18.06.2018 Views

Desarrollo e igualdad: el pensamiento de la CEPAL en su séptimo decenio. Textos seleccionados del período 2008-2018

En este libro se presenta una selección de textos elaborados por la CEPAL durante su séptimo decenio de existencia (2008-2018) y se da continuidad a las obras Cincuenta años de pensamiento en la CEPAL: textos seleccionados (1998) y Sesenta años de la CEPAL: textos seleccionados del decenio 1998-2008 (2010). Los trabajos aquí reproducidos recogen las nuevas ideas que la CEPAL ha aportado al pensamiento latinoamericano y muestran una clara continuidad conceptual respecto de las formulaciones de decenios anteriores. Se agrupan en cuatro dimensiones: desarrollo social, macrofinanzas, desarrollo productivo y sostenibilidad medioambiental. Se incluye también un conjunto de textos de carácter interdimensional basados en la centralidad de la igualdad en el proceso de desarrollo, los pactos para la igualdad y la economía política, y la cultura del privilegio. En estas páginas el lector encontrará una muestra de las contribuciones más importantes de la CEPAL a los debates sobre los problemas contemporáneos del desarrollo en América Latina y el Caribe y las políticas recomendadas para superarlos. En una detallada introducción se invita a recorrer los principales aspectos del estructuralismo y neoestructuralismo cepalinos, enfatizando su más reciente refinamiento analítico: la incorporación de una visión que sitúa al principio de la igualdad en el centro del desarrollo sostenible y que fortalece el enfoque de derechos adoptado destacadamente por la CEPAL en los últimos decenios.

En este libro se presenta una selección de textos elaborados por la CEPAL durante su séptimo decenio de existencia (2008-2018) y se da continuidad a las obras Cincuenta años de pensamiento en la CEPAL: textos seleccionados (1998) y Sesenta años de la CEPAL: textos seleccionados del decenio 1998-2008 (2010).

Los trabajos aquí reproducidos recogen las nuevas ideas que la CEPAL ha aportado al pensamiento latinoamericano y muestran una clara continuidad conceptual respecto de las formulaciones de decenios anteriores. Se agrupan en cuatro dimensiones: desarrollo social, macrofinanzas, desarrollo productivo y sostenibilidad medioambiental. Se incluye también un conjunto de textos de carácter interdimensional basados en la centralidad de la igualdad en el proceso de desarrollo, los pactos para la igualdad y la economía política, y la cultura del privilegio.

En estas páginas el lector encontrará una muestra de las contribuciones más importantes de la CEPAL a los debates sobre los problemas contemporáneos del desarrollo en América Latina y el Caribe y las políticas recomendadas para superarlos. En una detallada introducción se invita a recorrer los principales aspectos del estructuralismo y neoestructuralismo cepalinos, enfatizando su más reciente refinamiento analítico: la incorporación de una visión que sitúa al principio de la igualdad en el centro del desarrollo sostenible y que fortalece el enfoque de derechos adoptado destacadamente por la CEPAL en los últimos decenios.

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Comisión Económica para América Latina y <strong>el</strong> Caribe (<strong>CEPAL</strong>)<br />

El <strong>en</strong>foque multidim<strong>en</strong>sional no pret<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>su</strong>stituir <strong>la</strong> forma clásica con que <strong>la</strong> <strong>CEPAL</strong><br />

calcu<strong>la</strong> <strong>la</strong> pobreza, c<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>el</strong> ingreso monetario —y <strong>en</strong> <strong>su</strong> expresión <strong>en</strong> términos <strong>de</strong><br />

líneas <strong>de</strong> pobreza medida como un múltiplo d<strong>el</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> compra <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos necesarios<br />

para evitar <strong>la</strong> <strong>de</strong>snutrición—, sino como importante complem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma. Eso porque<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> in<strong>su</strong>fici<strong>en</strong>te percepción <strong>de</strong> ingresos monetarios, capta car<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> términos<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>más compon<strong>en</strong>tes es<strong>en</strong>ciales d<strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar, como <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da (hacinami<strong>en</strong>to y<br />

materialidad), acceso a <strong>en</strong>ergía y a servicios básicos <strong>de</strong> agua y saneami<strong>en</strong>to, y a educación. En<br />

<strong>el</strong> cuarto capítulo d<strong>el</strong> pres<strong>en</strong>te libro se incluye una sección sobre <strong>la</strong>s múltiples dim<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza <strong>en</strong> América Latina, constante d<strong>el</strong> Panorama Social 2014 17 .<br />

In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los avances registrados <strong>en</strong> <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza, <strong>el</strong> tema<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>igualdad</strong> también fue objeto <strong>de</strong> un amplio análisis, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />

innovador <strong>en</strong> lo que se refiere a <strong>la</strong> evolución histórica d<strong>el</strong> <strong>p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to</strong> cepalino, con <strong>el</strong><br />

concepto <strong>de</strong> matriz <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>igualdad</strong> social 18 .<br />

