16.04.2013 Views

r - Biblioteca Nacional de Colombia

r - Biblioteca Nacional de Colombia

r - Biblioteca Nacional de Colombia

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


EPISTOLAS.,<br />

o CARTAS<br />

DE MARCO TULlO CICERON,<br />

,<br />

VULGARMENTE LLAMADAS<br />

FAMILIARES.<br />

TRADUCIDAS<br />

POR EL Dr. PEDRO SLWON ABRIL<br />

natural <strong>de</strong> Alcaráz.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


Ciceroni in omni epistol arum genere non umere<br />

ullus comparandus esto Sane in episto<br />

lis ad diversos incomparabilis eloquentia<br />

... elucet , facile'lue adparet , Ciaranem,<br />

sive iocari, sive irasci , sÍve permovere<br />

maluerit , omnes alios lango post.<br />

se inurvallo reliquisse ..• Merito ergo<br />

epiuolae iLlae incomparabiles assidua leélione<br />

in succum et. sanguinem vertendae,<br />

llee unquam e manibus <strong>de</strong>ponendae sunt.<br />

Heinecdus Fl,lnd. stili culto P. l. C. I. §. 3.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


s LIBER P.<br />

ARGU MENTU M.<br />

Rnpon<strong>de</strong>t superiori epistolae , qu'Crelae<br />

Metelii, eommemorando sua in eum offieia<br />

, quibuJ iIle non mutuo respondiJ­<br />

Jet: me jratrcm eius se oppugnasJe, sed<br />

oppugnanti restitisse. 0!em quod Celer<br />

tueatur, laudat eiuJ pietatem : suae tlUtem<br />

amieitiae eonstantiam pollieetur.<br />

Anno U. C. 691.<br />

M. T. C. QMETELLO, Q. F. CELERI,<br />

procos. S. D.<br />

n. SI tu exercitusque valetis , be ...<br />

ne esto Scribis ad me, te existimasse<br />

, pro mutuo inter nos animo, et<br />

pro reconeiliata gratía, nunquam te a me<br />

ludibrio laesum iri. Quod cuil1smodi sir,<br />

satis intelligere non possum; sed ramen<br />

suspicor ad te esse allatum, me in senatu<br />

, qUllm displltarem, permulros<br />

esse ql1i rempnb!icam a me conservatam<br />

dolerenr, dixisse ; a te propinquos<br />

tuos, quibus negare non potuisses, impetrasse<br />

, nt ea, ql1ae statuisses tibi in<br />

sena tu <strong>de</strong> mea lau<strong>de</strong> esse dicenda, reti­<br />

(eres. Qyod quum dicerem , ilIud adiunxi:<br />

mihi tecum ita dispenitum officium<br />

fubse in reinllht icae ' salute retinenda,<br />

m<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 15<br />

·,1 4mor a todas estas cosas. Quanto ti lo que<br />

me escribes, por la reconciliacion <strong>de</strong> nuestra<br />

voluntad; yo no entiendo, por qué la llames<br />

vo¡'mtad reconciliada a la que nunca ha tenido<br />

quiebra. .<br />

En lo que me escribes, que no <strong>de</strong>bia yo por<br />

una palabrilla querer <strong>de</strong>rribar ti tu hermano<br />

Metelo; quanto ti lo primero , quer1,ia tuvieses<br />

por' cierto, que esa voluntad que tú muestras<br />

tener' a tu het'mano, tan llena <strong>de</strong> benignidad<br />

y amor, me parece ti mí mui bien: <strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> esto te r'uego, que si por lo que toca al bien<br />

<strong>de</strong> la república, yo he resistido en algo a tu<br />

ber'mano , me lo perdones. Porque soi tan aficionado<br />

ti la república, como el que mas lo es.<br />

T si tú hallares por verdad , que lo que yo he<br />

buho no ha sido sino <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r mi cabeza contra<br />

ti f,,-rioso gol¡e que él Jobre mí queria <strong>de</strong>scargar;<br />

<strong>de</strong>beste <strong>de</strong> tener por satisfecho , <strong>de</strong><br />

que ni aun por cartas no te doi quejas <strong>de</strong>l gran<strong>de</strong><br />

agravio, que <strong>de</strong> tu hermano he recibido.<br />

Porque quando yo entendí, que toda la fuer­<br />

ZacJ.e su tribunado la queria en<strong>de</strong>rezar ti <strong>de</strong>struirme<br />

,y que en solo esto se <strong>de</strong>svelaba; hablé<br />

con tu muger Claudia l y con vue.rtra hermana<br />

Mucia ( la qual yo tenia entendido, que<br />

me tiene mucha voluntad por el amistad que<br />

yo tengo con Cnéo Pompeyo ) que le quitasen<br />

<strong>de</strong> 14 cabeza una pretemÍon tan injuriosa. r<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

él


6<br />

LIBER V.<br />

Arque ille (quod te audisse certo scio)<br />

pridie ka\. Ianuarias , qua mlUna ne­<br />

mo unquam in aliql10 magistratu im­<br />

probissimus civis aífc:étus est, ea me<br />

consulem a ffe cit , quum rempublicam<br />

conservassem, arque abe unte m magistra­<br />

tu concionis habendae potestate priva­<br />

vit : cuius ¡niuria mihi tamen honod<br />

summo [uit. Nam quum ille mihi nihil<br />

nisi ut iurarem permitteret, magna vo­<br />

ce iuravi verissimum pulcherrirnumque<br />

iusiurandum: quod populus item magna<br />

voce, me vere iurasse , iuravit. Hac<br />

accepta tam insigni iniuria , tamen illo<br />

ipso die rnisi ad Metellum communes<br />

amicos , qui agerent cum eo, ut <strong>de</strong><br />

illa mente <strong>de</strong>sisteret: quibus ille re­<br />

spondit, sibi non esse integrum. Etenim<br />

paulo ante in condone dixerat, ei, qui<br />

in alios animadvertisset indiéta causa,<br />

dicendi ipsi potestatem fieri non oportere.<br />

Hominem gravem et civem egre­<br />

gium! quí, qua poena senatus consen­<br />

su bonorum omnium eos affecerat , qui<br />

urbem incen<strong>de</strong>re, rnagistratus ae se­<br />

naruIU t,rucidare , bellum maximum<br />

confbre voluissent , ,ea<strong>de</strong>m dignum iu­<br />

ilicaret eum, qui curiam cae<strong>de</strong>, urbem<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

in-


LIBER r.<br />

tui auxilio in huiusmodi caUsa utendl1m<br />

fuisse. Ego te mihi semper amicum esse<br />

volui : me ut tibi amicissimum esse<br />

intelligeres, laboravi. Maneo in volunta­<br />

te et quoad voles tu permanebo ; d­<br />

tiusque amare tui fratrem tuum odisse<br />

<strong>de</strong>sinam, ql1am illius odio quidquam <strong>de</strong><br />

nostra benevolentia <strong>de</strong>traha tm. Vale.<br />

ARGU ME N TU M.<br />

De contumeliis cuiuJfJam necessarii, qui P.<br />

Cloditts vi<strong>de</strong>tul' cue, queritur; in cuiuJ<br />

loco Ciceronem officiiJ perspe8um sibi<br />

optat esse , a qua petit , ut bene'volen­<br />

tiam canservet.<br />

Anno u. C. 697.<br />

Q. METELLUS NEP. M. T. C. S. D.<br />

nI. HOminis importunissimi con-<br />

rumeliae , quibus crebris<br />

concionibns me onerat 5 tuis erga me<br />

officiis leniuntur. Et ut sllnt leyes huius­<br />

madi ho n in es , a me <strong>de</strong>spiduntur: Iiben­<br />

terque commutata persona, te mihi fratris<br />

loco esse duco. De ilIo ne meminisse qui­<br />

<strong>de</strong>m volo: ramersi bis eum invitum s n'avi.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

De


24 LIBER 1':<br />

De me meisque rebus , ne vonis mul ..<br />

tirudine literarum molestior essem , ad<br />

Lollium perscripsi : <strong>de</strong> rationibus etiam<br />

pro\ ineiae quid vellem fieri , ut is vos<br />

docerer et comrnonefaceret. Si poteris,<br />

velim pristinam tuam erga me volunta­<br />

tem conserves. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Exu/ opem implorat consu¡iJ , et memo"<br />

riam benejicii pollicetur.<br />

Anno U. C. 696.<br />

M. T. C. Q:METELLO NEP. COSo S. D.<br />

lIIl. L1terae Q fratris, et T. Pomo<br />

ponii necessarii rnei tamum<br />

spei <strong>de</strong><strong>de</strong>rant, ut in te non minus auxi­<br />

lii, quam in tuo collega, mihi constitu­<br />

tum fuerir. !taque ad te literas statim<br />

rnisi , per quas , ut fortuna postulabar,<br />

et gratias tibi egi, et <strong>de</strong> reliquo tempo­<br />

re auxilium petii. Postea mihi non tam<br />

rneomm literae , quam sermones eorum<br />

qui hac iter faciebam, animum tuum<br />

immutatum significabant; quae res feeir,<br />

ut tibi literis obstrepere non au<strong>de</strong>rem.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Nunc


3°<br />

LIBER P.<br />

relatam esse gratiam, tu es optimus testis<br />

: contra etiam esse aliquid abs te<br />

profeétum , ex multis audivi. Nam comperisse<br />

me non au<strong>de</strong>o dicere ) ne forte<br />

id ipsum verbum ponam) quod abs te<br />

. aiunt falso in me solere conferri. Sed ea,<br />

quae ad me <strong>de</strong>lata sunr , malo te ex<br />

Pomponio cui non minus molesta fuerunt,<br />

quam ex meis literis cognoscere.<br />

Meus in te animus quam singulari officio<br />

fuerit, et senarus et populus Romanus<br />

testis esto Tu quam gratus erga me<br />

fueris , ipse existimare pores ; quantum<br />

mihi <strong>de</strong>beas caeteri existimenr. Ego quae<br />

tua causa antea fed , voll1ntate sum adduétl1s<br />

ut facerem) posteaque consrantia.<br />

Sed reliql1a, mihi cre<strong>de</strong>, multo maius<br />

meum studium , rnaioremque gravirarem<br />

et laborem <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rant. Quae ego si non<br />

proflln<strong>de</strong>re ac per<strong>de</strong>re vi<strong>de</strong>bor, omnibus<br />

meis viribus sustinebo : sin autem ingrata<br />

ess.e sentiam , non comrnittarn ut<br />

tibi ipse insanire vi<strong>de</strong>ar. Ea quae sint<br />

et cuiusmodi, poteris ex Pomponio cognoscere.<br />

Arque ipSUffi tibi Pomponillm<br />

ira cornrnendo , 11t quamquam ipsius<br />

causa confido te faéturum esse omnia;<br />

ta-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 3 1<br />

qul galardon me bal dado: que antes he en­<br />

tendido por relacion <strong>de</strong> muchol, que me has si­<br />

do contrario. r no quiero <strong>de</strong>cir que lo he toca­<br />

do con la mano, por no usar <strong>de</strong>l mismo térmi­<br />

no, <strong>de</strong> que me dicen que tú fal.ramente Ulas<br />

contra mí. Peto qué es lo que <strong>de</strong> tí me han dicho,<br />

mal quiero que lo entiendas <strong>de</strong> boca <strong>de</strong><br />

Pomponio, ti quien no menos pena le ha dado<br />

que ti mí, que no por mi carta. QE,é voluntad<br />

te he yo tenido ylo que pOl' tí he procurado <strong>de</strong><br />

hacer, al lenado y pueblo RO'fJ?ano <strong>de</strong>jo por testigos.<br />

QE,é agra<strong>de</strong>cimiento has mOltradome por<br />

ello, ya tú pue<strong>de</strong>l enten<strong>de</strong>rlo: la obligacion<br />

que me tienes, juzguenla los <strong>de</strong>más. A mí, ti<br />

hacer lo que antes hice por amor <strong>de</strong> tí, ningu­<br />

fJa otra cosa me obligó lino sola mi voluntad,<br />

y <strong>de</strong> alli a<strong>de</strong>lante la firmeza <strong>de</strong> mi ánimo. Pe­<br />

ro lo que aora me queda por. hacer por amor<br />

<strong>de</strong> tí, es negocio que requiere que )'0 mUtJtí'e<br />

mayor afician, mayor autoridad, y aun mayor1<br />

trabajo. Lo qual yo mostraré y sustent,'wé con<br />

todfl,s mis fuerzal, li ente¡.;:liere que no lo e­<br />

cho en saco roto : pero li entendiere que no te<br />

dá gusto que yo haga por tí, no quiero darte<br />

ocasioí1, que piemel que be percJ;do el juicio.<br />

Q¿té Jea elto yen qué estado esté, podráslo en­<br />

ten<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Púmponio. Al qllal te encomiendo<br />

tan encarecidtl1t1Cnte , qtU aunque yo confio que<br />

por su propio relpeto le harás todo favo¡t ; con<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Ífh


LIBRO V. 33<br />

todo uo te ruego, que si alguna! reliquias <strong>de</strong><br />

amor han quedado en tu voluntad para conmigo,<br />

las muestres todas en el negocio que a<br />

Pomponio toque. Porque este urá el mayor'<br />

tontento que podrás darme jamás. Thz salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Cuenta lo mucho que havia trabajado para que<br />

no embiasen succesor a P. SeXtio t{'niente <strong>de</strong><br />

tesorero <strong>de</strong> C. Antonio en Macedonia. Cueotale<br />

cambien con donaire como havia comprado<br />

la casa <strong>de</strong> Craso, y que havia visto la que<br />

hac;a Sextio. Año <strong>de</strong> la fundacio.n dt Roma 691..<br />

M. T. C. A PUB L 10 S E X T 10,<br />

hijo <strong>de</strong> LuGÍo, teniente <strong>de</strong> teS01'ero.<br />

VI'DEcio eJcriMente <strong>de</strong> libro! me habló<br />

y me rogó <strong>de</strong> tu parte, que yo procuráse,<br />

que no te embiasen por aora succesor:<br />

yo aunque lo tenia ti aquel por hombre <strong>de</strong> bien<br />

y familiar amigo tuyo, como me acordaba que<br />

carta me havias escrito antes acerca <strong>de</strong> esto,<br />

no Jo tuve por mui cierto, que ¡In /Jambre tan<br />

pru<strong>de</strong>nte como ttÍ buvieses tan <strong>de</strong> vei'as mudado<br />

tu <strong>de</strong>terrni,¡acion. Pero (lespues que tu muger<br />

Cm'nelia habló con Terencia, y yo me ví<br />

Con f2.!!into Cornelio , procuré siempre que .fe<br />

tl/vo senado <strong>de</strong> hallarme en él: y f¡l.·ve bt1rto<br />

que hi'lcer en persuadir ti Qyinto FUJio tribuno<br />

<strong>de</strong>l pueblo, y J los <strong>de</strong>más ti quim tú les b.'l-<br />

Tom.II. e vías<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 3S<br />

tJiaJ e.¡crito , que diesen maJ credito a mis palabras<br />

que ti tus cartaJ. Haviau remitido el<br />

negocio para el mes <strong>de</strong> Enero; pero /levaba<br />

camino <strong>de</strong> negociarJe. El parabien que me diJ- ,<br />

te dias ha, <strong>de</strong> que <strong>de</strong>seabas me hicieu buen<br />

provecho la caJa <strong>de</strong> Craso que yo havia comprado,<br />

me ha puesto gana <strong>de</strong> comprarla: y asi<br />

la he comprado pocos días <strong>de</strong>spues que recibí<br />

tu carta, en veinte y siete mil novecientos<br />

quarenta y nueve ducados y un real. Hagote<br />

saber que quedo <strong>de</strong> la compra tan a(Nudado,<br />

que querria hacer una conjuracion , si<br />

algu,no me quisiese acoger: pero un 01 no me<br />

quieren recoger por el gran<strong>de</strong> odio que me tienen<br />

, y C()mo ti capital enemigo <strong>de</strong> la conjura­<br />

"iOl¡ y su, total ruiua me aborrecen; otros no<br />

me creen, y temen que les Jeré traidor: y no<br />

pue<strong>de</strong>n Cl'ur, que le pueda faltar dinero a<br />

hombre que ti los Ufureros libró <strong>de</strong> perdicior'J.<br />

r en.fin no faltan reales. Y yo cmJ lo que he<br />

hecho ti lo menos he ganado este ",edito, que<br />

me tienen por <strong>de</strong>udor seguro.<br />

Yo he vÍJto tu. casa y toda la traza <strong>de</strong>l edificio,<br />

y me ha pm'ecido mui bien. A mi companero<br />

Antonio he <strong>de</strong>fendido con gran ajicion<br />

y ¡er·vor en el un:Jdo, aunque todo el mundo<br />

entien<strong>de</strong> lo mal que él corre;pon<strong>de</strong> ti l/u obligaciones<br />

que me tiene; y con mis pal.Jbras J'<br />

Ilutorid¡¡d 1m'ví mucho la 'Uohmt.1d <strong>de</strong>l senado.<br />

C1 YQ<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


TBER P.<br />

llIud non dubito, quin si te mea sum­<br />

ma erga te studia parum mihi adiunxe­<br />

tunt , respublica nos inter nos concilia­<br />

tura coniunéturaque sito Ac ne ignores,<br />

quid ego in tuis literis <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rarim,<br />

scribam aperte, sicut et mea natura ee<br />

nostra amicitia postular. Res eas gessi,<br />

quarum aliquam in tuis literis, et nostrae<br />

necessitudinis et reipublicae causa,<br />

gratulationem exspeétavi : quam ego abs<br />

te praetermissam esse arbitrar , quod<br />

verebare, ne cuius animum offen<strong>de</strong>res.<br />

Sed seito , ea quae nos pro salute patriae<br />

gessimus, orbis rerrae iudicio ac<br />

testimonio comprobari. Quae, quum veneris<br />

, tanto consilio taotaque animi<br />

magnitudine a me gesta esse cognosces,<br />

ut tibi mulro maiori quam Africanus<br />

fuir, me non multo minorem quam<br />

Laelium , facile ct in republica et in amicitia<br />

adiunétum esse patiare. Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


LIBRO v. 43<br />

zas, enagenaron <strong>de</strong> mí tu voluntad, , la mia<br />

la hicieron algo resfriar alf!.una vez. Pero ya<br />

ha venido la sazon , que yo mas <strong>de</strong>seaba que<br />

esperaba, para que en tus prosperida<strong>de</strong>s se<br />

pueda bien mostrar la memoria que yo tengo<br />

<strong>de</strong> nuestra antigua voluntad, y la fi<strong>de</strong>lidad<br />

que guardo en el tratar <strong>de</strong> la amistad. Porque<br />

he salido con esto, que no solamente los <strong>de</strong> tu<br />

tasa, pero atJ,n toda la ciudad ha entendido<br />

que te soi muí gran<strong>de</strong> amigo. r así tu muger<br />

que es la mas principal muger <strong>de</strong> quantas bai,<br />

y tus hijos Crasos, que en el paternal amor,<br />

en virtu<strong>de</strong>s, en el ser bien quistos hacen ventaja<br />

ti todo el mundo; todo lo que han <strong>de</strong> hacer<br />

lo comunican conmigo, y siguen mis consejo-s<br />

y pareceres, y guian las cosas por don<strong>de</strong> yo<br />

les digo: y el senado y pueblo Romano entien<strong>de</strong>,<br />

que en tu ausencia ni1'¡,guno ha'vt'á que en<br />

todo lo que ti :tí tocáre , se muestre mas presto<br />

y aparejado ti tu servicio, que yo con todas<br />

mis fuerzas, cuidado, diligencia y autoridad.<br />

Qr.té es lo que se ha tratado, y lo que se trata,<br />

yo creo que los tuyos te lo escribirán. De mí<br />

querría que tengas esto por cierto y por cosa<br />

mui averiguada, que ti e sforztlr y <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r tu<br />

honra con mis fuerzas y posibilidad, no rlU ba<br />

movido voluntad ninguna repentina, ni <strong>de</strong>terminacion<br />

<strong>de</strong> sobresalto; sino que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que<br />

entré en la plaza, siempre be tenido <strong>de</strong>séo <strong>de</strong><br />

ser-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


;Ll BER P.<br />

ARGUMENTUM.<br />

P. Vatinius , e consulfltu lIlyrici reamo tt<br />

Caesare diaatof'e constitutus, Ciceroni<br />

dignitatem suam contra malevolos <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>ndam<br />

comrmndat. Scripta Caesare IV.<br />

consule sine collega.<br />

Anno U. C. 708.<br />

'P. VATINIUS IMPER. CICERONI<br />

suo, S. D.<br />

IX. SI vales, bene est: ego valeo.<br />

Si tuam consuerudinem in<br />

patrociniis tuendis servas, P. Vatinius<br />

cliens advenir, qui pro se causam dicier<br />

vult. Non puto repudiabis in honore,<br />

quem in periculo recepisti. Ego autem<br />

quem potius adoptem , aut invocem,<br />

quam illum, quo <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>nte vincere didid<br />

