bamboe te verhitten gaan de aanwezige<br />
suikers kristalliseren en wordt hij donkerder.<br />
En dan zijn er ook nog verschillende<br />
manieren om de bamboestelen tot<br />
vloeren te verwerken.”<br />
Minstens zo belangrijk als de vloer<br />
zelf is de afwerking: doet de laklaag de<br />
milieuvriendelijkheid van de vloer niet<br />
in één klap teniet? Ecoparket werkt niet<br />
met lak, maar met olie, die in het hout<br />
trekt, legt Grinwis uit. “We zijn officieel<br />
dealer van Trip-Trap, een Deens product<br />
op oliebasis met een heel natuurlijke<br />
uitstraling. Het is niet alleen mooier<br />
en beter voor het milieu dan synthetische<br />
lakken, je kunt beschadigde plekken<br />
op een vloer er ook veel beter mee<br />
bijwerken. Je hoeft niet de hele vloer te<br />
schuren en opnieuw te lakken, je kunt<br />
je beperken tot de beschadiging.” Beter<br />
voor de portemonnee én voor het milieu.<br />
Niet voor niets neemt Grinwis afscheid<br />
van ons met de woorden ‘alle beetjes<br />
helpen.’<br />
Ecoparket<br />
Wilgstraat 49<br />
2565MB Den Haag<br />
tel. 3660230<br />
e-mail info@ekoparket.nl<br />
www.ekoparket.nl<br />
12 branding oktober-december
Wordt duurzaam bouwen slim bouwen?<br />
In de woningbouw kan door duurzaam<br />
bouwen een enorme milieuwinst geboekt<br />
worden. Van de rijksoverheid moeten we<br />
het daarbij niet hebben. Er zijn wel allerlei<br />
normen op bijvoorbeeld het gebied van<br />
de brandveiligheid, maar het bouwen met<br />
een zo laag mogelijke milieu- en energiebelasting<br />
is niet landelijk geregeld. Daarom<br />
zijn we op dit gebied volledig afhankelijk<br />
van de lokale politiek.<br />
In het <strong>Haags</strong>e collegeakkoord is duurzaam<br />
bouwen alleen ter sprake gekomen<br />
in het kader van Den Haag Zuidwest. Dat<br />
is een pijnlijke omissie en terecht heeft<br />
de oud-wethouder van duurzaamheid,<br />
het huidige CDA-raadslid Ries Smits,<br />
daarover een persbericht uitgebracht.<br />
Zijn partij vindt - net als het <strong>Haags</strong><br />
<strong>Milieucentrum</strong> - dat alle bouwactiviteiten<br />
in de stad op een hoog niveau van<br />
duurzaamheid gerealiseerd moeten worden.<br />
Dat lukt alleen met een sterke politieke<br />
wil, die het ambtelijk apparaat op<br />
dit gebied krachtig moet aansturen. Nu<br />
blijft het bij af en toe een aardig project.<br />
Het HMC werkt daarom met drie politieke<br />
partijen (CDA, PvdA en GroenLinks)<br />
aan een initiatiefvoorstel.<br />
De klad<br />
Hoewel symposia en congressen op<br />
het gebied van duurzaam bouwen nog<br />
altijd goed bezocht worden en er nog<br />
steeds voldoende initiatieven zijn, lijkt<br />
de klad er soms een beetje in te zitten.<br />
De naam van een gerenommeerd vakblad<br />
op dit gebied is al vervangen door<br />
Puur Wonen en tegenwoordig wordt het<br />
Bouw IQ genoemd. Ligt de toekomst van<br />
duurzaam bouwen in Slimbouwen?<br />
Prof. Jos Lichtenberg, hoogleraar<br />
Bouwproductontwikkeling aan de TU<br />
Eindhoven, schreef een boek onder<br />
die titel. Hieruit blijkt dat Slimbouwen<br />
een nieuwe dimensie is, die heel goed<br />
gecombineerd kan worden met duurzaam<br />
bouwen. Slimbouwen is een manier<br />
om verspilling van tijd, geld, arbeidskracht<br />
en materialen in de bouw tegen<br />
te gaan. Een totale besparing van 25%<br />
is zeker haalbaar. Lichtenberg legt sterk<br />
de nadruk op de installaties, die 30-40%<br />
van de kosten uitmaken. Die moeten<br />
slimmer, met minder ruimtebeslag in de<br />
woning aangebracht worden.<br />
Ceres Projecten<br />
In dit artikel is sprake van incidentele aardige projecten in Den Haag, zonder<br />
dat de mainstream wordt bereikt. De meerderheid van die projecten komt uit de<br />
koker van Vestia en haar ontwikkelaar Ceres Projecten. In Branding is aan hun<br />
projecten, zoals Het Carré in Delfgauw en de zeewaterwarmtecentrale in Duindorp,<br />
ruim aandacht geschonken. En met reden, want goede voorbeelden kunnen<br />
inspireren. Ceres heeft de warmtepomp uit het experimentele stadium<br />
gehaald en op grote schaal toegepast. Het is dan ook terecht, dat de Stichting<br />
Vestia Groep en Ceres Projecten voor hun hele oeuvre de Nationale Energie Toekomst<br />
Trofee van het ministerie van VROM gewonnen hebben. Gefeliciteerd!<br />
Overigens hadden Vestia en Ceres sterke concurrenten voor de trofee. Zoals de<br />
zeer energiezuinige en snel realiseerbare woningen van EPS (piepschuim). Deze<br />
hebben een zeer gunstige energieprestatiecoëfficiënt (ca. 0,3) en zijn met zonnepanelen<br />
eenvoudig energieneutraal te maken.<br />
Of de energieplus-woningen, die slechts met wat betere isolatie en controle op<br />
de uitvoering van de maatregelen tot 40% energiebesparing leiden. Het nut van<br />
goede controle bleek overduidelijk uit de quick scan die het <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong><br />
in drie vinexlocaties heeft laten uitvoeren en waarover in de vorige Branding<br />
is geschreven.<br />
En dan was er nog een beloftevolle kandidaat voor de prijs: het idee voor een<br />
convenant tussen een gemeente en alle daar actieve woningcorporaties om alle<br />
woningen op een hoog niveau energetisch te renoveren. Allemaal voorbeelden<br />
die ook in Den Haag toegepast kunnen worden.<br />
Uitval<br />
De bouw is een merkwaardige sector.<br />
Er wordt gewerkt met zeer lage rendementen<br />
(1-2%), terwijl de faalkosten in<br />
