Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương Sự điện li- Hóa học 11- Trung học phổ thông (2017)

https://twitter.com/daykemquynhon 

plus.google.com/+DạyKèmQuyNhơn 

www.facebook.com/daykem.quynhon 

https://daykemquynhon.blogspot.com 

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI 

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC 

http://daykemquynhon.ucoz.com 

Nơi bồi dưỡng kiến thức Toán - Lý - Hóa cho học sinh cấp 2+3 / 

Diễn Đàn Toán - Lý - Hóa Quy Nhơn 1000B Trần Hưng Đạo Tp.Quy Nhơn Tỉnh Bình Định 

NGUYỄN THỊ BÍCH HỒNG 

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC CHO HỌC SINH 

THÔNG QUA DẠY HỌC CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI - HÓA HỌC 11- 

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC 

DIỄN ĐÀN TOÁN - LÝ - HÓA 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN 

MỌI YÊU CẦU GỬI VỀ HỘP MAIL DAYKEMQUYNHONBUSINESS@GMAIL.COM 

HOTLINE : +84905779594 (MOBILE/ZALO) 

https://daykemquynhonofficial.wordpress.com/blog/ 

DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL ST&GT : Đ/C 1000B TRẦN HƯNG ĐẠO TP.QUY NHƠN 

Hà Nội – 2017 

Đóng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú 

www.facebook.com/daykemquynhonofficial 

www.facebook.com/boiduonghoahocquynhonofficial





ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI 

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC 




NGUYỄN THỊ BÍCH HỒNG 

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC CHO HỌC SINH 

THÔNG QUA DẠY HỌC CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI - HÓA HỌC 11- 

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC 

Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 

(Bộ môn Hóa học) 

Mã số: 60 14 01 11 

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thu Hoài 






Hà Nội – 2017 








LỜI CẢM ƠN 




Đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Vũ Thị Thu Hoài, 

người đã tận tâm hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. 

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo, cán bộ viên chức của trường 

Đại học Giáo Dục- Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ cho tôi trong 

quá trình học tập và nghiên cứu. 

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo cũng các 

em học sinh 4 trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh: THPT Tiên Du số 1, THPT 

Nguyễn Đăng Đạo, THPT Lý Thái Tổ, THPT Quế Võ 1; và 2 trường THPT trên địa 

bàn huyện Mê Linh- thành phố Hà Nội: THPT Tiền Phong và THPT Quang Minh 

đã tạo điều kiện hỗ trợ tôi trong quá trình tôi học tập và thực hiện đề tài. 

Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè những người đã luôn 

bên tôi, động viên, giúp đỡ, sẻ chia cùng tôi trong suốt quá trình tôi học tập và hoàn 

thành luận văn này. 

Mặc dù đã rất cố gắng nhưng vì điều kiện, thời gian nghiên cứu có hạn nên 

luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được ý kiến đóng góp 

của quý thầy, cô giáo và bạn bè đồng nghiệp. 

Hà Nội, ngày 4 tháng 11 năm 2017 

Học viên 

Nguyễn Thị Bích Hồng 







i 










BTNB: 

DH 

DHHH: 

dd: 

ĐC: 

GV: 

GQVĐ: 

HS : 

NL: 

NL GQVĐ: 

NLTH: 

NLTHHH: 

PP: 

PPDH: 

PP DHHH: 

PT: 

PTHH: 

PTN: 

PƯHH: 

SGK: 

TCHH: 

Th.N: 

THPT: 

TN: 

TNHH: 

Th.NSP: 

TNTH: 

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT 

Bàn tay nặn bột. 

Dạy học 

Dạy học hóa học 

Dung dịch 

Đối chứng 

Giáo viên 

Giải quyết vấn đề 

Học sinh 

Năng lực 

Năng lực giải quyết vấn đề 

Năng lực thực hành 

Năng lực thực hành hóa học 

Phương pháp 

Phương pháp dạy học 

Phương pháp dạy học hóa học 

Phương trình 

Phương trình hóa học 

Phòng thí nghiệm 

Phản ứng hóa học 

Sách giáo khoa 

Tính chất hóa học 

Thực nghiệm 

Trung học phổ thông 

Thí nghiệm 

Thí nghiệm hóa học 

Thực nghiệm sư phạm 

Thí nghiệm thực hành 







ii 










MỤC LỤC 

Trang 

Lời cảm ơn ................................................................................................................... i 

Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................................ii 

Mục lục ..................................................................................................................... iii 

Danh mục các bảng .................................................................................................... vi 

Danh mục các hình, biểu đồ, đồ thị ............................................................................ vii 

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .......................... 7 

1.1. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực ..................... 7 

1.1.1. Một số quan điểm chỉ đạo đổi mới giáo dục trung học ....................................... 7 

1.1.2. Những định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông ............................ 7 

1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phát triển năng lực học sinh ........... 8 

1.2. Năng lực ............................................................................................................... 9 

1.2.1. Khái niệm năng lực ............................................................................................ 9 

1.2.2. Phân loại năng lực ........................................................................................... 10 

1.3. Phát triển năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường trung 

học phổ thông ............................................................................................................ 10 

1.3.1. Khái niệm năng lực thực hành hóa học ............................................................ 10 

1.3.2. Cấu trúc và biểu hiện của năng lực thực hành hóa học ..................................... 10 

1.3.3. Phương pháp và hình thức kiểm tra, đánh giá học sinh theo định hướng năng lực 

.................................................................................................................................. 11 

1.3.4. Nguyên tắc kiểm tra, đánh giá sự phát triển năng lực thực hành hóa học cho học 

sinh trung học phổ thông ........................................................................................... 14 

1.4. Thí nghiệm hóa học trong dạy học hóa học ở trường phổ thông .......................... 15 

1.4.1. Vai trò của thí nghiệm hoá học trong dạy học hoá học ..................................... 15 

1.4.2. Phân loại thí nghiệm trong dạy học hoá học ..................................................... 16 

1.4.3. Những yêu cầu sư phạm của việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học ... 16 

1.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học 

sinh trong dạy học hóa học ở trường phổ thông ......................................................... 17 


1.5. Một số phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực thực hành cho học 

sinh ............................................................................................................................ 19 






iii 










1.5.1. Phương pháp dạy học theo góc ........................................................................ 19 

1.5.2. Phương pháp bàn tay nặn bột ........................................................................... 21 

1.6. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực hành cho học 

sinh trong dạy học hóa học ở một số trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Bắc 

Ninh và huyện Mê Linh- Thành phố Hà Nội .............................................................. 23 

1.6.1. Mục đích điều tra ............................................................................................. 23 

1.6.2. Đối tượng và địa bàn điều tra ........................................................................... 23 

1.6.3. Nội dung điều tra ............................................................................................. 24 

1.6.4. Phương pháp điều tra ....................................................................................... 24 

1.6.5. Kết quả điều tra................................................................................................ 24 

Tiểu kết chương 1 ...................................................................................................... 28 

CHƯƠNG 2. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH CHO HỌC SINH 

THÔNG QUA DẠY HỌC CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI - HÓA HỌC 11 ................... 29 

2.1. Phân tích nội dung, cấu trúc chương Sự điện li - Hóa học 11 ........................ 29 

2.1.1. Mục tiêu của chương Sự điện li ..................................................................... 29 

2.1.2. Nội dung kiến thức chương Sự điên li- Hóa học 11- Trung học phổ thông ....... 29 

2.1.3. Phương pháp dạy học chương Sự điện li- Hóa học 11- Trung học phổ thông ... 30 

2.1.4. Một số đặc điểm cần lưu ý khi dạy học chương Sự điện li ................................ 30 

2.2. Tuyển chọn và xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành cho 

học sinh - Trung học phổ thông ................................................................................. 31 

2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn, xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực 

hành cho học sinh - Trung học phổ thông .................................................................. 31 

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành cho học 

sinh - Trung học phổ thông ........................................................................................ 32 

2.2.3. Hệ thống thí nghiệm chương Sự điện li- Hóa học 11 - Trung học phổ thông .... 32 

2.2.4. Xây dựng một số thí nghiệm thay thế ............................................................... 39 

2.2.5. Các kĩ năng thực hành hóa học cần hình thành và phát triển cho học sinh ........ 43 

2.3. Một số biện pháp phát triển năng lực thực hành cho học sinh thông qua dạy học 

chương Sự điện li- Hóa học 11 .................................................................................. 44 

2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa học 

cho học sinh - Trung học phổ thông ........................................................................... 44 


2.3.2. Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực hành hóa học ............................... 45 






iv 










2.3.3. Sử dụng thí nghiệm hóa học kết hợp với phương pháp dạy học tích cực để phát 

triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trong dạy học chương Sự điện li ........ 46 

2.3.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học để phát triển năng lực thực hành hóa học 

cho học sinh ............................................................................................................. 52 

2.4. Các giáo án minh họa.......................................................................................... 59 

2.4.1. Giáo án dạy thí nghiệm trong dạng bài hình thành kiến thức mới ..................... 59 

2.4.2. Giáo án khi dạy bài luyện tập ........................................................................... 67 

2.4.3. Giáo án khi dạy bài thực hành .......................................................................... 72 

2.5. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực hành hóa học .................... 79 

2.5.1. Thiết kế bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực thực hành hóa học của học sinh 

.................................................................................................................................. 79 

2.5.2. Thiết kế bài kiểm tra ........................................................................................ 85 

Tiểu kết chương 2 ...................................................................................................... 85 

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM............................................................ 87 

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 87 

3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ................................................................... 87 

3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 88 

3.3.1. Thời gian thực nghiệm ..................................................................................... 88 

3.3.2. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................... 88 

3.3.3. Yêu cầu về thực nghiệm ................................................................................... 89 

3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ......................................................................... 89 

3.5. Tổ chức kiểm tra, đánh giá .................................................................................. 90 

3.6. Kết quả thực nghiệm và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ............................... 90 

3.6.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................. 90 

3.6.2. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................. 92 

Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 101 

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................ 102 

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 105 

PHỤ LỤC .............................................................................................................. 108 







v 










DANH MỤC CÁC BẢNG 

Trang 

Bảng 1.1. Bảng mô tả NLTHHH 11 

Bảng 1.2. Danh sách số lượng GV, HS các trường THPT tham gia điều tra 24 

Bảng 2.1. Hệ thống các TN chương Sự điện li 32 

Bảng 2.2. Hệ thống kĩ năng và các thành tố của NLTHHH cần hình thành và 

phát triển cho HS 

Bảng 2.3. Bảng mô tả các tiêu chí và các mức độ đánh giá NLTHHH 80 

Bảng 2.4. Bảng kiểm quan sát đánh giá NLTHHH của HS trong DHHH dành 

cho GV và HS tự đánh giá 

Bảng 3.1. Đặc điểm chất lượng học tập của các lớp Th.N và ĐC 88 

Bảng 3.2. So sánh các giá trị thống kê điểm trung bình trước tác động của 

trường THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý Thái tổ ở các lớp Th.N và ĐC 

Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả bảng kiểm quan sát và phiếu hỏi tự đánh giá về 

NLTHHH của HS. 

Bảng 3.4. Bảng thống kê các tham số đặc trưng 93 

Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 

1 trường THPT Tiên Du số 1. 


1 trường Lý Thái Tổ. 


2 trường THPT Tiên Du số 1. 


2 trường Lý Thái Tổ. 

Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài thực hành 

trường THPT Tiên Du số 1. 


trường THPT Lý Thái Tổ. 

Bảng 3.11. Phân loại kết quả học tập của HS (%) qua các bài kiểm tra. 98 


Bảng 3.12. Bảng thống kê các tham số đặc trưng của hai lớp Th.N và ĐC. 99 

43 

82 

88 

92 

94 

95 

96 

96 

97 

98 






vi 










DANH MỤC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ 

Trang 

Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ sử dụng một số PPDH trong DHHH của GV 24 

Biểu đồ 1.2. Mức độ quan tâm của GV đến sự phát triển các NL đặc 

thù hóa học. 

Biểu đồ 1.3. Đánh giá các biểu hiện về NLTHHH của HS 25 

Biểu đồ 1.4. Mức độ yêu thích của HS với hoạt động DH có sử dụng 

TNHH 

Biểu đồ 1.5. Vai trò của TNHH 26 

Biểu đồ 1.6. Mức độ quan trọng của NLTHHH 27 

Biểu đồ 1.7. Thói quen khi tiến hành TN 

Biểu đồ 3.1. Đồ thị cột biểu diễn kết quả bài số 1 THPT Tiên Du số 1 

và THPT Lý Thái Tổ. 

Biểu đồ 3.2. Đồ thị cột biểu diễn kết quả bài số 2 THPT Tiên Du số 1 

và THPT Lý Thái Tổ. 

Biểu đồ 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả bài thực hành THPT Tiên Du 

số 1 và THPT Lý Thái Tổ. 


25 

26 

27 

99 

99 

99 






vii 










DANH MỤC CÁC HÌNH 

Trang 

Hình 1.1. Mô hình các thành phần của NL 10 

Hình 1.2. Sơ đồ tiến trình DH PP BTNB 

Hình 2.1a. Cốc đựng các chất để thử tính dẫn điện 

Hình 2.1b. TN thử tính dẫn điện của dd NaCl 

Hình 2.2. Thử tính dẫn điện của dd HCl 0,1M và dd CH 3 COOH 0,1M 

Hình 2.3. Đo pH của dd NaCl 0,1M 

35 

Hình 2.4. Pin chanh 39 

Hình 2.5. Làm dụng cụ thử tính dẫn điện dd điện li 40 

Hình 2.6a. pH của giấm 40 

Hình 2.6b. pH của chanh 40 

Hình 2.6c. pH của sữa tắm 40 

Hình 2.6d. pH của xà phòng 40 

Hình 2.7a. Chất chỉ thị axit- bazơ từ hoa dâm bụt 41 

Hình 2.7b. Chất chỉ thị axit- bazơ từ hoa móng bò 41 

Hình 2.7c. Chất chỉ thị axit- bazơ từ bắp cải tím 42 

Hình 2.7d. Chất chỉ thị axit- bazơ hóa xanh trong môi trường bazơ (xà 

phòng) 

Hình 2.7g. Chất chỉ thị axit- bazơ hóa hồng trong môi trường axit (giấm) 42 

Hình 2.7h. Chất chỉ thị axit- bazơ hóa hồng trong môi trường axit (chanh) 

Hình 2.8. Trứng sau khi ngâm vào dấm, chanh 

Hình 2.9. Hình ảnh TN núi lửa hoạt động 

Hình 2.10. Tính tan của khí amoniac trong nước 

Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 1 trường THPT 

Tiên Du số 1. 

Hình 3.2. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 1 trường Lý Thái 

Tổ. 

Hình 3.3. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 2 trường THPT 

Tiên Du số 1 

Hình 3.4. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài kiểm tra số 2 trường Lý Thái 

Tổ. 

Hình 3.5. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài thực hành trường THPT Tiên 

Du số 1 

Hình 3.6. Đường lũy tích biểu diễn kết quả bài thực hành trường THPT Lý 


Thái Tổ. 

22 

33 

33 

34 

42 

42 

42 

43 

54 

95 

95 

97 

97 

98 

98 






viii 










1. Lí do chọn đề tài 

MỞ ĐẦU 

Thời đại mà chúng ta đang sống là thời đại diễn ra cuộc chạy đua quyết liệt 

về khoa học - công nghệ giữa các quốc gia. Trong bối cảnh đó, những quốc gia 

không phát triển được năng lực (NL) khoa học - công nghệ của mình sẽ khó tránh 

khỏi sự tụt hậu, chậm phát triển. Do vậy, một nền giáo dục tiên tiến tạo ra được 

nguồn nhân lực chất lượng cao có đóng góp cho sự phát triển khoa học công nghệ 

quốc gia, thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững là cái đích mà tất cả các quốc gia 

đều hướng tới. Một trong những mục tiêu của nền giáo dục đó là mang đến cho học 

sinh (HS) niềm say mê học tập, khát khao hướng tới những chân trời mới của tri 

thức với một niềm tin mãnh liệt rằng mình có thể thực hiện được khát vọng đó; 

đồng thời giúp HS nhận ra được những NL trí tuệ của mình để đi tìm tiếp lời giải 

cho những vấn đề chưa được giải quyết theo con đường phù hợp nhất với NL của 

bản thân. 

Đổi mới giáo dục là hoạt động thường xuyên, liên tục. Trong thời gian qua, 

giáo dục nước ta đã thực hiện nhiều cuộc cải cách nhưng kết quả đem lại chưa như 

mong đợi. Vào ngày 9 tháng 10 năm 2013, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành 

Trung ương Đảng khóa XI đã nhất trí ban hành nghị quyết về đổi mới căn bản toàn 

diện về giáo dục và đào tạo trong đó Nghị quyết nhấn mạnh: “Tiếp tục đổi mới 

mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ 

động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền 

thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ 

chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên 

cứu khoa học…” 

Hóa học là môn khoa học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm (Th.N), trong đó có 

nhiều khái niệm khó và trừu tượng. Cho nên, một trong những định hướng đổi mới 

dạy học hóa học (DHHH) là: khai thác đặc thù môn hóa học, tạo ra các hình thức 

hoạt động đa dạng, phong phú cho HS trong tiết học. Cụ thể là tăng cường sử dụng 

thí nghiệm hóa học (TNHH), các phương tiện trực quan, phương tiện kĩ thuật hiện 


đại trong DHHH. Có thể nói việc sử dụng TN trong DHHH là việc làm hết sức cần 

thiết để nâng cao hiệu quả bài lên lớp và phát huy tính tích cực học tập của HS. 






1 










TNHH có vai trò rất quan trọng vì chúng không chỉ là phương tiện, công cụ lao 

động của hoạt động dạy học (DH) mà thông qua đó giúp cho quá trình khám phá, 

lĩnh hội tri thức khoa học của HS trở nên sinh động và hiệu quả hơn. Hiện nay, để 

thực hiện đổi mới DHHH ở trường trung học phổ thông (THPT) có hiệu quả thì việc 

sử dụng các phương tiện DH, đặc biệt thí nghiệm (TN) là một yêu cầu bắt buộc. 

Tuy nhiên, qua tìm hiểu thực tế ở các trường THPT, tại rất nhiều trường phần lớn 

giáo viên (GV) chưa có thói quen sử dụng phương tiện DH, tình trạng “dạy chay, 

học chay” vẫn còn tồn tại, HS quen với lối học thụ động nên hiệu quả DH chưa cao. 

Hơn nữa, cách thức sử dụng TNHH cũng chưa có nhiều đổi mới, chủ yếu để minh 

họa cho kiến thức chứ chưa khai thác theo hướng DH tích cực để kích thích tư duy, 

phát triển khả năng tìm tòi, sáng tạo cho HS. 

Vì vậy, cần phải đổi mới cách thức sử dụng TN theo hướng tích cực hóa hoạt 

động học tập của HS nhằm khai thác có hiệu quả những lợi ích to lớn của TN trong 

DHHH. Từ đó giúp HS vừa thu được kiến thức hoá học qua sự tìm tòi vừa có được 

nhận thức hoá học cùng các kỹ năng hoá học cơ bản, nâng cao NL của mỗi HS. 

Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: “Phát triển năng lực thực 

hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương Sự điện li- Hóa học 11- 

Trung học phổ thông” với mong muốn góp phần vào việc nâng cao chất lượng 

DHHH đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới. 

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 

Để đáp ứng nhu cầu về nâng cao chất lượng DH, gắn lí thuyết với thực tiễn, 

nhiều tác giả đã nghiên cứu về TNHH và sử dụng TNHH trong DH như: 

(1) Nguyễn Cương, Dương Xuân Trình, Trần Trọng Dương (1986), Lí 

luận dạy học hóa học - Thí nghiệm thực hành, Nhà xuất bản (Nxb) Giáo dục. 

(2) Nguyễn Thị Sửu, Hoàng Văn Côi (2008), Thí nghiệm hóa học ở trường 

phổ thông, Nxb Khoa học và kĩ thuật. 

(3) Nguyễn Cương, Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu (2014), Thí 

nghiệm thực hành - phương pháp dạy học hóa học tập III, Nxb Đại học Sư phạm. 

(4) Trần Quốc Đắc (2007), Tài liệu hướng dẫn thí nghiệm hóa học 11, Nxb GD. 


Trong các tài liệu này, các tác giả đã đề cập đến phương pháp (PP) tiến hành 

các TNHH trong chương trình hóa học phổ thông và những kĩ năng TNHH cơ bản 






2 










(quy tắc đảm bảo an toàn trong phòng thí nghiệm (PTN), sử dụng hóa chất, dụng cụ 

TN,…). Bên cạnh đó việc nghiên cứu hoàn thiện hệ thống TN và PP sử dụng 

TNHH trong DH đã được trình bày trong một số luận văn, luận án như: 

(1) Nguyễn Thị Kim Ánh (2007), Thiết kế giáo trình điện tử và áp dụng 

phương pháp dạy học vi mô để rèn luyện một số kỹ năng dạy học, góp phần nâng 

cao năng lực tự học cho sinh viên khoa hóa học trường Đại học sư phạm thông qua 

học phần thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học – lớp 10, Luận văn thạc sĩ, 

Đai học Sư phạm Hà Nội. 

(2) Nguyễn Hồng Chiến (2010), Hoàn thiện kĩ thuật và phương pháp sử 

dụng thí nghiệm – học phần phương pháp dạy học hóa học 3 ở trường Cao đẳng sư 

phạm, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội. 

(3) Nguyễn Thị Đào (2007), Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn 

luyện kiến thức - kĩ năng thí nghiệm cho học sinh trung học cơ sở theo hướng dạy 

học tích cực, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội. 

(4) Trần Quốc Đắc (1992), Hoàn thiện hệ thống thí nghiệm hóa học để nâng 

cao chất lượng dạy - học ở trường phổ thông cơ sở Việt Nam, Luận án phó tiến sĩ, 

Đại học Sư phạm Hà Nội. 

(5) Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong 

dạy học hóa học học phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản - THPT, Luận văn thạc 

sĩ, Đại học Giáo dục. 

(6) Nguyễn Phú Tuấn (2001), Hoàn thiện phương pháp sử dụng thí nghiệm 

hóa học và một số thiết bị dạy học để nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở 

trường phổ thông miền núi, Luận án tiến sĩ, Đại học Sư phạm Hà Nội. 

(7) Lê Thị Tươi (2016), Phát triển năng lực thực hành cho học sinh thông 

qua dạy học chương Nitơ - Photpho hóa học lớp 11, Luận văn thạc sĩ, Đại học GD. 

(8) Nguyễn Thu Thảo (2016), Hình thành và phát triển năng lực thực hành 

hóa học cho học sinh lớp 8 thông qua dạy học chương Hiđro - Nước, Luận văn 

thạc sĩ, Đại học Giáo Dục. 

TNHH đã và đang thu hút được khá nhiều nhà nghiên cứu. Chúng tôi xin 


giới thiệu một số bài báo có liên quan đến đề tài như: 

(1) Lý Huy Hoàng- Cao Cự Giác (2016), “Thực trạng phát triển năng lực 






3 










thực hành thí nghiệm hóa học cho sinh viên sư phạm hóa học ở trường đại học”, 

Tạp chí giáo dục, số 378 (kì II- tháng 3). 

(2) Vũ Hồng Nam (2016), “Sử dụng thí nghiệm biểu diễn trong dạy học 

hóa học ở trường phổ thông”, Tạp chí giáo dục, số 380 (kì II- Tháng 4). 

(3) Phạm Văn Hoan, Hoàng Đình Xuân (2016), “Phát triển cho học sinh 

trung học phổ thông năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thông qua 

việc sử dụng thí nghiệm hóa học hữu cơ”, Tạp chí Giáo dục (393). 

Tuy nhiên, nhiều công trình tập trung nghiên cứu theo hướng phát triển tư 

duy và nhận thức của HS, còn ít quan tâm đến việc phát triển năng lực thực hành 

hóa học (NLTHHH) cho HS. Chúng tôi cũng nhận thấy chưa có công trình nghiên 

cứu nào đề cập đến việc phát triển NLTHHH cho HS lớp 11 thông qua DH chương 

Sự điện li- Hóa học 11 ở trường THPT. Vì vậy, việc lựa chọn nghiên cứu và thực 

hiện đề tài là cần thiết, góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở trường THPT theo 

định hướng phát triển NL cho HS. 

3. Mục đích nghiên cứu 

Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống TNHH trong DH 

chương Sự điện li - Hóa học 11 theo hướng DH tích cực định hướng phát triển 

NLTHHH cho HS góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở trường phổ thông. 

4. Nhiệm vụ nghiên cứu 

- Tổng quan cơ sở lý luận PPDH và kĩ thuật DH tích cực trong quá trình 

DHHH ở trường THPT. 

- Điều tra thực trạng việc sử dụng PPDH tích cực và sử dụng TNHH ở 

trường phổ thông. 

- Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng TNHH trong DH chương Sự điện li- Hóa 

học 11 nhằm phát triển NLTHHH cho HS trong DHHH. 

- Đề xuất các phương pháp sử dụng TNHH trong DH chương Sự điện li- Hóa 

học 11 nhằm phát triển NLTHHH cho HS trong DHHH. 

- Thiết kế công cụ đánh giá sự phát triển NLTHHH cho HS và một số kế 

hoạch bài dạy cụ thể. 







4 










- Th.N sư phạm ở trường THPT để đánh giá chất lượng, hiệu quả và tính khả 

thi của việc xây dựng và sử dụng hệ thống TNHH trong DH chương Sự điện li - 

Hóa học 11 nhằm phát triển NLTHHH cho HS THPT. 

5. Giả thuyết khoa học 

Nếu GV khai thác và sử dụng các TNHH kết hợp với các PPDH tích cực ở các 

dạng bài khác nhau theo định hướng phát triển NL thì sẽ nâng cao chất lượng sử 

dụng TN, phát triển NLTHHH cho HS. Từ đó, nâng cao chất lượng dạy và học hóa 

học ở trường THPT. 

6. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 

6.1. Đối tượng nghiên cứu 

Nghiên cứu, vận dụng một số biện pháp phát triển NLTHHH cho HS trong 

DH chương Sự điện li - Hóa học 11. 

6.2. Khách thể nghiên cứu : Quá trình DHHH ở trường THPT. 

7. Phương pháp nghiên cứu 

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận 

Phân tích, tổng hợp các tài liệu về lí luận DH, tâm lý học, giáo dục học có 

liên quan đến PPDH tích cực đặc biệt có gắn với thực hành (TH) TNHH nhằm phát 

triển NLTHHH cho HS THPT. 

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

- Phương pháp (PP) quan sát, trao đổi, phỏng vấn. 

- PP điều tra bằng bảng hỏi đối với GV và HS. 

- PP thực nghiệm sư phạm (Th.NSP). 

7.3. Phương pháp thống kê toán học 

Sử dụng PP thống kê toán học áp dụng trong nghiên cứu khoa học giáo dục 

để xử lý, phân tích kết quả Th.NSP. 

8. Đóng góp mới của đề tài 

- Tổng quan cơ sở lí luận liên quan đến đề tài về đổi mới PPDH hóa học theo 

định hướng phát triển NL và phát triển NLTHHH cho HS trong DHHH ở trường 

THPT. 


- Điều tra thực trạng việc sử dụng TNHH phát triển NLTH cho HS trong 

DHHH ở 4 trường THPT tỉnh Bắc Ninh và 2 trường THPT trên địa bàn huyện Mê 






5 










Linh - Thành phố Hà Nội. 

- Lựa chọn, xây dựng hệ thống TNHH chương Sự điện li theo định hướng phát 


- Đề xuất được biện pháp sử dụng TNHH để phát triển NLTH cho HS trong DH 

chương Sự điện li- Hóa học 11. 

HS. 

- Thiết kế các giáo án minh họa cho các đề xuất về việc phát triển NLTH cho 

- Thiết kế bộ công cụ đánh giá NLTHHH cho HS (Bảng kiểm quan sát, phiếu 

đánh giá, bài kiểm tra). 

9. Cấu trúc của luận văn 

Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội 

dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: 

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài. 

Chương 2. Phát triển năng lực thực hành cho học sinh thông qua dạy học 

chương Sự điện li - Hóa học 11 THPT. 

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 







6 










CHƯƠNG 1 

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 

1.1. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực 

1.1.1. Một số quan điểm chỉ đạo đổi mới giáo dục trung học 

Đảng và nhà nước ta đã có những quan điểm và đường lối chỉ đạo về đổi mới 

giáo dục (GD) nói chung, GD phổ thông nói riêng là: 

- Luật GD số 38/2005/QH11, Điều 5.2 qui định: “Phương pháp giáo dục phải 

phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng 

cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí 

vươn lên”. 

- Chiến lược phát triển GD giai đoạn 2011 – 2020 của Thủ tướng Chính phủ 

chỉ rõ: “Phát triển giáo dục gắn với phát triển khoa học và công nghệ, tập trung vào 

nâng cao chất lượng, đặc biệt chất lượng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng 

tạo, kỹ năng thực hành; mặt khác phải chú trọng thỏa mãn nhu cầu phát triển của 

mỗi người học, những người có năng khiếu được phát triển tài năng”. [3] 

- Nghị quyết 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn 

diện GD và đào tạo xác định: “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành 

phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề 

nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý 

tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực 

hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”.[1] 

Những quan điểm, định hướng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trường pháp 

lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ 

PPDH, kiểm tra đánh giá theo định hướng NL người học. 

1.1.2. Những định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 

Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới PPDH các môn học thuộc 

chương trình giáo dục định hướng phát triển NL là: 

- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và 

phát triển NL tự học, trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng 


tạo của tư duy. 

- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các PP chung và PP đặc thù của 






7 










môn học để thực hiện. 

- Cần chuẩn bị tốt về PP đối với các giờ TH để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ 

năng TH, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. 

- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị DH môn học tối thiểu đã quy định. 

Có thể sử dụng các đồ dùng DH tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và 

phù hợp với đối tượng HS. Tích cực sử dụng công nghệ thông tin trong DH. 

1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phát triển năng lực học sinh 

PPDH theo quan điểm phát triển NL không chỉ chú ý tích cực hoá HS về hoạt 

động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện NL giải quyết vấn đề gắn với những tình huống 

của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực 

hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV- HS theo 

hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển NL xã hội. Bên cạnh việc học 

tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các 

chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển NL giải quyết các vấn đề phức hợp. 

Theo [6], những định hướng chung, tổng quát về đổi mới PPDH các môn học 

thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển NL là: 

- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và 

phát triển NL tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin...), 

trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. 

- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các PP chung và PP đặc thù của môn 

học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ PP nào cũng phải đảm bảo được 

nguyên tắc “HS tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn 

của GV”. 

- Việc sử dụng PPDH gắn chặt với các hình thức tổ chức DH. Tuỳ theo mục 

tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích 

hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp...Cần chuẩn bị tốt 

về PP đối với các giờ TH để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng TH, vận dụng kiến 

thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. 

- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị DH môn học tối thiểu đã quy định. 


Có thể sử dụng các đồ dùng DH tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và 

phù hợp với đối tượng HS. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong DH. 






8 










Việc đổi mới PPDH của GV được thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau: 

- DH thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp HS tự 

khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức 

được sắp đặt sẵn. Theo tinh thần này, GV là người tổ chức và chỉ đạo HS tiến hành 

các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng 

sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn,... 