? An verear , ne qui potenrissimorum<br />

hominum conspirationem neglexerit<br />

pro mea salute; is pro honore<br />

meo pusillorum ac malevolorum<br />

obrreéta tiones et invidias non prosrernat<br />

arque obterat ? QEare , si me<br />

sicllt soles amas , sllScipe me totum<br />

: arque hoc quidquid est oneris<br />

ac rnuneris, pro mea dignitate tibi<br />

tuen-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER Po<br />

ruendum ac sustinendllm puta. Seis meam<br />

forrunam , nescio quomodo facHe obtreétatores<br />

invenire, non meo qui<strong>de</strong>m<br />

mehercule merito. Sed quanti id referr,<br />

si tamen fato nescio quo accidit? Si ql1is<br />

forte fuerit, qui nostrae dignitati obesse<br />

"elit , peto a te , lit tuam consuetudinem<br />

et liberalitatem in me absente <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>ndo<br />

mihi praestes. Literas ad senatum<br />

<strong>de</strong> rebus nostris gestis, quo<br />

exemplo miseram , infra tibi perscripsi.<br />

Dicitur mihl mus servus anagnosres fugitivus<br />

cum Vardaeis esse ; <strong>de</strong> qua tu<br />

rnihi nihil mandasti : ego tamen terra<br />

mar¡que ut conquireretur, praemandavi.<br />

Et profefro tibi ilIum reperiam, nisi<br />

in Dalmatiam aufugcrit : ee in<strong>de</strong> tamen<br />

aliquando eruam. Tu nos fae al1'es. Vale.<br />

Ad v. idus QEinriles, ex castris, Narona.<br />

AR ...<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 51<br />

brf que a01'a estaba, JI es el mayor <strong>de</strong> todo!,<br />

belo tomado ya quatro 'veceJ. Porque les be<br />

ganado quatro castillo! , y quatf'o lienzos <strong>de</strong><br />

muralla, y todo el alcazar: <strong>de</strong>l qual me han<br />

hecho retirar las n;eves, los fria! ,y las mu,..<br />

,has aguas: y ba sido fuerte cosa, amigo Citeron,<br />

que la fortaleza <strong>de</strong>l tiempo me baya<br />

forzado a <strong>de</strong>stzmparar el pueblo que ya lo tenia<br />

tomado, y la guerra que ya fra con aquello<br />

concluida. Por lo que te suplico, que si fue 4<br />

re menester, <strong>de</strong>fienda! mi parte <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> Cesar<br />

; J hagas cuenta, que en todo lo que se me<br />

ofreciere, me has <strong>de</strong> amparar : teniendo estQ<br />

por cierto, que no tienes amigo, que mas te<br />

quiera, que yo. Tén salud. De Narona , a los<br />

cinco <strong>de</strong> Diciembre.<br />

ARGU MENTO.<br />

Respon<strong>de</strong> a una carta que no se halla; alaba Sil<br />

agra<strong>de</strong>cimiento; prometele poner mucha aficion<br />

}' diligencia en asistir a su muger que lo<br />

encomendaba Vatinio. Hablale <strong>de</strong> su escJa vo<br />

Dionisia, y <strong>de</strong> la esperanza <strong>de</strong> triunfar <strong>de</strong> Iliria.<br />

liño <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 708.<br />

M. T. C. A FUELlO VATINIO EMP.<br />

XLN0 me marav,illo yo '. que lo que yo<br />

- hago por tI , te catga en grada:<br />

porque siempre te he conocido por el mas agra­<br />

J"ido <strong>de</strong>l mundo; y siempre <strong>de</strong>lante d, todos<br />

be<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER r.<br />

Non enim me solum comrnemoratÍo po.<br />

steritatis ad spern quandarn irnmortalitaris<br />

rapir: sed etiam illa cupiditas,<br />

vd ut auétoritate testimonii tui, vd in­<br />

dicio benevolcntiae, vd sllavitate in­<br />

genii, vivi perfruamur. Neque tamen<br />

haee quum seribebarn , eram nescius,<br />

quanris oneriblls premerere susceptarum<br />

rerum, et iam instiruramrn. Sed quia<br />

vi<strong>de</strong>barn Italici belli et civilis historiam<br />

iarn a te pene esse perfeétarn ; dixeras<br />

autem rnihi te reliqnas res ordid : <strong>de</strong>esse<br />

mihi nolui, quin te admonerem,<br />

lit cogitares, coniunéte ne malles cum<br />

reliquis rebus nostra contexere; an, ut<br />

multi Graeci fecemnt: (CaIlisthenes<br />

Troicum bellum, Timaeus Pyrrhi,<br />

Polybius Nurnantinum , qui omnes a<br />

perpetuis suis historiis ea qnae di­<br />

xi bella separavernl1t ) tu quoque<br />

item civilem coniurationem ab hosrilibus<br />

externisque bellis seiungeres. Equi<strong>de</strong>m<br />

ad nostram lau<strong>de</strong>m non multum<br />

vi<strong>de</strong>o interesse : sed ad properationem<br />

rneam quiddam interest, non<br />

te exspeétare dum ad loeum venias;<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

at


LIBRO V. 67<br />

tú muestres en ella la fertilidad y copia <strong>de</strong> tu<br />

estilo. Porque <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio <strong>de</strong> la conjuracion<br />

basta mi t'e.ftitucion , me parece ti mí que<br />

se podria hacer un mediano CUe1pO <strong>de</strong> historia:<br />

don<strong>de</strong> tú te podrás mostrar muí sabio en<br />

las mudanzas <strong>de</strong> los estados y goviernol <strong>de</strong> los<br />

pueblos, o <strong>de</strong>clarando las causas <strong>de</strong> d011<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>n<br />

en ellos las noveda<strong>de</strong>s y mudanzas, o<br />

mostrando los remedios que se han <strong>de</strong> procu,-<br />

1'ar para evitarlas : reprehen<strong>de</strong>rás tambien la<br />

que te pareciere digno <strong>de</strong> reprehension , y aprobarás<br />

lo que bien te pareciere, dando las<br />

razone s por qué lo apruebas o rep1'uebas: y<br />

aun si quisieres usar <strong>de</strong> tu libertad acostumbrada<br />

, podrás vituperar la poca fi<strong>de</strong>lidad que<br />

algunos me guardaron, las traiciones que me<br />

urdieron, los traJpies que me dieron. Tendrás<br />

tambien mucha diversidad <strong>de</strong> cosas que trata7'<br />

en mis <strong>de</strong>sgracias, que darán mucho gusto a<br />

los leaores, para entretenerlos en la leccion.<br />

Porque no hai cosa tan conveniente para entretener<br />

al leflor , y darle gusto, como las diversida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> los tiempos, y las mudanzas <strong>de</strong><br />

la fortuna : las quales aunque en el pasarlas<br />

nos fueron tan penosas, nos serán aora leyendalas,<br />

dulces y sabroStls. Porque la memoria<br />

<strong>de</strong> los males pasados, al que ya está fuera <strong>de</strong>l<br />

pe¡;gro <strong>de</strong> ellos, le dá mudJo contento. r ti los<br />

<strong>de</strong>más que no los han pasado, sino que sin sen-<br />

El ti-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER r,<br />

multasqtte aéHones et consiHorum et<br />

temporum. Ac non vereor, ne assentatiuncula<br />

quadam aucupari tuam<br />

gratiam vi<strong>de</strong>ar, quum hoc <strong>de</strong>monstrem,<br />

me te potissirnttm omari celebrarique<br />

velle. Neque enim tu is<br />

es , qui quid sis nescías; et qtÚ<br />

non eos magis , qui te non admi·<br />

rentur , invidos ,qtJJm eos qui lau­<br />

¿ent , assentatores arbitrere. Neque autem<br />

ego sum ita <strong>de</strong>mens , ut me sempiternae<br />

gloriae per eum commendari<br />

vellim , qui non ipse quoque in me<br />

cc>mmendando propriam ingenii gloriam<br />

consequatur. Neque enim Alexan<strong>de</strong>r<br />

ilIe gratiae causa ab Apelle<br />

potissimum piogi , et a Lysippo fingi<br />

volebat ; sed quod illorum artem<br />

cum ipsis, tum etiam sibi gloriae<br />

fore pntabat. Arque UU artifices, corporis<br />

simulacra ignotis nota faciebant;<br />

quae vd si nulla sint, nihilo<br />

sunt tamen obscuriores dari viri.<br />

Nec minus est Spartiates Agesilaus<br />

ille perhibendus , qui neque piétam<br />

neque fiétam imagine m suam passus<br />

est<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


74<br />

LIBER r.<br />

QEod si a te non impetro , hoc est,<br />

si quae te res impedierit, ( neque<br />

enim fas esse arbitror, qujdquam<br />

me rogantem abs te non impetrare)<br />

cagar fortasse facere , qllad nonnulli<br />

saepe reprehendunt: scribam ipse <strong>de</strong><br />

me: multarum tamen exemplo et<br />

clarorum virorum. Sed, quod te non<br />

fugir, haee sunt in hoe genere vitia:<br />

et verecundills ¡psi <strong>de</strong> sese scribant<br />

necesse esr , si quid est laudandum;<br />

et praetereant, si quid reprehen<strong>de</strong>ndum<br />

esto Accedit etiam, lit minar<br />

sit fi<strong>de</strong>s, minor auétorItas : multi<br />

<strong>de</strong>nique reprehendant , er dicanr, verecundiores<br />

esse praecones ludorum<br />

gymnicorum, qui quum caeteris coronas<br />

imposucrÍnt yW:oribus, eorumque<br />

nomina magna voce pronuntiarinr<br />

; quum ipsi ante ludorum missionem<br />

corona aanentur, alium praccanem<br />

adhibeant , ne sua vace ipsi se vifrores<br />

esse praedicent. Haee nos vit:lre<br />

cupimus , et si recipis causa m nostram,<br />

vitabimus ; idque ut fadas, rogarnus.<br />

Ae<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER Yo<br />

iam proxirnis literis, multumque profc:'"<br />

cisse sentio. lraque hoc saepius dicendum,<br />

tibique non significandum 50lum<br />

,sed etiam <strong>de</strong>cIarandum arbitror,<br />

nihil mihi esse potuisse ruis literis<br />

gratills. Ad consolandllm aurem cum<br />

illa valent quae eleganter copioseque<br />

collegisti , tum nihil plus quam quod<br />

firmirlldinem grav iraternque animi tui<br />

perspexi, quam non imitari turpissimum<br />

existimo. ltaque hoc etiam fortiorem<br />

me puto quam te ipsllm praeceprorem<br />

fortirudinis , quod tu mihi<br />

vi<strong>de</strong>ris spem nonnullam habere, haee<br />

aliquando futura meliora. Casus enim<br />

gIadiatorii , similitudinesgue eae , tum<br />

rationes in ea disputatjone a te colleétae<br />

, vetabant me reipublicae penitus<br />

diffi<strong>de</strong>re. !taque alterum minus mirum,<br />

fortiorem te es


LIBRO V.<br />

enten<strong>de</strong>r, qué es lo que te hace retirar <strong>de</strong> la<br />

ciudad. Si lo haces porque te agrada la soledad,<br />

y por escribir y tratar algo en letras como JUeles,<br />

bien me parece tu consejo. Porque ese et<br />

el mas gustoso entretenimiento, no solamente<br />

en estos miserables tiempos y dignos <strong>de</strong> llorar,<br />

pero aun en los mas quietos y mas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sear:<br />

especialmente para un ánimo cansado como el<br />

tuyo, que ya quiere <strong>de</strong>scansar <strong>de</strong> las muchas<br />

fatigas y trabajos que ha pasado; y tambien<br />

para un hombre doSo como tú , que siempre<br />

saca <strong>de</strong> sí ti luz cosas, que ti los <strong>de</strong>más dén<br />

contento, y ti él mucha honra y alabanza. Pero<br />

si te dás ti llorar y ti consumirte en tristeza,<br />

como hacias quando aquí estabas, siento<br />

en el alma tu sentimiento y tristeza: y (si me<br />

dás licencia <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirte lo que siento con un poco<br />

<strong>de</strong> libertad) no puedo <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> reprehen<strong>de</strong>rte.<br />

Es posible que tú solo no vés lo que está tan<br />

manifiesto, teniendo un ingenio tan agudo que<br />

penetra hasta lo mas secreto? No entien<strong>de</strong>s la<br />

poco que aprovechas, aunque todos los dial te<br />

<strong>de</strong>rritas en quejas? No consi<strong>de</strong>ras, que con eso<br />

doblas tUl penas y cuidados, 101 qua/es ti lei <strong>de</strong><br />

hombre discreto tienes obligacion <strong>de</strong> aliviar? r<br />

si con raZones no basto a persuadirtelo , esto<br />

pidotelo <strong>de</strong> merced,y stlplícote , que si cosa jamás<br />

<strong>de</strong>seas hacer por mí , dés aUvio y cuerda<br />

ti esas pesadumbres, y bue/vas a nue,¡tro trato<br />

y<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


88 LIBER P.<br />

et ad consuetudinem, vel nostram communem<br />

, vel tuam solius ac propriam.<br />

Cupio non obrun<strong>de</strong>re te , si non <strong>de</strong>leélare<br />

nostro srudio : copio <strong>de</strong>terrere, ne<br />

permaneas in incepto ; quum duae res<br />

istae contrariae me, conturbent: ex quibus<br />

aut in altera mihi veJim, si potes,<br />

obtemperes ; aut in altera non ofrendas.<br />

Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Rcspon<strong>de</strong>t supe¡


LIBER Po<br />

aliud facere possum ? Sed nesdo qua<br />

modo ipsae ilIae exclu<strong>de</strong>re me a porru<br />

et perfugio ví<strong>de</strong>mur, et quasi exprobra­<br />

re , quod in ea vita maneam , in qua<br />

nihil insir, nisi propaga río miserrimi<br />

temporis. Hic tu ea me abesse urbe O1i­<br />

raris, in qua domus nihil <strong>de</strong>leétare pos­<br />

sir? surnmum sit odium temporum, ho­<br />

minum , fori , curiae? !taque sic lire­<br />

ris utor, in quibus consumo omne<br />

tempus, non ut ab his medicinam per­<br />

peruam, sed ut exigua m coloris obli­<br />

vionem petam. QllOd si id egissemus<br />

ego arque tu (quod ne in mentem quí­<br />

<strong>de</strong>m nobis veniebat propter quotidianos<br />

metus ) omne tempus una fuissemus:<br />

neque me valetudo tua offen<strong>de</strong>ret, ne­<br />

que te moeror meus: quod, quantum fi­<br />

eri poterir, consequamur. Qyid enim<br />

utrique nosrrum aptius? Propediem te<br />

igitur vi<strong>de</strong>bo. Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


94<br />

LIBER P.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Consolatur diiigente,. amicum , obitum liberorum<br />

immo<strong>de</strong>ratius ferentem.<br />

Anno U. C. 709.<br />

M. T. CICERO TITIO S. D.<br />

E<br />

XVI. Tsi unus ex omnibus minime<br />

sum ad te consolanaum<br />

accommodatus, quod tantum ex<br />

tuis molestiis cepi doloris, ut consolatione<br />

ipse egerem : tamen quum 10ngillS<br />

a summi luaus acerbitate meus abesset<br />

dolor quam tuus , sratui nosrrae necessitudinis<br />

esse meaeque in te benevolentiae,<br />

non tacere tanto in tuo moerore<br />

tam diu; sed adhibere aliquam modicam<br />

consolationem, qua e levare dolo re m tuum<br />

posset , si minus sanare potuisset. Est autem<br />

consolatio pervulgata qui<strong>de</strong>m illa roaxime,<br />

quam semper in ore arque in animo<br />

habere <strong>de</strong>bemus: Homines nos ut esse<br />

meminerimus , ea lege natos, ut omnÍbus<br />

talis [ormnae proposita sit vira nostra:<br />

lleque esst recl1sandum, quo minlls ea, qua<br />

na ti sumus, condirione vh'amus: neve tam<br />

gr;l\'irer eos casus feramus, quos nullo consilio<br />

virare possimus: evenrisque aliorum<br />

memoria repetendi '. nihil accidlsse nobis<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

no-


LIBRO V. lOS<br />

, hallando el negocio <strong>de</strong> otra manera encaminado<br />

<strong>de</strong> lo que a mí me pareciera, si me hallára<br />

presente, con todo eso no falté en nada a<br />

respon<strong>de</strong>r por tu persona: y aunque entonces la<br />

carestía <strong>de</strong>l vi-vi1', y tus enemigos, y aun 101<br />

<strong>de</strong> tus amigos, y la sinjusticia <strong>de</strong> todo el pro­<br />

ceJO, y otros muchos males <strong>de</strong> la república te<br />

fueron mas contrarios, que no culpa alguna<br />

que tuvieses, y pudieron mas que la verdad;<br />

con todo eso, con toda mi diligencia, consejo,<br />

trabajo, favor, y testimonio le ayudé a tu hi­<br />

jo Publio. r pues hasta aquí he cumplido con<br />

todas las obligaciones que a nuestra amistad<br />

se <strong>de</strong>ben bien y fielmente, me ha parecido que<br />

no era razon <strong>de</strong>jar tambien <strong>de</strong> cumplir con és­<br />

ta , y encargarte y 1'ogarte que te acuer<strong>de</strong>s que<br />

en la fortuna eres hombre, yen el esfuerzo 'va­<br />

ron: quiero <strong>de</strong>cir, que te rijas sabiamente en<br />

ese caso y <strong>de</strong>sgracia, pues vés que es comun a<br />

muchos y es incierta,y que ninguno la pue<strong>de</strong> evital'<br />

, ni aun en ninguna manera asegurarse <strong>de</strong><br />

ella, y que varonil y valerosamente resistas a<br />

tu pena: y consi<strong>de</strong>res, que en nttestra repúbli­<br />

ca ,yen otras, que han tenido senorio, les ban<br />

acaecido a otros muchos hombres mui valerosos<br />

y mui buenos, semejantes <strong>de</strong>sgracias <strong>de</strong> ser por<br />

