Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Nivel</strong> <strong>Primaria</strong><br />
32<br />
Biología<br />
<strong>Lectura</strong> Científi ca<br />
Martín Bonfi l Olivera<br />
Cortesía de la Revista “Chispa”<br />
Dirección General de Divulgación de la Ciencia, México, UNAM.<br />
P’irhikunskata: Adelaida Huerta Soliz Jimbo<br />
Juchari uénakua irekua jatakua,<br />
k’eri japondejti<br />
(japondarhu sánderu asïpijti irekua)<br />
Ekari ambe menisï nika k’eri japondarhu, o<br />
engari jima no iauani irekaka, t’ujturi isï exejka<br />
eska jima kánikua sési p’ikuarerakuarhisïnga,<br />
kutsarirhu isï mintsikuarhini.<br />
Ka ekari ambe no miuka, k’oruri mitika<br />
maru tsipitichani engaksï jima irekaka,<br />
eska kurucheecha, (k’erati ka sapirhati<br />
kurucheecha, ka maru engaksï nomindu<br />
kurucheeka, jimbokaksï itsukua atiska),<br />
coraliicha, kangrejucha, utuksïicha,<br />
medusecha…ujule ka uanikuateru ambe<br />
enga jima jatamika.<br />
Peenga jimbosï uandanajka eska “japonda<br />
tsipitiska” ¿kurhajchpiskiri uandanani eska<br />
iámindu tsipikua japondarhu uemiska?<br />
Isïijti, isïksï uandasïndi k’erati janaskatiicha,<br />
engaksï jorhenguarhika tsipiticheri ambe,<br />
eskana urheta uenapka jarhani tsipiticha<br />
engaksï sapirhatiipka, juchari eskuechani<br />
jimbo no úpiringa exeani, engaksïna k’eri<br />
japondarhu jatamipka, to uexurhikua<br />
nirasíndia.<br />
Ima tsipitiicha<br />
tatita-tatitajembecheri tatiteecha,<br />
uajpechanksï káspti, sangani arhini uajpecha<br />
mojtakurhipaspti noteruksï xani sïsïantani<br />
tatitajembechani, iauani menderuenksï<br />
jarhani.<br />
Ima tsipiticha ma uénkua jimbojku ukata<br />
jarhaspti. Isï ioni ioni uexurhikuechani jimbo,<br />
mojtakurhispti, menderuksï xarharaspti maru<br />
tsipiticha engaksï uánikua uénkua jimbo<br />
úkata japka, eskajchi iasï na jatarhikuarhiaka<br />
jucha, ka iámindu tsipitiicha ka uitsakuecha<br />
ambe engari mitiaka (ka ts’ïma maru engaksï<br />
xani sapirhaka imaechani k’oru nombe<br />
engaksï p’amenchakueka).<br />
Ioni ioni uexurhikuechani jimbo, tsipikua<br />
japondarhu jaraspti, echerindu no mambe<br />
jarhaspti.<br />
Jiajkani ¿nena jamanksï uspi irekani<br />
uemikua?<br />
Arisï jaxispti, urhetaksï maru uitsakuecha<br />
uenaspti uemini, sangani arhinksiï uemipani,<br />
noksï uarhini, ka isï nipani p’indepanksï, ka<br />
enga no nema arhirukuauenga ueki jimboksï<br />
etsakuhini.<br />
Ka tatsikua maru kurucheecha engaksï<br />
jukarhikuarhipka sutupu<br />
sapichu ma enga tarhiata<br />
jatapka isï marhoaserendi<br />
eska xaramitecha,<br />
undasptiksï sangani arhini<br />
uemini ka echerirhu<br />
jamani.<br />
Imaechani jimbo engaksï<br />
uenapka uemini, jima<br />
ueratini mojtakurhipaspti<br />
materu jasï tsipitiicha