- Chú trọng rèn luyện cho HS những tri thức PP để họ biết cách đọc sách 

giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết 

cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới,...Các tri thức PP thường là 

những quy tắc, quy trình, phương thức hành động, tuy nhiên cũng cần coi trọng cả 

các PP có tính chất dự đoán, giả định (ví dụ: các bước cân bằng phương trình (PT) 

PƯHH, PP giải bài tập toán học,...). Cần rèn luyện cho HS các thao tác tư duy như 

phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá...để dần hình thành và phát triển 

tiềm năng sáng tạo của họ. 

- Tăng cường phối hợp học tập cá nhân với học tập hợp tác. Điều đó có 

nghĩa, mỗi HS vừa cố gắng tự lực một cách độc lập, vừa hợp tác chặt chẽ với nhau 

trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tòi kiến thức mới. Lớp học trở thành môi 

trường giao tiếp thầy - trò và trò - trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm 

của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. 

- Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến 

trình DH thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát 

triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của HS với nhiều hình thức như theo 

lời giải/ đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, 

tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót. 

1.2. Năng lực 

1.2.1. Khái niệm năng lực 

Khái niệm NL có nguồn gốc Latinh: “competentia” có nghĩa là “gặp gỡ”. 

Ngày nay khái niệm NL được hiểu dưới nhiều cách tiếp cận khác nhau. 

Theo cách tiếp cận truyền thống (tiếp cận hành vi- behavioural approach) thì 


NL là khả năng đơn lẻ của cá nhân, được hình thành dựa trên sự lắp ghép các mảng 

kiến thức và kỹ năng cụ thể. 






9 










Theo Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường: “Năng lực là khả năng thực hiện có 

trách nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề trong các 

tình huống thay đổi thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở 

hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm cũng như sẵn sàng hành động”. [2] 

Theo “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể”: “Năng lực là khả năng 

thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động 

tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, 

niềm tin, ý chí,...Năng lực của cá nhân được đánh giá qua phương thức và kết 

quả hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống”. [6] 

1.2.2. Phân loại năng lực 

Việc mô tả cấu trúc và các thành phần NL cũng có những mô hình khác nhau. 

Theo [2], [6] cấu trúc chung của NL được mô tả là sự kết hợp của 4 NL thành phần: 

NL chuyên môn, NL PP, NL xã hội, NL cá thể 

Hình 1.1. Mô hình các thành phần của NL 

Trong luận văn này, chúng tôi tập trung nghiên cứu về vấn đề phát triển 

NLTHHH cho HS trong DHHH. 

1.3. Phát triển năng lực thực hành cho học sinh trong dạy học hóa học ở 

trường trung học phổ thông 

1.3.1. Khái niệm năng lực thực hành hóa học 

NLTHHH là loại NL cốt lõi, đặc thù nhất cần được hình thành cho HS phổ 

thông trong quá trình DHHH. NLTHHH là sự tổ hợp của nhiều loại NL khác nhau như: 

NL tiến hành TN, sử dụng và vận dụng TN, NL quan sát, mô tả, giải thích các hiện 

tượng tự nhiên. 

1.3.2. Cấu trúc và biểu hiện của năng lực thực hành hóa học 

NLTHHH bao gồm các NL sau: NL tiến hành TN, sử dụng TN an toàn, mô tả, 


giải thích, các hiện tượng TN và rút ra kết luận cần thiết, NL xử lí thông tin liên quan 

đến TN. 






10 










Các NL thành phần (các thành tố) của NLTHHH có các mức độ thể hiện cụ 

thể, giúp chúng ta có thể quan sát và đánh giá được. Các thành tố và mức độ thể 

hiện của NLTHHH được mô tả qua bảng sau: 

Mô tả NL 

NL tiến hành 

TN, sử dụng TN 

an toàn 

NL quan sát, mô 

tả, giải thích các 

hiện tượng TN 

và rút ra kết luận. 

NL xử lý thông 

tin liên quan đến 

TN. 

Bảng 1.1. Bảng mô tả năng lực thực hành hóa học 

Các mức độ thể hiện 

- Hiểu và thực hiện đúng nội quy, quy tắc an toàn PTN. 

- Nhận dạng và lựa chọn được dụng cụ và hóa chất để làm TN. 

- Hiểu được tác dụng và cấu tạo của các dụng cụ và hóa chất 

cần thiết để làm TN. 

- Lựa chọn các dụng cụ, hóa chất cần thiết chuẩn bị cho các TN. 

- Lắp bộ dụng cụ cần thiết cho từng TN, hiểu được tác dụng 

của từng bộ phận, biết phân tích sự đúng sai trong cách lắp. 

- Tiến hành độc lập một số TNHH đơn giản. 

- Tiến hành có sự hỗ trợ của GV một số TNHH phức tạp. 

- Biết cách quan sát, nhận ra được các hiện tượng TN. 

- Mô tả chính xác các hiện tượng TN. 

- Giải thích một cách khoa học các hiện tượng TN đã xảy ra, 

viết được các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết. 

- Đọc được và vẽ các biểu, đồ thị về các yếu tố của phản ứng 

hóa học. 

- Xử lý các thông tin liên quan đến TN. 

1.3.3. Phương pháp và hình thức kiểm tra, đánh giá học sinh theo định hướng 

năng lực [2], [6], [16] 

a. Đánh giá thông qua bài kiểm tra 

Đây là hình thức đánh giá thông dụng hiện đang áp dụng phổ biến ở các 

trường phổ thông Việt Nam. 

Người dạy có thể sử dụng các bài kiểm tra 10 phút, 15 phút, 30 phút hay 45 

phút. Có thể sử dụng hình thức trắc nghiệm tự luận hay trắc nghiệm khách quan 


hoặc kết hợp cả hai để đánh giá xem người học đang ở đâu trong quá trình DH từ đó 






11 










giúp đỡ, định hướng cho người học để học tập tốt hơn hoặc người dạy có thể thay 

đổi cách DH để đáp ứng với trình độ lĩnh hội của HS. 

b. Đánh giá thông qua quan sát 

Đánh giá thông qua quan sát trong giờ học có thể sử dụng bảng quan sát 

hoặc không sử dụng bảng quan sát mà chỉ quan sát tự do và ghi chép lại như nhật 

ký DH. 

• Bảng quan sát 

Bảng quan sát là công cụ thu thập thông tin về đối tượng quan sát bằng cách 

tri giác trực tiếp đối tượng về các tiêu chí định sẵn. Các tiêu chí quan sát là các hành 

vi tham gia vào quá trình học tập của người học: Chuẩn bị bài ở nhà, tham gia phát 

biểu xây dựng bài, chuẩn bị giáo án, tham gia tập giảng,... 

Bảng quan sát được người dạy trực tiếp quan sát, ghi chép hoặc giao cho người 

học tự theo dõi và quan sát, ghi chép lại các hành vi, thái độ của các thành viên trong 

nhóm. Những thông tin phản hồi này cho thấy mức độ tiến triển hoặc có những biểu 

hiện sai lệnh về thái độ của người học. Qua đó người dạy có các biện pháp tác động 

nhằm điều khiển việc hình thành thái độ đúng đắn cho họ. Đồng thời, người dạy 

thường xuyên thông báo kết quả quan sát cho người học, để họ tự điều chỉnh thái độ 

học tập của mình. 

• Quan sát không sử dụng bảng 

GV có thể viết nhật ký giảng dạy theo từng ngày và theo từng lớp, ghi chép 

các hoạt động xảy ra trong mỗi giờ học, sau đó lưu ý với HS: GV đã ghi chép 

những gì sau mỗi giờ học và mục đích của việc ghi chép để làm gì nhằm giúp cho 

HS có ý thức hơn trong các giờ học sau. 

c. Đánh giá thông qua vấn đáp, thảo luận nhóm 

GV có thể vấn đáp về nội dung bài cũ để kiểm tra việc học bài ở nhà của HS 

hoặc có thể đặt những câu hỏi cho HS trả lời trong quá trình dạy bài mới. Theo Black 

và Wiliam (1998), khuyến khích GV sử dụng PP đặt câu hỏi và thảo luận lớp học và 

xem đây là cơ hội để làm tăng thêm kiến thức và nâng cao sự hiểu biết của HS. Cần 

lưu ý: 


+ GV hỏi HS những câu hỏi mang tính tư duy. 






12 










+ Đòi hỏi phải hỏi những câu hỏi giúp HS hiểu bài sâu sắc hơn là hỏi những 

câu hỏi đơn giản, mang tính sự kiện. Đồng thời, các câu hỏi và PP dạy phải kích 

thích, thu hút HS tích cực, chủ động tham gia. 

GV đánh giá mức độ hiểu biết của người học theo các cách sau: 

+ Cho người học viết ra những hiểu biết về nội dung bài học trước và sau khi dạy 

+ Yêu cầu người học tóm tắt các ý chính mà họ vừa thu được từ bài giảng, 

cuộc thảo luận hay bài tập được giao. 

+ Cho người học làm một số câu hỏi, bài tập hay trả lời các câu hỏi sau khi 

người dạy hướng dẫn bài học xong. 

trong bài học. 

+ Hỏi người học về những suy nghĩ của họ khi giải quyết các vấn đề đặt ra 

GV nên sử dụng các kỹ thuật DH tích cực nhằm phát huy hiệu quả khả năng 

cá nhân kết hợp hoạt động nhóm như: Kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật lược đồ tư 

duy, kỹ thuật tia chớp, kỹ thuật động não… 

d. HS tự đánh giá 

GV có thể yêu cầu HS tự đánh giá kiến thức, kỹ năng, thái độ và mục tiêu 

học tập của chính mình trước, trong hoặc sau các giờ học. Cũng có thể các HS đánh 

giá lẫn nhau trong học tập. 

Quy trình tự đánh giá của HS gồm các bước: 

+ Xác định mục tiêu, nội dung tự đánh giá. 

+ Lựa chọn công cụ tự đánh giá: bảng hỏi, câu hỏi, bài tập tự đánh giá mục tiêu. 

+ Tổ chức cho HS tự đánh giá. 

e. Đánh giá đồng đẳng để phát triển NL hợp tác 

GV hướng dẫn HS trong lớp tự đánh giá kết quả học tập của mình, đánh giá kết 

quả học tập của nhau trước và trong quá trình hoạt động nhóm dựa trên các tiêu chuẩn. 

f. Đánh giá dựa vào một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản hồi khác 

+ Sau khi dạy xong một bài hoặc một nội dung cụ thể, đề nghị HS trả lời vào giấy 

2 câu hỏi: Nội dung quan trọng nhất bạn được học là gì? Nội dung kiến thức nào bạn 

chưa hiểu trong bài? 


+ Yêu cầu HS thiết kế sơ đồ tư duy hoặc bản đồ khái niệm về nội dung bài 

học trước khi học hoặc sau khi học. 






13 










+ Yêu cầu HS tóm tắt các kiến thức vừa học bằng một số ít câu hỏi giới hạn. 

+ Yêu cầu mỗi HS viết câu trả lời ngắn gọn cho câu hỏi: Kiến thức bạn vừa 

học được ứng dụng vào thực tiễn như thế nào? 

1.3.4. Nguyên tắc kiểm tra, đánh giá sự phát triển năng lực thực hành hóa học 

cho học sinh trung học phổ thông [16] 

a. Phải đánh giá được các năng lực khác nhau của học sinh 

Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần phải 

sở hữu nhiều loại năng lưc khác nhau. Do vậy GV phải sử dụng nhiều loại hình, 

công cụ khác nhau nhằm kiểm tra, đánh giá được các loại NL khác nhau của người 

học, để kịp thời phản hồi, điều chỉnh hoạt động DH và giáo dục. 

b. Đảm bảo tính khách quan 

Nguyên tắc khách quan được thực hiện trong quá trình kiểm tra, đánh giá nhằm 

đảm bảo sao cho kết quả thu thập được ít chịu ảnh hưởng từ những yếu tố chủ quan 

khác. Sau đây là một số yêu cầu khi thực hiện nguyên tắc khách quan: 

- Phối hợp một cách hợp lý các loại hình, công cụ đánh giá khác nhau nhằm 

hạn chế tối đa các hạn chế của một loại hình, công cụ đánh giá. 

- Đảm bảo môi trường, cơ sở vật chất không ảnh hưởng đến việc thực hiện các 

bài tập đánh giá của HS. 

- Kiểm soát các yếu tố khác ngoài khả năng thực hiện bài tập đánh giá của HS 

có thể ảnh hưởng đến kết quả bài làm hay thực hiện hoạt động của HS. 

- Đề bài kiểm tra phải cho HS cơ hội để chứng tỏ khả năng áp dụng những 

kiến thức, NL HS đã học vào đời sống hàng ngày. 

- Đối với những bài kiểm tra nhằm thu thập thông tin để đánh giá, xếp loại HS, 

GV cần phải đảm bảo rằng hình thức bài kiểm tra là không xa lạ đối với mọi HS. 

Mặt khác, ngôn ngữ và cách trình bày được sử dụng trong bài kiểm tra phải đơn 

giản, rõ ràng, phù hợp với trình độ HS. Bài kiểm tra không chứa những hàm ý đánh 

đố HS. 

- Đối với bài kiểm tra kiểu TH hay tự luận, thang đánh giá cần được xây dựng 

cẩn thận sao cho việc chấm điểm hay xếp loại cũng như ghi nhận xét kết quả phản 


ánh đúng khả năng làm bài của người học. 

c. Đảm bảo sự công bằng 






14 










25 nguyên tắc khách quan được thực hiện trong quá trình kiểm tra, đánh giá 

nhằm đảm bảo rằng những HS thực hiện các hoạt động học tập với cùng một mức 

độ và thể hiện cùng một nổ lực trong học tập sẽ nhận được những kết quả như nhau. 

d. Đảm bảo tính toàn diện 

Đảm bảo tính toàn diện trong quá trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của 

HS nhằm đảm bảo kết quả HS đạt được qua kiểm tra, phản ánh mức độ đạt được về 

kiến thức, kỹ năng, thái độ trên bình diện lí thuyết cũng như thực hành, ứng dụng 

với các mức độ nhận thức khác nhau trong hoạt động học tập của họ. 

e. Đảm bảo tính công khai 

Đánh giá phải là một tiến trình công khai. Do vậy các tiêu chí và yêu cầu 

đánh giá các nhiệm vụ cần được công bố trước khi HS thực hiện. Việc công khai 

các tiêu chí đánh giá tạo điều kiện cho HS xem xét tính chính xác, tính thích hợp 

của các đánh giá của GV, cũng như tham gia vào đánh giá kết quả học tập của bạn 

học và của bản thân. Nhờ vậy, việc đảm bảo tính công khai sẽ góp phần làm cho 

quá trình đánh giá khách quan và công bằng hơn. 

f. Đảm bảo tính giáo dục 

Đánh giá phải góp phần nâng cao việc học tập và khả năng tự học, tự giáo 

dục của HS. HS có thể tự học từ những đánh giá của GV. Và từ những điều học 

được ấy, HS định ra cách tự điều chỉnh hành vi học tập về sau của bản thân. Muốn 

vậy, GV cần làm cho bài kiểm tra sau khi được chấm trở nên có ích với HS bằng 

cách ghi chú các nhận xét cụ thể: Những việc HS làm được, những việc chưa làm tốt, 

những kiến thức cần tìm hiểu thêm… 

g. Đảm bảo tính phát triển 

Xét về phương diện giáo dục, có thể nói DH là phát triển. Nói cách khác, giáo dục 

là quá trình giúp những cá nhân trong xã hội phát triển tiềm năng của mình để trở 

thành người có ích. 

1.4. Thí nghiệm hóa học trong dạy học hóa học ở trường phổ thông 

1.4.1. Vai trò của thí nghiệm hoá học trong dạy học hoá học [11] 

- TNHH có ý nghĩa to lớn trong DHHH, TNHH giúp cho HS phát triển NL 


nhận thức một cách toàn diện từ cảm giác đến hiện tượng tư duy. 

- TN giúp HS dễ hiểu bài và hiểu sâu sắc, làm cho HS sáng tỏ mối liên hệ 






15 










phát sinh giữa các sự vật, giải thích được bản chất của các quá trình xảy ra trong tự 

nhiên, trong sản xuất và trong đời sống. 

- TNHH được coi là chiếc cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa học và 

hành trong quá trình dạy - học môn Hóa học. 

- TNHH giúp HS bước đầu làm quen với những tính chất, mối liên hệ và 

quan hệ có quy luật giữa các đối tượng được nghiên cứu, làm cơ sở để nắm các quy 

luật và biết cách khai thác chúng. 

- TNHH có tác dụng làm cơ sở cho sự sáng tạo cái mới, giúp HS vận dụng 

vào các lĩnh vực của cuộc sống và hoạt động của con người một cách hợp lý. 

- TNHH là cơ sở để rèn luyện kỹ năng thực hành, biết vận dụng kỹ năng vào 

giải quyết những vấn đề trong cuộc sống. TNHH được sử dụng với tư cách là 

nguồn gốc, là xuất xứ của kiến thức dẫn từ TN đến lý thuyết và kiểm chứng giả 

thuyết. Nhờ đó, HS lĩnh hội, củng cố kiến thức một cách tích cực, tự giác và hứng 

thú. Do đó kiến thức sẽ vững chắc hơn và sâu sắc hơn. 

- TNHH còn có tác dụng phát triển tư duy, giáo dục thế giới quan duy vật 

biện chứng và củng cố niềm tin khoa học. 

1.4.2. Phân loại thí nghiệm trong dạy học hoá học 

Ở trường phổ thông hiện nay sử dụng các hình thức TN sau: 

- TN biểu diễn bởi GV: là TN do GV tự tay trình bày trước HS. 

- TN HS: là TN do HS tự làm dưới sự hướng dẫn của GV, với những hình thức sau đây: 

+ TN của HS khi học bài mới. 

+ TNTH trong PTN. 

+ TN đơn giản giao cho HS làm ở nhà. 

- TN ngoại khóa (GV và HS có thể thực hiện) thường được sử dụng trong các buổi 

hội vui về hoá học. 

1.4.3. Những yêu cầu sư phạm của việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa 

học [11] 

1.4.3.1. Những yêu cầu sư phạm thí nghiệm biểu diễn của giáo viên 

- Đảm bảo an toàn cho GV và HS. 


- Đảm bảo thành công của TN. 

- TN phải rõ hiện tượng, HS quan sát đầy đủ. 






16 










- TN phải đơn giản, dụng cụ TN gọn gàng mĩ thuật, đồng thời phải đảm bảo tính 

khoa học. 

- Số lượng TN trong một bài là vừa phải, hợp lí. 

- TN phải kết hợp chặt chẽ với bài giảng. 

1.4.3.2. Những yêu cầu sư phạm đối với thí nghiệm thực hành của học sinh 

Để TNTH đạt được nhiệm vụ và mục đích đặt ra cần đảm bảo thực hiện được các 

yêu cầu sau đây: 

+ Giờ học TNTH cần được chuẩn bị thật tốt. GV phải tổ chức cho HS nghiên cứu 

trước bản hướng dẩn làm TNTH. GV cần làm trước TN để viết bản hướng dẫn được 

cụ thể, chính xác, phù hợp với điều kiện thiết bị của PTN. 

+ Phải đảm bảo an toàn. 

+ Các TN phải đơn giản tới mức tối đa nhưng đồng thời phải rõ ràng. Các dụng cụ 

TN cũng phải đơn giản nhưng phải đảm bảo chính xác mĩ thuật, phù hợp với yêu 

cầu về mặt sư phạm. 

+ Phải đảm bảo và duy trì được trật tự trong lớp khi làm TN. 

+ GV phải theo sát quá trình tiến hành TN của HS, chú ý kỹ thuật TN để giúp đỡ 

kịp thời nếu cần, không can thiệp vào công việc của các em, giữ gìn trật tự chung 

của cả lớp. 

1.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa học 

cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường phổ thông [10] 

a. Sử dụng thí nghiệm khi dạy bài mới 

GV có thể sử dụng TNHH trong các bài nghiên cứu tài liệu mới tuân theo PP 

nghiên cứu, PP giải quyết vấn đề và PP kiểm chứng. 

* Sử dụng TNHH theo PP nghiên cứu 

Khi sử dụng PP này HS trực tiếp tác động vào đối tượng, đề xuất các giả 

thuyết khoa học, những dự đoán, những phương án giải quyết vấn đề và lập kế 

hoạch giải ứng với từng giả thuyết. 

GV có thể hướng dẫn HS theo quy trình sau: 

+ Nêu vấn đề nghiên cứu. 


+ Nêu các giả thuyết, đề xuất cách giải quyết. 

+ Tiến hành TN (hoặc xem video TN, tranh vẽ...). 






17 










+ Phân tích và giải thích hiện tượng. 

* Sử dụng TNHH theo PPGQVĐ 

Trong DHHH ta có thể dùng TNHH để tạo ra mâu thuẫn nhận thức, tạo ra 

nhu cầu tìm kiếm kiến thức mới trong HS. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS tham gia 

tích cực vào quá trình giải quyết vấn đề (bằng cách trả lời các câu hỏi của GV), qua 

đó rút ra kiến thức cần lĩnh hội. 

Quy trình của PP nêu và giải quyết vấn đề thường được sử dụng là: Đặt vấn 

đề, giới thiệu TN; tổ chức cho HS tái hiện lại kiến thức cũ có liên quan; HS dự đoán 

TN xảy ra, làm TN để kiểm tra những dự đoán đó. 

* Sử dụng TNHH theo PP kiểm chứng. 

Để hình thành khái niệm hóa học giúp HS có kết luận đầy đủ, chính xác về 

một quy tắc, tính chất của các chất GV cần hướng dẫn HS sử dụng TNHH ở dạng 

đối chứng để khắc sâu nội dung kiến thức mà HS cần chú ý. 

GV có thể hướng dẫn HS theo quy trình sau: 

+ GV nêu mục đích TN và yêu cầu HS thực hiện, quan sát trạng thái, màu sắc. 

+ Sau đó, dự đoán phản ứng có xảy ra không, lý do; quan sát mô tả hiện tượng, giải 

thích hiện tượng; viết PTHH. 

+ GV hoặc HS làm TN kiểm chứng. Yêu cầu HS nêu hiện tượng TN. 

+ GV kết luận, nhận xét, bổ sung kiến thức cho HS. 

b. Sử dụng thí nghiệm khi dạy bài luyện tập, ôn tập 

Sử dụng TNHH khi luyện tập, ôn tập, tổng kết có thể được thực hiện vào cuối 

giờ học, đầu giờ học sau hoặc sau khi học xong một chương, một phần của chương 

trình nhằm chính xác hóa các khái niệm đã được học, tăng cường tính vững chắc và 

hệ thống của kiến thức và rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo cho HS. 

c. Sử dụng thí nghiệm khi dạy bài thực hành 

* Chuẩn bị cho bài TH. 

+ Xác định rõ mục tiêu bài TH. 

+ Tiến hành trước tất cả các TNHH có trong bài TH. 

+ Chuẩn bị nội dung hướng dẫn tiến hành các TNHH trong bài TH và thể hiện trên 


bảng phụ hoặc máy chiếu hắt. 

+ Dự kiến hình thức tổ chức hoạt động giờ TH và chuẩn bị dụng cụ, hóa chất cần dùng. 






18 










1.5. Một số phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực thực hành 

cho học sinh 

1.5.1. Phương pháp dạy học theo góc [4] 

1.5.1.1. Khái niệm 

Học theo góc còn được gọi là “trạm học tập” hay “trung tâm học tập” là một 

PPDH theo đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong 

không gian lớp học nhưng cùng hướng tới chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các 

phong cách học khác nhau. 

Mục đích là để HS được thực hành, khám phá và trải nghiệm qua mỗi hoạt 

động. DH theo góc đa dạng về nội dung và hình thức hoạt động. DH theo góc kích 

thích HS tích cực học thông qua hoạt động. Là một môi trường học tập với cấu trúc 

được xác định cụ thể. 

Ví dụ: 4 góc cùng thực hiện một nội dung và mục tiêu học tập nhưng theo các 

phong cách học khác nhau và sử dụng các phương tiện/đồ dùng học tập khác nhau. 

Làm thí nghiệm 

(Trải nghiệm) 

Áp dụng 

(Áp dụng) 

1.5.1.2. Quy trình thực hiện 

* Giai đoạn 1: Giai đoạn chuẩn bị 

Bước 1. Xem xét các yếu tố cần thiết để học theo góc đạt hiệu quả 

Xem băng 

(Quan sát) 

Đọc tài liệu 

(Phân tích) 

Lựa chọn nội dung phù hợp: GV cần cân nhắc xác định những nội dung học tập 

trong bài học sao cho việc áp dụng DH theo góc có hiệu quả hơn so với việc sử 

dụng PPDH khác. 

Thời gian học tập: Do HS có sự lựa chọn góc, luân chuyển góc nên thời gian thích 

hợp kéo dài trong 2 tiết. 

Không gian lớp học: Thoáng mát, rộng rãi để bố trí các góc học tập đạt hiệu quả. 

Sĩ số: Lượng HS khoảng 35- 40 em sẽ giúp GV tổ chức và quản lí tốt hơn. 

Ý thức và khả năng độc lập học tập của HS: Có tính tự giác để lựa chọn đúng nhiệm 


vụ phù hợp với khả năng của mình, tham gia các hoạt động học tập nhiệt tình. 

Bước 2. Xác định nhiệm vụ và hoạt động cụ thể cho từng góc 






19 










- Đặt tên góc sao cho thể hiện rõ đặc thù của hoạt động học tập ở mỗi góc và hấp 

dẫn HS. 

- Thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc, quy định thời gian tối đa cho hoạt động ở mỗi góc; 

hướng dẫn HS lựa chọn góc, luân chuyển góc cho hiệu quả. 

- Biên soạn phiếu học tập, văn bản hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ, bản hướng dẫn tự 

đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đáp án, phiếu hỗ trợ học tập ở các mức độ khác nhau. 

* Giai đoạn 2. Tổ chức cho HS học theo góc 

Bước 1. Bố trí không gian lớp học 

- Bố trí góc/ khu vực học tập phù hợp với nhiệm vụ, hoạt động học tập và phù hợp 

với không gian lớp học. 

- Đảm bảo đủ tài liệu phương tiện, đồ dung học tập cần thiết ở mỗi góc. 

- Lưu ý đến việc di chuyển giữa các góc. 

Bước 2. Giới thiệu bài học/ nội dung học tập và các góc học tập 

- Giới thiệu tên bài học/ nội dung học tập; tên và vị trí các góc. 

- Nêu sơ lược nhiệm vụ mỗi góc, thời gian tối đa thực hiện nhiệm vụ tại các góc. 

- Dành thời gian cho HS chọn góc xuất phát, GV có thể điều chỉnh nếu có quá 

nhiều HS cùng chọn một góc. 

- GV có thể giới thiệu sơ đồ luân chuyển các góc để tránh lộn xộn. Khi HS đã quen 

với PP học tập này, GV có thể cho HS lựa chọn thứ tự các góc theo sơ đồ. 

Bước 3. Tổ chức cho HS học tập tại các góc 

- HS có thể làm việc cá nhân, cặp hay nhóm nhỏ tại mỗi góc theo yêu cầu của hoạt động. 

- GV cần theo dõi, phát hiện khó khăn của HS để hướng dẫn, hỗ trợ kịp thời. 

- Nhắc nhở thời gian để HS hoàn thành nhiệm vụ và chuẩn bị luân chuyển góc. 

1.5.1.3. Điều kiện để thực hiện có hiệu quả 

DH theo góc đạt hiệu quả khi bảo đảm điều kiện sau đây: 

- Nội dung phù hợp: Lựa chọn nội dung bảo đảm cho HS khám phá theo phong cách 

học và cách thức hoạt động khác nhau. Với nội dung khó, nội dung không thể tổ chức 

khám phá theo nhiều cách khác nhau thì không thể phù hợp với DH theo góc. 

- Không gian lớp học: Phòng học đủ diện tích để bố trí HS học theo góc. 


- Thiết bị DH và tư liệu: Chuẩn bị đầy đủ các thiết bị tư liệu để cho HS hoạt động 

chiếm lĩnh kiến thức và kĩ năng theo các phong cách học. 






20 










- NL GV: GV có NL về chuyên môn, NL tổ chức DH tích cực và kĩ năng thiết kế tổ 

chức DH theo góc. 

- NL HS: HS có khả năng làm việc tích cực, chủ động độc lập và sáng tạo theo cá 

nhân hợp tác. 

Cần tổ chức ít nhất là 3 góc với 3 phong cách học và HS cần luân chuyển qua cả 3 

góc, HS được chia sẻ kết quả, được góp ý và hoàn thiện thì dạy và học theo góc mới 

tạo điều kiện để HS tham gia ở mức độ cao, được học sâu với cảm giác thoải mái. 

1.5.2. Phương pháp bàn tay nặn bột [13] 

1.5.2.1. Khái quát về phương pháp “Bàn tay nặn bột” 

PPDH "Bàn tay nặn bột" (BTNB), tiếng Pháp là Lamainàlapâte - viết tắt là 

LAMAP; tiếng Anh là Hands-on, là PPDH khoa học dựa trên cơ sở của sự tìm tòi 

- nghiên cứu, áp dụng cho việc DH các môn khoa học tự nhiên. PP này được khởi 

xướng bởi Giáo sư Georges Charpak (Giải Nobel Vật lý năm 1992). Theo PP 

BTNB, dưới sự giúp đỡ của GV, chính HS tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được 

đặt ra trong cuộc sống thông qua tiến hành TN, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay 

điều tra để từ đó hình thành kiến thức cho mình. 

Mục tiêu của PP BTNB là tạo nên tính tò mò, ham muốn khám phá và say 

mê khoa học của HS. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức khoa học, PP BTNB còn 

chú ý nhiều đến việc rèn luyện kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói và viết 

cho HS. 

1.5.2.2. Tiến trình dạy học theo phương pháp “Bàn tay nặn bột” 

Dựa vào tiến trình của tiếp cận tìm tòi- nghiên cứu trong DH cùng với các 

nguyên tắc của BTNB khi nhấn mạnh đến tính độc lập, tự chủ trong học tập và 

cách thức làm việc tập thể của HS, dựa trên các đặc điểm của các môn khoa học, 

tiến trình DH của BTNB có thể được sơ đồ hóa như sau: 







21 










Hình 1.2. Sơ đồ tiến trình dạy học PP BTNB 

Pha 1: Làm nảy sinh vấn đề 

Trong pha này GV lựa chọn một nhiệm vụ, một dự án, một TN hoặc miêu tả 

một tình huống xuất phát nhằm khai thác các quan niệm có trước của HS. Tình 

huống xuất phát phải ngắn gọn, gần gũi, dễ hiểu và phải thách thức được các kiến 

thức đã có của người học, kích thích người học nảy sinh vấn đề. Tình huống xuất 

phát càng rõ ràng thì việc dẫn nhập cho câu hỏi nêu vấn đề càng dễ dàng. Câu hỏi 

nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học (hay môdun kiến thức mà HS sẽ được học). 

Pha 2: Bộc lộ biểu tượng ban đầu và đề xuất giả thuyết - dự đoán 

HS dựa vào kiến thức đã biết và kinh nghiệm bản thân để nêu ra suy nghĩ, 

nhận thức ban đầu của mình trước khi được học kiến thức. 

Từ những khác biệt và phong phú về biểu tượng ban đầu của HS, GV giúp 

HS đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt trong các biểu tượng đó. Từ đó đề ra 

các giả thuyết - dự đoán. 

Pha 3: Đề xuất phương án và tiến hành TN tìm tòi- nghiên cứu 

HS đề xuất các phương án TN, tiến hành TN, tìm kiếm thông tin, xây dựng 

mô hình…Từ việc phân tích dữ liệu, HS kiểm chứng được những giả thuyết của 

mình là đúng hay sai và tìm cách lí giải nó. 