m.a1as sentencias con<strong>de</strong>nados. EJto que aora te<br />

dIré, pluguiese a Dios que 1Z0 fuese tan VC¡'­<br />

dad, que c.-¡'1'eces <strong>de</strong> un.:: república, que no tie-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

ne


11'1. LIBER V.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Pompeio Italia pulso, Mescinius Rufus Ciceronis<br />

antea quaestor in provincia, in<br />

illius tanquam reip. castra tramire, non<br />

plane cer'tus cogita.bat; quem Cicero con­<br />

Jirmat, et ut maneat in sententia sua<strong>de</strong>t.<br />

Anno U. C. 70+<br />

M. T. C. R U F O, S. D.<br />

XVIlII. ETsi mihi nunquam du·<br />

billm fuit quin tibi essem<br />

carissimus; tamen quotidie magis<br />

id perspicio : exstatque id , qllod mihI<br />

osten<strong>de</strong>ras qll ibl1sdam literis; hoc te<br />

studiosiorem in me colendo fore , qua m<br />

in provincia fuisses, (etsi meo iudicio<br />

nihil ad tuum provinciale officium<br />

addi po test ) quo Iiberius iudicium esse<br />

posset tuum. !taque me et superiores<br />

literae tuae admodum <strong>de</strong>leéhverunr,<br />

qllibus er exspeaatum meum<br />

adventum abs te amanter vi<strong>de</strong>bam, et<br />

quum alirer res cecidissct ac putasses,<br />

te meo consilio magnopere esse Iaetatum<br />

: ct his proximis literis magnum<br />

cepi frudum et iudicii et officii tui:<br />

iuJidi, quod intelligo J te (id quod<br />

0-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


114<br />

LIBER r.<br />

omnes fortes ac boní vid facere <strong>de</strong>..;<br />

bent) nihil potare utile esse, nisí<br />

quod reél:um honestumque sir : officii,<br />

quod te mecum, quodcumque cepissem<br />

consiJii, polliceris fore: quo ne­<br />


LIBER r.<br />

ex qua reliquum quod erat, in rationibus<br />

remli. Sed sic me et liberalitatis<br />

fruétu privas et diligentiae, et (quod<br />

minime tamen laboro) mediocris etiam<br />

pru<strong>de</strong>ntiae. Liberalitatis, quod mavis<br />

scribae mei beneficio, quam meo, legawm<br />

meum , praefeétumql1e maxima ca·<br />

Jamirate leva tos , qUUlll praesertim non<br />

<strong>de</strong>berent esse obligati. Diligentiae, quod<br />

existimas <strong>de</strong> tanto officio meo, tanto<br />

-etiam perículo, nec scisse me quidquam,<br />

nec cogitasse : scribam , quid quid voluisset<br />

ql1um id rnihi ne recitasset<br />

qui<strong>de</strong>m, retulisse. Pru<strong>de</strong>ntiae , quum rem<br />

a me non insipienter excogitatam , ne<br />

cogitatam qui<strong>de</strong>m putes. Nam et VolusU<br />

liberandi meum fuit consilium 5 et ut<br />

multa tam gravis Valerianis praedibus,<br />

ipsique T. Mario <strong>de</strong>pelleremr, a me ¡nita<br />

ratio est : quam qui<strong>de</strong>m omnes nOI1<br />

solum probant , sed etiam laudant. Et<br />

si verum scire vis, hoc uni scribae meo<br />

inrellexi non nimíum place re. Sed ego<br />

putavi esse vid boní , quum populus<br />

SUum servaret, consulere fortunis tot<br />

vel amicorum vel civiurn. Nam (*) <strong>de</strong><br />

logeio est ita aétum, ut auélore en.<br />

Pompeio, ista pecunia in fano poneretur.<br />

Id<br />

(*) los. Seal. tu,eJlo, Al. tum io.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER 1'.<br />

in quo pe.ccatum vi<strong>de</strong>batur esse; si<br />

modo erar , fratris tui e[ Tullii. Sed<br />

quum id corrigi non possee, quod iam<br />

<strong>de</strong>positis rationibus ex provin da <strong>de</strong>cessimus;<br />

credo me qui<strong>de</strong>m tibi pro animi<br />

mei vOlllntate, proque ea spc<br />

facultatum quam mm habebamus, quam<br />

humanissime potuerim rescripsisse. Sed<br />

neque tum me humanitate literarum<br />

mearum obligatum puto; neque tuam<br />

hodie epistolam <strong>de</strong> H-S centurri sic<br />

aeeepisse , ut ii aeeipiune, quibus episroiae<br />

per haee tempora molestae SUllt.<br />

Simul illud cogitare <strong>de</strong>bes , me 0mnem<br />

pecuniam , quae ad me salvi¡<br />

legibus pervenissee , Ephesi apud publicanos<br />

<strong>de</strong>posuisse: id fuisse H-S XXII:<br />

eam omnem pecuniam Pompeium abstulisse<br />

: quod ego sive aequo animo<br />

sive iniquo fero; tu <strong>de</strong> H-S centum<br />

aequo animo ferre <strong>de</strong>bes , et existimare<br />

eo tninus ad te , vd <strong>de</strong> tuis cibariis,<br />

vel <strong>de</strong> mea liberalitate pervenisse.<br />

Q!Jod si mihi expensa ista H-S centum<br />

tulisses, tamen quae tua ese suavíras<br />

quique in me amor , nolles a me<br />

hoc<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


144 LIBER VI.<br />

dam nobis officium iustum et pium,<br />

et <strong>de</strong>bitum reipublicae nosrraeque dignirati<br />

vi<strong>de</strong>barur: qui neque quum id<br />

faciebamus, tam eramus amentes , uC<br />

explorata nobis esset viétoria. Quare sí<br />

id evenit, ql10d ingredientibus nobis in<br />

causa m propositum fuit acci<strong>de</strong>re posse:<br />

non <strong>de</strong>bemus ita ca<strong>de</strong>re animis,<br />

ql1asi aliquid evenerit, ql10d fieri posse<br />

nunquam putarimus. Simus igirur ea<br />

mente, quam ratio et veritas praescribir<br />

, ut nihil in vira l10bis praestandum<br />

praeter culpam puteml1s: eaque<br />

quum careamus , omnia humana placate<br />

et mo<strong>de</strong>rate feramus. Arque haec eo<br />

pertinet orado, ut, perditis rebus 0mnibus,<br />

tamen ipsa virrus se sustentare<br />

posse vi<strong>de</strong>atur. Sed si est spes<br />

aliqua rebus communibus, ea tu, quicumque<br />

starus ese fmurus, carere non<br />

<strong>de</strong>bes. Arque haee mihi scribenti veniebat<br />

in mentem, me eum esse , euins<br />

tu <strong>de</strong>sperationem accusare solitus esses,<br />

quemque auétoritate tua cunétantem et<br />

diffi<strong>de</strong>ntem excitare. Q!.10 qui<strong>de</strong>m tempore<br />

non ego causam nostram, sed<br />

,on-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. 145<br />

no el parecernos que la obligacion que teníamos<br />

tan justa y pía ti nuestra república y ti nuestro<br />

valor y dignidad, lo requeria así: y quando<br />

ibamos) no teníamos tan poco seso) que tuvie·<br />

semos por cierta la viEioria. Si ha mcdido<br />

pues lo que quando emprendiamos la causa u<br />

'nos representó que podia suce<strong>de</strong>r, no havemos<br />

por no <strong>de</strong> <strong>de</strong>smayar <strong>de</strong> tal mamra, que pa.,<br />

rezca haver acaecido alguna COUt, que nunca<br />

pensáramos que pudiera acaecer. Sigamos pues<br />

aquel parecer, que la buena razon y la vCl,dad<br />

nos tasa, que es que entendamos que en esta<br />

vida no estamos obligados ti asegurarnos <strong>de</strong><br />

otra cosa sino <strong>de</strong> la culpa: y pttes ésta no la<br />

tenemos, que todo lo que como ti hombres nqs<br />

acaeciere) lo pasemos cón mo<strong>de</strong>stia. Estas mis<br />

razones ván ti este fin encaminadas, que aunque<br />

todo se perdiese, sola tu virtud parece que<br />

te <strong>de</strong>be bastar para tenerte consolado. Pero si<br />

alguna eSjJeranza hai <strong>de</strong> tomarse algun asiento<br />

en las cosas <strong>de</strong> la república, sea tal qua!<br />

fuere, no hai r tJ,zon p01' qué tú hayas <strong>de</strong> <strong>de</strong>s-<br />

Confiar <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> el participante. Porque aun es·<br />

tandote escribiendéJ estas razones se me ha ve·<br />

nido ti la memoria, como solias tú t'eprehen<strong>de</strong>l'<br />

mi g,'an <strong>de</strong>sconfianza) y est!mdo yo medroso<br />

<strong>de</strong> estos males y perdida la esperanza, tú con<br />

tu autoridad me solias esforza,., En el qtMl<br />

tiempo yo no d¡lba pel' mala ml(stra preten ....<br />

:r om.l. 1


LIBER rJ.<br />

consilium improbabam. Sero enim nos<br />

iis armis adversari vi<strong>de</strong>bam, quae multo<br />

ante confirmara per nos metipsos<br />

erant: dolebn que, pilis et gladiis, non<br />

consi1iis neque at:tloriratibus nostris <strong>de</strong><br />

ime publico disceptari. Neque ego ea<br />

quae fatta sunr , fore quum dicebam,<br />

divinabam futura: sed quod et fieri posse,<br />

et exitiosum fore si evenisser,<br />

vi<strong>de</strong>bam ) jd ne acci<strong>de</strong>ret, timebam:<br />

praesertim quum , si rnihi alterutrum<br />

<strong>de</strong> eventu arque exitu rerum prornitrenduro<br />

esset , id futurum quod evenir,<br />

exploratius possem promittere. lis enim<br />

rebus praestab


LIBER pI.<br />

non affiittiore condirione, quaro caete.J<br />

ri. Hoe vera tempus, quo exanimati<br />

omnes et suspensi sumus , hoe mo<strong>de</strong>ratiore<br />

animo ferre <strong>de</strong>b es , quod et in<br />

urbe ea es , ubi nata et alta est ratio<br />

ae mo<strong>de</strong>rario vitae : et ha bes Ser. Sulpicium<br />

(quem sem p er unice dilexisti)<br />

Gui te profeéto et benevolenria , et sapienria<br />

consolatur : euius si essemus et<br />

auél:oritatem et eonsil ium secuti, togad<br />

potius potenriam , qu am armati viétoriam<br />

subissemus. Sed haee loogiora for ..<br />

tasse fuerunt quam necesse fuit: illa<br />

qllae maiora sunt, brevius exponam.<br />

Ego habeo, cui plus quam tibi <strong>de</strong>beam 7<br />

neminem. Q!!ibus tant um <strong>de</strong>bebam , quantum<br />

tu iotelligis , eos mihi huius belli<br />

casus eripuit. Qui sim autem hoc tempore<br />

, intelligo. Sed quia nemo est tam<br />

affiiétus, qni si nihil aliud stu<strong>de</strong>at ni·<br />

si id quod agit , non possit navare aliquid<br />

, er efficere ; otnne meum comi­<br />

Hum ,operam ,srudium cene velim exi·<br />

stimes tibi luisqlle liberis esse <strong>de</strong>bitum.<br />

Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


15°<br />

LIBER VI.<br />

ARGUMENTUM.<br />

'Excusat quod raritts scripserit : solatur eJl:<br />

spe meliorrem temporum , propter quam<br />

non sit quod timeat ; saltem ex commttni<br />

omnium conditione ,i<strong>de</strong>oqtte aequiuJ<br />

fe renda.<br />

Anno U. C. 707.<br />

M. T. C. A. TORQ.UATO, S. D.<br />

H. PEto a te, ne me putes oblívione<br />

tui rarius ad te scribere,<br />

quam solebam: sed am gravitare<br />

valerudinis ( qua tamen iam paululum vi<strong>de</strong>or<br />

levari) aut quod absim ab urbe,<br />

ut qui ad te proficiscantm, scire non<br />

possim.


lIBRO VI. 151<br />

Ja : no porque tuvine <strong>de</strong> ello aviso cierto; sino<br />

porque era cosa llana el conjeturarlo. Porque<br />

como el peligr'o <strong>de</strong> qualquier guerra es comun<br />

a las dos partes, y el fin y remate incierto<br />

; en esta guerra dicen que <strong>de</strong> ambas parta<br />

bai tan po<strong>de</strong>rosos egércitos y con tanto ánimo<br />

.le pelear, que no bai que maravillarnos, que<br />

qualquiera <strong>de</strong> las dos partes alcance la vi80ría.<br />

Lo que se tiene por cosa entre todos mui<br />

averiguada es , que aunque entre la causa <strong>de</strong><br />

las 'armas haya alguna diferencia, que la havl'á<br />

poca en el modo <strong>de</strong>l usar <strong>de</strong> la vi8oria, ,<br />

porque la crueldad <strong>de</strong> los unos ya casi la 'uimOI<br />

por la experiencia: <strong>de</strong>l otro todos entien<strong>de</strong>n<br />

quánto terror pondrá un hombre vi80rioso,<br />

viniendo con las armas en la mano. Si en esto<br />

te pareciere que acreciento tu pena, teniendo<br />

obligacíon <strong>de</strong> haverla <strong>de</strong> aliviar con algun consuelo;<br />

yo te digo y confieso llanamente, que<br />

para estos males comunes yo no hallo otro consuelo<br />

fuera <strong>de</strong> aquel, que eJ muí gran<strong>de</strong>, (si<br />

en tu ánimo pue<strong>de</strong>s hacerle lugar) y <strong>de</strong> que yo<br />

me valgo cada dia: que en los trabajos yadversida<strong>de</strong>s<br />

el mayor consuelo <strong>de</strong>l mundo el la<br />

buena conciencia <strong>de</strong> haver tenido buena y sana<br />

voluntad: y que no hai mal gran<strong>de</strong> para el<br />

hombre fi:cra <strong>de</strong> su propia culpa. r pues en este<br />

caso estamos tan lejos <strong>de</strong> ella, que siempre<br />

Vuestros parueres fueren les mejores, y mas<br />

&UI-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


L1BER 1'1. •<br />

magis nostri consilii quam consilium<br />

reprehendatur ; et quando praestitimus<br />

quod <strong>de</strong>buimus, mo<strong>de</strong>rare quod evenit<br />

feramus. Sed hoc mihi ramen non<br />

sumo, ut te consoler <strong>de</strong> communibus<br />

miseriis: qua e ad consolandum, maioris<br />

ingenii , ee ad ferendum , singularis<br />

virtutis indigenr. Illud cuivis facHe<br />

est doce re , cur praecipue tu do..;<br />

lere nihil <strong>de</strong>beas. Eius enim , quí tardior<br />

in te levando fuit quam fore putaremus<br />

, non est mihi dubia <strong>de</strong> tua<br />

salute sententia. De aliis aurem non arbitror<br />

te exspe¿hre quid sentiam. Reliquum<br />

est , ut te angat, quod absis a<br />

tuis tamdiu: res molesta, praesertim<br />

ab iis pueris , quibus nihil potest esse<br />

festivius. Sed ur ad te scripsi antea,<br />

tempus ese huiusmodi, ut suam quisque<br />

conditionem miserrimam putet, ee<br />

ubi quisque sit, ibi esse minime velit.<br />

Equi<strong>de</strong>m nos quod Romae sumus, miserrimum<br />

esse duco; non solum quod in<br />

malis omnibus acerbius est vi<strong>de</strong>re quam<br />

audire, sed etiam quod ad omnes casus<br />

subirorum periculorum rnagis obieéti sumus,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


160<br />

L1BER r1.<br />

mus, quam si abessemus. EtsÍ me ip';<br />

sum consolarorem tuum, non tanttun<br />

lirerae quibus semper studui, quanrum<br />

longinquitas temporis mitigavit. Ql1anto<br />

fuerim in dolore, meministi. In quo<br />

prima illa consolatio est , vidisse me<br />

plus quam caeteros , quum cupiebam,<br />

quamvis iniqua conditione, pacem.<br />

Q!.lod etsi casu, divinatione mea fadurn<br />

est; tamen hac inani pru ..<br />

'<strong>de</strong>ntiae lau<strong>de</strong> <strong>de</strong>letl:or. Dein<strong>de</strong>, (quod<br />

mihi ad consolationem cornrnune tecum<br />

est) si iam vocer ad exitum<br />

vitae , non ab ea republica avellar,<br />

qua carendum esse doleam; praesertim<br />

quum id sine ullo sensu futu.,;<br />

rum sir. Adiuvat etiam aetas, et aél:a<br />

iam vira: quae cum cursu suo bene<br />

confeél:o <strong>de</strong>leél:arur, mm vetat in eo<br />

virn timere , quo nos iam natura ipsa<br />

pene perduxerit. Postremo, is vir,<br />

vd etiam ii viri hoc bello occi<strong>de</strong>runr,<br />

ut impu<strong>de</strong>ncia vi<strong>de</strong>atur ean<strong>de</strong>m fonunam,<br />

si<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBR o VI. 171-<br />

tosas y hacienda, y <strong>de</strong> lo que toca a tu fortuna<br />

; lo qual cada dia me parece ti mí que se<br />

hace mas faci! ,y que lleva mejor camino, y<br />

entiendo que muchos tienen mucha cuenta con<br />

ello: <strong>de</strong> cuya ajicion , y aun <strong>de</strong> la buena espe.:..<br />

ranza que <strong>de</strong> ellos y <strong>de</strong>l caso se tiene, creo que<br />

te ha escrito ya tu hijo. 2!fanto ti las cosas que<br />

por buena pazan se pue<strong>de</strong>n colegir, no presumo<br />

yo tanto <strong>de</strong> discreto, que pretenda que y{}<br />

veo mas ni alcanzo mas <strong>de</strong> lo que en#endo que<br />

tú vés y alcanzas. Pero porque-podría ser que<br />

tú lo consi<strong>de</strong>res eJto con el ánimo mas altertldo,<br />

pareceme que tengo obligacion <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirte lo que<br />

entiendo. Las cosas tienen tal naturaleza, y<br />

la corriente <strong>de</strong> los tiempos vá <strong>de</strong> manera, que<br />

ni á tí ni ti los <strong>de</strong>más os pue<strong>de</strong> durar mucho<br />

ese trabajo: ni 1m tan fuerte agravio pue<strong>de</strong><br />

tanto tiempo permanecer en una tan buena<br />

causa y tan buenos ciudadanos. r así ti la particular<br />

esperanza que <strong>de</strong> tu libertad tenemos,<br />

no solamente por tu dignidad y valor (porque<br />

estas partes tambien se hallan en algunos otros)<br />

se allegan ti otras razones tuyas propias que<br />

proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> tu singular habilidad Y'l.'irtudmui<br />

acabada: ti las quales partes éste, en cuyo po<strong>de</strong>r<br />

estamos ,favorece mucho. r asi yo U cer­<br />

tifico, que ni aun solo un momento no hu-vie­<br />

r.1J estado en esa fatiga, si él no entendiera,<br />

que ese mismo bien <strong>de</strong> que él tanto gusta, en<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />


