ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA Haren hizkuntz ...

ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA - Joseba Intxausti 839
ten Hegoalderako idazketa-eredu berria, Iparraldekoa ezagutzen zuena, baina
beregainki jokatuz definitua.
Lagundia erbesteratu zutenetik, Hegoaldeko elizgizonek piztu berria zen
lastargia eskuetan hartu, eta gogoz eta lanez eutsi zioten hasitako bideari. Eusko
Pizkunderaino luzatu zen hori, luma berriak lanera erakarriz eta idazlanak
metatuz. Nahiko maiz, lanok, ordea, ez ziren kaleratu ahal izan idatzi eta berehala,
eta batzutan idazleak hil ostean, urteak pasatuta, eman ziren argitara.
XIX. mendeko liburugintza, partez bederen, XVIII.eko uzta ere bada.
Azken Gerrate Karlistak eta Hiru Probintzietako Erakunde-krisiak ezarri
zuten, euskarazko idatz-produkzioan ere (1875-1876) aro honen azken muga.
Lehenengo ekinaldi hartan josulagunek berek burutu zituzten lanak: Larramendik,
Kardaberazek, Mendiburuk. Ondoren, apaiz eta erlijiosoen lagunartea
zabalduz joan zen, izan ere garaiko beste ezaugarria hauxe baita Hegoaldean:
diozesitarren eta fraideen aldi bereko produkzioa. Izenak errenkan
datoz: Mogeldarrak, Añibarro, Gerriko, Astarloatarrak, Frai Bartolome, Lizarraga,
Zabala, Uriarte, Lardizabal…
Esan beharra dago, bestalde, eliz gaiez idazteaz gain euskararen inguruko
lanak sortzen direla garai honetan: josulagunek euskararen izenona, corpus-aren
ezagumendua (hiztegi eta gramatika) eta eliztarren artean ere hizkuntzarekiko
kontzientzia eta estimua landu zituzten. Bere urak Eusko
Pizkunderaino zabalduko zituen olatua izan zen hau, batzuetan euskararen status-a
ere hobe-beharrekoa zela iradokiz.
Hegoaldean lehenengo aldiz mende askotan, kristau euskaldunak beren
fedeaz zer irakurri izaten hasi ziren hamarkada haietan, eta herrietako apaizek
liburu ongi hornituak eskuratu ahal izan zituzten beren predikua aberasteko.
5.1.4. Eusko Pizkundeko ekarpenak (1876-1937)
«Eusko Pizkundea» deitu izan duguna, batez ere gertabide sozial orokorra
da, ez Elizara eta ez literaturara bakarrik bildua.
Iparraldean bertatik bertara eta lehenagotik ezagutzen zituzten Iraultza politikoaren
ondorioak (han oso bizirik ageri zirenak) Hegoaldera ere iristen dira,
azkenik. Bizpahiru gerra ere galdu dira, Foruak defendatzen; Industri Iraultza
eta inmigrazioa iritsi dira Euskal Hegoaldera, eta abertzaletasunak hartu du
bere bidea eta indartuz doa. Hori baino zerbait lehentxeagoa (1862), Hiru Probintziek
badute, gainera, beren Diozesia (Gasteiz), alboetako zenbait eskualde
oraindik hortik kanpo izan arren.
Iparraldea eta Hegoaldea bi inguru politiko ezberdinei erantzun beharrean
aurkitzen dira: Hexagonoan, III. Errepublikako eztabaida politiko-erlijiosoari,