<strong>La</strong> <strong>salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>tercera</strong> <strong>edad</strong>201opción al respecto, pero operativam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>berán estar indudablem<strong>en</strong>tecoordinadas, buscando <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to previo <strong>de</strong> criterios <strong>de</strong> <strong>el</strong>egibilidady s<strong>el</strong>ección <strong>para</strong> diversos subprogramas o prestaciones, y sistemas <strong>de</strong>información a<strong>de</strong>cuados, así como mecanismos ágiles <strong>de</strong> interre<strong>la</strong>ción operativa<strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas o los niv<strong>el</strong>es involucrados.En <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que esto pudiera g<strong>en</strong>eralizarse, si <strong>la</strong> evaluación <strong>de</strong>resultados <strong>en</strong> primer lugar se lleva a cabo y, <strong>en</strong> segundo, se correspon<strong>de</strong>con los objetivos previstos, se avanzaría <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> equidad haciatodos los ancianos b<strong>en</strong>eficiarios y usuarios <strong>de</strong> los diversos subsectores,como una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s metas finales <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> nacional.4.2. El <strong>en</strong>foque globalUna <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración posterior al Encu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Alma-Ata <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS y <strong>el</strong>UNICEF <strong>de</strong>staca como i<strong>de</strong>al una at<strong>en</strong>ción primaria <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>salud</strong> abarcativay accesible, que trate integralm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> persona, contribuy<strong>en</strong>do a subi<strong>en</strong>estar, físico, médico y social (WHO/UNICEF, 1978). Este <strong>en</strong>foquepodría aparecer como difícilm<strong>en</strong>te compatible con una at<strong>en</strong>ción interdisciplinariamédico-social. No obstante, <strong>la</strong> Asociación Médica Mundialy los participantes d<strong>el</strong> Encu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> H<strong>el</strong>sinki <strong>en</strong> 1996 expresaron suconv<strong>en</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> que <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción primaria ori<strong>en</strong>tada <strong>en</strong> forma integra<strong>la</strong> <strong>la</strong>s personas, evitando divisiones verticales <strong>en</strong>tre especialida<strong>de</strong>s médicaso <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción médica y social, no solo era <strong>de</strong>seable sino probadam<strong>en</strong>teposible.En términos s<strong>en</strong>cillos, <strong>el</strong> esquema ti<strong>en</strong>e como objetivo lograr un tránsito<strong>de</strong> los adultos mayores, ord<strong>en</strong>ado y progresivo, por <strong>la</strong>s distintas instanciasy compon<strong>en</strong>tes operativos d<strong>el</strong> programa, <strong>en</strong> lo posible coordinadoy personalizado, a partir <strong>de</strong> una evaluación geriátrica integral, especialm<strong>en</strong>te<strong>de</strong> los casos más complejos y vulnerables.El diseño, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación requier<strong>en</strong> integraciónhorizontal y vertical <strong>en</strong> términos funcionales, con canales <strong>de</strong> información ycomunicación reales e instancias administrativas <strong>de</strong> coordinación <strong>de</strong> losservicios asist<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> diverso tipo, a fin <strong>de</strong> que estos puedan actuarsinérgicam<strong>en</strong>te.Un primer paso consiste <strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificar y d<strong>el</strong>imitar <strong>la</strong>s distintas instanciasasist<strong>en</strong>ciales, que no necesariam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser creadas especialm<strong>en</strong>te,sino reestructuradas a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disponibles, pero con <strong>la</strong>sinceridad <strong>de</strong> dotar<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> respuesta sufici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cuantoa recursos económicos, físicos y humanos, <strong>para</strong> evitar <strong>el</strong> efectod<strong>el</strong>etéreo <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nificaciones tan voluntaristas como poco realistas,
202Informe sobre Tercera Edad <strong>en</strong> <strong>la</strong> Arg<strong>en</strong>tina, año 2000El campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><strong>la</strong> <strong>tercera</strong> <strong>edad</strong> es complejo,riesgoso y <strong>de</strong>sgastante anímicam<strong>en</strong>te<strong>para</strong> qui<strong>en</strong>es trabajan<strong>en</strong> contacto con los paci<strong>en</strong>tes,cuando no se cu<strong>en</strong>ta con<strong>el</strong> respaldo sufici<strong>en</strong>te <strong>para</strong>ser efectivos, y <strong>la</strong> <strong>de</strong>serciónpau<strong>la</strong>tina <strong>de</strong> <strong>la</strong>s motivacionesiniciales es frecu<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>s<strong>de</strong>ya compr<strong>en</strong>sible.conduc<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> fricción