EICHELBERGER

ISSN 1733-5256 

MIESIĘCZNIK 

DLA FARMACEUTÓW 

LISTOPAD 2008 

WYGRAJ 

Z JESIENNYM SPLEENEM 

AKADEMIA 

Farmaceuty 

Sposoby na zdobycie 

zaufania pacjenta 

Jak w dobrej formie 

dotrwać do wiosny 

Co zrobić, 

by chciało się chcieć 

Gdzie szukać 

naturalnych dopalaczy 

Przedstawiciel 

farmaceutyczny 

pomnoży twoje zyski 

Wojciech 

EICHELBERGER 

Więcej jasnych, mniej czarnych myśli

Jedna tabletka dla właściwej ochrony * 

 

Jedna tabletka realizuje 100% zalecanego 

dziennego spożycia 

Mała, wygodna w użyciu tabletka 

Przystępna cena – 2,20** zł za 24 tabletki 

Każde opakowanie Rodzinnej Apteczki bierze udział w Programie Lojalnościowym. 

Szczegóły na www.farmacjaija.pl 

**sugerowana cena detaliczna. 

*Witamina C chroni komórki organizmu przed wolnymi rodnikami

FARMACJA I JA MIESIĘCZNIK DLA FARMACEUTÓW NR 11 (LISTOPAD) 2008 R. 

Spis treści 

FAKTY 

4 Przegląd prasy 

4 Pięć spraw, o których warto 

pamiętać w listopadzie 

5 Nieuzasadnione stosowanie 

antybiotyków 

32 Znane rośliny, 

nieznane możliwości 

Niezwyczajny dziurawiec 

zwyczajny 

34 Od chandry do depresji 

Życiowy trening 

Fot. Norma/REPORTER, Ilona i Mohamed Younes, archiwum prywatne 

Drodzy 

Czytelnicy! 

Coraz ciemniej, coraz zimniej, coraz 

bardziej ponuro. Świat za oknem 

wygląda tak, jakby nie mógł się określić 

i zamarł w jakimś stanie pośrednim 

pomiędzy zmierzchem a świtem. 

Najgorsze, że w tym niezdecydowaniu 

trwał będzie jeszcze co najmniej cztery 

miesiące. Żyć się po prostu 

odechciewa... 

Problem jednak w tym, że niektórym 

odechciewa się bardziej niż innym. 

Około 12% z nas tak cierpi z powodu 

nadchodzącej zimy, że najchętniej 

zapadłoby w długi sen i spało 

aż do pierwszych promieni wiosennego 

słońca. To chorzy na depresję sezonową. 

Im w poprawie nastroju mogą pomóc 

łagodne preparaty naturalne, poranna 

kawa, sesja fototerapii w południe, 

ćwiczenia fizyczne po południu 

i obejrzenie komedii wieczorem. 

Jednak czasami jesienny spleen można 

pomylić z objawami poważnej choroby. 

Pomylić można tym bardziej, 

że w naszym społeczeństwie pokutuje 

opinia, że zły nastrój trzeba zwalczać 

samemu, że zimą każdy jest smutny, 

a depresja to wydumana choroba ludzi, 

którzy nie mają w życiu prawdziwych 

problemów. Jak bardzo taka postawa 

jest niebezpieczna, wskazuje odsetek 

samobójców wśród chorych 

na depresję. 

Pownniśmy się prawdziwie zaniepokoić 

stanem swoim lub swoich bliskich, kiedy 

co najmniej dwa tygodnie budzimy się 

rano i czujemy, że dzień, który się 

zaczyna, jest czymś nie do przeżycia... 

MENEDŻER APTEKI 

6 Prawo i farmacja 

Uprawnienia technika 

farmaceutycznego 

8 Marketing 

Przedstawiciel w aptece 

10 Zarządzanie zasobami ludzkimi 

Dziel i rządź 

12 Finanse w praktyce 

Euro(pa) w aptece 

14 Akademia Farmaceuty 

Autoprezentacja, 

czyli my w oczach innych 

16 Apteki świata: Syria 

Apteka w mieście 

zielonych wież 

MEDYCYNA 

21 Farmakologia 

Antybiotykowe przemiany 

22 Odkrycia 

Depresja perfekcjonisty 

24 Od chandry do depresji 

Czy to tylko spadek nastroju, 

czy już choroba? 

28 Obserwatorium gastrologiczne 

Zaparcia po lekach 

antydepresyjnych 

30 Obserwatorium gastrologiczne 

Dobroczynne działanie błonnika 

31 Suplementacja diety 

Łaskava dla układu nerwowego 

Zdjęcie na okładce: Włodzimierz Wasyluk/REPORTER 

LIFESTYLE 

36 Rozmowa z Wojciechem 

Eichelbergerem 

Więcej jasnych, 

mniej czarnych myśli 

40 Psychologia 

Ty mnie w depresję wpędzisz! 

42 Dieta 

Czekoterapia 

46 Uroda 

W moim pachnącym domu 

48 Fitness 

Sztuka biegania 

50 Fitness 

Jak zostać maratończykiem 

PO GODZINACH 

52 Od alchemii do farmacji 

Twórcza i mroczna 

54 Powieść 

Apteka z ogrodem 

56 Szkoła języka 

English in a pill 

57 Krzyżówka 

58 Humor 

Listopad 2008 Farmacja i ja 

3

FAKTY 

Przegląd 

PRASY 

Nie pomagają 

zwyrodniałym stawom 

„Arthritis and Rheumatism”: Suplementy 

diety w zapobieganiu utracie chrząstki 

stawowej u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową 

stawów mają taką samą 

skuteczność jak placebo – dowiedli amerykańscy 

naukowcy. Trwające dwa lata 

wieloośrodkowe badania dotyczące pacjentów 

ze zmianami zwyrodnieniowymi 

stawów kolanowych przeprowadzono na 

University of Utah. Okazało się, że ani 

glukozamina, ani siarczan chondroityny 

nie zahamowały zaniku kostki stawowej, 

który mierzono na podstawie szerokości 

szczeliny między końcami kości udowej 

i piszczeli, widocznymi na zdjęciach rentgenowskich. 

Opatrunek 

nowej generacji 

Portal Wiedzy: Na Oddziale Dermatologii 

IV Wojskowego Szpitala Klinicznego 

we Wrocławiu trwają badania nad nowym 

rodzajem opatrunku. Został zrobiony 

z lnu, którego włókna i nasiona zmodyfikowano 

metodami inżynierii genetycznej, 

dzięki czemu został on wzbogacony w naturalnie 

syntetyzowane silne przeciwutleniacze. 

U 90% pacjentów, u których 

rany opatrzono nowym opatrunkiem, 

zaobserwowano zmniejszenie się bólu, 

a u 80% nastąpiła redukcja owrzodzenia. 

Nie stwierdzono także występowania 

odczynów alergicznych. Jeśli badania 

zakończą się pomyślnie, opatrunki z lnu 

mogą przynieść ulgę wielu chorym. W Polsce 

z powodu niegojących się ran cierpi 

około 400 tys. osób. 

W ciąży bez papierosa 

„BMC Public Health”: Ćwiczenia mogą 

pomóc przyszłym mamom w rzuceniu 

palenia. Na University of London przeprowadzono 

dwa badania wśród kobiet 

pomiędzy 12. a 20. tygodniem ciąży, 

powyżej 18. r.ż., wypalających przynajmniej 

jednego papierosa dziennie. W pierwszym 

projekcie panie ćwiczyły raz w tygodniu 

przez 6 tygodni, w drugim 

– 2 razy w tygodniu przez sześć tygodni, 

a później raz w tygodniu przez kolejne 

trzy tygodnie. Jedna czwarta pań biorących 

udział w obydwu badaniach przestała 

palić przed urodzeniem dzieci. To 

wynik podobny do uzyskiwanego u palaczy, 

którym podaje się zastępczą nikotynę 

w plastrach lub gumach do żucia. 

2 

5 

SPRAW, O KTÓRYCH WARTO PAMIĘTAĆ 

w listopadzie 

LISTOPAD 

1 

REKLAMY W TELEWIZJI 

W związku z emisją reklam w telewizji, 

warto przygotować się na zwiększone 

zainteresowanie tymi produktami: 

• Ibuprom Max 

• Ibuprom 

Zatoki 

• Acatar 

ActiTabs 

• APAP 

• APAP Extra 

• Gripex 

• Gripex 

HotActive 

• Herbitussin 

• Receptury 

Natury 

• Verdin 

• Vigor Complete 

• Xenna Extra. 

5 i 13 LISTOPADA 

W POSZUKIWANIU 

ZŁOTEGO ŚRODKA 

Na VIII edycję konferencji „Ogólnopolski 

system ochrony zdrowia – W trosce 

o zdrowsze społeczeństwo” organizatorzy 

zapraszają 5 listopada do Poznania 

i 13 listopada do Gdańska. Podczas konferencji 

przedstawiciele ochrony zdrowia 

w Polsce, menedżerowie placówek medycznych 

oraz lekarze i farmaceuci będą 

wspólnie dyskutować nad reformą 

systemu ochrony zdrowia oraz przyszłością 

polskiego rynku ochrony zdrowia 

w kontekście budowy społeczeństwa 

informacyjnego. Więcej informacji: 

tel. 0 32 209 06 85. 

3 6 LISTOPADA 

NAJWAŻNIEJSZA JEST JAKOŚĆ 

Pod patronatem Ministra Zdrowia oraz 

rektorów WUM i UW odbędzie się 

II Konferencja „Jakość 2008 – Jakość 

opieki zdrowotnej w teorii i praktyce”. 

Głównym tematem spotkania ma być 

znaczenie zarządzania jakością widziane 

z trzech różnych perspektyw: Ministerstwa 

Zdrowia jako kreatora polityki 

zdrowotnej, jednostki certyfikującej oraz 

prywatnego płatnika. Więcej informacji: 

tel. 0 22 634 92 77. 

4 

5 

20-21 LISTOPADA 

JAK STWORZYĆ DOBRY PR? 

Na jedyną w Polsce konferencję w całości 

poświęconą marketingowi medycznemu 

zapraszamy do Bronisławowa koło 

Warszawy. Celem spotkania, zatytułowanego 

„IV Dni Marketingu Medycznego 

Krakmedica 2008”, jest prezentacja 

nowoczesnych narzędzi public 

relations i marketingu oraz możliwości 

ich wykorzystania w sektorze usług medycznych. 

Konferencja przeznaczona 

jest dla osób pełniących funkcje kierownicze 

w placówkach medycznych. Więcej 

informacji: tel. 0 12 292 02 41. 

28 LISTOPADA 

O LUTEINIE I NIE TYLKO 

Degeneracja plamki żółtej związana 

z wiekiem jako choroba XXI wieku oraz 

wpływ przewlekłych schorzeń narządu 

wzroku na możliwość wykonywania 

pracy zawodowej to dwa główne tematy 

XII Sympozjum Sekcji Zapobiegania 

Ślepocie i Rehabilitacji Słabowidzących, 

które odbędzie się w Warszawie. Spotkanie 

organizowane jest przez Katedrę 

i Klinikę Okulistyki I Wydziału Lekarskiego 

WUM. Więcej informacji: 

0 22 502 16 04. 

Fot. Shutterstock 

4 

Farmacja i ja Listopad 2008

FAKTY 

Nieuzasadnione stosowanie 

antybiotyków 

Wzależności od rodzaju zakażenia, 

powinno być stosowane 

leczenie objawowe (wirusy) 

lub antybiotykoterapia (infekcje bakteryjne). 

CO ZA DUŻO, TO NIEZDROWO 

Zakażenia układu oddechowego odpowiadają 

za 75% całkowitego rocznego 

zużycia antybiotyków 1 . Tymczasem to 

Odkrycie antybiotyków przyniosło bodaj 

największy przełom w dziejach medycyny, 

ale ich stosowanie powinno być zawsze 

konsultowane z lekarzem. 

zastosowanie jest kwestionowane, terapia 

taka nie zawsze likwiduje choroby i może 

sprzyjać nabywaniu przez bakterie 

lekooporności. Tendencje takie dotyczą: 

ostrych niepowikłanych zapaleń oskrzeli 

(z wyłączeniem zaostrzenia przewlekłego 

zapalenia oskrzeli), ostrych zapaleń 

zatok przynosowych i gardła oraz 

nieswoistych zakażeń górnych dróg oddechowych, 

takich jak przeziębienie. 

NIE LECZ SIĘ SAM! 

Jednocześnie w ostatnich latach dostrzeżono 

problem samoleczenia antybiotykami. 

Badanie naukowe przeprowadzone w kilkunastu 

krajach Europy, również w Polsce 2 , 

pokazują, że 27% osób przyjmowało antybiotyk 

co najmniej raz w roku. Samoleczenie 

dotyczyło 13% (1,4 mln osób w skali 

roku w kraju). Okazało się, że antybiotyki 

niewykorzystane we wcześniejszych terapiach 

stosowano głównie z powodu: bólu gardła, 

grypy, kataru, zapalenia oskrzeli, kaszlu, 

gorączki i bólu zębów, co kwalifikuje się do 

leczenia objawowego, np. lekami OTC. 

dr n. med. Krzysztof Wojciechowski 

Piśmiennictwo: 

1. McCaig L.F., Hughes J.M.: Trends in 

antimicrobial drug prescribing among officebased 

physicians in the United States, JAMA, 

1995; 273: 214-219 [PMID: 0007807660]. 

2. Olczak A. i wsp. Leczenie antybiotykami bez 

konsultacji lekarskiej w Polsce, Pol Merk Lek, 

2006 XX 116, 151.


prawo i farmacja 

Uprawnienia 

technika farmaceutycznego 

Małgorzata Puchalska 

radca prawny 

w US Pharmacia 

Apteka jest miejscem pracy nie tylko 

farmaceutów, pracują tam również technicy 

farmaceutyczni. Zakres ich uprawnień jest 

nieco inny niż farmaceutów, a regulują go 

przepisy prawa farmaceutycznego. 

Zakres uprawnień technika farmaceutycznego 

określa art.91 

ust. 1 ustawy Prawo farmaceutyczne. 

Zgodnie z tym przepisem technik 

farmaceutyczny posiadający co najmniej 

dwuletnią praktykę w aptece w pełnym 

wymiarze czasu pracy może wykonywać 

w aptece czynności fachowe polegające 

na sporządzaniu, wytwarzaniu, wydawaniu 

produktów leczniczych i wyrobów 

medycznych. Wyjątkiem są preparaty 

mające w składzie substancje: 

• bardzo silnie działające, dokłądnie 

określone w Urzędowym Wykazie Produktów 

Leczniczych, dopuszczone do obrotu 

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 

• odurzające; 

• psychotropowe grupy I-P oraz II-P. 

W ust. 2 art. 92 przewidziano, że technik 

farmaceutyczny może również wykonywać 

czynności pomocnicze przy sporządzaniu 

i przygotowywaniu preparatów leczniczych 

do żywienia pozajelitowego oraz dojelitowego, 

leków w dawkach dziennych, w tym 

leków cytostatycznych, płynów infuzyjnych, 

a także roztworów do hemodializy 

i dializy dootrzewnowej. 

ZASADY ODBYWANIA PRAKTYKI 

Sposób odbywania praktyki w aptece, 

uprawniającej do wykonywania zawodu 

w pełnym zakresie, określa rozporządzenie 

Ministra Zdrowia z 17.07.2002 r. Taka 

osoba zatrudniona jest na podstawie umowy 

o pracę zawartej na czas nieokreślony 

lub na czas określony w celu odbycia praktyki. 

Jeżeli praktyka nie może być kontynuowana 

w aptece, w której praktykant 

rozpoczął praktykę, możliwe jest jej ukończenie 

w innej, pod warunkiem że zmiana 

ta umożliwi pełną realizację programu. 

Opiekunem technika powinien być kierownik 

apteki, który koordynuje pracę 

najwyżej dwóch praktykantów, lub wyznaczony 

przez niego farmaceuta. 

W czasie odbywania praktyki technik 

może samodzielnie wykonywać czynności 

pomocnicze przy sporządzaniu, wytwarzaniu, 

wydawaniu produktów leczniczych 

i wyrobów medycznych, 

z wyłączeniem preparatów, o których 

mowa w art. 91 ust. 1 ustawy, i preparatów 

leczniczych do żywienia pozajelitowego 

i dojelitowego, leków w dawkach dziennych 

(w tym cytostatycznych), płynów 

infuzyjnych, roztworów do hemodializy 

i dializy dootrzewnowej. Praktykant musi 

Zgodnie z art. 96 ust. 4 prawa farmaceutycznego technik 

farmaceutyczny może odmówić wydania produktu leczniczego, 

jeżeli jego wydanie może zagrozić życiu lub zdrowiu pacjenta. 

prowadzić Dziennik praktyki aptecznej technika 

farmaceutycznego, w którym odnotowuje 

wykonywane przez siebie zajęcia 

praktyczne. 

PRACA PO TRZYLETNIM STAŻU 

Stosownie do art. 70 ust. 2b prawa farmaceutycznego, 

technik posiadający trzyletni 

staż pracy w aptekach ogólnodostępnych 

może być kierownikiem punktu aptecznego, 

a także prowadzić sklepy zielarsko- 

-medyczne. 

Oczywiście, tak jak każdy obywatel, technik 

farmaceutyczny może także założyć 

aptekę. Prawo zobowiązuje go jednak do 

zatrudnienia kierownika apteki, spełniającego 

przesłanki określone w art. 88 ust. 

1 i 2 ustawy, a więc takiego, który nie przekroczył 

65. r.ż. i ma co najmniej 5-letni 

staż pracy w aptece lub 3-letni w przypadku 

posiadania specjalizacji z zakresu 

farmacji aptecznej. 


6 


GRIPEX® MAX (Paracetamolum 500 mg + Pseudoephedrini hydrochloridum 30 mg + Dextromethorphani hydrobromidum 15 mg). Tabletki powlekane. Wskazania: krótkotrwa∏e leczenie 

nasilonych objawów przezi´bienia, grypy i stanów grypopodobnych (goràczka, katar, suchy kaszel, ból głowy, ból gard∏a, bóle mi´Êniowe i kostno-stawowe). Dawkowanie: doroÊli i młodzie˝ 

w wieku powy˝ej 12 lat: doustnie, od 1 do 2 tabletek, 3-4 razy na dob´. Nie stosowaç wi´cej ni˝ 8 tabletek na dob´. Przeciwwskazania: nadwra˝liwoÊç na substancje czynne lub któràkolwiek 

substancj´ pomocniczà preparatu. Jednoczesne stosowanie innych leków zawierajàcych paracetamol. Stosowanie inhibitorów MAO i okres do 2 tygodni od zaprzestania ich przyjmowania. 

Wrodzony niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. Ci´˝ka niewydolnoÊç nerek lub wàtroby. Ci´˝kie nadciÊnienie t´tnicze. Choroba niedokrwienna serca. Choroba alkoholowa. Astma 

oskrzelowa. Nie stosowaç w cià˝y i w okresie karmienia piersià. Nie stosowaç u dzieci w wieku poni˝ej 12 lat. Ostrzeżenia i środki ostrożności: stosowanie preparatu przez osoby z niewydolnoÊcià 

wàtroby, nadu˝ywajàce alkoholu oraz g∏odzone stwarza ryzyko uszkodzenia wàtroby. Ostro˝nie stosowaç u pacjentów z niewydolnoÊcià nerek, nadciÊnieniem t´tniczym, zaburzeniami rytmu serca, 

rozedmà p∏uc, zwi´kszonym ciÊnieniem wewnàtrzgałkowym, przerostem gruczo∏u krokowego, nadczynnoÊcià tarczycy, cukrzycà oraz u stosujàcych leki przeciwl´kowe, trójpierÊcieniowe leki 

przeciwdepresyjne, inne leki sympatykomimetyczne, tj. zmniejszajàce przekrwienie, hamujàce apetyt i leki psychostymulujàce podobne do amfetaminy. Preparatu nie nale˝y stosowaç 

w przewlekłym kaszlu z odkrztuszaniem wydzieliny. Preparatu nie nale˝y stosowaç u pacjentów z niewydolnoÊcià oddechowà, astmà oskrzelowà oraz u chorych z ryzykiem wystàpienia 

niewydolnoÊci oddechowej. Preparat nale˝y stosowaç ostro˝nie u osób przyjmujàcych leki przeciwzakrzepowe. W czasie przyjmowania preparatu nie wolno piç alkoholu. Działania niepożądane: 

przyspieszenie akcji serca. Granulocytopenia, agranulocytoza, trombocytopenia. SennoÊç, zawroty g∏owy. NudnoÊci i wymioty. Kolka nerkowa, martwica brodawek nerkowych, ostra 

niewydolnoÊç nerek, kamica moczowa, mogà wystàpiç zaburzenia w oddawaniu moczu, zatrzymanie moczu, zw∏aszcza u pacjentów z rozrostem gruczo∏u krokowego. Skórne reakcje 

alergiczne, zaczerwienienie skóry, wysypka. Nieznaczne podwy˝szenie ciÊnienia krwi. Zm´czenie. Reakcje nadwra˝liwoÊci typu I: obrz´k alergiczny, reakcja anafilaktyczna. Napad astmy 

oskrzelowej. Uszkodzenie wàtroby. Omamy. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia Sp. z o.o. Nr pozwolenia: 10532 MZ. Lek dost´pny bez recepty.


marketing 

Doświadczenie 

reprezentanta firmy 

farmaceutycznej 

może przyczynić się do 

poprawy efektywności 

funkcjonowania naszej apteki. 

Działania edukacyjne oraz 

wsparcie w kształtowaniu 

zapasów leków stanowią 

dla aptekarza dużą pomoc. 

Przedstawiciel 

w aptece 

Tomasz Barałkiewicz 

Group Account 

Director w agencji 

reklamowej 

Tequila Polska; 

ekspert w dziedzinie 

marketingu 

farmaceutycznego 

Waptece regularnie pojawiają 

się różni przedstawiciele: 

hurtowni farmaceutycznych, 

firm 

dostarczających oprogramowanie albo 

wyposażenie aptek. Najliczniejszą grupą 

są jednak reprezentanci firm farmaceutycznych. 

Czasami jednego dnia jest 

ich tak wielu, że tworzy się kolejka oczekujących 

na spotkanie. Wizyta reprezentanta 

farmaceutycznego może być 

bardzo korzystna dla apteki, w związku 

z tym warto się zastanowić, jakie konkretne 

korzyści może przynieść. 

INFORMACJI NIGDY ZA WIELE 

Na dynamicznie rozwijającym się rynku 

medycznym regularnie pojawiają się 

nowe preparaty. Statystyczna apteka 

posiada w magazynie ok. 7 tys. różnorodnych 

produktów, a w każdym miesiącu 

do obrotu wprowadzanych jest 

ponad sto kolejnych. W takiej sytuacji 

trudno być na bieżąco ze wszystkimi 

informacjami. Z drugiej strony, dzisiejszy 

świat charakteryzuje błyskawiczny 

przepływ wiadomości. Jeżeli na rynku 

pojawi się nowy, skuteczny lek podwyższający 

odporność u dzieci, to możemy 

być pewni, że niemal natychmiast tysiące 

osób zaczną o nim rozmawiać na 

forach internetowych i czytać w prasie. 

Szybkość przepływu informacji powoduje, 

że w aptece mogą się pojawić pacjenci 

i zadawać pytania dotyczące 

nowości lub promowanych właśnie 

w telewizji produktów. Aptekarza traktują 

jako autorytet w zakresie wiedzy 

o lekach oraz ich stosowaniu i dlatego 

oczekują, że udzieli im fachowej informacji 

na ten temat. 

Dlatego pomocna może się okazać 

wizyta przedstawiciela farmaceutycznego. 

Jej podstawowym i bardzo istotnym 

celem jest informowanie o produktach 

sprzedawanych przez 

konkretną firmę. 


8 



marketing 

Wizyta przedstawiciela może ograniczyć 

się do krótkiej rozmowy z pracownikami, 

podczas której informuje on 

o produkcie, jego składnikach, dawkowaniu 

i działaniu. Innym razem przedstawiciel 

może zorganizować małe 

szkolenie dla osób kończących zmianę 

w aptece. Wielokrotnie miałem okazję 

obserwować takie prelekcje w wykonaniu 

reprezentantów farmaceutycznych 

i oceniam je bardzo wysoko. W ciągu 

kilkunastu minut pracownicy otrzymali 

podstawową wiedzę o nowych 

produktach i ich działaniu. Dzięki 

takim spotkaniom można znacząco 

podnosić wiedzę wszystkich członków 

zespołu, a przez to zagwarantować lepszą 

pomoc pacjentom. 

WARTO DBAĆ 

O DOSTĘPNOŚĆ PRODUKTÓW 

Bardzo ważną rolą reprezentantów firm 

jest wspieranie apteki w zakresie utrzymywania 

pełnej dostępności leków, 

o które pytają lub mogą się zapytać pacjenci. 

I znowu przykład – w listopadzie 

przedstawiciel podczas wizyty rekomenduje 

zwiększenie zapasu preparatu Vigor 

w dużym opakowaniu. Uzasadnienie 

jest proste – zbliżają się święta, a to jeden 

z produktów najczęściej wybieranych 

na prezent dla rodziców lub dziadków. 

Jeżeli w aptece będzie za mało opakowań, 

to istnieje ryzyko, że kilka dni przed 

świętami zapas zostanie wykupiony, 

placówka straci obroty i zyski, a pacjent 

będzie niezadowolony. 

Inny przykład to sugestia przedstawiciela, 

by zrobić zapas kilkunastu sztuk 

konkretnego antybiotyku. Powodem 

może być zauważalny wzrost zachorowań, 

a co za tym idzie – większego zapotrzebowania 

na lek. Nie należy zapominać 

również o sytuacjach, w których 

firma farmaceutyczna planuje dużą 

kampanię reklamową. Aptekarz musi 

się liczyć ze zwiększonym zapotrzebowaniem 

na produkt i kupić więcej opakowań. 

Pamiętajmy, że to właśnie reprezentant 

firmy na bieżąco śledzi 

sytuację na rynku produktów medycznych, 

wie, co się najlepiej sprzedaje, i zna 

najbliższe prognozy. Korzystanie z jego 

wiedzy umożliwia lepsze konstruowanie 

asortymentu, a zatem przekłada 

się na lepszą sprzedaż leków. 

PROMOCJE Z KORZYŚCIĄ 

DLA APTEKI 

Aptekarze mogą także liczyć na promocje 

handlowe oferowane przez przedstawicieli 

firm farmaceutycznych. To 

integralna część strategii firm, w wielu 

przypadkach stanowiąca źródło dodatkowych 

zysków dla aptek. Różnorodność 

akcji i proponowanych mechanizmów 

jest bardzo duża. Bardzo 

ważne jest jedno: wzajemność korzyści. 

Warto także wykazać się inicjatywą. 

Przykładów jest wiele – niektóre firmy 

uzależniają na przykład przyznawanie 

rabatów od utrzymywania w aptece 

ustalonej ekspozycji reklamowej lub 

od określonego poziomu zakupów 

danego leku. Jeżeli więc rozmawiamy 

Kto pyta, nie błądzi 

Pamiętajmy, że wiedza przedstawiciela 

dotycząca produktów danej firmy 

farmaceutycznej jest bardzo wysoka 

i zawsze warto ją wykorzystać. Najprostszym 

przykładem jest sytuacja, 

w której aptekarz decyduje się na 

wprowadzenie do swojej oferty, powiedzmy, 

nowej serii herbat leczniczych. 

W takiej sytuacji warto poprosić przedstawiciela, 

aby po przyjęciu zamówienia 

poświęcił kilka minut na przekazanie 

podstawowych wiadomości 

o nowym produkcie, inaczej personelowi 

będzie trudno udzielać wyjaśnień 

kupującym te preparaty pacjentom. 

o współpracy, to postarajmy się wskazać, 

jak wiele apteka może zaproponować 

firmie, i oczekujmy w zamian za to 

korzystnej oferty. 

Przedstawiciel firmy farmaceutycznej może przeprowadzić 

krótkie szkolenie dla pracowników apteki z zakresu składu 

i działania nowych leków. 

Nie zawsze jednak aptekarze wykorzystują 

promocje, popełniając przy tym 

najczęściej dwa błędy. Pierwszy to niechęć 

do zapoznania się z ofertą. Trzeba 

pamiętać, że bez podstawowych 

informacji nie można ocenić atrakcyjności 

promocji, za to można dużo 

stracić. Jeżeli nie mamy w danej chwili 

czasu, zaproponujmy reprezentantowi 

wizytę o innej godzinie lub innego 

dnia, ale postarajmy się dowiedzieć, 

co ma do zaproponowania. Drugi błąd 

polega na ograniczaniu współpracy 

z firmą wyłącznie do zakupu produktów 

po obniżonych cenach. Tymczasem 

przedstawiciel farmaceutyczny posiada 

wiele możliwości działania. Przykładowo, 

kiedy aptekarz kupi zestaw 

kilkudziesięciu nowych produktów, 

które będą za chwilę promowane w telewizji, 

może poprosić pracownika 

firmy, aby umieścił w widocznym miejscu 

materiały reklamowe i w kilku 

słowach opowiedział o nowym leku 

personelowi. Być może w ten sposób 

pracownicy przygotują się do sprzedaży 

i doradztwa w zakresie nowości lepiej 

niż konkurencja. 