een project 5-15% zijn. Er wordt vaak<br />
niet efficiënt gewerkt. Uit een Zweeds<br />
onderzoek is gebleken, dat bouwvakkers<br />
maar 20% effectief aan het werk<br />
zijn. Er is nog steeds een hoge WAO- en<br />
ziektewetuitval. Daarbij zorgt de bouw<br />
voor een enorme milieubelasting. Terwijl<br />
ze maar 7% van het BNP vertegenwoordigt,<br />
is de bouw verantwoordelijk<br />
voor 31% van het verkeer, voor 35% van<br />
het afval en voor 30% van het energieverbruik.<br />
Kortom: Slimbouwen kan heel<br />
goed gecombineerd worden met duurzaam<br />
bouwen.<br />
Met de nieuwe Toolkit Duurzame<br />
Woningbouw (www.toolkitduurzamewoningbouw.nl)<br />
is het technisch een fluitje<br />
van een cent geworden. Deze Toolkit<br />
(eigenlijk een handboek) laat zien hoe<br />
projectontwikkelaars, corporaties, aannemers<br />
en gemeenten woningen kunnen<br />
bouwen die duurzaam en comfortabel en<br />
toch betaalbaar zijn. Als de ambities worden<br />
vastgesteld, kan uit dit handboek<br />
precies gehaald worden welke oplossing<br />
met welke meerkosten en welke terugverdientijden<br />
gekozen kan worden.<br />
Maar alles staat of valt met een vastberaden<br />
politieke wil om duurzaam bouwen<br />
belangrijk te vinden. Duurzaam<br />
bouwen zal vooral uit de politiek moeten<br />
komen, want woonconsumenten vragen<br />
er zelden om. Maar als het aangeboden<br />
wordt en een comfortabele woning<br />
wordt geleverd, zijn bewoners tevreden<br />
met en soms zelf trots op hun woning.<br />
Slimbouwen®<br />
door Prof. dr. ir. Jos Lichtenberg<br />
Uitgeverij Æneas te Boxtel<br />
ISBN 90-75365-74-8<br />
Zie ook www.aeneas.nl.<br />
oktober-december branding 13
Gemeenten kunnen en moeten duurzamer inkopen<br />
Op de Duurzaamheidsmeter waarmee<br />
COS Nederland gemeenten onderling vergelijkt<br />
op hun milieuprestaties (www.<br />
duurzaamheidsmeter.nl) scoort Den Haag<br />
heel laag. Doet onze gemeente het dan zó<br />
slecht? Niet per se, maar ze doet niet mee<br />
aan deze meter. En dat is jammer, want<br />
meten is weten.<br />
De lage score betekent niet dat er in<br />
Den Haag niets gebeurt. De opbrengsten<br />
van gebruikte tonercartridges gaan bijvoorbeeld<br />
naar een goed doel als Stichting<br />
Aap, er zijn aanzetten tot meer EKOproducten<br />
in gemeentelijke kantines en<br />
de dienstauto’s worden vergroend. Om<br />
maar een paar voorbeelden te noemen.<br />
Toch denkt het <strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong><br />
dat het goed is dat de gemeente Den<br />
Haag meedoet aan de vernieuwde Lokale<br />
Duurzaamheidsmeter. Hij is veel preciezer,<br />
en daarmee waardevoller, dan de<br />
eerdere versie. Werd eerst een bevestigend<br />
antwoord op een algemeen gestelde<br />
vraag als “koopt de gemeente EKOproducten<br />
in? ” positief gewaardeerd,<br />
nu luidt de vergelijkbare vraag hoeveel<br />
procent van de vruchtensappen die de<br />
gemeentekantines verkopen het Ekokeurmerk<br />
heeft. Een heel precieze vraag<br />
leidt tot nauwkeuriger informatie.<br />
Een cruciaal onderdeel van de Duurzaamheidsmeter<br />
is het gemeentelijke<br />
beleid op het gebied van duurzaam<br />
inkopen. Het parlement heeft besloten<br />
dat de nationale overheid in 2010 voor<br />
100 procent duurzaam inkoopt en dat de<br />
lagere overheden ernaar moeten streven<br />
om voor de helft te voldoen aan de criteria<br />
van duurzaam inkopen.<br />
Praktijkvoorbeelden<br />
Den Haag kan <strong>hier</strong> nog een hele slag<br />
maken. Gelukkig zijn er veel kennis en<br />
best practices voorhanden. De Handreiking<br />
Duurzaam Inkopen en Aanbesteden<br />
van SenterNovem biedt organisaties<br />
een middel om duurzaamheidsaspecten<br />
op het juiste moment in het inkoopproces<br />
mee te nemen. Bij de handreiking<br />
hoort een (elektronische) menukaart die<br />
helpt om de strategie te bepalen: waarom,<br />
wanneer en op welke manier wil een<br />
organisatie duurzaamheid opnemen in<br />
het inkoopproces? De menukaart biedt<br />
concrete criteria voor duurzaam inkopen<br />
en ambitieniveaus die overheden in<br />
hun beleid kunnen vastleggen en waarmee<br />
zij hun activiteiten ten aanzien van<br />
duurzaam inkopen transparant kunnen<br />
maken. De duurzaamheidscriteria hebben<br />
betrekking op dertien inkooppakketten:<br />
van bedrijfskleding tot schoonmaak,<br />
van papier tot hydraulische oliën,<br />
van betonproducten tot catering, van<br />
openbare verlichting tot groen en verharding.<br />
Gemeenten, maatschappelijke organisaties<br />
en bedrijven die liever met mensen<br />
communiceren dan met hun computer<br />
kunnen op 12 oktober a.s. terecht in<br />
Zutphen, op de Praktijkdag Duurzaam<br />
Inkopen. De praktijkdag is een samenwerkingsverband<br />
van onder meer de<br />
twaalf Provinciale Milieufederaties, de<br />
Stichting Natuur en Milieu, Milieudefensie<br />
en COS Nederland. Het programma<br />
bestaat uit diverse praktijkgerichte<br />
workshops (gericht op beleid én uitvoering)<br />
waarbij de sociale, milieu- en mondiale<br />
aspecten van duurzaam inkopen de<br />
rode draad vormen. Op deze dag zal ook<br />
bekend worden gemaakt welke gemeente<br />
dit jaar het hoogst gescoord heeft op<br />
de Lokale Duurzaamheidsmeter.<br />
Kortom: alle kennis is verzameld, het<br />
is nu een kwestie van politieke wil om er<br />
uitvoering aan te geven.<br />
We hopen dat de gemeenteraad het<br />
college wil verzoeken om aan de Lokale<br />
