Información - Biblioteca de Autores Cristianos
Información - Biblioteca de Autores Cristianos
Información - Biblioteca de Autores Cristianos
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Félix María Arocena<br />
los himnos<br />
<strong>de</strong> la<br />
tradición<br />
El himnario <strong>de</strong> la Liturgia Horarum<br />
y<br />
otros himnos <strong>de</strong> la tradición litúrgica<br />
Texto - Traducción - Notas - Espiritualidad<br />
BIBLIOTECA DE AUTORES CRISTIANOS<br />
Madrid • 2013
ÍNDICE GENERAL<br />
Introducción........................................................................................ xiii<br />
1. Preliminares............................................................................... xiii<br />
a) La expresión lírica en la liturgia............................................. xiv<br />
b) La himnodia litúrgica............................................................ xiv<br />
2. Relieves históricos...................................................................... xvi<br />
a) La himnodia antigua y medieval............................................ xvi<br />
b) La himnodia hispana............................................................. xx<br />
c) La himnodia en el Concilio Vaticano II................................... xxii<br />
3. La función <strong>de</strong>l himno en el Oficio divino................................... xxvii<br />
4. La letra <strong>de</strong> los himnos................................................................ xxix<br />
5. La melodía <strong>de</strong> los himnos........................................................... xxxii<br />
6. Características <strong>de</strong> esta edición.................................................... xxxvi<br />
a) ¿Por qué himnos «latinos» ...................................................... xxxvi<br />
b) El himnario típico <strong>de</strong> la Liturgia Horarum............................. xxxvii<br />
c) Otros himnos <strong>de</strong> la tradición litúrgica..................................... xxxix<br />
d) La versión castellana.............................................................. xli<br />
Siglas y abreviaturas............................................................................ xlv<br />
Fuentes <strong>de</strong> los himnos......................................................................... xlvii<br />
Tabla explicativa <strong>de</strong> los datos relativos a cada himno.................... xlviii<br />
Selección bibliográfica....................................................................... lxix<br />
PRIMERA PARTE<br />
EL HIMNARIO DEL OFICIO DIVINO ROMANO<br />
1. Serie cotidiana (Tiempo per annum)................................................. 3<br />
2. Serie semanal.................................................................................... 13<br />
Semanas I y III per annum............................................................... 13<br />
Semanas II y IV per annum.............................................................. 49<br />
Semana XXXIV per annum.............................................................. 83<br />
3. Propio <strong>de</strong>l Tiempo............................................................................ 91<br />
Tiempo <strong>de</strong> Adviento........................................................................ 91<br />
Tiempo <strong>de</strong> Navidad y Epifanía........................................................ 99
X<br />
Índice general<br />
Tiempo <strong>de</strong> Cuaresma....................................................................... 119<br />
Semana Santa.................................................................................. 129<br />
Santo Triduo pascual........................................................................ 135<br />
Tiempo Pascual................................................................................ 143<br />
4. Solemnida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Señor durante el Tiempo per annum..................... 169<br />
Santísima Trinidad........................................................................... 169<br />
El Cuerpo y la Sangre <strong>de</strong> Cristo....................................................... 173<br />
El sagrado Corazón <strong>de</strong> Jesús............................................................. 177<br />
5. Propio <strong>de</strong> los Santos.......................................................................... 183<br />
Enero............................................................................................... 183<br />
Febrero............................................................................................ 189<br />
Marzo.............................................................................................. 196<br />
Abril................................................................................................ 204<br />
Mayo............................................................................................... 208<br />