Listopad 2008 Farmacja i ja 9


zarządzanie zasobami ludzkimi 

Dziel i rządź! 

Szef nie dlatego jest szefem, że jego 

kompetencje merytoryczne przewyższają 

umiejętności podwładnych. W rzeczywistości 

prawda jest bardziej złożona. 

Magdalena Adamska 

autorka tekstów 

ekonomicznych, 

publikowała m.in. 

w „Rzeczpospolitej”, 

„Pulsie Biznesu”, 

„Życiu Warszawy”, 

„Home&Market”, 

„Gazecie MSP”, 

„Nowym Rynku” 

Przekonanie, że kluczowym atutem 

szefa jest jego wiedza, zyskuje tym 

większy poklask, im bardziej pracownicy 

są poddani obiektywnym 

systemom ocen lub wprost – jak farmaceuci 

– zobowiązani nadrzędnymi przepisami 

do podnoszenia kwalifikacji. 

PROFESJONALIZM 

NA PIEDESTALE 

Wiedza specjalistyczna to jednak nie 

wszystko. Umyka to przedstawicielom 

zawodów związanych z wysoką specjalizacją, 

na przykład profesji medycznych. 

To właśnie im trudniej odnaleźć się w sytuacji 

awansu na stanowisko kierownicze. 

Dlaczego? Zarządzanie zespołem sprawia, 

że w pewnym stopniu trzeba zrezygnować 

z nimbu wiedzy fachowej, by zająć się 

sprawami przyziemnymi, acz fundamentalnymi: 

organizacją pracy. 

Najtrudniejszym problemem dla wysokiej 

klasy profesjonalisty jest podzielenie 

się obowiązkami z pozostałymi członkami 

zespołu (tymi mniej doświadczonymi, 

o niższych kwalifikacjach). Brzmi 

paradoksalnie? Tylko jako zdanie zapisane 

w formie prostego postulatu. Podział 

pracy to niełatwa sztuka. Życie podsuwa 

wiele przykładów firm, które ucierpiały 

na próbach ręcznego sterowania przez 

jednoosobowe gremium: szefa firmy. 

CHCESZ O TYM 

POROZMAWIAĆ? 

Uczucie, że za nic nie odpowiada się do 

końca, jest demotywujące. To jeden z powodów, 

dla których warto podzielić się 

zadaniami. Nie najlepsza jest też sytuacja, 

w której polecenia wydawane zza biurka 

sprawiają, że pracownik czuje się „użyty” 

do gaszenia pożaru i ma świadomość, 

że skala jego zaangażowania oraz jakość 

wykonania pracy pozostaną niezauważone. 

Wtedy zadanie wykona, ale nie 

będzie dawał z siebie wszystkiego. 

Skoro nie ex cathedra, to jak? W Harvard 

Business School wypracowano model, 

według którego warto rozmawiać z pracownikiem 

na temat powierzanego mu 

zadania. 

1. Jasno opisz zadanie. 

2. Zdefiniuj jego cel. 

3. Przeanalizuj zakres obowiązków 

pracownika. 

4. Uprzedź o udziale w zadaniu innych 

osób i określ ich rolę. 

5. Ustal terminy. 

6. Opisz standardy pracy. 

7. Ustal wiążące wartości w takich kwestiach, 

jak: jakość, czas i koszty. 

8. Określ odpowiedzialność za wyniki. 

9. Ustal, na jakie wsparcie może liczyć 

pracownik. 

10. Zdefiniuj środki materialne niezbędne 

do wypełnienia zadania. 

11. Jeśli to konieczne, przydziel dodatkowych 

pracowników do pomocy. 

12. Zapytaj, jakiego wsparcia będzie 

oczekiwał pracownik od ciebie. 

13. Ustal, w jakim trybie i czasie udzielisz 

mu szczegółowych instruktaży. 

14. Ustal termin weryfikacji wyników. 

UFAJ I SPRAWDZAJ 

Oddając część spraw w ręce pracowników, 

kierownik zyskuje odpowiedzialnych 

partnerów. Mimo to może wciąż czuć, że 

ryzykuje zbyt wiele. Warto jednak to ryzyko 

podjąć, zwłaszcza gdy zniweluje się 

je poprzez kontrolę i weryfikację wyników, 

której pracownik jest świadom. 

Wielu szefów dzielenie się pracą utożsamia 

z dzieleniem się władzą. Zwłaszcza 

gdy zadanie, które chcemy scedować na 

pracownika, wykracza poza codzienną 

rutynę. Intuicja ta jest o tyle uzasadniona, 

że – oczywiście – nie wszystkimi 

działaniami można obarczyć pracownika. 

Do bezdyskusyjnych wyjątków zadań, 

którymi szef nie może się podzielić, 

należą kwestie związane z wymogiem 

poufności, te, które powierzył mu na 

przykład właściciel apteki, oraz sprawy 

strategiczne firmy: ocena wyników przedsiębiorstwa, 

ocena poszczególnych pracowników, 

kształtowanie systemów 

motywacyjnych… Jak widać, nie jest ich 

wiele. Warto więc może przekazać inne, 

może nie kluczowe, ale istotne zadania 

pracownikom po to, by samemu zająć 

się tym, czym menedżer zająć się powinien: 

zarządzaniem. 


10 



finanse w praktyce 

Euro(pa) 

w aptece 

Zgodnie z zapowiedziami premiera Donalda Tuska, w 2011 r. w Polsce 

będziemy posługiwali się euro. Właściciele aptek powinni jednak spać 

spokojnie – bilans zysków i strat będzie oscylować wokół zera. 

Artur A. Adamski 

redaktor 

i prowadzący działy 

inwestycyjne 

m.in. w PAP, 

„Życiu Warszawy”, 

„Pulsie Biznesu”, 

„Home & Market”, 

„Gazecie MSP”, 

„Twoim Biznesie” 

Mały, górzysty kraj, którego 

jeszcze kilka lat temu największymi 

bogactwami 

były wyciągi narciarskie, 

termalne kąpieliska i piwo, znowu pokazuje, 

że może być od nas lepszy. Słowacja 

– bo o niej mowa – jest największym 

producentem samochodów osobowych 

w Europie (w przeliczeniu na jednego 

mieszkańca), przyciągnęła także największy 

kapitał inwestycyjny w ciągu ostatnich 

3 lat. Poradziła sobie również z ostrymi 

kryteriami, jakie należy spełnić, by zastąpić 

walutę krajową euro. Od 1 stycznia 

2009 r. słowacką koroną interesować się 

będą wyłącznie numizmatycy – jako 

drugi kraj z bloku postsowieckiego (po 

Słowenii) Słowacja wprowadzi unijną 

walutę. 

Właśnie Słowacja jest państwem, które 

należy obserwować – jego doświadczenia 

pokażą, jakich błędów należy uniknąć 

dokonując „euroizacji” u nas. Oczywiście 

pozostaje pytanie, czy Polsce się to uda? 

Biorąc pod uwagę obecny stan finansów, 

zaczynającą hamować gospodarkę i ogólnoświatowe 

widmo recesji, wydaje się to 

nierealne, jednak w naszym kraju „cuda” 

to rzecz naturalna. 

SCENARIUSZ PIERWSZY: 

SŁABA ZŁOTÓWKA 

Zastanawiając się nad wymianą złotego 

na euro trzeba pamiętać, że sama wymiana 

to prosta czynność zbliżona do tej, 

jaką przeżyliśmy 13 lat temu w trakcie 

denominacji. Wtedy każdą cenę należało 

podzielić przez 10 tysięcy, teraz trzeba 

będzie dzielić przez 3 lub 3,5 lub 4 w zależności 

od kursu wymiany ustalonego 

przez mechanizmy rynkowe, siłę naszej 

gospodarki oraz od negocjacji z Unią. 

Kurs wymiany jest jednym z zasadniczych 

elementów, który będzie miał decydujący 

wpływ na to, jaka grupa społeczna zyska, 

a jaka minimalnie straci. Zasada w tym 

wypadku jest prosta: niższy kurs złotego 

korzystniej wpływa na ogólny rozwój 

gospodarki. Jeśli kurs wymiany będzie 

wynosił 4 zł za 1 euro, zyskają przedsiębiorstwa 

funkcjonujące na rynku europejskim. 

Należy bowiem pamiętać, że im 


12 



finanse w praktyce 

silniejsza złotówka, tym trudniej wypracować 

zysk eksporterom. Mimo że importerzy 

nie byliby zachwyceni z takiego 

biegu zdarzeń, to jednak taki scenariusz 

byłby korzystny dla polskiej gospodarki 

jako całości. Jej rozwój jest bowiem tym 

dynamiczniejszy, im więcej dóbr jest produkowanych 

i wysyłanych, a nadwyżka 

eksportu nad importem znaczniejsza. 

Przykładem są Chiny. 

SCENARIUSZ DRUGI: 

MOCNA ZŁOTÓWKA 

Z kursu 4 do 1 nie będą zadowolone osoby 

pracujące na etatach i mające stałe 

dochody. Przykładowo, jeśli pracownik 

zarabia 4 tysiące zł, to po przeliczeniu 

będzie zarabiał 1 tysiąc euro, zaś gdyby 

kurs wynosił 3 do 1, jego pobory wynosiłyby 

ponad 1333 euro. Do grupy pracowników 

etatowych zaliczają się również 

emeryci, stanowiący niemałą grupę klientów 

aptek. Dla nich przelicznik 4 do 1 

oznacza spadek dochodów, natomiast 

mocniejsza złotówka to lepsze życie i większy 

budżet na ochronę zdrowia… 

Jednak dla rozwoju gospodarki przelicznik 

3 do 1 nie byłby dobry, gdyż jej motor 

napędowy, czyli producenci i eksporterzy, 

nadal borykaliby się z kłopotami, jakie 

przeżywają obecnie (silny złoty zmniejsza 

rentowność eksportu). A to w dłuższej 

perspektywie oznacza osłabienie konkurencyjności, 

spadek liczby działających 

firm, zwiększenie bezrobocia, zmniejszenie 

poziomu konsumpcji. 

RÓWNANIE W GÓRĘ 

Poza nieznanym kursem przelicznika 

z wymianą waluty wiąże się kolejna zagadka. 

Wiadomo, że wymiana spowoduje 

zaokrąglanie (oczywiście w górę) wszystkich 

cen. Z raportu przygotowanego przez 

Narodowy Bank Polski „Efekty zaokrągleń 

cen w Polsce po wprowadzeniu euro do 

obiegu gotówkowego” wynika, że w ramach 

koszyka podstawowych dóbr mogą wystąpić 

cztery warianty wydarzeń: 

1. Optymistyczny: zaokrąglenia w górę 

lub w dół do 1 eurocenta – wymiana 

taka nie spowoduje żadnego odczuwalnego 

efektu we wzroście cen. 

2. Neutralny: wszystkie ceny zaokrąglane 

będą do eurocenta w górę – spowoduje 

to wzrost cen o 0,53% (czyli faktycznie 

prawie niezauważalnie). 

3. Pesymistyczny: podnoszone będą ceny 

towarów atrakcyjnych – ceny wzrosną 

o 1,75%. 

4. Bardzo pesymistyczny: będą podnoszone 

wszystkie ceny i wzrosną 

o 2,56%. 

Skala przewidywana przez NBP nie wydaje 

się duża, szczególnie gdy inflacja 

sięga nawet 5%. Należy jednak wziąć pod 

uwagę fakt, iż dotyczy to towarów najczęściej 

kupowanych, więc subiektywne odczucie 

konsumentów może być takie, że 

wszystko mocno zdrożało. Z badań wynika, 

że połowa wydatków konsumpcyjnych 

przeciętnego gospodarstwa domowego jest 

przeznaczana na dobra i usługi, których 

cena jednostkowa nie przewyższa 7,6 zł. 

PODWYŻKI POD KONTROLĄ 

Według raportu NBP grupy, w których 

nastąpi największy wzrost cen, to: łączność, 

żywność oraz restauracje i hotele. Takie 

Po wprowadzeniu euro ceny podstawowych dóbr 

konsumpcyjnych z pewnością pójdą w górę. Nie oznacza 

to jednak większych zysków dla aptek. 

też zresztą odczucia mieli mieszkańcy 

biedniejszych krajów, w których wprowadzono 

euro. Z doświadczenia innych 

państw wynika również (szczególnie brylowali 

tu Włosi), że wielu właścicieli sklepów 

i usługodawców potraktowała wymianę 

jako okazję do nieuzasadnionych 

podwyżek. 

Nauczeni włoskim doświadczeniem Słowacy 

powołali już specjalną komisję, 

która przez rok od zmiany będzie czuwała 

nad tym, by zmiana cen nie została 

wykorzystana do sztucznego ich windowania. 

Być może również Polska skorzysta 

z doświadczeń Słowaków. Jakkolwiek 

miało by się zdarzyć, wiadomo, że początkowo 

ceny podawane będą w dwóch 

walutach, co zabezpieczy przed sytuacją, 

że w dwóch sklepach dla tych samych 

towarów stosuje się różne przeliczniki. 

KOSZTY ZJEDZĄ ZYSK 

Czy na efekcie zaokrąglenia cen zyskać 

mogą również aptekarze? To raczej mało 

prawdopodobne. Ceny leków w dużej 

mierze wynikają z wynegocjowanych cen 

u dostawcy, a także z polityki marż. 

Zakładając nawet wzrost cen medykamentów 

o uśrednioną przez NBP wartość 

2,56% (lub nawet o 1-2 punkty procentowe 

więcej), trudno mówić o możliwości 

realnego zarobku. Szczególnie że potencjalny 

zysk może być szybko zniwelowany 

przez koszty, jakie wiążą się z przewalutowaniem, 

np. kosztami dostosowania 

systemów informatycznych. 

BLEF WIELKICH STRAT 

Zmiana waluty może mieć wpływ na 

negocjacje z dostawcami. Wbrew temu, 

co będą mówić hurtownicy o stratach, 

jakie się szykują wraz z wejściem euro, dla 

nich przejście na europejską walutę będzie 

wiązało się z wyeliminowaniem ryzyka 

walutowego, a także ze zniknięciem opłat 

za wymianę walutową (zysk wszystkich 

instytucji finansowych i kantorów zarabiających 

na różnicach kursowych to 

około 4,5 mld zł rocznie). Wprawdzie 

teraz silna złotówka zachęca do zakupów 

w euro i dolarach, jednak obecna tendencja 

osłabienia złotego wobec tych walut 

(wynikająca m.in. z ucieczki zagranicznych 

inwestorów z rynków wschodzących) 

może doprowadzić do oscylacji kursu 

wymiany w okolicach 3,5 zł. Jest to o tyle 

możliwe, że chcąc zrealizować plan wprowadzenia 

euro w 2011 r., już od 1 stycznia 

2009 r. musimy wejść do systemu ERM2 

(Europejski Mechanizm Kursowy), co 

oznacza, że przez dwa lata złoty jest związany 

z euro, a jego kurs może się wahać 

w stosunku do euro o plus-minus 15%. 

Jeśli kurs złotego do euro będzie zbliżony 

do 3,5 zł i podobny w 2011 r., argumenty 

o ponoszonych stratach przez hurtowników 

nie mają sensu, gdyż do tego czasu 

zdążą w swoich bilansach uwzględnić 

osłabienie złotego (pamiętać należy 

o oszczędnościach wynikłych z braku 

ryzyka kursowego i marż wymiany). 

Kto zatem straci? Wymierne koszty poniosą 

ci przedsiębiorcy, którzy mają zaciągnięte 

kredyty w walutach innych niż 

złoty – banki na pewno pobiorą prowizje 

za przewalutowanie. 



akademia farmaceuty 

Autoprezentacja, 

czyli my w oczach innych 

Angielskie słowo „osoba” 

(person) pochodzi od 

łacińskiego terminu 

persona, oznaczającego 

maskę. Jak widać, 

już starożytni 

Rzymianie uznawali, 

że autoprezentacja 

jest jednak nie tyle 

pokazywaniem, 

ile ukrywaniem siebie. 

Izabela Zdolińska 

negocjator 

i mediator, 

współzałożycielka 

Stowarzyszenia 

Instytut 

Rozwiązywania 

Konfliktów 

Autoprezentacja to sterowanie 

wrażeniem, jakie wywieramy na 

innych. To tworzenie i podtrzymywanie 

określonego wizerunku, 

m.in. za pomocą wyglądu (ubioru, 

fryzury, biżuterii itp.), mowy ciała, doboru 

określonego słownictwa, opowiadania 

o swoich dokonaniach, obracania się we 

właściwym towarzystwie, prezentacji posiadanych 

przedmiotów, deklaracji poglądów, 

udawania rozumienia lub nierozumienia 

oraz pamięci bądź niepamięci 

rozmaitych wydarzeń, wyboru miejsc oraz 

spędzania wolnego czasu i podejmowanej 

działalności dodatkowej (np. hobby, rodzaju 

uprawianego sportu). Pokusie poprawiania 

własnego wizerunku ulegamy 

zwłaszcza wtedy, gdy wiemy, że jesteśmy 

obserwowani przez osoby, które mają 

wpływ na realizację ważnych dla nas celów 

i gdy uważamy, że oceniają nas one niekorzystnie. 

Istnieją jednak osoby o wysokiej tzw. obserwacyjnej 

samokontroli zachowania, 

które w każdej sytuacji odczytują oczekiwania 

rozmówców i usiłują się do nich 

dostosować. Większość ludzi stara się 

uchodzić za uczciwych, godnych zaufania, 

racjonalnych i konsekwentnych, choć 

istnieją również przypadki autoprezentacji 

negatywnej (np. gdy udajemy mniej 

kompetentnych niż w rzeczywistości, aby 

przełożony nie przydzielił nam dodatkowego 

zadania, albo wówczas, gdy celem 

autoprezentacji jest wzbudzenie litości 

i sprowokowanie pomocy). 

STRATEGIE SKUTECZNEJ 

PREZENTACJI 

Najprostszym ze sposobów pozyskania 

rozmówcy jest uśmiech, ponieważ jest on 

wyrazem życzliwości, a większość ludzi 

bardziej lubi osoby, które jako pierwsze 

okazują im sympatię. Warunkiem powodzenia 

tej metody jest jednak uznanie 

przez rozmówcę uśmiechu za szczery. 

Uśmiech udawany angażuje tylko żwacz, 

podczas gdy szczery uśmiech powoduje 

również skurcz mięśni okrężnych oka, 

co unosi kąciki ust do góry i powoduje 

powstawanie „kurzych łapek” w kącikach 

oczu. I choć prawie każdy potrafi wymusić 

uśmiech, to panować nad mięśniami 

Rys. SIRFRANKIE 

14 



akademia farmaceuty 

okrężnymi oka potrafi zaledwie 20% osób. 

Uśmiech nieszczery jest również mniej 

płynny, niesymetryczny i trwa dłużej. 

Większą sympatią darzymy również te 

osoby, które są do nas pod jakimś względem 

podobne. Chcąc zyskać czyjąś sympatię, 

pomijamy więc milczeniem kwestie, 

w których się z rozmówcą nie zgadzamy 

i podkreślamy podobieństwa. By jednak 

nie zostać uznanym za osobę pozbawioną 

własnego zdania, do wypowiedzi wyrażających 

poparcie można dodać odrobinę 

niezgody w kwestiach nieistotnych. 

Kreowanie podobieństwa dotyczy również 

komunikacji pozawerbalnej, np. ubioru 

oraz mowy ciała. 

Inne metody pozyskania rozmówcy to 

udawanie skromności oraz pochlebstwo, 

które jest bardziej skuteczne, gdy zostaje 

wyrażone nie wprost, np. w postaci prośby 

o poradę albo napomknięcia osobie, 

której przychylność zamierzamy zyskać, 

o naszej pozytywnej opinii na jej temat 

przez osobę trzecią. Skuteczna jest również 

taktyka polegająca na rozpoczęciu dyskusji 

na dowolny temat i prezentowaniu 

przeciwnego stanowiska, a następnie 

rzekoma zmiana zdania pod wpływem 

argumentacji rozmówcy. 

STRATEGIE AUTOPROMOCJI 

Wzbudzanie sympatii nie zawsze wystarcza 

do budowania dobrego wizerunku, 

dlatego równie ważne, zwłaszcza w miejscu 

pracy, jest sprawianie wrażenia osoby 

kompetentnej. Szczególnie skuteczne 

techniki w realizacji tego celu to: 

• inscenizacja pokazów kompetencji, 

czyli aranżowanie okoliczności, w których 

można zaprezentować faktycznie 

Autoprezentacja doskonała 

posiadane umiejętności oraz unikanie 

sytuacji, w których mógłby wyjść na 

jaw ich brak; 

• deklaracja kompetencji – zapewnianie 

rozmówcy o posiadanych umiejętnościach; 

strategia tym bardziej skuteczna, 

jeśli została sprowokowana przez drugą 

stronę lub odbywa się za pośrednictwem 

osoby trzeciej; 

• rekwizyty kompetencji – zostawienie 

„niechcący” na widoku wypełnionego 

po brzegi terminarza, odbieranie telefonów 

z niewielkim opóźnieniem, 

Socjolog Erving Goffman porównał społeczeństwo do teatru. 

Dostosowanie się do różnych ról jest niezbędne, by interakcje 

społeczne przebiegały bez zakłóceń. 

nierozstawanie się z telefonem komórkowym, 

rozkładanie na widoku prasy 

specjalistycznej – mają dać wrażenie, 

że osoba kreująca swój pozytywny wizerunek 

jest bardzo zapracowana; 

• podkreślanie przeszkód – wyolbrzymianie 

przeszkód przynosi podwójne 

korzyści: w przypadku porażki umożliwia 

jej usprawiedliwienie, w przypadku 

powodzenia zwiększa wymiar sukcesu; 

niektóre osoby posuwają się 

jeszcze dalej i sabotują własne wysiłki 

podejmując działania uniemożliwiające 

zwycięstwo (nazywa się to fachowo 

paradoksem samoutrudnienia). 

STRATEGIE DOWODZENIA 

STATUSU I WŁADZY 

Aby zyskać szacunek i poważanie, nie 

wystarczy pełnić jakąś funkcję. Trzeba 

jeszcze przekonać otoczenie, że takie stanowisko 

piastujemy słusznie. Do tego 

celu służą m.in.: 

O tym, jak bardzo skuteczna może być autoprezentacja, najlepiej świadczy historia 

Ferdynanda Demary – bankruta, złodzieja i dezertera. Uciekając przed 

zhańbioną własną tożsamością pracował na przestrzeni dwudziestu kilku lat pod 

różnymi nazwiskami jako nauczyciel fizyki, dziekan wydziału filozofii, wykładowca 

i kierownik katedry psychologii, zastępca szeryfa, wykładowca prawa, chirurg, 

nadzorca oddziału w więzieniu o zaostrzonym rygorze i duchowny. Nigdy nie 

ukończył nawet szkoły średniej i nie posiadał uprawnień do wykonywania żadnego 

z wymienionych zawodów. Demara był wyjątkowo przekonujący w tym, co 

robił. Na ogół demaskowano go dopiero wówczas, gdy o jego sukcesach dowiadywał 

się prawdziwy właściciel pożyczonej tożsamości. Najbardziej zdumiewający 

jest jednak fakt, że większość oszukanych przez niego osób, w tym przełożonych, 

mimo wszystko życzyła sobie jego powrotu… 

• demonstrowanie oznak statusu i władzy 

w postaci np. wieszania na ścianach 

dyplomów i certyfikatów lub zasiadania 

na krześle o wysokim zagłówku; 

• ostentacyjna konsumpcja – publicznie 

okazywana rozrzutność (zarówno trwonienie 

dóbr, jak i rozdawnictwo); 

• przebywanie wśród ludzi o wysokim 

statusie władzy (tzw. świecenie odbitym 

blaskiem; demonstrowanie związków 

z osobami, które odniosły sukces i odcinanie 

się od osób, które poniosły 

porażkę); 

• niewerbalna demonstracja dominacji 

za pomocą mimiki, gestów, postawy 

ciała – osoby o wysokiej pozycji społecznej 

przyjmują bardziej zrelaksowane 

postawy ciała, częściej przerywają 

wypowiedzi innych osób i naruszają 

ich przestrzeń osobistą, a słuchając 

utrzymują gorszy kontakt wzrokowy 

z rozmówcą. 

CZŁOWIEK O KILKU 

TWARZACH? 

Każdy człowiek w różnych sytuacjach 

społecznych zachowuje się w inny sposób. 

Problem w tym, że między przyjmowanymi 

rolami może zachodzić konflikt. 

Osoba, która w oczach swoich kolegów 

chce uchodzić za kompetentną, nie zawsze 

może pozwolić sobie na dowodzenie 

swoich racji przed mniej kompetentnym 

przełożonym, a starając się zyskać sympatię 

szefa, może narazić się współpracownikom. 

Zdemaskowanie wiąże się 

nie tylko z utratą wypracowanej opinii, 

ale także z upokorzeniem i utratą zaufania 

(a w konsekwencji odrzuceniem przez 

grupę albo koniecznością szukania nowej 

pracy). 

Nie oznacza to bynajmniej, że autoprezentacja 

jest nieskuteczna lub nieopłacalna. 

Erving Goffman, socjolog, porównał 

interakcje społeczne do teatru, w którym 

ludzie odgrywają swoje role, trzymając się 

wyuczonego scenariusza i posługując stosownymi 

rekwizytami. Dostosowanie się 

do tych ról jest niezbędne po to, by inni 

mogli odgrywać własne role i by interakcje 

przebiegały sprawnie. 


SYRIA 

Uciążliwa przeszkoda 

dla rozwoju biznesu: 

sprzedaż ziół na 

bazarach i działalność 

osób nazywających 

się uzdrowicielami. 

Recepta na sukces: 

traktować poważnie 

każdego klienta. 

Marzenia: zdrowie 

dla całej rodziny. 

Problemy syryjskich 

farmaceutów nie 

różnią się specjalnie 

od kłopotów ich 

polskich kolegów. 

Ostrzegano mnie, że Syria jest 

miejscem, w którym dziennikarzowi 

z Europy niełatwo 

zdobyć informacje. Mimo 

to wyruszam do Damaszku, według zapewnień 

miejscowych, najstarszego nieprzerwanie 

zamieszkanego miasta świata. 

Ta niezwykła aglomeracja leży z dala od 

ulubionych szlaków turystów szukających 

rozrywek, za to jest prawdziwą mekką dla 

miłośników historii. W Syrii znajduje się 

grób Jana Chrzciciela, to tu miał nawrócić 

się święty Paweł, a w okolicach Damaszku 

wciąż mieszkają ludzie mówiący po 

aramejsku, czyli w języku Chrystusa. Syria 

aż roi się od wykopalisk. Na jej pustyniach 

znaleziono między innymi zapiski 

sporządzone najstarszym alfabetem świata, 

który miał dać początek innym alfabetom. 

Stolica Syrii nocą sprawia niesamowite 

wrażenie. Ciemne niebo rozświetlają 

zielone neony umieszczone na szczytach 

wież meczetów. Miasto zdaje się nie mieć 

końca, jest ponad dwukrotnie większe od 

Warszawy. Poszukując apteki, spodziewam 

się niespodzianek. Znajomy Londyńczyk, 

Fot. Ilona i Mohamed Younes 

16 



apteki świata 

stały bywalec w Syrii, żartował, że tutaj 

na pytanie pacjenta, czy powinien przynieść 

receptę, aptekarz zwykł odpowiadać: 

„A co to jest recepta?”. 

Z PORTRETEM PREZYDENTA 

W TLE 

Zdobycie informacji nie okazuje się tak 

trudne, jak opowiadano. Syryjczycy chętnie 

rozmawiają z nieznajomymi. W pobliżu 

Muzeum Narodowego znajduje się apteka 

prowadzona przez Alego Sawadiego, farmaceutę, 

który kształcił się w Wielkiej Brytanii. 

Ali jest właścicielem apteki w Damaszku 

od 12 lat, kiedy przejął interes po ojcu. 

Szczyci się długą działalnością apteki, bo 

w Syrii tradycję ceni się tak samo wysoko 

jak doświadczenie. Do Anglii wyjechał pod 

koniec lat 80. XX wieku. Rodzina chciała, 

by zdobył jak najlepsze wykształcenie. 

W Syrii farmaceutów kształci Wydział 

Farmacji na Uniwersytecie w Damaszku, 

jednak w przekonaniu miejscowych, więcej 

doświadczeń można zebrać, decydując się 

na studia zagraniczne. 