Duurzaamheidsmeter mee te doen, en<br />
hebben alle fracties alvast een brochure<br />
van SenterNovem opgestuurd.<br />
Het vergelijken met andere gemeenten<br />
kan heel inspirerend zijn. Deze vorm<br />
van (milde) marktwerking zou de nieuwe<br />
wethouder toch moeten aanspreken!<br />
Tom Pitstra,<br />
<strong>Haags</strong> <strong>Milieucentrum</strong><br />
Nieuwe fietskaart voor Den Haag<br />
Binnenkort verschijnt een nieuwe<br />
Fietskaart voor Den Haag van Cito-Plan.<br />
Hierop vindt u het gemeentelijke fietsroutenetwerk<br />
(aangegeven in groen) en<br />
aanvullende of alternatieve fietsverbindingen<br />
die de Fietsersbond <strong>Haags</strong>e regio<br />
aanbeveelt (aangegeven in geel). Gelukkig<br />
is er sinds de succesvolle tweede<br />
editie van de kaart het nodige groen en<br />
geel bijgekomen. Helaas is er ook wat<br />
geel komen te vervallen: de Fietsersbond<br />
vindt het niet verantwoord om<br />
mensen te adviseren over de Valkenboslaan<br />
te fietsen. De vrijliggende fietspaden<br />
die daar gepland zijn – reden om de<br />
weg in de fietskaart van 2004 geel in te<br />
kleuren – kunnen nog een hele tijd op<br />
zich laten wachten.<br />
De Fietskaart voor Den Haag kost<br />
1 3,90.<br />
De Valkenboslaan: aan weerskanten parkeervakken en twee rijbanen voor auto’s, die ook<br />
nog eens het grootste deel van de middenberm inpikken.<br />
14 branding oktober-december
Korte berichten<br />
Picture this!<br />
Een lange file in de brandende zon,<br />
een bedrijventerrein midden in een<br />
natuurgebied of een gepelde biologische<br />
banaan. Allemaal beelden die geschikt<br />
zijn voor de fotowedstrijd Picture this!<br />
Imagine that! De wedstrijd is bedoeld om<br />
jongeren van 12 tot 28 jaar het milieu<br />
in en om hun eigen stad op een creatieve<br />
manier in beeld te laten brengen.<br />
De winnaar krijgt een ereplaats in het<br />
science center Nemo in Amsterdam en<br />
een fotoworkshop met fotograaf en ecoloog<br />
Ruben Smit in het Gelderse natuurgebied<br />
de Millingerwaard. Een selectie<br />
van de mooiste foto’s is in november te<br />
zien op www.milieupicturethis.nl. Bezoekers<br />
van de website kunnen hun favoriete<br />
foto nomineren voor een plaats op de landelijke<br />
expositie in december in Nemo.<br />
Meer info: www.milieupicturethis.nl.<br />
Fietsen rond het Groene Hart<br />
Met minder CO 2<br />
van A naar B<br />
Wat is de meest milieuvriendelijke<br />
manier om van A naar B te reizen? Ontdek<br />
dat met de Milieumeter Auto en<br />
Openbaar Vervoer op www.milieucentraal.nl<br />
(kijk onder Vervoer en reizen). De<br />
Milieumeter geeft aan wat het effect is<br />
van verschillende vervoermiddelen op de<br />
luchtverontreiniging en op het broeikaseffect.<br />
Met soms verrassende conclusies.<br />
Wist u bijvoorbeeld dat een korte stadsrit<br />
op de brommer voor meer vervuiling<br />
zorgt dan wanneer u de auto kiest?<br />
De Milieumeter geeft advies op maat.<br />
Als u invult hoe u van A naar B gaat en<br />
een aantal vragen invult, komt de milieubelasting<br />
naar voren. Die kan worden<br />
vergeleken met alternatieven.<br />
Wat er nu precies wel en niet onder het Groene Hart valt, is nogal eens aan discussie<br />
onderhevig. Voor de Stichting ReCeatief Fietsen heeft het Groene Hart een<br />
omtrek van 281 km. Dat is althans de lengte van de fietstocht ‘langs de grenzen van<br />
het Groene Hart’ die onlangs in boekvorm verscheen. Zoals gebruikelijk is het weer<br />
een handig ringbandje geworden met fraai kaartmateriaal en duidelijke routebeschrijvingen.<br />
Fietsen rond het Groene Hart, Stichting ReCreatief Fietsen, ISBN 90-77056-20-3,<br />
www.recreatief-fietsen.nl.<br />
Tentoonstelling over Den Haag in 2020<br />
Hoe ziet Den Haag er uit in 2020? Hoe<br />
willen Hagenaars dan wonen en werken?<br />
Hoe verplaatsen ze zich dan door de<br />
stad? Hoe wordt Den Haag aantrekkelijker<br />
toeristen? Daarover gaat de tentoonstelling<br />
‘Wereldstad aan Zee, Structuurvisie<br />
Den Haag 2020’ in het Bezoekerscentrum<br />
Stedelijke Ontwikkeling in het Stadhuis.<br />
De tentoonstelling laat zien wat de<br />
Structuurvisie, die de gemeenteraad<br />
eind 2005 vaststelde, concreet inhoudt.<br />
Met in zijn neus de speciaal ontwikkelde<br />
Natuurwinkel in Weimarstraat<br />
geur ‘Eau Oh Den Haag’ stapt de bezoeker<br />
bij een groot panorama van foto’s de<br />
vijf kansenzones van Den Haag binnen -<br />
delen van de stad waar goede ontwikkelingsmogelijkheden<br />
liggen.<br />
De tentoonstelling is de rest van dit<br />
jaar te bezichtigen tijdens werktijden<br />
geopend en op zaterdag van 10.00 tot<br />
16.00 uur. Toegang gratis.<br />
Meer informatie: www.denhaag.nl/<br />
structuurvisiedenhaag.<br />
Als alles volgens plan verloopt, opent medio oktober een nieuw filiaal van De<br />
Natuurwinkel zijn deuren aan de Weimarstraat 153-159 (vlakbij de Beeklaan). Het<br />
wordt de derde vestiging in Den Haag, na de Torenstraat en de Theresiastraat.<br />
Zonnepanelen in<br />
de bouwmarkt<br />
Karwei Bouwmarkten verkoopt als<br />
eerste Nederlandse bouwmarkt zonnepanelen.<br />
De prijs bedraagt 1 1399,- voor<br />
een doe-het-zelf-paneelset met een piekopbrengst<br />
van 175W. Karwei claimt een<br />
terugverdientijd van acht jaar, ervan uitgaande<br />
dat de elektriciteitskosten jaarlijks<br />
met gemiddeld 16 procent stijgen.<br />
De Zonnestroom Producenten Vereniging<br />
