08.05.2013 Views

Lectura Científica Nivel Primaria

Lectura Científica Nivel Primaria

Lectura Científica Nivel Primaria

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Nivel</strong> <strong>Primaria</strong><br />

30<br />

Biología<br />

<strong>Lectura</strong> Científi ca<br />

¿Káratichajkusï<br />

kuaxanda jatsaijki?<br />

Ma ambe engajchi iáminducha mitika, eska<br />

káraticha jindeska engaksï kuaxanda jatsijka.<br />

Mitiakari tsikatechani, jamberiri marhoataka<br />

inde kuaxandani piximakata o jámakata<br />

ambe. Najtukari no meni aka joperuri exeaka<br />

na emangaksï járhaka, jima enga inde<br />

ambe intspikuarhinajka. Iáminduchajchi<br />

mitiska eska káraticha kuaxanda jatsiriska,<br />

ka eskaksï uaxantasïnga ka tatsikua pipichu<br />

sapirhatiicha jarhani.<br />

Sintsunicha engaksï kárati sapirhatiika ka<br />

engasï xani sontku ka uinamu kárajka,<br />

jatsindiksï kuaxanda sapirhatiichani, k’eri ma<br />

kárati tsikateni jasï ma, ts’ïma k’erati jatsiasïndi<br />

engaksï jukari ma tsenitakua k’uetsapijka.<br />

(¡Eranaska ekari úpiringa arhani xasï ma, tsipa<br />

anapu t’irekuarhu!).<br />

Ka ¿Mitiskiri eska materu tsipitiicha engaksï<br />

no káratiika maruksï jatsisïnga kuaxanda?<br />

Arhipiringaksï, ¿kurhandiskiri uandanani k’utu<br />

itsïarhu anapuni, uemisïndi kuaxanda jatsini<br />

ka kutsarirhu inchaskuani. Maru k’uiripucha<br />

p’iskuatasïndi ka auanksï, jimboksïsï maru<br />

k’utuecha k’amakurhini jati (nonenksï) eska<br />

na uandanajka inderi ambe janaskatiicha.<br />

K’utuecha antsikukuarhirijti, isï eska tsáki<br />

k’eratiicha, engaksï kuaxanda jatsijka.<br />

Akuitsichajtu antsikukuarhirijti, noksï<br />

iáminducha kuaxanda jatsisïndi; maruksï<br />

tsipitku kánguarhiasïndi uajpechani. Majkuni<br />

eska maru kurucheecha; maruksï kuaxanda<br />

jatsiasïndi ka maruksï tsipiti kánguarhiani, eska<br />

jucha k’uiripucha.<br />

Dinosauriucha, eskari t’u na mitikia,<br />

kuaxandaksïna jatsiserendi maru. Exenantajti<br />

Martín Bonfi l Olivera<br />

Cortesía de la Revista “Chispa”<br />

Dirección General de Divulgación de la Ciencia, México, UNAM.<br />

P’irhikunskata: Adelaida Huerta Soliz Jimbo<br />

kuaxandecha ambe tsakapu ukuarhitini,<br />

sánderu k’erati eska avestrusiri arhikata.<br />

Ka iasï engajchi uandaka inderi ambe ¿mitiskiri<br />

ambeksï marhoasïni kuaxandeecha? Jima<br />

inchanikua jataarhajti materu tsipiti sapichuni<br />

ma enga erokuarhini jarhajka andajpinuni.<br />

Kuaxanderi tsïpambiarhakua, kánikua<br />

ambikiti t’irekuejti, enga marhoakuajka<br />

t’arhexikuarhu ekaksï jamberi andajpinuaka.<br />

Enga niarajkia, kuaxandecha charasïndi<br />

ka uearhani materu sapichu ma, materu<br />

tsipitini.<br />

Ekaksï tsikatecha no jatsipiringa kuaxanda,<br />

jimaksï jatarhapirindi uajpechani ka<br />

erokuarhini kanguariani, isï eska cheeti<br />

nadi nákini kanguarhika t’unkini (nándikari<br />

ambe exeka, ekari ambe kánguarhiajka<br />

erachiichani) Káratiichani jingoni sánderu<br />

sesijti kuaxanda jatsini ka tatsikua uaxantani,<br />

ka isïksï no jamani jataarhauatini eka jamberi<br />

ieuaka. ¡Kurhamarhi nándini eka tsitipiringa<br />

isïkini kánguarhini<br />

Jucha k’uiripucha isïjchi k’erasïnga<br />

inchaakutini nandini, jima uénasïndini<br />

uénkuarhikua tsipikueri inde uénkua no<br />

xarharasíndi isku jatini sangani arhisíndi<br />

arhukurhini ka úkuarhini sapi ma o tsipiti<br />

ma, tatsikua k’eni enga jamberi niaraka<br />

andajpinuni. ¿Mitiskiri na arhikuarhiski ima<br />

uénkua? Nanakecheri arhikuarhijti turhisï<br />

Jimbo ovuluecha, arhikuekasïndi “kuaxanda<br />

sapichu”. Juchajtujchi jima uératiska, néna<br />

uejki jasï jimboeni.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!