W aptece zaraz po wejściu rzuca się w oczy 

duży portret prezydenta Baszara Al-Assada. 

Prezydent jest z wykształcenia lekarzem, 

specjalizację z okulistyki robił w Londynie. 

Według Alego, to jemu Syria zawdzięcza 

stopniowe łagodzenie polityki i brak poparcia 

dla tworzenia ekstremistycznych 

ruchów islamskich na terytorium kraju. 

Prezydent jest uważany za światowca i demokratę, 

o czym ma świadczyć choćby 

fakt, że jego żona to Angielka pochodzenia 

syryjskiego, mówiąca lepiej po angielsku 

niż arabsku. 

PREFEROWANE LECZENIE 

NATURALNE 

Na półkach apteki widzę niespotykany 

w Polsce zasób preparatów ziołowych. Ali 

tłumaczy, że medycyna naturalna cieszy 

się wśród Syryjczyków takim samym 

zaufaniem, jak pigułki w Europie Środkowej. 

Zdarza się, że pacjenci przychodzą 

do niego po radę, jak sporządzić napar 

na gorączkę lub z czego najlepiej zrobić 

Asortyment leków z grupy OTC wydaje się 

bogatszy niż u nas. Więcej jest preparatów 

wspomagających leczenie przeziębienia i grypy, 

a także na kłopoty żołądkowe. 

syrop wykrztuśny. Czegoś takiego nie uczą 

w Londynie, gdzie ziołolecznictwo na ogół 

omawia się na trwającym nie więcej niż 

semestr fakultecie. Ali zdobywał wiedzę 

o ziołach na dwóch kursach organizowanych 

na Bliskim Wschodzie oraz od ojca 

aptekarza. I tak na przykład na problemy 

z wątrobą poleca pacjentom picie herbaty 

z wyciągiem z nieznanej w Polsce odmiany 

szakłaka (Rhamnus alaternus), a trudno 

gojące rany okłada papką z dodatkiem 

rośliny w Polsce zwanej szczyrem rocznym 

i uważanej za kompletnie nieprzydatną 

z punktu widzenia ziołolecznictwa. 

Na półkach widzę leki znane dobrze z polskich 

aptek. Asortyment leków z grupy 

OTC wydaje się bogatszy niż u nas. Więcej 

jest preparatów wspomagających leczenie 

przeziębienia i grypy, a także leków na 

kłopoty żołądkowe. 

W jednej dzielnicy Damaszku 

można spotkać przestronne 

i nowoczesne apteki, w innej 

małe i źle zaopatrzone. 

NIEUCZCIWA KONKURENCJA 

ZIELARZY 

Syryjczycy nie mają w zwyczaju narzekać 

w obecności przyjezdnych, dlatego Alego 

trudno namówić na rozmowę o tym, co 

trapi jego kolegów. Dopiero słysząc, że 

farmaceuci w Polsce borykają się z niedoskonałym 

prawem oraz koniecznością 

konkurowania ze zwykłymi sklepami spożywczymi, 

w których wolno sprzedawać 

leki z grupy OTC, Ali opowiada, co jest 

barierą dla niego. 




Damaszek leży z dala od ulubioych 

szlaków turystów szukających 

rozrywek, za to jest prawdziwą 

mekką dla miłośników historii. 

W Syrii kobiety traktuje się 

z szacunkiem, bez względu 

na to, czy są ubrane w hidżab, 

czy po europejsku. 

– Dużym problemem aptek syryjskich 

jest sprzedaż ziół i ich niewłaściwe wykorzystywanie 

przez osoby zupełnie do 

tego nieuprawnione – irytuje się. – Kiedy 

kilka lat temu przeprowadzono rządową 

kontrolę, okazało się, że ponad 80% 

osób sprzedających zioła na straganach 

lub nazywających siebie uzdrowicielami, 

nie miało podstawowej wiedzy medycznej! 

Pojawił się pomysł, aby sprzedaż ziół była 

licencjonowana. Według projektu preparaty 

ziołowe powinny być sprzedawane 

wyłącznie w aptekach przez farmaceutów 

mogących udokumentować odpowiednie 

przygotowanie merytoryczne. Niestety, 

nie ma jeszcze odpowiednich przepisów 

wykonawczych. Przechadzam się czasem po 

bazarach i specjalnie wypytuję handlarzy 

o działanie różnych roślin. Nieprzydatne 

badyle zalecają na potencję, a lek na 

żołądek na porost włosów. 

Słowa Alego potwierdzają autorzy artykułu 

„Sztuka tradycyjnej medycyny arabskiej 

w państwach regionu Morza Śródziemnego” 

z 2006 r., opublikowanego przez 

Oxford University Press. Na Bliskim 

Wschodzie rośnie około 2,6 tys. gatunków 

roślin, z czego duża część nie została 

jeszcze zbadana pod kątem przydatności 

w przemyśle farmaceutycznym. Z jednej 

strony autorzy artykułu wskazują, że wiele 

osób parających się ziołolecznictwem nie 

ma odpowiedniej wiedzy, zaś z drugiej 

apelują o ocalenie arabskiej medycyny 

naturalnej. Wiedza o roślinach leczniczych 

Apteka polska a syryjska 

– Apteki syryjskie są mniejsze od polskich 

– opowiada Mohamad Younes, farmaceuta 

z Damaszku, który farmację studiował 

w Polsce. – Według przepisów, syryjska 

apteka powinna mieć co najmniej 28 metrów 

kwadratowych powierzchni. Na wyposażeniu 

musi być waga, klimatyzacja, 

lodówka, szafa na narkotyki, komputer, 

łazienka oraz zaplecze. Jak widać, w porównaniu 

z polskimi, są to raczej skromne 

wymagania. Większość aptek jest otwarta 

dłużej niż w Polsce, moja działa od 

dziewiątej rano do pierwszej w nocy. 

Syryjscy farmaceuci robią dużo mniej leków 

recepturowych od polskich kolegów, w zasadzie 

już tylko maści. 53 miejscowe 

zakłady farmaceutyczne robią licencjonowane 

leki na syryjski rynek, nie ma żadnych 

kłopotów z zaopatrzeniem. Więcej leków 

sprzedaje się tutaj bez recepty. Wyjątek 

stanowią leki uspokajające, nasenne oraz 

narkotyki, które zawierają na przykład 

kodeinę, deksopropoksyfen itp. 

Odmiennie niż w Polsce, jeden farmaceuta 

może posiadać tylko jedną aptekę. 

Zrzeszamy się w Izbie Farmaceutów, która 

podlega Ministerstwu Zdrowia i ubezpiecza 

nas. Największa bolączka – emerytura 

przysługuje nam dopiero po 

przepracowaniu trzydziestu lat. 

Chociaż zatrudniam dwoje pracowników, 

pacjenci przychodzą głównie do mnie. 

Wiedzą, że jestem właścicielem, poza tym 

w sposób naturalny darzą zaufaniem kogoś 

starszego. Pierwszą nieufność zawsze 

przełamuję rozmową, staram się zdobyć 

szacunek nowych pacjentów, dowodząc 

swojej wiedzy. Większość stałych pacjentów 

w razie choroby kieruje pierwsze kroki 

do mnie. W zależności od dolegliwości 

albo sam wydaję leki, albo kieruję ich do 

odpowiedniego lekarza bądź szpitala. Często 

też zajmuję się leczeniem doraźnym. 

Przepis na chętnie odwiedzaną aptekę 

jest taki sam jak w Polsce – dobre zaopatrzenie. 

Ludzie lubią mieć możliwość kupienia 

wszystkiego w jednym miejscu 

i wybierania spośród wielu możliwości. 

Fot. Ilona i Mohamed Younes, Shutterstock 

18 




Nad miastem górują wysokie 

wieże meczetów. W nocy zapalają 

się na nich zielone neony, które 

rozświetlają ciemne niebo. 

Syryjskie stragany słyną z tego, 

że można na nich kupić wszystko: 

orzechy, przyprawy, ubrania, 

biżuterię, a nawet zioła. 

była przez wieki przekazywana głównie 

ustnie i dziś potrzebuje wsparcia, by móc 

zostać zarchiwizowana i poddana szczegółowej 

weryfikacji naukowej. Arabska 

medycyna ludowa może się okazać równie 

cenna jak chińska. 

Turyści z Europy rzadko szukają w aptece 

Alego ziół. Pojawiają się na ogół drugiego 

lub trzeciego dnia pobytu, prosząc o coś 

na kaszel i piekące oczy. Ali cierpliwie tłumaczy 

po angielsku, że w Syrii należy się 

bronić przed zbyt suchym klimatem – dużo 

pić, osłaniać twarz podczas wypadów na 

pustynię, oczy zasłaniać dużymi okularami 

i absolutnie nie pić alkoholu. Większość 

przybyszów wychodzi z syryjskiej apteki 

z kroplami do oczu, kremem nawilżającym 

i pastylkami na kaszel, a cierpiący 

od spotkania z nieznaną florą bakteryjną 

– z miksturą na żołądek. 

PRAWIE JAK LEKARZ 

Justyna Sypka Abdallaa, Polka, dla której 

Damaszek stał się równie bliski jak Warszawa, 

opowiada, że Syria – w porównaniu 

z innymi krajami arabskimi – zaskoczyła 

ją przede wszystkim otwartością . Idąc do 

apteki, może śmiało zapytać sprzedawcę-mężczyznę 

na przykład o podpaski. 

W Syrii kobiety traktuje się z szacunkiem, 

bez względu na to, czy są ubrane w hidżab, 

czy po europejsku. 

W syryjskiej aptece musi 

być waga, klimatyzacja, 

lodówka, szafa 

na narkotyki, komputer, 

łazienka oraz zaplecze. 

Większość z nich jest 

otwarta od dziewiątej rano 

do pierwszej w nocy. 

Zdaniem Justyny apteki syryjskie, podobnie 

jak polskie, diametralnie różnią się 

od siebie. W jednej dzielnicy Damaszku 

można spotkać miejsca przestronne i jasne 

jak luksusowe butiki, w innej malutkie i źle 

zaopatrzone apteczki rodzinne. 

Poza Damaszkiem, szczególnie na terenach 

wiejskich, o dużą, dobrze wyposażoną 

aptekę jest trudniej, ale małych, nieźle zaopatrzonych, 

nie brakuje. W zamieszkanej 

przez niemal 20 mln ludzi Syrii, według 

danych syryjskiego Ministerstwa Zdrowia, 

pracuje około 14 tys. farmaceutów (dla 

porównania w Polsce zarejestrowanych 

jest około 24 tys.). Na terenach wiejskich 

aptekarze wypełniają wiele zadań lekarzy. 

Farmaceuta musi umieć zmierzyć ciśnienie, 

rozpoznać podstawowe choroby 

i zaordynować leczenie, zrobić zastrzyk. 

Wielu kształci się samodzielnie z pomocą 

fachowych książek medycznych lub na 

dodatkowych kursach medycznych. 

Za największy problem zdrowotny w Syrii 

władze uważają gruźlicę, której nowe przypadki 

wciąż się zdarzają, mimo wdrożonego 

kilka lat temu programu prewencyjnego 

pilotowanego przez WHO. Dotarcie do 

wiarygodnych statystyk jest jednak trudne, 

bowiem Syria nie udostępnia wszystkich 

danych o zdrowiu mieszkańców. W 2003 r. 

zadeklarowała na przykład, że w kraju jest 

mniej niż 500 osób zarażonych wirusem 

HIV, chociaż przedstawiciele WHO podejrzewają, 

iż może ich być dużo więcej. 

Alego, aptekarza z Damaszku, nie interesują 

statystyki. Uważa, że powinien traktować 

każdego pacjenta poważnie, co oznacza 

między innymi, że nie należy niczego 

oferować zbyt nachalnie. To sekret sukcesu 

rodzinnej apteki. 

– Czy idziesz do apteki, czy kupić dywan, 

w Syrii nikt nie będzie ci nachalnie czegoś 

zachwalać, co zdarza się w innych krajach 

arabskich – mówi Ali. 

I rzeczywiście, wychodzę z apteki Alego 

z kroplami do oczu w torebce, choć nikt 

mnie na ich zakup nie namawiał. 

Sylwia Skorstad 


MEDYCYNA 

farmakologia 

Antybiotykowe 

przemiany 

Tworzenie nowych leków nie jest ani łatwe, ani 

tanie. Dlatego zamiast szukać nowych substancji 

ulepsza się i zmienia te już istniejące. 

interakcji wynikających z hamowania 

cytochromu P450. 

lek. med. Grzegorz 

Górniewski 

Trudności z otrzymaniem nowego 

leku wynikają przede wszystkim 

z faktu, że ograniczona jest liczba 

punktów uchwytu działania 

leczniczego w komórce, co z konieczności 

ogranicza liczbę substancji teoretycznie 

możliwych do zastosowania. 

By zmienić znany już związek, zazwyczaj 

ingeruje się w skład chemiczny, a przez 

to zwykle i w strukturę przestrzenną 

cząsteczki, np. przez zamianę grup pobocznych. 

W ten właśnie sposób powstawały 

kolejne „ulepszone wersje” 

jednego z pierwszych antybiotyków 

makrolidowych – erytromycyny. 

DŁUGA LISTA WAD 

Erytromycynę już w 1952 r. wprowadzono 

do użytku klinicznego jako pierwszy 

z makrolidów. Ten występujący naturalnie 

w organizmie Gram-dodatniej 

bakterii Saccharopolyspora erythraea antybiotyk 

jest używany do dziś, posiada 

jednak kilka wad, takich jak liczne interakcje. 

Stąd też powstały kolejne, półsyntetyczne 

antybiotyki makrolidowe o identycznym 

mechanizmie i podobnym spektrum 

działania, ale ulepszonych właściwościach. 

Należą do nich roksitromycyna 

i klarytromycyna, które mimo korzystniejszego 

profilu działań niepożądanych 

nie pozbyły się jednak jednego z głównych 

problemów odziedziczonych po 

erytromycynie, a mianowicie licznych 

KORZYSTNE ZMIANY 

Ten problem rozwiązuje azytromycyna, 

która powstała przez przekształcenie 

grupy karbonylowej w pozycji 9 głównego 

pierścienia w grupę oksymową z jej 

następczą redukcją. Rezultatem tego była 

również zmiana struktury pierścienia 

z 14- na 15-atomową, a przez to i odmienne 

drogi metaboliczne substancji. Z uwagi 

na istotną zmianę struktury cząsteczki, 

azytromycyna stała się prekursorem 

nowej podgrupy w obrębie makrolidów 

– tzw. azalidów, zwanych czasem także 

makrolidami II generacji. 

Oprócz wyeliminowania większości 

z typowych dla makrolidów interakcji, 

zmiana struktury wpłynęła korzystnie 

na farmakokinetykę leku. Azytromycyna 

jest eliminowana bardzo wolno, 

kumuluje się w tkankach i utrzymuje 

w nich poziomy terapeutyczne nawet 

kilka dni, co umożliwia bardziej przyjazne 

dla pacjenta dawkowanie raz na 

dzień oraz skracanie czasu terapii, 

w wybranych wskazaniach nawet do 

pojedynczej dawki. Zmiana właściwości 

fizykochemicznych oraz wynikająca 

z niej dobra biodostępność po podaniu 

doustnym ułatwiły także 

przygotowanie różnych postaci leku. 

Obecnie są dostępne wszelkie postaci 

doustne azytromycyny w szerokim 

zakresie dawek, co ułatwia dobór odpowiedniej 

dla danego pacjenta postaci 

i sposobu podawania. 


1. J. Antimicrob Chemother. 1996 Jun;37 

Suppl C:133-42. 

2. Drugs. 1992 Nov;44(5):750-99. 

3. Arch Pharm (Weinheim). 2006 

Sep;339(9):489-97. 


MEDYCYNA 

odkrycia 

lek. med. Agnieszka 

Szumska-Olczak 

Depresja 

perfekcjonisty 

Od dwustu lat w literaturze naukowej przewija 

się problem zależności pomiędzy cechami 

osobowości a występowaniem depresji. 

Również współcześni naukowcy prowadzą 

badania nad tym zagadnieniem. 

Na depresję częściej zapadają 

osoby z obniżonym 

poczuciem własnej wartości, 

ze skłonnością do pesymizmu 

i stanów lękowych. Zazwyczaj 

uważają się za słabsze i mniej skuteczne, 

a w efekcie twierdzą, że nie zasługują 

na uznanie ogółu. Z trudem podejmują 

decyzje, charakteryzują się brakiem 

niezależności i szybko podporządkowują 

się innym. Za wszelką cenę starają 

się unikać konfliktów interpersonalnych 

oraz z łatwością uciekają w świat 

fantazji i marzeń. 

ZACHOROWAĆ MOŻE KAŻDY 

Obserwacje osób, które zachorowały na 

depresję, wskazują, że większość z nich już 

wcześniej przejawiała lęk przed nowymi 

sytuacjami, zbytnią ostrożność w kontaktach 

interpersonalnych, perfekcjonizm, 

chęć przypodobania się wszystkim za 

wszelką cenę, brak wiary w siebie i własne 

możliwości. Można by zatem przypuszczać, 

że depresja dotyka osoby, którym 

się nie wiedzie. Tymczasem okazuje się, 

że jest to również choroba ludzi sukcesu. 

Coraz częściej ujawnia się ona wśród osób 

postrzeganych jako spełnione, dynamiczne, 

pracowite, wykształcone. 

MUSZĘ BYĆ NAJLEPSZA! 

Prowadzone badania próbują wyjaśniać 

mechanizm, który u osób ze szczególnymi 

cechami charakteru prowadzi 

do rozwoju choroby. Udowodniono 

Depresja jest również chorobą 

ludzi sukcesu. Coraz częściej 

ujawnia się ona wśród osób 

postrzeganych jako 

spełnione, dynamiczne, 

pracowite i wykształcone. 

na przykład związek pomiędzy perfekcjonizmem 

i depresją. Uznano, że 

perfekcjonista definiuje siebie poprzez 

kolejne osiągnięte cele, a najważniejszym 

dla niego czynnikiem pobudzającym 

do działania jest pragnienie ogólnego 

uznania i podziwu. Doznania te wpływają 

na budowanie poczucia własnej wartości, 

ale ich brak oznacza porażkę. 

Aby zwrócić na siebie uwagę innych, perfekcjonista 

podnosi sobie coraz wyżej 

poprzeczkę, często zaczyna postępować 

wbrew własnym potrzebom, tak by zdobyć 

uznanie otoczenia. Z czasem nie odróżnia 

sukcesu od przymusu jego osiągnięcia. 

Taki mechanizm nieuchronnie prowadzi 

do porażek, a te powodują smutek, żal, 

poczucie opuszczenia, a w konsekwencji 

zniechęcenie i apatię. Zbyt częste poczucie 

klęski przygnębia, zmniejsza samoocenę 

i wywołuje lęk przed kolejnymi, nieuchronnymi, 

jak się wydaje, potknięciami. Taki 

stan może przerodzić się w depresję. 

PERFEKCJONIŚCI, FANATYCY 

I UGODOWCY 

Badania dotyczące perfekcjonistów sugerują, 

że depresja nie jest jedynym ich 

problem zdrowotnym. Okazuje się także, 

że perfekcjonizm, depresja, natręctwa 

i różne uzależnienia mogą mieć wspólne 

podłoże. Dlatego niektórzy naukowcy 

dzielą perfekcjonistów na trzy typy: 

• nieustannie dążących do osiągnięcia 

wysoko postawionych celów, których 

– mimo wysiłków – nie są w stanie 

osiągnąć; 

• fanatyków oczekujących perfekcji od 

wszystkich, nawet kosztem pogorszenia 

relacji międzyludzkich; 

• ugodowców, starających się żyć w sposób, 

jakiego – ich zdaniem – oczekują 

od nich inni. 

Osoby kwalifikowane do trzeciego 

typu charakteryzują się skłonnościami 

do myśli samobójczych i nadmiernego 

jedzenia. 

Biorąc udział w kształtowaniu osobowości 

młodego pokolenia, warto pamiętać 

o dowodach naukowych potwierdzających 

istnienie związku między cechami 

osobowości a chorobami. I postępować 

w myśl zasady: lepiej zapobiegać niż 

leczyć. 

Fot. Corbis 

22 


MEDYCYNA 

od chandry do depresji 

Jesteś aktywna i dobrze zorganizowana, 

a jednak przychodzi moment, gdy rano trudno ci 

wstać i rozpocząć dzień. Myślisz, że to jesienny 

smutek, chandra, gorszy dzień, ale uważaj, 

to również mogą być symptomy depresji. 

Nadmiar obowiązków sprawia, 

że często bagatelizujemy 

dolegliwości. Pogarszający 

się stan psychiczny i fizyczny 

składamy na karb stresu, szybkiego 

tempa życia i zmieniających się pór 

roku, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. 

Prawdą jest, że jak każdy organizm 

podlegamy rytmowi natury – jesienią 

zwalniamy obroty, bo nasze 

ciało przygotowuje się do zimowego 

odpoczynku. Tymczasem człowiek 

przyzwyczaił się ignorować ten rytm. 

Nie pozwalamy sobie na „przestoje”, 

przecież oznaczają one spadek efektywności 

w pracy, a brak energii i entuzjazmu 

uznajemy za oznakę słabości. Dodajmy 

do tego codzienne kłopoty: z dziećmi 

w szkole, z ambitnym szefem w pracy, 

ze zdrowiem rodziców, w relacjach z partnerem 

– nie ma sposobu, by nie wpływały 

na samopoczucie. Ale co zrobić, 

gdy nastrój się wciąż pogarsza? Odróżnić 

przejściowe problemy od objawów 

choroby jest trudno, ale tym bardziej 

nie można ich lekceważyć. Nie wmawiaj 

sobie usilnie, że masz „jesienną depresję”, 

bo może się okazać, że to znacznie 

poważniejszy stan, niż ci się wydaje. 

Doktor Iwona Koszewska z Instytutu 

Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 

uważa, że często przedłużająca się reakcja 

na trudne sytuacje przekształca się 

w stan chorobowy. Depresja jest groźną 

chorobą – zdaniem Petera Kramera, 

amerykańskiego wykładowcy i praktykującego 

profesora psychiatrii, w rankingu 

chorób zajmuje ona czołowe 

miejsce jako jedna z najbardziej destrukcyjnych 

i najgroźniejszych w skutkach 

społecznych. Szacuje się, że dotyka ok. 

10% populacji, z czego połowa przypadków 

nie jest leczona. Około 20-30% 

cierpiących na nią osób umiera, tyle że 

jest to śmierć nietypowa, bo najczęściej 

w wyniku samobójstwa. 

Ostatnio coraz więcej pisze się o depresji 

wśród młodych i aktywnych osób. Ale 

należy pamiętać, że im człowiek starszy, 

tym więcej powodów do niepokoju. Depresja 

częściej dotyka kobiety niż mężczyzn, 

a szczyt zachorowań u pań to 50. r.ż. 

MIĘDZY CHANDRĄ 

A DEPRESJĄ 

Popularna chandra może przejawiać się 

apatią, złym humorem, poczuciem beznadziei, 

nudą i przygnębieniem. To 

pojęcie dość pojemne, jak więc rozpoznać, 

że to coś poważniejszego? Objawy cho- 

24 


MEDYCYNA 


niedokładnie zlokalizowane dolegliwości 

fizyczne: uczucie ciężaru w klatce 

piersiowej, bóle i zawroty głowy. Jeśli przez 

dłuższy czas nie uda się zdiagnozować 

przyczyn somatycznych tych dolegliwości, 

można podejrzewać depresję. 

Trzy pytania 

do specjalisty 


roby nie muszą być zbytnio nasilone, ale 

są ciągle obecne. Zmęczenie nie ustępuje 

nawet po dobrze przespanej nocy, 

a smutek staje się stałym towarzyszem 

życia. Pacjent może momentami mobilizować 

się do aktywności, ale taki stan 

nie trwa długo. W dodatku męczą go 

NIE MAM SIŁY 

U młodszych osób depresja częściej 

związana jest ze złym odnajdywaniem 

się w rzeczywistości, dążeniem do zbyt 

wygórowanych celów, niezgodą na szybkie 

tempo życia albo z utratą pracy. 

W leczeniu dobre rezultaty przynosi 

psychoterapia, ale podstawą jest farmakologia, 

która poprawia stan chorego, 

a to ułatwia późniejsze nawiązanie kontaktu 

z terapeutą. 

– Miałam 35 lat, dobrą pracę, ładne 

mieszkanie, byłam zdrowa. Wszystko 

się układało, ale ja byłam coraz bardziej 

zmęczona i działałam na coraz wolniejszych 

obrotach. Wszyscy mówili – na 

co ty jeszcze narzekasz? A ja czułam, że 

dłużej nie dam rady – wspomina sytuację 

sprzed paru lat pani Ewa. 

Nieustanna presja w pracy i nieporozumienia 

domowe wpływają na pogorszenie 

nastroju. Z czasem taka osoba czuje się 

tak zestresowana, osamotniona i niepewna 

własnej wartości, że zaczyna wątpić 

w swoje umiejętności i atrakcyjność. 

– Zaczęłam brać urlopy i zwolnienia, 

żeby odpocząć. Ale mając czas wolny, 

nie wstawałam w ogóle z łóżka, bałam 

się konfrontacji z jakimkolwiek problemem. 

Uważałam, że nic nie potrafię, 

nie poradzę sobie, a inni na pewno zrobią 

to lepiej ode mnie. Denerwowałam 

się, że nie daję sobie rady, a przez to 

jeszcze bardziej się stresowałam. Takie 

błędne koło – mówi pani Ewa. 

Po długim wahaniu wybrała się do psychiatry. 

Leczenie farmakologiczne pomogło, 

ale po pewnym czasie pojawiły 

się wahnięcia nastrojów – tydzień lepiej, 

a potem pogorszenie, wychodzenie 

z dołka i znów bezsilność. Początkowo 

te zmiany tłumaczyła sobie jesienną 

depresją, grypą, przejściowym stresem, 

ale im bardziej ignorowała swój stan, 

tym bardziej on się pogłębiał. Po paru 

latach trafiła do psychoterapeuty. Stopniowo 

jej stan się poprawia, ale to 

Odpowiada psychiatra, 

dr n. med. 

Iwona Koszewska 

z Instytutu Psychiatrii 

i Neurologii 

w Warszawie. 

Czym się różni depresja 

osób młodszych 

i starszych? 

Wiadomo, że u młodych ludzi może 

występować lęk przed odrzuceniem 

ze strony rówieśników, przed brakiem 

akceptacji, a także lęk dotyczący orientacji 

seksualnej. U osób starszych, 

w drugiej połowie życia, lęk wiąże się 

przede wszystkim z samotnością, utratą 

samodzielności, niesprawnością. 

Pojawiająca się choroba, operacja, czasem 

niegroźna, zaburza równowagę 

psychiczną, poczucie bezpieczeństwa, 

występuje obawa przed uzależnieniem. 

Inni obwiniają się za sprawianie bliskim 

kłopotu. Charakterystyczna dla drugiej 

połowy życia jest zmiana dotychczasowych 

ról, np. z opiekuna na 

podopiecznego. Trudno się zaadaptować 

do nowej sytuacji. 

Kiedy w najbliższym otoczeniu 

powinna się zapalić lampka 

kontrolna? 

Mówiąc najogólniej, gdy pojawia się 

widoczna i niezrozumiała zmiana, np. 

niewystępująca wcześniej niechęć do 

wychodzenia z domu, izolowanie się, 

zmniejszenie liczby kontaktów, smutek, 

mniejszy apetyt, zaburzenia snu, negowanie 

wszystkiego. 

Co warto powiedzieć rodzinie 

osoby chorej na depresję? 

Dla osób chorych na depresję istotne 

jest zrozumienie okazane przez bliskich. 

Uznanie choroby jako przyczyny niesprawności 

daje szansę na opiekę i wsparcie, 

nie należy chorego mobilizować do 

radzenia sobie samemu. Trzeba przyjąć, 

że przez jakiś czas człowiek w depresji 

będzie funkcjonował w inny sposób. 


MEDYCYNA 


Kiedy brak objawów 

Może być również tak, że nie występują 

objawy charakterystyczne dla depresji. 

Zamiast nich pojawia się uczucie lęku 

i bóle głowy, pleców, nerwobóle. Często 

występują dolegliwości żołądkowe i układu 

krążenia. Diagnoza staje się trudna: 

badania mające wyjaśnić przyczynę problemów 

zdrowotnych, na które skarży 

się pacjent, nie przynoszą żadnych rezultatów, 

a tylko zabierają czas. 

ciężka praca. Specjalista uczy ją metod 

rozwiązywania problemów, pomaga 

w rozróżnianiu objawów choroby od 

prawdziwych zdarzeń, w kontrolowaniu 

epizodów złego i depresyjnego nastroju, 

regulowaniu uczuć. Radzi także, jak 

wzmacniać posiadane umiejętności. 