Điều quan trọng ở đây không chỉ là quan sát và thao tác mà là suy nghĩ về 

kết quả thu được từ quan sát và thao tác, sau đó đối chiếu giả thuyết với kết quả thu 

được từ TN. 

Từ một nhiệm vụ/ 

dự án/ thí nghiệm 

hoặc miêu tả tình 

huống xuất phát 

Pha 4: Hợp thức hóa kiến thức 

Quan niệm ban đầu 

Làm nảy sinh vấn đề. 

Biểu tượng ban đầu và dự đoán 

giả thuyết 

Đề xuất phương án và tiến hành 

thí nghiệm tìm tòi – nghiên cứu 

Hợp thức hóa kiến thức. 


Sau khi thực hiện TN tìm tòi - nghiên cứu, các câu trả lời dần dần được giải 






22 










quyết, kiến thức được hình thành, tuy nhiên vẫn chưa có hệ thống hoặc chưa 

chuẩn xác một cách khoa học. GV có nhiệm vụ tóm tắt, kết luận và hệ thống lại để 

HS ghi vào vở coi như là kiến thức của bài học. Trước khi kết luận chung, GV 

nên yêu cầu một vài ý kiến của HS cho kết luận sau khi thực hiện TN (rút ra kiến 

thức của bài học). GV khắc sâu kiến thức cho HS bằng cách cho HS nhìn lại, đối 

chiếu lại với các ý kiến ban đầu (biểu tượng ban đầu) trước khi học kiến thức. Như 

vậy từ những quan niệm ban đầu sai lệch, sau quá trình TN tìm tòi - nghiên cứu, 

chính HS tự phát hiện ra mình sai hay đúng mà không phải do GV nhận xét một 

cách áp đặt. Chính HS tự phát hiện những sai lệch trong nhận thức và tự sửa chữa, 

thay đổi một cách chủ động. Những thay đổi này sẽ giúp HS ghi nhớ lâu hơn, khắc 

sâu kiến thức. 

1.5.2.3. Một số điều kiện cần thiết khi sử dụng PP BTNB 

+ Sĩ số lớp nên chỉ từ 20 đến 25 HS, nhiều hơn 25 HS thì sẽ gặp khó khăn trong 

công tác tổ chức, quản lí. 

+ Bàn ghế có thể sắp xếp tùy ý để thuận tiện cho việc tổ chức học nhóm. 

+ Thời gian một tiết học có thể kéo dài (hơn 45 phút), tùy vào nội dung bài học. 

Điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phải đầy đủ nhất là dụng cụ TN không chỉ 

đầy đủ mà phải chuẩn xác. 

1.6. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực hành 

cho học sinh trong dạy học hóa học ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh 

Bắc Ninh và huyện Mê Linh- Thành phố Hà Nội 

1.6.1. Mục đích điều tra 

Làm rõ thực trạng sử dụng TN trong DHHH và NLTHHH của HS trong DH 

ở một số trường THPT. 

1.6.2. Đối tượng và địa bàn điều tra 

Chúng tôi tiến hành điều tra 54 GV dạy bộ môn Hóa học và 2050 HS ở 4 

trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh (THPT Tiên Du số 1, THPT Nguyễn Đăng Đạo, 

THPT Lý Thái Tổ, THPT Quế Võ số 1) và 2 trường thuộc huyện Mê Linh - Thành 

phố Hà Nội (THPT Tiền Phong, THPT Quang Minh) 







23 










Bảng 1.2. Danh sách số lượng GV, HS các trường THPT tham gia điều tra 

STT Tên trường Số lượng GV Số lượng HS 

1 THPT Tiên Du số 1 11 450 

2 THPT Nguyễn Đăng Đạo 10 400 

3 THPT Lý Thái Tổ 10 400 

4 THPT Quế Võ số 1 11 400 

5 THPT Tiền Phong 6 200 

6 THPT Quang Minh 6 200 

1.6.3. Nội dung điều tra 

- Vai trò của NLTHHH đối với bộ môn hóa học. 

- Mức độ quan tâm của GV và HS đối với việc phát triển NLTHHH hiện nay. 

- Các yếu tố (điều kiện cơ sở vật chất, các PPDH, hình thức tổ chức DH, việc sử 

dụng bài tập hóa học và tài liệu hướng dẫn TH ảnh hưởng đến sự phát triển 

NLTHHH. 

- Thực trạng về NLTHHH của HS lớp 11 ở trường THPT. 

Các nội dung điều tra được thể hiện qua phiếu điều tra (phụ lục số 01 và 02). 

1.6.4. Phương pháp điều tra 

- PP phỏng vấn: Gặp gỡ trực tiếp, trao đổi với các GV và HS tham gia Th.N. 

- PP điều tra bằng bảng hỏi: Gửi và thu phiếu điều tra cho GV, HS (nội dung phiếu 

điều tra được trình bày ở phần phụ lục 01 và phụ lục 02). 

- Dự giờ, nghiên cứu giáo án của GV. 

1.6.5. Kết quả điều tra 

1.6.5.1. Kết quả điều tra giáo viên 

Từ phiếu điều tra GV (phụ lục 02), chúng tôi thu được kết quả như sau: 

Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ sử dụng một số PPDH trong DHHH của GV 







24 










Theo kết quả điều tra, có khoảng 43% GV sử dụng thuyết trình trong DH ở 

mức độ thường xuyên, 13% GV sử dụng PP góc ở mức độ hiếm khi (không có 

mức độ khác) và không GV nào sử dụng PP BTNB. Thực tế các GV sử dụng chủ 

yếu là PPDH thuyết trình diễn giải (72%), đàm thoại vấn đáp (87%). 

Biểu đồ 1.2. Mức độ quan tâm của GV đến sự phát triển các NL đặc thù môn hóa học 

Trong DHHH, GV thường quan tâm hình thành phát triển đến NL sử dụng 

ngôn ngữ hoá học (100% thường xuyên và rất thường xuyên), NL tính toán hoá học 

(100% thường xuyên và thỉnh thoảng). Ngược lại, NLTHHH rất ít khi được chú ý 

hình thành và phát triển (87% hiếm khi và không bao giờ). 

Biểu đồ 1.3. Đánh giá các biểu hiện về NLTHHH của HS 

Qua đánh giá của GV, chúng tôi nhận thấy các biểu hiện về NLTHHH của 

HS chủ yếu ở mức độ khá. Biểu hiện “giải thích các hiện tượng TN đã xảy ra, viết 

các PTHH và rút ra kết luận” được đánh giá tốt nhất. Biểu hiện “tiến hành độc lập 

một số TNHH đơn giản; biết cách lựa chọn TN, hóa chất thay thế đơn giản, an toàn 

trong thực tế; tự thiết kế TN kiểm chứng (hóa chất, dụng cụ, cách tiến hành) dựa 


trên lí thuyết” được đánh giá là kém nhất. 






25 










1.6.5.2. Kết quả điều tra học sinh 

Từ phiếu điều tra HS (phụ lục 01), chúng tôi thu được kết quả như sau: 

Biểu đồ 1.4. Mức độ yêu thích của HS với hoạt động DH có sử dụng TNHH 

Trên biểu đồ này, nhận thấy rằng HS tương đối thích thú với các hoạt động 

DH có lồng ghép TNHH, được biểu thị thông qua tỉ lệ % rất thích và thích chiếm đa 

số. Trong đó sử dụng TN để tổ chức TH theo nhóm được HS yêu thích nhất 

(67,2%); sử dụng TN trực tiếp hướng dẫn HS nghiên cứu kiến thức mới và minh 

họa cho bài giảng cũng được HS quan tâm (62,6%). Từ đó cho thấy, HS mong 

muốn trong giờ hoá học, thầy cô tổ chức các hoạt động DH có sử dụng nhiều hơn 

các TN theo PP dự đoán lý thuyết hay TN nghiên cứu tính chất. 

Biểu đồ 1.5. Vai trò của TNHH 

Qua biểu đồ cho thấy HS đánh giá cao vai trò của TNHH. Theo HS, vai trò 

quan trọng nhất của TN là tạo không khí lớp học sôi động (69,1% rất quan trọng), 

tiếp đó HS thấy TNHH cũng giúp HS dễ hiểu bài, khắc sâu kiến thức; rèn luyện kĩ 

năng TH... Từ kết quả trên ta thấy rằng việc sử dụng TNHH có vai trò đặc biệt quan 

trọng trong việc hình thành và phát triển NLTH ở HS. Trong phiếu khảo sát chúng tôi 

đã đưa ra câu hỏi: “Theo em NLTHHH có mức độ quan trọng như thế nào?” và thu 


được kết quả như sau: 






26 







Biểu đồ 1.6 . Mức độ quan trọng của NLTHHH 




Biểu đồ 1.7. Thói quen khi tiến hành thí nghiệm. 

Chúng tôi thấy rằng trong khi tiến hành TNHH HS hầu như chỉ có thói quen 

thường xuyên quan sát, mô tả, ghi chép hiện tượng, giải thích và thói quen nêu nhận 

xét và rút ra kết luận. HS ít có thói quen lắp đặt dụng cụ, trình bày các lưu ý để tiến 

hành TN thành công và nêu thắc mắc về những điều chưa rõ về TN với GV. Vậy 

qua những câu hỏi về NLTH của HS chúng tôi nhận thấy rằng HS nhận thức được 

TN có vai trò quan trọng quá trình học tập của HS và đặc biệt là giúp NLTHHH. HS 

cũng ý thức NLTHHH có vai trò quan trọng. 

Qua kết quả điều tra GV và HS chúng tôi có một số nhận xét sau: 

Các GV đều biết TNHH là phương tiện trực quan rất quan trọng đối với việc 

giảng dạy hóa học nhưng đa số GV còn rất ít sử dụng TN mà nếu có sử dụng TN chỉ 

tiến hành trong các tiết TH. Trong các hình thức sử dụng TN, GV chủ yếu tiến hành 

TN biểu diễn minh họa kiến thức, một số GV có thể cho HS làm TN minh họa kiến 

thức. Nguyên nhân chính mà các thầy cô đưa ra cho việc ít tiến hành TN là: 

- Dụng cụ TN phát lâu ngày bị vỡ, hỏng nhiều nên thiếu thiết bị khi tiến hành TN. 

- Khi chuẩn bị TN mất rất nhiều thời gian, GV dạy nhiều lớp nên GV còn rất ngại do 

chưa có nhân viên PTN. Có trường có nhân viên PTN nhưng không có chuyên môn 


về hóa học. 






27 










- Kĩ năng làm TN của GV còn chưa tốt thêm vào đó HS cũng chưa có kĩ năng làm TN 

cơ bản nhất nên GV còn ngại khi sử dụng TN. 

- GV chỉ ưu tiên tiến hành TN trong khi dạy bài mới hoặc tiết TH, còn tiết luyện tập 

và ôn tập là hầu như không có. 

- Số lượng bài tập rèn luyện kĩ năng TH (như bài tập Th.N, bài tập liên quan đến 

các vấn đề thực tiễn…) rất ít sử dụng hoặc không sử dụng. 

- Một số TN rất khó tiến hành, độ đảm bảo an toàn thấp, không hấp dẫn giáo viên. 

Ngoài ra tài liệu hướng dẫn còn rất ít mà chưa cụ thể. 

- Chương trình học quá tải đối với HS nên GV chỉ chú trọng dạy lý thuyết để tập 

trung vào các kì thi (do các kì thi không đưa TN vào đề thi). 

- Lớp học quá đông nên GV ít khi có thể quản lý HS được tốt khi tiến hành làm TN. 

- Phòng TN chưa đảm bảo do thiếu hệ thống nước, chiếu sáng, thoát khí độc,… nên 

hạn chế cho HS làm TN, nhiều TN còn độc. Như vậy, khi giảng dạy môn hóa học ở các 

trường THPT các thầy cô giáo ít sử dụng TN, kể cả TN biểu diễn lẫn TN của HS. 

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 

Trong chương này, chúng tôi đã tổng quan những vấn đề cơ bản về cơ sở lí 

luận có liên quan đến đề tài như: Định hướng đổi mới giáo dục trung học; NL và 

phát triển NL cho HS THPT. Từ đó chúng tôi đi sâu nghiên cứu NLTHHH và các 

PP sử dụng TNHH phát triển NLTHHH cho HS. 

Chúng tôi đã điều tra thực trạng sử dụng TN trong DHHH định hướng phát 

triển NLTHHH cho HS thông qua 54 GV và 2050 HS lớp 11 của 4 trường THPT 

thuộc tỉnh Bắc Ninh và 2 trường THPT thuộc huyện Mê Linh- thành phố Hà Nội, 

đó là: trường THPT Tiên Du số 1, THPT Nguyễn Đăng Đạo, THPT Lý Thái Tổ, 

THPT Quế Võ số 1, THPT Tiền Phong, THPT Quang Minh. Qua đó, chúng tôi 

nhận thấy rằng số GV gặp khó khăn khi sử dụng TNHH vào trong các bài dạy. Hơn 

nữa, cách thức sử dụng, khai thác TN chưa có nhiều đổi mới, chủ yếu là minh họa 

cho bài giảng chứ chưa quan tâm đến việc phát triển NLTHHH ở HS. 

Đây là những cơ sở lí luận và thực tiễn để chúng tôi nghiên cứu, xây dựng hệ 

thống TNHH theo định hướng phát triển NLTHHH và đề xuất PP sử dụng chúng 


trong các bài dạy, để phát triển NLTHHH cho HS thông qua DH chương Sự điện li 

sẽ được trình bày ở chương 2 của luận văn. 






28 










CHƯƠNG 2 

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH CHO HỌC SINH THÔNG QUA 

DẠY HỌC CHƯƠNG SỰ ĐIỆN LI - HÓA HỌC 11 

2.1. Phân tích nội dung, cấu trúc chương Sự điện li - Hóa học 11 

2.1.1. Mục tiêu của chương Sự điện li 

* Về kiến thức 

- HS phát biểu được các khái niệm về sự điện li, chất điện li, chất điện li mạnh, 

chất điện li yếu, sự điện li của nước, tích số ion của nước. 

- Xác định được độ axit và độ kiềm của dung dịch dựa vào nồng độ ion H + và dựa 

vào pH của dd. 

- HS trình bày được cơ chế của quá trình điện li, khái niệm axit- bazơ theo 

Arrenius và theo Bronsted, bản chất các phản ứng trong dd chất điện li. 

* Về kĩ năng 

- Rèn luyện kĩ năng TH: Quan sát, mô tả, nhận xét, so sánh. 

- Viết PT ion và PT ion rút gọn của các phản ứng xảy ra trong dd. 

- Dựa vào hằng số phân li axit, hằng số phân li bazơ để tính nồng độ ion H + , OH - 

trong dd. 

* Giáo dục tình cảm, thái độ 

- Tin tưởng vào PP nghiên cứu khoa học bằng Th.N. 

- Rèn luyện đức tính cẩn thận, nghiêm túc trong học tập, TN. 

- Có được những hiểu biết đúng đắn và khoa học về dd axit, bazơ và muối. 

* Phát triển năng lực 

- Năng lực chủ yếu: NLTHHH 

- Các năng lực khác: NL sử dụng ngôn ngữ hóa học, NL vận dụng kiến thức hóa 

học vào cuộc sống, NL giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học, NL tính toán. 

2.1.2. Nội dung kiến thức chương Sự điên li- Hóa học 11- Trung học phổ thông 

* Nội dung kiến thức trong chương bao gồm ba vấn đề lớn, đó là: 

- Sự điện li, chất điện li. 

- Axit, bazơ. Đánh giá lực axit, bazơ. 


- Phản ứng trong dd chất điện li. 

* Các nội dung này được cấu trúc thành các bài học: 






29 










chất điện li. 

Bài 1: Sự điện li. 

Bài 2: Axit, bazơ và muối 

Bài 3: Sự điện li của nước. pH. Chất chỉ thị axit – bazơ. 

Bài 4: Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li. 

Bài 5: Luyện tập: Axit, bazơ và muối. 

Phản ứng trao đổi trong dung dịch chất điện li. 

Bài 6: Bài thực hành 1: Tính axit- bazơ. Phản ứng trao đổi trong dung dịch 

2.1.3. Phương pháp dạy học chương Sự điện li- Hóa học 1- Trung học phổ thông 

- Lí thuyết về phản ứng trong dd chất điện li HS đã được biết đến từ lớp dưới 

nhưng chưa hệ thống và chưa biết được bản chất của phản ứng. Vì vậy nên tổ chức 

DH theo nhóm để HS dễ trao đổi, thảo luận trên cơ sở những kiến thức đã biết để 

xây dựng kiến thức mới. 

- Cố gắng đến mức tối đa sử dụng các TN đã mô tả trong sách giáo khoa, nếu 

có điều kiện nên cho HS thực hiện các TN đó để bồi dưỡng hứng thú học tập và 

khắc sâu kiến thức. 

- Dùng PP gợi mở, nêu vấn đề, hướng dẫn HS suy luận logic, phát hiện 

kiến thức mới. 

- PP Th.N: Dùng TN nghiên cứu giúp HS hiểu được quá trình hòa tan (cả 

về vật lí và hóa học) kết hợp với đàm thoại để ôn luyện về quá trình thu và tỏa 

nhiệt của các phản ứng. 

- PP tiên đề: HS phải công nhận công thức biểu thị nồng độ sau đó phải dùng 

bài tập để HS ứng dụng. 

- Khi xây dựng khái niệm về sự điện li ta có thể kết hợp biểu diễn TN và 

thuyết trình nêu vấn đề. Trên cơ sở những kiến thức đã được nghiên cứu trước GV 

khái quát hóa, hoàn thiện kiến thức về dd và sự điện li. 

- Sử dụng BT: Có tác dụng ôn luyện củng cố hiệu quả nhất, nó giúp HS có 

được nhiều kĩ năng đồng thời khắc sâu những gì mà các em đã lĩnh hội được. 

2.1.4. Một số đặc điểm cần lưu ý khi dạy học chương Sự điện li 


- Trong chương sự điện li, lý thuyết sự điện li đóng góp vào việc nghiên cứu 

các chất điện li về mặt cơ chế và quy luật của phản ứng. Nó cho phép khám phá bản 






30 










chất của các chất điện li, các quá trình điện li, phát triển và khái quát các kiến thức 

về các loại chất axit, bazơ lưỡng tính và chứng minh tính tương đối của sự phân loại 

này. Lý thuyết này đưa ra khả năng giải thích sự phụ thuộc tính chất của các chất 

điện li vào thành phần và cấu tạo của chúng theo quan điểm của thuyết proton. 

- Khi dạy về thuyết cần xuất phát từ các sự kiện cụ thể, riêng lẻ có liên quan 

đến nội dung học thuyết, tìm ra bản chất chung hoặc được nêu ra trong nội dung cơ 

bản của thuyết. 

- Cần phải nêu rõ một cách chính xác, khoa học của thuyết. 

- Từ nội dung của học thuyết cần chỉ ra cơ sở khoa học, ý nghĩa của chúng 

để giúp HS hiểu, nắm chắc nội dung và vận dụng vào việc nghiên cứu vấn đề cụ 

thể, giải quyết các vấn đề học tập đặt ra. 

- Cần vận dụng những nội dung của thuyết vào việc nghiên cứu các trường hợp 

cụ thể khác để hiểu sâu sắc nội dung của nó, hoàn thiện, mở rộng phạm vi áp dụng. 

- Tăng cường sử dụng các phương tiện trực quan: Mô hình, tranh vẽ, TN, 

biểu bảng...giúp HS tiếp thu được dễ dàng các nội dung của thuyết. 

2.2. Tuyển chọn và xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực 

hành cho học sinh trung học phổ thông 

2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn, xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực 

thực hành cho học sinh trung học phổ thông 

- Nguyên tắc 1: GV khi xây dựng hệ thống TN THHH cần chọn lựa những TN trọng 

tâm, trọng điểm gắn liền với nội dung kiến thức chính yếu của tiết học, bài học 

tránh lựa chọn tràn lan. Số lượng TN trong một bài không nên quá nhiều, khoảng từ 

3 đến 5 TN là phù hợp. 

- Nguyên tắc 2: GV phải lựa chọn những TN có tính trực quan cao, hiện tượng TN 

rõ ràng, có tính thuyết phục cao. Do đó GV phải lựa chọn các phản ứng, các quá 

trình hóa học có hiện tượng quan sát được dễ dàng bằng mắt thường. Đó là các 

PƯHH có màu sắc biến đổi, phản ứng tạo thành chất kết tủa, chất khí bay lên khỏi 

dung dịch, phản ứng có kèm theo sự tỏa nhiệt hay thu nhiệt hoặc phát quang. 

- Nguyên tắc 3: GV cần lựa chọn những TN hấp dẫn, kích thích tính tích cực cho HS. 


- Nguyên tắc 4: GV phải xây dựng hệ thống TN mà hóa chất dễ kiếm, dụng cụ đơn 

giản, HS dễ làm nhưng phải mang tính khoa học cao. GV phải chú ý xây dựng hệ 






31 










thống TN sao cho việc thực hiện TN không mất quá nhiều thời gian, phải nhanh 

chóng và gọn gàng trong thời gian một tiết học. GV cần lựa chọn hệ thống TN đảm 

bảo được tính an toàn và giảm tối đa tính độc hại đối với GV và HS trong quá trình 

làm TN. 

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành cho 

học sinh trung học phổ thông 

Xây dựng hệ thống TN trải qua 5 bước: 

- Bước 1: Xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung kiến thức liên quan đến TN. 

- Bước 2: Lựa chọn các TN đáp ứng các tiêu chí phát triển NLTHHH cho HS. 

- Bước 3: Tiến hành làm thử các TN đã lựa chọn. 

- Bước 4: Thiết kế câu hỏi, bài tập Th.N để hình thành, phát triển NLTHHH cho HS. 

- Bước 5: Thiết kế các tiêu chí đánh giá NLTHHH cho HS. 

2.2.3. Hệ thống thí nghiệm chương Sự điện li- Hóa học 11- Trung học phổ thông 

Việc lựa chọn và sử dụng hệ thống các TN trong mỗi tiết dạy là rất cần thiết 

đối với mỗi GV. Với mục đích đó, chúng tôi đã tiến hành, lựa chọn và sử dụng các 

TN trong từng bài học của chương Sự điện li- Hóa học 11. 

Dưới đây là hệ thống các TN của chương Sự điện li- Hóa học 11- THPT thực 

hiện cho từng bài và PP tiến hành các TN đó. 

Bảng 2.1. Hệ thống các TN chương Sự điện li- Hóa học 11- THPT 

Stt Tên bài học Tên thí nghiệm GV biểu diễn HS biểu diễn Mô phỏng 

1 

2 

3 

Bài 1: Sự điện li 

Bài 2: Axit, bazơ, 

muối 

4 Bài 3: Sự điện li 

5 

của nước. pH. 

Chất chỉ thị axit- 

bazơ 

Tính dẫn điện x x 

Phân loại chất 

điện li 

Tính lưỡng tính 

của hidroxit 

pH của dung dịch x x 

Chất chỉ thị axit- 

bazơ 


6 

Bài 4: Phản ứng 

trao đổi ion trong 

Phản ứng tạo 

thành chất kết tủa 

x 

x 

x 

x 

x 






32 










7 

8 

dung dịch các 

chất điện li 

9 Bài 6: Bài thực 

10 

hành 1: Tính 

axit- bazơ. Phản 

ứng trao đổi ion 

trong dung dịch 

chất điện li 


thành chất điện li 

yếu 


thành chất khí 

Tính axit- bazơ 

Phản ứng trao đổi 

ion trong dung 

dịch các chất 


Theo bảng trên, đề tài đã lựa chọn và xây dựng hệ thống gồm 10 TN chương 

Sự điện li. Trong đó có 3 TN biểu diễn của GV và 10 TN biểu diễn của HS. 

muối khan. 

TN 1: Tính dẫn điện. 

* Mục đích: Nghiên cứu hiện tượng dẫn điện của một số chất. 

* Dụng cụ, hóa chất 

- Dụng cụ: cốc 50 ml, ống hút nhỏ giọt, bộ dụng cụ điện hóa 

- Hóa chất: nước cất, dd saccarozơ, ancol etylic, dd NaCl, dd NaOH, dd HCl, 

* Cách tiến hành TN 

Hình 2.1a.Cốc đựng các chất để thử 

tính dẫn điện 

Hình 2.1b. TN thử tính dẫn điện của dd 

x 

x 

x 

x 

NaCl 

Làm TN tương tự với nước cất, dd saccarozơ, ancol etylic, dd NaOH, dd 

HCl, muối khan. 


* Hiện tượng và giải thích 

Cốc đựng nước cất, dd saccarozơ, ancol etylic đèn không sáng. 






33 










Cốc đựng dd NaCl, dd NaOH, dd HCl đèn sáng. 

Do các muối, axit, bazơ trong nước phân li ra các ion làm cho dd của chúng 

dẫn điện được. 

* Lưu ý: Mỗi lần nhúng điện cực vào dd xong phải rửa điện cực bằng nước 

cất và dùng giấy lọc thấm khô. 

TN 2: Phân loại chất điện li. 

* Mục đích: Chứng minh được chất điện li mạnh, chất điện li yếu. 

* Dụng cụ, hóa chất 

- Dụng cụ: Cốc 50 ml, ống hút nhỏ giọt, bộ dụng cụ thử tính dẫn điện. 

- Hóa chất: dd HCl 0,1M; dd CH 3 

COOH 0,1M. 

* Cách tiến hành TN 

Hình 2.2. Thử tính dẫn điện của dd HCl 0,1M và CH 3 COOH 0,1M 


Bóng đèn ở cốc 1 sáng hơn bóng ở cốc 2. 

Do nồng độ ion trong dd HCl lớn hơn trong dd CH 3 COOH. Do đó HCl phân 

li mạnh hơn. Bóng đèn sáng rõ hơn. 

TN 3: Tính lưỡng tính của hiđroxit. 

* Dụng cụ và hóa chất 

- Dụng cụ: Ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, kẹp ống nghiệm. 

- Hóa chất: dd NaOH, dd ZnCl 2 , dd HCl. 

* Cách tiến hành 

dd NaOH 

(thêm từ từ 

đến khi kết 

tủa lớn nhất) 

dd ZnCl 2 


Zn(OH) 2 

dd NaOH 

Zn(OH) 2 

dd HCl 







34 










Ở hai ống kết tủa đều tan. 

Zn(OH) 2 

+ 2HCl → ZnCl 2 

+ 2H 2 O 

Zn(OH) 2 

+ 2NaOH → Na 2 

ZnO 2 

+ 2H 2 

O 

* Lưu ý: Có thể thay dd ZnCl 2 bằng dd AlCl 3 . 

TN 4: pH của dung dịch. 


- Dụng cụ: Cốc 50 ml, ống hút nhỏ giọt, máy đo pH cầm tay. 

- Hóa chất: dd NaOH 0,1M; dd NaCl 0,1M; dd HCl 0,1M; nước cất, dd 

Na 2 CO 3 0,1M. 


Hình 2.3. Đo pH của dd NaCl 0,1M 

Làm tương tự với dd NaOH 0,1M; dd HCl 0,1M; nước cất, dd Na 2 CO 3 0,1M. 


Cốc đựng dd NaCl, nước cất đều có pH= 7. 

Cốc đựng dd NaOH 0,1M có pH= 13, dd HCl 0,1 M có pH= 1, dd Na 2 CO 3 

0,1 M có pH= 11,65. 

NH 4 Cl. 

* Lưu ý: có thể dùng giấy pH để xác định pH của dung dịch. 

TN 5: Chất chỉ thị axit- bazơ 


- Dụng cụ: Mặt kính đồng hồ, ống hút nhỏ giọt, quỳ tím. 

- Hóa chất: dd NaOH; dd NaCl; dd HCl; nước cất, dd Na 2 CO 3 , dd AlCl 3 , dd 


dd HCl 






Mặt kính 

đồng hồ 

Giấy pH 


35 










Làm tương tự với các dd còn lại. 


Cốc đựng dd NaCl, nước cất quỳ không đổi màu 

Cốc đựng dd NaOH; dd Na 2 CO 3 quỳ chuyển sang màu xanh. 

Cốc đựng dd HCl, dd AlCl 3 , dd NH 4 Cl quỳ chuyển sang màu đỏ. 

Giải thích: dd NaCl, nước cất có môi trường trung tính nên không làm đổi màu 

quỳ. Các dd NaOH; dd Na 2 CO 3 có môi trường bazơ làm quỳ chuyển màu xanh. Các 

dd HCl, dd AlCl 3 , dd NH 4 Cl có môi trường axit làm quỳ chuyển màu đỏ. 

* Lưu ý: - Có thể giấy pH để xác định môi trường. 

- Dùng ống hút nhỏ giọt lấy lượng nhỏ hóa chất rùi nhỏ lên quỳ tím. 

TN 6: Phản ứng tạo thành chất kết tủa 


- Dụng cụ: ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, giá đỡ ống nghiệm, kẹp ống nghiệm. 

- Hóa chất: dd Na 2 SO 4 , dd BaCl 2 



Có kết tủa trắng xuất hiện: 

Na 2 SO 4 → 2Na + + SO 4 

2- 

BaCl 2 → Ba 2+ + 2Cl - 

- Bản chất của phản ứng là: Ba 2+ + SO 4 2- → BaSO 4 

TN 7: Phản ứng tạo thành chất điện li yếu 


- Dụng cụ: ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, đũa thủy tinh. 

- Hóa chất: dd NaOH, dd HCl, dd phenolphtalein (p.p). 


dd 

Na 2 SO 4 

dd BaCl 2 


dd HCl 





dd NaOH 

+ p.p 


36 











Dùng ống hút nhỏ giọt lấy một ít dd NaOH cho vào ống nghiệm. Sau đó nhỏ 

dd phenolphtalein vào, dd có màu hồng. Nhỏ từ từ dd HCl đến dư vào ống 

nghiệm trên và dùng đũa thủy tinh khuấy thì dd chuyển thành không màu. 

NaOH + HCl → NaCl + H 2 O 

H + + OH - 

→ H 2 O 

* Lưu ý: Khi nhỏ dd HCl vào cốc vừa nhỏ vừa khuấy đến khi dd mất màu thì dừng. 

TN 8: Phản ứng tạo thành chất khí. 


- Dụng cụ: Ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, giá đỡ ống nghiệm, kẹp ống 

nghiệm, đũa thủy tinh. 

- Hóa chất: dd Na 2 CO 3 , dd HCl. 



Có khí thoát ra: 2HCl + Na 2 CO 3 → 2NaCl + CO 2 + H 2 O 

Giải thích: HCl và Na 2 CO 3 đều dễ tan và phân li mạnh 

HCl → H + + Cl - Na 2 CO 3 → 2Na + + CO 3 

2- 

H + + CO 3 

2- 

→ CO 2 + H 2 O 

TN 9: Tính axit- bazơ. 


- Dụng cụ: Ống hút nhỏ giọt, mặt kính đồng hồ. 

- Hóa chất: Giấy đo pH, dd HCl 0,1M; dd NaOH 0,1M; dd CH 3 COOH 0,1M; 

dd NH 3 0,1M. 


dd HCl 

Mặt kính 

đồng hồ 

dd HCl 

dd 

Na 2 CO 3 


Giấy pH 






37 










So sánh màu của mẩu giấy với màu chuẩn của thang đo pH. 

Làm tương tự với các dd còn lại. 