LIBRO VI. 173<br />

'tí l! havia ofendido. Lo qual cada día u le<br />

'Vá mo<strong>de</strong>rando: y aun los que son sus mui familiares<br />

amigos me dicen, que ne nombre qt-U<br />

tienn <strong>de</strong> discreto, te ha <strong>de</strong> valer mucho para<br />

bolver con él en gracia. Po,. lo qual yo te ruego<br />

quanto ti lo primero, que tengas un ánimo<br />

gran<strong>de</strong> y valeroso. Porque tu linage, tu crianza<br />

, tus buenas letras, la muestra y experiencia<br />

que hasta aora has dado <strong>de</strong> tí, te obligan<br />

ti hacerlo asi : <strong>de</strong>más <strong>de</strong> esto te ruego tambien<br />

que tenf,as muí ugura esperanza por las causa.s<br />

y razones que te he escrito. r querria tu­<br />

'VIeses esto por mui cierto, que lo que en mí<br />

fuere para lo que ti tí y ti tus hijos tocáre , estará<br />

siempre mui ti punto: como lo requiere<br />

la antiguedad <strong>de</strong> nuestro amor, y la costumbre<br />

que ya tengo <strong>de</strong> favorecer ti mis amigos, Y.<br />

los muchos placeres que yo <strong>de</strong> ti he retibido.<br />

Tén salud.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


174<br />

LIBER VI.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Consolatur divinatione meNoNs fortunae<br />

sumpta ex ingenio Caesaris et natura<br />

rn'um ac temporum : p roposita fortitudinis<br />

lau<strong>de</strong> et conscienti.ze reéle fac1o­<br />

.rum , quibus 4ddit communis calamitatis<br />

et turbatae . reipubl. argumentum.<br />

Aooo U. C. 707.<br />

M. T. C. A. CAECINAE , S. D.<br />

VI. VEreor, ne <strong>de</strong>si<strong>de</strong>res offi.<br />

dum meum; quod tibi<br />

pro nostra et meritorum multorum, et<br />

studiorum parium coniunéHone <strong>de</strong>esse<br />

non <strong>de</strong>ber : sed tamen vereor} ne liter.arum<br />

a me officium requiras; quas tibi<br />

et iampri<strong>de</strong>m , et saepe misissem,<br />

nisi quotidie melius exspeéhns , gratulationem<br />

, quam confirmationem animi<br />

tui compleéH li te ris maluissem. N une<br />

autem, ur spero , brevi gratulabimur.<br />

Iraque in aliud tempus id argumentum epistolae<br />

differo. Hís aurem lireris animum<br />

tuum , ql1em minime imbecillum esse et<br />

audio et spero , ersi nO}1 sapientissimi,<br />

at<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER VI.<br />

at amicissimi hominis auéloritate , con ..<br />

firmaodum etiam atque etiam puto: nec<br />

iis qui<strong>de</strong>m verbis , quibus re consoler<br />

ut affiW:l1m , et iam omlli spe salutis<br />

orbatum ; sed ut eum, <strong>de</strong> Cl1ius inco­<br />

lumitare non plus dubitem , quam te me­<br />

mini dubitare <strong>de</strong> mea. Nam quum me<br />

ex republica exputissent ii , qui illam<br />

ca<strong>de</strong>re posse stante me non putarunt:<br />

memini , me ex ml1ltis hospitibus, quí<br />

ad me ex Asia in qua tu eras vene­<br />

rant , audire, te <strong>de</strong> glorioso, et ce1eri<br />

rediru meo confirmare. Si te ratio quae­<br />

dam Etruscae disciplinae, quam a pa­<br />

tre, nobilissimo arque oprimo viro ac­<br />

ceperas , non fefellit; ne nos qui<strong>de</strong>m<br />

nostra d¡yinacio fallet, quam tum sa­<br />

pienrissimorum virorllm monumentis, at­<br />

que praeceptis , plurimoqlle, ut tu seis,<br />

doélrinae srudio , tum magno edam u­<br />

su traélandae reipublicae, magnaque<br />

l1ostrorum temporum ,'arietare conse­<br />

quuri sumus. Cui qui<strong>de</strong>m divinationí<br />

hoc plus confidimlls, quod ea nos ni­<br />

hil in his tam obscur is rebus, tam­<br />

que permrbatis unquam omnino fefd­<br />

lit. Dicerem, quae anrea futura di­<br />

xissem, ni vererer ne ex eventis<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

fia- '


LIBER PI.<br />

fingere vi<strong>de</strong>rer. Sed tamen plurirní st101:<br />

testes, me et inirio , ne coniungeret<br />

se cum Caesare , monuisse Pompeiurn;<br />

et postea , ne seiungeret. Coniunélione<br />

frangi senatus opes : disiunélione<br />

civile beUum excitari vi<strong>de</strong>hamo<br />

Atque utebar familiarissime Caesare,<br />

POlT'peium faciebam plurimi : sed<br />

erat meum consiliuffi cum fid<strong>de</strong> Pompeio<br />

, tum salmare utrique. Quae praeterea<br />

praevi<strong>de</strong>rim, praetereo. NoJo enim<br />

hunc <strong>de</strong> me optime meritum existimare,<br />

ea me suasisse Pompeio , quibus<br />

ilIe si paruisser, esser hic qui<strong>de</strong>m clarus<br />

in toga et pr inceps ; sed tantas 0pes,<br />

quantas nune haber, non habereto<br />

Eundum in Hispaniam censui; quod<br />

si fecisset , civile bellum nullum 0rnnino<br />

fuisset. Rationem haberi ahsentis<br />

non ram pugnavi ur liceret,<br />

qua m ut , quum ipso consule pugnante<br />

populus iusserat, haberetur. Causa<br />

belli orta esr: quid ego praetermisi<br />

aut monitorum , aut querelarum,<br />

quum<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


186 L1BER 1"1.<br />

Cl1m summa ilIius dignitate restituir.<br />

QLlO igirur haee speétant? Rerum hoe<br />

n,Hura et civilillm temporum non patietur<br />

; nec mancns, nec mutara ratio<br />

fcrer, primurn ut non ilJ causa parí<br />

ea<strong>de</strong>m sir ct conditio et fortuna 0mnium:<br />

<strong>de</strong>in<strong>de</strong>, ut in eam civitatem<br />

boni vid et boni dves nulla ignominia<br />

notari non revertantur, in qua m<br />

tot nefariorurn scelerum con<strong>de</strong>mnati reverterunt.<br />

Habcs augurium meum: quo,<br />

si quid addubitarem , non potius urerer<br />

, quam lila consolatione, qua fadIe<br />

forrem virum sustentarem : te,<br />

si explorara viCtoria arma sumsisses pro<br />

republica, (ita enim tum putabas) non<br />

nimis esse laudandum: sin, propter<br />

incertos exims eventusque bellorum,<br />

p:J,se acci<strong>de</strong>re ur vinceremur , purasses<br />

; non <strong>de</strong>bere te ad secundam fortunam<br />

bene paratum fuisse, adversam<br />

ferre nullo modo posse. Disputarem ería<br />

n, quanto sola tia tibi conscientia tui<br />

fa\..li, quantae <strong>de</strong>leétationi in rebus<br />

ad-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI.<br />

él .rervirá para tí. Tú procura <strong>de</strong> entretenerte<br />

con esfuerzo <strong>de</strong> ánimo, y con mui firme esperanza.<br />

Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Escusase <strong>de</strong> que su hijo no le havia entregado el<br />

libro nuevo. Quejase <strong>de</strong> que Cesar se enojó<br />

con él por el estilo, haviendo perdonado a los<br />

que rogaron a los Dioses que fuese vencido.<br />

Dice que ha tratado conamente y con mucho<br />

recato <strong>de</strong> Ciceron por temor <strong>de</strong> ofen<strong>de</strong>r con<br />

ello a Cesar. Ultimameme le ruega) le alcance<br />

su buelta a la patria) y que no permita se<br />

divulgue su libro , sin que le enmien<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

modo, que no le páre algun perjuicio.<br />

Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />

A U L O C E C 1 N A A M. T. C.<br />

VII. SI el libro ha venido ti tu po<strong>de</strong>r algo<br />

tar<strong>de</strong>, ruegote que perdones mi<br />

mucho temor, y te apia<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la manera <strong>de</strong> los<br />

t;empos. Porque mi bij"o (segun entiendo) temió<br />

(y con razon ) si el libro se di-vu/gaba , no<br />

me fuese indiscretamente perjudicial, pues 110<br />

nos importa tanto vér con qué voluntad se escribe,<br />

,'amo con qué tal se recibe: especialmente<br />

pues están aun corriendo sangre ¡as hn'idas<br />

que mi propia pluma me ha dado. Porque soi<br />

en uto particularmente dngradado : pz,:e¡ la<br />

mentira <strong>de</strong> u11a escritura se er;mienda con borrarla,<br />

la necedad <strong>de</strong> cIJa se (¡litiga con la fama<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


194 LIBER VI.<br />

<strong>de</strong> quo quidquid <strong>de</strong>trahas , neces;<br />

se esr aut infirmirati aut invidiae as signetur.<br />

Ac nesdo, an tibi gratius<br />

opportuniusque acci<strong>de</strong>rit. Nam quod<br />

praestare non poreram , primum erat<br />

non attingere: secundum benefidum<br />

, quam parcissime facere. Sed tamen<br />

ego qui<strong>de</strong>m me sustinui. Multa<br />

minui, mulra sustuli, complura ne<br />

posui qui<strong>de</strong>m. Q!Iemadmodum igitur<br />

scalarum gradus si alios tollas , alios<br />

incidas, nonnu11os male haerentes relinquas,<br />

ruinae periculum struas, non<br />

adscensum pares; sic tot malis cum<br />

vinétum, tum fraétum studium scribendi,<br />

quid dignum amibus aut probabile<br />

potest afferre? QhlUm vera ad ipsius<br />

Caesaris nomen veni, toto cor-:<br />

pore contremisco, non poenae metu,<br />

sed illius iudicii: totum enim Caesarem<br />

non novio Q!.tem putas animum<br />

esse , ubi secum loquitur? hoc probabit:<br />

hoc verbum suspiciosum est:<br />

quid si muto? at veTeor ne peius<br />

sito Age vero , laudo aliquem:<br />

num off.:ndo? quum porro offendam,<br />

quid si non vule? armati stylum perse-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. 195<br />

y todo lo que <strong>de</strong> alli se quita, lo atribuyen <strong>de</strong><br />

necesidad ti cobardía <strong>de</strong> ánimo, (} ti embidia.<br />

Aunque para tí creo ha valido mas así, y te<br />

dará mas gusto. Porque pues no podia yo C01'­<br />

"espon<strong>de</strong>,. con mi estilo al valor y merecimien·<br />

to <strong>de</strong> tus alabanzas ,fuera mejor no haver tocado<br />

en ellas: y ya que toqué, pasar por ellar<br />

<strong>de</strong> presto. Pero en fin yo en aquella parte me<br />

<strong>de</strong>tuve. Muchas cosas abagé <strong>de</strong> punto, muchas<br />

las quité <strong>de</strong>l todo, muchas no quise ponerlas.<br />

Tasi como si ti una escalera le quitan unos es·<br />

ealones ,y otros le quiebran, y otros le <strong>de</strong>jan<br />

<strong>de</strong>sbaratados, la hacen que sta <strong>de</strong>speña<strong>de</strong>ro,<br />

mas que escalera para subir; <strong>de</strong> esta misma<br />

manera mi estilo <strong>de</strong> escribir ajUgido y <strong>de</strong>rribado<br />

con tantos trabajos, qué cosa pue<strong>de</strong> hacer<br />

que agra<strong>de</strong> al oido, ni parezca bien al mundo?<br />

Pues quando vengo ti tratar <strong>de</strong> Cesar,todo<br />

el cuerpo me tiembla, no <strong>de</strong> temor <strong>de</strong> pena<br />

ninguna, sino <strong>de</strong> cómo lo tomará aquello: porque<br />

<strong>de</strong> la natural condicion <strong>de</strong> Cesar tengo<br />

mui poca noticia. Qyando lo introduzgo que él<br />

habla consigo ti solas, con quánto temor piensas<br />

tú que estoi? si le parecerá bien esto: si<br />

tendrá aquel término por sospechoso: pues si<br />

lo mudo? temo que parecerá peor el que pusiere<br />

en Jlt lugm', Pues si alabo ti otro, estoi con.<br />

recelo si se enfadará <strong>de</strong> aquello? si digo mili<br />

<strong>de</strong> algu11O , ea, sino le dá gusto? La ew'ituI,t?<br />

N:1 <strong>de</strong>l<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER VI.<br />

seguitur: vW:i et nondurn restitutí quid<br />

faciet? Auges etiam tu rnihi timorem,<br />

qui in OratfJre tuo caves tibi per Brutum<br />

, et ad excusarion'em socium quaeriso<br />

Ubi hoc omninrn panonus facis,<br />

quid me veterem tuum, nunc omnium<br />

clientem , sentire oponet? In hac igitur<br />

calumnia timoris, et caecae suspicionis<br />

tormento, quum plurima ad<br />

alieni sensus conieéhuam, non ad<br />

SUllm illdicillm scribanrur , quam dificHe<br />

sit eva<strong>de</strong>re, si minus expertus<br />

es (quod te ad omnia summum arque<br />

excellens ingenillm armavit) nos<br />

sentimus. Sed tamen ego filio dixeram<br />

, librurn tibi legeret et auferret:<br />

aut ea conditione daret, si reciperes<br />

te correél:ururn, hoc est, si rotum<br />

alium faceres. De Asiatico itInere<br />

, qllanguam surnma necessitas premebat<br />

, ut imperasti feci. Te pro<br />

me quid horter? vi<strong>de</strong>s tempus venisse,<br />

quo<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIlJER 1"1.<br />

'qua necesse sit <strong>de</strong> nobís cOMstitui.<br />

Nihil est , mi Cícero , quod filium<br />

mellm exspeéles: adolescens est: 0mnia<br />

excogitare vel studio , vd aetate<br />

, vd meto non potest. T otum negotium<br />

tu sl1stineas oportet. In te mi·<br />

hi omnis spes esto Tu pro tua' pru<strong>de</strong>ntia,<br />

quibLlS rebus gau<strong>de</strong>at quibus<br />

capiatur Caesar, tenes. A te omnia<br />

proficiscantur , et per te ad exitmll<br />

perduGlntur necesse esto Apud ipsl1m<br />

multum , apud eius omnes plurimum<br />

potes. Unum tibi si persuaseris, non<br />

hoc esse tui muneris si quid rogatus<br />

fuerís ut facias, (quanquam id<br />

mJgnum et amplum est ) sed totum<br />

tl1um es se onus , perficies. Nisi forre<br />

am in miseria nimis stulte, aut in<br />

amlCltla mmlS impu<strong>de</strong>nter tibi onus<br />

impono. Sed urrique rei excusationem<br />

tuae vitae consuetudo dar. Nam quod<br />

ita consuesti pro amicis laborare; non<br />

iam sic sperant abs te, sed etÍlm<br />

sic imperant tibi familiares. Qpod ad<br />

librum artinet) quem tibi filius dabit,<br />

peto a te ne exeat, aut ita<br />

corrigas ne mihi noceat. Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. 10[<br />

ARGUMENTO.<br />

Cuentale como ha recabado <strong>de</strong> Balbo y <strong>de</strong> Opio<br />

que pueda ir a Sicilia y estarse alli ; aconsejale<br />

, que no quiera estar mas lejos <strong>de</strong> Roma.<br />

Ano <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />

'M. 1'. C. A A U L O e E C 1 NA.<br />

VIII. yo entendí <strong>de</strong> lo que me d¡.jo Largo<br />

, que es un hombre que te tiene<br />

much,t aJicion, que te havian dado <strong>de</strong> plazo<br />

para po<strong>de</strong>r estar en Sicilia hasta el primero<br />

<strong>de</strong> Enero: y como tenia experiencia que lo<br />

que Ealho y Opio hacían en ausencia <strong>de</strong> Cesar,<br />

lo solia él tener por bien hecho; roguéles<br />

mz,ti encarecidamente, que me hiciesen merced<br />

<strong>de</strong> darte licencia <strong>de</strong> que estuvieses en Sicilia<br />

basta que nos plJí"eciese convenir que estwuieses.<br />

r con tener ellos costumbre <strong>de</strong> prometerme<br />

llana y faci/mente lo que les pedía, ;10<br />

siendo cosa que les diese mucha pena; y si mt<br />

<strong>de</strong>cían <strong>de</strong> no, darme razon por dón<strong>de</strong> no se<br />

podia hacer lo que yo les pedia; ti esta <strong>de</strong>manda<br />

no me die1'on luego respuesta: pero el mIsmo<br />

día me t'espondieron, )1 me dieron licencia<br />

<strong>de</strong> que tu estuvieses en Sicilia todo el tIempo<br />

que quisieses; y que ellos me aseguraban que<br />

por ello no te vendría nir.gzm dano. Ypues has<br />

entendido 1.1 licencia que se te dá ; pareceme<br />

que es bien que entiend.u lo qUe yo tengo por,<br />

bue-.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI.<br />

tengo ae mirar por Stt persona y hacienda por<br />

todas las vias que pudiere. Restame aora,pues<br />

por muchos indicios tengo yo entendido, qué es<br />

lo que tú entien<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la <strong>de</strong>sgracia <strong>de</strong> los buenos,<br />

y <strong>de</strong> las miserias y calamida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la república,<br />

rogarte no mas <strong>de</strong> que ti la voluntad<br />

y ajicion que tú <strong>de</strong> tuyo le bavias <strong>de</strong> tener ti<br />

Cecina, le añadas por me hacer ti mí merced<br />

tanto amor, quanto entiendo que me precias.<br />

Porque eJte será el mayor placer que yo podré<br />

-recibir <strong>de</strong> tí. Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Promete su favor a Trebiano , que se hallaba <strong>de</strong>sterrado<br />