EUFORIA, A POTEM OTCHŁAŃ 

Depresja jest zaliczana w psychiatrii do 

grupy chorób afektywnych, czyli związanych 

ze zmianą nastroju. Inną dosyć 

częstą chorobą z tej grupy jest choroba 

afektywna dwubiegunowa, inaczej zwana 

depresyjno-maniakalną. Wtedy 

chory cierpi na apatię i silne stany przygnębienia 

na przemian ze stanami 

silnego pobudzenia emocjonalnego 

i psychoruchowego, zwanego też manią. 

Oba okresy chorobowe zwykle oddziela 

okres względnie normalnego funkcjonowania. 

Mogą się zdarzyć też mieszane 

epizody, kiedy chory przechodzi 

z depresji w stan euforyczny – tak było 

właśnie z panią Teresą. 

– Pierwszy raz moja mama zachorowała, 

gdy miała 44 lata. Ja byłam wtedy 

zbuntowaną osiemnastolatką – wspomina 

córka pani Teresy, Iza. – Mama 

bardzo się bała, że wpadłam w złe towarzystwo, 

a do tego nabrała przekonania, 

że jest śmiertelnie chora. Niestety, nie 

mogła liczyć na pomoc męża. Załamała 

się i w stanie depresji wylądowała na 

kilka tygodni w szpitalu. Wkrótce potem 

okazało się, że zapadła w stan silnego 

pobudzenia – wyznaje pani Iza. 

W okresach manii pani Teresa twierdziła, 

że czuje się świetnie i rezygnowała 

z jakichkolwiek leków. Znikała z domu 

na wiele tygodni, nie informując 

najbliższych, gdzie przebywa, ani co 

się z nią dzieje. Czasami lądowała u rodziny, 

a czasem u zupełnie obcych ludzi. 

Przez kilkanaście lat przeżyła kilka 

nawrotów choroby. Stan depresyjny 

objawiał się u niej otępieniem, niewychodzeniem 

z domu całymi tygodniami, 

nastrojami przygnębienia, nieustannym 

płaczem oraz patrzeniem na 

wszystko w czarnych barwach. Natomiast 

stany manii wyrażały się kompletnym 

brakiem krytycyzmu wobec własnych 

planów, słów i czynów, przekonaniem 

o swojej zaradności i przebojowości. 

– Mama, gdy była w tej swoistej euforii, 

potrafiła np. pójść do sklepu po bułki, 

a po dwóch godzinach wrócić bez pieczywa, 

za to z kompletem mebli do 

salonu wziętych na kredyt. 

Objawy depresji: 

• poczucie ciągłego zmęczenia, 

ociężałości; 

• utrata zainteresowań, 

• niechęć do pracy, wykonywania 

codziennych czynności; 

• brak zadowolenia z życia, niechęć 

do życia; 

• pogorszenie pamięci, trudności 

ze skupieniem uwagi 

na wykonywanej czynności; 

• zamartwianie się; 

• unikanie spotkań ze znajomymi; 

• uczucie wewnętrznego napięcia, 

niepokoju; 

• wczesne budzenie się, płytki sen; 

• złe samopoczucie rano 

po obudzeniu; 

• brak apetytu i co się z tym wiąże 

– chudnięcie; 

• zaparcia; 

• zasychanie w ustach; 

• bóle głowy i mięśni. 

Od dwóch lat pani Teresa nie miała nawrotów 

stanów depresyjnych ani maniakalnych. 

Jej najbliżsi mają nadzieję, że 

czas remisji utrzyma się jak najdłużej. 

Jednak zdają sobie sprawę, że kiedyś 

choroba znowu o sobie przypomni. 

TYGODNIE BEZ WYJŚCIA 

Z DOMU 

U wielu kobiet depresja pojawia się wraz 

ze zmianami hormonalnymi wywołanymi 

przekwitaniem. Pani Barbara po 

raz pierwszy zetknęła się z silnym uczuciem 

smutku, gdy miała 50 lat. Czuła się 

tak, choć jak sama mówi, miała kochającą 

rodzinę i pracę, z której była zadowolona. 

Zresztą psychiatrzy podkreślają, 

że depresja potrafi zaatakować nawet 

wtedy, gdy w życiu człowieka nie dzieją 

się żadne krzywdy i wręcz można oczekiwać, 

że powinien być zadowolony. Pani 

Barbara przez dwa tygodnie siedziała 

w domu i cierpiała. Najchętniej leżała 

w łóżku i gdyby mogła, to by w ogóle 

z niego nie wstawała. Czuła jednak, że 

dzieje się z nią coś niedobrego. W końcu 

poszła z prośbą o pomoc do swojego 

lekarza internisty. 

– Powiedział mi, że moje złe samopoczucie 

wynika prawdopodobnie ze zmian 

hormonalnych związanych z przekwitaniem 

i że jego zdaniem cierpię na depresję 

– wspomina. Dostała skierowanie 

do szpitala Instytutu Psychiatrii i Neurologii. 

Tam uznano, że wymaga leczenia 

na miejscu. W szpitalu spędziła sześć 

tygodni. – Przez ten czas przyjmowałam 

leki psychotropowe, które doprowadziły 

mnie do na tyle dobrego stanu, że 

nabrałam chęci do życia – mówi. 

Choroba co jakiś czas daje o sobie znać 

w postaci kolejnych nawrotów. Na od- 

26 


MEDYCYNA 


Fot. Jump 

dział leczenia depresji pani Barbara 

wracała 18 razy. Pierwszym symptomem, 

że następuje nawrót, są kłopoty ze snem. 

Nie może wtedy zasnąć, a jeżeli już jej 

się uda, łatwo się wybudza. Pani Barbara 

miała jednak to szczęście, że mogła 

zawsze liczyć na wsparcie męża i córki. 

Niestety, mąż zmarł w zeszłym roku, 

co było bezpośrednim powodem kolejnego 

nawrotu choroby. 

NIE CZEKAJ, LECZ SIĘ 

Do lekarza należy zwrócić się zawsze, 

kiedy pojawią się wątpliwości co do 

stanu zdrowia. Szczególnie, gdy objawy 

depresji (zmęczenie, brak energii itp.) 

utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie. 

Najlepiej udać się od razu do psychiatry, 

nie trzeba mieć skierowania. Lekarz 

rodzinny może pomóc osobom z typowymi 

i niezbyt nasilonymi objawami 

depresji. 

Niektórzy po pojedynczym epizodzie 

depresyjnym już nigdy jej mieć nie będą, 

u innych choroba może powracać, a część 

pacjentów będzie co jakiś czas wracać na 

leczenie. Zdarzają się też takie przypadki 

choroby, które wymagają stałego leczenia. 

Należy jednak pamiętać, że depresja jest 

chorobą uleczalną i prawidłowo leczona 

pozwoli na normalne funkcjonowanie 

we wszystkich rolach życiowych. 

Istnieją różne odmiany depresji: część 

z nich, mimo uzyskania statusu choroby, 

zazwyczaj przebiega bardzo łagodnie 

i właściwie nie wymaga skomplikowanej 

interwencji lekarza. Mowa na przykład 

Rodzaje depresji 

Choroba może powodować pojedyncze 

epizody, trwać przewlekle lub przejawić 

się chorobą afektywną dwubiegunową 

(CHAD). Cechą tej ostatniej jest naprzemienność 

okresów depresji i manii (nadaktywności, 

nadmiernego ożywienia). Znana 

jest też forma choroby przebiegająca jednobiegunowo, 

w której zmiana samopoczucia 

następuje tylko w jednym kierunku 

– depresji. 

W publikacjach napotkać można również 

takie terminy, jak dystymia i cyklotymia. 

Dystymia jest czymś, co można nazwać 

małą depresją: jest to rodzaj przewlekłych 

o depresji zimowej (sezonowej) – przypadłości 

pojawiającej się zimą, kiedy ilość 

docierającego światła staje się niewystarczająca 

dla organizmu. Leczenie farmakologiczne 

może być w tym przypadku 

uzupełnianiem lub stosowane zamiennie 

z leczeniem światłem, polegającym na 

przebywaniu przez godzinę lub dwie 

w pomieszczeniu oświetlonym specjalnymi 

lampami. Depresja zimowa zazwyczaj 

mija wraz z wydłużeniem się dnia. 

Podstawą leczenia depresji jest jednak 

farmakologia. W tej chwili do dyspozycji 

lekarzy jest lista ponad dwudziestu leków 

antydepresyjnych. Lekarz powinien zawsze 

indywidualnie dobierać lek do profilu 

depresji i uwzględnić inne schorzenia 

pacjenta. Wspólną cechą leków przeciwdepresyjnych 

jest to, że nie uzależniają 

i raczej trudno je przedawkować, a ich 

stosowanie nie wymaga np. regularnych 

badań krwi. Ważnym zaleceniem jest to, 

o czym chorzy często zapominają – trzeba 

dawkować lekarstwo i brać je tak długo, 

„Miałam 35 lat, dobrą pracę, ładne mieszkanie. 

Wszystko się układało, ale ja czułam się coraz bardziej 

zmęczona, działałam na coraz wolniejszych obrotach”. 

jak zalecił lekarz. Skutek leku daje się 

zauważyć po 2-3 tygodniach, a czasem 

po 4 albo 6 (na s. 28 przeczytasz też o skutkach 

ubocznych zażywania leków przeciwdepresyjnych). 

O ile poszczególne epizody depresji 

leczy się dosyć skutecznie, o tyle wciąż 

zaburzeń nastroju o niewielkim nasileniu. 

Rozpoznaje się ją po dwóch latach przewlekłego 

smutku, małej aktywności, problemów 

lękowych, poczucia małej wartości. 

Jest bardzo uciążliwa, ale można 

dalej funkcjonować, choć nie najlepiej. 

Bardzo rzadko taki stan wymaga leczenia 

szpitalnego. Cyklotymia jest niemal dokładnie 

tym, czym dystymia, ale z pojawiającymi 

się okresami euforycznymi, 

epizodami hipomaniakalnymi. O ile cyklotymia 

jest pewnego rodzaju „zminiaturyzowaną” 

chorobą afektywną dwubiegunową, 

o tyle dystymia – zminiaturyzowaną 

depresją nawracającą. 

Gdzie szukać pomocy 

i informacji o depresji? 

• Stowarzyszenie Aktywnie Przeciwko 

Depresji: www.depresja.org. 

• Fundacja Itaka: www.leczdepresje.pl, 

www.zaginieni.pl, 

tel. 0 22 654 40 41. 

• Instytut Psychiatrii i Neurologii 

w Warszawie: ul. Sobieskiego 9, 

tel. 0 22 458 28 00. 

• Poradnie Zdrowia Psychicznego 

i inne placówki lecznictwa 

psychiatrycznego, które podpisały 

kontrakty z NFZ znajdziesz 

pod tym adresem: 

www.leczdepresje.pl/pzp.php. 

• Adresy i telefony klinik psychiatrycznych 

znajdziesz pod adresem: 

www.depresja.org/nowe.html. 

trwają poszukiwania leku, który by powstrzymywał 

nawroty. Specjaliści są 

zgodni, że nie sposób przewidzieć, kiedy 

choroba powróci. 

– Znałem pacjentkę, która pierwszy raz 

zachorowała na depresję w wieku 18 lat, 

kolejny nawrót nastąpił u niej po 50 

latach, w wieku 68 lat – podaje przykład 

dr Michał Skalski z Akademii Medycznej 

w Warszawie. U jednych pacjentów 

po okresie remisji może co jakiś czas 

pojawiać się tylko obniżenie nastroju, 

u innych będzie to już depresja. W bardzo 

rzadkich przypadkach, kiedy już 

inne metody zawiodą, do leczenia ciężkich 

stanów depresyjnych stosuje się 

elektrowstrząsy. 

Od kilku lat w Polsce zaczęto mówić 

głośno o problemach ludzi z depresją. 

Organizowane są kampanie społeczne 

mające przełamać tabu choroby psychicznej, 

które sprawia, że wciąż wielu 

osobom tak ciężko zgłosić się po pomoc. 

Warto się czasem rozejrzeć, czy wokół 

nas nie ma kogoś, kto potrzebuje wsparcia 

i porady specjalisty. Depresja jest 

chorobą – i to wyleczalną, i tak ją należy 

traktować. 

Zbigniew Modrzewski, 

Marek Sitkowski 


MEDYCYNA 

obserwatorium gastrologiczne 

Zaparcia 

po lekach antydepresyjnych 

Depresja czy dystymia (depresyjne 

zaburzenie osobowości) szczęśliwie są 

skutecznie leczone. Niestety efektem 

ubocznym terapii mogą być uciążliwe zaparcia. 

dr n. med. Krzysztof 

Wojciechowski 

Leki przeciwdepresyjne mają dość 

skomplikowany mechanizm funkcjonowania, 

ale ich główną rolą jest 

zapobieganie spadkom poziomu 

norepinefryny i serotoniny w mózgu. 

Działanie leków zaczyna się dopiero po 

wielu dniach, a wyraźna poprawa widoczna 

jest zazwyczaj po 4-6 tygodniach. Niestety 

ich działanie nie jest wystarczająco 

precyzyjne (selektywne), przez co oddziałują 

także na szereg innych przekaźników 

układu nerwowego, a z tym wiąże się występowanie 

objawów niepożądanych 

podczas terapii antydepresyjnej. 

UCIĄŻLIWE ZABURZENIA 

Chorzy na depresję dość często zgłaszają 

wiele dolegliwości ze strony przewodu 

pokarmowego, takich jak: bóle brzucha, 

zaparcia, biegunka, dyspepsja. Według 

Hilila i wsp. [1] odsetek ten sięga 54% pacjentów 

(w grupie kontrolnej dotyczyło 

to 29% osób). Z tego powodu połowa 

badanych zasięgała porady lekarskiej. 

Występowanie objawów niepożądanych 

ocenia się na nieco ponad 10% przypadków. 

Głównie są one skutkiem komponenty 

antycholinergicznej działania tych 

leków. Przejawia się to suchością w jamie 

ustnej, zaparciami, zaburzeniami snu, 

zmniejszonym apatytem, a niekiedy zawrotami 

głowy [2] . 

PROPONOWANE LECZENIE 

Oddziaływanie leków antydepresyjnych 

na układ autonomiczny poddano analizie. 

W czasie pierwszych kilkunastu dni 

stosowania amitryptyliny wydzielanie 

śliny było zmniejszone o 26%, ale z czasem 

efekt ten ustępował [3] . Badano też liczbę 

skurczów propulsywnych o wysokiej amplitudzie 

mięśniówki jelita grubego, czyli 

tych, które bezpośrednio odpowiadają 

za przesuwanie zawartości jelita. Okazało 

się, że u pacjentów stosujących amitryptylinę 

była ona znacznie zmniejszona 

w porównaniu ze zdrowymi osobami, 

a spadek ten był nawet większy niż u osób 

z ciężkimi idiopatycznymi zaparciami. 

Zaburzenie to nie uległo poprawie nawet 

po standardowym posiłku [4] . 

Z badań wynika, że leczenie tych zaburzeń 

powinno koncentrować się na doraźnym 

stosowaniu leków o innym niż objętościowy 

mechanizmie działania, czyli np. 

lekach aktywnie stymulujących sploty 

Najczęściej stosowane 

leki antydepresyjne 

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne 

– m.in. amitryptylina, doksepina, imipramina; 

• leki czteropierścieniowe – mianseryna; 

• leki hamujące selektywnie wychwyt serotoniny 

(SSRI), np. fluwoksamina, fluoksetyna, 

paroksetyna lub sertralina; 

• względnie selektywne inhibitory wychwytu 

zwrotnego noradrenaliny i serotoniny 

(SNRI) – wenlafaksyna, duloksetyna, 

milnacipra; 

• selektywne inhibitory monoaminoksydazy 

(MAO) – np. moklobemid; 

• inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny 

i dopaminy NDRI (bupropion); 

• inhibitory wychwytu serotoniny blokujące 

receptor 5HT2 (nefazodon, trazodon); 

• antagoniści receptorów 5HT2, alfa2, 

5HT3 (mirtazapina); 

• sole litu; 

• leki o innych mechanizmach działania 

(tianeptyna). 

nerwowe jelita pochodzenia naturalnego, 

jak sennozydy lub lekach syntetycznych. 

Ten wniosek potwierdza się w badaniach 

na zwierzętach [4] – zaparcia powodowane 

przez amitryptylinę u małp są na tyle 

typowe, że postulowano nawet, aby stały 

się modelem doświadczalnym [4] . 


1. Hillilä M.T., Hämäläinen J., Heikkinen M.E., Färkkilä M.A. „Gastrointestinal complaints among subjects with depressive symptoms in the general 

population”. Aliment Pharmacol Ther. 2008 Sep 1;28(5):648-54. Epub 2008 Jun 28. 

2. Liebowitz M.R., Manley A.L., Padmanabhan S.K., Ganguly R., Tummala R., Tourian K.A. „Efficacy, safety, and tolerability of desvenlafaxine 50 mg/day 

and 100 mg/day in outpatients with major depressive disorder”. Curr Med Res Opin. 2008 Jul;24(7):1877-90. Epub 2008 May 27. 

3. Warrington S.J., Turner P., Skrumsager B.K. „Cardiovascular (ECG and systolic time intervals) and anticholinergic effects of repeated doses 

of femoxetine – a comparison with amitriptyline and placebo in healthy men”. Br J. Clin Pharmacol. 1989 Mar;27(3):343-51. 

4. Leroi A.M., Lalaude O., Antonietti M., Touchais J.Y., Ducrotte P., Menard J.F., Denis P. „Prolonged stationary colonic motility recording in seven 

patients with severe constipation secondary to antidepressants”. Neurogastroenterol Motil. 2000 Apr;12(2):149-54. 

5. Tsusumi K., Kishimoto S., Koshitani O., Kohri H. „Amitriptyline-induced constipation in cynomolgus monkeys is beneficial for the evaluation of laxative 

efficacy”. Biol Pharm Bull. 2000 May;23(5):657-9. 

Fot. Indigo/AGE fotostock 

28 


MEDYCYNA 

obserwatorium gastrologiczne 

Dobroczynne 

działanie błonnika 

dr n. med. Krzysztof 

Wojciechowski 

Postęp cywilizacyjny wiąże się nie tylko z udogodnieniami, 

ale i z ryzykiem dla zdrowia, ujawniającym się w postaci 

tak zwanych chorób cywilizacyjnych. Wśród nich są zaparcia. 

Uważa się, że zaparciom sprzyja 

zła, wysokokaloryczna dieta, 

czyli taka, która zawiera dużą 

ilość tłuszczów i czerwonego 

mięsa, a mało warzyw i owoców, witamin 

A, C, E, selenu i wapnia. W jadłospisie 

wielu polskich rodzin jest dużo węglowodanów 

w postaci ciast, budyniu i białego 

pieczywa, a mało jarzyn. Ponadto obieranie 

owoców ze skórki, miksowanie potraw, 

eliminacja ciemnego pieczywa i surówek 

znacznie ogranicza ilość elementów wysokoresztkowych. 

Powoduje to zmniejszenie 

masy stolca i czyni go bardziej podatnym 

na zagęszczenie i stwardnienie. Na 

podstawie badań kohortowych szacuje 

się, że problem zaparć dotyczy około 6% 

populacji, a według innych źródeł 10%. 

WSTYDLIWY PROBLEM 

Upraszczając, można powiedzieć, że zaparciem 

nazywamy oddawanie stolca 

rzadziej niż 3 razy w tygodniu. Towarzyszy 

mu uczucie utrudnionego wypróżniania, 

a kał bywa twardy, zbity i pofragmentowany. 

Prawidłowa jego konsystencja i rytm 

wydalania zależy od zawartych w nim 

resztek pokarmowych, wody i bakterii oraz 

od sprawności mięśni biorących udział 

Czynność 

jelit spowalniają: 

• produkty zawierające taninę (borówka 

suszona, mocna czarna herbata, kakao, 

czerwone wino); 

• białe pieczywo (chleb tostowy, bułki 

kajzerki, bułki paryskie); 

• produkty o konsystencji lepkiej; 

• kasze przetarte, szczególnie manna; 

• ryż; 

• budynie; 

• niektóre owoce (np. banany). 

Efekt zastosowania diety bogatej w błonnik 

zazwyczaj występuje w czasie od 12 do 24 

godzin. Niekiedy działanie błonnika widać 

dopiero po upływie 2-3 dni. 

w wypróżnianiu, czyli mięśni brzucha 

oraz przepony miednicy małej. 

Stwierdzono, że w profilaktyce zaparć 

istotna jest przede wszystkim dieta bogata 

w błonnik pokarmowy (średnio 20 g/ 

dzień) oraz zachowanie aktywności fizycznej. 

Najistotniejszym źródłem resztek 

pokarmowych są produkty roślinne, zawierające 

błonnik, i to zarówno w postaci 

rozpuszczalnej, jak i nierozpuszczalnej. 

Źródłem błonnika mogą też być różne 

suplementy diety, m.in. z nasion babki 

jajowatej, które pomogą uzupełnić niedobory 

tej substancji. Produkty bogatoresztkowe 

to m.in. chleb razowy, chleb 

graham, surowe warzywa i owoce, owoce 

suszone, kasze (gryczana, jęczmienna, 

owsiana). 

LICZY SIĘ EFEKT 

Błonnik pokarmowy pochodzi przede 

wszystkim z rozdrobnionych okryw nasiennych. 

Ma zdolność absorpcji wody. 

Tworzy się wtedy struktura przypominająca 

żel. Ta frakcja błonnika ulega też 

częściowej fermentacji. Błonnik oddziałuje 

na przewód pokarmowy poprzez 

nawodnienie zawartości jelita. To pośrednio 

pobudza ruchy jelit – rozciągając jego 

ściany, powoduje ich odruchowy skurcz, 

a to przyspiesza przesuwanie stolca i wypróżnienie. 

Jednocześnie składniki błonnika 

tworzą na powierzchni kału dobrze 

nawilżoną warstwę, która także ułatwia 

jego przesuwanie wzdłuż jelita. 

NATURALNE WSPOMAGANIE 

Cechą wielu współczesnych produktów 

jest niska zawartość błonnika. Dlatego 

niektóre osoby mogą obserwować u siebie 

niekorzystne funkcjonowanie przewodu 

pokarmowego. Wtedy dobrze jest zmienić 

nawyki żywieniowe, ale i rozważyć stosowanie 

odpowiednich preparatów bogatych 

w błonnik. 

Dodatkowym problemem może być mała 

ilość wody w organizmie, który szukając 

rezerw, odzyskuje ją także z resztek zalegających 

w jelicie. Dlatego niezwykle 

ważne jest, aby dostarczać organizmowi 

wystarczającej ilości płynów. Jeśli nie ma 

istotnych przeciwwskazań (choroby 

nerek przebiegającej z obrzękami, schorzeń 

serca i wątroby), pacjent powinien 

wypijać ok. 2 l płynów na dobę, co zapobiega 

tworzeniu się bardzo suchego 

i zbitego stolca. 

Należy też dbać o stały rytm życia, co w tym 

kontekście rozumiemy jako w miarę możliwości 

stałą porę wypróżnień. 

Rys. East News 

30 


MEDYCYNA 

suplementacja diety 

ŁASKAVA 

dla układu nerwowego 

dr n. farm. 

Katarzyna Żurowska 

Przeciwbólowe 

działanie kłączy kava 

kava znane jest 

od wieków. Teraz 

udowodniono jeszcze 

inne: uspokajające, 

przeciwlękowe 

i odprężające. 

Przygotowywany z kłączy kava kava, 

czyli pieprzu metystynowego (Piper 

methysticum), bezalkoholowy napój 

odgrywał i nadal odgrywa ważną 

rolę w wielu rytuałach i ceremoniach na 

wyspach Pacyfiku. Ich opisy umieszczano 

już w XVIII w. w sprawozdaniach botaników 

i podróżników. 

BEZCENNE ODKRYCIE 

Aby powstał napój, rozdrobnione kłącza 

rośliny pieprzu metystynowego muszą być 

najpierw poddane wstępnej fermentacji 

podczas... przeżuwania. Efektem końcowym 

procesu produkcyjnego jest bezbarwny 

płyn, bardzo często wykorzystywany 

w tradycyjnej medycynie azjatyckiej. 

W przeszłości na wyspach Polinezji wywar 

służył jako lek przeciwgorączkowy, 

przeciwmigrenowy oraz moczopędny. 

Właściwości te przyćmiły odkrycia współczesnych 

naukowców. Okazuje się, że 

substancje zawarte w kłączach kava kava 

oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, 

wywołując efekt uspokajający, przeciwlękowy, 

odprężający, ułatwiający zasypianie 

i hamujący apetyt. 

przypadku kawapyronami. Wśród nich 

najczęściej wymienia się kawainę, jangoninę 

i metystycynę, choć nie są to jedyne 

kawapyrony. 

Mechanizm ich działania nie został jeszcze 

w pełni poznany. Jedna z hipotez mówi, 

że kawalaktony spowinowacone są z receptorami 

GABA. Zjawisko to obserwowano 

i w badaniach in vitro, i in vivo. To 

być może przyczyna działania uspokajającego. 

W badaniach elektroencefalograficznych 

(EEG) wykazano, że jeden z kawalaktonów 

– kawaina – powoduje u ludzi 

takie same zmiany czynności mózgu, jak 

typowe anksjolityki, jednak z pominięciem 

efektu sedatywnego i nasennego. 

Główne laktony 

kava kava 

• kawaina (kavain) 

• 7,8-dihydrokawaina 

• jangonina (yangonin) 

H 3 

CO 

• 11-metoksy-jangonina 

OCH 3 

O 

OCH 3 

O 

• metystycyna (methysticin) 

• dihydrometystycyna 

Prowadzono również badania na zwierzętach. 

W jednym z nich stwierdzono, że 

kawaina, dihydrokawaina, metystycyna 

i dihydrometystycyna wywołują znaczący 

efekt przeciwbólowy. Zjawisko nie było 

związane z mechanizmem działania opiatów. 

Dawka dihydrokawainy i dihydrometystycyny 

120 mg na kilogram masy ciała, 

wywoływała efekt równoważny morfinie 

w dawce 2,5 mg/kg. 

Kawaina wydaje się również skuteczna 

jako środek znieczulający miejscowo, 

porównywalny z kokainą, zarówno pod 

względem siły, jak i czasu działania. Iniekcje 

podskórne powodują znieczulenie na 

okres od kilku godzin do kilku dni. Zbyt 

wysokie dawki mogą jednak powodować 

czasowy paraliż. 

Przeprowadzone badania pokazują potencjalne 

kierunki i możliwości działania substancji 

aktywnych pieprzu metystynowego, 

jednak potrzeba jeszcze wielu doświadczeń, 

a na koniec również badań klinicznych, 

aby w pełni poznać i potwierdzić ich wpływ 

na organizm człowieka. 

NEGATYWNY WPŁYW 

NA WĄTROBĘ 

Przez wiele lat, również w Europie, kłącza 

pieprzu metystynowego stanowiły 

dozwolony składnik preparatów ziołowych. 

Okazało się jednak, że mają 

one zdecydowanie negatywny wpływ 

na funkcjonowanie wątroby. W europejskiej 

literaturze naukowej opisano 

25 przypadków hepatotoksyczności, które 

wiązano ze spożyciem kava kava. Dlatego 

obecnie preparaty te wydaje się tylko 

na receptę, a specjaliści wyrażają obawy 

przed stosowaniem ich jako suplementów 

diety. Wyjątkowe i niezmiernie ciekawe 

właściwości kava kava nadal są jednak 

przedmiotem dociekań naukowców. 

Uważa się, że w przyszłości preparaty 

powstałe na bazie tej rośliny mogą się stać 

skutecznym i bezpiecznym produktem 

leczniczym. 

NA TROPIE MECHANIZMU 

DZIAŁANIA 

Za charakterystyczne działanie kłączy 

pieprzu metystynowego odpowiedzialne 

są zawarte w nich związki o naturze 

laktonów – kawalaktony, zwane w tym 


1. Alternative Medicine Review. Monografia Piper methysticum. Thorne Research Inc, 

Dover 2002. 

2. Sy Atezaz Saeed et al.: Herbal and dietary supplements for treatment of Anxiety Disorders. 

Complementary and Alternative Medicine 76, (4), 2007. 

3. Russmann S. et al.: Kava hepatotoxicity. Annales of Internal Medicine 135 (1) 2001. 


MEDYCYNA 

znane rośliny, nieznane możliwości 

lek. med. 

Paweł Kańka 

Niezwyczajny 

dziurawiec zwyczajny 

Często nazywa się go zielem św. Jana lub zielem świętojańskim. 

Wyciąg z jego kwiatów i łodyg może w istotny sposób wspierać leczenie 

zaburzeń depresyjnych. 

Nazwa dziurawiec (Hypericum 

perforatum) pochodzi od 

punkcików, które można 

zobaczyć, patrząc pod światło 

na liście tej rośliny. Dziurawiec znany 

był już w starożytności, ale 

informacje o jego przeciwdepresyjnym 

działaniu 

pojawiły się w publikacjach 

w latach 80. XX wieku. 