(ZPV) plaatst <strong>hier</strong> op haar website<br />
www.zonnestroomproducenten.nl kanttekeningen<br />
bij. Eén kilowattuur stroom<br />
kost 20 eurocent. Een paneel 175 Wp<br />
inclusief omvormer kost 1 1399. Dat is<br />
1399: 0.20 = 6995 kilowattuur. Per jaar<br />
zou dat paneel dus 6995:8 = 874 kilowattuur<br />
moeten opbrengen. Gangbaar in<br />
Nederland is bij optimale opstelling voor<br />
een 175 Wp paneel een opbrengst van<br />
140 kWh per jaar (dus 734 kWh minder<br />
dan 874 kWh). Bij ongewijzigde stroomprijzen<br />
zal de terug verdientijd dus<br />
6995:140 = 50 jaar zijn. En dan moet de<br />
klant wel een terugdraaiende elektriciteitsmeter<br />
hebben, anders gaat de netbeheerder<br />
er met de dure kilowattuurtjes<br />
vandoor.<br />
De ZPV heeft een beter idee: wend u<br />
tot de erkende installateur, die hetzelfde<br />
setje voor pakweg 1 1000 kan verkopen<br />
en er een leuke boterham aan overhoudt.<br />
Ecot!p<br />
Ook zo’n last van fruitvliegjes rond<br />
de gft-bak, bij kamerplanten en lege<br />
bierflesjes? Koop één of meer vleesetende<br />
plantjes en zet die een beetje in<br />
de buurt van de plek waar veel vliegjes<br />
rondzwermen. Geschikte soorten zijn<br />
Sarracenia, Nepenthes en Drosera; de<br />
Venus vliegenval (Dionaea) werkt niet<br />
voor kleine vliegjes. Verpot ze eventueel<br />
in turf of turf-zandmengsel.<br />
Voor de vliegjes niet zo leuk, maar<br />
zo’n plantje moet ook eten...<br />
oktober-december branding 15
Column<br />
door: Julius Pasgeld<br />
Al wat vliegt, rent, kruipt, tiert en zwemt<br />
door: Julius Pasgeld<br />
Op onze wekelijkse wandeltochten door Zuid-Holland genieten<br />
mevrouw Pasgeld en ik van alles wat er maar te genieten<br />
is. En dat is nogal wat. Klauteren we niet over een spoorweg<br />
door de Drooggemaakte polder nabij Noukoop dan zijn we wel<br />
te vinden op het Kerkepad dat ons voert van Gelderswoude<br />
naar de oevers van de Ommedijkse Watering. Of we proberen<br />
op de hoek van de Lange Tiendweg en de Snippejagerskade bij<br />
Gouderak mijn digitale kompas. Want na uren dwalen willen we<br />
natuurlijk wel weer eens weten waar we zijn.<br />
Voordat we vertrekken kijk ik nog snel even op internet of<br />
er in de omgeving waar wij ons denken te vertreden niet iets<br />
georganiseerd of gevierd wordt. Want dat moeten wij niet hebben.<br />
Liever geen handgedraaide, oude ambachten in Delfgauw.<br />
Of een natuurbelevingsprogramma aan de oevers van de Zweth.<br />
Ook informatiecentra of kaarten met ‘Hier bevindt u zich’ onder<br />
rustieke houten afdakjes of schuine, op lage paaltjes opgestelde,<br />
in transparant plastic gevatte, gegevens over historie en<br />
geologische gesteldheid van het wandelterrein, met daaronder<br />
enige afbeeldingen van vogels, mijden wij als de pest.<br />
Zijn wij dan geheel van God verlaten en wars van iedere<br />
menselijke inbreng? We dachten van niet. Als we op onze wandelingen<br />
toevallig een menigte treffen die zich te Stolwijk onledig<br />
houdt met de huldiging van een inwoner die op de Olympische<br />
Spelen bijna de bronzen medaille synchroon zwemmen<br />
heeft behaald, zijn we de koning te rijk. En als we toevallig<br />
stuiten op een gezelschap Nordic-walkende dames dat zich te<br />
Oude Leede met vuur en verve overgeeft aan de rite van de<br />
zogenaamde dopwissel, (dat is, dat er bij overgang van een<br />
verharde weg naar een onverharde, of andersom, andere rubber<br />
doppen op de stokken moeten worden bevestigd) dan kijken<br />
mevrouw Pasgeld en ik ademloos toe. Als waren wij getuige<br />
van het ritueel van een mystieke sekte in het hooggebergte<br />
van Bhutan. Ook de traverse van een overvolle huifkar door<br />
het Bieslandse Bos heeft onze volle aandacht. Hoe kan het<br />
zijn, denken wij vertwijfeld, dat personen in de kracht van hun<br />
leven zich hutje-mutje urenlang met de snelheid van een aangeschoten<br />
schildpad schommelend en hotsend door het struweel<br />
begeven en daar nog voor wensen te betalen ook? Terwijl<br />
de volledige vrijheid en het totale zelfbeschikkingsrecht<br />
zich gratis op nog geen drie meter van onder de huif vandaan<br />
bevinden?<br />
Zo verwonderen mevrouw Pasgeld en ik ons over veel van<br />
wat we onderweg tegenkomen.<br />
En als het menselijke bedrijf zich toevallig eens niet manifesteert<br />
is dat mooi meegenomen. Dan heeft de natuur onze<br />
volle aandacht. Maar vraag ons niet naar namen. Alles wat<br />
we zien vliegen, rennen, kruipen, groeien, zwemmen, zoemen,<br />
kwaken of anderszins van zijn aanwezigheid kennis geeft, laten<br />
we onbekommerd tot ons komen. Ooit torsten wij handige flora’s<br />
en uitklapbare vogelboeken met ons mee. Maar we keken<br />
meer in de boeken als om ons heen. En wat kan het eigenlijk<br />
schelen of het kiekendief, waterral of gekraagde braamsluiper<br />
heet. En wat maakt het nou toch eigenlijk uit of er guldenroede,<br />
mattenbies of ziltgerande schijnspurrie rond onze voeten<br />
tiert. Al die etikettering is slechts dikdoenerij van de dorknopers<br />
onder de liefhebbers. Is slechts een armoedig surrogaat<br />
voor het Grote Wonder in het algemeen. En een substituut voor<br />
al die onuitsprekelijke verscheidenheid, die zeldzame vormgeving<br />
en die onmetelijke rijkdom aan kleur in het bijzonder.<br />
Al die pracht. Iedere week gratis. Urenlang.<br />
Daar heb je toch geen VVV of een routebeschrijving bij<br />
