ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA Haren hizkuntz ...

842 EUSKERA - XLIX, 2004, 2
Liturgia osora eta eliz zeregin guztietara iristeko legezko abagunea eman zielako.
Handik honako historia da Euskaltzaindiko biltzen garen jardunaldiotan
aztertu nahi izan den hizkuntzaren eliz iragana (itzulpenak, azalpen ofizialak,
urratsez urrats egin den euskalduntzea, argitalpenak, etab.).
Ondoren, aipatu ditugun aldi horietako bi atali dagozkienak jasoko ditugu
hemen: «Lehen urratsak», Eliz literaturaren aurrekariak aurkeztean, eta
«Eliz arauak, eta 1. eliz ekarpen idatzia», Eliz literaturako lagin bat: Iparraldea-z
jardutean.
Lan honetan ez ditut aurkeztuko Elizaren euskalduntze erlatiboan protagonista
izan diren pertsonaia (61) eta taldeak (62) (nahiz eta zertxobait esango
dudan, azalpenak eskatzen didan heinean). Hemen batez ere emaitza behinenak
gogoratuko ditugu: lege eta arauak, ideiak, portaera linguistikoak,
argitalpenak, etab. Hautatu dugun gaiari jarraikiz, erreforma protestanteaz ez
da esango deus orrialdeotan, nahitaez aipatzekoa izan arren (63).
5.2. Eliz literaturaren aurrekariak (c. 1530…)
Euskal literaturaren historia bitan banatuta ageri da, eliz euskararen iragana
bezalatsu: Hegoaldea / Iparraldea. Bidasoaz gora, 1545ean ustekabeko
lehenengo euskal liburua agertu zitzaigun, bat-batean; bazirudien aurrekaririk
gabe zetorrela, ingururik gabe.
Baina, zerbait lehenago eta ondoren, badakigu Hegoaldeko kristau kezkatuen
artean eliz erreformazaleek euskara zegokion tokian jarriz lan egin nahi
zutela behintzat, eta lehentxeago edo geroago euskara mintzatuari ez ezik idatziari
ere bide eman beharko ziotela. Hona horren guztiaren zantzu batzuk.
5.2.1. Trento bukatu aurrekoak (a. 1563)
Han-hemengo gertakari solteek (eta batzuetan elkarrekin lotuek) euskararekiko
jarrera eta gogo berriak pizten ari zirela emango ligukete aditzera
(c. 1530-1563).
(61) Idazle eta protagonista pertsonalak Villasante-ren lanean bilduta daude oro har:
VILLASANTE, L. (1961): Historia de la literatura vasca. Bilbao: Sendoa.
(62) Elizako taldeez ere ari den lan honek lagun dezake: INTXAUSTI, J. (1998): «Talde
euskaltzaleen garapen historikoaz (XVI-XX. mendeak)», in: INTXAUSTI, J. (ed.) (1998): Hizkuntzen
aldeko mugimendu sozialak. Donostiako Udako XII. Ikastaroak. 1993ko Uztaila. Bilbo:
ehu. 17-56.
(63) INTXAUSTI, J. (1995): «Leizarraga eta leizarragatarrak (1563-1571), Erreforma-Kontrarreformaren
ilun-argitan», in: RIEV. XL, 1995, 119-160.