, con el que estaba muí enojado Cesar<br />

porque no solamente no havia <strong>de</strong>jado las armas<br />

<strong>de</strong>spues <strong>de</strong> la batalla <strong>de</strong> Farsalo , pero havia<br />

continuado guerra en la Africa.<br />

Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />

M. T. C. A T R E B lA N O.<br />

X. yo soi mui buen te stigo <strong>de</strong>l gran<strong>de</strong> amor<br />

que te tengo y s iempre te he tenido<br />

,y <strong>de</strong> laJ!.ran voluntad y ajicion que siempre<br />

he entendido que me tienes. Porque aquel<br />

tu parecer, o por mejor <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>sdicha <strong>de</strong> perseverar<br />

tanto en las guerras civiles, siempre<br />

me dió mucha pena: y el vh' que tengas t .mta<br />

<strong>de</strong>sgracia en cobrar tu estado y dignid.'ld mas<br />

ttlr<strong>de</strong> <strong>de</strong> lo que seria jetifo y yo querúa, me tiá<br />

no<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. "'11<br />

guamente lo hice, y asi me tienen en mucho,<br />

y me quieren mucho. r asi siempre que yo huviere<br />

buena sazon para tratar <strong>de</strong> tus negocios,<br />

quiero <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> tu tibertad y uguro ? porque<br />

en esto está el todo, para lo qua! cada día me<br />

dan mayor esperanza las pláticas que yo tengo<br />

con ellos, yo lo trataré y trazaré por mí<br />

mismo. No hai para que <strong>de</strong>cirte particula1'mente<br />

lo que haré : sino qZle emplearé en tu<br />

servicio toda mi aficion y voluntad. Pero importame<br />

mucho pa'l'a que tengan por cierto, que<br />

no havrá cosa tan dificultosa, que no me parezca<br />

<strong>de</strong> mucho contento haciendo/a en tu ser ....<br />

vicio. Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Escusase <strong>de</strong> que no le havia escrito, prometele<br />

mejor esperanza <strong>de</strong> su libertad, y cambien <strong>de</strong><br />

hacer por él todo lo posible.<br />

Aiío <strong>de</strong> la fundacion d: Roma 708.<br />

M. T. C. A T R E B lA NO.<br />

XI.ANtes <strong>de</strong> aora te hu viera escrito, si<br />

se me ofreciera alguna manera <strong>de</strong><br />

carta que po<strong>de</strong>rte escribir. Porque en una necesidad<br />

como /a tuya, los am;gos han <strong>de</strong> escribir<br />

o consuelos o ofertas. Consuelos no te los<br />

esrribia ,porque yo sabía por relacion <strong>de</strong> mtt­<br />

[hru el much() valor y sabiduría que muntras<br />

02 en<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LJ.BER 1'1.<br />

res imunam temporum, quamque te ve·<br />

hementer consolarerur conscientia faéto­<br />

,I'um et consiliorum tuorum : quo.d qui<strong>de</strong>m<br />

si facis, magnum fruélum studiorum<br />

oprimorum capis , in quibus te semper<br />

scio esse versatum; idque ut fadas<br />

eti3m arque etiam te hortor. Simul et illud<br />

tibi, homini peritissimo rerum et exc:mplorum<br />

et omnis vetusraris , ne ipse<br />

quiclem rudis, sed in srudio minus fortasse<br />

quam veUem , at in rebus arque<br />

usu plus eriam quam vellem , versa tus<br />

spon<strong>de</strong>o , tibi istam acerbitatem et iniuriam<br />

non diuturne fore. Nam et ipse<br />

qui . pturirnum . potes.r, quotidie mihi<br />

<strong>de</strong>labi ad aequitatem et ad rerum naturam<br />

vi<strong>de</strong>tur : et ipsa causa ea est,<br />

tlt ¡am símul cum repl1blica quac in<br />

perpetul1m iacere non potest, necessario<br />

reviviscat arque recreetur: quoridieque<br />

aliquid fit lenius et liberalius<br />

quam timebamus. G.!:¡ae quoniam in<br />

temporum inclinationibus saepe parvís<br />

posira sunt, omnia mornenra observabimus<br />

, neque ullum praetermittemus<br />

tui iuvandi et levandi 10cum.<br />

!taque ilIud alterum quod dixi<br />

literarUffi genus quotidie mihí, ut<br />

spe-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER PI.<br />

spero, fiet proclivillS , ut etiam poUice"<br />

ti possim. Id re, quam verbis, faciam<br />

libentius. Tu velim existimes, et pIures<br />

te amicos habere, quaOl qui in isto<br />

caSll sint ae fuerint , quantum qui<strong>de</strong>m<br />

ego intelligere potuerim; et me<br />

conee<strong>de</strong>re eortlm nemini. Fortem fae animum<br />

habeas et magnum , quod est<br />

in uno te. Quae sunt in fortuna, temporibus<br />

regentur , et consiliis nostris<br />

provi<strong>de</strong>bunrur. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Gratulatur' <strong>de</strong> reJtitutione, quam Dolabel­<br />

Jae beneficio ipJi ímpetraverat; hortatu.r·<br />

que, ut aequo animo iaéluram f vrtunarum<br />

ferat, quía plus acquisíverit quam<br />

amiserat.<br />

Anno U. C. 709.<br />

M. T. C. TREBIANO, S. D.<br />

XII. D01abellam antea tantummodo<br />

. diligebJm; obligatus ei nihil<br />

eram ; nec enim acci<strong>de</strong>rat mihi opus es·<br />

se ; et ille mihi <strong>de</strong>bebat, quod non <strong>de</strong>fueram<br />

eius periculis. Nunc tanto sum <strong>de</strong>vinaus<br />

eius beneficio, quod et aatea. in re , ee<br />

- hoc<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER r1.<br />

quod egó non mirabar, quum recor­<br />


LIBER PI.<br />

amicitiae ex parentibus nostris: quod<br />

faciendum- iis existimo , qui paternam amicitiam<br />

nullis ipsi officiis prosecuti sunr.<br />

lraque contentus ero nostra ipsorum a­<br />

micitia: cuius fiducia peto a te, ut ab­<br />

senrem me quibuscunque in rebus opus<br />

fuerit, tueare; si nullum officium tuum<br />

apua me intermoriturum existimas. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Respon<strong>de</strong>t Bitbynici cuidam epistolae, qua<br />

ille, constituta rep. cum Cicerone se fu­<br />

turum promiserat, quod gratum sibi<br />

¡ore significat, ct se eius cue amantis­<br />

Jimum confirmat.<br />

Anno U. C. 709.<br />

M. T. C. BITHYNICO , S. D.<br />

XVIlII. CUrn caeterarum rerum<br />

causa cupio esse aliquando<br />

rempublicam constitutam ; tum<br />

velim mihi credas , acci<strong>de</strong>re id etiam<br />

quo magis experam promissum tuum,<br />

quo in literis uteris. Scribis enim, si ita<br />

sit, te mecum esse viélurum. Gratissima<br />

mihi tua volunras est: facisque nihil<br />

alienum necessitudine n6>stra, iudiciisque<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

pa-


morationis<br />

LIBER rL<br />

ARGUM ENTUM.<br />

Cum Caesar ludos regiúnatim datttl'us CIset<br />

, curationem eorum Lepta ambiebat,<br />

cui id Cicero dissua<strong>de</strong>t, difJisus , propte,.<br />

multitudinem intimorum impetrari<br />

poue.<br />

Anno U. C. 708.<br />

M. T. C. LEPT AE , S. D.<br />

XXI. MAeulam officio fund:l1ffi<br />

esse gau<strong>de</strong>o. Eius Falernurn<br />

mihi semper idoneum visum<br />

ese diversorio, si modo te¿H satis est<br />

ad eomitatum nostrum recipiendum.<br />

Caeteroqui mihi loeus non displieet:<br />

nec ea re Petrinum ruuth <strong>de</strong>seram.<br />

Nam et villa, et amoeniras illa com-<br />

ese, non diversorii.<br />

De curatione aliqua munerum regionum,<br />

eum Oppio loeutus sumo Nam<br />

Balbum postea quam tu es profeélus<br />

non vidi; tantis pedum doloribus afficitur,<br />

ut se conveniri nolit. Omnino <strong>de</strong> tora<br />

re, ut mihi vi<strong>de</strong>tur, sapientius faceres,<br />

si<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


L1BER 1'"1.<br />

si non curares: qllod enim eo Iaoore<br />

assequi vis, nullo modo assequere. Tanta<br />

ese enim intimorum multitudo , ut<br />

ex his aliqllis potius affluae, quam novo<br />

sit aditus ; praesertim qui nihil afferat<br />

praeter. operam: in qua me se <strong>de</strong>disse<br />

beneficium puta bit , si modo ipsum<br />

sciet; non accepisse. Sed Camen<br />

aliquid vi<strong>de</strong>bimus in quo sir species. Alicer<br />

qui<strong>de</strong>m non modo non appetendum,<br />

sed etiam fugiendum puto. Ego me Asturae<br />

diutius arbitror commoraturum,<br />

quoad me quandoque veniat. Vale.<br />

ARGU'MENTUM.<br />

Toranius exul voluit Caesarianis ex Hispania<br />

vmturis occurrere , ut, captata iIlorum<br />

gratitl ,facilius CaeJari reconciliaretu,.:<br />

quod Cícero diuua<strong>de</strong>t, et manere<br />

iubet , ubi erat, quoad JGÍt'e pouie,<br />

quid agendum .lit. Addit tonsolationem a<br />

(ommuni calamitate , et reaí comcienti4.<br />

Anno U. C. 707.<br />

M. T. C. TORANIO, S. D.<br />

DE<strong>de</strong>ram triduo ante puerís<br />

en. Plancii literas ad te. Eo<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

nune<br />

XXII.


!lSZ LIBER rIlo<br />

mi sis etía m castris, sol us fugir. Hunc<br />

ego bélli rnihi finem feci : nec putavi,<br />

quum integrt pares non fuissemus , frafios<br />

superiores fore. Discessi ab ea<br />

bello, in qno aut in acie ca<strong>de</strong>ndurn<br />

fuit, aut in aliqnas insidias inci<strong>de</strong>ndum,<br />

aut inveniendum in via:oris<br />

manus , aut ad Iubam canfugiendurn,<br />

aut capiendus tanquam exsilio 10cus,<br />

aut consciscenda mors voluntaria. Certe<br />

nihil fuit praeterea , si te via:ori<br />

Dalles aut non au<strong>de</strong>res cornrnittere. Ex<br />

. omnibus autem iis quae dixi incornmodis<br />

, nihil tolerabilius exsilio; praesertim<br />

innocenti, ubi nuUa adiuna:a<br />

ese turpirudo; addo etiam, quum ea<br />

urbe careas , in qua nihil sir quod<br />

vi<strong>de</strong>re possis sine dolore. Ego cum<br />

meis (si quidquam nunc cuiusquam<br />

esr) etiam in rneis esse rnalui. Qyae<br />

acci<strong>de</strong>runt, amnia dixi futura. Veni<br />

domum, non quo oprime vivendi<br />

conditio esser; sed tamen) si esset<br />

aliqua forma reipublicae, tanquam in<br />

patria ut essem: si nu1la, tanquam<br />

in exsilio. Mortem rnihi cur<br />

cansciscerem, causa nulla visa est;<br />

CUt<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII.<br />

tido ,y perdido el fuerte, se fu! huyendo Jalo.<br />

EJte dia pUle yo para mí por término y rema­<br />

te <strong>de</strong> la guerra civil: pareciendome , que pues<br />

eJtando con todal nuestraJ fuerzas no havia­<br />

mal podido ler iguales con Cesar, menOJ lo po­<br />

driamol vencer <strong>de</strong>spueJ <strong>de</strong> rompidos una vez<br />

y <strong>de</strong>sbaratados. r <strong>de</strong>spedíme <strong>de</strong> aquella guer­<br />

ra, don<strong>de</strong> o havia <strong>de</strong> morir el hombre fclean­<br />

do, o d4r en alguna traícion , o ·venir a manos<br />

<strong>de</strong>l vencedor, o acogerse al reí Juba, o reti­<br />

rarle ti alguna parte como ti un voluntario <strong>de</strong>s­<br />

tierra, J matarle con sus propias manos. Por­<br />

que una <strong>de</strong> estas cosas havia por fuerza <strong>de</strong> ha­<br />

cer, el que no quisiese o no osáse ponerle en<br />

las manos <strong>de</strong>l vencedor. De todoJ estos danos<br />

que he dicho, el mas tolerable era el <strong>de</strong>stierro;<br />

especialmente ti un hombre que no conocia en<br />

sí culpa que le pudiese causar verguenza: y<br />

ha viendo <strong>de</strong> carecer <strong>de</strong> una ciudad, en que no<br />

se puedc vér cosa que no dé pena. Pero en.fin<br />

yo quile 'estar con los mios en mi hacienda, si<br />

oí dia pue<strong>de</strong> nadie <strong>de</strong>cir mio. Todo lo que ha<br />

sucedido, ya yo lo pronostiqué que havia <strong>de</strong><br />

suce<strong>de</strong>r. Bol'víme ti mi casa, no porque me pareciese<br />

buena manera <strong>de</strong> vivir; sino con.fin <strong>de</strong><br />

tltal' en ella como en mi propia tierra, si hu­<br />

viese alguna manera <strong>de</strong> república: y Ji no, como<br />

en un <strong>de</strong>stierl'o. Para darme ti mí mismo<br />

la muerte '. m me pareció que havia razon;<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

aun-


LIBRO VII. zSs<br />

'aunque las bavia muchas para <strong>de</strong>searla. Porque<br />

es un dicho antiguo, Que no hai porque<br />

<strong>de</strong>sear la vida, don<strong>de</strong> uno no vive con la<br />

honra que salia. Pero en.fin es gran consuelo<br />

verse bombre carecer <strong>de</strong> culpa; especialmente<br />

pues tengo dos cosas con que entretenerme, que<br />

son ciencia <strong>de</strong> mui buenas letras, y honra <strong>de</strong><br />

mui ilustres hechos: <strong>de</strong> las quales la primera<br />

nadie me la podrá quitar mientras yo viva, y<br />

la otra ni aun <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> muerto. Todo esto te<br />

he querido ew'ibir aunque con alguna proligidad<br />

,y ti trueque <strong>de</strong> darte pesadumbre,porque<br />

te conozco por mui aficionado mio y <strong>de</strong> la república.<br />

r he querido que entendieses toda mi<br />

intencion ,para que supieses, que lo primero<br />

que yo <strong>de</strong>seé fué , que ningun particular pt-ldiese<br />

mas que toda la república. r que <strong>de</strong>spues<br />

que ví, que por culpa <strong>de</strong> alguno podía uno tao·<br />

to que no le podiamos resis#r , <strong>de</strong>seé la paz:<br />

y que <strong>de</strong>spues qtte ví perdido el égército, y<br />

muerto aquel capitan tri solo el qual estaba<br />

nuestra esperanza, <strong>de</strong>seé qtte todos Jos d(más<br />

d(jasemos las armas; y quando con esto no pu<strong>de</strong><br />

salir, las<strong>de</strong>gé yo. Porque si ésta es. ciudad,<br />

viviré en ella como ciudadano; y si no, mejor<br />

lugar es éste para vivir en <strong>de</strong>stierro, que<br />

no Rodas ni Mitylene. Mas qtúJiera tratar<br />

contigo eJto .ara a cara: pero como me pareci6<br />

gue se dilataba mucho el po<strong>de</strong>rnos vlr, quisete-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 3°1<br />

n,o' se te ofrecerá mejor? Qyanto a lo que me<br />

escribes <strong>de</strong> aquel Jurista Preciano, yo jamál<br />

ceso <strong>de</strong> escribirle en tu favor. r él me respon­<br />

<strong>de</strong>, que hará <strong>de</strong> manera que tengas obligacion<br />

<strong>de</strong> darle las gracias. Avisame <strong>de</strong> lo que hicie­<br />

re. Yo estoi a!',uardando lo que me escribireis<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Inglaterra. Tén salud.<br />

ARGUMBNTO.<br />

Encargale a Tcebacio que le escriba; y exortale<br />

que no <strong>de</strong>see bol ver a Roma ames <strong>de</strong>l tíempo<br />

conveniente. Ano <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 699.<br />

M. T. c. A T RE B A e IO.<br />

VIIII.MUchos di as ha que no sé en qué<br />

f1.. entien<strong>de</strong>s. Porque ni tú me es­<br />

cribes: ni yo tampoco te he escrito en estos dos<br />

meses. Porque como no estaba! con mi herma­<br />

no Qyinto) ni sabía ti don<strong>de</strong> las bavia <strong>de</strong> re­<br />

mitir, ni ti quien las bavia <strong>de</strong> encomendar.<br />

Deséo saber en qué entien<strong>de</strong>s) y dón<strong>de</strong> has <strong>de</strong><br />

invernar. Yo querría mucbo invernases con<br />

Cesar: aunque por verlo tan ocupado no le he<br />

o.sado escribir cosa n;'ngU1UJ. Pero heselo escri­<br />

to ti Ba/bo. Tú procura <strong>de</strong> mirar por tí. No se<br />

nos dará nada que buelvas ti Roma algo tar<strong>de</strong>,<br />

solamente venga! rico. Ni hai para que te dh<br />

prisa en venir, especialmente siendo ya muerto<br />

Vacerra. Pero no te falta consejo. Avisame<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

,<br />

<strong>de</strong>


LIBER rII.<br />

consritueris, cupio scire. Cn. Oéhvius,<br />

3n Cn. Cornelius qui<strong>de</strong>m, tuus familia"<br />

ris, summo genere narm, rerrae filius,<br />

is me , quía scit roum familiarem esse,<br />

crebro ad coenam invitar. Adhuc non<br />

potuit perducere : sed mihi camen gratum<br />

est. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Per iocum agitat, quod scripserat T'1'chatiu!,<br />

se Cacsari va/<strong>de</strong> iurisconsultum vi<strong>de</strong>ri : et<br />

timiditatis arguit , qui in Britanniam navigare<br />

recusaverit : ct ut <strong>de</strong> fruéJu commendationis<br />

ad Caesarem, ct omnibus re·<br />

bus suis scribat plura , admonet.<br />

Anno U. C. 699.<br />

M. T. C. TREBATIO , S. D.<br />

X. LEgi roas literas, ex quibus in ..<br />

tellexi te Caesari nostro val <strong>de</strong><br />

Iureconsultum vi<strong>de</strong>ri. Est quod gau<strong>de</strong>as,<br />

te in ista loca venisse, ubi aliquid sapere<br />

vi<strong>de</strong>rere. Quod si in Britanniam quoque<br />

profeél:us esses, profeél:o nemo in illa<br />

tanta insula peririor té fuisset. Veruntamen<br />

( ri<strong>de</strong>amus, licer: sum enim a te<br />

invita tus ) subinvi<strong>de</strong>o tibi , uitro te et-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> , <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

iaDl


LIBRO VII.<br />

<strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>terminares. Un amigo familiar tu­<br />

yo ,que no sé si u dice Cnéo Oéiavio ,o si Cnéo<br />

Cornelio, hombre <strong>de</strong> antigua casta, porque es<br />

hijo <strong>de</strong> la tierra, me combida muchas veces a<br />

cenar, porque sabe que soi tu amigo. Hasta<br />

aora no la ha podido recabar <strong>de</strong> mi: pero con<br />

todo esto me dá gusto su cumplimiento. Tén<br />

salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Reprehen<strong>de</strong>le con donaire, porque le havia escri­<br />

tO Trebacio , que Cesar le ren ia por un gran Ju­<br />

rista : y le nota <strong>de</strong> cobar<strong>de</strong>, porque no havia<br />

o.sado pasar a Inglaterra: y encargale le dé a­<br />

VISO <strong>de</strong>l fruco que havia producido su reco­<br />

mef'ldacion a Cesar, y <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> sus cosas<br />

le dé larga cuenta.<br />

Arío <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 699.<br />

M T. C. A T RE BA CIa.<br />

x. yo he leido tu ca¡'ta , por la qual he<br />

entendido que ti nuestro amigo Cesar<br />

le parece que tú eres un gran Jurisconsulto.<br />

Bien tienes raZon <strong>de</strong> estar alegre, pues has<br />

ido ti una tierra, don<strong>de</strong> parecerá que sabes<br />

4lgo. Pues si bzwieras pasado ti Inglaterra,<br />

realmente que en una isla tan gran<strong>de</strong> como aquella<br />

es, no se huviera hallado hombre mal<br />

sabio que tú. Pero realmente que te tengo una<br />

poca df embidia ( que bim puedo escribir do-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

nai-


!jo6 LIBER rIl.<br />

hominem commonendum. Id feci. Q!.lid<br />

profecerim , fadas me velim certiorem:<br />

ct simul <strong>de</strong> toto statu tuo consiliisque<br />

omnibus. Scire enim eupio quid agas,<br />

quid exspeétes, quam longum istum<br />

tuum discessum a nobis futurum putes.<br />

Sic enim tibi persua<strong>de</strong>as velim , unum<br />

mihi esse solarium quare facilius possim<br />

pati te esse sine nobis , si tibi esse<br />

id emolumento sciam. Sin autem id<br />

noo e¡t, nihil duobus nobis est stultius:<br />

me, qui te· non Romam attraham;<br />

te , qui non hue advoles. Una mehereule<br />

nostra, ve! severa vel iocosa congressio<br />

pluris erít, quam non modo<br />

hostes , sed etiam fratres nosrri lEdui.<br />

Q!.lare omnibus <strong>de</strong> rcbus fae ut quam<br />

primum sciam:<br />

Aut comolando , aut consiJio , aut re<br />

iuvero.<br />

AB..-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER 1"11.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Iocatur primum <strong>de</strong> interregnis: <strong>de</strong>in<strong>de</strong> sua­<br />