nodig?<br />
VROM wil extra aandacht voor energielekken<br />
Het artikel in de vorige Branding over<br />
gebrekkige isolatie van nieuwbouwwoningen<br />
(‘Zo lek als een wandje’) is<br />
niet zonder gevolgen gebleven. Diverse<br />
media, waaronder De Telegraaf, pikten<br />
het op. De berichtgeving was aanleiding<br />
voor de Socialistische Partij (SP)<br />
om kamervragen te stellen.<br />
“Om te kunnen voldoen aan de wettelijk<br />
vereiste energieprestatie is het<br />
zorgvuldig aanbrengen van isolatiemateriaal<br />
en uitvoering van tochtdichting<br />
van belang”, merkt minister Dekker van<br />
Volkshuisvesting in haar beantwoording<br />
op. Ze zegt toe te gaan overleggen<br />
16 branding oktober-december<br />
met de Vereniging Nederlandse Gemeenten<br />
(VNG) en de Vereniging Bouw- en<br />
Woningtoezicht Nederland om de problematiek<br />
te bespreken. Er zal worden nagegaan<br />
of gemeenten in hun rol als toezichthouder<br />
tijdens de bouw extra aandacht<br />
kunnen besteden aan het aanbrengen<br />
van isolatiematerialen en aan uitvoering<br />
van tochtdichting.<br />
Infraroodmeting<br />
Momenteel bestaat de opleveringskeuring<br />
alleen uit een visuele inspectie tijdens<br />
de overdracht van de woning. Dekker<br />
wijst een standaard infraroodmeting<br />
niet van de hand, maar wijst op de<br />
knelpunten: de kosten en het feit dat<br />
een dergelijke meting alleen kan worden<br />
uitgevoerd als het temperatuurverschil<br />
tussen de buiten- en binnentemperatuur<br />
groot genoeg is.<br />
Overigens meldt de minister dat de<br />
VROM-inspectie dit najaar onderzoek<br />
doet naar de naleving van regels op<br />
gezondheidsaspecten (vooral luchtverversing<br />
en geluid). In dat onderzoek<br />
wordt tevens voor de Energieprestatiecoëfficiënt<br />
nagegaan of is gebouwd<br />
overeenkomstig de verleende bouwvergunning.
De meeuw als afvalscheider<br />
Wat het komkommernieuws betreft was<br />
het een gewone zomer, met als hoogtepunt<br />
dat NOVA op 16 augustus meldde<br />
dat Leiden overlast ondervindt van meeuwen.<br />
Niet als een kort bericht, maar als<br />
een volwaardig uitgewerkt nieuwsitem.<br />
Het werd breed uitgemeten wat er aan<br />
overlast van die meeuwen werd ervaren,<br />
en wat er allemaal al geprobeerd<br />
was. Maar het waren steeds tijdelijke<br />
oplossingen, want de meeuwen blijken<br />
te wennen aan verstoring, nep-roofvogels,<br />
nep-schoten en wat er al niet meer<br />
was uitgedacht. En nu, en daar ging het<br />
item in NOVA naar toe, was het dan wel<br />
tijd geworden om een ontheffing van de<br />
Flora- en faunawet aan te vragen, want<br />
“die beesten zijn beschermd, en we kunnen<br />
nu eigenlijk niets meer doen”.<br />
Degenen die zo’n simplistische oplossing<br />
aandragen vergeten dat ver- of bejagen<br />
geen effect heeft: als je ruimte<br />
maakt wordt die direct weer ingevuld.<br />
Overigens hebben niet alleen Leienaars<br />
last van meeuwen. Ook bewoners<br />
van de duurdere wijken in Den Haag<br />
kunnen erover meepraten.<br />
Hoe komen die vogels in de stad? In<br />
Nova werd weer eens aangegeven dat de<br />
vos daarvoor verantwoordelijk was: hij<br />
had de meeuwen uit de duinen verdreven.<br />
Maar dat is maar het halve verhaal.<br />
De meeuwen zijn in de eerste plaats naar<br />
de stad gekomen omdat, vanwege verscherpte<br />
regelgeving, de buiten de stad<br />
gelegen vuilnisbelten zijn afgedekt en<br />
gesloten. De vrijwel onbeperkte voedselbron<br />
voor meeuwen verdween daarmee.<br />
Ze moesten dus harder gaan werken om<br />
hun kostje bij elkaar te schrapen. En<br />
dat doen ze door deze voedselbron eerder<br />
in de keten aan te boren. Ze onderscheppen<br />
het voedsel voordat het in de<br />
voor hen onbereikbare bunkers of ovens<br />
verdwijnt. En daarbij ontdekten ze dat er<br />
tussen deze nieuwe voedselbron uitstekende<br />
nestelgronden waren.<br />
Godfried Bomans<br />
Wat is de overlast die meeuwen<br />
geven? In de eerste plaats geluidsoverlast.<br />
Inderdaad maken meeuwen in de<br />
buurt van het nest nogal wat lawaai. De<br />
geluiden die ze maken liggen qua toonhoogte<br />
en timbre heel dicht bij menselijke<br />
geluiden, en daardoor is ons gehoor<br />
daar erg gevoelig voor. (Toen Godfried<br />
Bomans destijds op Rottummeroog zat<br />
dacht hij voortdurend dat hij mensen<br />
hoorde, terwijl hij wist dat hij alleen op<br />
het eiland zat).<br />
Daarnaast is er natuurlijk de lakschade<br />
die meeuwen aan auto’s veroorzaken.<br />
Niet alleen doordat ze hun uitwerpselen<br />
vanaf een lantaarnpaal zomaar laten vallen,<br />
maar ook door kraakpogingen: alles<br />
wat op mosselen of krabbetjes lijkt,<br />
wordt van grote hoogte naar beneden<br />
gegooid om het open te breken, en dat<br />
levert deuken en lakschade op.<br />
En dan wordt ze ook nog verweten<br />
dat ze intimidatiegedrag vertonen. Dat is<br />
enigszins overdreven, maar het zijn grote<br />
vogels en als ze in je richting komen lijkt<br />
dat al gauw bedreigend, hoewel dat niet<br />
zo bedoeld is.<br />
Maar de ernstigste last die meeuwen<br />
veroorzaken is het openbreken en uitspreiden<br />
van vuilniszakken.<br />
Meeuwen zijn zeevogels, met een<br />
onwaarschijnlijk goede neus: in hun natuurlijke<br />
situatie kunnen ze, boven de<br />
zee vliegend, aan het water ruiken waar<br />
de vis zit. Ze ruiken de geuren die worden<br />
afgegeven door het plankton, en dat<br />