Junio................................................................................................ 216<br />
Julio................................................................................................. 226<br />
Agosto............................................................................................. 238<br />
Septiembre....................................................................................... 256<br />
Octubre........................................................................................... 272<br />
Noviembre....................................................................................... 283<br />
Diciembre........................................................................................ 292<br />
6. Oficios comunes............................................................................... 307<br />
7. Oficio <strong>de</strong> difuntos............................................................................. 357<br />
SEGUNDA PARTE<br />
OTROS HIMNOS DE LA TRADICIÓN LITÚRGICA<br />
1. Serie cotidiana (Tiempo per annum)................................................. 365<br />
2. Serie semanal.................................................................................... 375<br />
Semanas I y III per annum............................................................... 377<br />
Semanas II y IV per annum.............................................................. 395<br />
3. Propio <strong>de</strong>l Tiempo............................................................................ 411<br />
Tiempo <strong>de</strong> Adviento........................................................................ 411<br />
Tiempo <strong>de</strong> Navidad y Epifanía........................................................ 425<br />
Tiempo <strong>de</strong> Cuaresma....................................................................... 451<br />
Tiempo <strong>de</strong> Pasión............................................................................ 469<br />
Santo Triduo pascual........................................................................ 481<br />
Tiempo Pascual................................................................................ 495
Índice general<br />
XI<br />
4. Solemnida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Señor durante el Tiempo per annum..................... 533<br />
Jesucristo, sumo y eterno Sacerdote.................................................. 533<br />
Santísima Trinidad........................................................................... 537<br />
El Cuerpo y la Sangre <strong>de</strong> Cristo....................................................... 540<br />
El sagrado Corazón <strong>de</strong> Jesús............................................................. 547<br />
Jesucristo Rey <strong>de</strong>l Universo.............................................................. 552<br />
5. Propio <strong>de</strong> los Santos.......................................................................... 555<br />
Enero............................................................................................... 557<br />
Febrero............................................................................................ 562<br />
Marzo.............................................................................................. 574<br />
Abril................................................................................................ 580<br />
Mayo............................................................................................... 587<br />
Junio................................................................................................ 592<br />
Julio................................................................................................. 598<br />
Agosto............................................................................................. 608<br />
Septiembre....................................................................................... 621<br />
Octubre........................................................................................... 635<br />
Noviembre....................................................................................... 637<br />
Diciembre........................................................................................ 646<br />
6. Común <strong>de</strong> Monjes............................................................................ 653<br />
Apéndices.............................................................................................. 661<br />
1. Reseña biográfica <strong>de</strong> algunos himnógrafos.................................. 663<br />
2. La métrica latina <strong>de</strong> los himnos.................................................. 681<br />
3. Los himnos en los documentos eclesiales.................................... 689<br />
4. Incipit <strong>de</strong> los himnos <strong>de</strong>l Breviarium Romanum (1568).............. 695<br />
Índices................................................................................................... 697<br />