perman<strong>en</strong>te, al <strong>de</strong>sgaste y a <strong>la</strong> frustración d<strong>el</strong>os mejores propósitos.El campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>tercera</strong> <strong>edad</strong> es complejo, riesgoso y<strong>de</strong>sgastante anímicam<strong>en</strong>te <strong>para</strong> qui<strong>en</strong>es trabajan <strong>en</strong> contacto con lospaci<strong>en</strong>tes, cuando no se cu<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> respaldo sufici<strong>en</strong>te <strong>para</strong> ser efectivos,y <strong>la</strong> <strong>de</strong>serción pau<strong>la</strong>tina <strong>de</strong> <strong>la</strong>s motivaciones iniciales es frecu<strong>en</strong>tey <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ya compr<strong>en</strong>sible. <strong>La</strong> alineación <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos d<strong>en</strong>tro d<strong>el</strong> sistema,tanto <strong>de</strong> los que ati<strong>en</strong>d<strong>en</strong> como <strong>de</strong> los que son at<strong>en</strong>didos, es un<strong>el</strong>em<strong>en</strong>to c<strong>la</strong>ve, y es un grave error p<strong>en</strong>sarlos como simples y obligadostérminos <strong>de</strong> un discurso <strong>el</strong>egante y aggiornado <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong><strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación.Un cable a tierra útil <strong>para</strong> esa fase es <strong>la</strong> discusión con <strong>la</strong>s instancias operativas.Se trata por consigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong> abrir <strong>el</strong> <strong>de</strong>bate <strong>en</strong> talleres interdisciplinariosaplicados <strong>en</strong> <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> hospita<strong>la</strong>rio o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s instituciones <strong>de</strong> segurosmédico-sociales, con participación <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeros, rehabilitadores, trabajadoressociales, administradores, médicos y gerontólogos <strong>en</strong>tre otros, y<strong>de</strong> llevarlo a cabo también con <strong>la</strong>s instituciones <strong>para</strong> paci<strong>en</strong>tes crónicos, losgeriátricos, los médicos d<strong>el</strong> primer niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción, los servicios <strong>de</strong>emerg<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong>s agrupaciones sociales que nuclean a adultos mayores y losfamiliares <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermos o ancianos vulnerables. En suma, <strong>el</strong> i<strong>de</strong>al es <strong>la</strong> participación<strong>de</strong> los protagonistas o actores g<strong>en</strong>uinos.Nótese que leer u oír este tipo <strong>de</strong> propuestas no g<strong>en</strong>era resist<strong>en</strong>cia,parec<strong>en</strong> ser <strong>de</strong>seables, lógicas, casi obvias. Sin embargo, los p<strong>la</strong>nes su<strong>el</strong><strong>en</strong>diseñarse c<strong>en</strong>tralm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong> mejor <strong>de</strong> los casos por expertos <strong>de</strong> sólidorespaldo teórico, pero llegan a los niv<strong>el</strong>es operativos como cosa juzgada y<strong>de</strong>finida, y más que a m<strong>en</strong>udo sin los recursos sufici<strong>en</strong>tes. En este tipo <strong>de</strong>situaciones, poco gratas <strong>de</strong> exponer, pero vividas con <strong>de</strong>masiada frecu<strong>en</strong>cia,es solo cuestión <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tarse a esperar los problemas y los fracasos. Por<strong>el</strong> contrario, si antes <strong>de</strong> int<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> integración funcional vertical y horizontal<strong>de</strong> los programas, se escuchara a los actores y se los invitara a explicitarexperi<strong>en</strong>cias, reparos y propuestas, no solo se lograría un compromisoreal con <strong>la</strong>s acciones futuras, sino también una <strong>salud</strong>able combinación<strong>de</strong> teoría y práctica que aum<strong>en</strong>taría <strong>la</strong> viabilidad local <strong>de</strong> los programas.Cuando se contrastan y conoc<strong>en</strong> <strong>la</strong>s limitaciones reales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversasinstancias, es más fácil <strong>en</strong>contrar o cons<strong>en</strong>suar mecanismos <strong>de</strong> adaptación<strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones a <strong>en</strong>carar, evitando los conflictos y <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos posteriores.Cuando algui<strong>en</strong> que trabaja con los paci<strong>en</strong>tes mayores ejecutaacciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que reconoce los gérm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sus propias inquietu<strong>de</strong>s yaportes, <strong>el</strong> estímulo afectivo y <strong>la</strong> responsabilidad <strong>para</strong> llevar<strong>la</strong>s a bu<strong>en</strong> términoy v<strong>en</strong>cer <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s, resultan una fuerza adicional y una realidadque necesita ser trasmitida y expresada públicam<strong>en</strong>te, <strong>para</strong> ser t<strong>en</strong>ida <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>ta a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nificación.