Jet, si e re sua sit, maneat apud Caesarem:<br />

sin minus, Romam se recipiat.<br />

Anno U. C. 700.<br />

M. T. C. TREBATIO, S. D.<br />

XI. N Isi ante Roma profeélus es..;<br />

ses, nunc eam cerre relinqueres.<br />

Quis enim tot interregnis Iureconsultum<br />

<strong>de</strong>si<strong>de</strong>rat? Ego omnibus, un<strong>de</strong><br />

petitur , hoc consilii <strong>de</strong><strong>de</strong>riffi ; ut a<br />

singulis interregibus binas advocationes<br />

postulent. Satisne ribi vi<strong>de</strong>or abs te ilIS<br />

civile dididsse? Sed heus tu, quid agis?<br />

ecqnid fit? vi<strong>de</strong>o enim te iam iocari<br />

per literas. Haee signa meliora sunt,<br />

quam in meo Tusculano. Sed quid sir,<br />

scire cupio. Consuli qui<strong>de</strong>m te a Caesare<br />

scdbis : sed ego tibi ab ilIo con·<br />

suli maLlem. Quod si aut fit, aut futulum<br />

putas ; perfer istam militiam, et<br />

permane. Ego enim <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rium tui,<br />

spe tuorum commodorum consolabor.<br />

Sin autem ista Slmt inaniora, redpe<br />

te<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


316 LIBER r1I.<br />

nisi quod, ubi esses, plane nesciebam.;<br />

Hic tu me etiam insimulas , nec satis­<br />

-faélionem meam accipis. Audi, Testa<br />

mi : utrum superbiorem te pecunia fa-<br />

dt, an quod te imperator consulit? Mo­<br />

riar, ni (quae tua gloria est) puto te<br />

malle a Caesare consuli, quam inaurari.<br />

Si vero utrumque esr : quis te [eret,<br />

praeter me, ql1i omnia ferre possum?<br />

Sed ut ad rem re<strong>de</strong>am, te istic invitum<br />

non esse, vehementer gau<strong>de</strong>o: et<br />

lit illud erat molestum, sic hoc est iu­<br />

cundum. Tantum metuo, ne artificiurn<br />

tuum tibi pamU1 prosit. N am ut audio<br />

istic , Non ex iure manu consertum, sed<br />

mage ferro<br />

Rem repetunt.<br />

Et tu soles ad vim facíendam adhibe­<br />

ri ? Neque est, quod illam exceptio­<br />

nem in interdiélo perrimescas , Q!..Jod tu<br />

prior vi bominibus armatis non veneris.<br />

Scio enim te non esse procacem in<br />

lacessendo. Sed ut ego quoque te aliquid<br />

admonearn <strong>de</strong> nostris cautioni­<br />

bus; Treviros vites censeo. Audio<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

c¡¡-


33 2 LIBER rll.<br />

Sic habeto, non tibi maiod esse curae,<br />

ut iste tuus a me discessus qua m fruétuosissimus<br />

tibi sir , quam mihi. Itaque,<br />

quando ves trae cautiones infirmae<br />

sunt, Graeculam tibi misi cautionem<br />

chirographi mei. Tu me velim <strong>de</strong> ratione<br />

Gallici belli certiorem facias. Ego<br />

enim ignavissimo cuique maximam fi<strong>de</strong>m<br />

habeo. Sed ut ad epistolas tuas<br />

re<strong>de</strong>am, caetera belle: illud miror; quis<br />

solet eo<strong>de</strong>m exemplo pIures dare , 'luí<br />

sua manu scriblr? Nam quod in palimpsesto<br />

, laudo equi<strong>de</strong>m parsimoniam:<br />

sed miror, quid in illa chartula fuerit,<br />

quod <strong>de</strong>lere malueris quam haec scribere;<br />

nisi forte mas formulas. Non<br />

enim puto te roeas epistolas <strong>de</strong>lere,<br />

l1t reponas tuas. An hoc significas, nihil<br />

fieri ? frigere te? ne charram qui<strong>de</strong>m<br />

tibi suppeditare? 1am ista tua culpa<br />

est, qui verecundiam tecum ex tuleris<br />

, et non hic nobiscum reliqueris.<br />

Ego te Balbo , quum ad vos proficiscetur<br />

y more R.omano cornmendaba.<br />

Tu, si intervallum longius erit<br />

rnc::arum literarum , ne sis admiratus.<br />

EraIn<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


334 LJBER rJI.<br />

Eram enim abfururus mense Aprilí.<br />

Has literas scripsi in Pomptino , quum<br />

ad villam (*) Metrilii Philemonis divertissem<br />

: ex qua iam audieram fremitum<br />

clientillm meorum, quos qui<strong>de</strong>m tu mihi<br />

conciliasti. N am Ulubris honoris mei<br />

causa vim maximam ranunculorum se<br />

commosse constabat. Cura ut valeas. vI.<br />

idus April. <strong>de</strong> Pomptino.<br />

Epistolam tuam, qua m accepi ab L.<br />

'Arruntio , conscidi innocentem: nihil<br />

enim habebat, quod non vd in condone<br />

reae legi posset. Sed et Arruntius<br />

ita te mandasse aiebat, et tu adscripseras.<br />

Verum illud esto. Nihil te ad me<br />

postea scnpslsse <strong>de</strong>miror, praesertim<br />

tam novis rebulo<br />

(*) Alii cum Aprileo: M. I.E.mili¡.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 335<br />

maravilles. Porque todo el mes <strong>de</strong> Abril he <strong>de</strong><br />

tstar' fuera <strong>de</strong> Roma. Esta carta te'eJo"ibo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

Pontino, estando apoJentado en la granja<br />

<strong>de</strong> (*) Metritio Filemon: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la qual oigo el<br />

estruendo <strong>de</strong> mis clientes, los que tú me procuraste.<br />

Porque tengo nueva cierta, que u ha<br />

movido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Ulubra en mi favor una gran<br />

multitud <strong>de</strong> ranaquajos. Mira por tu salud.<br />

Dada ti ocho <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> Pontino.<br />

La carta que me escribiste con Lucio Arrun·<br />

do , la hice pedazos sin que ella lo mereciese:<br />

porque no venia en ella cosa, que no se pudiese<br />

leer en concejo seguramente. Pero dijome<br />

Arruncio que tú se lO' havim dicho asi <strong>de</strong> palabra,<br />

y tú tambien me lo pedias asi al pie <strong>de</strong><br />

ella. Pero vaya en buen hora. Maravillome<br />

que <strong>de</strong>/pues acá no me bayas escrito cosa ninguna,<br />

eJpecialmente haviendo sucedido tantas<br />

nO'4Jeda<strong>de</strong>s •<br />

AR-<br />

(*) O'm<br />

©<strong>Biblioteca</strong><br />

'I)n Ahril<br />

<strong>Nacional</strong><br />

leen: Marco <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Emilio.


LIBER '1'11.<br />

id fecíssem Musis omnibus approbantíbus.<br />

Sed tamen erat aptum bibliothecae<br />

, stl1diisque nosrris congruens.Bacchis<br />

vero ubi esr apud me locus? At<br />

pulchellae sunr. Novi oprime, et saepe<br />

vidi. Nominatim tibi signq mihi nora<br />

mandassem, si probassem. Ea enim signa<br />

ego emere soleo , quae ad simiHtudinem<br />

gymnasiofUOl exornent rnihi in<br />

palaesrra locum. Manis vero signum<br />

quo mihi pacis auétori? Gau<strong>de</strong>o nullum<br />

Saturni signum fuisse. Haec enim<br />

duo signa putarem mihi aes alienum attulisse.<br />

Mercurii mallem aliquod fuisset.<br />

Fecilius ( puto) cum Aviano transigere<br />

possemus. Qgod tibi <strong>de</strong>stinaras (*) Trapezophoron,<br />

si te <strong>de</strong>leétat, habebis:<br />

sin autem senrentiam mutasri, ego habebo<br />

scilicet. Ista ql1i<strong>de</strong>m summa nae<br />

ego multo libenrius emerim diversorium<br />

TarraCÍnae, ne semper hospiti<br />

molestus sim. Omnino liberti mei vi<strong>de</strong>o<br />

esse culpam , cui plane res certas<br />

(*) i. e. qui mensam fere : seu mensae fulcilIlemum.<br />

,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


350 LIBER rII.<br />

tas mandaram ; iternCJl1e Iunii, quem pu·<br />

to tibi notum esse , Aviani familiarem.<br />

Exhedria ql1aedam mihi nova sunt insti·<br />

tuta in porticula Tusculani. Ea volebam<br />

tabellis omare. Erenim , si quid generis<br />

istiusmodi me <strong>de</strong>leétat, piétura <strong>de</strong>leétat.<br />

Sed tamen , si ¡sta mihi sunr habenda,<br />

certiorem velim me facias, ubi sint,<br />

quando arcessantur, quo genere veéturae.<br />

Si enim Damasippus in sententia<br />

non manebit, aliquem pseudodamasippum<br />

vel cum iaaura reperiemus.<br />

Quod ad me <strong>de</strong> domo scribis iterum<br />

, iam id ego proficiseens manda ....<br />

bam meae Tulliae. Ea enim ipsa hora<br />

acceperam tuas literas: egeram etiam<br />

cum tuo Nícia; quod is ntitur (ut seis)<br />

familiarirer Cassio. Ut redii aurem , prius<br />

qllam tuas legi has proximas literas,<br />

qllaesivi <strong>de</strong> mea Tullía quid egisset.<br />

Per Liciniam se egisse dicebat. Sed opinar<br />

Cassium mi noo ita multum sorore.<br />

Eam porro negare se au<strong>de</strong>re,<br />

quum vir abe ser, (ese enim profeétus<br />

in HispJniam Decius) illo et absente<br />

et ioscienre migrare. Esr mihi gratissimum,<br />

tanti a re aestimatam consuetudinem<br />

vitae viétusque nostri: primum,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBR o VII. 35 1<br />

que se havia <strong>de</strong> hacer; y tambien Junio amigo<br />

<strong>de</strong> Aviano , al qua! creo ya conoces. Yo<br />

he emprendido <strong>de</strong> hacer en mí gral'tja Tusculana<br />

ciertol asientos nuevo! en e/ .1,zaguan. Y<br />

querría/o! adornllr con algunos buenoJ quadros.<br />

Porque si algo me dá gus.to <strong>de</strong> ese artificio<br />

, es realmente la pintura. Pero en jin , si<br />

todada han <strong>de</strong> ser para mí es as estatuas, querría<br />

me avisases dón<strong>de</strong> están,y quándo vendrán,<br />

y por qué manera <strong>de</strong> portes. Porque si Dama·<br />

sipo muda <strong>de</strong> parecer, havremos <strong>de</strong> buscar al·<br />

gun Damasipo contrahecho, aunque sea con<br />

per<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l precio.<br />

Qganto ti lo que me escribes ya segunda vez<br />

acerca <strong>de</strong>l negocio <strong>de</strong> la casa, yo dí cargo <strong>de</strong><br />

ello ti mi hija Tulia quando me partí <strong>de</strong> Roma.<br />

Porque ti la que estaba ya para partirme<br />

recibí tu carta: y tambien lo traté con tu amigo<br />

Nicia, el qtMl (como tú sabes) es mui familiar<br />

amigo <strong>de</strong> Casio. Q!.tando bolví , antes<br />

<strong>de</strong> recibir esta tu segunda carta, le pregunté<br />

ti mi hija Tulia , si havia tratado algo <strong>de</strong> ello.<br />

Respondióme que lo havia tratado con Lícinia.<br />

Pero entiendo, que Casio no está muí bien con<br />

su hermana. Y tambíen entiendo que ella dice,<br />

que estando su marido ausente, (porque Decio<br />

está en España) y sin darle parte, no se osará<br />

mudar. Mucho gusto me dá, que tú precies<br />

tanto la compania y trato <strong>de</strong> nuestro 'vivir,<br />

que<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII.<br />

(le baver empleado parte <strong>de</strong>l día en visitar a<br />

mis amigos; lo qual aara hago mas ti menudQ<br />

que salia, porque les parece que oi dia vér un<br />

ciudadano que tenga buena opinion y parecer,<br />

es como vér un cuervo blanco; encierro me en<br />

mi libreria: don<strong>de</strong> yo hago tantas obras, quantas<br />

tú por ventura sentirá!. Porque <strong>de</strong> una tu<br />

conversacion , en que reprehendias. mi tristeza<br />

y poca confianza, entendí que <strong>de</strong>cias ti los<br />

<strong>de</strong> tu casa, que no mostraba yo en mi vivir<br />

aquel ánimo que en mis libros parecia. Pero<br />

entonces lloraba yo la caída <strong>de</strong> la república,<br />

la qual queria yo y amaba mucho, no solamente<br />

por las buenas obras que ella me havia hecho<br />

ti mí , pero aun tambien por las gran<strong>de</strong>¡<br />

cosas que yo havia hecho en stf, servicio: y aun<br />

el dia <strong>de</strong> oi , aunque ya no solamente me dá<br />

consuelo la razon , la qual <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong> mucha<br />

importancia, pero aun tambien el dis ...<br />

curso <strong>de</strong>l tiempo, que es el consuelo <strong>de</strong> los necios;<br />

cor¡ todo eso tengo gran<strong>de</strong> sentimiento<br />

<strong>de</strong> vér el bien comun tan arruinado y postrado,<br />

que no hai ni un aliento <strong>de</strong> esperanza<br />

<strong>de</strong> que algun dia tendrá mejor aliento. De<br />

lo qual aora no tiene la culpa aquel, en cuyo<br />

po<strong>de</strong>r está todo: si ya <strong>de</strong> esto no le damos culpa,<br />

y nos parece que no fuera razon que todo<br />

estu·viera en po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uno: pero parte ha sucedido<br />

<strong>de</strong> esta m.'mera pot' <strong>de</strong>sgt'acia , y parte<br />

Tom.I1.. Aa por<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


37 Z LIBER rIJ.<br />

eumque unum praeter caeteros observat<br />

Ole díligit. Quem si tu ¡am forte cognosti<br />

, puto me hoc quod fado, facere<br />

serius. Ea est enim humanitate et observantia,<br />

ut eum tibi íam per se ipsum<br />

commendatum putem. Quod tarnen sí ita<br />

est, magnopere a te quaeso , ut ad eam<br />

;voluntatem , si qua m in illum ante has<br />

meas literas contulisti , quam maximus<br />

potest mea commendatione cumulus accedar.<br />

Sin aurem propter verecundiam<br />

suam minus se tibi obtulit, aut nondum<br />

eum satis habes cognitum , am quae causa<br />

eSt cur maioris commendationis indigear;<br />

sic tibi eum commendo, ut neque<br />

maiore studio quemquam, neque iustioribus<br />

<strong>de</strong> causis cornmendare possim.<br />

Faciamque id , qUQd <strong>de</strong>bent facere ii<br />

qui religiose er sine ambitione commendant<br />

: spon<strong>de</strong>bo enim tibi, vel potius<br />

spon<strong>de</strong>o, in meque redpio, eos esse M'.<br />

Curii more , eamque tum probitarem<br />

tum etiam humanitarem , ut eum er arnicitia<br />

tua, et tam accurata comrnendatione<br />

, si tibi sir cognitus, dignum sis<br />

existimaturus. Mihi cene gratissimum<br />

feceris , si intellexero , has literas tantum,<br />

quantum scribens confi<strong>de</strong>bam, apud<br />

1e pondus habuisse. Vale.<br />

AR-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 373<br />

Atico, al qual él respeta y ama mas que a todos<br />

los <strong>de</strong>más. Bien tengo por cierto, que si tú<br />

<strong>de</strong> él tienes ya noticia, llegará ya tar<strong>de</strong> esta mi<br />

carta <strong>de</strong> favor. Porque es un hombre <strong>de</strong> tanta<br />

humanidad y respeto, que entiendo, que por su<br />

propio valor le querrás tú ya mucho. r si ello<br />

es asi , ruegote muí encarecidamente, que la<br />

voluntad que antes <strong>de</strong> recibir ésta huviere.r<br />

puesto en él, por me hacer merced la acrecientes<br />

todo lo posible. Y si acaso por su mucho comedimiento<br />

no se te ha dado a conocer, o S11¡O<br />

tienes aun <strong>de</strong> él entera noticia, o si hai alguna<br />

'Otra razon por don<strong>de</strong> él tenga necesidad <strong>de</strong> mayor<br />

y mas encarecido favor; yo te lo encomiendo<br />

tan encarecidamente, como te podría encomendar<br />

al que con mayor aficion y por mas<br />

justos respetos te encomendase. r haré lo que<br />

tienen'obligacion <strong>de</strong> hacer los que encomiendan<br />

recatadamente y no por vía <strong>de</strong> ambicion: que<br />

te prometeré, o por mejor <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> hecho te<br />

pr'ometo , y tomo sobre mi , que Manio Curio<br />

es un homb1'e <strong>de</strong> tales costumb1'es ,y <strong>de</strong> tanta<br />

bondad y humanidad, que si tú una vez le conaces,<br />

lo tendr/u por digna <strong>de</strong> tu amistad, y<br />

<strong>de</strong> un favor tan encarecido. Yo recibiré todo el<br />

contento <strong>de</strong>l mundo si entendiere, que ésta ,mi<br />

carta ha podido contigo tanto, quanto confiaba<br />

quando la escribía. Tén salud.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 377<br />

ro. Mi1:'a por tu salud, patron mio; 1 dale a<br />

mi querido Tiran las encomiendas <strong>de</strong> mi parte.<br />

Dada a los veinte y nueve <strong>de</strong> Oélubre.<br />

A.RGUMENTO.<br />

Encomienda a Auto la persona <strong>de</strong> Manío Curio,<br />

. y que le conserve libre y esento <strong>de</strong> todo daflo,<br />

perjuicio, y pesadumbre.<br />

A.no <strong>de</strong> la !ulfdacion <strong>de</strong> Roma 709.<br />

M. T. C. A AUT O P ROCONSUL.<br />

XXXI. EL respeto r voluntad que me<br />

tienes, la qual entendí manifiestamente<br />

en todo aquel tiempo que estuvimos<br />

juntos en Brin<strong>de</strong>z, me ha dado ánimo para escribirte<br />

familiarmente y con buen <strong>de</strong>recho, si<br />

algo se me ofreciel"e que me fuese mucho en ello.<br />

Manio Curio, el qual tiene sUs negocios y tratos<br />

en Patraso , es tan familiar amigo mio,<br />

que hasta alli pue<strong>de</strong> llegar. Yo he hecho por amor<br />

<strong>de</strong> él machas cosas ,y él tambierJ. muchaspop<br />

amor <strong>de</strong> mí: y lo que es <strong>de</strong> mayor importancia,<br />