1. Índice alfabético......................................................................... 699<br />
2. Índice numérico......................................................................... 705<br />
3. Índice <strong>de</strong> los autores................................................................... 717<br />
4. Índice cronológico <strong>de</strong> los himnos............................................... 720<br />
5. Índice métrico <strong>de</strong> los himnos..................................................... 721<br />
6. Índice <strong>de</strong> himnos métricos y rítmicos......................................... 722<br />
7. Índice <strong>de</strong> modos gregorianos...................................................... 723<br />
8. Índice bíblico............................................................................. 724
Fuentes <strong>de</strong> los himnos<br />
AH Dreves, G. M., Analecta hymnica Medii ævi, 50 vols. (Fráncfort M. 1887<br />
[=1961]).<br />
CAO Hesbert, R. J., Corpus antiphonalium Officii - Invitatoria et antiphonæ, Editio<br />
critica (Roma 1968).<br />
CH Wieland, G. (ed.), The Canterbury Hymnal, en British Library MS. Additional<br />
37517, folios 105r-128r (Toronto 1982).<br />
H Daniel, H. A., Thesaurus Hymnologicus, vols. I-IV (Leipzig 1841-1856).<br />
HG Blume, C. - Dreves, G. M., Analecta hymnica Medii ævi, vol. 27, Hymnodia<br />
Gotica Die Mozarabischen Hymnem <strong>de</strong>s alt-spanischen Ritus (Leipzig 1897;<br />
Fráncfort <strong>de</strong>l Meno 1887 [=1961]).<br />
hh1 Arévalo, F., Hymnodia Hispanica... (Romæ e Typographia Salamoniana ad<br />
Divi Ignatii 1786), en E. Gallego (ed.), Los himnos <strong>de</strong> la «Hymnodia Hispanica»<br />
- Estudio preliminar, traducción, notas y comentarios (Alicante 2002).<br />
hh2 Castro, J. (cura et studio), Hymnodia Hispanica, en CCL 167 (Turnhout<br />
2010).<br />
HLA Bulst, W., Hymni Latini antiquissimi LXXV (Hei<strong>de</strong>lberg 1956).<br />
HLM Mone, F. J., Hymni Latini Medii ævi, 3 vols. (Friburgo Br. 1853).<br />
HSE Zahonero, J. - L. Casanoves, L., Himnario sacro-litúrgico <strong>de</strong> España (Alcoy<br />
1957).<br />
LAO Liturgia ambrosiana <strong>de</strong>lle Ore, vol. II (Milán 2005 3 ).<br />
LIH Abbaye Saint-Pierre <strong>de</strong> Solesmes, Liber hymnarius cum invitatoriis et aliquibus<br />
responsoriis (Solesmes 1983).<br />
LIM Dreves, G. M., Analecta hymnica Medii ævi, vol. 7, Prosarium Lemovicense.<br />
PSM<br />
Die Prosen <strong>de</strong>r Abtei St. Martial du Limoges (Fráncfort <strong>de</strong>l Meno1889 [=1961]).<br />
Commissione Liturgica Italiana <strong>de</strong>ll’Ordine <strong>de</strong>i Servi di Maria, Liturgia<br />
<strong>de</strong>lle Ore - Proprio <strong>de</strong>ll’Uficio <strong>de</strong>ll’Ordine <strong>de</strong>i Servi di Maria (1978).<br />
RH Chevalier, U., Repertorium Hymnologicum, vol. I-V (Lovaina 1855-1862).<br />
TDH Lentini, A., Te <strong>de</strong>cet hymnus - L’Innario <strong>de</strong>lla Liturgia Horarum (Roma 1984).
tabla explicativa <strong>de</strong> los datos<br />
relativos a cada himno<br />
Número <strong>de</strong>l himno<br />
íncipit <strong>de</strong>l himno<br />
Título <strong>de</strong>l himno<br />
Tipo <strong>de</strong> métrica.<br />
Género literario (himno, tropo, secuencia, prosa...).<br />
Modo gregoriano para el canto (I ...VIII).<br />
Ad libitum, n*. Se pue<strong>de</strong> acudir a los correspondientes himnos <strong>de</strong>l<br />
segundo himnario, es <strong>de</strong>cir, aquellos cuya numeración va seguida <strong>de</strong><br />
un (*).<br />
«Cuándo» celebrativo<br />
Hora<br />
Breve nota introductoria al himno con datos sobre el autor, cuando resulta conocido, y<br />
sobre el contenido <strong>de</strong> las estrofas 1 .<br />
Texto latino original.<br />
Versión castellana <strong>de</strong>l texto original<br />
latino 2 .<br />
1<br />
Fuente: I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> la edición crítica <strong>de</strong>l texto (sobre todo en la AH editada por Guido<br />
Maria Dreves y Clemens Blume [55 vols.], pero también en LIH, TDH...). I<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong><br />
las fuentes y manuscritos que lo contienen (sobre todo en el RH <strong>de</strong> Ulysse Chevalier). Algunos<br />
estudios publicados sobre la obra escrita <strong>de</strong>l himnógrafo.<br />
2<br />
Una o varias notas explicativas <strong>de</strong>l texto. Estas notas pue<strong>de</strong>n ser bíblicas, teológicas, litúrgicas,<br />
filológicas, históricas o poner <strong>de</strong> relieve algún aspecto relativo a la teología espiritual. Pue<strong>de</strong>n<br />
iluminar algún aspecto <strong>de</strong>l texto original latino o <strong>de</strong> nuestra versión castellana. Aquí se incluyen<br />
también, citas implícitas <strong>de</strong> la sagrada Escritura, no exhaustivas, y, cuando es posible, las resonancias<br />
patrísticas que se hallan en el texto. Si el himno es propio <strong>de</strong> un Santo, la nota expone<br />
brevemente los rasgos principales <strong>de</strong> su biografía.