Od 30 niemal lat trwają 

badania, których celem jest 

precyzyjne ustalenie właściwości 

tego zioła. 

BADANIA KLINICZNE 

Znaczące opracowanie dotyczące 

skuteczności 

dziurawca opublikowano 

w ramach 

Biblioteki Cochrane 

w przeglądzie „St. John’s Wort for Depression”. 

Autorzy pracy dokonali oceny i metaanalizy 

37 badań klinicznych, prowadzonych 

w latach 1991-2002, w których 

porównywano skuteczność preparatów 

z dziurawca z placebo lub ze standardowym 

leczeniem przeciwdepresyjnym. 

W projekcie wzięło udział blisko 5 tys. 

pacjentów. 

Badań porównujących działanie dziurawca 

z placebo przeprowadzono w sumie 

26 (z czego 21 w krajach niemieckojęzycznych) 

i włączono do nich ponad 3,3 tys. 

pacjentów. Analiza wyników pokazała, 

że najlepsze efekty lecznicze stosowania 

dziurawca uzyskano u chorych z małym 

lub średnim nasileniem depresji. Choć 

udało się zaobserwować statystycznie 

znamienny efekt również u chorych z dużym 

nasileniem choroby, był on jednak 

kilkukrotnie mniejszy niż w pierwszym 

przypadku. 

Porównanie wyników ze standardowym 

leczeniem (SSRI – selektywnymi inhibitorami 

wychwytu zwrotnego 

serotoniny oraz trój- i czterocyklicznymi 

lekami przeciwdepresyjnymi) 

także potwierdziło 

skuteczność dziurawca. 

Po przeanalizowaniu 14 badań, 

z udziałem 

prawie 

2,3 tys. pacjentów 

wykazano 

efekty nieodbiegające 

od tradycyjnego 

leczenia. 

DLA DOROSŁYCH I DLA DZIECI 

W pracy analizowano również bezpieczeństwo 

stosowania poszczególnych 

preparatów. Chociaż nie udało się uzyskać 

statystycznie znamiennych wyników, 

autorzy sugerują, że liczba pacjentów 

przerywających badania z powodu działań 

niepożądanych była niższa w grupie 

otrzymującej dziurawiec niż w grupie 

leczonej standardowo. Na podobnym 

poziomie działania niepożądane występowały 

w grupach „leczonych” dziurawcem 

i placebo. 

Skuteczność porównywalna z tradycyjnym 

leczeniem oraz mniej działań niepożądanych 

to istotne czynniki w przypadkach 

leczenia objawów depresyjnych u dzieci. 

Zasadność stosowania dziurawca u najmłodszych 

próbowali ocenić niemieccy 

naukowcy (Hubner i Kriste) w 2001 r. 

Przebadali 101 dzieci poniżej 12. r.ż., którym 

przez 4-6 tygodni aplikowano codziennie 

wyciąg z dziurawca. Co dwa 

tygodnie lekarze i rodzice oceniali efekty 

zastosowanego leczenia. Po dwóch tygodniach 

72% z nich oceniło skuteczność 

jako dobrą lub bardzo dobrą, po 4 tygodniach 

było to już 97%, a po 6 tygodniach 

– aż 100%. Tolerancję leczenia również 

oceniono jako dobrą i nie zaobserwowano 

żadnych działań niepożądanych. 

NA GORSZY NASTRÓJ 

Pierwsza opisana analiza, jak i badanie 

dotyczące dzieci udowadniają, że preparaty 

z dziurawca mogą być używane w leczeniu 

zaburzeń depresyjnych. Z pewnością 

nie zastąpią całkowicie tradycyjnych 

leków, ale mogą stanowić wstęp do leczenia 

zasadniczego lub jego wsparcie. Mogą 

również pomóc w przypadkach obniżonego 

nastroju, które nie kwalifikują się 

do leczenia przeciwdepresyjnego. 

Sięgając po dziurawiec, należy jednak 

pamiętać, że stosunkowo często wchodzi 

on w interakcję z innymi lekami, dlatego 

jego stosowanie powinno odbywać się 

pod kontrolą specjalistów. 


1. Linde K., Mulrow C.D., Berner M., Egger M. St John’s Wort for depression. Cochrane Database of Systematic 

Reviews 2005, Issue 2. Art. No.: CD000448. DOI: 10.1002/14651858.CD000448.pub2. 

2. Hübner W.D., Kirste T. Experience with St John’s Wort (Hypericum perforatum) in children under 

12 years with symptoms of depression and psychovegetative disturbances. Phytother Res. 2001 Jun; 

15(4):367-70. 

Fot. Indigo/AGE fotostock 

32 


dziejów zielarstwa zakonnego 

Zakony przyczyniły się znacznie 

do rozwoju zielarstwa. Mnisi 

uprawiali nie tylko znane sobie 

rośliny, ale także odkrywali 

całkiem nowe. Dzięki temu, takie 

zioła jak szałwia (salvia) czy melisa (melissa) na 

stałe weszły w skład ziołowych receptur. 

õ Klasztorne ogrody nabierały z czasem 

specjalnego układu, dzieląc się zazwyczaj na 

ogród użytkowy (hortus) i ziołowy (herbularius). 

Zioła uprawiane były na prostokątnych 

grządkach. Na jednej grządce wysiewano tylko 

jeden gatunek roślin, aby zachować czystość 

gatunku i uniknąć pomyłek. Z takiego rozplanowania 

ogrodu, w czasach nowożytnych 

rozwinął się podział zastosowania ziół – np. 

na żołądek czy drogi oddechowe. Zebrane 

rośliny były suszone w specjalnych pomieszczeniach, 

z których później powstały apteki 

klasztorne. 

õ Wiek XVIII przyniósł rozkwit klasztornej 

nauki o ziołach. W licznych przyklasztornych 

aptekach, przyrządzano na szerszą skalę ziołowe 

mikstury. Klasztory stały się w ten sposób 

protoplastami przemysłu farmaceutycznego. 

õ Także i dziś korzystamy z tej wiedzy. Tworzymy 

naturalne preparaty, takie jak suplement 

diety Herbitussin – pastylki na kaszel i gardło. 

Zaufaj mądrości. Postaw Herbitussin na swojej 

aptecznej półce. 

Preparat uzupełnia dietę w składniki, które usprawniają prawidłowe funkcjonowanie śluzówki jamy ustnej oraz gardła.

MEDYCYNA 


Agnieszka Przybysz 

Profesjonalny 

Coach; prowadzi 

coaching osobisty, 

menedżerski, 

biznesowy, grupowy; 

e-mail: ap@coachinginstitute.biz 

mieszkanie, nabrała pewności siebie, 

przestała sięgać po alkohol, poprawiły 

się także jej relacje z ludźmi. Po treningu 

zaczęła pozytywnie i optymistycznie 

patrzeć na życie i otaczający ją świat. 

Podjęcie trudnej decyzji w perspektywie 

pomogło jej odnaleźć radość. 

Często odczuwasz przemęczenie pracą 

i jesteś sfrustrowana. Zmuszasz się 

do działania, ale najchętniej uciekłabyś 

od kłopotów. Dlatego – odwiedź coacha, 

on zmotywuje cię do rozwiązania problemów. 

Już na pierwszym spotkaniu z coachem 

zorientujesz się, że nie jesteś u psychoanalityka 

i że nie będzie to standardowa 

kuracja. Coach nie jest terapeutą 

– to partner motywujący do 

przeprowadzenia zmian, które pomogą 

ci stać się osobą, jaką chcesz być, i prowadzić 

życie, jakie pragniesz prowadzić 

– prywatnie i zawodowo. 

Coach podda cię treningowi, który pomoże 

zidentyfikować twoje problemy 

i ustalić życiowe cele. Zostaniesz zachęcona 

do podjęcia konkretnych działań, 

dowiesz się, jak uaktywnić swój potencjał, 

by osiągnąć lepsze rezultaty. Kiedy już 

uporasz się ze swoimi problemami i poczujesz 

się lepiej, sama będziesz mogła 

dokonywać zmian w swoim życiu. 

TO SIĘ MUSI SKOŃCZYĆ! 

W gabinecie coacha pojawiła się młoda 

kobieta, oznajmiając od progu: „chyba 

złapałam deprechę”. Jej małżeństwo się 

nie układało, a jej brakowało siły i odwagi, 

by podjąć decyzję o rozwodzie. Trener 

skupił się tylko na tym problemie. W procesie 

indywidualnego coachingu kobieta 

uświadomiła sobie, że nie chce dalej żyć 

jako ofiara manipulacji, za to chce się 

pozbyć poczucia winy. 

Zdecydowała się nie brać odpowiedzialności 

za decyzje męża, który straszył ją 

samobójstwem, gdy odejdzie. W rzeczywistości 

okazało się, że szybko znalazł 

sobie inną partnerkę, zanim jeszcze żona 

wyprowadziła się ze wspólnego mieszkania. 

Za to kobieta kupiła wymarzone 

Przygnębiająca 

statystyka 

W 2004 r. psychiatrzy zdiagnozowali depresję 

u ponad 276 tys. Polaków (188 tys. 

było w wieku od 30 do 64 lat). Szacuje 

się, że sprzedaż leków psychotropowych 

rośnie o 5-6% rocznie. 

UKRYTE KOSZTY KARIERY 

Szaleńcze tempo życia i nieustanna presja 

w pracy, by być lepszym, zbiera żniwo 

w gabinetach lekarskich. Ludzie nie wytrzymują 

napięcia, a ich organizmy rozpaczliwie 

domagają się odpoczynku. Oni 

jednak nie mogą wziąć urlopu albo pójść 

na zwolnienie, bo pogorszą się ich wyniki 

w pracy. Czują się coraz gorzej i wpadają 

w pułapkę stresu, który potęguje 

zmęczenie. Błędne koło się zamyka. 

Bardziej narażeni na depresję z tego powodu 

są mężczyźni, głównie w wieku 

30-64 lat. Częściej nie wytrzymują presji, 

załamują się. Poczucie klęski pociąga za 

sobą smutek, drażliwość, niespełnienie, 

a to często prowadzi do pogorszenia się 

relacji z innymi, rodziną, partnerką. 

SZCZĘŚCIE 

JEST STANEM UMYSŁU 

Ofiarą budowania kariery był Mariusz. 

Dzięki treningowi z coachem zmienił 

całkowicie swoje życie. Jednak zanim to 

się stało, przeżył koszmar depresji po tym, 

jak upadła jego firma. Nie poradził sobie 

ze spłatą długów, rozwiódł się z żoną. 

Po coachingu poprawiły się jego relacje 

z ludźmi, otworzył się na świat, nauczył 

się przyznawać do błędów z przeszłości, 

wziął odpowiedzialność za swoje decyzje. 

Teraz pracuje, ma plany i, jak sam mówi, 

zaczyna odczuwać coś, co ludzie nazywają 

spełnieniem. Twierdzi, że najważniejszą 

rzeczą, której się nauczył przez 

dwa lata terapii, była świadomość, że 

szczęście jest stanem umysłu. I odkrycie, 

że wszystko, co jest potrzebne do osiągnięcia 

tego stanu, ma w sobie. 

Fot. FPM/Getty Images/Stone 

34 


LIFESTYLE 

rozmowa 

Każdy może zachorować 

na depresję, ale również 

każdy może świadomie 

spróbować sobie pomóc. 

O mechanizmach 

prowadzących do depresji 

i technikach walki 

z chorobą rozmawiamy 

z psychologiem 

Wojciechem Eichelbergerem. 

Wojciech Eichelberger 

Psycholog, psychoterapeuta i trener. W latach 1972-73 uczestniczył w przygotowaniach 

do programu środowiskowej terapii schizofrenii „Synapsis”. Współzałożyciel Oddziału Terapii 

i Rozwoju Osobowości – OTIRO. Autor i współautor wielu popularnych książek z pogranicza 

psychologii, antropologii i duchowości oraz programów telewizyjnych. Współzałożyciel i dyrektor 

Instytutu Psychoimmunologii w Warszawie (www.ipsi.pl). W projektach szkoleniowych 

i terapeutycznych odwołuje się do koncepcji terapii integralnej, która oprócz psychiki bierze 

pod uwagę ciało, energię i duchowość człowieka. 

Fot. Norma/REPORTER 

36 


LIFESTYLE 

rozmowa 

Farmacja i ja: W jednym z felietonów 

napisał Pan, że ważną 

umiejętnością służącą obronie 

przed nadmiernym stresem, jest 

redukcja wymagań wobec siebie. 

Stawianie poprzeczki zbyt wysoko 

może mieć korzenie w dzieciństwie. 

Dajmy zatem kilka rad rodzicom – co 

robić, by nie wychować dziecka podatnego 

na depresję? 

Wojciech Eichelberger: Podstawowy 

błąd rodziców to unikanie pochwał i koncentrowanie 

się na wytykaniu błędów. 

Kiedy pociecha przychodzi ze szkoły 

z piątką, pytamy, dlaczego nie zdobyła 

szóstki. Kiedy przyjdzie z szóstką, pytamy, 

ile osób w klasie miało szóstkę. 

Dziecko nie może się wtedy doczekać 

poczucia, że usatysfakcjonowało rodziców. 

To kształtuje mechanizm, który 

w dorosłym życiu będzie zmuszał 

człowieka do coraz cięższej pracy bez 

możliwości udzielania sobie wsparcia 

i osiągania satysfakcji. Taki ktoś – jako 

dorosły – nigdy nie będzie zadowolony 

z siebie i może zabrnąć w obezwładniający 

i wyczerpujący perfekcjonizm. Dlatego 

wobec dzieci stosujmy zasadę 50:50, 

czyli stawiajmy tyle samo wymagań, ile 

dajemy wsparcia. 

Wielu dorosłych często rozpamiętuje 

swoje życiowe porażki. Kładąc 

się spać, czują wstyd, wyrzucają 

sobie potknięcia, przeżywają błędy 

bez końca. Czy można pozbyć się 

tego, często funkcjonującego od 

lat, mechanizmu? 

Jest to trudne, ale można spróbować 

w każdym momencie życia. Skoncentrujmy 

się na obecnej chwili, zajmijmy 

tym, co rzeczywiste. Tendencja do katowania 

się ma fatalne skutki, bo nasz 

organizm nie odróżnia fikcji od rzeczywistości. 

Jeśli w wewnętrznym, mentalnym 

kinie puszczamy sobie setki razy 

ten sam straszny film, to na poziomie 

fizjologicznym organizm reaguje tak, 

jakby to działo się w tym momencie, 

było rzeczywistością! Dlatego, gdy przychodzą 

dręczące myśli, najlepiej skierować 

uwagę na coś, co dzieje się w tej 

chwili, realnie. Bezproduktywne i obsesyjne 

rozpamiętywanie własnych 

problemów powoduje wydzielanie dużych 

ilości adrenaliny, co niepotrzebnie 

mobilizuje organizm, a w konsekwencji 

wyczerpuje jego energię. 

Czy stosując tą samą zasadę warto 

„wyświetlać” sobie miłe filmy? 

Przed stresującym dniem warto 

chwilę pozostać w łóżku, by pomarzyć 

o idealnej miłości czy wygranej 

w Lotto? Dorosłemu chyba nie wypada… 

Wypada. Gdy w badaniach dowiedziono, 

że mężczyźni wiele razy w ciągu dnia 

myślą o seksie, niektórzy byli oburzeni, 

a inni rozbawieni. Ale okazało się, że 

im mężczyzna bardziej spięty i zestresowany, 

tym częściej myśli o seksie. 

Nieświadomie włącza mechanizm pozwalający 

mu na krótki relaks, którego 

tak bardzo potrzebuje jego ciało. Dzięki 

tym marzeniom odzyskuje trochę 

ciepła i rozluźnienia, a system hormonalny 

dostaje pozytywny sygnał i choć 

przez chwilę nie wymusza stresowej 

mobilizacji organizmu. Te fantazje nie 

muszą być oczywiście erotyczne, wystarczy 

pomyśleć o czymkolwiek, co wprowadza 

w nastrój rozluźnienia. Takich 

technik uczy się specjalnie w tzw. treningu 

autogennym. 

Twierdzi Pan, że nawet 80% stresu 

może być wynikiem błędnych przekonań 

o rzeczywistości i negatywnych 

fantazji, a nie faktów. Czy te czarne 

scenariusze nie są w dużej mierze 

skutkiem złej komunikacji między 

ludźmi? 

Tak właśnie jest. Bycie obecnym we własnym 

życiu polega między innymi na 

dobrej komunikacji z innymi. Gdy w rozmowach 

z innymi weryfikujemy swoje 

błędne wyobrażenia, gdy zadajemy ludziom 

pytania, na które szukamy odpowiedzi, 

to w ten sposób pomagamy sobie 

w redukowaniu nadmiernych obciążeń 

psychicznych. 

W 2004 roku założył Pan Instytut 

Psychoimmunologii IPSI. Czy każdy 

może się tam zgłosić po pomoc? 

Specjalizujemy się w profilaktyce wypalenia 

stresowego. Część ofert jest przeznaczona 

dla firm, ale chętnie pracujemy 

również z osobami prywatnymi. Wystarczy 

zadzwonić i umówić się na spotkanie. 

Również ze mną, choć niestety na pierwszą 

konsultację trzeba będzie poczekać 

w kolejce. 

Pracę nad sobą najlepiej rozpocząć, 

zanim wypalenie stresowe rozwinie 

się w pełni i przerodzi w depresję. 

Jak poznać moment, kiedy zły nastrój 

przestaje być epizodem, który „sam 

przejdzie”, a zaczyna być niebezpiecznym 

zaburzeniem? 

Organizm wysyła sygnały ostrzegawcze, 

zanim zaburzenie w pełni się rozwinie. 

Pierwszym ostrzeżeniem są nieuzasadnione 

bóle mięśni i stawów, chociaż nie 

wykonywaliśmy ciężkiej pracy, a nasza 

codzienna „gimnastyka” polega na 

zmienianiu foteli. To znak, że nasze 

mięśnie pozostają w nadmiernym napięciu 

i w organizmie krąży zbyt wiele 

hormonów stresowych. Drugi objaw to 

poranne zmęczenie wynikające z braku 

odpowiedniej regeneracji podczas snu. 

Kolejny – kłopoty z zasypianiem i budzenie 

się w nocy, jakby pod wpływem 

niezidentyfikowanego alarmu. Następnie 

groźny sygnał deficytu energetycznego 

– budzenie się pomiędzy godziną 

3 a 5 nad ranem. Wreszcie drażliwość, 

czyli silna skłonność do irytacji z powodu 

drobiazgów. Jeśli pojawią się przynajmniej 

trzy z tych symptomów, trzeba 

rozważyć wizytę u specjalisty. 

Większość ludzi boi się rozpoczęcia 

terapii, wyobrażając sobie, że czeka 

ich ciężka praca nad sobą, konieczność 

przebudowania relacji z najbliższymi... 

Psychoterapia jest dla odważnych 

lub/i zdeterminowanych. Większość 

rozpoczynających ją pacjentów można 

podzielić na dwie grupy. Jedni chcą, by 

psychoterapeuta pomógł im się zmienić, 

lecz by ich życie pozostało niezmienione. 

Drudzy chcą, by zmieniło im się 

życie, bez zmieniania ich samych. Oba 

te marzenia są niespełniane, bo gdy 

zmienia się jeden element, to nieuchronnie 

zmienia się też drugi. Oprócz terapii 

w IPSI zajmujemy się też tzw. coachingiem, 

który bardzo różni się od 

psychoterapii. Pacjenci przychodzą 

z konkretnymi oczekiwaniami, a coach 

pyta, czego potrzebują i mówi, jakie 

zasoby muszą w sobie uruchomić, aby 

sprostać wyzwaniom. Tu pacjent decyduje 

o tym, czym się zajmujemy. W psychoterapii 

obowiązkiem terapeuty jest 

„trzymanie steru”, posiadanie pomysłu 

na rozwiązanie problemów pacjenta. 

Sesje terapeutyczne kojarzą się z leżeniem 

na kozetce i opowiadaniem 


o wczesnej relacji z matką. Jak w praktyce 

wygląda pierwsze spotkanie 

z trenerem? 

Trener zapyta, z czym dana osoba ma 

problem. Załóżmy, że są to kłopoty z zarządzaniem 

zespołem pracowników. 

Coach poprosi o dokładny opis sytuacji, 

zapyta, czy pacjent widzi jakiś sposób 

naprawienia kłopotu oraz o to, co jego 

zdaniem ogranicza go w podejmowaniu 

działań naprawczych. Coach na poziomie 

racjonalnym i praktycznym będzie 

pomagał rozwiązać problem. Nie powinien 

wkraczać w emocje pacjenta i genezę 

jego cech osobowości. Tylko w wyjątkowych 

sytuacjach może zasugerować 

konsultację z psychoterapeutą. Choć 

zdarza się to rzadko, to dla niektórych 

osób doświadczenie z coachingiem staje 

się wstępem do dalszej pracy nad sobą 

w ramach psychoterapii. 

Niektórzy rezygnują z klasycznej 

terapii, mówiąc że terapeuta namawiał 

ich na egoistyczne działania, 

większą asertywność w kontaktach 

z ludźmi. Powinniśmy być bardziej 

egoistyczni, żeby się bronić, choćby 

przed depresją? 

Po pierwsze, terapeuta nie może do niczego 

namawiać, to błąd w sztuce. Jego 

zadaniem jest pomoc w zyskaniu większej 

świadomości dotyczącej skutków 

zachowań oraz sposobu widzenia i rozumienia 

świata. Ale wracając do pytania. 

Często powodem nadmiernego wyczerpania 

energii życiowej jest właśnie nieumiejętność 

odmawiania. Nastawiamy 

się na zadowalanie innych, choć czujemy 

się wykorzystywani. W takiej sytuacji 

terapeuta ma obowiązek zwrócić nam 

uwagę na ten problem. Jednak wybór 

sposobu postępowania zawsze należy do 

pacjenta, to on decyduje o tym, czy zmodyfikuje 

swoje zachowanie. 

38 

LIFESTYLE 

rozmowa 

Farmacja i ja Listopad 2008 

Wierzy Pan w skuteczność niekonwencjonalnych 

metod w walce z depresją? 

Jeden z lekarzy radzi pacjentom 

na przykład zakup psa albo 

oglądanie zabawnych filmików w internecie. 

To dobre pomysły – choć rzadko do 

końca skuteczne. Ale skoro mowa o psie, 

to często proponuję moim przepracowanym 

pacjentom, by traktowali siebie 

przynajmniej tak, jak traktowaliby swojego 

średnio lubianego psa. Wyprowadzamy 

go na spacer, dajemy regularnie 

i dobrze jeść, nie trujemy papierosami 

i alkoholem, pozwalamy pospać i odpocząć, 

a od czasu do czasu poklepiemy 

i powiemy nawet dobre słowo. Mając psa 

można się łatwiej tego nauczyć. 

Trzeba odróżniać depresję od wypalenia. 

Wypalenie to przede wszystkim poczucie 

wyczerpania i ogromnego zmęczenia. 

Depresji towarzyszy poczucie pustki, 

samotności i bezsensu. W depresji konieczna 

jest interwencja farmakologiczna, 

leki zapisane przez psychiatrę. W leczeniu 

wypalenia wystarczy zmiana 

stylu życia i związanego z nim systemu 

przekonań. Tu rodzina może być bardzo 

pomocna, zwracając uwagę na problem, 

skłaniając do dobrego traktowania siebie, 

namawiając do ruchu, dobrego 

odżywiania i relaksu. Przed przeciążeniem 

stresem ratują nas w rzeczywistości 

dosyć proste umiejętności. Po pierwsze, 

właściwe oddychanie w sytuacji 

stresu przeżywanego w bezruchu. Choć 

teoretycznie łatwe, miliony ludzi spędzających 

życie w stresie biurowym nie 

potrafi poprawnie oddychać. Po drugie, 

poprawienie świadomego kontaktu 

z ciałem, umiejętność wczuwania się 

w jego biologiczny rytm i potrzeby. Po 

trzecie, umiejętność skutecznego odreagowywania 

napięcia, które gromadzi 

się dniami, tygodniami i… nie znajduje 

ujścia. 

Czy odreagowanie oznacza, że powinniśmy 

na przykład pójść na imprezę? 

Na przykład, ale pod warunkiem że 

obędzie się bez nadużywania alkoholu. 

Taniec jest świetnym sposobem na odreagowanie. 

Dzienna dawka ruchu trwającego 

co najmniej 20 minut i podnoszącego 

tętno do dwukrotnej wartości 

spoczynkowej jest zbawienna dla człowieka 

zagrożonego przeciążeniem stresem. 

W profilaktyce wypalenia bardzo 

ważna jest umiejętność odpoczywania 

i związana z nią zdolność do kontrolowania 

tego, co dzieje się z naszym umysłem. 

Wtedy ograniczymy tendencję do 

wyświetlania sobie na ekranie wyobraźni 

horrorów przed snem, wymyślania 

czarnych scenariuszy na przyszłość itd. 

Wyobrażajmy sobie lepiej to, co piękne, 

optymistyczne i relaksujące. 

Rozmawiała: Sylwia Skorstad 

APAP® Sk∏ad: 1 tabletka powlekana zawiera: paracetamol 

500 mg. Wskazania do stosowania: bóle ró˝nego 

pochodzenia: g∏owy, mi´Êni, z´bów, nerwobóle, bóle 

menstruacyjne. Goràczka, np. w przebiegu przezi´bienia lub 

grypy. Przeciwwskazania: nadwra˝liwoÊç na którykolwiek 

składnik leku, ci´˝ka niewydolnoÊç wàtroby lub nerek, 

stosowanie inhibitorów MAO oraz okres do 2 tygodni po ich 

odstawieniu, wrodzony niedobór dehydrogenazy 

glukozo-6-fosforanowej lub reduktazy methemoglobinowej. 

Nie nale˝y stosowaç u dzieci w wieku poni˝ej 12 lat. 

Ostrze˝enia i zalecane Êrodki ostro˝noÊci: zachowaç 

szczególną ostro˝noÊç stosujàc u osób z niewydolnoÊcià 

wàtroby lub nerek oraz astmą oskrzelową. Stosowanie leku 

przez osoby z niewydolnoÊcià wàtroby, nadużywające 

alkoholu oraz głodzone stwarza ryzyko uszkodzenia wàtroby. 

W czasie przyjmowania leku nie wolno piç alkoholu ze wzgl´du 

na ryzyko toksycznego uszkodzenia wàtroby. Lek zawiera 

paracetamol. Ze wzgl´du na ryzyko przedawkowania 

nale˝y sprawdziç czy inne przyjmowane leki nie zawierają 

paracetamolu. Dawkowanie i sposób podania: APAP 

należy stosowaç doustnie. Zazwyczaj stosowana dawka 

leku to: doroÊli: 1-2 tabl. 3-4 razy na dob´ (maksymalnie 

8 tabletek w ciàgu doby), dzieci powy˝ej 12 lat: 1 tabletka 

3 do 4 razy na dob´. Przestrzegaç co najmniej 4 godzinnego 

odst´pu między kolejnymi dawkami. Mo˝liwe dzia∏ania 

niepo˝àdane: Jak ka˝dy lek, APAP ® mo˝e powodowaç 

dzia∏ania niepo˝àdane, które w przypadku doraênego 

stosowania leku wyst´pujà rzadko. Należą do nich: 

zaburzenia hematologiczne: zmniejszenie liczby p∏ytek 

krwi, zmniejszenie liczby granulocytów (do ca∏kowitego ich 

braku w∏àcznie); reakcje alergiczne: pokrzywka, rumieƒ, 

wysypka, plamica barwnikowa, wstrzàs anafilaktyczny, 

zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: ostra 

niewydolnoÊç wàtroby, nudnoÊci, wymioty, zaburzenia 

trawienia. Podmiot odpowiedzialny: US Pharmacia sp. z o.o. 

Nr pozwolenia MZ: R/2960 

APAP ® Noc Sk∏ad: 1 tabletka powlekana zawiera: 

paracetamol 500mg, chlorowodorek difenhydraminy 

25mg. Wskazania do stosowania: bóle różnego 

pochodzenia z towarzyszącą bezsennoÊcià, w tym: bóle 

głowy, bóle kostno-stawowe, bóle mi´śni, bóle zębów, bóle 

menstruacyjne, nerwobóle, bóle związane z przeziębieniem 

i grypą. Trudności w zasypianiu spowodowane bólem. 

Przeciwwskazania: nadwrażliwość na którykolwiek sk∏adnik 

preparatu, ci´˝ka niewydolnoÊç wàtroby lub nerek, 

wirusowe zapalenie wàtroby , stosowanie inhibitorów MAO 

oraz okres do 2 tygodni po ich odstawieniu. Nie należy 

stosować u dzieci w wieku poniżej 12 lat. Ostrze˝enia 

i zalecane Êrodki ostro˝noÊci: stosowanie preparatu przez 

osoby z niewydolnością wàtroby, nadu˝ywajàce alkoholu 

oraz g∏odzone stwarza ryzyko uszkodzenia wàtroby. 