zijn dezelfde geuren waar ook de vis op<br />
afkomt. Diezelfde techniek gebruiken ze<br />
ook om, over de stad zwevend, te bepalen<br />
waar de vuilnis buiten staat: ze ruiken<br />
de vuilniszakken.<br />
Meeuwen eten zo’n beetje alles wat<br />
‘eetbaar’ is of is geweest: vis, natuurlijk,<br />
en mosselen, maar ook insecten, kuikens,<br />
wormen, bessen, aas en... organisch<br />
af val. Meer dan 30% van hun<br />
voedsel bestaat uit afval. En als dat<br />
voedsel door een miniem laagje oneetbaar<br />
materiaal vlak voor je neus ligt en<br />
je hebt zo’n gigasnavel… dan is dat geen<br />
enkel probleem.<br />
Afvalscheiding<br />
Als stedelijk ecoloog benadruk je<br />
voortdurend dat je beesten de stad<br />
inlokt door ze voedsel, schuil- en rustplaatsen<br />
en nestgelegenheid te bieden.<br />
Maar je kunt het ook omkeren. Als je<br />
beesten wat minder in de stad wilt hebben,<br />
dan moet je ze van één van deze<br />
zaken afsnijden. Bij meeuwen lukt dat<br />
niet met schuil-, rust- en nestgelegenheid,<br />
dus moet je het voedsel weghalen:<br />
er moet een verbod komen om organisch<br />
afval in vuilniszakken aan te bieden.<br />
Dat zou in warme maanden ook<br />
heel wat stank schelen. Dus: scheiden<br />
die hap! Overtreders worden er door de<br />
vliegende inspecteurs feilloos uitgepikt<br />
en mogen gaan betalen voor het zwerfvuil<br />
dat ze veroorzaken. Als er vervolgens<br />
niks meer te eten is verdwijnen de<br />
meeuwen vanzelf.<br />
Henk Timmermans, reacties:<br />
henk.timmermans@haagsmilieucentrum.nl<br />
oktober-december branding 17
Agenda<br />
editie oktober november december 2006<br />
iedere 2e vrijdag van de maand<br />
> Wandelcafe Leiden<br />
tijd: 20.00 uur<br />
waar: Middelstegracht 85,<br />
Leiden<br />
informatie: 071 5227079<br />
organisatie: NIVON<br />
iedere zaterdag<br />
> Onderhoud Vogelreservaat<br />
Ackerdijk<br />
tijd: 13.15 uur<br />
waar: beheerboerderij reservaat<br />
informatie: 015 3697180<br />
organisatie: Ver. voor Natuuren<br />
Milieubescherming<br />
Pijnacker<br />
iedere 1e zaterdag v.d. maand<br />
> Open middag Egelasiel<br />
tijd: 14.00 tot 16.00 uur<br />
waar: vanaf hoek de Savornin<br />
Lohmanlaan -Laan van Poot,<br />
bordjes Egelopvang volgen de<br />
duinen in<br />
informatie: 070 3254045<br />
organisatie: St. Egelopvang<br />
tot 13 oktober<br />
> Tentoonstelling ‘Ode aan<br />
de boom’<br />
waar: Atrium, Stadhuis<br />
organisatie: Bomencommissie<br />
Vogelwijk<br />
t/m 15 december<br />
> Tentoonstelling<br />
Ondergronds (het <strong>Haags</strong>e<br />
riool)<br />
tijd: op werkdagen van 09.00<br />
tot 16.30 uur<br />
waar: Milieu Informatie<br />
Centrum, Paviljoensgracht 3<br />
informatie: 070 3536999 of<br />
www.denhaag.nl/smartsite.<br />
html?id=50912<br />
organisatie: MIC<br />
zondag 1 oktober<br />
> Wandeling Vlietland,<br />
zaden op reis<br />
tijd: 14.00 uur<br />
waar: uitkijktoren Kniplaan,<br />
Leidschendam - Stompwijk.<br />
Bus 45, halte Eiland van ome<br />
Niek<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
vanaf maandag 2 oktober<br />
> Start Groene Cursus (7<br />
lesavonden, 3 excursies)<br />
tijd: 20-22.00 uur<br />
waar: MSP Reigershof,<br />
Mariahoeve<br />
informatie: 070 3946065 of<br />
070 3857343<br />
organisatie: IVN<br />
vrijdag 6 oktober<br />
> Ode aan de boom-lezing:<br />
waarden van bomen voor<br />
stadsbewoners<br />
tijd: 15.30-17.30 uur<br />
waar: Bibliotheek Spui, culturele<br />
ruimte 3 e verdieping<br />
informatie: 070 3534455<br />
(bieb)<br />
organisatie: Bomencommissie<br />
Vogelwijk<br />
zaterdag 7 oktober<br />
> Excursie Lentevreugd<br />
tijd: 8.30 uur<br />
waar: ministerie van<br />
Landbouw<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974 of 06 18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
> Wandeling De Horsten<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: ingang Papeweg,<br />
Voorschoten, bus 90 (Den<br />
Deijl)<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
> <strong>Haags</strong>e Energiedag<br />
tijd: 11.00-17.00 uur<br />
waar: start in het Atrium van<br />
het Stadhuis<br />
informatie: 070 3050286<br />
organisatie: <strong>Haags</strong><br />
<strong>Milieucentrum</strong><br />
> Wandeling Westduinen<br />
tijd: 14.30 uur<br />
waar: v.a. hoek De Savornin<br />
Lohmanlaan - Laan van Poot<br />
bordjes Egelopvang de duinen<br />
in, bus 24<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
zondag 8 oktober<br />
> Wandeling Te Werve<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: ingang Van<br />
Vredenburchweg, Rijswijk<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
> Wandeling Westduinen<br />
(natte Pan), bessen<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: Hoek De Savornin<br />
Lohmanlaan en Laan van<br />
Poot<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
vrijdag 13 oktober<br />
> Ode aan de boom-lezing:<br />
Bomen behouden<br />
tijd: 15.30-17.30 uur<br />
waar: Bibliotheek Spui, culturele<br />
ruimte 3 e verdieping<br />
informatie: 070 3534455<br />
(bieb)<br />
organisatie: Bomencommissie<br />
Vogelwijk<br />
zaterdag 14 oktober<br />
> Wandeling Kijfhoek-<br />
Bierlap, paddestoelen<br />
tijd: 11.00 uur<br />
waar: parkeerterrein<br />
Kievitsduin<br />
informatie en opgave: 070<br />
5117276<br />
organisatie: IVN<br />
> Wandeling Madestein<br />
(voor kinderen van 7-13 jaar)<br />
informatie: 070 3890367 of<br />