selección Bibliográfica<br />
1. Documentos eclesiales<br />
Institutio Generalis <strong>de</strong> Liturgia Horarum (Roma 1970).<br />
Pablo VI, Const. Ap. Laudis canticum (Roma 1970).<br />
2. Otros documentos<br />
Thesaurus Liturgiæ Horarum Monasticæ (Roma 1976).<br />
3. Algunos repertorios himnológicos<br />
Blume, C., Repertorium repertorii - Kritischer Wegweiser durch Ulisse Chevalier’s<br />
Repertorium Hymnologicum (Lepizig 1901; Hil<strong>de</strong>sheim 1971).<br />
Bulst, W., Hymni Latini antiquissimi, LXXV (Hei<strong>de</strong>lberg 1956).<br />
Chevalier, U., Repertorium Hymnologicum, vols. I-V (Lovaina 1855-1862).<br />
Daniel, H. A., Thesaurus Hymnologicus, vols. I-IV (Leipzig 1841-1856).<br />
Dreves, G. M., Analecta hymnica Medii ævi, vols. I-LV (Fráncfort <strong>de</strong>l Meno<br />
1887 [=1961]) 1 .<br />
Mone, F. J., Hymni Latini Medii ævi, 3 vols. (Friburgo in Br. 1853).<br />
Szövérffy, J., Repertorium hymnologicum novum (Berlín 1983).<br />
Walpole, A. S., Early Latin Hymns (Cambridge 1922).<br />
4. Himnario <strong>de</strong> la Liturgia Horarum<br />
Abbaye Saint-Pierre <strong>de</strong> Solesmes, Liber hymnarius cum invitatoriis et aliquibus<br />
responsoriis (Solesmes 1983).<br />
Lentini, A., «Te <strong>de</strong>cet hymnus» - L’Innario <strong>de</strong>lla «Liturgia Horarum» (Roma<br />
1984).<br />
1<br />
Cf. M. Lütolf, Analecta Hymnica Medii Ævi (Berna-Múnich 1978).
L<br />
Selección bibliográfica<br />
5. Versiones<br />
a) Himnos latinos <strong>de</strong>l «Breviarium Romanum» traducidos al castellano 2<br />
Bernár<strong>de</strong>z, F. L., Himnos <strong>de</strong>l Breviario Romano (Buenos Aires 1952).<br />
Zahonero, J. - Casanoves, L., Himnario sacro-litúrgico <strong>de</strong> España (Alcoy 1957<br />
[=1962]).<br />
b) Himnos latinos <strong>de</strong> la «Liturgia Horarum» traducidos al castellano<br />
Arocena, F. M., Los Himnos <strong>de</strong> la Liturgia <strong>de</strong> las Horas (Madrid 1992).<br />
Díez Escanciano, A., Himnodia litúrgica, separata en Perficit (Salamanca 1974).<br />
Moñux, V., Himnos litúrgicos latinos (Sigüenza 1979).<br />
Revilla, I., Himnario - Himnos latinos <strong>de</strong>l Breviario en español (Madrid 2006).<br />
c) Himnos latinos <strong>de</strong> la «Liturgia Horarum» traducidos al catalán<br />
Tort i Martí, M., Llibre d’Or <strong>de</strong>ls Himnes al Senyor (Barcelona 2004).<br />
6. Sobre el Himnario mozárabe<br />
a) Ediciones críticas<br />
Blume, C., Hymnodia Gothica - Die Mozarabischen Hymnen <strong>de</strong>s alt-spanischen<br />
Ritus, en Analecta hymnica Medii ævi, 27 (Leipzig 1897 [=1961]).<br />
Castro, J. (ed.), Hymnodia Hispanica, en CCL SL 167 (2010).<br />
b) Algunos estudios<br />
Almeida Matos, A. <strong>de</strong>, Hinos do Temporal Hispânico até a invasao musulmana -<br />
Estudo histórico-crítico (Coimbra 1977).<br />
Arocena, F. M., «El Himnario <strong>de</strong>l Oficio hispano»: Scripta Theologica 1 (2012)<br />
9-44.<br />
Castro, J., «Himno mozárabe en honor <strong>de</strong> san Clemente»: Habis 16 (1985)<br />
187-199.<br />
2<br />
Vale la pena reseñar el comentario <strong>de</strong> Antonio Nebrija († 1522) a la himnodia <strong>de</strong> su tiempo,<br />
publicado en Sevilla siete años antes <strong>de</strong> su fallecimiento (cf. ælii Antonii Nebrissensis, Aurea<br />
expositio hymnorum [Hispali 1515] sin paginación).