- dd HCl 0,1M làm giấy đo pH chuyển màu đỏ. Do trong dd HCl phân li ra 

ion H + HCl H + + Cl - 

- dd NaOH 0,1M làm giấy đo pH chuyển màu xanh. Do trong dd NaOH phân 

li ra ion OH - NaOH Na + + OH - 

- dd CH 3 COOH 0,1M làm giấy đo pH chuyển màu đỏ. Do trong dd 

CH 3 COOH phân li ra ion H + CH 3 COOH ⇌ H + + CH 3 COO - 

- dd NH 3 0,1M làm giấy đo pH chuyển màu xanh. Do trong dd NH 3 phân li 

ra ion OH - NH 3 + H 2 O ⇌ NH 4 

+ 

+ OH - 

* Lưu ý: Có thể dùng máy đo pH để kết quả được chính xác. 

TN 10: Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li. 


- Dụng cụ: ống nghiệm, thìa, muỗng lấy hóa chất. 

- Hóa chất: dd Na 2 CO 3 , dd ZnSO 4 , dd NaOH, dd CaCl 2 , dd phenolphtalein. 


dd CaCl 2 

Kết tủa ở TN 1 

TN 1 TN 2 TN 3 


TN 1: Nhỏ dd Na 2 CO 3 đặc vào dd CaCl 2 đặc xuất hiện kết tủa trắng CaCO 3 . 

Na 2 CO 3 + CaCl 2 → CaCO 3 + 2NaCl 

TN 2: Hoà tan kết tủa CaCO 3 vừa mới tạo thành bằng dd HCl loãng: Xuất hiện các 

bọt khí CO 2 , kết tủa tan: CaCO 3 + 2HCl → CaCl 2 + CO 2 + H 2 O 

TN 3: Nhỏ vài giọt dd phenolphtalein vào dd NaOH loãng chứa trong ống nghiệm, 

dd có màu hồng tím. Nhỏ từ từ từng giọt dd HCl vào, vừa nhỏ vừa lắc,dd sẽ mất 

màu. Phản ứng trung hoà xảy ra tạo thành dd muối trung hoà NaCl và H 2 O môi 

trường trung tính. 

dd Na 2 CO 3 

dd HCl 

loãng 

NaOH + HCl → NaCl + H 2 O 

dd NaOH 

+ p.p 

dd HCl 







38 










Giải thích: Khi lượng NaOH bị trung hoà hết, màu hồng của phenolphtalein trong 

kiềm không còn dd chuyển thành không màu. 

2.2.4. Xây dựng một số thí nghiệm thay thế 

Hóa học là môn khoa học vừa lí thuyết và thực nghiệm, vì thế trong quá 

trình dạy học, GV cần xây dựng được hệ thống các TN gắn liền với các hiện tượng 

gần gũi với thực tiễn cuộc sống. Các TN này cần đảm bảo các nguyên tắc về xây 

dựng các TN để phát triển NLTHHH cho HS. Với mục đích đó chúng tôi tiến hành 

xây dựng 4 TN thay thế. 

TN 1: Nghiên cứu hiện tượng dẫn điện của một số chất 

- Dùng các chất dễ kiếm như: Chanh, giấm, xà phòng, sữa tắm, nước sinh 

hoạt, rượu, muối ăn...để thử tính dẫn điện của chúng. 

- Tổ chức cho HS làm pin hoa quả 

+ Dụng cụ: Đinh ốc vít, dây đồng, đèn led. 

+ Hóa chất: Chanh, dưa hấu... 

+ Cách tiến hành: Cắt đôi quả chanh (có thể không cắt). Mỗi quả cắm 1 đinh 

ốc và 1 dây đồng. Sau đó mắc nối tiếp với nhau. Hai cực ngoài được nối với đèn led. 

+ Hiện tượng: Đèn led sáng. 

Hình 2.4. Pin chanh 

- Có thể tự chế dụng cụ thử tính dẫn điện 

+ Vật liệu: bóng đèn led, 2 cục pin 1,5V; 2 đoạn dây đồng khoảng 20 cm, băng keo, 

dây thun. 

+ Đặt 2 cục pin nối tiếp nhau, dán chặt lại bằng băng keo (hình 2.5a). 

+ Dùng băng keo nối 1 sợi dây đồng vào chân ngắn của đèn led (hình 2.5b). 

+ Bẻ phần chân dài của led sao cho áp sát vào đầu dương của cục pin (hình 2.5c), 


dùng băng keo dán cố định lại (hình 2.5d). (Chú ý: Chân dài của đèn led là cực 

dương phải gắn với cực dương của pin). 






39 










+ Bẻ sợi dây đồng còn lại thành hình chữ z (hình 2.5e), đặt vào đầu âm của cục pin 

và dán chặt lại bằng băng keo (hình 2.5f). 

+ Dùng kìm bấm cho 2 đầu dây điện bằng nhau, lấy thun buộc chặt 2 đầu pin để 

mạch điện thật khít (hình 2.5g, h). 

+ Chạm 2 đầu dây điện vào nhau để kiểm tra dụng cụ có hoạt động hay không (hình 2.5i) 

Hình 2.5. Làm dụng cụ thử tính dẫn điện của dd chất điện li 

TN 2: pH của dung dịch 

Dùng giấy pH xác định pH của giấm, chanh, sữa tắm, xà phòng. 

Hình 2.6a. Giấm có pH=3 

Hình 2.6c. Sữa tắm có pH=8 

TN 3: Chất chỉ thị axit- bazơ 

Hình 2.6b. Chanh có pH=2 

Hình 2.6d. Xà phòng có pH=8 

Ngoài sử dụng chất chỉ thị là quỳ, pH thì có thể dùng chất chỉ thị tự chế từ 

hoa dâm bụt, hoa móng bò, bắp cải tím, hoa trạng nguyên... 

- Hoa dâm bụt 

+ Chọn cánh hoa đơn, có màu đỏ tươi. 


+ Lấy cồn cho vào lọ. Sau đó, cho cánh hoa vào lọ đựng cồn. Để 2 tiếng, vớt cánh 

hoa ra. Thấm ướt giấy lọc bằng dung dịch loãng của hoa dâm bụt trong cồn. 






40 










+ Chất chỉ thị này, ở trong môi trường axit sẽ có màu hồng bền, trong môi trường 

trung tính thì không có màu hoặc màu tím; trong môi trường kiềm có màu xanh, 

nhưng không bền vì nó nhanh chóng biến đổi sang màu vàng. 

- Hoa móng bò 

+ Vò nát cánh hoa rồi tách lấy dịch của hoa. Bôi dịch của hoa lên giấy trắng, 

giấy có màu tím hoặc ta tách được dung dịch màu nâu. 

+ Nhỏ một ít axit vào chuyển màu hồng da cam, nhỏ một ít bazơ chuyển sang màu 

vàng rơm. 

- Hoa giấy 

+ Vò cánh hoa giấy chiết lấy dd. 

+ Cho axit vào dung dịch không chuyển màu, nhưng khi cho dd bazơ, dd chuyển 

sang màu xanh. 

- Bắp cải tím 

+ Cho lá bắp cải tím vào cốc nước nóng, đun sôi khoảng 10p thu được dd nước bắp 

cải tím. Chiết lấy phần nước. 

+ Trong môi trường axit chuyển sang đỏ, và chuyển sang xanh khi ở trong môi 

trường bazơ. 

- Hoa trạng nguyên 

+ Lấy hoa trạng nguyên cho vào trong cốc có chứa một lượng nước vừa đủ ngập. 

Đem đi đun sôi cho đến khi cánh hoa mất màu. Lọc chất lỏng thu được. Thấm 

miếng giấy lọc sạch bằng dung dịch thu được. Sau đó để cho giấy lọc khô. Có thể 

cắt miếng giấy này bằng kéo để làm thành những mảnh giấy pH nhỏ. 

+ Trong môi trường axit chuyển sang đỏ, và chuyển sang xanh khi ở trong môi 

trường bazơ. 

Kết quả: 






Hình 2.7a. Chất chỉ thị axit-bazơ 

từ hoa dâm bụt 


Hình 2.7b. Chất chỉ thị axit-bazơ 

từ hoa móng bò 

41 










Hình 2.7c. Chất chỉ thị axit-bazơ từ bắp cải tím Hình 2.7d. Chất chỉ thị hóa xanh 

trong môi trường axit (giấm) 

TN 4: Phản ứng tạo thành chất khí 

- Có thể dùng CaCO 3 hoặc vỏ trứng thay cho dd Na 2 CO 3 ; chanh hoặc giấm thay cho 

dd HCl. 

Hình 2.7g. Chất chỉ thị hóa hồng 

Hình 2.8. Trứng sau khi ngâm vào dấm, chanh 

- Làm núi lửa hoạt động từ bột sôđa (Na 2 

CO 3 

), dấm (CH 3 

COOH) 

* 1 chậu đất 

Vật liệu cần dùng 

* 1 cái hũ thủy tinh 

* 1/2 cốc bột sôđa 

* 1/2 cốc nước 

* 1/2 cốc giấm chua 

* 6 muỗng nước rửa chén 

* Màu thực phẩm (màu đỏ) 

Hình 2.7h. Chất chỉ thị hóa hồng 

trong môi trường axit (chanh) 

Cách làm 

* Đắp đất xung quanh hũ thủy tinh 

* Đổ nước vào hũ 

* Cho bột sôđa vào 

* Cho nước rửa chén Sunlight vào 

* Cho vài giọt màu đỏ vào 

* Khuấy đều 

trong môi trường bazơ (xà phòng) 


* Cho giấm vào hũ dung dịch đã trộn. 






42 










2.2.5. Các kĩ năng thực hành hóa học cần hình thành và phát triển cho học sinh 

Để phát triển NLTH cho HS thông qua DHHH GV cần xác định các thành tố 

hay các biểu hiện của NLTHHH trong dạy học chương Sự điện li- Hóa học 11. Từ 

đó, chúng tôi xác định các kĩ năng cần hình thành và các thành tố của NLTHHH 

cho HS và được trình bày ở bảng sau: 

Bảng 2.2. Hệ thống kĩ năng và các thành tố của NLTHHH cần hình thành và phát 

Các thành tố 

của 

NLTHHH 

NL sử dụng 

TN an toàn 


TN 

NL quan sát, 

mô tả, giải 

thích các hiện 

Hình 2.9. Hình ảnh thí nghiệm núi lửa hoạt động 

triển cho HS 

Các kĩ năng cần hình thành 

- Hiểu cấu tạo, nguyên tắc hoạt động và sử 

dụng được: Bộ dụng cụ đo tính dẫn điện, 

máy đo pH 

- Lắp dụng cụ, lựa chọn hóa chất và tiến 

hành TN dưới sự hướng dẫn của GV (hoặc 

tiến hành độc lập): 

+ Đo tính dẫn điện của một số chất. 

+ Tính lưỡng tính của hiđroxit. 

+ pH của dd 

+ Chất chỉ thị axit – bazơ 

+ Phản ứng trao đổi ion trong dd chất điện 

li 

- Quan sát màu chất chỉ thị. 

- Nhận biết điều kiện xảy ra phản ứng, nêu 

dấu hiệu nhận biết phản ứng xảy ra. 

TN sử dụng 

Tính dẫn điện 

Phân loại chất điện li 

pH của dung dịch 


pH của dd 

Chất chỉ thị axit- bazơ 

Phản ứng trao đổi ion 

trong dd chất điện li 

Tính lưỡng tính của 

Zn(OH) 2 



pH của dd 

Chất chỉ thị axit- bazơ 






43 










tượng TN và 

rút ra kết luận 

- Quan sát đèn led, chỉ số máy đo pH. Phản ứng trao đổi ion 

trong dd chất điện li 

Tính lưỡng tính của 

Zn(OH) 2 

2.3. Một số biện pháp phát triển năng lực thực hành cho học sinh thông qua 

dạy học chương Sự điện li- Hóa học 11 

2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa 

học cho học sinh THPT 

Bước 1: Kiểm tra công tác chuẩn bị. 

1/Về công tác chuẩn bị của HS, nhóm HS. 

Sau khi GV nêu mục tiêu của bài TH, GV yêu cầu đại diện các nhóm cho biết 

công tác chuẩn bị của HS, nhóm HS đối với các TN trong bài TH theo mẫu cho sẵn. 

STT 

1 

2 

Tên 

TN 

Dụng cụ, hóa chất 

Cách tiến hành 

TN 

Dự đoán 

hiện tượng 

Sau khi HS báo cáo công tác chuẩn bị của mình, GV nhận xét, chỉ ra những 

thiếu sót trong công tác chuẩn bị của HS trong từng TN để HS bổ sung vào bản 

chuẩn bị TN của mình cho phù hợp. 

2/ Kiểm tra dụng cụ, hóa chất TN. 

HS kiểm tra dụng cụ, hóa chất trên bàn TH của nhóm. 

Báo cáo với GV những dụng cụ, hóa chất còn thiếu hoặc dụng cụ bị hư hỏng 

để bổ sung kịp thời. 

Bước 2: GV hướng dẫn chung 

GV nhắc lại nội dung, mục đích của toàn bộ công việc, hướng dẫn kĩ thuật 

lắp ráp dụng cụ tn, cách tiến hành từng TN. 

GV không chỉ hướng dẫn làm những công việc gì, làm như thế nào? Mà còn 

giải thích cho HS vì sao lại làm như vậy. 

GV lưu ý HS một số sai lầm HS có thể mắc phải trong khi làm TN dẫn đến 

TN không thành công hoặc gây nguy hiểm cho HS. 


Khi GV hướng dẫn cần có một số thao tác TN để minh họa nhưng không 

được tốn nhiều thời gian. 






44 










Bước 3: HS tiến hành TN 

Trong quá trình làm TN các thành viên phải thực hiện đúng phân công của 

nhóm trưởng, tập trung quan sát hiện tượng TN, thảo luận để đi đến thống nhất về 

các hiện tượng xảy ra, đồng thời bàn bạc để đưa ra nhận xét thống nhất đúng với 

hiện tượng xảy ra và rút ra kết luận chung hợp lí. 

Bước 4: Các nhóm báo cáo kết quả. 

Bước 5: Đề xuất các cải tiến để TN thành công. 

Bước 6: Tiến hành TN đề xuất. 

Bước 7: Kết thúc buổi thực hành 

Sau khi hoàn thành các TN, GV yêu cầu các nhóm làm vệ sinh, rửa dụng cụ, 

thu dọn hóa chất để dụng cụ, hóa chất còn lại đúng theo quy định như lúc ban đầu, 

lưu ý hóa chất dễ cháy, nổ không để gần nhau. Sau đó HS tiến hành viết tường trình 

TN theo cá nhân hoặc nhóm theo yêu cầu của GV. 

2.3.2. Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực hành hóa học 

2.3.2.1. Sử dụng dụng cụ thủy tinh 

- Cần nhẹ tay, tránh va chạm mạnh. 

- Không đựng dung dịch axit, kiềm đặc trong các bình thủy tinh mỏng. 

- Không đun nóng, rót nước nóng vào các dụng cụ thủy tinh có thành dày. 

- Khi đun nóng bình cầu, ống nghiệm,…phải đun từ từ và đều, hơ nóng toàn bộ ống nghiệm 

rồi mới đun tập trung vào đáy. Hướng miệng ống nghiệm về phía không có người. 

2.3.2.2. Sử dụng đèn cồn 

- Không để cồn trong đèn khô kiệt, nếu đang đun phải tắt đèn rồi mới đổ thêm. 

- Không để cồn quá đầy, châm lửa từ đèn nọ sang đèn kia (dễ làm đổ cồn ra ngoài 

và bốc cháy). 

- Không dùng miệng thổi tắt đèn, nên lấy nắp đèn chụp lên ngọn lửa. 

2.3.2.3. Lấy hoá chất 

- Tuyệt đối không để da tay tiếp xúc trực tiếp với hoá chất. 

- Mỗi hoá chất phải lấy bằng một dụng cụ riêng để đảm bảo sự tinh khiết. 

- Lấy xong cần đậy nút ngay, để về đúng vị trí quy định. 


2.3.2.4. Sử dụng chất dễ cháy (cồn, dầu hoả, xăng, benzen, axeton…) 

- Không để gần lửa. 






45 










- Nên chứa trong những bình nhỏ cho sinh viên, HS dùng để tránh nguy hiểm. 

2.3.2.5. Sử dụng chất dễ nổ (muối clorat, nitrat và các hỗ hợp của chúng với 

photpho, lưu huỳnh) 

- Để riêng một chỗ, tránh sơ ý va chạm, dẫm lên các chất dễ nổ. 

- Không dùng với liều lượng lớn. 

- Nghiền từng chất trong những cối riêng, nếu cần trộn lẫn dùng lông gà để trộn một 

cách nhẹ nhàng. 

2.3.2.6. Sử dụng axit, kiềm 

- Không để dây ra tay, người, quần áo hay để bắn vào mắt (tốt nhất là đeo kính). 

- Đựng trong các bình nhỏ, thành dầy. 

- Khi pha loãng, luôn phải cho axit vào nước và khuấy đều. 

2.3.3. Sử dụng thí nghiệm hóa học kết hợp với phương pháp dạy học tích cực để 

phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trong dạy học chương Sự 


2.3.3.1. Sử dụng thí nghiệm giáo viên theo phương pháp nghiên cứu, kiểm chứng 

khi dạy bài mới 

TN của GV là hình thức TN quan trọng nhất trong DHHH. Ngoài việc cung 

cấp kiến thức, nó còn giúp cho việc hình thành những kĩ năng TN đầu tiên ở HS 

một cách chính xác. Việc sử dụng TN GV kết hợp với lời nói của GV theo hướng 

DH tích cực có thể thực hiện theo hai PP sau: 

* Sử dụng TN GV theo PP nghiên cứu 

Ví dụ: TN sự thủy phân của muối 

Hoạt động của GV 

- GV thông báo nhiệm vụ nghiên cứu sự 

thủy phân của muối. 

- GV yêu cầu HS đưa ra các giả thuyết và 

phương án nghiên cứu các giả thuyết. 

- GV chuẩn bị và giới thiệu dụng cụ, hóa 

chất cho TN: 1 cốc 50 ml, thìa lấy hóa 

chất, đũa thủy tinh, muối AlCl 3 , quỳ tím. 

- GV làm TN: 

Hoạt động của HS 

- HS đưa ra các giả thuyết và phương án 

nghiên cứu các giả thuyết. 


- HS theo dõi, quan sát và rút ra nhận 

xét. 






46 










AlCl 3 

rắn 

- GV nêu vấn đề: dd có môi trường gì? 

- GV hướng dẫn HS trả lời bằng hệ 

thống câu hỏi: 

+ Hãy xét thành phần của muối được 

tạo nên từ axit, bazơ mạnh hay yếu? 

+ Khi hòa tan AlCl 3 

vào nước, trong 

dd sẽ có các ion nào? 

+ Trong dd có quá trình tương tác 

nào xảy ra để dd xuất hiện H + ? Ion 

nào sẽ phản ứng với nước? Phản ứng 

xảy ra như thế nào? 

- Kết luận: Qua TN, em rút ra kết luận 

gì về khả năng bị thủy phân và môi 

trường của dd muối trung hòa tạo bởi 

axit mạnh và bazơ yếu? 

- Vận dụng: Em hãy dự đoán môi trường 

và pH của dd CH 3 COONa? Giải thích. 

* Sử dụng TN GV theo PP kiểm chứng 

Quỳ tím chuyển sang màu đỏ. 

- HS giải thích hiện tượng: 

+ Muối AlCl 3 

được tạo nên bởi cation 

gốc bazơ yếu và anion gốc axit mạnh. 

+ dd AlCl 3 có môi trường axit là do: 

AlCl 3 

Al 3+ + 3Cl - 

+ Ion Al 3+ bị thuỷ phân: 

Al 3+ + HOH ⇌ Al(OH) 2+ + 

→ Các ion H + 

môi trường có pH < 7. 

H 

được giải phóng nên 

- HS kết luận: Muối trung hoà tạo 

bởi gốc bazơ yếu và gốc axit mạnh 

khi tan trong nước thì gốc bazơ yếu bị 

thuỷ phân, môi trường của dd có tính 

axit (pH < 7). 

Ví dụ : Al 2 

(SO 4 

) 3 

, NH 4 

Cl, ZnBr 2 

… 

Theo PP này GV giới thiệu mục đích TN, dụng cụ, hóa chất. GV tổ chức cho 

HS dự đoán hiện tượng xảy ra. GV tiến hành TN, yêu cầu HS quan sát hiện tượng và 

xác định dự đoán đúng. Yêu cầu HS giải thích hiện tượng bằng các câu hỏi nêu vấn đề. 

Ví dụ: Tính lưỡng tính của Zn(OH) 2 


Quỳ tím 

Xác định môi 

trường dd? 

- GV chuẩn bị và giới thiệu mục đích, 

dụng cụ, hóa chất của TN: Ống nghiệm, 

pipet, kẹp gỗ, dd ZnCl 2 , dd NaOH, dd HCl 



- GV tổ chức cho HS dự đoán hiện - HS dự đoán hiện tượng xảy ra. 

+ 






47 










tượng xảy ra khi: 

+ Nhỏ từ từ dd NaOH vào dd ZnCl 2. 

+ Lấy kết tủa thu được ở trên chia làm 

hai phần. Phần 1: Nhỏ dd HCl vào và lắc 

nhẹ. Phần 2: Nhỏ dd NaOH vào và lắc 

nhẹ. 

- GV tiến hành TN, yêu cầu HS quan 

sát hiện tượng và kiểm định dự đoán. 

- GV yêu cầu HS giải thích hiện tượng 

dựa trên hệ thống câu hỏi: 

+ Theo thuyết Areniuyt, Zn(OH) 2 là axit 

hay bazơ? 

+ dd NaOH có chứa anion nào? 

+ dd HCl có chứa cation nào? 

+ Kết tủa tan được trong dd NaOH, dd 

HCl, chứng tỏ Zn(OH) 2 phân li ra ion 

nào? 

- Từ TN, GV hướng dẫn HS hình thành 

khái niệm: 

dd ZnCl 2 

dd NaOH 

(thêm từ từ 

đến khi kết 

tủa lớn nhất) 

Zn(OH) 2 

dd NaOH 

+ Zn(OH) 2 vừa tác dụng với axit, vừa tác 

dụng với bazơ chứng tỏ Zn(OH) 2 vừa 

phân li ra H + , vừa phân li ra 

Zn(OH) 2 

dd HCl 

- 

OH . Viết 

- HS quan sát TN. 

- HS nhận xét và giải thích: 

+ Có kết tủa 

ZnCl 2 + 2NaOH Zn(OH) 2 + 2NaCl 

+ Khi nhỏ dd HCl vào, kết tủa tan ra. 

Zn(OH) 2 + 2HCl → ZnCl 2 + H 2 O 

+ Khi nhỏ dd NaOH vào, kết tủa tan ra. 

Zn(OH) 2 + 2NaOH → Na 2 ZnO 2 + 2H 2 O 

- HS viết PT điện li 

Zn(OH) ⇌ Zn + 2OH 

Zn(OH) 

2 

2+ - 

⇌ ZnO + 2H 

2- + 

2 2 







48 










phương trình điện li của Zn(OH) 2 . 

(GV cung cấp dạng công thức axit: 

Zn(OH) 2 ⇌ H 2 ZnO 2 ). 

+ Từ PT điện li, nêu định nghĩa hiđroxit 

lưỡng tĩnh? 

+ Những hiđroxit nào là lưỡng tính? 

- Hiđroxit lưỡng tính có những đặc điểm 

chung gì? 

- GV cho HS vận dụng: Viết PT phản 

ứng, PT điện li chứng minh Al(OH) 3 

lưỡng tính. (Al(OH) 3 ⇌ HAlO 2 .H 2 O) 

- HS trả lời 

+ Hiđroxit lưỡng tính là chất khi tan 

trong nước vừa có thể phân li như axit 

vừa có thể phân li như bazơ. 

+ Một số hiđroxit lưỡng tính thường 

gặp: Al(OH) 3 , Cr(OH) 3 Sn(OH) 2 , 

Be(OH) 2 , Zn(OH) 2 , Pb(OH) 2 . 

+ Đặc điểm: Là chất ít tan trong nước, 

có tính axit yếu và có tính bazơ yếu. 

- HS vận dụng 

2.3.3.2. Sử dụng thí nghiệm học sinh theo phương pháp nghiên cứu, kiểm chứng khi 

dạy bài mới 

Xu hướng DH hiện nay là hướng vào người học. Vì vậy TN do HS tự làm 

khi nghiên cứu bài mới đóng vai trò quan trọng trong quá trình DH. Qua việc tiến 

hành TN giúp HS hình thành kiến thức mới, có cách tư duy hợp lý, rèn luyện khả 

năng làm việc độc lập, phát triển kĩ năng, kĩ xảo TN. 

Ví dụ: Sử dụng TN của HS để tổ chức hoạt động tìm hiểu điều kiện xảy 

ra phản ứng trao đổi ion. 



Hoạt động 1: Tìm hiểu điều kiện phản ứng tạo thành chất kết tủa 

- GV cho HS thực hiện các yêu cầu 

trong phiếu học tập số 1 

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 

1) Thực hiện TN trong 2 ống nghiệm 

(1) 

dd BaCl 2 

dd 

Na 2 SO 4 

- HS làm TN theo nhóm, thảo luận để 

trả lời các câu hỏi trong phiếu học tập 

số 1 và điền vào bảng sau: 

Hiện tượng 

PTPƯ 

(1) (2) 







49 







(2) 




2) Nêu hiện tượng ở mỗi ống 

nghiệm, viết PT phản ứng. 

3) Khi trộn lẫn các dd với nhau thì các 

ion nào tác dụng với nhau để tạo ra 

chất mới? 

4) Bản chất của phản ứng là gì? Rút ra 

điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion 

trong dd. 

- GV hướng dẫn HS viết PT ion và ion 

rút gọn. 

- Vận dụng: Yêu cầu HS viết PT phân 

tử, PT ion rút gọn của các phản ứng: 

CuSO 4 + NaOH → 

AgNO 3 + K 3 PO4 → 

Ba + SO → BaSO 

2+ 2- 

4 4 

Ag + Cl 

+ - 

→ AgCl ↓ 

- Bản chất của phản ứng là sự kết hợp 

các ion để tạo thành chất kết tủa. 

→ Điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi 

ion: phản ứng giữa các ion trong dd xảy 

ra theo hướng tạo thành chất kết tủa. 


Hoạt động 2: Tìm hiểu điều kiện phản ứng tạo thành chất điện li yếu 




1) Thực hiện TN trong 2 ống nghiệm: 

(1) 

(2) 

dd 

CH 3 COONa 

dd NaOH 

+ p.p 

dd AgNO 3 

dd HCl 

dd NaCl 

dd HCl 

- HS làm TN theo nhóm, thảo luận để trả 

lời các câu hỏi trong phiếu học tập số 2 

và điền vào bảng sau: 


PTPƯ 

PT ion 

PT ion thu gọn 

↓ 

(1) (2) 







50 










2) Nêu hiện tượng ở mỗi ống 

nghiệm, viết PT phản ứng. 

3) Viết PT ion và ion rút gọn. 



trong dd. 

- Vận dụng: yêu cầu HS viết PT phân 


HCl + Cu(OH) 2 → 


giữa cation H + và anion OH - , tạo nên 

chất điện li yếu là H 2 O, giữa cation H + 

và anion CH 3 COO - tạo thành axit yếu 

CH 3 COOH. 



ra theo hướng tạo thành chất điện li yếu. 


Hoạt động 3: Tìm hiểu điều kiện phản ứng tạo thành chất bay hơi 




1) Thực hiện TN trong 2 ống nghiệm: 

(1) 

(2) 

dd HCl 

dd 

Na 2 CO 3 

CaCO 3 

2) So sánh 2 ống nghiệm: trạng thái 

các chất trước phản ứng. 

dd HCl 

3) Khi nhỏ HCl vào 2 ống nghiệm thì 

xảy ra hiện tượng gì? Khí tạo ra là gì? 

- HS làm TN theo nhóm, thảo luận để trả 

lời các câu hỏi trong phiếu học tập số 3 

và điền vào bảng sau: 


PTPƯ 

PT ion 

PT ion thu gọn 

(1) (2) 







51 










4) Viết PT phản ứng dưới dạng phân 

tử, ion và ion rút gọn. 



trong dd. 

- Vận dụng: yêu cầu HS viết PT phân 


a) FeS + HCl→ 

b) (NH 4 ) 2 SO 4 + KOH→ 


giữa các ion tạo thành chất khí. 



ra theo hướng tạo thành chất khí. 


2.3.3.3. Sử dụng thí nghiệm khi dạy bài thực hành 

TNTH là hình thức TN do HS tự làm khi hoàn thiện kiến thức nhằm minh 

họa, ôn tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học và rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo hoá 

học. Đây là dạng TN mà HS tập triển khai nghiên cứu các quá trình hoá học như: 

Nghiên cứu tính chất các chất, điều chế các chất, nhận biết các chất, giải bài 

tập thực nghiệm. Đây là PP học tập đặc thù của môn học có tác dụng giáo dục, rèn 

luyện cho HS một cách toàn diện có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện nhiệm vụ trí 

dục, đức dục, phát triển cho HS. 

2.3.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học để phát triển năng lực thực hành 

hóa học cho học sinh 

2.3.4.1. Nguyên tắc đảm bảo cho học sinh giải thành công bài tập hóa học thực 

nghiệm hóa học phổ thông 

BTHH Th.N là bài tập gắn liền với các PP và kĩ năng làm TN, khả năng 

quan sát và mô tả các hiện tượng xảy ra trong TN. Bao gồm bài tập tổng hợp và 

điều chế chất, giải thích và mô tả các hiện tượng, phân biệt và nhận biết chất, tách 

và tinh chế chất...Sử dụng BTHH Th.N trong DH là một biện pháp để hình thành 

và phát triển NLTHHH cho HS. 

Hệ thống BTHH Th.N có thể sử dụng theo các cách sau: 

- Dùng để củng cố ở các tiết dạy kiến thức mới. 

- Dùng để luyện tập ở các tiết ôn tập. 


- Dùng để kiểm tra, đánh giá. 

Các nguyên tắc để đảm bảo cho HS giải thành công các bài tập TNHH như: 






52 










+ Chính xác hóa những kiến thức lí thuyết về các PƯHH, các điều kiện tiến 

hành phản ứng, về tính chất của các chất tham gia và tạo thành sau phản ứng. 

+ Hiểu rõ nhiệm vụ cuối cùng của TN. 

+ Hiểu rõ sự phụ thuộc của cấu tạo và của vật liệu chế tạo ra dụng cụ vào 

điều kiện tiến hành phản ứng, vào tính chất của các chất tham gia và tạo thành sau 

phản ứng. 

+ Chính xác hóa những hiểu biết về các dụng cụ được sử dụng trong PTN. 

2.3.4.2. Tuyển chọn và xây dựng một số bài tập thực nghiệm chương Sự điện li- 

Hóa học 11- THPT phát triển năng lực thực hành hóa học cho HS 

Chúng tôi xây dựng 3 dạng bài tập Th.N dùng trong DH và đánh giá 

NLTHHH cho HS, đó là: Bài tập mô tả và giải thích hiện tượng; bài tập về kiến 

thức, kĩ năng thực hành TN; bài tập sử dụng dụng cụ, hóa chất đảm bảo quy tắc an 

toàn PTN. 

a. Dạng 1: Bài tập mô tả và giải thích hiện tượng 

Bài 1. Nhúng hai điện cực của bộ đo tính dẫn điện vào cốc đựng dung dịch H 2 SO 4 

loãng. Bóng đèn sáng rõ. Sau khi thêm vào cốc đó một lượng dung dịch 

Ba(OH) 2 

, bóng đèn sáng yếu đi. Nếu cho dư dd Ba(OH) 2 

vào, bóng đèn lại sáng 

rõ. Giải thích. 