Ostro˝nie stosowaç u osób z niewydolnoÊcià nerek, astmà 

oskrzelowà, zaburzeniami rytmu serca, nadciÊnieniem 

t´tniczym, padaczką, rozrostem gruczo∏u krokowego, 

nadczynnoÊcià gruczo∏u tarczowego, jaskrà, zw´˝eniem 

odêwiernika oraz u osób w podeszłym wieku. W czasie 

przyjmowania preparatu nie wolno spo˝ywaç alkoholu. 

Preparat nale˝y stosowaç wy∏àcznie przed snem. 

Dawkowanie i sposób podania: dorośli i dzieci powy˝ej 

12 lat: 1-2 tabl. na 30 min. przed snem. Mo˝liwe dzia∏ania 

niepo˝àdane: nudnoÊci, zaburzenia trawienia, skórne 

reakcje alergiczne (pokrzywka, wysypka), uczucie suchoÊci 

w jamie ustnej, zawroty głowy. Podmiot odpowiedzialny: 

US Pharmacia sp. z o.o. Nr pozwolenia MZ: 9601 

APAP® Extra Sk∏ad: 1 tabletka powlekana zawiera 

substancje czynne: paracetamol 500 mg, kofeina 65 mg 

oraz substancje pomocnicze. Wskazania do stosowania: 

bóle o ró˝nej etiologii: głowy, w tym migrena, mi´Êni, 

z´bów, nerwobóle, bóle menstruacyjne, kostno-stawowe, 

pooperacyjne i pourazowe. Lek ∏agodzi objawy 

przezi´bienia i grypy takie, jak: goràczka, bóle gard∏a, bóle 

mi´Êniowe i kostno-stawowe. Przeciwwskazania: 

Nadwra˝liwoÊç na którykolwiek sk∏adnik leku, wrodzony 

niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej i reduktazy 

methemoglobinowej, choroba alkoholowa, ci´˝ka 

niewydolnoÊç wàtroby lub nerek, zaburzenia rytmu serca, 

leczenie inhibitorami MAO i okres do 2 tygodni od 

zaprzestania przyjmowania tych leków, leczenie 

zydowudyną, I trymestr cià˝y, okres karmienia piersià. 

Nie nale˝y stosowaç u dzieci w wieku poni˝ej 12 lat. 

Ostrze˝enia i zalecane Êrodki ostro˝noÊci: Stosowanie 

preparatu przez osoby z niewydolnoÊcià wàtroby, 

nadu˝ywajàce alkoholu oraz głodzone stwarza ryzyko 

uszkodzenia wàtroby. Ostrożnie stosowaç u osób 

z niewydolnoÊcià nerek, astmà oskrzelowà, nadczynnoÊcià 

gruczo∏u tarczowego, zaburzeniami snu pod postacià 

bezsennoÊci. W czasie przyjmowania leku nie wolno 

spo˝ywaç alkoholu ze wzgl´du na zwi´kszone ryzyko 

uszkodzenia wàtroby. Szczególne ryzyko uszkodzenia 

wàtroby istnieje u osób g∏odzonych i regularnie pijàcych 

alkohol. Nie stosowaç w I trymestrze cià˝y i okresie 

karmienia piersià. W II i III trymestrze przed 

zastosowaniem leku nale˝y zasi´gnàç porady lekarza. 

Dawkowanie i sposób podania: doroÊli i dzieci powy˝ej 

12 lat:1-2 tabletek co 4-6 godz. (maksymalnie 8 tabletek 

na dobę). Mo˝liwe dzia∏ania niepo˝àdane: skórne 

reakcje alergiczne (pokrzywka, wysypka), nudnoÊci, 

zaburzenia trawienia, niemiarowoÊç rytmu serca, 

bezsennoÊç, niemo˝noÊç skupienia uwagi, dr˝enia 

mi´Êniowe, drażliwoÊç, rzadko agranulocytoza, bardzo 

rzadko trombocytopenia. Podmiot odpowiedzialny: 

US Pharmacia sp. z o.o. Nr pozwolenia MZ: 11071. 

Leki dost´pne bez recepty.

DU˚E OPAKOWANIA, 

DU˚Y WZROST SPRZEDA˚Y! 

40000 

35000 

30000 

25000 

APAP w dużych opakowaniach 

sprzedaje się doskonale. 

Wzrost sprzeda˝y poszczególnych wariantów 

leku APAP w du˝ych opakowaniach osiàgnà∏ 

w ostatnim roku nawet 57%!* 

Te dane mówią same za siebie! 

*sprzedaż wartościowa AE 24 wg danych Pharma Expert, za okres: 

07.2007-06.2008, w porównaniu do analogicznego poprzedniego okresu. 

20000 

15000 

07.2006-06.2007 07.2007-06.2008 

10000 

èród∏o: Dane Pharma Expert za okres: 07.2006 - 06.2008. 

5000 

0 

APAP 

/opakowania 

24 i 50 tabletek/ 

APAP NOC 

/opakowania 

24 i 50 tabletek/ 

APAP EXTRA 

/opakowania 

24 tabletki/ 

ZAPEWNIJ SOBIE 

DU˚Y ZYSK!

LIFESTYLE 

psychologia 

Czy depresję mogą w nas wywoływać 

inni ludzie? Czy 

ktokolwiek może oddziaływać 

na zdrową osobę na tyle silnie, 

by wywołać u niego zaburzenie psychiczne? 

Jeśli zostaną spełnione pewne warunki, 

odpowiedź na obydwa pytania jest 

twierdząca. 

ŹLE, GORZEJ, NAJGORZEJ 

Jednym z objawów depresji jest spadek 

poczucia własnej wartości. Osoba dotknięta 

depresją przestaje wierzyć w sens 

swoich działań, często traci zdolność planowania 

i przewidywania. Wydaje się jej, 

że cokolwiek zrobi, zrobi źle. W parze 

z brakiem pewności siebie idzie poczucie 

winy. Psychoterapeuta Kazimierz Obuchowski 

wspomina wielu pacjentów, 

którzy obwiniali się nie tylko o zasmucanie 

najbliższej rodziny swoim stanem, 

ale wręcz o wybuchy wojen czy głód na 

świecie. Często podczas leczenia okazuje 

się, że w otoczeniu chorego od dawna 

znajdował się ktoś, kto wzmacniał w nim 

negatywną opinię o sobie. 

Stany depresyjne może pogłębiać właściwie 

każdy, kto znajduje się wystarczająco blisko. 

Rodzic, małżonek, szef, nawet koleżanka 

siedząca w tym samym pokoju w pracy. 

Toksyczną osobę wyróżnia krytykanctwo. 

Komunikaty bywają różne w treści, ale ich 

przekaz jest podobny: „Ty się do niczego 

nie nadajesz, najprostszej rzeczy nie 

potrafisz zrobić sam!”; „Naprawdę nic 

z tego, co powtarzam, nie może ci wejść do 

głowy?”; „Jeśli nie umiesz zrobić czegoś 

dobrze, to nie rób tego wcale”; „Wpędzisz 

mnie do grobu, robisz wszystko, żeby 

mnie tylko zdenerwować!”. 

Jeśli małżonek, dzieci, przyjaciółka, szef 

nieustannie krytykują, roszczą prawo 

do ingerencji w nasze decyzje, to takie związki 

możemy nazwać toksycznymi. Nieustanna 

presja psychiczna może, choć nie musi, 

wywoływać depresję. 

Krytyczne komunikaty padają bez 

względu na to, co krytykowany robi. 

Starania zmiany sytuacji na lepsze nie 

są nagradzane, a wywołują kolejną falę 

krytyki. Pożądanym działaniem, które 

zasłuży na aprobatę, zaczyna się zdawać 

wyłącznie to, które krytykant uważa za 

słuszne. 

Niekiedy krytykant wyraża podobne 

komunikaty pod płaszczykiem troski 

i zainteresowania. Dobre rady przyjaciółki, 

brata czy mamy wydają się faktycznie 

pomagać w rozwiązywaniu codziennych 

problemów, ale jednocześnie niosą komunikat 

– sam nie potrafisz się niczym 

Rys. Corbis 

40 


LIFESTYLE 

psychologia 

porządnie zająć, są ludzie, którzy radzą 

sobie znacznie lepiej niż ty! 

PIERWSZA CEGIEŁKA 

W MURZE 

Skąd wokół nas osoby pragnące zaniżyć 

samoocenę innych? Wyjaśnień jest wiele. 

Jedni deprecjonują otoczenie, by zrównoważyć 

własne niedoskonałości. Inni 

żywią ukryte urazy, których nie potrafią 

wybaczyć. Niekiedy u podłoża niewłaściwej 

relacji leżą bardzo skomplikowane 

i nieuświadomione procesy. Matka może 

być nadmiernie surowa dla córki, winiąc 

ją podświadomie za odejście męża, który 

nie podołał rodzicielskim obowiązkom. 

Ojciec może mieć skłonność do negowania 

pomysłów syna, podświadomie winiąc go 

za pogorszenie relacji z żoną. Szef może 

poddawać w wątpliwość poczynania pracownicy, 

wiedząc, iż nie ma szansy na 

bliską, a pożądaną relację z nią. 

Jak bardzo jesteśmy krytykowani, zależy 

w największej mierze od nas samych. Granice 

są tam, gdzie je postawimy. Niestety, 

w praktyce obrona przed krytyką jest 

znacznie trudniejsza niż w poradnikach. 

Łatwo nie przejmować się negatywnymi 

komunikatami od osób, na których mało 

nam zależy, trudniej stawiać granice ludziom 

bliskim. Gdy zaczniemy się bronić, 

na pewno dojdzie do konfliktu. Akceptacja 

tego faktu to pierwsza cegiełka w murze, 

jaki warto zbudować na notorycznych 

krytykantów. 

Dziecko = depresja? 

NIE LUBIĘ MÓWIĆ „NIE” 

Cierpiący na depresję podczas leczenia 

często określają siebie jako ludzi, którzy 

nigdy nie lubili konfliktów i unikali 

konfrontacji. Powiedzenie „nie” stanowi 

dla nich duży problem, bo czerpią satysfakcję 

z zadowalania innych. Unikanie 

konfliktów to jednak prosta droga do 

zagubienia się w oczekiwaniach bliskich! 

Warto o tym pomyśleć jeszcze zanim zostaniemy 

pozbawieni narzędzi do obrony 

siebie. Można zacząć od prostego: „nie 

zgadzam się z twoją opinią” w odpowiedzi 

na krytykę. Żeby przeciwstawić się negatywnej 

ocenie, warto zbadać swoje emocje, 

w sytuacji konfliktu zapytać siebie – co 

czuję? Nie ma nic złego w gniewie, gdy 

jest on reakcją na nieuzasadniony atak. 

Żeby nie znalazł niewłaściwego ujścia, 

najlepiej o nim mówić. „Złoszczę się, 

kiedy negujesz wszystkie moje posunięcia” 

– to dobry początek rozmowy, 

która może zmienić relację z notorycznym 

krytykantem. Osobom natrętnie 

oferującym wyręczanie, bo „zrobią to 

lepiej”, trzeba uprzejmie podziękować 

i robić wszystko samodzielnie, nawet jeśli 

oznacza to ryzyko pomyłki. W potykaniu 

nie ma nic złego, tym bardziej że nie ma 

lepszej nauki podnoszenia się. 

Osoba nielubiąca konfliktów powie: 

„Ależ on nie przyzna mi racji, zasypie 

argumentami, a jeśli będę wciąż się 

upierać, obrazi się!”. Tak. Jeśli będzie 

potrafił zaakceptować przemeblowanie 

relacji i zaniechanie ataków, powróci. 

Jeśli nie, warto zadać sobie pytanie, czy 

naprawdę jest za kim tęsknić. 

NIEBEZPIECZNA MIŁOŚĆ 

Nawet u osoby psychicznie zdrowej, 

niemającej żadnych predyspozycji do 

Urodzenie dziecka uważa się za jeden z czynników ryzyka wystąpienia depresji. Na 

depresję poporodową cierpi w Polsce co szósta mama. Niegdyś uważano, że decydującą 

rolę w powstawaniu zaburzenia odgrywają zmiany hormonalne. Tezie 

przeczy fakt, że cierpią na nią również ojcowie oraz matki adopcyjne. Obecnie 

uważa się, że równie znaczącym czynnikiem jest zmiana środowiska społecznego. 

Urodzenie dziecka oznacza nowe obowiązki, rozluźnienie dotychczasowych znajomości, 

modyfikację relacji z partnerem, powstanie silnego poczucia odpowiedzialności 

za dziecko. Warto podkreślić, że to nie dziecko „wywołuje depresję”, a trudności 

w szybkim dostosowaniu się do roli rodzica. Przed narodzinami potomka 

warto przygotować się jak najlepiej do nowych zadań, choćby ustalając z najbliższymi 

nowy podział obowiązków, czytając fachową literaturę, ucząc się metod relaksacji, 

dyskutując z innymi rodzicami i parami oczekującymi narodzin dziecka. 

zapadania na depresję, zaburzenie może 

wystąpić, jeśli dojdzie do gwałtownej 

zmiany relacji z kimś bliskim. 

Zdaniem specjalistów prawdziwa miłość 

to kroczenie nad przepaścią. Podświadomie 

boimy się ryzyka związanego z zaangażowaniem, 

tylko związki z osobami 

przypadkowymi, choć niezbyt satysfakcjonujące, 

pozostają bezpieczne. Im bliższy 

związek, tym większe straty w razie gdy 

się nie powiedzie. 

Według danych Komendy Głównej Policji, 

w 2007 r. 80 osób w Polsce popełniło 

samobójstwo po utracie kogoś bliskiego, 

320 osób w wyniku zawodu miłosnego, zaś 

543 w wyniku nieporozumień rodzinnych. 

Nikt nie potrafi zranić tak dotkliwie, 

Prawdziwa miłość może nas nawet zabić, jednak to nie jest 

argument przeciw kochaniu. To doskonałe wyjście do rozważań 

o tym, że każdy dzień jest dobry na okazywanie uczuć najbliższym. 

jak osoba, którą kochamy. Gdy zdradzi, 

odejdzie, zachoruje bądź… umrze. W wielu 

przypadkach ciężka depresja rozwija 

się właśnie po utracie kogoś bliskiego 

– śmierci współmałżonka, rozwodzie, 

śmierci dziecka lub w sytuacji, w której 

rodzina jest zagrożona, a my nie potrafimy 

pomóc, na przykład gdy ktoś bliski 

ciężko zachoruje. 

Trzeba podkreślić, że naturalny smutek 

towarzyszący zmianie relacji z kimś bliskim 

nie ma jeszcze nic wspólnego z depresją. 

Ta rozwija się dopiero, gdy mimo 

upływu czasu człowiek nie przechodzi 

kolejnych etapów żałoby lub rozpaczy 

po rozstaniu. 

Świadomość, że głębokie przywiązanie 

do kogoś może stać się emocjonalnym 

zapalnikiem w przypadku rozstania, nie 

powinna nas jednak powstrzymywać przed 

poszukiwaniem bliskości. Warto podjąć ryzyko 

prawdziwego zaangażowania, bowiem 

ze statystyk wynika, że posiadanie oparcia 

w rodzinie zmniejsza ryzyko zachorowania 

na depresję, a jeśli ktoś już zmaga się 

z zaburzeniem, bliscy mogą przyspieszyć 

jego wychodzenie z kryzysu. W leczeniu 

zaburzenia rodzina odgrywa ogromną rolę 

i potrafi wielokrotnie wzmocnić pozytywne 

oddziaływanie psychoterapeuty. 



LIFESTYLE 

dieta na jesienne smutki 

W jakiś sposób naukowcy 

wyliczyli, że w poniedziałek 

21 stycznia 2008 r. przeżyliśmy 

„Blue Monday”, czyli najsmętniejszy 

poniedziałek roku. Aby ubezpieczyć 

się na wypadek kolejnych 

poniedziałków, które – jak wszystko 

na to wskazuje – będą następować, 

proponujemy zaopatrzyć się w co najmniej 

dwie tabliczki czekolady. 

42 


LIFESTYLE 



Dzwoni budzik. Otwierasz oczy 

(niechętnie). Wykonujesz ruch, 

jakbyś chciała podnieść się z łóżka 

(jeszcze bardziej niechętnie). 

Zastanawiasz się, czy warto wstawać, czy 

nie (dochodzisz do wniosku, że absolutnie 

nie warto). Świat za oknem nie wygląda 

ciekawie. Mówiąc wprost: wygląda 

obrzydliwie. Ciemno i ponuro. Błahe, 

wydawałoby się, zjawisko braku światła 

u osób wrażliwych zaburza funkcjonowanie 

organizmu. Nadnercza produkują za 

dużo kortyzolu, hormonu podnoszącego 

poziom stresu. Szyszynka z kolei wytwarza 

mniej serotoniny, substancji zwanej hormonem 

szczęścia, na skutek czego stajemy 

się nerwowi i apatyczni. I choć większość 

z nas odnosi w końcu zwycięstwo ciała 

nad duchem i wstaje, to łatwo nas poznać. 

Jesteśmy śnięte i rozdrażnione. Mamy 

pobudzony apetyt, ale tracimy ochotę na 

kontakty towarzyskie. To wszystko objawy 

SAD (Seasonal Affective Disorder) – sezonowego 

spadku nastroju. 

Istnieją jednak sposoby na naładowanie 

osłabionych baterii. Najprościej wyjechać 

tam, gdzie słońca jest więcej. Jeśli jest to 

niemożliwe, pozostają ćwiczenia fizyczne 

i dieta. Te pierwsze zwiększają w mózgu 

produkcję dopaminy, hormonu pełniącego 

rolę dopalacza, a więc pobudzającego 

aktywność, a pośrednio pobudzającego 

wytwarzanie serotoniny – mediatora 

dobrego samopoczucia. Dieta powinna 

zwiększać podaż tryptofanu – aminokwasu 

niezbędnego do produkcji serotoniny. 

Jednym z najbogatszych źródeł tego aminokwasu 

jest czekolada. I dlatego jej będzie 

poświęcona ta opowieść. 

Warto wiedzieć… 

• Gorzka czekolada, tak zdrowa dla ludzi, 

jest śmiertelna dla psów. Zawiera bowiem 

teobrominę, substancję korzystnie wpływającą 

na ludzki układ krążenia, pobudzającą 

pracę układu nerwowego, ale zupełnie 

nieprzetwarzaną przez psi organizm. 

100-gramowa tabliczka może zabić małego 

pupila. 

• Polska czekolada nierozerwalnie wiąże 

się z nazwiskiem Wedel. Niemiecka rodzina 

von Wedel pochodziła z Pomorza, 

a konkretnie z miejscowości Drawno 

– w brzmieniu niemieckim Neuwedell. 

Dieta na chandrę 

Według badaczy z kanadyjskiego Uniwersytetu 

McGill w Montrealu depresji 

przeciwdziała przyjmowanie kwasu 

foliowego, jedzenie szpinaku, picie 

soku pomarańczowego oraz spożywanie 

produktów o wysokiej zawartości 

selenu. Najlepszym źródłem selenu 

są orzechy brazylijskie, ryby, małże 

i nasiona słonecznika, produkty zbożowe. 

Doraźnie stres łagodzi także 

alkohol, który jednak niszczy tkankę 

nerwową i doprowadza do wypłukania 

z organizmu witaminy B. Wskutek niedoboru 

witamin z grupy B u alkoholików 

może wystąpić zespół lub psychoza 

Korsakowa. Objawem tych chorób są 

luki w pamięci i utrata świadomości 

nawet na kilka dni. 

HISTORIA CIEMNA I GORZKA 

Aby zrobić czekoladę, trzeba mieć kakao. 

Kakao z kolei pozyskuje się z kakaowca, 

Polskie lata 80. zdominowane były przez wyroby czekoladopodobne, 

które zamiast masła kakaowego zawierały zwykłą margarynę. 

W smaku produkty te były tak potworne, że na jakiś czas osłabiły 

miłość do czekolady co poniektórych dzieci i większości dorosłych. 

• Biała czekolada wytwarzana jest z masła 

kakaowego, cukru i mleka, bez dodatku 

miazgi kakaowej, nadającej czekoladzie 

ciemny kolor. Nie łudźmy się zatem, że 

jadając białą czekoladę nie utyjemy. Nie 

jest ona także lżej strawiana niż tradycyjna. 

• Angielskie stressed (być zestresowanym) 

czytane wspak daje desserts (słodycze). 

• Połowa kobiet woli czekoladę od seksu. 

Jest to o tyle ciekawe, że w większości 

reklam czekolady robi się aluzję do jej 

zmysłowości i seksualności. 

rosnącego w ciepłym klimacie Ameryki 

Środkowej. Pierwszymi jego wytwórcami 

byli Olmekowie, którzy zamieszkiwali 

tereny dzisiejszego Meksyku, potem Majowie, 

którzy osiedlili się na tych ziemiach 

i z nasion kakaowca przygotowywali gorzki 

napój pity podczas religijnych rytuałów. 

Kiedy Majowie nagle i w tajemniczych 

okolicznościach ok. 900 r. n.e. przestali 

istnieć, pojawili się Toltecy, a następnie 

Aztekowie. Te dwie kultury przejęły tradycje 

świętego napoju i nadały mu nazwę 

„xocoatl”, co oznacza „gorzka woda”. 

Pierwszym Europejczykiem, który spróbował 

kakao, był Krzysztof Kolumb. 

Napój ten uznał jednak za zbyt gorzki, 

zbyt ostry i najzwyczajniej niesmaczny, 

by sprowadzać go do swojej ojczyzny. 

Hiszpański konkwistador Hernán Cortéz 

był jednak praktyczniejszy – pokonanym 

Aztekom odebrał nie tylko złoto, ale i ziarna 

kakaowca. Sprowadził kakao do Hiszpanii, 

gdzie dodano do niego przede 

wszystkim cukier, a potem mleko, a całość 

nazwano czekoladą. Gdy w 1615 r. hiszpańska 

księżniczka wyszła za Ludwika 

XIII – króla Francji – wzięła w posagu 

przepis na czekoladę, która stała się we 

Francji, a szybko i w innych krajach Europy, 

popularnym napojem arystokracji. 

Zwykli ludzie mogli skosztować czekolady 

dopiero po rewolucji przemysłowej. 

Wtedy to w Szwajcarii odkryto recepturę 

na czekoladę w tabliczkach. 

Również w Szwajcarii, Rodolphe Lindt 

w 1879 r. opracował nową recepturę czekolady, 

łącząc kakao z mlekiem w proszku, 

co pozwoliło na uzyskanie, mającej 

rzesze zwolenników na całym świecie – czekolady 

mlecznej. Dzięki niemu kruchy 

i gorzki produkt zaczął się rozpływać 

w ustach i stał się jedną z największych 

przyjemności świata. 

CZEKOLADOWE 

NADZIENIE 

Z FAKTÓW 

Czekolada zawiera kilkanaście 

ważnych dla funkcjonowania 

organizmu składników. 

Węglowodany, 

będące podstawowym źródłem 

energii dla organizmu. 

Magnez, który wspomaga 

Listopad 2008 Farmacja i ja 

43

LIFESTYLE 


przewodnictwo komórek nerwowych 

i procesy trawienne, buduje zęby i kości. 

Żelazo niezbędne do produkcji czerwonych 

krwinek, cynk i selen podnoszące poziom 

endorfin (substancji redukujących poziom 

stresu), witaminy z grupy B. Anandamidy 

i kannabinoidy – substancje znajdujące 

się także w mózgu i (jak się przypuszcza) 

odpowiedzialne za nasze poczucie 

rozkoszy. Śladowe ilości pobudzającej 

kofeiny, teobrominy, fenyloetyloaminy, 

a także działającego uspokajająco aminokwasu 

tryptofan. Na koniec wreszcie 

– flawonole, przeciwdziałające procesowi 

starzenia, miażdżycy i obniżające ciśnienie 

krwi. 

Właśnie ze względu na obecność flawonoidów 

szczególną uwagą obdarzyli 

czekoladę kardiolodzy. Lekarze z Amerykańskiego 

Stowarzyszenia Kardiologów 

dowodzili, że flawonoidy zawarte w ziarnie 

kakaowym, podobnie jak te w czerwonym 

winie i zielonej herbacie, zmniejszają 

aktywność płytek krwi, powodując, 

że nie zlepiają się one ze sobą. Zmniejsza 

to ryzyko zakrzepów prowadzących m.in. 

do zawału lub udaru. A inne związki – polifenole 

– rozkurczają naczynia krwionośne, 

ułatwiając swobodny przepływ krwi 

w organizmie. 

Problem jednak w tym, że wszystkie te 

badania dotyczą prawdziwej czekolady 

gorzkiej, z dużą zawartością kakao. W odniesieniu 

do czekolady deserowej mogą 

być zwodnicze, gdyż ta zawiera przede 

wszystkim utwardzane tłuszcze roślinne 

i cukier – a te są bezwzględnie szkodliwe 

dla serca i naczyń krwionośnych. 

Producenci słodyczy potrafią sztucznie 

barwić czekolady na ciemniejszy kolor 

i jednocześnie pozbawiać je flawonoli. 

Dlatego ciemna z pozoru czekolada może 

nie zawierać tych związków. Klienci kupujący 

gorzką czekoladę pozostają nieświadomi 

tych manipulacji... 

MAGNETYCZNY MAGNEZ 

Ci, którzy czekoladę uwielbiają, poglądy 

na jej temat mają jednak ustalone i jednoznacznie 

pozytywne. Kochają ją w każdej 

postaci: czy to twardej tabliczki, czy gorącego 

napoju, pralinek albo batoników, nie 

zważając na to, jak bardzo chce się im jej 

spożycie zobrzydzić i ograniczyć. Racjonalni 

dietetycy mówią, że czekolada tuczy, 

napominają, że psuje zęby, przestrzegają, 

że uczula. Ponieważ jednak człowiek chciałby 

zniwelować poczucie dyskomfortu 

psychicznego, w momencie gdy docierają 

do niego informacje sprzeczne z dotychczasowymi 

poglądami, czekoladoholicy 

starają się znaleźć argumenty, które wspierałyby 

ich zamiłowanie do czekolady. 

Kaloryczna? 100-gramowa tabliczka czekolady 

to ok. 500 kcal. To aż jedna czwarta 

dziennego zapotrzebowania kalorycznego 

kobiety. Dużo. Miłośnicy czekolady 

mówią więc, że czekoladę należy jeść, ale 

jeść z umiarem. 

Przepis na gorącą czekoladę 

Składniki: 

• 1 tabliczka czekolady 

• 3/4 litra mleka 

• 2 szczypty cynamonu 

• 2 szczypty imbiru 

• 2 szczypty goździków 

• 1 szczypta chilli 

Jak przyrządzić? 

1. Czekoladę rozpuszczamy w rondelku 

na małym ogniu. 

2. Dolewamy po trochu mleka i mieszamy. 

3. Przyprawiamy cynamonem, imbirem, 

goździkami i chilli. 

4. Wlewamy do filiżanki albo kubeczka. 

Uwaga! 

Czekolada musi być na tyle rzadka, by można 

było wlać ją do kubka lub filiżanki, ale na tyle 

gęsta, by nie przypominała zwykłego kakao. 

Psuje zęby? Węglowodany rzeczywiście 

nie wpływają dobrze na szkliwo zębów. 

Jednak Japończycy opracowują nową 

pastę do zębów, zawierającą ekstrakt z łusek 

ziaren kakaowca, a dentyści zgodnie 

twierdzą, że lepiej zjeść kawałek gorzkiej 

czekolady niż cukierek toffi lub landrynkę. 

Czekolada bowiem, w przeciwieństwie 

do ciągutki szybko rozpływa się w ustach, 

a jej resztki nie przywierają do zębów 

i dziąseł, nie stanowiąc tym samym pożywki 

dla bakterii. Poza tym, to nie kakao 

z prawdziwej czekolady, a cukier powoduje 

próchnicę. 

Uczula? Sama czekolada – rzadko. Za 

alergię odpowiedzialne jest mleko zawarte 

w czekoladzie mlecznej i orzechy – stanowiące 

często jej dodatek. Rozwiązanie 

– należy jeść czekoladę gorzką. 

W czekoladzie szukamy uspokojenia 

i ukojenia. Wytłumaczenie tego faktu 

poprzez skład chemiczny czekolady nie 

będzie zadowalające. Czekolada zawiera 

magnez, wspomagający dotlenienie mózgu 

i tym samym pobudzający go do 

pracy. Dostarcza też pewną ilość żelaza 

niezbędnego w produkcji czerwonych 

krwinek. Zawiera pewne ilości teobrominy, 

aktywnej biologicznie pochodnej 

ksantyny, która pobudza układ nerwowy, 

oraz fenylotylaminy – endogennnej pochodnej 

amfetaminy. Ale tak naprawdę, 

by odczuć działanie tych substancji, trzeba 

by zjeść około kilograma czekolady 

dziennie. 