Selección bibliográfica<br />
LI<br />
— «Una nueva lectura <strong>de</strong>l himno mozárabe Fi<strong>de</strong>les Xristi præparate mentem»:<br />
Excerpta Philologica Antonio Holgado Redondo sacra (Cádiz 1991) 159-164.<br />
— «Notas críticas a dos himnos mozárabes»: Emerita 58 (1990) 139-144.<br />
— «Los himnos <strong>de</strong> la antigua liturgia hispánica - Notas <strong>de</strong> crítica textual», en<br />
Actas <strong>de</strong>l I Congreso Nacional <strong>de</strong> Latín Medieval (León 1995) 97-103.<br />
— «Notas críticas al texto <strong>de</strong> los himnos <strong>de</strong> Tempore <strong>de</strong> la liturgia hispánica»:<br />
Sacris Erudiri 35 (1995) 55-88.<br />
— «Los himnos Ad sancte Agate virginis y Festum insigne prodiit coruscum <strong>de</strong><br />
la antigua liturgia hispánica - Notas críticas», en M. C. Díaz y Díaz -<br />
J. M. Díaz <strong>de</strong> Bustamante (eds.), Poesía Latina Medieval (siglos V-XV)<br />
(Florencia 2005) 193-208.<br />
— «El himno Te <strong>de</strong>precamur Domine <strong>de</strong> la liturgia hispánica. Notas críticas», en<br />
Actas <strong>de</strong>l IV Congreso andaluz <strong>de</strong> Estudios Clásicos (Córdoba 2006) 455-461.<br />
— «Himnos <strong>de</strong> la antigua liturgia hispánica»: Sacris Erudiri 42 (2003) 135-<br />
241.<br />
— «El himno De mediante Quadragesima “Fabens re<strong>de</strong>mtis uoto abstinentie” <strong>de</strong><br />
la liturgia hispánica», en C. Arias (coord.), Latin vulgaire - Latin tardif VII.<br />
Actes du VII Colloque International sur le latin vulgaire et tardif (Sevilla, 2-6<br />
<strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2003) (Sevilla 2006) 189-201.<br />
Díaz y Díaz, M. C., «Noticias históricas <strong>de</strong> dos himnos litúrgicos visigodos», en<br />
Antigüedad y cristianismo - Monografías sobre la Antigüedad Tardía, III: Los<br />
visigodos. Historia y civilización. Actas <strong>de</strong> la semana Internacional <strong>de</strong> Estudios<br />
Visigóticos (Madrid 1986) 459-484.<br />
Gil, J., «El himnario Gótico»: Habis 7 (1976) 187-211 3 .<br />
— «Notas e interpretaciones - De nuevo sobre el himnario gótico»: Habis 9<br />
(1978) 159-164.<br />
Messenger, R. E., «The Mozarabic Hymns»: Transactions and Procedings of the<br />
American Philological Association 75 (1944) 103-126 4 .<br />
Norberg, D., Christe, lux mundi, salus et potestas, Scire Litteras. Forschungen zum<br />
mittelalterlichen Geistesleben (Múnich 1988) 307-313.<br />
Pérez <strong>de</strong> Urbel, J., «Origen <strong>de</strong> los himnos mozárabes»: Bulletin Hispanique 28<br />
(1926) 5-21, 113-139, 204-245, 305-320.<br />
— «Los himnos isidorianos»: Isidoriana (León 1961).<br />
3<br />
Para un elenco <strong>de</strong> las publicaciones <strong>de</strong>l profesor Juan Gil Fernán<strong>de</strong>z en torno a la himnodia<br />
gótica, cf. J. Castro (ed.), Hymnodia Hispanica, en CCL 167 (Turnhout 2010) 85-86.<br />
4<br />
Para un elenco <strong>de</strong> las publicaciones <strong>de</strong> R. E. Messenger entre 1944 y 1953 en torno a la<br />
himnodia tanto general como gótica, cf. J. Castro (ed.), Hymnodia Hispanica, en CCL 167,<br />
o.c., 90.