Hướng dẫn: Trong dd, H 2 SO 4 phân li ra các ion 

H SO 

→ H + HSO ; H S O ⇌ H + SO 

+ - 

2 4 4 

- + 2- 

4 4 

Khi thêm dd Ba(OH) 2 vào cốc thì xảy ra phản ứng 

H 2 SO 4 + Ba(OH) 2 → BaSO 4 + 2H 2 O 

2 + 

H + 

- 

Ba + SO + 2 OH → BaSO 4 + 2H 2 O 

2+ 2- 

4 

Ion Ba 2+ kết hợp với ion 

SO tạo kết tủa BaSO 4 . Ion H + kết hợp với ion 

2- 

4 

- 

OH tạo 

chất điện li yếu H 2 O. Như vậy làm giảm nồng độ các ion trong dd→ đèn sáng yếu. 

Khi thêm dd Ba(OH) 2 tới dư, do Ba(OH) 2 là chất điện li mạnh trong dd bị phân li 

thành các ion Ba(OH) 2 → Ba 2+ + 2 OH 


Do đó nồng độ các ion tăng. Bóng đèn lại sáng rõ. 

Bài 2. Giải thích tại sao khả năng dẫn điện của nước vôi trong (dd Ca(OH) 2 

trong 

- 






53 










nước) để trong không khí giảm dần theo thời gian. 

Hướng dẫn: Khi để trong không khí xảy ra phản ứng: 

CO 2 + Ca(OH) 2 → CaCO 3 + H 2 O 

Do đó làm giảm nồng độ ion nên khả năng dẫn điện của nước vôi trong giảm dần. 

Bài 3. Giải thích tại sao nước lại phun mạnh vào bình chứa NH 3 ? Tại sao nước 

trong cốc không màu khi phun vào bình lại có màu hồng? 

Hình 2.10. Tính tan của khí amoniac trong nước 

Hướng dẫn: Do amoniac tan nhiều trong nước (ở điều kiện thường, 1 lít nước hòa 

tan được khoảng 800 lít khí amoniac) nên làm giảm áp suất trong bình. Do đó nước 

ở ngoài chậu phun vào trong bình. Dung dịch NH 3 có tính bazơ nên làm 

phenolphtalein chuyển màu hồng. 

Bài 4. Khi sục khí CO 2 

vào dd nước vôi trong Ca(OH) 2 

có hiện tượng gì xảy ra? 

Hướng dẫn: Ban đầu có kết tủa tạo thành do phản ứng 

CO 2 

+ Ca(OH) 2 

→ CaCO 3 

+ H 2 

O 

Tiếp tục sục khí CO 2 , kết tủa tan ra tạo dd trong dần trở lại 

CaCO 3 

+ CO 2 

+ H 2 

O → Ca(HCO 3 ) 2 

Bài 5. Giải thích hiện tượng khi nhỏ từ từ dd NaOH vào dd AlCl 3 . 

Hướng dẫn: Ban đầu thấy kết tủa trắng keo tạo thành 

3NaOH + AlCl 3 → Al(OH) 3 + 3NaCl 

Sau đó kết tủa tan ra: Al(OH) 3 + NaOH → NaAl(OH) 4 

Bài 6. Cây cẩm tú cầu thường cho hoa màu trắng. Khi được trồng nơi đất có tính 

axit, cẩm tú cầu cho hoa màu xanh. Ngược lại, nơi đất có tính bazơ lại cho hoa màu 

hồng. Vậy những người trồng hoa muốn trồng hoa cẩm tú cầu màu xanh thì phải 

làm như thế nào? 


Hướng dẫn: Cho đinh sắt vào túi lưới. Sau đó trộn vào đất trồng hoa cẩm tú cầu vì 






54 










đinh sắt bị gỉ tạo ra các hợp chất chứa axit. 

Bài 7. Sứa hộp (ong bò vẽ) có khả năng gây chết người vì khi đốt, chúng tiêm vào 

nạn nhân một hợp chất chứa bazơ mạnh, có khả năng làm tim ngừng đập và phổi 

ngừng thở. Khi bị sứa hộp đốt người ta sơ cứu như thế nào? 

Hướng dẫn: Người ta dùng dấm ăn (một loại axit yếu) để bôi vào vết thương nhằm 

trung hòa bazơ. 

Bài 8. Khi cho các viên băng phiến vào cốc nước có trộn dấm ăn và sô đa. Hiện 

tượng xảy ra là gì? 

Hướng dẫn: Do dấm ăn và sô đa phản ứng với nhau tạo ra khí. Khí sinh ra đẩy 

băng phiến nổi lên trên. 

Na CO + 2CH COOH → 2CH COONa + CO + H O 

2 3 3 3 2 2 

Bài 9. Mưa axit là hiện tượng mưa mà trong nước mưa có độ pH dưới 5,6; được tạo 

ra bởi lượng khí thải SO 2 và NO x từ các quá trình phát triển sản xuất con người tiêu 

thụ nhiều than đá, dầu mỏ và các nhiên liệu tự nhiên khác. Ở Việt Nam đã xuất 

hiện mưa axit ở bán đảo Cà Mau năm 1998. Mưa axit ảnh hưởng xấu tới đất do 

nước mưa ngầm xuống đất làm tăng độ chua của đất. Mưa axit ảnh hưởng xấu tới 

các thủy vực (ao, hồ). Mưa axit còn phá hủy các vật liệu làm bằng kim loại như sắt, 

đồng, kẽm,... làm giảm tuổi thọ các công trình xây dựng. Để làm giảm tính axit của 

nước trong ao, hồ, người ta phải làm như thế nào? 

Hướng dẫn: Rắc vôi bột xuống ao hồ nhưng với liều lượng vừa phải nếu không 

chính vôi bột lại tạo nên một môi trường quá kiềm. Và các sinh vật cũng không thể 

sống sót trong môi trường quá kiềm này. 

Bài 10. Dạ dày có chứa một loại dịch giúp tiêu hóa thức ăn được gọi là dịch dạ dày. 

Dịch dạ dày chứa axit HCl và 1 loại enzim có tên là pepsin. Dạ dày được bảo vệ 

khỏi axit mà nó tạo ra bởi 1 lớp chất nhày khá dày. Nếu lớp chất nhày này bị phân 

hủy axit sẽ tác động vào các tế bào trên thành dạ dày và tạo thành các vết loét; gây 

cho người bệnh cảm giác đau đớn, bỏng rát, cồn cào ở vùng bụng khoảng 1h sau 

khi ăn. 

1. Vậy những người đau dạ dày thường uống trước bữa ăn một loại thuốc có 


thành phần như thế nào? 

2. Tính thể tích dd HCl 0,0350M (nồng độ axit trong dạ dày) được trung hòa 






55 










Hướng dẫn: 

và thể tích khí CO 2 sinh ra ở đktc khi uống 0,336 gam NaHCO 3 . 

1. Người đau dạ dày uống thuốc chứa NaHCO 3 hay còn gọi tên là nabica. 

NaHCO 3 sẽ trung hòa axit HCl trong dạ dày: 

NaHCO + HCl → NaCl + CO + H O 

3 2 2 

2. NaHCO 3 + HCl → NaCl + CO 2 + H 2 O 

HCO 3 - + H + → CO 2 + H 2 O 

n 

0,336 

= n = n = = 0,004 

84 

CO2 HCl NaHCO3 

0,004 

V 

HCl 

= = 0,114(lit) = 114ml 

0,0350 

V 

CO 2 

= 0,004.22,4 = 0,0896 (lit) = 89,6 (ml) 

Đáp án: V HCl = 114 ml; V CO2 = 89,6 ml 

b. Dạng 2: Bài tập về kiến thức, kĩ năng thực hành TN 

Bài 11. Chỉ dùng một thuốc thử duy nhất hãy nhận biết 4 lọ mất nhãn đựng 4 

dung dịch: (NH 4 

) 2 

SO 4 

, NaNO 3 

, NH 4 

Cl, Na 2 

CO 3 

. Viết PTHH của các PƯHH xảy ra 

dạng phân tử và ion thu gọn? 

Hướng dẫn: - Lấy mỗi chất một ít để làm mẫu thử 

- Lập bảng 

(NH 4 

) 2 

SO 4 

NaNO 3 

NH 4 

Cl Na 2 

CO 3 

Thuốc thử 

Ba(OH) 2 ↓ trắng + ↑ mùi khai - ↑ mùi khai ↓ trắng 

Ptpư: (NH 4 ) 2 SO 4 + Ba(OH) 2 → BaSO 4 ↓ + 2NH 3 ↑ + 2H 2 O 

2NH 4 Cl + Ba(OH) 2 → BaCl 2 + 2NH 3 ↑ + 2H 2 O 

Na 2 CO 3 + Ba(OH) 2 → BaCO 3 ↓ + 2NaOH 

Bài 12. Chỉ dùng quỳ tím hãy nhận biết 5 lọ mất nhãn đựng 5 dd: Na 2 

SO 4 

, Na 2 CO 3 , 

BaCl 2 

, KNO 3 . Viết PTHH của các PƯHH xảy ra dạng phân tử và ion thu gọn? 

Hướng dẫn: 

- Lấy mỗi chất một ít để làm mẫu thử. 


- Nhúng mẩu quỳ vào các dd mất nhãn, dd làm quỳ chuyển màu xanh là Na 2 CO 3 , 

còn lại là Na 2 SO 4 , BaCl 2 , KNO 3 . 






56 










- Lấy dd Na 2 CO 3 vừa nhận biết ở trên cho vào 3 ống nghiệm còn lại. Ống nào xuất 

hiện kết tủa trắng thì ống đó đựng BaCl 2 

Ion thu gọn: 

Na 2 CO 3 + BaCl 2 → BaCO 3 + 2NaCl 

Ba + CO → BaCO 

2+ 2- 

3 3 

- Lấy dd BaCl 2 đã nhận biết ở trên cho vào hai ống đựng Na 2 SO 4 , KNO 3 . Ống nào 

xuất hiện kết tủa trắng thì ống đó đựng Na 2 SO 4 . Còn lại là KNO 3 . 

2Na 2 SO 4 + BaCl 2 → BaSO 4 + 2NaCl 

Ion thu gọn: Ba 2+ + SO 4 2- → BaSO 4 ↓ 

Bài 13. Không dùng thuốc thử nào khác hãy phân biệt 4 lọ mất nhãn đựng các 

dd sau: BaCl 2 

, H 2 

SO 4 

, Na 2 

CO 3 

, HCl. Viết PTHH của các PƯHH xảy ra dưới dạng 

phân tử và ion thu gọn. 

Hướng dẫn giải: 

- Lấy mỗi chất một ít để làm mẫu thử. 

- Lập bảng: 

BaCl 2 H 2 SO 4 Na 2 CO 3 HCl 

BaCl 2 - ↓ trắng ↓ trắng - 

H 2 SO 4 ↓ trắng - ↑ - 

Na 2 CO 3 ↓ trắng ↑ - ↑ 

HCl - - ↑ - 

Tổng kết 2 ↓ trắng 1 ↓ trắng,1 ↑ 1 ↓ trắng, 2↑ 1↑ 

Bài 14. Để chứng minh tính lưỡng tính của Zn(OH) 2 , không dùng hóa chất nào dưới đây? 

A. NaOH. B. HCl. C. NH 3 . D. Ca(OH) 2 . 

Bài 15. Để thu được khối lượng Al(OH) 3 kết tủa lớn nhất người ta cho dd AlCl 3 tác 

dụng với lượng dư dd 

A. NaOH. B. KOH. C. Ba(OH) 2 . D. NH 3 . 

c. Dạng 3: Bài tập sử dụng dụng cụ, hóa chất đảm bảo quy tắc an toàn PTN. 

Bài 16. Để bảo quản Na trong phòng TN, người ta dùng cách 

A. ngâm Na trong lọ đựng nước. B. đặt trong lọ thủy tinh kín đậy nắp. 

C. ngâm Na trong lọ chứa dầu hỏa. D. đặt trong lọ chứa dd HCl. 

Bài 17. Dụng cụ nào sau đây không có tác dụng bảo vệ khi thao tác với các hóa 


chất độc hại và dễ bay hơi 

A. mặt nạ, khẩu trang phòng độc. B. kính bảo vệ mắt, găng tay y tế. 

↓ 






57 










C. tủ hút. D. bình hút ẩm chân không. 

Bài 18. Cách sơ cấp cứu khi bị bỏng axit 

A. trung hòa lượng axit trên vết bỏng bằng bazơ mạnh như NaOH, KOH. 

B. rửa sạch vết bỏng bằng nước nhiều lần sau đó rửa lại bằng dung dịch 

NaHCO 3 

10% có tính kiềm nhẹ. 

C. dùng vaseline bôi trực tiếp lên vết bỏng. 

D. dùng kem đánh răng bôi trực tiếp lên vết bỏng. 

Bài 19. Cách sơ cấp cứu khi bị bỏng bazơ 

A. trung hòa lượng bazơ trên vết bởng bằng axit mạnh như H 2 SO 4 , HNO 3 . 

B. rửa sạch vết bỏng bằng nước nhiều lần sau đó rửa lại bằng dd 

CH 3 COOH 4% có tính axit nhẹ. 



Bài 20. Nước được sử dụng để dập tắt hỏa hoạn trong PTN, trong trường hợp nào sau đây 

A. đám cháy có các thiết bị đang có điện. 

B. đám cháy có các chất phản ứng mạnh với nước. 

C. đám cháy có chất cháy là các hydrocacbon hay các chất lỏng không hòa 

tan trong nước mà có tỷ trọng nhẹ hơn nước như dầu hỏa, cồn… 

D. đám cháy nhỏ có gỗ, giấy, than, cao su, vải và một số chất lỏng hòa tan 

trong nước (axit hữu cơ, axeton, rượu bậc thấp). 

Bài 21. Chọn cách xử lý đúng khi bị bỏng brom trong PTN 

A. rửa sạch bằng nước. 

B. rửa bằng nước nhiều lần, sau đó rửa bằng dd NaOH 40% để trung hòa brom. 

C. rửa bằng nước nhiều lần, sau đó rửa bằng dd NaHCO 3 

2%. 

D. rửa bằng nước nhiều lần, sau đó rửa bằng dd H 2 

S 2%. 

Bài 22. Bình chữa cháy khí CO 2 

được sử dụng để dập tắt hỏa hoạn trong PTN 

trong trường hợp nào sau đây 

A. cháy quần áo trên người. B. cháy kim loại kiềm, magie. 

C. cháy các thiết bị đang có điện. D. cháy peroxit, clorat, nitrat kali, permanganat. 


Bài 23. Chọn cách đúng khi sử dụng kẹp ống nghiệm trong các trường hợp sau 






58 







A. B. C. D. 




Bài 24. Kĩ thuật an toàn nào sau đây là sai khi đun nóng ống nghiệm bằng đèn cồn 

A. hơ nóng đều ống nghiệm trước khi đun. 

B. hướng miệng ống nghiệm về phía không có người. 

C. không đun quá sôi để tránh phun trào ra ngoài gây nguy hiểm. 

D. sau khi đun nóng xong phải đưa ngay ống nghiệm vào cốc nước lạnh để 

hạ nhiệt, tránh nứt vỡ do quá nóng. 

2.4. Các giáo án minh họa 

2.4.1. Giáo án khi dạy bài hình thành kiến thức mới 

I. Mục tiêu bài học 

1. Kiến thức 

HS trình bày được các khái niệm: 

Bài 2. Axit – Bazơ – Muối (Tiết 1) 

- Định nghĩa axit – bazơ, hiđroxit lưỡng tính theo thuyết Areniut 

- Axit một nấc, axit nhiều nấc. 

2. Kĩ năng 

- Phân tích một số thí dụ về axit, bazơ, muối cụ thể, rút ra định nghĩa. 

- Nhận biết được một chất cụ thể là axit, bazơ, muối, hiđroxit lưỡng tính theo định nghĩa. 

- Viết được phương trình điện li của các axit, bazơ, hiđroxit lưỡng tính cụ thể. 

- Tính nồng độ mol ion trong dung dịch chất điện li mạnh. 

3. Thái độ 

- Nâng cao lòng yêu thích môn học. 

- Có ý thức ham mê tìm tòi, khám phá và nghiên cứu khoa học. 

- Rèn luyện đức tính cẩn thận, nghiêm túc trong nghiên cứu khoa học. 

4. Định hướng các năng lực cần hình thành 


- NL chủ yếu: NLTHHH 






59 










- Các NL khác: NL sử dụng ngôn ngữ, NL tính toán, NL giải quyết vấn đề thông 

qua hóa học, NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống. 

II. Phương pháp dạy học 

- PPDH chủ yếu: BTNB. 

- Các PPDH khác: PP phát hiện giải quyết vấn đề, PP sử dụng phương tiện trực quan. 

III. Chuẩn bị của GV và HS 

1. GV 

- Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt. 

- Hóa chất: dd NaOH, dd ZnCl 2 , dd HCl. 

2. HS 

- Ôn tập kiến thức về axit, bazơ đã học ở lớp 9. 

- Đọc trước bài trong SGK. 

- Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến nội dung bài học. 

IV. Tổ chức các hoạt động DH 

1. Kiểm tra sĩ số, ổn định lớp (1 phút) 

2. Kiểm tra bài cũ (5 phút) 

Viết phương trình điện li của các chất sau: Na 2 SO 4 , HNO 3 , Ba(OH) 2 , CH 3 COOH, 

FeCl 2 ? 

3. Bài mới (4 phút) 

- Giới thiệu bài 

+ GV: Oxit, axit, bazơ, muối là 4 loại hợp chất vô cơ cơ bản đã học ở lớp 9. Hãy 

nêu định nghĩa axit, bazơ đã học? 

+ HS: Axit là hợp chất mà phân tử gồm 1 hay nhiều nguyên tử H liên kết với gốc axit. 

Bazơ là hợp chất mà phân tử gồm kim loại liên kết với nhóm OH. 

+ GV: Lấy ví dụ công thức hóa học của một số axit, bazơ? 

+ HS: Axit: HCl, HNO 3 , H 2 SO 4 , CH 3 COOH, H 3 PO 4 … 

Bazơ: NaOH, KOH, Mg(OH) 2 , Ca(OH) 2 … 

+ GV: Trên cơ sở của thuyết điện li, axit – bazơ – muối được định nghĩa như thế 

nào? Chúng ta cùng nghiên cứu bài: “Axit, Bazơ và Muối” 


* Hoạt động 1. Tìm hiểu về axit theo Areniuyt 






60 








Hoạt động của GV Hoạt động của HS Nội dung 

+ Hãy viết phương trình điện li của các 

chất sau: HCl, CH 3 COOH, HNO 3 ? 

- Từ phương trình điện li, hãy cho biết 

điểm giống nhau trong thành phần các 

dung dịch axit? 

- Các axit HCl, HNO 3 , HBr trong các 

phương trình điện li trên phân li mấy nấc 

cho ra H + ? 

- Các axit H 3 PO 4 , H 2 S sẽ phân li như thế 

nào? Viết phương trình điện li? 

Lưu ý: 

+ Số nấc phụ thuộc vào số ion H + có thể 

phân li ra, không phụ thuộc vào số nguyên 

tử H trong phân tử axit. 

VD: CH 3 COOH 1 nấc. 


HCl → H + + Cl - 

CH 3 COOH ⇌ CH 3 COO - + H + 

HNO 3 → H + + NO 3 

- 

- Đều chứa ion H + . 

* Phân li một nấc cho ra ion H + . 

* Phân li nhiều nấc cho ra H + . 

H 3 PO 4 ⇌ H + + H 2 PO 4 - . 

H 2 PO 4 - ⇌ H + + HPO 4 2- . 

HPO 4 

2- 

⇌ H + + PO 4 3- . 

61 

I. AXIT 

1. Định nghĩa 

(theo Areniut) 

Axit là chất khi tan trong nước phân li ra 

cation H + 



VD: HCl → H + + Cl - 

CH 3 COOH ⇌ CH 3 COO - + H + 

- Các dd axit đều có 1 số tính chất chung, 

đó là tính chất của cation H + 

2. Axit nhiều nấc 

* Các axit HCl, HNO 3 , HBr, CH 3 COOH... 

trong nước chỉ phân li một nấc ra ion H + 

đó là các axit một nấc. 

* Các axit H 2 SO 4 , H 2 SO 3 , H 3 PO 4 ,... khi 

tan trong nước phân li theo nhiều nấc ra 

ion H + đó là các axit nhiều nấc. 

Ví dụ: H 3 PO 4 ⇌ H + + H 2 PO 4 - . 

H 2 PO 4 - ⇌ H + + HPO 4 2- . 













H 3 PO 3 : 2 nấc 

H 3 PO 2 : 1 nấc 

+ Với axit mạnh nhiều nấc thì thực chất 

chỉ là chất điện li mạnh ở nấc thứ nhất. 

VD: 

H 2 SO 4 → H + + 

- 

4 

HSO 

HSO ⇌ H + + SO 

2- 

4 

- 

4 

62 

HPO 4 2- ⇌ H + + PO 4 3- . 

H 3 PO 4 trong nước phân li ba nấc ra ion 

H + , đây là axit 3 nấc. 

* Hoạt động 2. Tìm hiểu về bazơ theo Areniuyt 


- Viết phương trình điện li của các chất 

sau: KOH, NaOH 

- Điểm giống nhau trong các bazơ trên là 

gì? 

- Vậy bazơ là gì? Thành phần của dung 

dịch bazơ? 


- Lên bảng viết: 

NaOH → Na + + OH - 

KOH→ K + + OH - 

- Đều phân li ra ion OH - 

- Bazơ là chất khi tan trong nước phân li 

ra anion OH - . 

Các dd bazơ đều có 1 số tính chất chung, 

đó là tính chất của anion OH - . 

II. BAZƠ 

Bazơ là chất khi tan trong nước phân li ra 

anion OH - . 

VD: 



NaOH → Na + + OH - 

- Các dd bazơ đều có 1 số tính chất chung, 

đó là tính chất của anion OH - 













* Hoạt động 3. Tìm hiểu về hiđroxit lưỡng tính. 


? Bazơ là hợp chất gồm kim loại liên kết 

với nhóm OH. Axit là hợp chất gồm H 

liên kết với gốc axit. Vậy Zn(OH) 2 có 

phải là axit hay bazơ? 

? Em có hiểu biết gì về tính chất, khả 

năng phản ứng với axit, bazơ và khả năng 

phân li của Zn(OH) 2 ? 

Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề (1 phút) 

- Hs lắng nghe và liên tưởng đến định 

nghĩa axit, bazơ ở lớp 9 và theo Areniuyt. 

Nêu ý kiến ban đầu (2 phút) 

- HS đưa ra ý kiến: 

+ Zn(OH) 2 là chất không tan trong nước. 

+ Là một bazơ. 

+ Tác dụng với axit. 

+ Là chất lưỡng tính. Tác dụng với cả axit 

và bazơ. 

+ Chỉ tác dụng với axit, không tác dụng 

với bazơ. 

+ Phân li theo kiểu bazơ. 

+ Phân li theo kiểu axit. 

Đề xuất các câu hỏi (2 phút) 

? Với những ý kiến ban đầu đó, các em tự HS nêu ra nhiều câu hỏi: 



63 














đặt ra những câu hỏi liên quan đến khả 

năng phản ứng của Zn(OH) 2 . 

? Dự đoán các sản phẩm tạo thành? 

? Làm thế nào để biết Zn(OH) 2 có phản 

ứng hay không? 

- Bằng cách nào chúng ta có thể xác định 

giả thuyết nào đúng, giả thuyết nào sai? 

- Như vậy có rất nhiều cách để kiểm 

chứng giả thuyết này. Trong bài học hôm 

nay, chúng ta chọn cách trực quan nhất là 

tiến hành làm TN. 


+ Zn(OH) 2 có tác dụng được với bazơ 

không? 

+ Nếu tác dụng được với bazơ thì 

Zn(OH) 2 là một axit. Vậy công thức dạng 

axit của nó như thế nào? Viết PT phân li? 

+ Sản phẩm phản ứng là gì? 

Đề xuất TN nghiên cứu (9 phút) 

- HS nêu ra ý kiến: 

+ Không phản ứng. 

+ Có phản ứng với axit nhưng không phản 

ứng với bazơ. 

+ Tác dụng cả axit, bazơ. 

- HS nêu ra ý kiến: Quan sát xem 

Zn(OH) 2 có tan ra hay không? 

- HS đưa ra ý kiến: Làm TN, đọc SGK, 

tìm internet, hỏi thầy, cô... 


64 














- GV giới thiệu nguyên tắc của TN là nhỏ 

dd NaOH, dd HCl vào ống nghiệm đựng 

Zn(OH) 2 . 

- GV tổ chức hoạt động nhóm 

+ Chia lớp thành 4 nhóm. 

+ Thời gian 2 phút. 

+ Yêu cầu: Với các dụng cụ cho sẵn, hãy 

thỏa luận vẽ thiết kế của TN nghiên cứu 

tính lưỡng tính của Zn(OH) 2 . 

- GV gọi đại diện các nhóm trình bày. 

? Theo em trong quá trình làm TN cần 

chú ý những thao tác nào? 

GV phát dụng cụ tổ chức hoạt động 

nhóm: 


- HS quan sát và lắng nghe. 

- Suy nghĩ cá nhân và thảo luận nhóm về 

cách tiến hành TN. 

- Lần lượt các nhóm trình bày. Các nhóm 

khác theo dõi. 

- HS đưa ra ý kiến: 

+ Khi điều chế Zn(OH) 2 thì nhỏ lượng 

NaOH vừa đủ vào dd ZnCl 2 để thu được 

lượng kết tủa lớn nhất. 

+ Nên chia Zn(OH) 2 vào 3 ống nghiệm. 1 

ống để đối chứng. 

Làm TN kiểm tra (5 phút) 

- Nhận dụng cụ thử tính dẫn điện. 

- Tiến hành TN, quan sát hiện tượng, thảo 


65 














+ Lớp chia 4 nhóm 

+Thời gian: 5 phút. 

+ Yêu cầu: Hãy tiến hành TN, quan sát 

hiện tượng. Từ đó rút ra kết luận về tính 

lưỡng tính của Zn(OH) 2 . 

GV gọi đại diện 2 nhóm trình bày. 

GV gọi nhóm khác nhận xét. 

GV chốt: Hiđroxit lưỡng tính là hiđroxit 

khi tan trong nước vừa có thể phân li như 

axit vừa có thể phân li như bazơ 

4. Củng cố: Bài 2, 3 SGK – T10. 


luận, rút ra nhận xét. 

Rút ra kết luận ( 9 phút) 

- Đại diện hai nhóm trình bày. 

- HS ghi bài. 

66 

Hiđroxit lưỡng tính là hiđroxit khi tan 

trong nước vừa có thể phân li như axit, 

vừa có thể phân li như bazơ. 

VD: Zn(OH) 2 ⇌ Zn 2+ + 2OH - 

2- 

Zn(OH) 2 ⇌ ZnO + 2H + 

2 

- Một số hiđroxit lưỡng tính thường gặp: 

Zn(OH) 2 , Al(OH) 3 , Sn(OH) 2 , Pb(OH) 2 

Cr(OH) 3 

- Là những chất ít tan trong nước, có tính 

axit, bazơ yếu. 















2.4.2. Giáo án khi dạy bài luyện tập 

I. Mục tiêu bài học 


Bài 5: LUYỆN TẬP PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG DỊCH CÁC CHẤT ĐIỆN LI 

- HS phát biểu được định nghĩa axit- bazơ theo Areniuyt. 

- HS trình bày được điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion trong dd các chất điện li. 


- Rèn luyện kỹ năng viết PT ion và PT ion rút gọn. 

- Vận dụng điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion trong dd các chất điện li để giải bài toán tính nồng độ ion, khối lượng kết tủa 

hoặc thể tích khí. 

- Làm việc độc lập, hợp tác theo nhóm, giải quyết vấn đề. 

3. Thái độ 

- Có ý thức ham mê tìm tòi, khám phá và nghiên cứu khoa học. 

- Hình thành tính cẩn thận, chính xác trong học tập, tinh thần tiết kiệm. 

4. Định hướng các NL được hình thành 

- NL chủ yếu: NLTHHH. 

- Các NL khác: NL giải quyết vấn đề, NL hợp tác, NL làm việc độc lập, NL tính toán hóa học, NL sử dụng ngôn ngữ hóa học, NL 

vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống. 

II. PPDH 

- PPDH chủ yếu: PP dạy học theo góc. 



67 














Các PPDH khác: PP phát hiện giải quyết vấn đề, DH hợp tác nhóm, PP sử dụng phương tiện trực quan. 

III. Chuẩn bị 

1. GV: - Phiếu học tập, nhiệm vụ cho các góc, giấy A 0 

, giấy A 4 

, bút dạ. 

- Máy tính, máy chiếu. 

2. HS: SGK, vở ghi, giấy nháp, máy tính cầm tay. 

IV. Tiến trình dạy học 

1. Ổn định lớp 

2. Kiểm tra bài cũ 

3. Bài mới 

Hoạt động GV Hoạt động HS Đồ dùng- Thiết bị 

Hoạt động 1. Vận dụng giải các bài tập về phản ứng trao đổi ion trong dd các chất điện li (30 phút) 

- Nêu mục tiêu và cách thực hiện nhiệm vụ theo góc, 

thời gian mỗi góc. 

- Nêu tóm tắt mục tiêu, nhiệm vụ của mỗi góc (chiếu 

trên màn hình và dán ở các góc). 

- Quy định thời gian thực hiện là 10 phút. 

Cụ thể: 

+ Góc phân tích: Đọc SGK hoàn thành PHT cá nhân (có 

ghi rõ họ tên) và cả nhóm trả lời PHT số 1 ra khổ giấy 


- HS biết được các mục tiêu và nhiệm 

vụ ở mỗi góc học tập. 

- HS nghe, nhận nhiệm vụ. 

- Trao đổi những vấn đề còn chưa rõ 

trong phiếu học tập ở các góc. 

- Thực hiện các nhiệm vụ theo yêu cầu 

của các phiếu học tập. 

68 



Góc phân tích: SGK hóa 

học 11, bút dạ, giấy A 0 

, 

phiếu học tập số 1, máy 

tính. 

Góc trải nghiệm 

Dụng cụ: ống nghiệm, đũa 

khuấy, kẹp. 

Hóa chất: CH 3 COONa, 













A 0 

. 

+ Góc trải nghiệm (không sử dụng SGK): HS chia thành 

các nhóm nhỏ có từ 3-4 HS. Mỗi nhóm nhỏ sẽ cử người 

làm TN và quan sát. Thành viên còn lại trong nhóm nhỏ 

trình bày nội dung PHT số 2 ra khổ giấy A o (ghi rõ họ 

tên thành viên của nhóm). 

+ Góc áp dụng: Sử dụng phiếu hỗ trợ và hoàn thành PHT 

số 3 (có ghi rõ họ tên) và cả nhóm trình bày lời giải ra 

khổ giấy A o . 

- Các nhóm trình bày kết quả ra giấy A o đối với nhóm 

xuất phát. 

- Khi hết thời gian hoạt động yêu cầu các em treo giấy A o 

trên bảng. 

- Yêu cầu HS lựa chọn góc phù hợp theo phong cách học, 

sở thích và năng lực. 