El primer avance <strong>de</strong> peso <strong>en</strong> esa dirección <strong>su</strong>rgió <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> <strong>período</strong> <strong>de</strong><br />

sesiones <strong>de</strong> 2014 (<strong>CEPAL</strong>, 2014a), <strong>en</strong> que <strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>igualdad</strong> se r<strong>el</strong>aciona con tres dim<strong>en</strong>siones<br />

es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> ciudadanía, es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> <strong>igualdad</strong> <strong>de</strong> medios, <strong>igualdad</strong><br />

<strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s e <strong>igualdad</strong> expresada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s autonomías y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to recíproco.<br />

Vale recordar que <strong>la</strong> <strong>igualdad</strong> <strong>de</strong> medios se r<strong>el</strong>aciona con <strong>el</strong> ingreso monetario, personal<br />

y funcional (d<strong>el</strong> trabajo y <strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad, antes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> impuestos, transfer<strong>en</strong>cias<br />

monetarias, <strong>en</strong>tre otros); <strong>la</strong> <strong>igualdad</strong> <strong>de</strong> capacida<strong>de</strong>s se refiere a los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> acceso<br />

universal y <strong>de</strong> calidad a <strong>la</strong> educación, <strong>la</strong> salud y otros servicios básicos, como <strong>el</strong> agua, <strong>la</strong><br />

vivi<strong>en</strong>da y <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad, <strong>la</strong> protección social y <strong>el</strong> cuidado <strong>de</strong> niños, personas mayores<br />

y personas con discapacidad; <strong>la</strong> <strong>igualdad</strong> r<strong>el</strong>ativa a <strong>la</strong>s autonomías y <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

recíproco se refiere a <strong>la</strong>s liberta<strong>de</strong>s individuales y al po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> participación <strong>en</strong> <strong>la</strong> toma<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones colectivas, así como a <strong>la</strong>s cuestiones asociadas al po<strong>de</strong>r y a <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong><br />

dominio o, como se diría más tar<strong>de</strong>, a <strong>la</strong> “cultura d<strong>el</strong> privilegio”.<br />

Esa visión tridim<strong>en</strong>sional <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos a <strong>la</strong> <strong>igualdad</strong> fue inspiradora d<strong>el</strong> segundo<br />

avance analítico <strong>en</strong> <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cuestiones sociales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>séptimo</strong> <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io, o sea, al<br />

referido concepto <strong>de</strong> matriz <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>igualdad</strong> social (<strong>CEPAL</strong>, 2015a, 2016b, 2017g). La<br />

17<br />

La conceptualización y operacionalizacion <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>CEPAL</strong> d<strong>el</strong> “abordaje multidim<strong>en</strong>sional <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza” <strong>en</strong><br />

2013-2014 fueron realizadas, <strong>en</strong> línea con un conjunto <strong>de</strong> trabajos previam<strong>en</strong>te exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />

sobre <strong>el</strong> tema, por <strong>la</strong> Division <strong>de</strong> Estadisticas, li<strong>de</strong>rada por Pascual Gerst<strong>en</strong>f<strong>el</strong>d y con <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong> Xavier Mancero y Pablo Vil<strong>la</strong>toro. En términos <strong>de</strong> historia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>CEPAL</strong>, se origina <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los años och<strong>en</strong>ta sobre medición <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s básicas insatisfechas (<strong>CEPAL</strong>/DGEC, 1988),<br />

con <strong>la</strong> medición <strong>de</strong> pobreza monetaria y <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>siones socio<strong>la</strong>borales y <strong>de</strong> protección<br />

social.Véase una reseña histórica <strong>de</strong> <strong>la</strong> aplicación d<strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> necesida<strong>de</strong>s básicas insatisfechas <strong>en</strong><br />

América Latina <strong>en</strong> Feres y Mancero (2001).<br />

18<br />

El concepto <strong>de</strong> “matriz <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>igualdad</strong> social” fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do bajo <strong>el</strong> li<strong>de</strong>razgo <strong>de</strong> Laís Abramo, Directora<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> División <strong>de</strong> <strong>Desarrollo</strong> Social. Fue empleado por primera vez <strong>en</strong> <strong>el</strong> docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> posición pres<strong>en</strong>tado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Primera Reunión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia Regional sobre <strong>Desarrollo</strong> Social <strong>de</strong> América Latina y <strong>el</strong> Caribe,<br />

c<strong>el</strong>ebrada <strong>en</strong> Lima (<strong>CEPAL</strong>, 2015a).<br />

48

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!