LII<br />
Selección bibliográfica<br />
— «Los himnos mozárabes», en Liturgia y música mozárabe. I Congreso Internacional<br />
<strong>de</strong> Estudios Mozárabes (Toledo 1975) 135-162.<br />
Szövérffy, J., Iberian Hymnody (Worcester, Mass., 1971).<br />
— Die Annalen <strong>de</strong>r lateinischen Hymnendichtung, 2 vols. (Berlín 1964-1965) 5 .<br />
— Latin hymns (Université Catholique <strong>de</strong> Louvain, Institut d’Étu<strong>de</strong>s Médiévales,<br />
Turnhout - Brepols 1989).<br />
Thorsberg, B., «Étu<strong>de</strong>s sur l’hymnologie mozarabe»: Studia Latina Stokolmiensia<br />
8 (Estocolmo 1962).<br />
— Étu<strong>de</strong>s sur l’hymnologie mozarabe (Estocolmo 1962).<br />
7. La Hymnodia Hispanica <strong>de</strong> Faustino Arévalo<br />
Arévalo, F., Hymnodia Hispanica ad cantus, latinitatis, metrique leges revocata et<br />
aucta. Præmittitur dissertatio <strong>de</strong> hymnis ecclesiasticis eorumque correctione, atque<br />
optima constitutione. Accedit Appendix I: De festo conversionis Gothorum instituendo.<br />
II: Breviarii Quignoniani fata. III: Censura hymnorum Santolii Victorini.<br />
Ad illustrissimum et reverendissimum Clerum hispanum. Auctore Faustino<br />
Arevalo (Romæ e Typographia Salamoniana ad Divi Ignatii 1786).<br />
Gallego, E. (ed.), Los himnos <strong>de</strong> la «Hymnodia Hispanica» - Estudio preliminar,<br />
traducción, notas y comentarios (Alicante 2002).<br />
Lentini, A., «Sul canone Arevalo-Genovesi per l’innodia liturgica»: Ephemeri<strong>de</strong>s<br />
Liturgicæ 91 (1977) 162ss.<br />
8. Obras secundarias<br />
Aldázabal, J., «El himno», en La alabanza <strong>de</strong> las Horas - Espiritualidad y pastoral<br />
(Barcelona 1991) 99-106.<br />
Arocena, F. M., «Quo modo theologia <strong>de</strong> christiana sæcularitate sit in novo<br />
Hymnario recepta»: Burgense 32/2 (1991) 479-501.<br />
— «Ecclesiæ laus» - Los himnos latinos <strong>de</strong>l Tiempo «per annum» (Pamplona 1997).<br />
— «El día y la noche en los himnos»: Phase 205 (1995) 27-52.<br />
— «La Cruz como señal <strong>de</strong> tutela en los himnos <strong>de</strong> la Liturgia <strong>de</strong> las Horas»:<br />
Liturgia y Espiritualidad 9 (2000) 359-362.<br />
Britt, M., The Hymns of the Breviary and Missal (Washington 1936).<br />
Bulst, W., Hymni Latini antiquissimi LXXV (Hei<strong>de</strong>lberg 1956).<br />
5<br />
Para un elenco <strong>de</strong> las publicaciones <strong>de</strong> J. Szövérffy entre 1954 y 1989 en torno a la himnodia<br />
tanto general como gótica, cf. J. Castro (ed.), Hymnodia Hispanica, en CCL 167, o.c., 94-95.
Selección bibliográfica<br />
LIII<br />
Chevalier, U., Poésie liturgique traditionnelle <strong>de</strong> l’Eglise catholique en Occi<strong>de</strong>nt<br />
(Tournai 1894).<br />
Connelly, j., Hymns of the Roman Liturgy (Westminster 1957).<br />
Delaporte, Y., «Les hymnes du Bréviaire Romain <strong>de</strong> Pie V á Urbain VIII»:<br />
Rassegna Gregoriana 6 (1907) 495ss; 1 (1908) 231ss.<br />
Dreves, G. M. - Blume , Cl., Ein Jahrtausend lateinischer Hymnendichtung, I-II<br />
(Leipzig 1909).<br />
Grán<strong>de</strong>z, R., Gloria y ternura - Himnos <strong>de</strong> Adviento y Navidad (Barcelona 2001).<br />
— Nuestra Pascua ha sido inmolada - Himnos <strong>de</strong> Cuaresma y Pascua (Barcelona<br />
2002).<br />
Gros, M., «El Liber Ymnorum d’Aurelius Pru<strong>de</strong>ntius»: Revista Catalana <strong>de</strong> Teología<br />
34/1 (2009) 189-205.<br />
