GI hormones doc

อาจมาด้วยอาการกรดไหลย้อน (gastroesophageal reflux disease; GERD) ท้องเสียรุนแรง หรือถ่ายเป็นมันลอย เนื่องจาก
ความเป็นกรดที่สูงจะทําให้เอนไซม์จากตับอ่อนเสียสภาพ การดูดซึมอาหารแย่ลงและทําให้น้ําหนักลดและขาดสารอาหารได้
การวินิจฉัยอาศัยอาการทางคลินิกและการตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น พบการเพิ่มสูงของระดับ gastrin ในเลือด หรือ
เมื่อทํา secretin test โดยการฉีด secretin ทางหลอดเลือดดํา พบว่าระดับ gastrin ไม่ลดลงอย่างที่ควรจะเป็น
Cholecystokinin (CCK)
CCK มีลักษณะของ macroheterogeneity และ microheterogeneity เช่นเดียวกับ gastrin prepro-CCK ซึ่งมี 114
กรดอะมิโน จะถูกตัดได้เป็นโครงสร้างขนาดเล็ก เช่น CCK-58, CCK-39, CCK-33, CCK-22, CCK-8, CCK-5 และ CCK-4 โดย
ทุกแบบจะมีการเรียงตัวของกระอะมิโน 5 ตัวสุดท้ายด้าน carboxy terminal เหมือน gastrin มีการ amidation ของ
กรดอะมิโนตัวสุดท้ายด้าน carboxy และมีการเติมหมู่ sulfate ที่กรดอะมิโนตัวที่ 7 (tyrosine) จากปลาย carboxy
มีการสร้าง CCK จาก I cells บริเวณเยื่อบุของ duodenum และ proximal jejunum นอกจากนี้ยังพบ CCK ได้ใน
เซลล์ประสาทบริเวณ terminal ileum และ cerebral cortex โดยเชื่อว่า CCK ในสมองเกี่ยวข้องกับการควบคุมความอยาก
อาหาร พบว่า CCK-8, CCK-22 และ CCK-33 เป็นสารหลักที่มีการหลั่งออกมาเมื่อถูกกระตุ้นโดยอาหาร ในขณะที่ CCK-4 จะ
เป็นชนิดที่หลั่งจาก pancreatic และ enteric nerves ส่วน CCK-8 และ CCK-58 จะพบในสมองเป็นหลัก
CCK ออกฤทธิ์ผ่าน receptor 2 ชนิดคือ CCK-A receptor ซึ่งพบในลําไส้เล็กและลําไส้ใหญ่ ส่วน CCK-B receptor ซึ่ง
พบในกระเพาะอาหารเป็นตัวรับ gastrin และที่พบในสมองรับ CCK มีผลต่อความอยากอาหาร การทํางานของ CCK จะอาศัย
การกระตุ้น phospholipase C ทําให้เกิดการเพิ่มขึ้นของ inositol triphosphate (IP 3 ) และ diacyl glycerol (DAG) ซึ่ง
ก่อให้เกิดปฏิกิริยาการตอบสนองภายในเซลล์ต่อไป พบว่า CCK มีหน้าที่ทางสรีรวิทยาหลายอย่าง เช่น ทําให้ถุงน้ําดีหดตัว
sphincter of Oddi คลายตัว กระตุ้นการหลั่งเอนไซม์จากตับอ่อน ทํางานร่วมกับ secretin ในการเพิ่มการหลั่ง
bicarbonate จากตับอ่อน ยับยั้งการบีบตัวของกระเพาะ กระตุ้นการเจริญของ pancreatic tissues เพิ่มการหลั่ง
enterokinase มีส่วนช่วยในการหดตัวของ pyloric sphincter เพื่อป้องกันการไหลย้อนกลับของอาหารกลับสู่กระเพาะ และ
กระตุ้นการหลั่ง insulin และ glucagon
กลไกควบคุมการหลั่ง CCK
CCK จะถูกกระตุ้นให้หลั่งมากขึ้น โดยอาหารจําพวกไขมัน โปรตีน และกรดอะมิโน ส่วนอาหารคาร์โบไฮเดรตมีผลกระตุ้น
น้อยมาก พบว่ากรดไขมันและ monoglyceride เป็นตัวกระตุ้นที่ดีที่สุด ในขณะที่ triglyceride ไม่มีผลในการกระตุ้น เมื่อมี
ระดับ CCK สูงขึ้น จะมีการหลั่งเอนไซม์จากตับอ่อนออกมามากขึ้น ทําให้เกิดการย่อยอาหาร และเพิ่มปริมาณสารอาหารใน
ลําไส้ ก่อให้เกิดการกระตุ้นการหลั่ง CCK กลไกดังกล่าวเป็น positive feedback ของการหลั่ง CCK ซึ่งจะหยุดลงเมื่ออาหาร
เคลื่อนที่เข้าสู่ลําไส้ส่วนถัดไป
นอกจากนี้แล้ว การหลั่ง CCK ยังถูกควบคุมโดยสารอีก 2 ชนิด คือ CCK-releasing peptide ซึ่งสร้างจาก paracrine
cells บริเวณเยื่อบุลําไส้เล็ก และ monitor peptide ซึ่งสร้างจาก pancreatic acinar cells สารควบคุมทั้ง 2 ชนิดนี้ถูกหลั่ง
โดยผ่านการกระตุ้นจากสารอาหารโปรตีนและไขมัน และโดยการกระตุ้นจากระบบประสาทในช่วง cephalic phase และ
gastric phase ในช่วงเหล่านี้ CCK-releasing peptide และ monitor peptide จะจับกับ receptor บนผิวของ I cells ทํา
ให้มีการหลั่งออกของ CCK สารควบคุมทั้ง 2 ชนิดนี้จะถูกทําลายโดยเอนไซม์ trypsin จากตับอ่อน ดังนั้นหากมีอาหารโปรตีน
ปริมาณมากในทางเดินอาหาร CCK-releasing peptide และ monitor peptide จะถูกทําลายโดย trypsin น้อยลง ทําให้
CCK มีการหลั่งมากขึ้น แต่เมื่ออาหารโปรตีนได้รับการย่อยโดยสมบูรณ์และถูกดูดซึมแล้ว เอนไซม์ trypsin ที่มีมากเกินพอจะ
ทําลาย CCK-releasing peptide และ monitor peptide ทําให้การหลั่ง CCK ลดลง
5