- Hướng dẫn HS về các góc xuất phát theo phong cách 

học. Nếu HS tập trung vào một góc quá đông thì GV 

động viên các em sang góc khác. 

- Quan sát, theo dõi hoạt động của các nhóm HS và hỗ 


- HS trình bày kiến thức tiếp thu trên 

giấy A 0 

. 

69 



NH 4 Cl, Na 2 CO 3, KBr, 

AlCl 3, NH 4 NO 3 , NH 4 HCO 3, 

Ba(OH) 2 , HCl, AgNO 3 , quỳ 

tím, KAl(SO 4 ) 2 .12H 2 O, 

muối iot (NaCl + KI), 

NaOH, hồ tinh bột. 

Phiếu học tập số 2, giấy 

A 0 

, bút dạ. 

Góc áp dụng 

- Bảng hỗ trợ kiến thức. 

- Phiếu học tập số 3, giấy, 

bút dạ. 













trợ nếu HS yêu cầu về: Hướng dẫn TN, hướng dẫn áp 

dụng bài tập. 

- Nhắc nhở HS luân chuyển góc theo nhóm trật tự. 

- Hướng dẫn HS trình bày nội dung vào giấy A 0 

. 

- Nhắc nhở HS thời gian để HS nhanh chóng hoàn thành 

PHT cá nhân và trình bày ra giấy A 0 

. 

- GV chỉ định một HS bất kì của nhóm báo cáo kết quả 

trên bảng từ góc trải nghiệm, quan sát, góc phân tích và 

góc áp dụng. 

GV: Chốt lại kiến thức trọng tâm bằng sơ đồ tư duy 

dạng khuyết và yêu cầu HS tóm tắt nội dung vào vở. 

GV: Giao nhiệm vụ cho HS chuẩn bị bài cho tiết sau 

và làm các bài tập trong SGK. 


Hoạt động 2. Trình bày kết quả và chốt kiến thức (10 phút) 

- HS: Các góc dán sản phẩm của góc 

mình lên bảng. 

- Từng nhóm được chỉ định một HS bất 

kỳ báo cáo về sản phẩm của nhóm 

mình. 

Hoạt động 3. Củng cố và giao nhiệm vụ về nhà (5 phút) 

Ghi lại ngắn gọn nội dung bài học vào 

vở. 


70 
















GÓC PHÂN TÍCH 

1. Mục tiêu: Trình bày được các điều kiện để phản ứng trao đổi ion xảy ra và sự 

thủy phân của muối. 

2. Nhiệm vụ: Dựa vào SGK, hoạt động nhóm hoàn thành phiếu học tập số 1. 

Phiếu học tập số 1 

Câu 1. Hoàn thành các PTHH sau dưới dạng phân tử và ion rút gọn 

a. Na 2 

CO 3 

+ CaCl 2 

→ b. NaOH + HCl → 

c. Na 2 

CO 3 

+ HCl → d. AgNO 3 

+ NaCl → 

Nhận xét và nêu điều kiện để phản ứng trao đổi ion xảy ra. 

Câu 2. Đánh giá gần đúng môi trường của các dung dịch sau: NaNO 3 

, Na 2 

CO 3 

, 

NaHSO 4 

, NH 4 

Cl. Giải thích bằng PT ion thu gọn. 

Câu 3. Dãy chất nào dưới đây gồm các chất khi tan trong nước đều có khả năng 

thủy phân 

A. Na 3 

PO 4 

, Ba(NO 3 

) 2 

, KCl, K 2 

SO 4 . B. Mg(NO 3 

) 2 

, Ba(NO 3 

) 2 

, NaNO 3 

, KBr. 

C. AlCl 3 

, Na 3 

PO 4 

, K 2 

SO 4 

, Ca(HCO 3 

) 2 . D. KI, K 2 

SO 4 

, K 3 

PO 4 

, NaHSO 4 

. 

GÓC TRẢI NGHIỆM 

1. Mục tiêu: Từ TN rút ra bản chất của phản ứng trao đổi ion trong dd các chất 

điện li và môi trường của các dd muối. 

2. Nhiệm vụ: Thực hiện các TN và hoàn thành phiếu học tập số 2. 


BÁO CÁO THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM 

TênTN Hiện tượng Giải thích, viết PTPT và PT ion rút gọn 

dd BaCl 2 +Na 2 SO 4 

dd CuSO 4 +NaOH 

dd NaOH+HCl 

dd Na 2 CO 3 +HCl 

Câu 1. Cây cẩm tú cầu thường cho hoa màu trắng. Khi được trồng nơi đất có tính 









71 











A. cho đinh sắt vào túi lưới sau đó trộn vào đất. B. trồng trên đất chua. 

C. trồng trên đất mặn. D. trồng trên đất phù sa. 

Câu 2. Có bốn lọ chứa các dd mất nhãn: AlCl 3 

, NH 4 

NO 3 

, Na 2 

CO 3 

, NH 4 

HCO 3 

. 

Có thể dùng một thuốc thử duy nhất để phân biệt bốn dd trên 

A. Ba(OH) 2 . B. HCl. C. AgNO 3 . D. Quỳ tím. 

Câu 3. Những hoá chất sau thường được dùng trong công việc nội trợ: muối ăn; giấm; 

bột nở NH 4 HCO 3 ; phèn chua KAl(SO 4 ) 2 .12H 2 O; muối iot (NaCl + KI). Bằng PP hóa 

học hãy nhận biết các chất trên. Viết phương trình ion rút gọn của các phản ứng. 

GÓC ÁP DỤNG 

1. Mục tiêu: Ứng dụng điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion trong dd các chất 

điện li và xác định môi trường khi thủy phân các muối. 

2. Nhiệm vụ: Hoạt động nhóm và hoàn thành phiếu học tập số 3. 


Câu 1. Tính nồng độ mol của H + và OH - trong dung dịch NaNO 2 

1,0M; biết rằng 

hằng số điện li bazơ của ion NO 2 - là K b = 2,5.10 -11 . 

Câu 2. Viết phương trình phân tử ứng với phương trình ion thu gọn của các phản 

ứng sau 

a. Ba + CO → BaCO ↓ c. Ag + Cl 

b. 

2+ 2- 

3 3 

CO + 2H → CO ↑ + H O 

2- + 

3 2 2 

+ - 

Câu 3. Dung dịch nào dưới đây có pH = 7,0? 

→ AgCl ↓ 

A. CaCl 2 . B. NaF. C. CuSO 4 . D. KBr. 

Câu 4. Dung dịch chất nào sau đây có pH < 7,0? 

A. KI. B. KNO 3 . C. FeSO 4 . D. NaNO 2 

. 

Câu 5. Hoà tan hoàn toàn 0,1022g MCO 3 

trong 20ml dung dịch HCl 0,08M. Để 

trung hoà lượng HCl dư cần 5,64 ml dung dịch NaOH 0,1M. Xác định kim loại M? 

2.4.3. Giáo án khi dạy bài thực hành 

Bài 6: BÀI THỰC HÀNH 1: TÍNH AXIT-BAZƠ 


PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG DỊCH CHẤT ĐIỆN LI 

I. MỤC TIÊU 






72 











HS trình bày được: Mục đích, cách tiến hành và kĩ thuật thực hiện các TN: 


- Tính axit- bazơ. 

- Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li. 

- Sử dụng dụng cụ, hóa chất để tiến hành được an toàn, thành công các TN trên. 

- Quan sát hiện tượng TN và viết các PTHH. 

- Rèn luyện kỹ năng TH, tiến hành TN với lượng nhỏ hoá chất trong ống nghiệm. 

- Viết tường trình TN. 

3. Tình cảm, thái độ 

- Rèn luyện tính cẩn thận, tính chính xác trong THHH. 

- Thông qua TN tạo sự say mê, hứng thú trong học tập hóa học. 

4. Định hướng các NL được hình thành 

- NL chủ yếu: NLTHHH. 

- Các NL khác: NL hợp tác, NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống. 

II. PPDH 

PP thực hành TN HS kiểm chứng 

III. Chuẩn bị 

1. Giáo viên 

- Dụng cụ: Ống nghiệm, cốc 250ml, đĩa thuỷ tinh, bộ giá TN, giá để TN, ống 

nhỏ giọt, kẹp hoá chất, thìa múc hóa chất. 

- Hoá chất: Các dd: NH 4 

Cl, HCl, NaOH, CH 3 

COONa, Na 2 

CO 3 

đặc, CaCl 2 

đặc, NH 3 

đặc, CuSO 4 

; giấy chỉ thị pH, phenolphtalein. 

2. Học sinh 

Chuẩn bị bài tường trình TN. 

Làm bài tập về nhà trong phiếu học tập. 

IV. Tiến trình DH. 

1. Ổn định lớp: GV chia lớp làm 4 nhóm. 

2. Kiểm tra 


Kiểm tra phiếu học tập giao về nhà. 






73 








3. Bài mới 

Hoạt động GV- HS Nội dung ghi bảng Năng lực đạt được 

- Giáo viên giới thiệu nội dung yêu cầu của buổi thực 

hành. 

- GV gọi đại diện các nhóm lên trình bày lần lượt bài 

làm ở phiếu học tập đã làm ở nhà cùng một lúc. 

- GV yêu cầu các HS khác theo dõi và bổ sung (nếu 

cần). 

- GV đưa ra những chú ý cần thiết để đảm bảo khi thực 

hiện TN an toàn, thành công. 

- GV: Nêu mục đích của TN1: Xác định môi trường 

của dung dịch chất điện li. 

- GV yêu cầu HS thực hiện phiếu học tập số 1 

- HS: Thực hiện các phiếu học tập số 1 theo nhóm. 

- GV: Hướng dẫn HS làm TN. 

- GV lưu ý: Lấy hóa chất bằng ống hút nhỏ giọt để 

dễ dàng điều chỉnh từng giọt hóa chất. 


Hoạt động 1: Mở đầu bài thực hành 

Hoạt động 2: Tính axit- bazơ 

TN1: Tính axit- bazơ 

- Dụng cụ 

- Hóa chất 

- Cách tiến hành TN 

+ Đặt 1 mẫu giấy pH trên đĩa thủy tinh, nhỏ lên 

mẫu giấy đó một giọt dung dịch HCl 0,1 M. 

+ So sánh màu của mẫu giấy với mẫu chuẩn để 

75 



- NL tiến hành TN. 

- NL quan sát, mô tả, 

giải thích các hiện 

tượng và rút ra kết luận. 

- NL đề xuất và thực 

hiện thành công TN 

thay thế. 

- NL hợp tác. 













- GV: Có thể thay thế những hóa chất đã dùng trong 

TN bằng hóa chất nào dễ kiếm trong đời sống? 

- HS: Dùng giấy pH hoặc quỳ tím xác định môi 

trường của chanh, giấm, xà phòng, sữa tắm, nước cất, 

nước sinh hoạt... 

- GV: Yêu cầu HS làm TN và TN đề xuất. 

- HS: Làm TN theo các bước trình bày. 

- GV: Hướng dẫn HS hoàn thành thông tin vào phiếu 

học tập. 

- HS: Hoàn thiện thông tin vào phiếu học tập. 

- GV: Nêu mục đích của TN2: Xác định điều kiện để 

xảy ra phản ứng trao đổi ion trong dd chất điện li. 

- GV yêu cầu HS thực hiện phiếu học tập số 2,3,4. 


biết giá trị pH. 

+ Làm tương tự như trên nhưng thay dd HCl 

bằng từng dd sau: CH 3 COOH 0,1M; NaOH 

0,1M; NH 3 0,1M. 

- Hiện tượng 

+ dd HCl 0,1M làm giấy chỉ thị chuyển màu đỏ. 

+ dd CH 3 COOH 0,1M làm giấy chỉ thị chuyển 

màu đỏ. 

+ dd NaOH 0,1M làm giấy chỉ thị chuyển màu 

xanh. 

+ dd NH 3 0,1M làm giấy chỉ thị chuyển màu 

xanh. 

- Kết luận 

dd có môi trường axit có pH < 7 

dd có môi trường bazơ có pH > 7 

Hoạt động 3: Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li 

- Dụng cụ 

- Hóa chất 

- Cách tiến hành TN 

76 



- NL vận dụng kiến 

thức hóa học vào cuộc 

sống. 

- NL sử dụng ngôn ngữ 


- NL tiến hành TN. 

- NL quan sát, mô tả, 

giải thích các hiện 













- HS: Thực hiện các phiếu học tập số 2,3,4 theo 

nhóm. 

- GV: Hướng dẫn HS làm TN. 

- GV lưu ý: Lấy hóa chất bằng ống hút nhỏ giọt để 

dễ dàng điều chỉnh từng giọt hóa chất. 

- GV: Có thể thay thế những hóa chất đã dùng trong 

TN bằng hóa chất nào dễ kiếm trong đời sống? 

- HS: Có thể thay CaCO 3 bằng vỏ trứng, dd HCl 

bằng giấm. 

- HS: Làm TN theo các bước trình bày. 

- GV: Hướng dẫn HS hoàn thành thông tin vào phiếu 

học tập. 

- HS: Hoàn thiện thông tin vào phiếu học tập. 


a) Cho khoảng 2ml dd Na 2 

CO 3 

đặc vào ống 

nghiệm đựng khoảng 2ml CaCl 2 

đặc. 

b) Hòa tan kết tủa thu được ở TN 

(a) bằng dd HCl loãng. 

c) Lấy vào ống nghiệm khoảng 2ml dung dịch 

NaOH loãng, nhỏ vào đó vài giọt dung dịch 

phenolphtalein. Nhỏ từ từ dung dịch HCl loãng 

vào, vừa nhỏ vừa lắc. 

- Hiện tượng 

a) Xuất hiện kết tủa trắng 

Ca + CO → CaCO 

2+ 2- 

3 3 

b) Có khí thoát ra 

77 

↓ 

CO + 2H → CO ↑ + H O 

2- + 

3 2 2 

c) Nhỏ vài giọt dd p.p vào dd NaOH loãng, dd có 

màu hồng. Nhỏ từ từ dd nhạt dần rồi biến mất 

OH + H 

- + 

→ H O 

2 

- Kết luận: Phản ứng trao đổi ion trong dd các 

chất điện li chỉ xảy ra khi các ion kết hợp với 

nhau tạo thành ít nhất một trong các chất sau: 



tượng và rút ra kết luận. 

- NL đề xuất và thực 

hiện thành công TN 

thay thế. 

- NL hợp tác. 

- NL vận dụng kiến 

thức hóa học vào cuộc 

sống. 















- GV yêu cầu HS làm bài tập sau: 

Chỉ dùng quì tím, nhận biết 5 lọ mất nhãn đựng 

các dd: BaCl 2 

, Al 2 

(SO 4 

) 3 

, NH 4 

Cl, Na 2 

CO 3 

, NaOH. 

- HS thảo luận theo nhóm, trình bày cách nhận 

biết. 


+ Chất kết tủa 

+ Chất điện li yếu 

+ Chất khí. 

Hoạt động 4: Tổ chức thực hiện bài tập thực nghiệm 

- Nhúng mẩu quỳ tím vào các dd được kết quả sau: 

+ Nhóm 1: BaCl 2 : Không đổi màu quỳ tím. 

+ Nhóm 2: Al 2 

(SO 4 

) 3 , NH 4 

Cl: làm quỳ chuyển 

màu đỏ. 

+ Nhóm 3: Na 2 

CO 3 

, NaOH: làm quỳ chuyển màu 

xanh. 

- Nhỏ dd BaCl 2 nhận biết được cho vào các ống 

nghiệm ở nhóm 2. Ống nào xuất hiện kết tủa trắng 

là Al 2 

(SO 4 

) 3 , còn lại là NH 4 

Cl. 

Ba + SO → BaSO 

2+ 2- 

4 4 

78 

↓ 

- Nhỏ dd BaCl 2 nhận biết được cho vào các ống 

nghiệm ở nhóm 3. Ống nào xuất hiện kết tủa trắng 

là Na 2 

CO 3 , còn lại là NaOH. 

Ba + CO → BaCO 

2+ 2- 

3 3 

↓ 



- NLTHHH 















4. Củng cố 

GV yêu cầu HS hoàn thành bản tường trình thực hành theo mẫu đã quy định. 

5. Ra bài tập về nhà: Ôn tập chương 1 

Bài 1. Em hãy hoàn thành bảng sau: 

Dụng cụ 

Hóa chất 

Cách tiến hành 


Giải thích 

PHIẾU HỌC TẬP 

BÀI THỰC HÀNH 1: TÍNH AXIT-BAZƠ 

PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG DỊCH CHẤT ĐIỆN LI 

Tính axit- bazơ 

Phản ứng tạo thành chất 

kết tủa 

79 


Bài 2. Chỉ dùng quỳ tím hãy nhận biết các dung dịch mất nhãn sau: BaCl 2 , Al 2 

(SO 4 

) 3 

, NH 4 

Cl, Na 2 

CO 3 

, NaOH 

2.5. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực hành hóa học 

2.5.1. Thiết kế bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực thực hành hóa học của học sinh 

khí 


điện li yếu 

Chúng tôi xác định cấu trúc của NLTHHH của HS gồm 3 NL: NL tiến hành TN, sử dụng TN an toàn; NL quan sát, mô tả, 

giải thích các hiện tượng TN và rút ra kết luận; NL đề xuất và thực hiện thành công TN thay thế. Mỗi NL thành phần bao gồm một 

số tiêu chí cụ thể và các mức độ được thể hiện trong bảng sau: 


















NL thành 

phần 

NL tiến 

hành TN, 

sử dụng 

TN an 

toàn 

Bảng 2.3. Bảng mô tả các tiêu chí và các mức độ đánh giá NLTHHH 

Tiêu chí 

1. Hiểu và 

thực 

đúng 

hiện 

nội 

quy, quy tắc 

an 

toàn 

2. PTN. Nhận dạng 

và lựa chọn 

được dụng cụ 

và hóa chất 

làm TN. 

3. Hiểu được 

tác dụng và 

cấu tạo của 

các dụng cụ 

và hóa chất 

4. Lựa chọn 

dụng cụ cần 

thiết cho TN 

và lắp được 

các dụng cụ 

TN đơn giản. 

5. Tiến hành 

TN. 

Mức độ 

Mức 1 (1- 3 điểm) Mức 2 (1- 3 điểm) Mức 3 (8- 10 điểm) 

Không hiểu và 

không thực hiện 

đúng nội quy, quy 

tắc an toàn PTN. 

Chưa nhận dạng 

và lựa chọn được 

dụng cụ và hóa 

chất làm TN. 

Không hiểu được 

tác dụng và cấu 

tạo của các dụng 

cụ và hóa chất cơ 

bản. 

Chưa lựa chọn 

dụng cụ cần thiết 

cho TN và lắp 

được các dụng cụ 


Tiến hành TN còn 

lúng túng mặc dù 

có sự hỗ trợ của 

GV. 

Hiểu nhưng không 

thực hiện đúng 

nội quy, quy tắc 

an toàn PTN. 

Nhận dạng và lựa 

chọn được một số 


chất cơ bản. 

Hiểu được tác 

dụng và cấu tạo 

của một số dụng 

cụ và hóa chất 

cơ bản. 

Lựa chọn được 

một số dụng cụ 

cần thiết cho TN 

nhưng chưa 

lắp 

được các dụng cụ 


Tiến hành TN 

thành công và an 

toàn dưới sự hỗ 

trợ của GV. 

Hiểu và thực hiện 

đúng, đủ nội quy, 

quy tắc an toàn 

PTN. 

Nhận dạng và lựa 

chọn đúng và đủ 



Hiểu được tác 


của các dụng cụ 

và hóa chất. 

Lựa chọn đúng và 

đủ dụng cụ cần 

thiết cho TN và 

lắp được các dụng 

cụ TN đơn giản. 

Tiến hành độc lập 

TN thành công và 

an toàn. 







80 










NL quan 

sát, mô tả, 

giải thích 

các hiện 

tượng TN 

và rút ra kết 

NL 

xuất 

luận. 

đề 

và 

thực hiện 

thành 

công các 

TN 

thế. 

thay 

6. Biết quan 

sát, chỉ ra 

được 

tượng 

hiện 

trong 

7. TN. Mô tả hiện 

tượng TN. 

8. Giải thích 

hiện 

tượng 

TN một cách 

khoa học. 

9. Viết được 

các PTHH và 

rút ra được 

các kết luận 

cần thiết. 

10. Đề xuất 

và thực hiện 

TN thay thế 

Biết quan sát, chỉ 

ra được hiện tượng 

chính trong TN. 

Chưa mô tả hiện 

tượng TN. 

Giải thích được 

các hiện tượng 

trong TN đã xảy 

ra nhưng chưa đầy 

đủ, chưa viết được 

các PTHH và chưa 

rút ra được kết 

luận cần thiết. 

Chưa viết được 

các PTHH và chưa 

rút ra được các kết 

luận cần thiết. 

Chưa đề xuất được 

và chưa thực hiện 

được thành công 

TN thay thế. 


ra được các hiện 

tượng trong TN. 

Mô tả hiện tượng 

TN nhưng chưa 

đầy đủ. 

Giải thích được 

các hiện tượng 

trong TN đã xảy 

ra, viết được các 

PTHH 

nhưng 

chưa rút ra được 

kết luận cần thiết. 

Viết được các 

PTHH 

nhưng 

chưa rút ra được 

các kết luận cần 

thiết. 

Đề xuất đúng và 

đầy đủ nhưng 

chưa thực hiện 

thành công TN 

thay thế. 


ra đúng, đủ và chi 

tiết hiện tượng 

trong TN. 

Mô tả đúng, đủ và 

chi tiết hiện tượng 

TN. 

Giải thích một 

cách khoa học, 

đầy đủ, cặn kẽ các 

hiện tượng TN đã 

xảy ra, viết được 

các PTHH và rút 

ra những kết luận 

cần thiết. 

Viết được đúng, 

đủ các PTHH và 

rút ra được các 

kết luận cần thiết. 

Đề xuất và thực 

hiện được 

thành 

công TN thay thế. 

Từ các tiêu chí và biểu hiện của NLTHHH, chúng tôi xây dựng bảng kiểm 

quan sát đánh giá NLTHHH của HS dành cho GV đánh giá và HS tự đánh giá thông 


qua TN phản ứng tạo thành chất khí. 






81 








Bảng 2.4. Bảng kiểm quan sát đánh giá NLTHHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự đánh giá thông qua TN phản ứng 

NL thành phần 


TN, sử dụng TN 

an toàn 

Trường:.............. 

Lớp:.................. 

Tiêu chí 

1. Hiểu và thực 

hiện đúng nội 

quy, quy tắc an 

toàn PTN. 

2. Nhận dạng và 

lựa chọn được 




tạo thành chất khí 

Họ và tên GV:................................................................ 

Họ và tên HS:................................................................ 

82 

Mức độ 

Mức 1 (1-3 điểm) Mức 2 (4-7 điểm) Mức 3 (8-10 điểm) 

Không hiểu và không 

thực hiện đúng nội quy, 

quy tắc an toàn PTN. 

Chưa nhận dạng và lựa 

chọn được dụng cụ: ống 

nghiệm, giá để ống 

nghiệm, pipet, kẹp ống 

nghiệm, ống dẫn khí và 

hóa chất làm TN: CaCO 3 , 

BaCO 3, dd Na 2 CO 3 , dd 

H 2 SO 4 , dd HCl, dd 

NaOH, dd Ca(OH) 2 . 

Hiểu nhưng không thực 

hiện đúng nội quy, quy 

tắc an toàn PTN. 

Nhận dạng và lựa chọn 

được một số dụng cụ: 

ống nghiệm, giá để ống 



hóa chất cơ bản: CaCO 3 , 

BaCO 3, Na 2 CO 3 , dd 





Hiểu và thực hiện đúng, 

đủ nội quy, quy tắc an 

toàn PTN. 

Nhận dạng và lựa chọn 

đúng và đủ dụng cụ ống 




hóa chất làm TN: CaCO 3 , 


H 2 SO 4 dd HCl, dd 



GV 

HS 












3. Hiểu được tác 


của các dụng cụ 

và hóa chất cần 

thiết 

4. Lựa chọn dụng 

cụ cần thiết cho 

TN và lắp được 

các dụng cụ TN 

đơn giản. 


Không hiểu được tác 

dụng và cấu tạo của các 

dụng cụ: ống nghiệm, giá 

để ống nghiệm, pipet, kẹp 

ống nghiệm, ống dẫn khí 

và hóa chất cơ bản: 

CaCO 3 , BaCO 3, Na 2 CO 3 , 

dd H 2 SO 4 , 

dd HCl, dd 


Chưa lựa chọn dụng cụ 

cần thiết cho TN: ống 




chưa lắp được các dụng cụ 

TN đơn giản như khoảng 

cách kẹp ống nghiệm, độ 

nghiêng ống nghiệm và 

ống thủy tinh vuốt nhọn 

ngập trong dd Ca(OH) 2 . 

Hiểu được tác dụng và cấu 

tạo của một số dụng cụ: 




hóa chất cơ bản: CaCO 3 , 




Lựa chọn được một số 

dụng cụ cần thiết cho TN: 



nghiệm, ống dẫn khí 

nhưng chưa lắp được các 

dụng cụ TN đơn giản như 

khoảng cách kẹp ống 

nghiệm, độ nghiêng ống 

nghiệm và ống thủy tinh 

vuốt nhọn ngập trong dd 

83 



Hiểu được tác dụng và 

cấu tạo của các dụng cụ: 




hóa chất: CaCO 3 , BaCO 3, 

Na 2 CO 3 , dd H 2 SO 4 dd 

HCl, dd NaOH, dd 

Ca(OH) 2 . 

Lựa chọn đúng và đủ dụng 

cụ cần thiết cho TN: ống 



nghiệm, ống dẫn khí và lắp 

được các dụng cụ TN đơn 

giản như khoảng cách kẹp 

ống nghiệm, độ nghiêng 

ống nghiệm và ống thủy 

tinh vuốt nhọn ngập trong 

dd Ca(OH) 2 . 













NL quan sát, mô 

tả, giải thích các 


và rút ra kết luận 

5. Tiến hành TN Tiến hành TN tạo thành 

6. Biết quan sát, 

chỉ ra được hiện 

tượng trong TN. 

chất khí và xử lý khí 

thoát ra còn lúng túng 

mặc dù có sự hỗ trợ của 

GV. 

Biết quan sát, chỉ ra được 

hiện tượng chính trong 

TN: có khí thoát ra. 

7. Mô tả hiện Chưa mô tả hiện tượng 

tượng TN. 

8. Giải thích 


một cách khoa 

học. 


TN: Có khí thoát ra. Khí 

thoát ra làm dd Ca(OH) 2 

vẩn đục. 

Giải thích được các hiện 

tượng trong TN đã xảy ra 

nhưng chưa đầy đủ, chưa 

viết được các PTHH và 

chưa rút ra được kết luận 

Ca(OH) 2 . 

Tiến hành TN tạo thành 

chất khí và xử lý khí thoát 

ra thành công và an toàn 

dưới sự hỗ trợ của GV. 

84 

Biết quan sát, chỉ ra được 

các hiện tượng trong TN: 

có khí thoát ra theo đường 

ống dẫn khí vào dd 

Ca(OH) 2 . 

Mô tả hiện tượng TN 

nhưng chưa đầy đủ: Có 

khí thoát ra. Khí thoát ra 

làm dd Ca(OH) 2 vẩn đục. 

Giải thích được các hiện 

tượng trong TN đã xảy 

ra, viết được các PTHH 

nhưng chưa rút ra được 

kết luận cần thiết như 



Tiến hành độc lập TN 

tạo thành chất khí và xử 

lý khí thoát ra thành 

công và an toàn. 

Biết quan sát, chỉ ra đúng, 

đủ và chi tiết hiện tượng 

trong TN: Có khí thoát ra. 

Khí thoát ra làm dd 

Ca(OH) 2 vẩn đục. 

Mô tả đúng, đủ và chi tiết 

hiện tượng: Có khí thoát 

ra. Khí thoát ra làm dd 

Ca(OH) 2 vẩn đục. 

Giải thích một cách khoa 

học, đầy đủ, cặn kẽ các 

hiện tượng TN đã xảy ra, 

viết được các PTHH và 

rút ra những kết luận cần 













NL đề xuất và 

thực hiện thành 

công các TN 

thay thế 

9. Viết được 

các PTHH và 

rút ra được các 

kết luận cần 

thiết. 

10. Đề xuất và 

thực hiện TN 

thay thế 

2.5.2. Thiết kế bài kiểm tra 

cần thiết như trong tiêu 

chí 7. 

Chưa viết được các 

PTHH và chưa rút ra 

được kết luận: Một trong 

ba điều kiện để phản ứng 

trao đổi ion xảy ra là có 

chất khí tạo thành. 

Chưa đề xuất được và 

chưa thực hiện được 

thành công TN thay thế 

dễ kiếm như: vỏ trứng, 

giấm hoặc chanh. 

85 

trong tiêu chí 7. thiết như trong tiêu chí 7. 

Viết được các PTHH 

nhưng chưa rút ra được 

các kết luận cần thiết: 

Một trong ba điều kiện để 

phản ứng trao đổi ion xảy 

ra là có chất khí tạo 

thành. 

Đề xuất đúng và đầy đủ 

nhưng chưa thực hiện 

thành công TN thay thế: 

vỏ trứng, giấm hoặc 

chanh. 

Viết được đúng, đủ các 

PTHH và rút ra được các 

kết luận cần thiết: Một 

trong ba điều kiện để 

phản ứng trao đổi ion xảy 

ra là có chất khí tạo 

thành. 

Đề xuất và thực hiện 

được thành công TN 

thay thế: vỏ trứng, giấm 

hoặc chanh. 

Để đánh giá mức độ nắm vững kiến thức và khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng THHH trong học tập và thực tiễn của HS, 

chúng tôi thiết kế 1 bài kiểm tra 15 phút và 1 bài kiểm tra 45 phút theo định hướng phát triển NLTHHH cho HS. (PHỤ LỤC 03) 


Trên cơ sở và lý luận thực tiễn đã được nghiên cứu ở chương 1, chúng tôi đã tiến hành: 

- Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung, một số điểm lưu ý và PPDH khi DH chương Sự điện li- Hóa học 11. 


















- Xác định hệ thống các TNHH và các kĩ năng THHH cần hình thành và phát 

triển cho HS . 

- Xác định nguyên tắc lựa chọn, sử dụng và quy trình xây dựng TN nhằm phát 


- Trên cơ sở các nguyên tắc, chúng tôi đã lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ 

thống TN chương Sự điện li theo nhiều PP khác nhau như: TN biểu diễn của GV, 

TNTH của HS. Chúng tôi đã đề xuất 4 biện pháp phát triển NLTH cho HS thông 

qua DH chương Sự điện li gồm: 

THPT. 

+ Đề xuất quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển NLTHHH cho HS 

+ Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn THHH. 

+ Sử dụng TNHH kết hợp với PPDH tích cực để phát triển NLTHHH cho HS 

trong dạy học chương Sự điện li. Trong biện pháp này, chúng tôi sử dụng 3 phương 

thức sử dụng TN để phát triển NLTHHH cho HS như: Sử dụng TN GV theo PP 

nghiên cứu, kiểm chứng khi dạy bài mới; sử dụng TN HS theo PP nghiên cứu, kiểm 

chứng khi dạy bài mới; sử dụng TN trong bài TH. 

+ Sử dụng BTHH để phát triển NLTHHH cho HS. 