Gy, P.-M., «Le trésor <strong>de</strong>l hymnes»: La Maison-Dieu 173 (1988) 19-40.<br />
Hughes, H. V., Latin hymnody (Lon<strong>de</strong>s 1922).<br />
Julian, J., A dictionary of Hymnology (Londres 1915).<br />
Karcher, C. J., Las antiguas secuencias lemosinas <strong>de</strong> los tiempos fuertes <strong>de</strong>l año<br />
litúrgico: valoración teológico-litúrgica <strong>de</strong>l Prosario <strong>de</strong> Analecta Hymnica VII<br />
(Roma 1998).<br />
Lausberg, H., Der Hymnus Iesu dulcis memoria, Hymnologische u. hagiographische<br />
Studien, 1 (Múnich 1967).<br />
Leclrecq, H., «Hymnes», en F. Cabrol (ed.), Dictionnaire d’archéologie chrétienne<br />
et <strong>de</strong> liturgie (París 1907-1953) vol. VI/2, 2901-2928.<br />
Lentini, A. (dir.), Hymni instaurandi Breviarii Romani, Consilium ad exsequendam<br />
Constitutionem <strong>de</strong> sacra Liturgia (Ciudad <strong>de</strong>l Vaticano 1968).<br />
— Supplex gloria - Inni <strong>de</strong>l Breviario (Milán 1969).<br />
— «L’Innario <strong>de</strong>lla Liturgia <strong>de</strong>lle Ore»: L’Osservatore Romano (11-13 y 14 <strong>de</strong><br />
junio <strong>de</strong> 1973).<br />
Mearns, J., Early Latin Hymnaires. An In<strong>de</strong>x of Hymns in Hymnaries before 1100<br />
(Cambridge 1970 [=1913]).<br />
Messina, N., «Ecce Ymnus Bartolomei apostoli quem fecit Leo Melfitanus - Un<br />
inno italico riscattato <strong>de</strong>lla liturgia mozarabica (AH 27, 139ss.)»: Euphrosyne<br />
(1992) 349-363.<br />
Michel, A., In hymnis et canticis - Culture et beauté dans l’himnique chrétienne<br />
latine (Lovaina-París 1976).<br />
Migliavacca, L., Gli inni ambrosiani (Milán 1979).<br />
Morel, P. G., Lateinische Hymnen <strong>de</strong>s Mittelalters (Einsie<strong>de</strong>ln 1868).<br />
Neale, J. M., Hymni Ecclesiæ e Breviariis quibusdam et Missalibus (Oxford 1851).
LIV<br />
Selección bibliográfica<br />
Norberg, D., Notes critiques sut l’Hymnarius Severinianus (Estocolmo 1977).<br />
Paris, G., Les hymnes <strong>de</strong> la liturgie (París 1952).<br />
Pebbles, B. M., «O Roma nobilis»: American Benedictine Review 1 (1950) 67-92.<br />
Pellegrino, M. (ed.), A. Pru<strong>de</strong>nzio, Inni <strong>de</strong>lla giornata (Alba 1954).<br />
Perret, J., «Aux origins <strong>de</strong>l l’hymnodie latine - L’apport <strong>de</strong> la civilisation Romaine»:<br />
La Maison-Dieu 173 (1988) 41-60.<br />
Raby, F. J. E., A history of christian latin poetry... to the close of the Middle Ages<br />
(Oxford 1927).<br />
Simonetti, M. (ed.), Innologia ambrosiana (Alba 1956).<br />
— «Studi sull’innologia popolare cristiana <strong>de</strong>i primi secoli», en Atti Acca<strong>de</strong>mia<br />
Nazionale <strong>de</strong>i Lincei, vol. IV (1962) 341ss.<br />
Spitzmuller, H., Poésie latine chrétienne du Moyen Âge (Brujas 1971).<br />
Trench, R. C., Sacred Latin Poetry (Londres 1874).<br />
Trombi, U., Inni, preghiere, cantici. Poesia latina cristiana dal IV al XIII secolo<br />
(Brescia 2003).<br />
Triacca, A.-M. - Pistoia, A. (eds.), L’hymnographie, Conférences Saint-Serge, 46e<br />
Semaine d’Étu<strong>de</strong>s Liturgiques (París 1999).<br />
Velado, B., Himnos <strong>de</strong> la Liturgia <strong>de</strong> las Horas (Barcelona 1984).<br />
— «Les hymnes <strong>de</strong> la Liturgie <strong>de</strong>s Heures pour l’Espagne»: La Maison-Dieu 151<br />
(1982) 67-82.<br />
— «Los himnos <strong>de</strong> la Liturgia <strong>de</strong> las Horas en su edición española»: Phase 22<br />
(1982) 325-335.