www.denhaag.nl/HNV<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Natuurverkenners<br />
zondag 15 oktober<br />
> Wandelen in het groene<br />
hart (23 km)<br />
tijd: 9.00 uur<br />
waar: op Leiden Centraal<br />
informatie: 071 5227079<br />
organisatie: Nivon<br />
Wandelcafé Leiden<br />
> Monumentale bomenwandeling<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: Plein 1813<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
> Wandeling Madestein<br />
(voor kinderen van 7-13 jaar)<br />
informatie: 070 3890367 of<br />
www.denhaag.nl/HNV<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Natuurverkenners<br />
maandag 16 oktober<br />
> Lezing vogelsoorten in<br />
Finland<br />
tijd: 20.00-22.30 uur<br />
waar: Benoordenhuis,<br />
Bisschopstraat 5<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
dinsdag 17 oktober<br />
> De Derde Dinsdag,<br />
Milieucafé<br />
tijd: 17.00 uur<br />
waar: Café De Ooievaar in<br />
het Atrium van het stadhuis.<br />
informatie: 070 3050286<br />
organisatie: <strong>Haags</strong><br />
<strong>Milieucentrum</strong><br />
donderdag 19 oktober<br />
> Lezing over Bomen<br />
tijd: 20.00 – 22.00 uur<br />
waar: Bosbeskapel,<br />
Bosbesstraat 7<br />
informatie: 070 3867630<br />
organisatie: KNNV<br />
zaterdag 21 oktober<br />
> Excursie Flevopolder<br />
tijd: 9.00 uur<br />
18 branding oktober-december
waar: ministerie van<br />
Landbouw<br />
informatie en opgave voor<br />
1 okt: 070 3548974 of 06<br />
18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
> Groenochtend met plantenruilbeurs:<br />
vaste planten<br />
verjongen<br />
tijd: 10.00-12.00 uur<br />
waar: Stadskwekerij<br />
informatie: 070 3233506<br />
organisatie: KMTP/<br />
Groei&Bloei<br />
> Herfstwandeling<br />
Leidschendam<br />
tijd: 13.30 uur<br />
waar: Stadskantoor<br />
Bachlaan, bus 45 Damlaan<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
zondag 22 oktober<br />
> Wandeling Uithof<br />
tijd: 14.00 uur<br />
waar: eindpunt tramlijn 6<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
zaterdag 28 oktober<br />
> Wandeling Ockenburg<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: Chalet Ockenburg<br />
aan de Monsterseweg<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
> Nacht van de nacht (laat<br />
het donker donker)<br />
informatie: 030 2331328 of<br />
info@natuurenmilieu.nl<br />
organisatie: st. Natuur en<br />
Milieu<br />
zondag 29 oktober<br />
> Excursie Ganzenhoek<br />
tijd: 9.00 uur<br />
waar: hotel Duinoord<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974 of 06 18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
> Wandeling<br />
Scheveningen-haven, getijdengebied<br />
tijd: 13.00 uur<br />
waar: boulevard ter hoogte<br />
van eindpunt lijn 11<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
vanaf 30 oktober<br />
> Lezingencyclus ‘Levende<br />
Aarde’<br />
tijd: 20.00 uur<br />
informatie: 070 3989352<br />
organisatie: Nivon Rijswijk<br />
donderdag 2 november<br />
> Wandeling Park Sorghvliet<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: ingang<br />
Scheveningseweg<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
zaterdag 4 november<br />
> Excursie Zeeland<br />
tijd: 8.00 uur<br />
waar: ministerie van<br />
Landbouw<br />
informatie en opgave voor<br />
13 okt: 070 3548974 of 06<br />
18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
> Wandeling Westduinen<br />
zie 7 oktober<br />
zondag 5 november<br />
> Wandeling Marlot-<br />
Reigersbergen<br />
tijd: 14.00 uur<br />
waar: hoek Hofzichtlaan/<br />
Bezuidenhoutseweg, bus 24<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
zaterdag 11 november<br />
> Excursie Delftse Hout<br />
tijd: 8.30 uur<br />
waar: ministerie van<br />
Landbouw<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974 of 06 18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
> Wandeling kijfhoek/Bierlap<br />
tijd: 11.00 uur<br />
waar: parkeerterrein<br />
Kievitsduin<br />
informatie en opgave: 070<br />
5117276<br />
organisatie: IVN<br />
zondag 12 november<br />
> Wandeling Scheveningenhaven<br />
tijd: 14.00 uur<br />
warm aankleden<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
> Wandeling Heempark H.J.<br />
Bos<br />
tijd: 14.00 uur<br />
waar: kinderboerderij<br />
Madestein, ingang<br />
Monsterseweg<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
donderdag 16 november<br />
> Lezing over de<br />
Boommarter<br />
tijd: 20.00 – 22.00 uur<br />
waar: Bosbeskapel,<br />
Bosbesstraat 7<br />
informatie: 070 3867630<br />
organisatie: KNNV<br />
zaterdag 18 november<br />
> Wandeling Madestein<br />
tijd: 10.00 uur<br />
waar: pannenkoekenhuis<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
> Groenochtend met plantenruilbeurs:<br />
snoeigereedschap<br />
tijd: 10.00-12.00 uur<br />
waar: Stadskwekerij<br />
informatie: 070 3233506<br />
organisatie: KMTP/<br />
Groei&Bloei<br />
maandag 20 november<br />
> Lezing Nederlandse<br />
vogels<br />
tijd: 20.00-22.30 uur<br />
waar: Benoordenhuis,<br />
Bisschopstraat 5<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
dinsdag 21 november<br />
> De Derde Dinsdag,<br />
Milieucafé<br />
tijd: 17.00 uur<br />
waar: Café De Ooievaar in<br />
het Atrium van het stadhuis.<br />
informatie: 070 3050286<br />
organisatie: <strong>Haags</strong><br />
<strong>Milieucentrum</strong><br />
zaterdag 25 november<br />
> Excursie Vlietlanden<br />
Vlaardingen<br />
tijd: 9.00 uur<br />
waar: ministerie van<br />