- Để gắn kết hóa học với thực tiễn cuộc sống, chúng tôi xây dựng 4 TN thay 

thế từ những hóa chất dễ kiếm trong đời sống: Nghiên cứu hiện tượng dẫn điện của 

một số chất, pH của dd, chất chỉ thị axit- bazơ, phản ứng tạo thành chất khí. 

- Thiết kế 3 giáo án bài dạy minh họa cho các biện pháp mà đề tài đề xuất. 

- Xây dựng bộ công cụ đánh giá NLTHHH của HS. Từ đó GV có được những 

tiêu chí cụ thể để đánh giá sự hình thành, phát triển NLTHHH của HS. Đồng thời 

cũng dựa trên những tiêu chí đó để sử dụng các biện pháp phù hợp trong từng bài 

giảng nhằm phát triển NLTHHH của HS. 

- Để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp, chúng tôi tiến hành Th.N và 

kết quả được trình bày ở chương 3. 







86 










3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm 

CHƯƠNG 3 

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 

- Khẳng định mục đích nghiên cứu của đề tài là thiết thực, đáp ứng được yêu 

cầu về đổi mới giáo dục theo hướng phát triển NL của HS. 

- Tiến hành các phiếu điều tra thực trạng sử dụng TNHH theo định hướng phát 

triển NLTHHH trong DHHH ở một số trường THPT, phiếu điều tra GV về thái độ 

chuẩn bị bài TH của HS ở nhà và thái độ của HS trong giờ THHH, các biện pháp sử 

dụng TNHH trong DHHH, những khó khăn mà GV gặp khi xây dựng, sử dụng hệ 

thống TNHH định hướng phát triển NLTHHH và phiếu điều tra HS chuẩn bị bài TH 

của HS ở nhà, phiếu điều tra HS về thái độ TH của HS trên lớp trong các giờ học hóa 

học và mức độ phát triển của NLTHHH được hình thành sau các giờ học có sử dụng 

TNHH của GV. Từ đó tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến NLTHHH để có biện pháp 

nâng cao NLTHHH cho HS thông qua DHHH. 

- Tiến hành các TNHH trong hệ thống TN đã đề xuất để xác định các yếu tố 

đảm bảo cho TN thành công, an toàn và có kết quả rõ ràng. 

- Kiểm tra tính hiệu quả của các biện pháp sử dụng TNHH định hướng phát 

triển NLTHHH trong giảng dạy chương Sự điện li- Hóa học 11. 

- Rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc tổ chức DHHH có sử dụng 

TN ở trường THPT nhằm phát triển NLTHHH nói riêng và các NL đặc thù môn hóa 

học nói chung cho HS. 

3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm 

- Tiến hành lấy phiếu thăm dò điều tra sự phát triển NLTHHH của HS trước 

và sau khi sử dụng TN trong bài giảng cũng như giữa lớp đối chứng (ĐC) và lớp 

thực nghiệm (Th.N). 

- Tiến hành các TNHH đã đề xuất để xác định các yếu tố đảm bảo cho TN 

thành công, an toàn nhằm phát triển NLTHHH cho HS. 

- Lựa chọn bài dạy, xây dựng giáo án giờ dạy có sử dụng TNHH theo hướng 

DH tích cực và tiến hành Th.N. 


- Đánh giá hiệu quả của biện pháp sử dụng hệ thống TNHH trong việc tích 

cực hóa hoạt động nhận thức, phát triển NLTHHH cho HS trong DHHH ở trường 






87 










phổ thông. 

3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm 

3.3.1. Thời gian thực nghiệm 

Từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2017 

3.3.2. Đối tượng thực nghiệm 

Để tiến hành những nội dung đã thiết kế ở trên chúng tôi đã chọn Th.NSP ở 

4 lớp của 2 trường THPT là trường THPT Tiên Du số 1, trường THPT Lý Thái Tổ 

thuộc tỉnh Bắc Ninh. 

Các lớp Th.N và ĐC có số lượng HS tương đương nhau về chất lượng học. 

Để đảm bảo tiêu chí này chúng tôi căn cứ vào kết quả học tập của HS ở năm học 

2015- 2016 và kết quả bài kiểm tra trước tác động. 

Nhóm 

Th.N 

ĐC 

Bảng 3.1. Đặc điểm chất lượng học tập của các lớp Th.N và ĐC 

Lớp 

Số 

HS 

Mức độ nhận thức 

Giỏi Khá Trung bình Yếu kém 

SL % SL % SL % SL % 

11A11 41 4 9.76 21 51.22 15 36.59 1 2.43 

11A5 42 4 9.52 19 45.24 18 42.86 1 2.38 

Tổng số 83 8 19.28 40 96.46 33 79.42 2 4.81 

11A13 40 3 7.50 20 50.00 16 40.00 1 2.50 

11A7 42 5 11.90 18 42.86 18 42.86 1 2.38 

Tổng số 82 8 19.40 38 92.86 34 82.86 2 4.88 

Nhận xét: Ở các lớp Th.N và ĐC, trình độ HS phân bố từ loại giỏi 

đến loại yếu kém. Khi chưa tiến hành Th.N, nhìn chung HS ở 4 lớp đều có trình độ 

nhận thức tốt. Nó thể hiện ở việc tỉ lệ HS ở loại trung bình và yếu kém không cao. 

Bảng 3.2. So sánh các giá trị thống kê điểm trung bình trước tác động của trường 

THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý Thái Tổ ở các lớp Th.N và ĐC 

THPT Tiên Du số 1 

THPT Lý Thái Tổ 

11A11 (Th.N) 11A13 (ĐC) 11A5 (Th.N) 11A7 (ĐC) 

TB 5,93 6,13 5,98 6,17 


p 0,36 0,40 






88 










Qua kết quả bảng 3.2 ta thấy các giá trị p đều lớn hơn 0,05 chứng tỏ chênh 

lệch trên là không có ý nghĩa, chênh lệch giữa giá trị trung bình của các lớp trong 

hai nhóm khác nhau xảy ra ngẫu nhiên. 

Dựa vào mặt bằng tương đối đồng đều về nhận thức và kết quả bài kiểm tra 

trước tác động, chúng tôi có cơ sở thực tiễn khách quan để đánh giá kết quả Th.N 

khi tiến hành phát triển NLTHHH cho HS khi DH chương Sự điện li – Hóa học 11 

ở trường THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý Thái Tổ thuộc địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 

3.3.3. Yêu cầu về thực nghiệm 

- Về kế hoạch bài dạy: Ở lớp Th.N dạy theo giáo án bài dạy đề xuất trong 

luận văn, ở lớp ĐC dạy theo giáo án của GV chuẩn bị, không sử dụng các biện pháp 

hình thành và phát triển NLTHHH đã đề xuất. Sau mỗi tiết dạy Th.N, chúng tôi rút 

ra kinh nghiệm về giáo án đã soạn thảo, có sự điều chỉnh, bổ sung nhằm nâng cao 

tính khả thi và hiệu quả ở lần Th.N sau. Đồng thời tiến hành bài kiểm tra đánh giá 

sau bài dạy hoặc kết thúc chương. 

- Về kiểm tra đánh giá: Thống nhất về nội dung và PP đánh giá (bao gồm bài 

kiểm tra đánh giá kiến thức của HS qua bài dạy và bảng kiểm quan sát đánh giá sự 

hình thành và phát triển NLTHHH). Đối với giờ TH, GV theo dõi quá trình HS tiến 

hành TN, chấm điểm TN theo nhóm và tường trình TN theo cá nhân, tính điểm 

trung bình cộng (điểm TH). 

3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm 

Trên cơ sở thống nhất về nội dung và PPDH, chuẩn bị đầy đủ phương tiện, 

đồ dùng DH, chúng tôi đã tiến hành 3 bài dạy ở lớp Th.N và ĐC đã chọn. 

Các bài dạy Th.N theo phân phối chương trình bao gồm: Bài 4: Phản ứng 

trao đổi ion trong dd các chất điện li; Bài 5: Luyện tập axit, bazơ, muối. Phản ứng 

trao đổi ion trong dd các chất điện li; Bài 6: Bài thực hành 1: Tính axit- bazơ. Phản 

ứng trao đổi ion trong dd các chất điện li. 

Các bài dạy được thực hiện theo đúng tiến trình của giáo án. Đồng thời GV 

chú ý quan sát, theo dõi, bao quát những cử chỉ, thái độ của HS trong học tập để 

đánh giá theo các tiêu chí của sự phát triển NLTHHH. Trong giờ học, GV luôn tạo 

không khí thân thiện, vui vẻ, nhẹ nhàng, tôn trọng, khích lệ động viên kịp thời để 







89 










HS mạnh dạn, hứng thú, tích cực xây dựng bài, tiến hành các TNHH một cách an 

toàn và thành công. 

3.5. Tổ chức kiểm tra, đánh giá 

Để đánh giá sự phát triển của NLTHHH, chúng tôi căn cứ vào việc quan sát 

thái độ, hành động và sự hoàn thành nhiệm vụ của các em trong quá trình học tập, 

thông qua các biểu hiện của NL này. Đây là các căn cứ để đánh giá tính hiệu quả 

của các biện pháp hình thành và phát triển NLTHHH về mặt định tính. 

Việc so sánh kết quả đánh giá NL của HS trong nhóm Th.N và ĐC qua bảng 

kiểm quan sát là căn cứ đánh giá tính hiệu quả của các biện pháp phát triển 

NLTHHH về mặt định lượng cùng với việc xử lí thống kê kết quả về điểm số của 

các bài kiểm tra đánh giá mức độ nắm vững kiến thức và kỹ năng TH của HS. 

Trong các bài kiểm tra này có sử dụng các bài tập để đánh giá các kiến thức 

về kĩ năng THHH của HS. 

Chúng tôi tiến hành 1 bài kiểm tra 45 phút (sau bài 6 - Bài TH số 1), 1 bài 

kiểm tra 15 phút (sau bài 4) và 1 điểm TH (bài 6 - Bài TH số 1). Đề bài và đáp án 

chấm của bài kiểm tra được trình bày ở phụ lục 03. Các bài kiểm tra được chấm và 

kết quả được phân loại, xử lí bằng PP thống kê toán học. 

3.6. Kết quả thực nghiệm và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm 

3.6.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm 

Sử dụng PP thống kê toán học xử lí kết quả Th.N sư phạm theo thứ tự sau: 

(1) Lập bảng phân phối tần suất, tần suất lũy tích. 

(2) Vẽ đồ thị đường lũy tích theo bảng phân phối tần suất lũy tích. 

(3) Tính các tham số đặc trưng thống kê. 

- Điểm trung bình cộng là tham số đặc trưng cho sự hội tụ của bảng số liệu. 

X= 

∑ n x i i 

Trong đó: x i là các giá trị điểm của nhóm TN; nhóm ĐC. 

n 

n i là số HS đạt điểm kiểm tra x i ; 

n là tổng số HS của từng nhóm lớp được kiểm tra. 

- Độ lệch tiêu chuẩn S phản ánh sự dao động của số liệu quanh giá trị trung 


bình cộng (đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng). Độ 






90 










lệch tiêu chuẩn càng nhỏ bao nhiêu thì số liệu càng ít phân tán bấy nhiêu. Để tính độ 

lệch tiêu chuẩn, trước tiên phải tính phương sai. 

- Phương sai S 2 và độ lệch chuẩn S được tính theo công thức: 

2 

∑ i i 

; 

n (x -X) 

2 

S = 

n-1 

S= S 

2 

- Hệ số biến thiên V chỉ mức độ phân tán của các giá trị quanh giá trị trung 

bình cộng, lớp có hệ số biến thiên V nhỏ hơn thì có chất lượng đều hơn. 

S 

V 

X 

= .100(%) 

X 

- Sai số tiêu chuẩn: tức là khoảng sai số của điểm trung bình. Sai số càng nhỏ 

thì giá trị điểm trung bình càng đáng tin cậy. 

Sai số tiêu chuẩn được tính theo công thức: 

S 

m= 

n 

Để kết luận sự khác nhau về kết quả học tập giữa 2 nhóm ĐC và TN là có ý 

nghĩa hay không, chúng tôi sử dụng phép kiểm chứng t-test độc lập và tính mức độ 

ảnh hưởng (ES). 

Phép kiểm chứng t-test độc lập giúp chúng tôi khả năng chênh lệch giữa giá 

trị trung bình của 2 nhóm ĐC và TN có khả năng xảy ra ngẫu nhiên hay không. 

Trong phép kiểm chứng t-test chúng tôi tính giá trị khả năng xảy ra ngẫu nhiên p. 

Khi kết quả 

p ≤ 0,05 

p > 0,05 

Giá trị p được giải thích như sau: 

Chênh lệch giữa giá trị trung bình của 2 nhóm 

Có ý nghĩa (chênh lệch không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên) 

Không có ý nghĩa (chênh lệch có khả năng xảy ra ngẫu nhiên) 

Về mặt kỹ thuật, giá trị p nói đến tỉ lệ %. Khi kết quả cho p ≤ 5% thì chênh 

lệch là có ý nghĩa. 

Tính giá trị p của phép kiểm chứng t-test thông qua phần mềm bảng tính 

Microsoft Excel: p = ttest(array1,array2,tail,type) 

Trong đó: array1, array2 là các cột điểm số mà chúng ta định so sánh. 

tail (đuôi), type (dạng) là các tham số 

=1: Đuôi đơn (giả thuyết có định hướng): nhập số 1 vào công thức. 


=2: Đuôi đôi (giả thuyết không có định hướng): nhập số 2 vào công thức. 

Dạng: T-test theo cặp: nhập số 1 vào công thức 






91 










Biến đều (độ lệch chuẩn) nhập số 2 vào công thức 

Biến không đều: nhập số 3 vào công thức (lưu ý 90% các trường hợp là 

biến không đều, nhập số 3 vào công thức) 

Mức độ ảnh hưởng (ES) cho biết độ lớn ảnh hưởng của tác động, cho chúng 

ta biết chênh lệch điểm trung bình do tác động mang lại có tính thực tiễn hoặc có ý 

nghĩa hay không. Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) chính là công cụ đo 

mức độ ảnh hưởng. Công thức tính mức độ ảnh hưởng sử dụng độ chênh lệch giá trị 

trung bình chuẩn của Cohen được trình bày bằng công thức: 

SMD= 

XTh.N 

-XDC 

SD 

DC 

Có thể giải thích mức độ ảnh hưởng bằng cách sử dụng các tiêu chí của 

Cohen, trong đó phân ra các mức độ ảnh hưởng từ không đáng kể đến rất lớn. 

Giá trị mức độ ảnh hưởng 

3.6.2. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm 

Ảnh hưởng 

> 1,00 Rất lớn 

0,80 – 1,00 Lớn 

0,50 – 0,79 Trung bình 

0,20 – 0,49 Nhỏ 

< 0,20 Rất nhỏ 

3.6.2.1. Kết quả bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá của HS 

Chúng tôi tiến hành quan sát và đánh giá sự phát triển NLTHHH của HS sau 

Th.NSP ở các cặp lớp Th.N và ĐC theo các tiêu chí trong bảng kiểm quan sát, 

hướng dẫn HS tự đánh giá và tổng hợp các kết quả theo bảng dưới đây. 

Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả bảng kiểm quan sát và phiếu hỏi tự đánh giá về 

Năng lực thực hành hoá học 

NLTHHH của HS 

GV đánh giá 

Điểm trung bình 

HS tự đánh giá 

Th.N ĐC Th.N ĐC 

Lần 1Lần 2Lần 1Lần 1Lần 2Lần 1 


1. Hiểu và thực hiện đúng nội quy, quy 8,1 8,5 8,1 8,2 8,4 8,0 






92 










tắc an toàn PTN 

2. Nhận dạng và lựa chọn được dụng cụ và 

hóa chất làm TN. 

3. Hiểu được tác dụng và cấu tạo của các 

dụng cụ và hóa chất cần thiết 

4. Lựa chọn dụng cụ cần thiết cho TN và 

lắp được các dụng cụ TN đơn giản. 

8,6 8,8 8,4 8,6 8,7 8,5 

7,5 8,3 6,9 7,6 8,6 7,3 

7,9 8,6 8,1 8,2 8,5 7,9 

5. Tiến hành TN 8,0 8,6 7,5 8,1 8,8 7,8 

6. Biết quan sát, chỉ ra được hiện tượng trong 

TN. 

8,3 8,9 8,2 8,7 9,1 8,3 

7. Mô tả hiện tượng TN. 8,3 8,9 8,2 8,6 8,8 8,4 

8. Giải thích hiện tượng TN một cách khoa 

học. 

9. Viết được các PTHH và rút ra được 

các kết luận cần thiết. 

8,4 8,8 8,5 8,4 8,7 8,3 

8,8 8,9 8,7 9,1 9,1 9,4 

10. Đề xuất và thực hiện TN thay thế. 7,5 8,3 7,5 7,3 8,4 7,2 

Từ kết quả bảng 3.3 cho thấy, điểm trung bình mỗi tiêu chí ở lớp ĐC hầu 

như đều nhỏ hơn lớp Th.N ở lần 1 (ở một số tiêu chí có cao hơn, một số tiêu chí 

thấp hơn) và lớp Th.N lần 1 lại nhỏ hơn lớp Th.N ở lần 2. Điều đó chứng tỏ tác 

động của các biện pháp đã áp dụng là có hiệu quả ở ngay Th.N lần 2. 

Bảng 3.4. Bảng thống kê các tham số đặc trưng 

GV đánh giá 

HS đánh giá 

Th.N 1 Th.N 2 ĐC Th.N 1 Th.N 2 ĐC 

Mode 7.5 8.9 8.1 8.2 8.4 8.3 

Trung vị 8.2 8.7 8.15 8.3 8.7 8.15 

Giá trị trung bình 8.14 8.66 8.01 8.28 8.71 8.11 

Độ lệch chuẩn 0.43 0.24 0.55 0.53 0.25 0.63 

P 0.56 0.005 0.52 0.02 

SMD 0.24 1.18 0.27 0.95 

Theo kết quả bảng 3.4, qua đánh giá của GV và HS chúng tôi nhận thấy chất 


lượng học tập của HS ở lớp Th.N cao hơn ở lớp ĐC. Điều này được thể hiện: 






93 










- Điểm trung bình cộng của 2 lần Th.N cao hơn ĐC. Điều đó chứng tỏ lớp Th.N đã 

đáp ứng tốt các tiêu chí NLTHHH. 

- Độ lệch chuẩn của 2 lần Th.N đều nhỏ hơn ĐC chứng tỏ sự phân tán lớp Th.N ít 

hơn sự phân tán lớp ĐC. 

- Giá trị p của lần Th.N 1 > 0,05 cho thấy chênh lệch giá trị trung bình giữa lớp 

Th.N và ĐC có khả năng xảy ra ngẫu nhiên cao. Hay nói cách khác chênh lệch này 

không có ý nghĩa. Giá trị p của lần Th.N 2 < 0,05 cho thấy chênh lệch giá trị trung 

bình giữa lớp Th.N và ĐC không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên. Chênh lệch này có 

ý nghĩa. 

- Mức độ ảnh hưởng SMD ở lần Th.N 1 là 0,24 và 0,27 nghĩa là tác động mang lại 

ảnh hưởng ở mức độ nhỏ. Mức độ ảnh hưởng SMD ở lần Th.N 2 là 0.95 và 1.18 

nghĩa là tác động mang lại ảnh hưởng ở mức độ lớn và rất lớn. 

3.6.2.2. Kết quả bài kiểm tra 

Bảng 3.5. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 

trường THPT Tiên Du số 1 

Điểm X i Số HS đạt điểm X i % HS đạt điểm X i % HS đạt điểm X i 

trở xuống 

Th.N ĐC Th.N ĐC Th.N ĐC 

11A11 11A13 11A11 11A13 11A11 11A13 

0 0 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 0 

2 0 1 0 2.5 0 2.50 

3 1 4 2.44 10.00 2.44 12.50 

4 2 4 4.88 10.00 7.32 22.50 

5 8 12 19.51 30.00 26.83 52.50 

6 11 8 26.83 20.00 53.66 72.50 

7 11 8 26.83 20.00 80.49 92.50 

8 5 2 12.20 5.00 92.68 97.50 

9 2 1 4.88 2.50 97.56 100.00 

10 1 0 2.44 0 100.00 100.00 

Tổng 41 40 100.00 100.00 







94 











trường THP Lý Thái Tổ 


trở xuống 


11A5 11A7 11A5 11A7 11A5 11A7 

0 0 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 0 

2 0 2 0 4.76 0 4.76 

3 1 2 2.38 4.76 2.38 9.52 

4 2 5 4.76 11.90 7.14 21.43 

5 7 12 16.67 28.57 23.81 50.00 

6 12 10 28.57 23.81 52.38 73.81 

7 12 8 28.57 19.05 80.95 92.86 

8 5 2 11.90 4.76 92.86 97.62 

9 2 1 4.76 2.38 97.62 100.00 

10 1 0 2.38 0.00 100.00 100.00 

Tổng 42 42 100.00 100.00 

Từ bảng 3.5, 3.6 ta vẽ được đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 

Hình 3.1. Đường lũy tích biểu diễn kết quả 

bài kiểm tra số 1 trường Tiên Du số 1 



bài kiểm tra số 1 trường Lý Thái Tổ 






95 













trở xuống 



0 0 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 0 

2 0 1 0 2.5 0 2.5 

3 1 2 2.44 5.00 2.44 7.50 

4 2 5 4.88 12.50 7.32 20.00 

5 8 12 19.51 30.00 26.83 50.00 

6 11 9 26.83 22.50 53.66 72.50 

7 11 8 26.83 20.00 80.49 92.50 

8 4 2 9.76 5.00 90.24 97.50 

9 3 1 7.32 2.50 97.56 100.00 

10 1 0 2.44 0.00 100.00 100.00 

Tổng 41 40 100.00 100.00 


trường THPT Lý Thái Tổ 


trở xuống 



0 0 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 0 

2 0 1 0 2.38 0 2.38 

3 1 3 2.38 7.14 2.38 9.52 

4 3 7 7.14 16.67 9.52 26.19 

5 7 10 16.67 23.81 26.19 50.00 

6 11 9 26.19 21.43 52.38 71.43 

7 11 9 26.19 21.43 78.57 92.86 

8 6 2 14.29 4.76 92.86 97.62 

9 2 1 4.76 2.38 97.62 100.00 


10 1 0 2.38 0.00 100.00 100.00 

Tổng 42 42 100.00 100.00 






96 







Từ bảng 3.7, 3.8 ta vẽ được đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2 





bài kiểm tra số 2 trường Tiên Du số 1 

Hình 3.4. Đường lũy tích biểu diễn kết 

quả bài kiểm tra số 2 trường Lý Thái Tổ 

Bảng 3.9. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài thực hành trường 

Điểm 

X i 

Số HS đạt điểm 

X i 

THPT Tiên Du số 1 

% HS đạt điểm X i % HS đạt điểm 

trở xuống 



0 0 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 0 

2 0 0 0 0 0 0 

3 0 2 0 5.00 0 5.00 

4 1 4 2.44 10.00 2.44 15.00 

5 4 8 9.76 20.00 12.20 35.00 

6 8 8 19.51 20.00 31.71 55.00 

7 11 7 26.83 17.50 58.54 72.50 

8 12 8 29.27 20.00 87.80 92.50 

9 3 2 7.32 5.00 95.12 97.50 

10 2 1 4.88 2.5 100.00 100.00 

Tổng 41 40 100.00 100.00 


X i 






97 












Điểm 

X i 

Số HS đạt điểm 

X i 

% HS đạt điểm X i % HS đạt điểm 

X i trở xuống 



0 0 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 0 

2 0 0 0 0.00 0 0.00 

3 0 2 0.00 4.76 0.00 4.76 

4 1 3 2.38 7.14 2.38 11.90 

5 4 9 9.52 21.43 11.90 33.33 

6 9 10 21.43 23.81 33.33 57.14 

7 12 9 28.57 21.43 61.90 78.57 

8 11 6 26.19 14.29 88.10 92.86 

9 3 2 7.14 4.76 95.24 97.62 

10 2 1 4.76 2.38 100.00 100.00 

Tổng 42 42 100.00 100.00 

Từ bảng 3.9, 3.10 ta vẽ được đồ thị đường lũy tích bài thực hành 


bài thực hành trường Tiên Du số 1 


bài thực hành trường Lý Thái Tổ 

Bảng 3.11. Phân loại kết quả học tập của HS (%) qua các bài kiểm tra 

Bài kiểm tra số 1 Bài kiểm tra số 2 Bài thực hành 


Yếu – kém (0 – 4) 7.23 21.95 8.43 23.17 2.41 13.41 

Trung bình (5 – 6) 45.78 51.22 44.58 48.78 30.12 42.68 

Khá (7 – 8) 39.76 24.39 38.55 25.61 55.42 36.59 

Giỏi (9 – 10) 7.23 2.44 8.43 2.44 12.05 7.32 







98 







Từ bảng 3.11 ta có đồ thị 




Biểu đồ 3.1. Đồ thị cột biểu diễn kết quả bài số 

2 THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý Thái Tổ 

Biểu đồ 3.2. Đồ thị cột biểu diễn kết quả bài 

số 2 THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý Thái Tổ 

Biểu đồ 3.3. Đồ thị cột biểu diễn kết quả bài thực hành THPT Tiên Du số 1 và THPT 

Lý Thái Tổ 

Để có kết luận khách quan về hiệu quả của việc sử dụng hệ thống bài tập trong 

DH, chúng tôi tiến hành xử lí kết quả thu được bằng phương pháp thống kê toán học 

theo từng cặp lớp trong từng bài. 

Bảng 3.12. Bảng thống kê các tham số đặc trưng của hai lớp Th.N và lớp ĐC 

Đối tượng 

Lớp 

11A11 

(Th.N) 

11A13 

(ĐC) 


(Th.N) 


(ĐC) 

X Bài KT 1 6.39 5.43 6.43 5.50 


Bài KT 2 6.34 5.53 6.40 5.50 






99 










Bài thực hành 7.12 6.28 7.07 6.24 

S Bài KT 1 1.45 1.43 1.43 1.53 

Bài KT 2 1.39 1.34 1.50 1.53 


V Bài KT 1 22.64 26.45 22.31 27.89 

P 

độc 

lập 

Bài KT 2 21.88 24.19 23.44 27.89 


Bài KT 1 0.00377 0.00253 

Bài KT 2 0.00614 0.00368 

Bài thực hành 0.00780 0.00572 

SMD Bài KT 1 0.67 0.61 

Bài KT 2 0.61 0.59 

Bài thực hành 0.51 0.52 

3.6.2.3. Phân tích kết quả bài kiểm tra 

Dựa trên các kết quả Th.NSP và thông qua việc xử lý số liệu Th.NSP, chúng 

tôi nhận thấy chất lượng học tập của HS ở lớp Th.N cao hơn các lớp ĐC. Điều này 

được thể hiện: 

Các đường lũy tích 

Các đường lũy tích của lớp Th.N trong 2 bài kiểm tra và bài TH đều luôn 

nằm bên phải và phía dưới các đường lũy tích của lớp ĐC. 

Tỉ lệ HS yếu kém, trung bình, khá và giỏi 

Tỷ lệ % HS đạt điểm khá, giỏi ở lớp Th.N cao hơn tỷ lệ % HS đạt điểm khá, 

giỏi ở lớp ĐC. Ngược lại, tỷ lệ % HS đạt điểm yếu kém, trung bình ở lớp TN thấp 

hơn tỷ lệ % HS đạt điểm yếu kém, trung bình ở lớp ĐC (Bảng 3.12). 

Từ đó ta thấy, phương án Th.N đã đáp ứng được các mục tiêu của NLTHHH. 

Giá trị các tham số đặc trưng 

- Điểm trung bình cộng của HS lớp Th.N cao hơn HS lớp ĐC. Điều đó chứng 

tỏ HS các lớp Th.N đáp ứng được tốt hơn các tiêu chí kiểm tra NLTHHH mà đề 

kiểm tra yêu cầu. 


- Độ lệch chuẩn S ở lớp Th.N trong 2 bài kiểm tra và bài TH đều nhỏ hơn của 

lớp ĐC chứng tỏ sự phân tán của lớp Th.N ít hơn sự phân tán của lớp ĐC. 






100 










- Giá trị p của các lớp Th.N < 0,05 nên sự khác biệt điểm số giữa các lớp Th.N 

và lớp ĐC là có ý nghĩa. 

- Mức độ ảnh hưởng ES đều 0.51 – 0.67 nên sự tác động của Th.N là ở mức 

trung bình. 

Từ kết quả thu được, bước đầu có thể kết luận rằng HS ở lớp Th.N có kết quả 

cao hơn lớp ĐC sau khi áp dụng biện pháp mà chúng tôi đề xuất. Chứng tỏ việc 

phát triển NLTHHH đã góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở một số trường 

THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 


Trong chương 3 chúng tôi đã trình bày về quá trình Th.NSP và xử lí kết quả 

Th.NSP, bao gồm: 

- Xác định mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung và lập kế hoạch Th.NSP. 

- Tiến hành Th.NSP tại 4 lớp 11 ở 2 trường THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý 

Thái Tổ thuộc địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Đã tiến hành 3 bài dạy và thực hiện 3 bài 

kiểm tra đánh giá chất luợng giờ học, đánh giá sự phát triển NLTHHH của HS 

thông qua bảng kiểm quan sát đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. 

Kết quả các bài kiểm tra được xử lí thống kê. Qua phân tích kết quả Th.NSP: 

- NLTHHH của HS nhóm Th.N phát triển tốt hơn, thể hiện rõ rệt hơn qua 

bảng kiểm quan sát đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. Điển hình như: NL tiến 

hành TN, sử dụng TN an toàn; NL quan sát, mô tả, giải thích các hiện tượng TN và 

rút ra kết luận; NL đề xuất và thực hiện thành công các TN thay thế. 

- HS nhóm Th.N nắm vững bài học hơn, chất lượng học tập tốt hơn HS nhóm 

ĐC, thể hiện qua kết quả các bài kiểm tra như giá trị điểm trung bình cao hơn, có độ 

ổn định và đồng đều hơn. HS hứng thú học tập, tích cực và chủ động hơn trong hoạt 

động học tập 

Những kết luận rút ra từ việc đánh giá kết quả Th.NSP đã xác nhận giả 

thuyết khoa học đã nêu ra và tính khả thi, hiệu quả của đề tài. 







101 










1. Kết luận 

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 

Sau một thời gian tiến hành tìm hiểu, nghiên cứu, chúng tôi đã thực hiện được 

những nhiệm vụ sau: 

- Tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài, làm rõ khái niệm NLTHHH, 

những biểu hiện của NLTHHH, các biện pháp kiểm tra đánh giá năng lực. Đã 

nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề phát triển NLTHHH thông qua các 

PPDH tích cực có gắn với sử dụng TNHH. 

- Điều tra thực trạng dạy và học Hóa học của GV và HS tại 4 trường THPT 

trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và 2 trường trên địa bàn huyện Mê Linh- Thành phố Hà 

Nội trong việc phát triển NLTHHH cho HS. 

- Tuyển chọn, xây dựng 10 TN chương Sự điện li và 4 TN thay thế trong hệ 

thống TNHH chương Sự điện li - Hóa học 11 THPT nhằm định hướng rèn luyện, 

phát triển NLTHHH cho HS. 

Chúng tôi đã đề xuất 4 biện pháp phát triển NLTH cho HS thông qua DH 

chương Sự điện li gồm: 

THPT. 

HS. 