hai entre nosotros 1fJt¡,; gran<strong>de</strong> y comun 'Voluntad.<br />

Y pues esto es así, hasml <strong>de</strong> hacer esta<br />

merced, si algo <strong>de</strong> mi amistad confias ; y si lo<br />

que por mí hiciste en Brin<strong>de</strong>z y la voluntad<br />

que me mJstraste <strong>de</strong>seas que me dé mas gusto,<br />

aunque me lo dió mucho; y si entien<strong>de</strong>s que<br />

todos /os tuyos me ti,nen mucha aftciotJ ; que<br />

. \<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

a


LIBRO VII.<br />

eso es cosa mas sufri<strong>de</strong>ra el oírlas que no el<br />

verlas. A lo menos no te hallaste presente etl<br />

campo Marcia, quando ti las nueve <strong>de</strong> la mañana,<br />

en la elucion <strong>de</strong> tesoreros, estuvo puelta<br />

la silla <strong>de</strong> Q!!into Maximo , el qual <strong>de</strong>dan<br />

que era consul : y como vino la nueva <strong>de</strong> SU<br />

muerte, la quitaron. r Cesar, haviendo captado<br />

los agiteros , para juntar el concejo P01'<br />

parroquias , lo juntó por centurias: y ti las<br />

dos horas <strong>de</strong> spues <strong>de</strong> medio dia nombró un consul,<br />

que governaJe hasta el primero <strong>de</strong> Enero,<br />

que bavia <strong>de</strong> Je'l' al otro día por la mañana. r<br />

asi te hago ¡aber, que en todo el confUlado <strong>de</strong><br />

Caninio no huvo hombre que comieJe ti medio<br />

dia. r mas que en todo aquel consulado la repilblica<br />

no recibió daño ningtmo. Porque ha<br />

sido Canillio un" consul <strong>de</strong> tanta vigilancia,<br />

que en todo sU consulado no pegó fUS ojos. A tí<br />

parecete que estas son cosas <strong>de</strong> donaires: porque<br />

no estás aquí presente. Pero si l{1.s vieses,<br />

no podrías <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> llorar la perdicion <strong>de</strong> la<br />

patría. Pues qué sería, si te escribiese lo <strong>de</strong>más<br />

que pasa? Porque hai injinitas cosas <strong>de</strong><br />

"este jaez: las qua/es yo no las bastaría ti sufrir<br />

, sino me huvieJe acogido al pueyto <strong>de</strong> la<br />

filosojia, y sino me hiciese compañia en mis<br />

estudios nu estro amigo Atico : cuyo te dices ser<br />

en la poses ion y dominio, aunque mio en el usufruto;y<br />

pues tú así lo confiesa! ,yo me tengo<br />

po,.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


388 LIBER rll.<br />

Trahantur per me pedibus omnes reí:<br />

sic vd Selíus tam eIoquens , ut possir<br />

probare se Iiberum ; non laboro. Urbanitatis<br />

possessionem , amabo , quibusvis<br />

interdiéHs <strong>de</strong>fendamus: in qua te unum<br />

memo , contemno caereros. Deri<strong>de</strong>ri te<br />

putas? N unc <strong>de</strong>mum inre1/igo te sapere.<br />

Sed mehercules extra iocum, val<strong>de</strong> mihi<br />

tuae literae faceta e elegantesque visae<br />

sunt. llla quamvis ridicula essent,<br />

sÍCut erant, mihi tamen risum non moverunt.<br />

Cupio ením nostrum illum amicum<br />

in tribunatu quam plurirnum habere<br />

gravitatis: id cum ipsius causa, (est<br />

enirn mihi, ut seis, in amoribus) tum<br />

mehercule etiam reipublicae; quam qui<strong>de</strong>m<br />

, quarnvis in me ingrata sit, amare<br />

non <strong>de</strong>sinam. Tu ) mi Volumni , ( quando<br />

et instituisti , et mihi vi<strong>de</strong>s esse<br />

gratum) scribe ad me quam saepissime<br />

<strong>de</strong> rebus urbanis , <strong>de</strong> republica. IllCUOdus<br />

est mihi sermo literarum tuarum.<br />

Praeterea Dolab lIam, quem ego perspício<br />

et iudico cupidissimum esse atque amantissimum<br />

mei ,cohorrare et confirma,<br />

ct red<strong>de</strong> plane meum. Non mehercule<br />

quo<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


, \<br />

LIBER VIIl.<br />

TametsÍ tu scio quam sis curiosus; et<br />

quam omnibus peregrinantibus gratum<br />

sir , minimarum quoque rerum, qua e<br />

domi gerantur, fieri certiotes : tamen<br />

hoc <strong>de</strong>precor , ne meum hoc officium<br />

arrogantiae cO'n<strong>de</strong>mnes , quod hunc lahorem<br />

alreri <strong>de</strong>legavi : non quin mihi<br />

suavissimum sit (ct occupato , ct ad literas<br />

scribendas ,ut tu nosti, pigerrimo)<br />

, tuae memoriae dare operam. Sed id ip­<br />

.sum volumen, quod tibi misi , facHe<br />

(ut ego arbitror) me excusat. Nescio<br />

cuius otii esset, non modo perscribere<br />

haee, sed omnino animadvertere. Omnia<br />

enim sunt ibi senatlls-consulta , ediéta,<br />

fabulae , rumores. Quod exemplum si<br />

forte minus te <strong>de</strong>leélarit, ne molestiam<br />

tibi eum impensa mea exhibeam , fae<br />

me certiorem. Si quid in republica maius<br />

aétum erit, quod isti operarii minus<br />

commo<strong>de</strong> persequí possint; et quemadmodum<br />

aétum sit, et quae cxistimatio<br />

secuta, quae <strong>de</strong> eo spes est, diligenter<br />

tibi perscribemus. Ut nunc<br />

est, nulla magnopere exspeétatio esto<br />

Nam et HU rumores <strong>de</strong> comitiis Transpadanorum,<br />

Cumarum tenus caluerunt.<br />

Ro-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LlBRO VIII. 997<br />

bien sé yo que tú eres mui curioso;, ti todos<br />

los que están fuera <strong>de</strong> sus tierras les dá gusto<br />

que les dén aviso basta <strong>de</strong> las mas pequeñas<br />

cosas que en ellas suce<strong>de</strong>n: pero supllCote, qUI<br />

no me tengas en esto por hombre entonado, por<br />

ha'ver yo dado ti otro el cargo <strong>de</strong> escribir las<br />

cosas qtee acaecen: porque no lo be hecho por­<br />

que no 'me dé mui gran gusto (aunque estoi<br />

mui ocupado, JI en el escribir cartas soi tan<br />

perezoso como tú sabes) el darte contento con<br />

avisarte <strong>de</strong> todo lo que pasa. Pero la gran<strong>de</strong>­<br />

%:a <strong>de</strong>l 'volumm que be embiado, me escusará<br />

(creo) para contigo faci/mente. Porque sería<br />

menestt1'estarmui <strong>de</strong>soCtlpado, no solamente<br />

para escribir tantas cosas, pero aun para ha­<br />

verl.1s <strong>de</strong> notar. Porque ván alli todas las or<strong>de</strong>naciones<br />

<strong>de</strong>l senado, los edi80s , lo que se di­<br />

ce por la ciudad, las nuevas que bai. r si esta<br />

manera <strong>de</strong> darte aviso no te parece bien, tlvi-;<br />

same <strong>de</strong> ello, porque no te dé pena ti costa <strong>de</strong><br />

mi bolsa. Si algo sucediere en la república <strong>de</strong><br />

tanta calidad, que esos escribientes no lo pue­<br />

dan bien advertir; yo te lo escribiré curiosa­<br />

mente <strong>de</strong> mi propia mano, <strong>de</strong> la manera que<br />

acaeciere, qué opinion se havrá tenido, qul<br />

esperanza havrá <strong>de</strong> ello. Pero en el estado en<br />

que aora están las cosas, no hai novedad nin­<br />

guna. Porque las nuevas <strong>de</strong> los ayuntamientos<br />

'ltle hadan los Transpadanos , no pasaron d,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Cu-


414 L1BER 1'111.<br />

Ad kalendas Sextiles usque exspeél:aví.<br />

Praetoriis morae quaedam inci<strong>de</strong>runt.<br />

Mea porro comiria quem eventum sint<br />

habitura, nescio. Opinionem qui<strong>de</strong>m,<br />

quod ad Hirrum attinet , incredibilem,<br />

aedilium plebis comitiis naéta sunt. Nam<br />

M. Caelium Vinicianum mentio illa fatua<br />

quam <strong>de</strong>riseramus olim, ee promulgatio<br />

<strong>de</strong> ditl:atore subito <strong>de</strong>iecit; et <strong>de</strong>·<br />

ietl:um magno clamore insecuta esto Jn<strong>de</strong><br />

Hirrum cuntl:i iam non faciendurn<br />

flagitare. Spef.O, te celeriter ee <strong>de</strong> nobis<br />

quod sperasti , et <strong>de</strong> illo quod vix<br />

sperate ausus es, auditurum. .<br />

De republica iam novi quidquam<br />

exspetl:are <strong>de</strong>si<strong>de</strong>ramus. Sed quum senatus<br />

habitus esset ad Apollinis ad 'XI.<br />

kal. Sexto et referretur <strong>de</strong> stipendio Cn.<br />

Pompcii; mentio fatl:a est <strong>de</strong> Iegione<br />

ea , quam expensam tulit C.<br />

Caesari Pompeius , quo numero esset,<br />

quo appeteretur: quum ex Gallia coatl:us<br />

esset dicere Pompeius se Iegionem<br />

abdutl:urum , sed non statirn<br />

sub mentionem ee conVlClUrn obtreétatotUm.<br />

In<strong>de</strong> interroga rus <strong>de</strong> successio-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


426 L1BER 1'111.<br />

alrerutrum <strong>de</strong> filiis ad te missllrum. Híc<br />

nos omneS absolviml1s : et hercule (*)<br />

confefra omnia , foeda , et inhonesta<br />

sunt. Consules autem habemus summa<br />

diligentia: adhuc senatus-consllltum, nisi<br />

<strong>de</strong> feriis Latinis, nullum facere potuerunt.<br />

Curio ni nostro tribuna tus conglaciar.<br />

Sed did non potest quo modo<br />

hic omnia iaceant. Nisl ego cum tabernariis<br />

et aql1ariis pugnarem , veternus<br />

civitatenl occupa"ser. Si Parthi vos nihil<br />

calfaciunt , nos hic frígore frigescimus.<br />

T amen , quoquo modo hic omnia<br />

iaceant , potuit sine Parthis. Bibulus in<br />

Amano nesdo quid cohorticularum amisito<br />

Hoc sic nuntiatum esto<br />

Q90d tibi supra scripsi , Curionem<br />

val<strong>de</strong> frigere , iam calet : nam ferventissime<br />

concerpirur. Levissime cnim, quia<br />

<strong>de</strong> intercalando nOll obtinuerat , transfugit<br />

ad populum , et pro Caesare 10qui<br />

coepit: legemque viariam, non dissimilem<br />

agrariae Rullí , et alimentariam,<br />

quas iubet aediles metiri, ialtavit.<br />

Hoc nondum fecerat, quum<br />

prio-<br />

(*) Alii: consep tao<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBR o VIII. 433<br />

'diez a Curion; y que tú no me hayas embiadlJ<br />

mayor número: aunque <strong>de</strong> estas mismas diez,<br />

y <strong>de</strong> otras diez Africanas me ha lBecho merced.<br />

Curio n ; porque no pienses que solamente sabe<br />

Curion dar 'bereda<strong>de</strong>s. Tú con solo acordarte<br />

<strong>de</strong> ello ,y mandar venir <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> tí los Cihiratas<br />

,y escribir a los <strong>de</strong> Panfilia, (porque<br />

alli dicen que se cazan muchas) havrás quantas<br />

quisieres. ProcurQlo aora esto con mas ajidon<br />

que antes, porque bago cuenta <strong>de</strong> hace,.<br />

mis aparejos y fiestas aparte, y no jurztamente<br />

con mi compañero. Por amor <strong>de</strong> mí, que en<br />

esto fuerces tu condicion, y 10 procures. Porque<br />

<strong>de</strong> ordinario eres <strong>de</strong>Jcuidado tambien como<br />

yo. Aqui no tieneJ que tener cuidado <strong>de</strong> otra<br />

cosa, Jino <strong>de</strong> mandarlo y encargarlo. Por ...<br />

que en ser cazadas, luego tendrás allí quien<br />

las govierne y traiga, que son los que be emhíado<br />

ti cobrar la cedttla <strong>de</strong> Sitio. Yo , aunque<br />

tú ninguna esperanza me dás <strong>de</strong> ello por tu<br />

cart.l, entiendo que havré <strong>de</strong> embiar allá aun<br />

otros mensageros.<br />

Encomiendote mucho ti .'Adarco Feridio cavaliera<br />

Romano, que es bija ,:e un amigo mio,<br />

y es mancebo mui virtuoso y d:/igente , el qual<br />

vá aí a tm negocio <strong>de</strong> impD1'tancia ; y te !Uplica<br />

que lo tengas en cuenta <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> tus amigos.<br />

Lo que él preten<strong>de</strong> es, que los campos que<br />

cada pueblo tiene para JtU menesteres, le ha-<br />

Tom.ll Ee gas<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO 'vIII. 435<br />

zas merced y favor <strong>de</strong> mandar sean lihres <strong>de</strong><br />

tributo; lo qual tú pue<strong>de</strong>s hacer facilmente y<br />

sin perjuicio <strong>de</strong> tu honra. Harás con esto, que<br />

unos hombres agra<strong>de</strong>tidos y muí virtuosos te<br />

que<strong>de</strong>n en perpetua obligacion. No quiero que<br />

pienses ,que dFavonio lo excluyeron <strong>de</strong> Japretura<br />

solamente los que dán sus votos ti quien se<br />

lo paga; que todos los buenos tambien le negaron<br />

el voto. Tu amigo Pompeyo claramente<br />

muestra no ser su voluntad, que Cesar tengt:<br />

provincia con egército , l' que sea e/eao consul.<br />

r con todo eso ha ,Ucho, que por aora n()<br />

con-viene que se haga ninguna or<strong>de</strong>nacion. Cipian<br />

ha sido <strong>de</strong> parecer, que el primero dI<br />

Marzo se proponga en el senado lo que tOC4 ti<br />

la provincia <strong>de</strong> Francia, y no se trate otra cosa<br />

ninguna. Este parecer di6 mucha pena ti<br />

Corne/io Ea/bo : y sé que se ha quejado <strong>de</strong> ell'J<br />

al mismo Cipion. Calidio en su <strong>de</strong>fension u<br />

ha mostrado muí discreto; mas en la acusacir)'fl<br />

ha sido mui fria. Tén salud.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


44Z LIBER 1"111.<br />

pecuniam ex bonis parris pervenisse ad<br />

Servilium ; praevaricarionisque causa dieerer<br />

<strong>de</strong>positum H. S. Lxxxr. Admiraris<br />

amentiam? Quid si aétiones stultissi·<br />

mas? quid si nefarías (*) patris confes­<br />

siones audisses? Mittit in consilium eos­<br />

<strong>de</strong>m ilIos , qui lites aestimaranr , iudices.<br />

Q.mOl aequo numero sententiae<br />

fuissent ; Laterensis leges ignorans<br />

pronut:itiavit, quid singuli ordines<br />

iudicassenr: ct ad extremum , (**) ut<br />

solent, Non redig;am. Postquam discessit,<br />

er pro absoluto Servilius haberi coeptus,<br />

legisque unum et centesimum cctput legie<br />

, in quo ita erar : Q.uod eorum iu·<br />

dkum maior paros iudicarit , id ius ra­<br />

tumque eito : in tabulas absolutum non<br />

retulir ; ordinum iudicia perseripsir. Postulante<br />

rursus Appio , cum L. Lollio<br />

transegit , et se relaturum dixit. Sic<br />

nune neque absolutus , neque damnatus<br />

Servilius , <strong>de</strong> repetundis saucius Pi·<br />

lio tra<strong>de</strong>tur. Nam <strong>de</strong> divinatione Appius,.<br />

(*) Alii: <strong>de</strong> patre.<br />

quum<br />

(**) AprileuJ legim 'f)i<strong>de</strong>tu,.: uc solee J ait, Re·<br />

{tramo Sic alii quoque legunt.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


446 LIBER YIII.<br />

"Scribonius C. filius Popo Curio , L.<br />

" Atteius L. filius An. Capito, M. Op­<br />

" pius M. filius Terentina.<br />

" Q!;lOd M. Marcellus consul, (*) V.<br />

"F. <strong>de</strong> provinciis consularibus; (**) D.<br />

"E. R. 1. C. uti L. Paulus , C. Mar­<br />

" cellus consules, quum magistratum ini­<br />

"issent , (t) ad kal. Marr. quae in suo<br />

"magistratu futurae essent, <strong>de</strong> consula­<br />

"ribus provinciis ad senatum referrenr,<br />

"neve quid prius ex kal. Mart. neve<br />

"quid conil1néHm <strong>de</strong> ea re referretur<br />

"a consulibus; lHique eius reí causa<br />

"per dies comitiales senatum haberenr,<br />

,,(tt) S. Q. C. facerent: et ql1um <strong>de</strong><br />

" ea re ad senatum referretur a consuli­<br />

" bus, eorum, qui in cee iudicibus es­<br />

" sent, sex abducere liceret. Si quid <strong>de</strong><br />

"ea re ad populum , ad plebernve lato<br />

"opus esset , mi Servo Sulpicius , M.<br />

" Marcellus consules, praetores, tribuni­<br />

" que plebis, quibus eorum vi<strong>de</strong>retur, ad<br />

"populum' plebemve [errent: ql10d ii<br />

" non rulissenr , mi quicl1nque <strong>de</strong>inceps<br />

" essent , ad populum plebemve ferrene.<br />

(*l i. e. Verba fecit.<br />

(**) i. e. De ea re ita censuerunr.<br />

(t) A1ii: ex a. d. x. ka!. Mart.<br />

(tt) i. e. Senatllsque consultum.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

s.


454 LlBER 1'111.<br />

cum Caesare esse negotium , effecir.<br />

ltaque iam e ur vid o ) alterutram ad<br />

conditionem <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>re vulr Caesar, ut<br />

2ut mane:1t, neque hoc anno sui ratio<br />

habeatur; aur , si <strong>de</strong>signari porerir<br />

, <strong>de</strong>cedat. Curio se contra eum<br />

totum parat. Qlid assequi possir, nesdo.<br />

Illud vi<strong>de</strong>o , bene sentientem ,ersi<br />

nihil effecerit , cad ere non posse.<br />

Me traétar liberaliter Curio : eL mihi<br />

suo munere negotium imposuir. Nam<br />

si mihi non <strong>de</strong>disset eas, quae ad<br />

ludos ei adveétae erant Africanae , potuit<br />

superse<strong>de</strong>ri. N une ) quando dare<br />

necesse est , velim tibi curae sir quod<br />

a te se rnper petii , ut aliquid istinc<br />

bestiarum habeamus ; Sittianarnque syngrapham<br />

tibi cOlTImendo. Libertum Philonem<br />

isruc misi ) et Diogenem Graecum<br />

, quibus mandata ee li teras ad te<br />

<strong>de</strong>di. Eos tibi, et reni <strong>de</strong> qua misi<br />

, velím cura e habeas. Nam, quam<br />

vehemenrer ad me pertinear , in iis,<br />

quas tibi illi red<strong>de</strong>nt , lireris <strong>de</strong>scripsi.<br />

Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR"!