SŁODYCZ POD SPECJALNYM 

NADZOREM 

Badania konsumenckie pokazują, że najważniejszym 

powodem, dla którego sięgamy 

po słodycze jest… głód. Zastępowanie 

czekoladą pełnowartościowego 

posiłku jest oczywiście prostą drogą do 

przybrania kilogramów. Nadmierne objadanie 

się czekoladą może także spowodować 

dolegliwości przewodu pokarmowego. 

Czekolada jest uboga w błonnik 

(obecny w warzywach i owocach, a ułatwiający 

ruchy robaczkowe jelit) i może 

wywoływać zaparcia. Sole kwasu szczawiowego, 

w niej zawarte, mogą odkładać 

się w organizmie w postaci kamieni nerkowych. 

Dlatego osoby z chorobami 

nerek i pęcherza moczowego powinny 

zrezygnować z jedzenia czekolady. 

Antonina Majewska 


44 


Każdy dom ma swój zapach – drewna, 

kwiatów, ziół, kuchennych 

aromatów. Spośród wszystkich 

odbieranych przez człowieka 

bodźców, te węchowe najszybciej docierają 

do mózgu. Dziesięć milionów komórek 

receptorowych w nosie odbiera 

impuls zapachowy, przekazuje go do 

opuszki węchowej, a ta selekcjonuje sygnały 

nerwowe i przekazuje do mózgowego 

układu limbicznego. To on, zdaniem 

badaczy, stanowi siedlisko naszych emocji 

i wspomnień. To dlatego cofamy się 

z obrzydzeniem, kiedy poczujemy przykry 

aromat i uśmiechamy się mimowolnie, 

gdy wąchamy różę. 

Aromaty wpływają na nasz nastrój, dlatego 

wykorzystuje się je w kosmetyce. 

Zafundowanie sobie kuracji zapachowej 

to najprostszy sposób na relaks i poprawę 

samopoczucia po męczącym dniu. Wystarczy 

kilka kropel olejku zapachowego 

rozpylonego w powietrzu lub dobry krem, 

by odzyskać energię. 

Z dobrodziejstw 

aromaterapii może 

skorzystać każdy. Nie tylko 

łagodzi dolegliwości ciała, 

przywraca harmonię umysłu, 

działa upiększająco na skórę, 

ale jest też niezastąpiona w walce 

z jesienno-zimową chandrą. 

Z KART HISTORII 

Aromaterapię znano już pięć tysięcy lat 

temu. W Indiach wykorzystywano antyseptyczne 

właściwości cynamonu do 

odkażania pomieszczeń dla chorych, 

a olejek cytrynowy do niwelowania brzydkich 

zapachów. Olejek eukaliptusowy 

Rzymianie cenili za działanie przeciwbakteryjne, 

za to Egipcjanie wierzyli, że 

ma moc uzdrawiającą. W starożytnej 

Grecji zaś pieśniarze jedli skropioną olejkiem 

jaśminowym brzoskwinię, bo gwarantowała 

piękne brzmienie głosu. 

Nowoczesna aromaterapia narodziła się 

w latach 20. XX wieku. To wtedy francuski 

chemik i perfumiarz Rene-Maurice Gattefosse 

zanurzył poparzoną dłoń w czystym 

olejku lawendowym, pamiętając, że ta 

roślina od wieków cieszyła się dobrą sławą 

jako zioło pomagające w leczeniu 

oparzeń. Ręka szybko się zagoiła, a naukowiec 

zaczął badać właściwości innych 

olejków eterycznych. To jemu właśnie 

zawdzięczamy pojęcie aromaterapii (od 

greckich aromat – wonne korzenie i therapeia 

– leczenie, opieka). 

WIĘCEJ NIE ZNACZY LEPIEJ 

Podstawowa lista olejków eterycznych 

wykorzystywanych w aromaterapii zawiera 

100 pozycji. Pamiętajmy jednak, że 

Fot. Jump, Shutterstock

LIFESTYLE 

uroda 

wymagają odpowiedniego dawkowania. 

Zapach może koić zmysły i relaksować, 

ale może też odpychać, drażnić, wywoływać 

ból głowy, mdłości, zwiększać wrażliwość 

na inne bodźce. To siła, której nie 

należy lekceważyć. Na początek warto 

więc zrobić próbę i wykonać test skórny 

oraz próbę wziewną. Jeśli nie pojawi się 

żadna reakcja alergiczna, to znak, że możesz 

stosować dany olejek. 

Olejków nie wolno jednak przyjmować 

doustnie, wiele nie może być stosowanych 

przez kobiety w ciąży i dzieci, części nie 

należy łączyć z kuracjami homeopatycznymi, 

środkami psychotropowymi i innymi 

lekami. Nie powinni ich używać 

epileptycy i alergicy. Zawsze trzeba je 

przygotowywać i dawkować zgodnie 

z przeznaczeniem oraz instrukcją – mieszać 

z bazowymi olejami, dodawać określoną 

liczbę kropli. 

LICZY SIĘ JAKOŚĆ 

Znawcy aromaterapii twierdzą, że jej podstawą 

jest dobra baza, czyli olejki eteryczne 

odpowiedniej jakości. Naturalne (syntetyczne 

nie mają leczniczych właściwości), 

odpowiednio oznakowane (Pure Essential 

Olejki eteryczne 

dla zdrowia 

bergamotowy – przeciwzapalny, przeciwstresowy; 

cytrynowy – stymulujący, 

obniża ciśnienie; drzewa herbacianego 

– antyseptyczny, 

przeciwzapalny (grzybice, infekcje); 

grejpfrutowy – tonizujący, przeciwdepresyjny; 

kminkowy – reguluje trawienie; 

lawendowy – uspokajający, przeciwbólowy, 

przeciwzapalny; limetkowy 

– przeciwdepresyjny, przeciwlękowy; 

majerankowy – przeciwbólowy, nasenny; 

mandarynkowy – uspokajający 

(bezsenność, osłabienie); melisowy 

– uspokajający (bezsenność, 

egzemy); pomarańczowy – uspokajający, 

przeciwdepresyjny (napięcia, bóle 

mięśni); różany – uspokajający, odmładzający, 

przeciwbólowy (bezsenność, 

skóra naczynkowa); sosnowy – antyseptyczny, 

wykrztuśny. 

Aromaty mogą także leczyć. Prof. Jerzy Alkiewicz z AM 

w Poznaniu olejkiem z drzewa herbacianego zahamował rozwój 

32 szczepów bakterii atakujących górne drogi oddechowe. 

Na co dzień dobrze sprawdzają się także 

woreczki, które wkłada się do szaf z ubraniem 

– lawenda, róża, kwiaty bawełny, 

suszone owoce jabłek, wanilia... A przed 

świętami idealnym pachnidłem w domu 

są pomarańcze naszpikowane goździkami 

z kropelką olejku bergamotowego. 

CYTRUSY DLA ŚPIOCHA, 

LAWENDA DO PODUSZKI 

Jeśli miewamy problemy z pobudką, zastąpmy 

poranną rozleniwiającą kąpiel 

energetycznym prysznicem o zapachu 

cytrusów, mięty albo goździków – pobudzają, 

sprzyjają koncentracji. Potem wetrzyjmy 

w ciało aromatyczną oliwkę lub 

balsam, a twarz przetrzyjmy delikatnym 

mleczkiem, najlepiej różanym, bo to 

sprawdzony antydepresant. 

A na dobranoc przygotujmy sobie aromatyczną 

kąpiel. Dobrze dobierzmy jej 

zapach – bergamotowy zadba o skórę 

i złagodzi skutki stresu, geraniowy wygładzi 

zmarszczki, jałowcowy ułatwi zasypianie. 

Do wanny zaaplikujmy od 4 do 

15 kropli. Jeśli chcemy dodatkowo nawilżyć 

skórę, zmieszajmy czysty olejek eteryczny 

z łyżką oliwy. Taką kąpiel można 

fundować sobie 2-3 razy w tygodniu, powinna 

trwać od 10 do 30 minut i nie zawierać 

już mydła. Po wyjściu z wanny nie 

spłukujmy ciała, tylko lekko osuszmy je 

ręcznikiem. 

Oils lub PEO) i opisane, oznaczone atestem. 

Można je kupować w czystej lub 

rozcieńczonej postaci (do ciała lub kąpieli), 

najlepiej w sklepach, zielarniach i aptekach, 

a nie na bazarach. 

Przygotowanie olejków eterycznych 

wymaga również precyzji. Dobrze jest 

Aromaesencja 

To mieszanka skondensowanych 

ekstraktów roślinnych i minimum 

3 olejków eterycznych, które w połączeniu 

z innymi składnikami otrzymują 

miano produktów o działaniu 

pielęgnacyjnym. Na kompozycję aromaesencji 

składają się również naturalne 

wyciągi z roślin i/lub owoców 

lub kwiatów. W takiej postaci aromaesencja 

może być aplikowana 

bezpośrednio na twarz. 

więc w trakcie preparowania własnej 

mieszanki posłużyć się pipetą. Potem 

wystarczy poobracać buteleczkę, najlepiej 

taką z ciemnego szkła, w dłoniach. 

Gotowe! Teraz trzeba tylko chronić olejek 

przed światłem i ciepłem, 15-25°C 

wystarczy. 

ZAPACH WISI W POWIETRZU 

Pamiętajmy, by nie używać zbyt intensywnych 

aromatów. Lepiej postawić na neutralną 

cytrynę, mandarynkę, kwiat róży, 

pomarańczy i nie ustawiać kadzidełek 

blisko miejsca, w którym siedzimy. Zamiast 

kadzidełka możemy też użyć aromatyzowanych 

świec (pachną subtelniej), albo 

zrobić naturalne potpourri z suszonych 

listków ulubionych kwiatów i ziół. 

Aromaty będą także sprzymierzeńcem 

w walce z przeziębieniem. Oprócz klasycznych 

inhalacji, można powiesić w sypialni 

ręcznik nasączony kilkoma kroplami 

olejku sosnowego – pomaga przy 

infekcjach górnych dróg oddechowych, 

a także tymiankowego, jodłowego albo 

lawendowego – pomagają oddychać, relaksują 

i ułatwiają zasypianie. 

Możemy także użyć specjalnej oliwki pod 

prysznic z dodatkiem olejków eterycznych 

albo relaksującej oliwki do ciała. Tę ostatnią 

powinno się aplikować na jeszcze 

wilgotne ciało, wówczas najlepiej się 

wchłania. Możemy też sięgnąć po 

aromaesencję. Dwie albo trzy krople 

specjalnego olejku rozgrzewa się 

w dłoni, a potem rozprowadza po 

twarzy, uciskając przy tym po kolei 

odpowiednie punkty: wewnętrzne 

kąciki oczu, miejsca pod 

łukiem brwiowym, zewnętrzne 

kąciki oczu, 

wierzchołki kości policzkowych, 

miejsca 

poniżej kości policzkowych 

i zagłębienia 

policzków. Wystarczy 

chwila, a zapomnimy 

o smutkach i… będziemy 

spać spokojnie. 

Anna Niewiadomska 


LIFESTYLE 

fitness 

Jak przebiegały przygotowania? 

Po prostu biegałam, 3-4 razy w tygodniu 

dystanse od 10 do 30 km (ten najdłuższy 

w sumie 3 razy przed startem), raczej spokojnym 

tempem. Do tego doszło kilka 

startów na 10 km i w półmaratonie – to 

zamiast treningu szybkości i wytrzymałości. 

Przygotowanie trwało 3 miesiące. 

Do drugiego maratonu szykowałam się 

prawie 4 miesiące według planu treningowego 

opracowanego przez koleżankę, 

jedną z najszybszych amatorek w Warszawie. 

Biegałam 4 razy w tygodniu: siła 

biegowa (ćwiczenia poprawiające siłę nóg), 

2 treningi na szybkość (naprzemiennie 

biegane szybko i wolno), długie wybiegania 

(powyżej 20 km). Do tego dochodziły 

starty na 10 km, w tym w biegach górskich. 

Przed trzecim maratonem skupiłam 

się na wytrzymałości. Przygotowania do 

czwartego to już 5 treningów w tygodniu, 

szybszych i bardziej zróżnicowanych. 

Dlaczego wybrała Pani tak ciężką 

dyscyplinę? 

Z maratonem jest jak z miłością. To on 

nas wybiera. Prawdą jest, że maraton uczy 

dyscypliny. Na trasie człowiek dostaje 

lekcję pokory. Każde niedociągnięcie 

treningowe tu wyjdzie. Nie ma drogi na 

skróty. Jednak kiedy się przebiegnie całą 

trasę, człowiek nabiera przekonania, że 

może zrobić wszystko. Że każdy cel może 

osiągnąć. A kiedy go osiągnie – wyznaczyć 

następny. I następny. To też niesamowita 

motywacja do samorozwoju. 

Pomysł na bieganie wziął się... z lustra. 

Pewnego dnia, parę miesięcy po 30. 

urodzinach, spojrzała na siebie i stanęła 

przed wyborem: kolejna dieta albo COŚ. 

Wybrała COŚ, czyli jogging. Dziś Anna 

Pawłowska-Pojawa startuje w maratonach. 

Farmacja i ja: Skąd wziął się pomysł 

na bieganie? To pasja „od 

zawsze”, czy od niedawna? 

Anna Pawłowska-Pojawa: Będąc w szkole, 

powiesiłam nad łóżkiem plakat Florence 

Griffith-Joyner i bardzo chciałam 

być sprinterką. Ale do sprintów się nie 

nadawałam, a biegać więcej niż 200 m 

nienawidziłam szczerze. To jednak prehistoria. 

Historia natomiast zaczęła się 

znacznie później, kiedy zaczęłam regularnie 

biegać po parku. Raz, dwa razy 

w tygodniu. Po 20 minut. Po trzech tygodniach 

wzięłam udział w Run Warsaw. 

Z pięciu kilometrów przebiegłam, powiedzmy, 

2/3. Metę przekroczyłam po 

ponad 30 minutach, ale i tak puchłam 

z dumy. Wtedy wymyśliłam, że za rok 

pobiegnę w dziesięciokilometrowym 

Biegu Niepodległości. Pierwsze 10 km 

przebiegłam niespełna 3 miesiące później. 

I chyba wtedy złapałam bakcyla. Chociaż 

dalej twierdziłam, że 15 km to jest kres 

moich możliwości. Po kolejnych trzech 

miesiącach przebiegłam pierwszy półmaraton 

i wtedy zaczęłam nieśmiało myśleć 

o maratonie. I tak przebiegłam pierwszy 

w życiu maraton – Maraton Warszawski. 

To było rok temu. 

Czy to rzeczywiście sport dla każdego, 

do uprawiania przez cały rok? 

Jeżeli ktoś chce zacząć biegać, najlepiej, 

żeby wyszedł i po prostu zaczął. Powoli. 

Truchcikiem. Trzy minuty biegu, dwie 

marszu. Jak już dobiegnie się do pół godziny, 

to pora kupić buty (najlepiej w specjalistycznym 

sklepie) i ubranie. Z czasem 

przyjdzie pora na pulsometr i inne gadżety. 

Druga rzecz – warto się rozejrzeć 

po forach biegowych (www.biegajznami.pl, 

www.bieganie.pl, www.maratonypolskie.pl), 

czy przypadkiem nie 

mamy w okolicy jakiejś grupy biegowej. 

W grupie na początku biega się łatwiej. 

Czy każdy może? Znam biegaczy nastolatków 

i biegaczy po siedemdziesiątce. 

Jednak jeżeli ma się kłopoty z ciśnieniem 

lub sercem – obowiązkowo najpierw wizyta 

u lekarza. I druga rzecz – przy nadwadze 

na początku lepsze są marsze. Na 

bieganie nie ma złej pogody, jest co najwyżej 

złe ubranie. Przy plus 30 stopniach 

trzeba znacznie więcej pić i najlepiej się 

wtedy biega o świcie. Przy minus 20 dobrze 

założyć czapkę i rękawiczki. 

Ile czasu poświęca Pani na sport? 

Biegam 8-11 godzin w tygodniu. Kiedy 

zaczynałam biegać, chodziłam jeszcze na 

taniec brzucha, znakomite ćwiczenie 

rozciągające, ale stopniowo bieganie wyparło 

inne zajęcia. No, może poza pływalnią. 

Nie jestem fanką siłowni, czasami 

idę na zajęcia fitness, ale nie przepadam 

za ćwiczeniami na gwizdek. Wolę założyć 

buty, wybiec z domu i pognać przed siebie. 

Mam tyle ścieżek do poznania. 

Rozmawiała: Maja Denisiuk 

Fot. Archiwum prywatne 

48 


LIFESTYLE 

fitness 

Jak zostać 

maratończykiem 

Magdalena 

Krupińska 

dyplomowany 

instruktor fitness 

i rekreacji ruchowej 

Przebiegnięcie 

maratonu to 

zwycięstwo nad 

słabościami, 

wielka przyjemność 

z podjętego 

wysiłku, 

a także lepsza 

kondycja, figura 

i odreagowanie 

stresu. 

Przebiegnięcie magicznych 42 

kilometrów i 195 metrów wymaga 

starannych przygotowań. 

Pierwszym etapem jest podjęcie 

decyzji o systematycznym bieganiu i chęć 

ukończenia maratonu. Ta z pozoru błaha 

kwestia jest w istocie bardzo ważna, 

ponieważ silna motywacja pozwoli nam 

przetrwać trudne chwile długotrwałego 

treningu. 

PRZYGOTOWANIA WSTĘPNE 

Kiedy decyzja jest już podjęta, czas na 

konsultację lekarską. Jeśli czujemy się 

zdrowo i nie jest to nasz pierwszy start, 

ten etap można pominąć. Kolejnym 

krokiem jest zakup odpowiedniego 

obuwia (najlepiej renomowanej firmy), 

przeznaczonego wyłącznie do biegania. 

No i najważniejsze: trening. Ten zależy 

od formy biegającego. Będzie się różnił 

u osób starszych, debiutantów i tych 

pragnących pobić rekord (własny lub 

światowy) oraz ze względu na wagę, płeć 

i stan zdrowia. 

Każdy trening, na każdym stopniu zaawansowania, 

zaczynamy od rozgrzewki. 

Powinna trwać 10-20 minut. W ramach 

rozruchu stosujemy marsz lub marszobieg 

oraz ćwiczenia typu skłony, przysiady 

i rozciąganie mięśni (patrz poniżej). 

Wszystko po to, aby pobudzić 

organizm i przygotować go do długotrwałego 

wysiłku. Na końcu treningu 

zawsze potrzebujemy „schłodzenia”, 

Rozgrzewka przed treningiem 

ĆWICZENIE 2. PODSKOKI 

To najprostszy sposób, by się rozruszać i nabrać energii. 

Rytmiczne wyskoki połączone z wymachami ramion 

angażują wszystkie mięśnie i stopniowo przygotowują 

organizam do większego wysiłku. 

ĆWICZENIE 1. SKŁONY 

Bieganie powinno być poprzedzone krótką, 10-15-minutową 

rozgrzewką. Ćwiczenia mają przygotować organizm do 

długotrwałego wysiłku. Zacznij więc od wykonania serii skłonów 

i przysiadów, które rozruszają zastane mięśnie. Szczególne zadbaj 

o mięsień dwugłowy i czterogłowy oraz łydki. 

Fot. Jump 

50 


LIFESTYLE 

fitness 

czyli powolnego przejścia z biegu w trucht 

i marsz, a potem delikatnych ćwiczeń 

rozciągających. 

ĆWICZENIA 

W PEŁNYM CYKLU 

Część środkowa treningu musi być dostosowana 

do osobistych potrzeb. Im 

bardziej zaawansowany zawodnik, tym 

większa indywidualizacja treningów. 

Pewne jest jedno – tylko systematyczne 

ćwiczenia mogą przynieść oczekiwany 

efekt. 

Dla debiutantów program treningowy 

rozpisany jest aż na dwa lata, a najmniej 

na rok – aby niewytrenowany organizm 

powoli przyzwyczajać do długotrwałego, 

średniointensywnego wysiłku, jakim jest 

maraton. Osoby biegające systematycznie 

lub uprawiające inne wysiłkowe sporty, 

przygotują się do maratonu w 6 miesięcy, 

przy czym zaleca się im nie więcej 

niż dwa starty w roku. 

7 dni do maratonu 

Przykładowy trening w tygodniu 

poprzedzającym maraton: 

Poniedziałek: dzień wolny. 

Wtorek: 45 minut wolno, 

4 przyspieszenia po 45 sekund. 

Środa: 4 x 500 metrów, 

2 minuty marszu co 500 m. 

Czwartek: 40 minut, wolno. 

Piątek: dzień wolny. 

Sobota: 20-30 minut wolno 

z przebieżkami 60-120 metrów, 

odpoczynek w marszu. 

Niedziela: START. 

Okres przygotowań dzieli się na trzy 

okresy: przygotowawczy, startowy i odpoczynkowy. 

Pojedynczy cykl treningowy 

rozpisany jest najczęściej w planie 

7- lub 14-dniowym. Biega się od 3 do 6 

razy tygodniowo. Warto wiedzieć, że 

w czasie treningów nie ma potrzeby 

przebiegać „na próbę” całego dystansu 

z maratonu. Aby zapobiec uszkodzeniu 

mięśni, najdłuższy treningowy dystans 

może wynosić 25 kilometrów. 

KIEDY ZBLIŻA SIĘ START 

Tygodniowy trening maratończyka powinien 

być zróżnicowany. Jeden dzień należy 

poświęcić na wybieganie, czyli pobiegać 

90-150 minut w wolnym tempie – tu liczy 

się czas, w którym organizm rozwinie 

mechanizmy energetyczne na niskim 

poziomie intensywności, a nie dystans. 

Inny rodzaj treningu, to interwał, gdzie 

bieg, np. co 10 minut, przerywa się 45-sekundowymi 

przyspieszeniami oraz bieg 

przeplatany co 8 kilometrów minutą marszu. 

Im bliżej startu, tym bardziej tempo 

treningów należy zbliżyć do docelowej 

szybkości biegu w czasie maratonu. 

Maratończyk powinien szczególnie dbać 

o zdrowie. W czasie przygotowań do 

startu przytrafić się mogą różne infekcje. 

Trzeba uważać, bo serce po grypie, 

anginie i chorobach zakaźnych jest 

bardzo wrażliwe i nawet przy umiarkowanych 

wysiłkach fizycznych istnieje 

niebezpieczeństwo nagłej śmierci sercowej. 

Warto też pamiętać, że równie 

ważne jak treningi są: sen, zdrowa dieta 

i nawadnianie organizmu. 

ĆWICZENIE 4. RAMIONA 

Podczas biegania pracują wszystkie mięśnie tłuowia. 

Harmonijnie ruchy ramion wspomagają go i ułatwiają, 

wymuszają również prawidłową postawę podczas biegu. 

Dlatego należy po kolei rozgrzać szyję, kark, grzbiet, 

ramiona. Wystarczy kilka wymachów, by mięśnie stały 

bardziej elastyczne. 

ĆWICZENIE 3. ROZCIĄGANIE 

Wysiłek bez rozgrzewki może spowodować 

poważną kontuzję, dlatego nie zaniedbuj 

rozciągania mięśni i stawów skokowych 

oraz kolanowych przed zasadniczym 

treningiem. Dokładna rozgrzewka 

wymagana jest zwłaszcza przed treningiem 

szybkościowym. 

ĆWICZENIE 5. MARSZ 

Po ćwiczeniach rozciągających, czas na 

intensywny marsz lub marszobieg, który 

powinien trawać kilka minut. Można 

również naprzemiennie, po minucie, 

maszerować lub truchtać. Taki wstęp 

przygotuje biegacza na kilkadziesiąt minut 

intensywnego wysiłku. 


PO GODZINACH 

od alchemii do farmacji 

Życie Ernesta Hemigwaya 

w liczbach przedstawiałoby 

się następująco: jeden 

literacki Nobel, cztery żony, 

jedenaście powieści 

i zbiorów opowiadań, 

romanse i miłostki 

– niezliczone. Trzy próby 

samobójcze. Czwarta 

– 2 lipca 1961 r. – udana. 

Pozbawiająca ochoty 

do życia i resztek weny 

twórczej choroba? Czy 

może paliwo dla 

kreatywnych artystów 

i szansa, żeby zmierzyć 

się z podstawowymi 

dylematami metafizyki? 

Od wieki wieków 

depresja i sztuka 

w jednym stały domu. 

Nigdy tego nie zrobię – zapewniał 

Ernest Hemingway 

swojego przyjaciela, generała 

Charlesa T. Lanhama, 

kiedy teoretyzował z nim na temat samobójstwa. 

„Musisz mi obiecać, że 

nigdy tego nie zrobisz, a ja obiecam ci 

to samo” – zaklinał swojego syna Johna, 

zwanego Bumbym. A jednak 2 lipca 

1961 r. w swoim domu w Ketchum w stanie 

Idaho pisarz chwycił strzelbę kupioną 

w firmie Abercrombie and Fitch 

(dziś przebranżowiona na produkcję 

odzieży), naładował ją dwoma nabojami 

ukrytymi wcześniej przed żoną, 

włożył lufę w usta, kolbę oparł o podłogę 

i pociągając za spust palcem u nogi, 

wypalił sobie w głowę. Jak to możliwe, 

że kobieciarz i birbant, który z życia 

czerpał garściami, którego życiem chciałby 

żyć każdy prawdziwy facet, stracił 

cały sens i postanowił skończyć ze sobą? 

Winę ponosi ta nieodłączna towarzyszka 

wielu artystów – depresja. 

SMUTEK BON VIVANTA 

„Gen melancholii” tkwił w rodzinie 

Hemingwayów od zawsze. W 1928 r. 

Fot. Corbis 

52 


PO GODZINACH 

od alchemii do farmacji 

jego ojciec Clarence nie zniósł kłopotów 

finansowych i rujnującej jego zdrowie 

cukrzycy i strzelił sobie w serce z zabytkowego 

rewolweru Long John, pochodzącego 

jeszcze z czasów wojny secesyjnej. 

Życie odebrała sobie też wnuczka 

pisarza, córka Bumby’ego, modelka 

i aktorka Margaux Hemingway. Niemal 

dokładnie 35 lat po śmierci dziadka 

przedawkowała barbiturany w swoim 

mieszkaniu w Los Angeles. 

Pisarzowi, choć był pełnym życia bon 

vivantem, obsesja samobójstwa nigdy 

nie pozostawała obca. Już jako młody 

chłopak napisał opowiadanie, którego 

bohater, osaczony przez wilki, woli sam 

pozbawić się życia niż bezczynnie oczekiwać 

na pewną śmierć. Przez całe życie 

rozmawiał z przyjaciółmi o samobójstwie, 

choć niemal zawsze potępiał je 

żarliwie – jak wtedy, gdy na nabożeństwie 

żałobnym swojego ojca powiedział głośno, 

że jego zdaniem zmarły będzie się 

smażył w piekle, bo prawdziwemu katolikowi 

nie wolno za Boga decydować 

o życiu i śmierci. 

Ale depresja potrafi być silniejsza niż 

najgłębsze nawet przekonania i poglądy. 

Życie Hemingwaya rozpadało się stopniowo. 

Zawsze rujnował sobie zdrowie, 

narażając się na niebezpieczeństwa i obrażenia. 

Pił na umór, właściwie nieprzerwanie 

chodząc przynajmniej na lekkim 

rauszu. Palące słońce Florydy i Kuby 

zniszczyło mu skórę. W dodatku pisarz 

cierpiał na hemochromatozę – inaczej 

cukrzycę brunatną, dziedziczną chorobę 

metaboliczną, w której dochodzi do 

nadmiernego wchłaniania żelaza z pożywienia 

– której efektem ubocznym 

jest właśnie depresja. Pisarza dopadały 

urojenia prześladowcze. Miarka przebrała 

się jednak dopiero, kiedy odeszła 

wena twórcza. Hemingway nie był w stanie 

pisać. Krótko po wyjściu z kliniki 

psychiatrycznej położył kres swojej męczarni. 

PARADA SAMOBÓJCÓW 

Ernest Hemingway nie był pierwszym 

i z pewnością nie ostatnim artystą, którego 

dopadła depresja albo psychoza 

maniakalno-depresyjna, zwana dziś 

chorobą afektywną dwubiegunową. Do 

szpitali psychiatrycznych albo zakładów 

dla obłąkanych trafiali m.in. Francis 

Scott Fitzgerald (autor „Wielkiego Gatsby’ego”), 

Tennessee Williams („Tramwaj 

zwany pożądaniem”), poeta T. S. Eliot, 

malarz Edvard Munch. Samobójstwo 

stało się udziałem m.in. Malcolma 

Lowry’ego, Virginii Woolf, Mariny 

Cwietajewej i Vincenta van Gogha. 