Landbouw<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974 of 06 18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
> Natte neuzentocht<br />
tijd: 14.00 uur<br />
waar: parkeerplaats park<br />
Rozenrust, Veursestraatweg<br />
102a, Leidschendam, bus 45<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
zondag 26 november<br />
> Wandeling Vlietland<br />
tijd: 14.00 uur<br />
waar: uitkijktoren Kniplaan,<br />
Leidschendam/Stompwijk,<br />
bus 45<br />
informatie: 070 3681400 of<br />
070 3858676<br />
organisatie: IVN<br />
maandag 27 november<br />
> Milieudebat: mobiliteit<br />
en/of luchtkwaliteit<br />
tijd: 20.00 uur<br />
informatie: 070 3989352<br />
organisatie: Nivon Rijswijk<br />
zaterdag 2 december<br />
> Excursie Goeree-<br />
Overflakkee<br />
tijd: 8.30 uur<br />
waar: ministerie van<br />
Landbouw<br />
informatie en opgave: 070<br />
3548974 of 06 18436925<br />
organisatie: <strong>Haags</strong>e<br />
Vogelbescherming<br />
dinsdag 19 december<br />
> De Derde Dinsdag,<br />
Milieucafé<br />
tijd: 17.00 uur<br />
waar: Café De Ooievaar in<br />
het Atrium van het stadhuis.<br />
informatie: 070 3050286<br />
organisatie: <strong>Haags</strong><br />
<strong>Milieucentrum</strong><br />
oktober-december branding 19
Balanceren op de meetfiets<br />
Automobilisten die op 7 september her<br />
en der in Den Haag in een file stonden,<br />
hadden in elk geval iets om te bekijken.<br />
Op die dag deed namelijk voor de tweede<br />
keer de meetfiets van de Fietsersbond zijn<br />
ronde door de Residentie, om het fietsklimaat<br />
te onderzoeken.<br />
Voor het eerst gebeurde dat in 2000,<br />
en de aanbevelingen leidden ertoe dat<br />
het <strong>Haags</strong>e gemeentebestuur nogal wat<br />
ondernomen heeft om het fietsen te<br />
bevorderen. Zo is er veel aandacht gekomen<br />
voor fietsparkeren, worden tegelpaden<br />
geasfalteerd, verkeerslichten beter<br />
afgesteld en van ledlampjes op borsthoogte<br />
voorzien, en nog zo het één en<br />
ander. Maar niet alle veranderingen worden<br />
als verbeteringen ervaren. Vandaar<br />
dat zowel de Fietsersbond <strong>Haags</strong>e regio<br />
als de gemeente Den Haag erg benieuwd<br />
is naar het objectieve oordeel dat uit de<br />
tweede ronde van de Fietsbalans zal rollen.<br />
Hoe is het nu met de directheid van<br />
de routes gesteld? Met het comfort van<br />
de fietspaden? Met de afstelling van de<br />
verkeerslichten?<br />
De meetfiets legde dezelfde routes<br />
af als zes jaar geleden, zodat een goede<br />
vergelijking kan worden gemaakt. Er<br />
werd alleen voor een andere route gekozen<br />
als die gunstiger was dan de route<br />
van zes jaar geleden, maar dat kwam<br />
helaas nauwelijks voor. De Apeldoornselaan,<br />
die wél een snellere verbinding<br />
beloofde, was helaas wegens werkzaamheden<br />
afgesloten.<br />
PM2.5<br />
Maar dit keer werd er méér gedaan<br />
dan bij de millenniummetingen. De meetfiets<br />
had nu namelijk ook een geavanceerd<br />
systeem voor het testen van de<br />
luchtkwaliteit aan boord. In de kanariegele<br />
bak op de bagagedrager bevond<br />
zich een apparaat dat de fijnstofconcen-<br />
Marieke Bolle, voorzitter van de raadscommissie<br />
Verkeer, doet de meetfietser uitgeleide.<br />
20 branding oktober-december<br />
tratie mat. En dan niet het type fijnstof<br />
waar Den Haag vooral vanwege de Veerkades<br />
berucht om is - het zogenoemde<br />
PM10 - maar stof dat nog viermaal<br />
zo fijn is. Deze PM2.5 is volgens deskundigen<br />
nog veel gevaarlijker dan de<br />
eerste variant. Met de meetfiets werd<br />
onderzocht hoezeer iemand die door de<br />
stad fietst, aan dit PM2.5 wordt blootgesteld.<br />
Tegelijkertijd werd een vergelijkbaar<br />
onderzoek gedaan in een auto die<br />
dezelfde bestemmingen aandeed. Krijgen<br />
fietsers het meer voor hun kiezen,<br />
of moeten automobilisten meer van het<br />
door henzelf uitgestoten stof happen?<br />
Het zou best eens zo kunnen zijn dat het<br />
meeste stof in de longen van de fietser<br />
verdwijnt, maar dat is geen reden om de<br />
fiets dan maar te laten staan. Volgens<br />
het Landelijk Bureau van de Fietsersbond<br />
maakt de lichaamsbeweging die<br />
fietsers hebben deze blootstelling aan<br />
fijnstof meer dan goed.<br />
Het testteam vroeg zich trouwens<br />
meer dan eens af waarom er nog altijd<br />
zoveel mensen in Den Haag voor de<br />
auto kiezen. Op de meetdag was de<br />
Koningskade afgesloten, wat de doorstroming<br />
niet bepaald bevorderde. Maar<br />
het waren overwegend parkeerperikelen<br />
waardoor de meetfiets in verreweg<br />
de meeste gevallen eerder op de plaats<br />
van bestemming was dan de meetauto<br />
- ondanks dat automobilisten het fietsteam<br />
<strong>hier</strong> en daar geen centimeter ruimte<br />
gaven en één auto de fietsers op het<br />
Rijswijkseplein bijna van de sokken reed.<br />
Het was een lange dag, maar de meetdag<br />
zit er weer op. Momenteel loopt<br />
nog een ander onderdeel van de Fietsbalans-2,<br />
het onderzoek naar de kwaliteit<br />
van de fietsparkeervoorzieningen bij<br />
openbare gelegenheden. Ook de andere<br />
gemeenten die meelopen in het onderzoek<br />
zijn inmiddels door de meetfiets<br />
bezocht. Het rapport van de Fietsbalans<br />
over Den Haag zal in het eerste kwartaal<br />
van 2007 gereed zijn.<br />
De meetfietser en zijn <strong>Haags</strong>e begeleiders<br />
wachten braaf voor rood licht.
Change language