+ Đề xuất quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển NLTHHH cho HS 

+ Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn THHH để phát triển NLTHHH cho 

+ Sử dụng TNHH kết hợp với PPDH tích cực để phát triển NLTHHH cho HS 

trong dạy học chương Sự điện li. Trong biện pháp này, chúng tôi sử dụng 3 phương 

thức sử dụng TN để phát triển NLTHHH cho HS như: Sử dụng TN GV theo PP 

nghiên cứu, kiểm chứng khi dạy bài mới; sử dụng TN HS theo PP nghiên cứu, kiểm 

chứng khi dạy bài mới; sử dụng TN trong bài TH. 

+ Sử dụng BTHH để phát triển NLTHHH cho HS. 

- Xây dựng bộ công cụ đánh giá NLTHHH của HS (bảng kiểm quan sát, phiếu 

hỏi GV và HS, bài kiểm tra,….), sử dụng bộ công cụ đánh giá này để đánh giá sự 

phát triển NLTH cho HS thông qua dạy học chương Sự điên lị- Hóa học 11. 







102 










- Tiến hành Th.NSP tại 4 lớp 11 ở 2 trường THPT Tiên Du số 1 và THPT Lý 

Thái Tổ thuộc địa bàn tỉnh Bắc Ninh. (đã tiến hành 3 bài dạy Th.N, 2 bài kiểm tra 

và 1 bài thực hành) và xử lí thống kê kết quả bài kiểm tra. 

Qua Th.NSP, tôi thấy rằng các biện pháp hình thành và phát triển NLTHHH 

cho HS được sử dụng đã đem đến các kết quả như sau: 

- HS dễ hiểu bài, khắc sâu kiến thức. 

- Rèn luyện kĩ năng TH TN: lựa chọn dụng cụ, hóa chất, tiến hành TN, quan 

sát hiện tượng, mô tả giải thích các hiện tượng TN được rèn luyện chu đáo và đạt 

kết quả tốt. 

- Tạo không khí lớp học sôi động 

- Củng cố, khắc sâu kiến thức đã học tốt hơn cho HS. 

- Nâng cao tính tích cực học tập 

- Tin tưởng vào khoa học. 

Kết quả Th.NSP đã khẳng định được tính hiệu quả, khả thi của các đề xuất 

và biện pháp hình thành và phát triển NLTHHH cho HS. 

Đây là hướng nghiên cứu có tính thực tiễn cao, phù hợp với xu hướng đổi 

mới giáo dục định hướng phát triển NL cho người học nên chúng tôi sẽ tiếp tục 

nghiên cứu về việc hình thành và phát triển NLTHHH ở các nội dung chương khác 

trong chương trình Hóa học 11. 

2. Khuyến nghị 

a) Đối với các cấp quản lý 

- Chương trình Hoá học có thể giới thiệu các TN hoá học vui, những TN HS 

có thể tự tiến hành bằng những vật liệu quen thuộc trong đời sống, với số lượng 

nhiều hơn và có nội dung phong phú hơn. 

- Trong các kì thi bổ sung bài tập rèn luyện kĩ năng thực hành. 

- Trong các đợt bồi dưỡng thường xuyên cho GV nên tăng cường bồi dưỡng 

về sử dụng TNHH trong DH để hình thành và phát triển NLTHHH cho HS. Bồi 

dưỡng năng lực soạn thảo câu hỏi/ bài tập Th.N. 

b) Đối với nhà trường 


Ban giám hiệu nhà trường nên yêu cầu các GV thực hiện các chuyên đề về 

hóa học liên quan đến THTN. 






103 










Cần đầu tư hơn nữa về cơ sở vật chất và đồ dùng DH như: dụng cụ TN, hóa 

chất, phòng TN đạt chuẩn... giúp GV có thể thực hiện đúng các PPDH đặc trưng của 

bộ môn hóa học. 

Khuyến khích GV và HS tham gia các cuộc thi về TH như cuộc thi nghiên 

cứu khoa học kĩ thuật dành cho HS trung học. 

c) Đối với người GV 

GV cố gắng sưu tầm, biên soạn các dạng bài tập hoá học định hướng phát 

triển NL và sử dụng chúng trong hoạt động DH để phát triển các NL chung và NL 

đặc thù của môn Hóa học cho HS. 

Qua quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, chúng tôi nhận thấy rằng: Không 

có một PPDH nào là hoàn hảo, muốn đổi mới PPDH người GV cần phải phối hợp 

nhiều PPDH một cách hợp lí, đồng thời cần tự mình bồi dưỡng, cập nhật các kiến 

thức chuyên môn, và rèn luyện các kĩ năng sư phạm cần thiết. 

Trên đây là những nghiên cứu ban đầu của chúng tôi về mảng đề tài này, do 

thời gian có hạn, kinh nghiệm còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những sai sót. 

Tôi rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô giáo và các đồng nghiệp để có thể tiếp 

tục phát triển đề tài. 

Xin chân thành cảm ơn. 







104 










DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 

1. BCHTƯ (2013), Nghị quyết hội nghị trung ương 8 khóa XI, đổi mới cơ bản, 

toàn diện giáo dục đào tạo, Hà Nội. 

2. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2014), Lí luận dạy học hiện đại, Nxb 

Đại học Sư phạm. 

3. Bộ giáo dục và đào tạo (2014), Chiến lược phát triển giáo dục 2011- 2020. 

4. Bộ GD và Đào tạo (2010), Dự án Việt- Bỉ. Dạy và học tích cực – Một số 

phương pháp và kỹ thuật dạy học, Nxb Đại học Sư phạm. 

5. Bộ GD và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy 

học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 

6. Bộ GD và Đào tạo (T7/2017), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 

(trong chương trình giáo dục phổ thông mới) 

7. Trịnh Văn Biều, Lê Trọng Tín (2000), “Thí nghiệm hóa học tại khoa Hóa 

trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh- phỏng vấn và nhận xét”, 

Kỉ yếu hội thảo khoa học toàn quốc “Tiếp tục đẩy mạnh dạy tốt thí nghiệm 

hóa học”, tr 129-130 

8. Phạm Thị Bình, Đỗ Thị Quỳnh Mai, Hà Thị Thoan (2016), “Xây dựng bài 

tập hóa học nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh”, Tạp 

chí Khoa học ĐHSP, tr 72-73 

9. Nguyễn Đức Chính, Đinh Thị Kim Thoa, Đào Thị Hoa Mai, Lê Thái 

Hưng (2009), Đo lường và đánh giá trong giáo dục, Nxb Đại học Quốc Gia 

Hà Nội. 

10. Nguyễn Cương (2007), Phương pháp dạy học hóa học, Nxb Đại học Sư 

phạm. 

11. Nguyễn Cương, Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị 

Oanh, Hoàng Văn Côi, Trần Trung Ninh, Nguyễn Mai Dung, Hoàng 

Văn Côi, Nguyễn Đức Dũng (2014), Thí nghiệm thực hành phương pháp 

dạy học hóa học, Nxb Đại học Sư phạm. 

12. Lê Thanh Hà (2007), Phát triển tư duy và rèn luyện năng lực thực hành 


hóa học cho học sinh thông qua dạy học phần vô cơ lớp 11, Luận văn thạc 

sĩ Khoa học Giáo dục, trường ĐHGD- ĐHQGHN. 






105 










13. Nguyễn Vinh Hiển, Phạm Ngọc Định, Nguyễn Thị Thanh Hương, Trần 

Thanh Sơn, Nguyễn Xuân Thành (2010), Phương pháp bàn tay nặn bột 

trong dạy học các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS, Nxb GD. 

14. Lý Huy Hoàng, Cao Cự Giác (2016), “Thực trạng phát triển năng lực thực 

hành thí nghiệm hóa học cho sinh viên sư phạm hóa học ở trường Đại học”, Tạp 

chí GD (378), tr50-52. 

15. Mai Thị Hương (2008), Phát triển tư duy của học sinh thông qua hệ thống 

bài tập thí nghiệm hóa học, Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục, trường 

ĐHGD- ĐHQGHN. 

16. Nguyễn Công Khanh (2013), Đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh theo cách 

tiếp cận năng lực, Tài liệu hội thảo, đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh ở 

trường phổ thông, Hà Nội. 

17. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học môn Hóa 

học ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm. 

18. Nguyễn Thị Lan Phương (2013), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập 

trắc nghiệm phần vô cơ nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học 

sinh THPT, Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục, trường ĐHGD- ĐHQGHN. 

19. Nguyễn Thị Trúc Phương (2010), Sử dụng thí nghiệm hóa học để tổ chức 

hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 THPT, Luận văn thạc sĩ Khoa 

học Giáo dục, trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. 

20. Cao Thị Thặng, Lê Ngọc Vinh (9/2014), “Thiết kế bộ công cụ đánh giá kết 

quả dạy học theo phương pháp bàn tay nặn bột trong môn hóa học”, Tạp chí 

Khoa học Giáo dục, số 341, tr 19. 

21. Nguyễn Thu Thảo (2016), Hình thành và phát triển năng lực thực hành hóa 

học cho học sinh lớp 8 thông qua dạy học chương Hiđro- Nước, Luận văn 

thạc sĩ Khoa học Giáo dục, trường ĐHGD- ĐHQGHN. 

22. Nguyễn Thị Phương Thu (2007), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm 

nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ 

Khoa học Giáo dục, trường ĐHGD- ĐHQGHN. 


23. Lê Thị Thúy (2007), Phương pháp dạy học qua thí nghiệm trong dạy học 

hóa học THPT chương Oxi- Lưu huỳnh Hóa học 10 nâng cao, Luận văn thạc 






106 










sĩ Khoa học Giáo dục, trường ĐHGD- ĐHQGHN. 

24. Nguyễn Phú Tuấn (2010), Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học ở 

phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm. 

25. Lê Thị Tươi (2016), Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh 

thông qua dạy học chương Nitơ- Photpho Hóa học lớp 11 THPT, Luận văn 


26. Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong 

dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản THPT, Luận văn 


27. Nguyễn Xuân Trường, Lê Mậu Quyền, Phạm Văn Hoan, Lê Chí Kiên 

(2014), Hóa học 11, Nxb GD. 

28. Võ Phương Uyên (2009), Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớp 

10, 11 trường THPT tỉnh Đăk Lăk, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Đại học 

Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh. 







107 










PHỤ LỤC 01 

PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH 

Các bạn HS thân mến! Hiện nay, chúng tôi đang tiến hành nghiên cứu khoa 

học với đề tài “Phát triển NLTHHH cho HS thông qua DH chương Sự điện li- Hóa 

học 11 THPT”. Để đề tài có những số liệu chân thực và khoa học, chúng tôi mong 

nhận được sự hợp tác của các bạn! 

Họ và tên:..........................................HS lớp:.............Trường:................................... 

Câu 1. Em thích những giờ học sử dụng TNHH không? 

Rất thích Thích Bình thường Không thích 

Câu 2: Trong giờ học môn hóa học em 

thường làm gì? 

Tham gia tích cực các hoạt động học tập 

mà thầy (cô) giáo tổ chức. 

Tập trung nghe giảng, phát biểu ý kiến. 

Nghe giảng một cách thụ động. 

Không tập trung, làm việc riêng. 

Thường 

xuyên 

MỨC ĐỘ 

Thỉnh Hiếm 

thoảng Khi 

MỨC ĐỘ 

Câu hỏi 

Rất 

Bình 

Thích 

thích thường 

Câu 3: Trong các giờ học được quan sát 

và tự tiến hành các TN em cảm thấy thế 

nào? 

Câu 4: Khi thầy (cô) sử dụng TNHH, em thích hình thức nào? 

GV biểu diện TN minh họa cho 

bài giảng. 

GV dùng TN trực tiếp hướng dẫn HS 

nghiên cứu kiến thức mới. 

Tổ chức cho HS làm TN theo nhóm. 

Dùng hình vẽ mô phỏng, video TN hướng 

dẫn HS nghiên cứu bài học. 

Ý kiến khác: ................................................ 

...................................................................... 

Không 

bao giờ 

Không 

thích 


Câu 5: Theo em NLTHHH có mức độ quan trọng như thế nào? 

Rất quan trọng. Quan trọng. Bình thường. Không quan trọng. 






108 










Câu 6: Theo em TN hóa học có vai trò như 

thế nào? 

Rèn luyện kỹ năng thực hành. 

Dễ hiểu bài, khắc sâu kiến thức. 

Cung cấp kiến thức mới. 

Tạo không khí lớp học sôi nổi. 

Giúp vận dụng lý thuyết vào làm bài tập dễ 

dàng. 

Biết vận dụng kiến thức hóa học để giải thích 

hiện tượng trong thực tiễn cuộc sống. 

Rèn luyện tính cẩn thận, tỉ mỉ, chính xác, khoa 

học, kiên trì. 

Ý kiến khác: ............................................... 

Câu 7: Khi được giao nhiệm vụ 

chuẩn bị bài THHH em thường làm 

gì? 

Đọc trước TN. 

Tìm hiểu về nguyên tắc của TN. 

Lựa chọn dụng cụ, hóa chất cần thiết. 

Vẽ và trình cách lắp đặt TN. 

Dự đoán hiện tượng TN xảy ra và giải 

thích. 

Tự thiết kế TN khác thay thế (đơn 

giản, an toàn) có thể gặp trong thực 

tiễn cuộc sống 

Thường 

xuyên 

Rất 

quan 

trọng 

Quan 

trọng 

Mức độ 

Bình 

thường 

Mức độ 

Thỉnh Hiếm 

thoảng khi 

Câu 8: Khi tiến hành các TN, em thường hoạt động như thế nào? 

Lựa chọn dụng cụ, hóa chất cần thiết. 

Lắp đặt dụng cụ. 

Tiến hành TN. 

Quan sát, mô tả, ghi chép hiện tượng 

và giải thích 

Nêu nhận xét và rút ra kết luận. 

Trình bày được lưu ý để tiến hành TN 

thành công. 

Nêu thắc mắc về những điều chưa rõ 

về TN với giáo viên. 

Tham gia thảo luận nhóm, trao đổi với 

các bạn. 

Không làm gì cả. 

Cảm ơn các em đã đóng góp ý kiến 

Không 

quan 

trọng 

Không 

bao giờ 







109 











PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN GIÁO VIÊN 

Để góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng TNHH nhằm phát triển NLTH của HS, kính 

mong thầy cô vui lòng cho biết ý kiến, quan điểm của mình về một số vấn đề dưới đây 

bằng cách đánh dấu x vào ô lựa chọn. Các câu trả lời của thầy (cô) chỉ sử dụng vào 

mục đích nghiên cứu. 

Thông tin cá nhân 

Họ và tên ( có thê không ghi): …………………………………………Tuổi:……… 

Trình độ: Cao Đẳng ; Đại Học ; Thạc sĩ ; Tiến sĩ 

Nơi công tác:………………………………………….Loại hình trường:…………… 

Thời gian tham gia giảng dạy hóa học ở trường phổ thông:….. năm. 

A. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM 

Câu 1: Mức độ sử dụng từng PPDHtrong Mức độ sử dụng 

DHHH của thầy cô như thế nào? 

Thường Thỉnh Hiếm Không 

xuyên thoảng khi sử dụng 

Thuyết trình. 

Đàm thoại. 

Sử dụng thí nghiệm. 

Giải quyết vấn đề. 

DH theo góc. 

Grap và sơ đồ tư duy. 

Sử dụng bài tập hóa học 

DH theo nhóm 

Bàn tay nặn bột 

PPDH khác:.............................................. 

Câu 2: Thầy cô cho biết mức độ sử dụng từng loại TN trong DHHH ở trường 

THPT? 

TN biểu diễn của GV. 

TN thực hành của HS dưới sự hướng dẫn của GV. 

Cho HS tự thiết kế các TN (dụng cụ, hóa chất, 

cách tiến hành). 

Hướng dẫn HS tự tiến hành TN đơn giản, an toàn 

ngoài giờ lên lớp. 

Câu 3: Khi sử dụng TN thầy cô thường dùng TN ở dạng nào? 

TN với dụng cụ, hóa chất thật 

Hình ảnh, tranh ảnh thí nghiệm 

Phim thí nghiệm 

TN ảo, mô phỏng 







110 










Câu 4: Theo thầy cô, số TNHH mà thầy cô đã làm được so với số TN cần phải 

làm trong quá trình DH là khoảng bao nhiêu %? 

Dưới 20% 20 - 40% 40 – 60% 60 - 80% Trên 80% 

B. NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC 

Câu 5: Trong DHHH thầy cô quan tâm, chú trọng, hình thành và phát triển 

NL đặc thù hóa học nào? 

Các loại NL đặc thù Hóa học 

Không 

Thường Thỉnh Hiếm 

bao 

xuyên thoảng khi 

giờ 

NL sử dụng ngôn ngữ hóa học. 

NL thực hành hóa học. 

NL tính toán. 

Năng giả quyết vấn đề thông qua môn học. 

NL vận dụng kiên thức hóa học vào đời sống. 

Câu 6: Theo thầy cô, việc hình thành phát triển NLTHHH cho HS có tầm quan 

trọng như thế nào trong DHHH ở trường THPT? 

Rất quan trọng Quan trọng Bình thường Không quan trọng 

Câu 7: Theo thầy cô, việc hình thành phát triển NLTHHH cho HS có thể tiến 

hành trong những tiết học nào? 

Tiết học bài mới. Tiết luyện tập. Tiết ngoại khóa. Tiết thực hành. 

Câu 8: Thầy cô đánh giá như thế nào về các biểu hiện của 

NLTH của HS? 

Biết, thực hiện đúng nội quy, quy tắc an toàn của phòng TN. 

Nhận dạng được một số dụng cụ, hóa chất cơ bản để làm TN. 

Hiểu tác dụng của một số dụng cụ và hóa chất cơ bản để làm TN. 

Lựa chọn các dụng cụ và hóa chất cần thiết chuẩn bị cho các TN. 

Lắp các bộ dụng cụ cần thiết cho từng TN, hiểu được tác dụng 

của từng bộ phận, biết phân tích sự đúng sai trong cách lắp. 

Tiến hành độc lập một số TNHH đơn giản. 

Biết cách quan sát, nhận ra được các hiện tượng TN. 

Mô tả chính xác các hiện tượng TN. 

Giải thích một cách khoa học các hiện tượng TN đã xảy ra, viết 

được các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết. 

Biết cách lựa chọn TN, hóa chất thay thế đơn giản, an toàn trong 

thực tế. 

Tự thiết kế TN kiểm chứng (hóa chất, dụng cụ, cách tiến hành) 

Mức độ thể hiện 

Tốt Khá Kém 














dựa trên lí thuyết. 




Câu 9: Thầy (cô) đánh giá tính hiệu quả của Rất 

việc sử dụng TNHH nhằm phát triển NLTH hiệu 

của HS trong quá trình DHHH? 

quả 

Giúp HS dễ hiểu bài, khắc sâu kiến thức 

Rèn luyện kĩ năng thực hành thí nghiệm 

Tạo không khí lớp học sôi động 

Nâng cao hứng thú học tập bộ môn 

Tin tưởng vào khoa học 

Nâng cao tính tích cực học tập 

Câu 10: Theo thầy (cô) những khó khăn của 

thầy cô về việc sử dụng TNHH trong quá 

trình DHHH? 

Trường học không có phòng TN thực hành bộ 

môn. 

Không có cán bộ chuyên trách phòng TN 

Dụng cụ, hóa chất còn thiếu. 

Không có nhiều thời gian chuẩn bị và thực hiện. 

Thiếu tài liệu tham khảo về DH TN . 

Không có chế độ khuyến khích, đãi ngộ hợp lí 

Có nhiều TN độc hại, nguy hiểm. 

Kỹ năng thực hành còn hạn chế. 

Trong khi thi, kiểm tra số câu hỏi bài tập liên 

quan còn ít. 

Khó khăn khác: ........................................... 

Rất 

khó 

khăn 

Hiệu 

quả 

vừa 

phải 

Ít 

hiệu 

quả 

Xin chân thành cảm ơn sự đóng góp của các thầy (cô)! 

Không 

hiệu 

quả 

Khó Bình Không 

khăn thườngkhó khăn 

















I. Mục tiêu bài kiểm tra 


Kiểm tra lại các phần kiến thức: 

PHỤ LỤC 03. CÁC ĐỀ KIỂM TRA. 

ĐỀ KIỂM TRA 1 TIẾT (CHƯƠNG 1) 

- Chất điện li mạnh, chất điện li yếu. 

- pH và chất chỉ thị axit, bazơ 

- Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li. 

- Kiến thức liên quan đến thí nghiệm, thực tế. 


Kiểm tra, đánh giá các kĩ năng: 

- Viết PTHH của phản ứng xảy ra. 

- Giải thích được một số hiện tượng thí nghiệm. 

- Giải được bài toán liên quan đến phản ứng trao đổi ion trong dung dịch của 

các chất điện li. 

3. Năng lực 

- Rèn luyện và kiểm tra dánh giá các năng lực: NL giải quyết vấn đề; 

NLTHHH; vận dụng và khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức. 

II. Nội dung bài kiểm tra 

Bài kiểm tra chứa nội dung sau: 

- pH. Chất chỉ thị axit- bazơ. 

- Phản ứng trao đổi ion trong dd chất điện li. 

- Kiến thức liên quan đến TNHH. 

- Bài tập tổng hợp 

III. 

Nội dung 

kiến thức 

Ma trận đề kiểm tra 

1. Chất điện li mạnh, 

chất điện li yếu, độ 

Mức độ nhận thức 

Nhận biết Thông hiểu Vận dụng 

Vận dụng ở 

mức cao 

hơn 


TN TL TN TL TN TL TN TL 

1câu 

2đ 

Cộng 

1 

câu 

















2. Sự điện li của nước, 

pH của dung dịch 

1câu 

0,5đ 

3. Axit, bazơ, muối 1câu 

0,5đ 

2câu 

1 đ 

4. Phản ứng trao đổi 1câu 3câu 

ion trong dung dịch 0.5đ 1,5đ 

5. Tổng hợp kiến thức 2câu 

1 đ 

Tổng số câu 

3 câu 7câu 

Tổng số điểm 

1,5đ 3,5 đ 

IV. Nội dung đề kiểm tra 

Họ và tên: ……………………… 

Lớp: 11A….. 

A/ Trắc nghiệm: 10 câu 

1câu 

1đ 

2 câu 

3 đ 

BÀI KIỂM TRA 

1câu 

2đ 

1 câu 

2đ 

Môn: HÓA HỌC 11– Thời gian: 45 phút 

(cho Fe=56; Al=27; Ca=40; Cl=35,5; S=32= N=14; K=39; O=16) 

Câu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

ĐA 

Câu 1. Nhỏ từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch X thấy dung dịch vẩn đục. 

Nhỏ tiếp dung dịch NaOH vào thấy dung dịch trong trở lại. Sau đó nhỏ từ từ 

dung dịch HCl vào thấy dung dịch vẩn đục, nhỏ tiếp dung dịch HCl thấy dung 

dịch trở nên trong suốt. Dung dịch X là dung dịch nào sau đây? 

A. NaAlO 2 . B. Al 2 (SO 4 ) 3 . C. Fe 2 (SO 4 ) 3 . D. (NH 4 ) 2 SO 4 . 

Câu 2. Nước cất để lâu ngày ngoài không khí có 

A. pH< 7. B. pH > 7. C. pH = 7. D. không xác định. 

Câu 3. Trong PTN , CO 2 được điều chế bằng cách cho đá vôi tác dụng với axit HCl. 

Có thể thay đá vôi bằng chất dễ kiếm như 

A. Na 2 CO 3 . B. vỏ trứng. C. NaHCO 3 . D. BaCO 3 . 

Câu 4. Cho từ từ dung dịch NaOH đến dư vào dung dịch ZnSO 4 , khuấy đều, hiện 

tượng quan sát được là 

A. có kết tủa keo trắng và bọt khí thoát ra. 


B. có kết tủa keo trắng. 

C. có kết tủa keo trắng sau đó tan dần tạo dung dịch trong suốt. 

2 

câu 

2 

câu 

5câu 

2 

câu 
















D. không có hiện tượng gì. 

Câu 5. Cách sơ cấp cứu khi bị bỏng axit 

A. rửa sạch vết bỏng bằng nước nhiều lần sau đó rửa lại bằng dung dịch 

NaHCO 3 10% có tính kiềm nhẹ. 

B. trung hòa lượng axit trên vết bỏng bằng bazơ mạnh như NaOH, KOH. 



Câu 6. Khi cho các viên băng phiến vào cốc nước có trộn dấm ăn và sô đa. Hiện 

tượng xảy ra là 

A. băng phiến chìm xuống đáy cốc. B. băng phiến nổi trên mặt nước. 

C. băng phiến nổi trên mặt cốc. D. không có hiện tượng gì. 

Câu 7. Dãy chất nào sau đây vừa tác dụng với dd HCl vừa tác dụng với KOH? 

A. Al(OH) 3 , Al 2 (SO 4 ) 3 , Al 2 O 3 . B. ZnO, Ca(HCO 3 ) 2 , 

C. Al 2 O 3 , KHCO 3 , Sn(OH) 2 . D. Mg(OH) 2 , 

+ 

4 

NH . 

NH , ZnO. 

Câu 8. Cây cẩm tú cầu thường cho hoa màu trắng. Khi được trồng nơi đất có tính 




A. trồng trên đất mặn. 

B. trồng trên đất chua. 

C. cho đinh sắt vào túi lưới rồi trộn vào đất trồng hoa. 

D. tưới nước chanh cho cây. 

Câu 9. Cho dãy các chất: NH 4 Cl, (NH 4 ) 2 SO 4 , NaCl, MgCl 2 , FeCl 2 , FeCl 3 . Số chất 

trong dãy tác dụng với lượng dư dung dịch Ba(OH) 2 tạo thành kết tủa là 

A. 5. B. 3. C. 1. D. 4. 

Câu 10. Có thể phân biệt 3 dung dịch KOH, HCl, H 2 SO 4 bằng một thuốc thử là 

A. quỳ tím. B. Zn. C. Al. D. BaCO 3 . 

B/ Tự luận 

Câu 1. Rau quả khô được bảo quản bằng khí SO 2 thường có chứa một lượng nhỏ 


hợp chất có gốc SO 3 2- . Để xác định sự có mặt của ion SO 3 2- trong hoa quả, một học 

+ 

4 
















sinh ngâm một ít quả đậu trong nước. Sau một thời gian lọc lấy dung dịch rồi cho 

tác dụng với H 2 O 2 , sau đó nhỏ tiếp dd BaCl 2 vào. Viết các phương trình ion thu gọn 

thể hiện các quá trình xảy ra. 

Câu 2. Khi hòa tan viên thuốc chứa 500 mg vitamin C trong 200 ml nước thì dung 

dịch thu được có pH bằng bao nhiêu? Biết vitamin C là axit ascorbic M = 176,13; 

giả sử đây là một đơn axit có pK a = 4,17. 

Câu 3. Phèn chua (phèn nhôm) có công thức: K 2 SO 4 .Al 2 (SO 4 ) 3 .24H 2 O. 

Giải thích: 1. Vì sao phèn nhôm có vị chua. 

ĐÁP ÁN 

2. Dùng phèn nhôm có thể làm trong nước. 

A/ Trắc nghiệm: Mỗi câu đúng được 0,5 điểm 

Câu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

ĐA 

B A B C A B C C D D 

B/ Tự luận: Phần tự luận, HS phân tích, giải theo cách khác hợp lý vẫn đạt điểm tối đa 

Câu Nội dung Điểm 

2- 2- 

1/ SO 

3 

+H2O2 → 

4 2 

SO +Ba 

SO +H O 

→ BaSO 

2- 2+ 

4 4 

↓ 

2/ pH= 2,66 2đ 

3/ 1. Phèn nhôm khi tan vào trong nước xảy ra quá trình điện 

li như sau: 

K 2 SO 4. Al 2 (SO 4 ) 3 .24H 2 O →2K + + 2Al 3+ 2- 

+ 4SO + 24 H 2 O 

Cation Al 3+ bị thủy phân: 

Al 3+ + 3 H 2 O → Al(OH) 3 ↓ + 3H + 

Do trong dung dịch tạo ra ion H + nên phèn có vị chua. 

2. Do tạo ra Al(OH) 3 kết tủa dạng keo tạo màng bám dính, 

nó dính chặt các hạt nhỏ lơ lửng trong nước tạo thành hạt 

to hơn, nặng và chìm xuống làm trong nước. 


4 

0,5đ 

0,5đ 

1đ 

1 đ 
















Họ và tên: ……………………… 

Lớp: 11A….. 

BÀI KIỂM TRA 15 PHÚT SỐ 1 

Môn: HÓA HỌC 11– Thời gian: 45 phút 

Câu 1. Cho dãy các chất: Ca(HCO 3 ) 2 , NH 4 Cl, (NH 4 ) 2 CO 3 , ZnSO 4 , Al(OH) 3 , Zn(OH) 2 . 

Số chất có tính chất lưỡng tính là 

A. 3. B. 5. C. 2. D. 4. 

Câu 2. Cho các chất: Al, Al 2 O 3 , Al 2 (SO 4 ) 3 , Zn(OH) 2 , NaHS , K 2 SO 3 , (NH 4 ) 2 CO 3 . Số 

chất đều phản ứng được với dung dịch HCl, dung dịch NaOH là 

A. 4. B. 5. C. 7. D. 6. 

Câu 3. Cho 5 dung dịch cùng nồng độ đựng trong 5 lọ mất nhãn riêng biệt: 

NH 4 Cl, (NH 4 ) 2 SO 4 , BaCl 2 , NaOH, Na 2 CO 3 . Thuốc thử có thể phân biệt được 5 lọ 

trên là 

A. NaNO 3 

. B. NaCl. C. Ba(OH) 2 

. D. dd NH 3 

. 

Câu 4. Nhỏ từ từ cho đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch AlCl 3 . Hiện tượng 

xảy ra là 

A. có kết tủa keo trắng, sau đó kết tủa tan. B. chỉ có kết tủa keo trắng. 

C. có kết tủa keo trắng và có khí bay lên D. không có kết tủa, có khí bay lên. 

Câu 5. Trộn 100 ml dung dịch gồm Ba(OH) 2 

0,1M và NaOH 0,1M với 400 ml 

dung dịch gồm H 2 

SO 4 

0,0375M và HCl 0,0125M thu được dung dịch X pH= a. Giá 

trị a là 

A. 7. B. 2. C. 1. D. 6. 

Câu 6. Cho các dung dịch muối: Na 2 

CO 3 

(1), NaNO 3 

(2), NaNO 2 

(3), NaCl (4), 

Na 2 

SO 4 

(5), CH 3 

COONa (6), NH 4 

HSO 4 

(7), Na 2 

S (8). Những dung dịch muối 

làm quỳ hoá xanh là 

A. (1), (2), (3), (4). B. (1), (3), (5), (6). 

C. (1), (3), (6), (8). D. (2), (5), (6), (7). 

Câu 7. Có 6 dung dịch cùng nồng độ mol/lit là: Dung dịch NaCl (1), dung dịch 

HCl (2), dung dịch Na 2 

CO 3 

(3), dung dịch NH 4 

Cl (4), dung dịch NaHCO 3 

(5), 

dung dịch NaOH (6). Dãy sắp xếp theo trình tự pH tăng dần là 


A. (1)








C. (2)









MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA 

1. Tiết dạy thực nghiệm lớp 11A11 bài thực hành tại PTN trường THPT Tiên 

Du số 1 

2. Tiết dạy thực nghiệm theo PP góc của lớp 11A7 trường THPT Lý Thái Tổ 


Góc áp dụng 

Góc phân tích

Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương Sự điện li- Hóa học 11- Trung học phổ thông (2017)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?