-<br />

L IBR o VIII. 457<br />

ARGUMENTO.<br />

Cuentale las nuevas que <strong>de</strong> la guerra <strong>de</strong> los Partos<br />

corrian en Roma: lo que juzga se hará acerca<br />

<strong>de</strong> las provincias: la leí que preteó<strong>de</strong> hacer<br />

Curion <strong>de</strong>l término Campano: y lo que hará<br />

para que no se le prorogue a Ciceron el<br />

cargo. Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707..<br />

CE L lOA M. T. C.<br />

X. GRan<strong>de</strong> alteracion nos han dado las<br />

cartas <strong>de</strong> Cayo Casio y <strong>de</strong>l reí Deyotaro.<br />

Porque Casio ha escrito que el campo<br />

<strong>de</strong> 101 Partos havia ya pasado el rio Eufrates:<br />

y Deyotaro, que marchaba por-la provincia<br />

Comagena ácia nuestra pro·vincia. Yo en lo<br />

que ti tí tocaba, tu·ve gran temor (porque sabía<br />

que estabas wal apercibido <strong>de</strong> soldados)<br />

no mancbáfe algo tu autoridad este movimiento.<br />

Porque si mal firme cllmpo tuvieras, estu­<br />

'Viera yo con gran recelo <strong>de</strong> tu vida. Pero el<br />

vér que tú tenias mui pequeJiío egército, me-<br />

, hacia enten<strong>de</strong>r que te retirarias, y no vendrias<br />

ti las manos con el enem;go. Lo qu,1.1 cómo<br />

lo tomarían los hombres ,y cómo juz.garian<br />

<strong>de</strong> tu necesidad, aun lo temo : ni per<strong>de</strong>ré el<br />

miedo, hasta que entienda que bar llegado ti<br />

Italia. Estas nuevas <strong>de</strong> la -venida <strong>de</strong> los Partos<br />

han <strong>de</strong>spertado di'versos pareceres. Porque<br />

tmos son <strong>de</strong> parece,. que Pompeyo en pn'sona<br />

'4-'a-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VIIL 461<br />

Jupiese. Aora ya estamos al fin <strong>de</strong>l ano: porque<br />

ésta te he es(rito ti Jos d;ez y ocho <strong>de</strong> Noviembre.<br />

r yo no veo que hasta el primero <strong>de</strong><br />

Enero se pueda hacer cosa ninguna. Ya tú conoces<br />

ti Marcelo quan ftematico es y quan <strong>de</strong><br />

pocos negocios; y ti Servio qua n amigo <strong>de</strong> dilatarlos.<br />

Q3é piensas tú que harán estos? O<br />

cómo podrán concluir laque no quieren; pues<br />

aun lo que <strong>de</strong>sean lo tratan tan friamente, que<br />

parece que no lo <strong>de</strong> se an ? QJ!ando entrarán los<br />

nue'vos consules, si los Partos mueven guer­<br />

ra, no ¡e tratará <strong>de</strong> otra cosa en todos los pri­<br />

meros meses. r si no la mueven, y fuere tAn<br />

flaca, que o vosotros o los que os Jttccedie-<br />

1'en, con añadir algo mayor número <strong>de</strong> suldados<br />

le podreis resistir; yo entiendo que Curion<br />

procurará dos cosas: quitar algo ti Cesar,<br />

para tener algo que dar ti Pompeyo, po,- poco<br />

que ello sea. Paulo entra mui bravo en eJ <strong>de</strong>­<br />

séo <strong>de</strong> la provincia. Aunque mustro amigo<br />

Furnio le saldrá en ello al t'nC1tentro. No sé si<br />

algttn otro. Lo que )'0 hasta (lúra entiendo, esto<br />

es. No veo otra cosa, que pueda suce<strong>de</strong>r.<br />

Muchas cosas pue<strong>de</strong> traer ei tiempo, y muchas<br />

cosas veo que están amnsadas. Pero todo ven­<br />

drá ti resumirse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estos limites. En lo<br />

<strong>de</strong> Curion me olvidaba la lei que preten<strong>de</strong> hacer<br />

<strong>de</strong>l término Campano: <strong>de</strong>t qual dian que<br />

ya ti Cesar nq se 1, diÍ nada; pero que Pompe-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

fO


46:! LIBER 1'111.<br />

<strong>de</strong> nolle , ne vacuus advenienti Caesad<br />

pateat. Quod ad tuum <strong>de</strong>cessum attinet,<br />

illud tibi non possum polliceri, me cul'aturum<br />

ut tibi succedatur: iIlud cerre<br />

praestabo , ne amplius prorogetur. Tui<br />

consiHi est, si tempus, si senatlls coger,<br />

si honeste · a nobis recusari non poterit,<br />

velis ne perseverare. Mei officii esr meminisse,<br />

qua obtesratione disce<strong>de</strong>nc;, mihi,<br />

ne parerer fieri, mandaris. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Nuntians , supplicationn post acrem concertationem<br />

<strong>de</strong>cretas tan<strong>de</strong>m use, hortatttr,<br />

ut <strong>de</strong>creti auéloribus, pro cuiusque merito<br />

et voluntate ,gratías agat. Add;t<br />

<strong>de</strong> JUccessore Caesaris quid aélum sit:<br />

r commentariurll urbanarurll l'erum mittit;<br />

Sittianumque mgotium, <strong>de</strong> qua iam saepius<br />

, commendat.<br />

Anno U. C.703.<br />

e A E L 1 U S M. T. C. S. D.<br />

XI. Non diu, sed acriter nos tuae<br />

supplicariones rorserunt. 1nci<strong>de</strong>ramus<br />

enim in difficilem nodum:<br />

.. nam<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


476 LIBER VIII.<br />

QEibus quum parum proce<strong>de</strong>ret, ut uI...i<br />

la lege mihi ponerent accusatorem; compellari<br />

ea lege me voluerunt, qua dicere<br />

non poterant. Insolenrissimi homines<br />

summis Circensibus ludis meís postulandum<br />

me (*) lege Scantinia curant. Vi"<br />

hoc erar Pola locutus , quum ego Appium<br />

censorem ea<strong>de</strong>m lege postulavi.'<br />

Qyod melius ca<strong>de</strong>ret , nihil vidi. Nam<br />

sic est a populo, et non infimo quoque<br />

approbatum, ut maiorem Appio dolorem<br />

fama , quam postulatio attulerit.<br />

Praeterea .coepi sacellum, in domo quod<br />

est , ab eo petere. Conturbat me mora<br />

serví hUlus qui tibi literas attulit:<br />

nam acceptis prioribus literis , amplius<br />

(**) quadraginta mansito Qyid tibi scribam<br />

, neseio. Seis Dom itio diem timori<br />

esse? Exspetl:o te val<strong>de</strong>, et quam<br />

primum vi<strong>de</strong>re cupio. A te peto ut<br />

meas iniurias proin<strong>de</strong> doleas ,ut me<br />

exisrimas et dolere , et ulcisci tuas solere.<br />

Vale.<br />

AR-<br />

(*) Lege Scantinia) De nefando marium concubicu<br />

, quae poenam irrogabat <strong>de</strong>cem millia DUJJlmúm.<br />

Capitale crimen postea fecic lex Iulia ..<br />

(**) Alii addunt; dies) vel : dieb.u.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VIII. 477<br />

rntcto. r como no les salia a su proposito fl<br />

po<strong>de</strong>rme baqer proceso conforme a lei ninguna;<br />

banme querido acusar conforme a una Id,<br />

segun a la qual no me podian obgetar cosa<br />

ninguna. r asi los visarías banme procurado<br />

poner una <strong>de</strong>manda criminal, conforme a la<br />

lei Escantinia, en el mayor flrvor <strong>de</strong> mis fiestas<br />

Circenses. Apenas bavia dicho esto Pala,<br />

quando ya yo a Apio con ser censor h tenia<br />

hecha una <strong>de</strong>manda criminal por la misma<br />

lei. No 'Oí cala que mas a mi gusto sucediese.<br />

Porque dió tan en gracia mi acusacion, no solamente<br />

a la gente vulgar, pero aun ti mucha<br />

<strong>de</strong> la principal, que mas pena le dió a Apio<br />

la fama que la <strong>de</strong>manda. Comencé tambien <strong>de</strong><br />

pedirle un oratorio que tiene en su C/lsa. Dame<br />

gran pena la tardanza <strong>de</strong> este mensagero<br />

que lleva esta carta: porque <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> ha­<br />

'Ver recibido mi primera carta, ha aguardado<br />

(*) mas <strong>de</strong> otras quarenta. No.sé otra COM que<br />

escribirte. Domicio .sabes que espera el suceso<br />

<strong>de</strong> esto con temor. Con gran <strong>de</strong>séo te aguarda,<br />

y querria verte ya aquí. Supiícote que te duelas<br />

<strong>de</strong> mis agravios, como entien<strong>de</strong>s que me<br />

dudo yo <strong>de</strong> los tuyos y los vengo. Tén salud.<br />

AR­<br />

('*') Segun ¡" 'f'llrianfe la/in,,: mas <strong>de</strong> quaren­<br />

,a dias. ©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


473 LIBE R , V] 11.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Varia esto Domitii repulsam , Saturnini<br />

accusatíonem, Pompeii et Caesaris discordiam,<br />

Appii censot'ÍJ ridiculam dili-:<br />

gentiam narrat.<br />

Anno U. C. 703-<br />

CAELIUS M. T. C. S. D.<br />

XlIII. TAnti non fllit Arsacen ca..;<br />

pere et Seleuciam. expu­<br />

gnare 1 ttt earum rerum , quae hic ge­<br />

stae SUt1t , speé1:aculo careres; N unquam<br />

tibi oculÍ doluissent , si in repulsa Do­<br />

mitii vultum vÍdisses; Magna illa comi­<br />

tia fuerUnt ; et plane studia ex partium<br />

sensu apparuerunt. Perpauci, necessitudinem<br />

secuti , officium praestiterunr. Itaque<br />

mihi est Domitius inimicissimus,<br />

ut ne familiarem qui<strong>de</strong>m suum quem­<br />

quam tam o<strong>de</strong>rit quam me: arque eo<br />

magis , quod per iniuriam sibi porat e-'<br />

reptuDl , cuius ego aué1:or fuerim. Nunc<br />

furit , tam gavisos homines. SUUI11 . dolo­<br />

rem, unumque me studiosiorem Antonii.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Nam


480 LIBER 1"111.<br />

Nam Cn-. Saturnínum adolescente m<br />

ipse Cn. Domitius reUm fecit , sane<br />

quam superiote a vita ibvidíosum. QEod<br />

iudicium nune in exspeétatione est ; etiam<br />

in bona spe, post Sexto Peducaei<br />

absolutionem. De summa republica saepe<br />

tibi scripsi, me annum pacem non<br />

vi<strong>de</strong>re : et quo propius ea contentio,<br />

quam fieri necesse est, accedít, ea claríus<br />

id periculum apparet. Propositum<br />

hoc est, <strong>de</strong> quo, gui rerum potillntur,<br />

sunt dimieaturi: quod Cn. Pompeius<br />

constituit non patí C. Caesarem eonsufem<br />

aliter fieri, nísi exercitum et provincias<br />

tradi<strong>de</strong>rit; Caesari autem persuasum<br />

est, se sal vum esse non posse , si<br />

ab exercitu recesserit. Fert illam tamen<br />

conditionem , lIt ambo exercitus<br />

tradant. Sic illi amores, et invidiosa<br />

coniuntHo , non ad occultam recidit<br />

obtreétationem , sed ad bellum se erumpit.<br />

Neque mearum recum quid<br />

consilii capiam , reperio : negue dubito<br />

, qoin te quoque haee <strong>de</strong>liberatío<br />

sit perrurbatura. Nam mihi cum<br />

hominibus his et gratia et necessitudo<br />

est: tum causam illam, non homines<br />

odio Illud te non arbitror fugere,<br />

quin<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VIII. 487<br />

que han concluido la guerra, como quien se<br />

vá pasearzdo en tierras tan asperas y frías, y<br />

en un invierpo tan fuerte , están vezados a<br />

mantenerse <strong>de</strong> camuesas? Bien sé que me dí­<br />

,rtÍs : ya comienzas <strong>de</strong> bias orzar ? No en ver­<br />

dad: antes si tú supiese! , entendieses bien la<br />

pena que yo tengo te burlarías <strong>de</strong> mi blasan,<br />

como <strong>de</strong> cosa que no me toca nada. Pero <strong>de</strong> to­<br />

do esto no te puedo <strong>de</strong>cir nada hasta que no!<br />

veamos cara ti cara: lo qual creo que ,erá mul<br />

presto. Porque Cesar tiene <strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> hacerme<br />

ir ti Roma, en haver echado ti Pompeyo<br />

<strong>de</strong> Italia. Lo qual ti la hora <strong>de</strong> aora creo l()<br />

havrá ya hecho, si ya na ha <strong>de</strong>termirtado <strong>de</strong><br />

ponerle sItio en Brin<strong>de</strong>z. No viva yo, si no es<br />

una <strong>de</strong> las mayores causas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sear yo ir a<br />

Roma, el <strong>de</strong>sear verte y comunicarlo todo con·<br />

tigo! porque tengo mucho que tratar, Y temo<br />

que en estar <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> ti se me olvida­<br />

rá , como les suele acaecer ti los hombres que<br />

son muí finos enamorados. Pero qué pecados<br />

mios han sido la causa <strong>de</strong> que me seaforza­<br />

do bolver atrás aora por los Alpes? La cau­<br />

sa es, que los <strong>de</strong> Ventimilla están pueJtos<br />

en armas por un caja no <strong>de</strong> mr,¡,cha importancia.<br />

Yes que Belieno, esclavo nacido en casa<br />

<strong>de</strong> Demetrio , y que estaba alli con presidio,<br />

ha prendido alli ti un hombre prindp:ll<br />

llamado D.omicio )' huesped <strong>de</strong> Cesa,. ) y por<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

di-


LIBRO Vllt 489<br />

'dinero que le han dado los <strong>de</strong> la parcialidad<br />

contraria, le ha torcido el cuello. Por esto la<br />

ciudad se ha puesto en armaJo r yo he <strong>de</strong> ip<br />

llora allá con quatro compañias por medio <strong>de</strong><br />

la nieve. Bien creo que dirás, que por todas<br />

partes les vá mal ti los Domicios. Bien quisie­<br />

ra yo qtte el hijo <strong>de</strong> Venus (*) tuviera tanto á­<br />

nimo en torcer el cuello a vuestro Domicio,<br />

como estotro (**) hijo <strong>de</strong> Pseca<strong>de</strong> tuvo con es­<br />

totro. A tu hijo Ciceron saludarás <strong>de</strong> mi par..te.<br />

Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Echado <strong>de</strong> Italia Pompeyo ) aconseja Celio a CI­<br />

ceron, que no siga el VJl1do caído; y se retire<br />

el alguna <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s en que no haya guerra.<br />

Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 704.<br />

MAR e o e E L lOA M. T. c.<br />

XVI. GRan<strong>de</strong> alteracion me dió aquella<br />

carta, en que me escribías que<br />

no imaginabas sino cosas tristes; y no me es­<br />

cribias qué era lo que imaginabas: aunque<br />

bien me diste a enten<strong>de</strong>r, qué era tu intento.<br />

r tui he procttrado escribirte luego esta carta.<br />

ro te suplíco ( Ciceron) por lo que a tu ser y<br />

al <strong>de</strong> tus hijos toca, y encarecidamente te lo<br />

(*) EllO el: Cesar.<br />

(**) ElfO el: hijo <strong>de</strong> criada) " esclava.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

rlte-


490 LIBER Ylll.<br />

ne quid gravius <strong>de</strong> salute et incoIllmitate<br />

tua consulas. Nam <strong>de</strong>os hominesque,<br />

amicitiamque nostram testificor, me neque<br />

remere tibi praedixisse, neque remere<br />

monuisse: sed post ql1am Caesarem<br />

convenerim, sententiamque eius , qualis<br />

[utma esset parta viéloria , cognoverim,<br />

te certiorem fecisse. Si existimas ea n<strong>de</strong>m<br />

rationem fore Caesari in dimitten·<br />

dis adversariis , et conditioniblls ferendis<br />

, erras. Nihil nisi atrox et saeVllm<br />

cogitat , arque etiam loquitur. Iratus<br />

senarui exiit : his intercessionibus plane<br />

incitatlls est : non, mehercule , erit <strong>de</strong>precationi<br />

locus. Quare , si tibi tu , sí<br />

filius unicus , si domus , si spes tl1ae<br />

reliquae tibi carae sunt, si aliquid apud<br />

te nos, si vir optiml1s gener tuus<br />

valer , (quoruffi fortunas non <strong>de</strong>bes<br />

velle conturbare) sequere eam causam,<br />

in cuius viéloria salus nostra esr,<br />

ne am odisse aut relinquere cogamur,<br />

aut impiam cupidiratem contra salute m<br />

t uam habeamus. Denique illud cogita;<br />

quod<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


,02 INDICE.<br />

vun. El mismo a Tito FUlfano<br />

proconsul.<br />

X. El mismo a Treviano.<br />

XI. El mismo al mismo.<br />

XII. El mismo al mismo.<br />

XIII. El mismo a Ampio Ealbo.<br />

XlIII. EL mismo al mismo.<br />

XV. El mismo a Ligario.<br />

XVI. El mismo al mismo.<br />

XVII. El mismo a Basilio.<br />

XVIH. Bitynico a Ciaron.<br />

XVIIII. Ciceron a Bitynico.<br />

XX. El mismo a Lepta.<br />

XXI. El mismo al mismo.<br />

XXH. EL mismo a Toranio.<br />

XXIJI. El mismo al mismo.<br />

XXIIII. El mismo a Domicio.<br />

l.<br />

IJ.<br />

1II.<br />

1I1I.<br />

V.<br />

VI.<br />

LIBR o SEPTIMO.<br />

:¿O,_<br />

2.°7·<br />

:¿II.<br />

215'.<br />

21 9'<br />

:221.<br />

,229'<br />

233,<br />

237'<br />

ibid.<br />

239·<br />

241 •<br />

247'<br />

249·<br />

253·<br />

257·<br />

Cceron a Marco Mario. 263.<br />

El mirmo al mismo. 273.<br />

El miJmo al mismo. 279.<br />

EL mismo al mismo. 287.<br />

EL mismo a Cesar emperador. 289.<br />

El mismo a Trebacio. :293.<br />

/ EL<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


;0.f 1 N DIe E.<br />

XXXIIII. El mismo a VolumrzÍo. 38,<br />

XXXV. El mismo al mismo. 39 r.<br />

J.<br />

JI.<br />

lII.<br />

lIII.<br />

V.<br />

VI.<br />

VII.<br />

vnI.<br />

VIlIl.<br />

X.<br />

XI.<br />

XII.<br />

XIII.<br />

XIlU.<br />

XV.<br />

XVI.<br />

XVII.<br />

LIBRO OCTAVO.<br />

MArco Celia a Ciceroll. 395.<br />

EL mismo al mismo. 401.<br />

El mismo al mismo. 4p,.<br />

El mismo al mismo. 4II.<br />

El mL'mo al mismo. 419'<br />

El mismo al mi-'mo. 423'<br />

El mismo al mismo. 429'<br />

EL mismo al mismo. 437.<br />

El mismo al minno. 439'<br />

El mismo al mÍfmo. 457'<br />

El mi>mo al mi.mo. 463'-<br />

El mismo al mis.mo. 471.<br />

El mismo al mismo. 473'<br />

El mismo al mismo. 479.<br />

El mismo al mismo. 485'<br />

El miJmo al mismo. 489'<br />

El mismo al mismo. 497.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

.•

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!