Z polskich twórców wystarczy wspomnieć 

Stanisława Ignacego Witkiewicza, Jana 

Lechonia, Jerzego Kosińskiego, Tadeusza 

Borowskiego, Aleksandra Wata, Edwarda 

Stachurę i Rafała Wojaczka. 

Depresje i myśli samobójcze nie omijały 

muzyków. Lider Nirvany i jeden 

z twórców stylu grunge, Kurt Cobain, 

odebrał sobie życie podobnie jak Hemingway 

– strzałem ze strzelby (choć 

mimo listu pożegnalnego niektórzy do 

dziś uważają, że muzyk został zamordowany 

na zlecenie żony Courtney Love). 

Ian Curtis, wokalista zespołu Joy Division, 

powiesił się w swoim domu w Macclesfield. 

Siergiej Rachmaninow dedykował 

II Koncert fortepianowy swojemu 

psychiatrze. Robert Schumann wykształcił 

wręcz dwie osobne jaźnie – Florestan 

był pełnym energii twórcą odpowiedzialnym 

za największe sukcesy kompozytora, 

Euzebiusz zaś przygnębionym, 

zaniedbanym melancholikiem. Podczas 

jednego z ataków depresji Schumann 

rzucił się w wody Renu. Udało się go 

odratować, ale jestestwo twórcze przepadło 

na amen w odmętach rzeki. Pozostał 

tylko mroczny Euzebiusz zamknięty 

w zakładzie dr. Richarza w Endenich, 

dzielnicy Bonn. Tam Schubert zmarł 

dwa lata później. 

DEPRESJA JAKO SZANSA? 

Biorąc pod uwagę liczbę znanych przypadków 

depresji wśród artystów, nie 

sposób nie zadać sobie pytania – czy są 

oni szczególnie podatni na tę chorobę? 

Czy depresja rozwija zdolności twórcze? 

A może między tą depresją a potencją 

twórczą nie ma żadnego związku, a my 

doszukujemy się go na siłę, bo chorzy 

artyści są po prostu znani? Te pytania 

zadał sobie wybitny psychiatra harvardzki 

Joseph J. Schildkraut. 

Jego praca nad podatnością artystów na 

depresję zaczęła się od szkicu Rembrandta 

zatytułowanego Święty Hieronim w ciemnej 

komnacie. Schildkraut, oglądając szkic, 

zastanawiał się, dlaczego przy tak jasnym 

oknie pokój pogrążony jest w aż takim 

mroku. Szybko okazało się, że szkic 

powstał w 1642 r., dokładnie w tym samym 

czasie, kiedy umierała ukochana 

żona Rembrandta – Saskia. To odkrycie 

skłoniło go do dalszych badań. 

Po przeanalizowaniu życiorysów piętnastu 

dwudziestowiecznych malarzy, 

przedstawicieli nurtu ekspresjonizmu 

abstrakcyjnego (najsłynniejszym z nich 

był Jackson Pollock), Schildkraut doszedł 

do zdumiewających wniosków. Przynajmniej 

połowa z nich cierpiała na 

słabszą bądź silniejszą formę depresji. 

Harvardzki psychiatra uznał, że depresja 

nie tylko częściej dotyka artystów 

niż pozostałą część społeczeństwa, ale 

też ma u nich znacznie silniejsze objawy. 

Co jednak najciekawsze, zdaniem 

Czy depresja potęguje zdolności twórcze? A jeśli tak – to jak 

to się dzieje, że choroba, która zwykłym ludziom odbiera 

chęć jakiegokolwiek działania, tak stymuluje kreatywność? 

Schildkrauta, choć choroba rujnuje 

prywatne życie twórcy, może działać 

stymulująco na jego kreatywność. To 

zdumiewający wniosek, zważywszy na 

fakt, że jednym z głównych jej objawów 

bywa wszechogarniająca niezdolność 

do pracy i totalna pustka intelektualna. 

Psychiatra przekonywał jednak, że dzięki 

„bezpośredniej i samotnej konfrontacji 

z ostatecznymi dylematami egzystencjalnymi” 

depresja „mogła im 

pozwolić na kontakt z niewytłumaczalnym 

misterium w samym sercu tragicznej 

i ponadczasowej sztuki, którą chcieli 

tworzyć”. Takie właśnie podejście 

doprowadziło Schildkrauta do traktowania 

depresji nie jako przypadłości, 

ale jako „jednej z rzeczy, której ludzkość 

ma szansę doświadczyć”. 

Jeśli bowiem dobrze się zastanowić, to 

depresja i sztuka mają przynajmniej 

jedną wspólną cechę – od niepamiętnych 

czasów zmuszają do zadawania tego 

samego pytania: jaki w ogóle sens ma 

nasze życie? 

Wojciech Mikoliński 


PO GODZINACH 

powieść 

Apteka z ogrodem 


Rozdział 14 

Trudno mi sobie przypomnieć tydzień bardziej 

zajęty niż ten poprzedzający otwarcie ogrodu. Piotr 

i Ewa zaglądali do apteki tylko na krótkie chwile, 

bo większość czasu zajmowało im sadzenie poziomek 

oraz róż, wysyłanie zaproszeń, a także pocieszanie nas, 

że wszystko przebiega zgodnie z planem i na pewno zdążymy 

do niedzieli. My – to znaczy Basia, Michał i ja – zajmowaliśmy 

się wyjaśnianiem pacjentom, że apteki nie 

toczą rywalizacji na śmierć i życie, a wszyscy w mieście 

są absolutnie bezpieczni. Poza tym mnie pochłaniały 

myśli o sobotnim spotkaniu z najbardziej fascynującą 

kobietą, jaką znałem, Basia zajmowała się nieznoszeniem 

Wojtka, a Michał wciąż zaczytywał się w prasie religijnej, 

pisał polemiki oraz umawiał na dyskusje u dominikanów. 

Każda z tych rzeczy z osobna, a co dopiero wszystkie 

razem, były dziwne i nie do opanowania. 

W ostatni wtorek z inicjatywy Piotra odbyło się wieczorne 

spotkanie kierowników okolicznych aptek, w tym szefa 

konkurencji nowo otwartej oraz szefowej konkurencji 

odwiecznej. Piotr wrócił zmęczony, ale zadowolony, 

a w środowy poranek zdał nam dokładną relację. Dwaj 

panowie oraz jedna pani zapewnili się nawzajem, że nie 

umoczyli palca w zamieszczeniu w internecie ataku na 

zatrudnionego w nowej farmaceutę. Uznali, że w interesie 

wszystkich leży informowanie pacjentów, iż zgodnie 

potępiamy nieszczęsny tekst i bronimy dobrego imienia 

farmaceutów. Przygotowali projekt prostych ulotek, które 

następnie wydrukowaliśmy w wielu egzemplarzach i rozdawaliśmy 

pacjentom. Miasto wiedziało, że mówimy 

jednym głosem, więc nastroje się uspokoiły. Nikt już nie 

przychodził, by krytykować nową aptekę. Taka sytuacja nam 

odpowiadała, bo chcieliśmy uczciwej konkurencji. 

Winnych zamieszania dalej nie było, oskarżony Wojtek 

dzielnie zjawiał się w pracy w „Milanowie”, a Basia nie 

potrafiła mu wybaczyć podejrzeń o udział w aferze. 

Ja cieszyłem się, że tydzień wreszcie zbliża się ku weekendowi. 

Z Olą od ostatniego spotkania wymienialiśmy 

tylko SMS-y i nie mogłem się doczekać jej widoku. 

*** 

Po powrocie z apteki znalazłem w skrzynce list od Oli. 

Niemiłosiernie gruby. Poczułem dreszcz podniecenia, 

ale też strach. Chciałem móc go przeczytać w idealnych 

warunkach, kiedy nic innego nie będzie rozpraszać mojej 

uwagi. Dopiero, gdy wziąłem prysznic i zrobiłem sobie 

drinka, zasiadłem do listu. 

Telefon zadzwonił, kiedy rozdzierałem kopertę. W tym 

szalonym tygodniu wszystko było możliwe. 

– Jureczku – Basia w słuchawce przeciągnęła moje imię, 

po czym poznałem, że są kłopoty. – Proszę bardzo, przyjedź 

do mnie, strasznie potrzebuję waszej rady. Michał 

już idzie. Wiem, kto napisał donos na Wojtka. 

– Lecę. Za siedem minut będę. 

List musiał poczekać. Dzieląca nasze mieszkania odległość 

pokonałem w cztery minuty. Spod domu wysłałem 

jeszcze SMS-a: „Dostałem twój list i nie mogę się doczekać, 

by go przeczytać, zrobię to zaraz po powrocie do 

domu, bo teraz pędzę do Basi po rozwiązanie zagadki 

internetowej afery”. Natychmiast przyszła odpowiedź: 

„Nie spiesz się.” 

Michał już siedział w salonie i głaskał kota. Nie czekałem 

nawet na herbatę, tylko ponagliłem Basię: 

– Mów. 

– Chociaż usiądź, bo wprowadzasz nerwową atmosferę 

– poprosił Michał. 

Basia zaczęła opowiadać. 

– Chłopaki, liczę na to, że poradzicie mi, jak się z tego 

wyplątać, bo na razie nie widzę światełka w tunelu. Donos 

na Wojtka napisał mój były mąż. 

– Kto? – zapytał Michał z niemądrą miną. 

Eksa przyjaciółki znałem głównie ze zdjęć i opowiadań. 

Rozstali się siedem lat wcześniej, rozwiedli ostatecznie 

po trzech latach separacji. Rzadko stawał się tematem 

rozmów, bo rzadko dawał ku temu okazję. Wiedziałem, 

że kiedyś nie poradził sobie z ojcostwem, potem ze sobą. 

Basia utrzymywała z nim kontakt nie tylko ze względu 

na dziecko. Czuła się trochę winna małżeńskiej porażki, 

moim zdaniem niesłusznie. 

– Od czasu rozwodu nie wiodło mu się najlepiej. Miał 

dwa kulawe związki, które szybko schrzanił. To mu na 

pewno nie pomogło zakończyć przyjaźni z piciem. 

Leczy się, ale daleko mu do stabilizacji. Między nami 

było w porządku, myślałam nawet, że dobra z nas para 

kumpli – mówiła chaotycznie. – Zdawało mi się, że on 

już niczego ode mnie nie chce, wszystko rozwiązaliśmy, 

ucięliśmy, jesteśmy po prostu dwiema osobami życzącymi 

jak najlepiej naszemu dziecku. Spotykali się z Markiem, 

spędzali czas razem, mogłam wyjść do kina albo posiedzieć 

54 


PO GODZINACH 

powieść 

z wami. Gdy poznałam Wojtka, naturalnie zaczęłam się 

zwracać do byłego z częstszymi prośbami o opiekę nad 

synem. Nie odmawiał, nie wypytywał za dużo. To Marek 

mu powiedział, że do domu przychodzi kolega mamy, 

że został na noc, że to coś poważnego. Nie robiliśmy 

z niczego tajemnicy, bo i po co? I nagle... Boże... To takie 

kompletnie głupie, małe, brzydkie! 

Rozpłakała się. Wziąłem ją za rękę, a Michał poszedł 

poszukać chusteczek. 

– Skąd wiesz, że to on? – zapytałem, kiedy najsilniejszy 

wybuch emocji minął. 

– Sam mi powiedział. Zadzwonił, dzisiaj, niedawno. 

Pijany. Zaczął płakać, że on nie chciał, że nie wie, co mu 

odbiło. Był zazdrosny, że my mamy wszystko, a on nic. 

Opowiadał, jak wielkim jest zerem, jego życie to dno i tak 

dalej. Miałam ochotę wykrzyczeć, żeby przestał się nad 

sobą użalać, tylko powiedział choć jedno zdanie z kimś 

innym w podmiocie niż on sam, bo przecież to mnie 

bardziej skrzywdził niż siebie. Nagadałam mu. Pewnie 

poszedł teraz się wieszać. 

– To będzie chyba jego pierwszy rozsądny krok w życiu 

– skwitował Michał. – Nie martw się, niczego sobie nie 

zrobi, a jeśli nawet, to jego strata, nie twoja. Przestań 

o nim myśleć, bo słusznie ma doła. 

– Chłopaki, liczę na to, że poradzicie 

mi, jak się z tego wyplątać, bo na razie 

nie widzę światełka w tunelu. Donos 

na Wojtka napisał mój były mąż. [...] 

– Skąd wiesz, że to on? – zapytałem, 

kiedy najsilniejszy wybuch emocji minął. 

– Sam mi powiedział. Zadzwonił, dzisiaj, 

niedawno. Pijany. Zaczął płakać, że on 

nie chciał, że nie wie, co mu odbiło. Był 

zazdrosny, że my mamy wszystko, a on 

nic. Opowiadał, jak wielkim jest zerem, 

jego życie to dno i tak dalej. 

– Nie płaczę nad nim, tylko nad sobą – chlipnęła. 

– Jak ja to wytłumaczę? Trzeba powiedzieć Wojtkowi i całej 

reszcie, że to przeze mnie ta głupia afera, zamieszanie 

wśród pacjentów. Co oni sobie pomyślą? 

– Basieńko, dlaczego uznałaś, że to właśnie ty masz coś 

wyjaśniać? Co w tej sprawie masz sobie do zarzucenia? 

Nic! Nie namawiałaś go do pisania kalumnii, nie zawiodłaś 

żadnych jego nadziei, byłaś przez cały czas uczciwa. 

W niczym nie zawiniłaś, dlaczego więc ty masz pić to 

piwo? 

– Jurek, nie znasz go! Piwo to on chętnie wypije, ale na 

pewno nie to, którego nawarzył. 

– Wypije, kochana. 

– Nikt go do tego nie zmusi. 

– Ależ mylisz się, ja go zmuszę. 

*** 

Pojechaliśmy na drugą stronę miasta razem z Michałem. 

Nie cieszyliśmy się na myśl o możliwej przepychance, 

ale obaj bardziej ceniliśmy przyjaźń Basi, niż swoje 

klapy u marynarek. Zresztą, żaden z nas nie miał akurat 

marynarki. Stanęliśmy na ulicy, szukając numeru domu, 

w którym Eks wynajmował mieszkanie. 

– Co zamierzasz? – zapytał Michał. 

– Nie mam planu. Namówimy go, żeby przyznał się do 

napisania donosu i przeprosił Wojtka oraz internautów. 

Jak to zrobimy? Nie wiem. Szczerze mówiąc, jeśli z kimś 

mi się źle rozmawia, to właśnie z alkoholikami. Uzależnieni 

to jedyna grupa ludzi, których motywów nie 

potrafię przeniknąć, a empatię mam bliską zerowej. 

– Na szczęście ja potrafię – stwierdził lekko Michał. 

– Sam przerabiałem romans z butelką. Idziemy! 

Eks otworzył drzwi bez ociągania. Wyglądał na mocno 

podchmielonego, ale jeszcze zdolnego do kojarzenia 

faktów. Co dziwne, poznał nas. 

– Kolesie Baśki. Mogłem się spodziewać. Won! – mruknął, 

bo nie starczyło mu energii na krzyk. 

Chciał zamknąć drzwi, ale Michał odepchnął go bezceremonialnie 

i wszedł do mieszkania. Ja za nim. Gospodarz 

atakiem pozornie się nie zmartwił, jakby był 

przyzwyczajony do wizyt ludzi przepychających się 

w drzwiach i samodzielnie decydujących, czy wejść, 

czy wyjść. Stał blisko drzwi i patrzył na nas spode łba. 

Rzucił się na mnie dopiero po mniej więcej dwudziestu 

sekundach. Był znacznie mniejszy i słabszy ode mnie, 

ale skoczył z podziwu godnym impetem. Poleciałem 

na szafkę z butami i uderzyłem o coś łokciem. Tępy 

ból był tak dokuczliwy, że zawyłem. W dodatku facet 

śmierdział okropnie, fizyczny kontakt z nim rodził takie 

samo uczucie, jak trzymanie między zębami kawałka 

wełnianego swetra. Leżąc na podłodze, bardziej z irytacji 

niż chęci kontynuowania bójki, kopnąłem napastnika 

z całej siły w kostkę. Mało brakowało, a kopnąłbym go 

po raz drugi, ale Michał mnie powstrzymał. 

– Porozmawiamy – powiedział spokojnie do leżącego 

mężczyzny. – Teraz mnie słuchaj. Basia była dla ciebie 

dobra, a ty zrobiłeś świństwo jej, a przy okazji nam 

i ludziom w mieście. Ta kobieta ma dużo do stracenia, 

rozumiesz? Pacjenci ją szanują, ufają jej, przychodzą 

do apteki z jej powodu. Przez ciebie może stracić ich 

sympatię. Gdy się dowiedzą, że to jej były mąż straszył 

miasto wytruciem, atmosfera zrobi się niemiła. Rozumiesz 

co mówię? 

Eks leżał na podłodze i wyglądał jak rakieta bojowa 

dalekiego zasięgu na chwilę przed startem. 

(cdn.) 


PO GODZINACH 

szkoła języka 

English in a pill 

LESSON 13 

Angielski w pigułce 

10 WAYS TO BOOST 

IMMUNE HEALTH 

The weather changes in autumn, cold 

temperatures set in, and runny noses 

and sniffles start to seem like an 

epidemic. What if, this winter, you 

discovered a simple way to boost your 

immune system so you won’t get sick? 

Drink your lemons. Lemon is the 

1. ideal food for restoring acid-alkali 

balance. Drinking freshly squeezed 

lemon juice in water, or adding it to 

tea, salad dressings, helps maintain 

the body’s internal „climate” at a pH 

which supports healthy bacteria 

instead of the viruses and harmful 

bacteria which thrive in more acidic 

environments. 

Give your body a herbal boost. 

2. Hundreds of herbal supplements 

and tinctures exist to give the immune 

system additional support during the 

winter. Fresh herbs and whole food 

remedies are always preferable over 

packaged herbs or supplements. 

Get a full night’s sleep. 

3. Everybody’s different: your body 

may need anywhere from 6 to 10 

hours of sleep each night. Sleep has 

been linked to balanced hormone 

levels (including human growth 

hormone and the stress hormone, 

cortisol), keeping weight down, clear 

thinking and reasoning, improved 

mood, and vibrant, healthy skin. 

Eat plenty of protein. Protein is 

4. a building block for a healthy 

body, mind, and immune system. 

Drink plenty of water. Headaches 

5. and thirst are both signs of 

dehydration. 

Stop drinking coffee. Chocolate 

6. and coffee are two of the worst 

things you can do for your immune 

system and your health. Caffeine robs 

your body of minerals and vitamins, 

and it dehydrates you. If you drink 

coffee, make sure you add an 

additional two glasses to your water 

intake per cup of coffee. 

Worse yet is the impact of refined 

7. white sugar. If you do only one 

thing to boost your immune system, 

eliminating sugar will do the trick. You 

will see noticeable results in your 

energy levels, weight distribution, 

immunity and your ability to think 

clearly when you break the cravings 

and stop eating refined sugar. 

Stock up on raw fruits and 

8. vegetables for their antioxidants, 

vitamins, minerals, fibre and enzymes. 

The nutritional content that you receive 

from raw fruits and veggies is 

unparalleled. Many vitamins, including 

C, are antioxidants and will protect 

cells –including those of your immune 

system – from damage by toxins in the 

environment. Dark-coloured produce 

(berries, kale, broccoli) tends to be 

higher in antioxidants. 

Exercise can make a noticeable 

9. difference to your health and 

happiness by releasing endorphins. 

Most of us spend 90% of our lives 

indoors, inhaling dubiously filtered air 

and other people’s germs, so take any 

opportunity to get outside. Time spent 

outdoors in the cold also stimulates 

the thyroid gland. 

10. 

Finally... 

Make sure you take time to 

yourself, spend some time 

with friends, and indulge yourself in 

a massage, a hot bath, or an energy 

work session when you want one. 

Our bodies respond to our emotions 

– if you’re feeling anxious, it can 

manifest in a sore throat or a cold. 

Pay attention to warning signs 

of sore throat or exhaustion so you can 

keep them from getting worse. 

When you’re happy, you’re far less 

likely to get sick. 

Opracowała Agnieszka Rożyńska-Sałgut 

First-aid kit 

to boost 

immune 

to set in 

a runny nose 

a sniffle 

acid-alkali 

to thrive 

a tincture 

a growth 

vibrant 

to rob sb (of) 

to stock up (on) 

a craving 

unparalleled 

dubiously 

germs 

thyroid gland 

to manifest (in) 

Apteczka 

– wzmacniać 

– odpornościowy 

– nadchodzić 

– katar 

– pociągnięcie 

nosem 

– kwaśno- 

-zasadowy 

– dobrze się 

rozwijać 

– nalewka 

– wzrost 

– jasny 

– pozbawić kogoś 

czegoś 

– zaopatrywać się 

– zachcianka 

– niezrównany 

– wątpliwie 

– zarazki 

– tarczyca 

– przejawiać się 

Exercise 1 

Complete the phrases from the text 

with prepositions as in the example: 

1. to set-in 

2. to rob_____ 

3. to manifest____ 

4. to receive____ 

5. to thrive____ 

6. to be linked____ 

7. to stock up____ 

8. to protect_____ 

Exercise 2 

Match column A with B to make 

collocations. 

A 

B 

1. to boost a. gland 

2. acid-alkali b. hormone 

3. to do c. skin 

4. vibrant d. balance 

5. growth e. the immune 

system 

6. thyroid f. the trick 

The answer key: 

Exercise 1 2. of, 3. in, 4. from, 5. in, 

6. to, 7. on, 8. from; 

Exercise 2 1. e, 2. d, 3. f, 4. c, 5. b, 6. a 

56 


KRZYŻÓWKA 

NAGRODY 

Na pierwszych 3 autorów 

poprawnych odpowiedzi 

czekają książki 

„Historia ogrodów, t. 2” 

– fascynująca podróż po 

ogrodach świata od XVIII wieku 

do współczesności. 

Fundatorem nagród jest 

Wydawnictwo Naukowe PWN. 

www.pwn.pl 

Litery z ponumerowanych kratek 

utworzą hasło. Rozwiązania prosimy 

przysyłać do 30 listopada br.: 

• SMS-em pod numer 7238 

– należy wpisać 24-literowe hasło 

krzyżówki według wzoru: 

FIJ.NR11.08.HASŁO. Koszt SMS-a 

wynosi 2 zł + VAT (2,44 zł brutto); 

• lub pocztą na adres „Farmacja 

i ja”, ul. Niedźwiedzia 12a, 

02-737 Warszawa. 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych 

osobowych przez US Pharmacia sp. z o.o., 

ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych. 

Jednocześnie oświadczam, że swoje dane 

osobowe podałam/em dobrowolnie, zostałam/em 

zapoznana/y z prawem dostępu do treści moich 

danych, prawem do ich poprawiania oraz wyrażania 

sprzeciwu co do ich przetwarzania. 

Data 

Czytelny 

podpis 

Nagrody za poprawne rozwiązanie 

krzyżówki z numeru wrześniowego 

otrzymują: 

Dorota Grabowska, Warszawa; 

Beata Kozłowska, Łęg; Agnieszka 

Obrębska, Blizne Jasińskiego. 

Sprawdź, co zapamiętałeś z listopadowego numeru „Farmacji i ja” 

Odpowiedzi wpisz w wykropkowane miejsca. Na kupony czekamy do 30 listopada br. 

1 Ile lat praktyki musi zaliczyć technik farmaceutyczny, by uzyskać prawo 

wykonywania zawodu? 

................................................................................................................................ 

2 Jakie miasto jest stolicą Syrii? 

................................................................................................................................ 

3 Jaki efekt wywołują kawaina, dihydrokawaina, metystycyna i dihydrometystycyna? 

................................................................................................................................ 

4 Ile wynosi dystans biegu maratońskiego? 

................................................................................................................................ 

5 Wymień trzy sławne osoby cierpiące na depresję. 

......................................................................................................................................... 

Nagrody za poprawne odpowiedzi z numeru wrześniowego otrzymują: 

Witold Grabowski, Terespol; Ewa Kaińska, Brodnica; Joanna Kowalska, Kostrzyn; 

Stanisława Skornóg, Gdańsk. 

Imię i nazwisko ...................................................................................... 

Nazwa i adres apteki .............................................................................. 

.............................................................................................................. 

Tel. kontaktowy ....................................................................................... 

Kupon numer 11 z odpowiedziami prosimy przesyłać na adres: 

„Farmacja i ja” ul. Niedźwiedzia 12a, 02-737 Warszawa. Wyrażam zgodę 

na przetwarzanie moich danych osobowych przez US Pharmacia sp. z o.o., 

ul. Ziębicka 40, 50-507 Wrocław, do celów marketingowych. Jednocześnie 

oświadczam, że swoje dane osobowe podałam/em dobrowolnie, 

zostałam/em zapoznana/y z prawem dostępu do 

treści moich danych, prawem do ich poprawiania oraz 

wyrażania sprzeciwu co do ich przetwarzania. 

Data ................................................................... 

Czytelny podpis ................................................... 

Na pierwszych 2 autorów poprawnych odpowiedzi 

czekają łazienkowe wagi elektroniczne.

PO GODZINACH 

humor 

Po przebadaniu pacjenta lekarz oznajmia: 

– Jest pan zdrów jak koń. 

– Słucham? 

– No... jest pan zdrów jak ryba! 

– O, nie wiedziałem, że trafiłem 

do weterynarza... 

Lekarz do lekarza: 

– Mam dziwny przypadek. Pacjent 

powinien już dawno zejść, 

a tymczasem zdrowieje. 

– Tak... Czasem medycyna jest bezsilna. 

W gabinecie psychiatry: 

– Panie doktorze, każdej nocy śnią mi 

się nagie dziewczęta, jak wbiegają 

i wybiegają z pokoju... 

– I chce pan, żeby ten sen się nie 

pojawiał? 

– Nie, tylko chciałem spytać, co 

zrobić, żeby one tak nie trzaskały 

drzwiami. 

OGŁOSZENIA DROBNE 

W środku nocy pielęgniarka w szpitalu 

budzi pacjenta. 

– Co się stało? – pyta zaspany chory. 

– Zapomniał pan wziąć tabletki 

na sen. 

Pewien pechowiec w ciągu jednego 

miesiąca aż pięć razy potrącony był przez 

samochody i opatrywany w pogotowiu. 

Za szóstym razem mówi lekarzowi: 

– Mam tego dość! Kupuję samochód! 

Do apteki wpada pacjent, zwijając się 

z bólu: 

– Pani magister, proszę coś od bólu 

brzucha... 

– A co pan jadł? 

– Puszkę śledzi! 

– Czy były świeże? 

– Prawdę mówiąc nie wiem, nie 

otwierałem... 

Przygotowanie: mb, pk 

Sprzedam aptekę (lub wyposażenie apteki) na terenie Górnego Śląska 

– tel. 0 508 197 527. 

Ogłoszenia przyjmuje Anna Harazińska, tel. 0 22 853 73 72, 853 76 77, 853 07 68 w. 203 

lub 0 694 986 909; e-mail: anh@medi-press.pl 

REDAKCJA 

ul. Niedźwiedzia 12a 

02-737 Warszawa 

tel./faks: 0 22 853 73 72; 

853 76 77; 853 07 68; 

853 79 71; 853 79 72 

e-mail: farmacjaija@medi-press.pl 

REDAKTOR NACZELNA 

lek. med. Agnieszka Szumska-Olczak 

REDAKTOR PROWADZĄCA 

Inga Kazana 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY 

dr n. med. Krzysztof Wojciechowski 

dr n. farm. Katarzyna Żurowska 

lek. med. Paweł Kańka 

Artur Adamski 

Magdalena Adamska 

Tomasz Barałkiewicz 

Wojciech Mikoliński 

Anna Niewiadomska 

Małgorzata Puchalska 


Izabela Zdolińska 

REDAKTORZY WYDANIA 

Maja Denisiuk 

Kazimierz Kozub 

STUDIO DTP I GRAFIKA 

Mariusz Sibilski 

Fotoedycja 

Agata Ostrowska 

Helena Puschhaus-Kondratowicz 

WYDAWNICTWO 

Medi Press sp. z o.o. 

Zarząd 

Andrzej Horoszczak (prezes) 

Arkadiusz Wyszyński 

(dyrektor wydawniczy) 

NA ZLECENIE 

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, 

zastrzega sobie prawo 

redagowania zamówionych tekstów, nie odpowiada 

za treść zamieszczonych reklam 

i ogłoszeń. Magazyn „Farmacja i ja” nie 

zastępuje porady lekarskiej, może jedynie 

stanowić źródło informacji. Bezumowna 

dystrybucja lub sprzedaż magazynu jest 

nielegalna. Przedruk materiałów bez zgody 

wydawcy jest zabroniony. 

Rys. Maciej Trzepałka 

58

EICHELBERGER

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?