ELIZA KATOLIKO ERROMATARRA ETA EUSKARA Haren hizkuntz ...

856 EUSKERA - XLIX, 2004, 2
Hauek izango lirateke beren testu-masagatik, gero ikusiko ditugun garai
bereko idazle eliztarren idazlanen parekoak izan daitezkeenak. Gai biziki ezberdinak
dituzte, eta hastapen llabur honek ez zuen lortu eremu bakoitzean
euskal prosa finkaturik sortzea: betiere ahalegin solteak eta segidarik gabekoak
izan ziren.
Garai berrien aldakuntza unean, sinbolikoak gertatu ziren Lapurdiko Biltzarrak
bere diputatuei euskaraz emandako Kaierra eta berehala Iraultzak sustatu
zituen itzulpenak, gure euskal Erakundeek lehenago egin ez zutena behingoz
behintzat eginez: erakundeetako bizitza eta ideia politikoak euskaraz eman (113).
Beren bakantasunean beste hainbat perla dira idazlanok, eta, esan bezala,
salbu Voltoire-rena (9 edizio), ia beti argitaraldi bakarrekoak, eta inoiz
orrialde gutxikoak ere (Dasantza-ren kasua, e. b.).
Oro har, uzta ez zen izan aberatsegia (baina bai batzuetan ausarta), eta
garaiko hitz-lauzko idazlan handi, ugari eta hedatuenak ez dira hauek izango,
ondoren ikusiko ditugun argitalpen eliztarrak baizik.
6.2. Argitalpen eliztarrak
Bi epetan bana genezake Iparraldean XVII-XVIII.etako eliz literatur historia:
Axularren Erretore-aldiak hartuko lukeena bata (1600-1643), eta haren
inguruko idazle-taldearen ondorengoa bestea, mende eta laurden pasatxoa besarkatuko
lukeena (1650-1789).
Eliz idazketaren lehen loraldiak bere alde eta kontra izandako egokiera
historikotik nahitaez hona ekarri beharra dago garaiko hainbat joera, kezka eta
gertakari, batzutan geureak eta bestetan testuinguru orokorretik gu ere ukitu
gintuztenak.
Besteak beste ondoko hauek, behintzat, badute zer ikusirik euskal eliz literaturaren
loraldi honekin:
1. Trento-ondoko eliz Erreforma (1562…), Frantzia osoko Eliza eta Euskal
Iparraldekoa ekimen berrietara bultzatu zituena (114).
2. Erreforma kalbindarraren parioa hurbila eta arriskutsua izan zen Eliza
Katolikoarentzat, eta hark mahai gainean utzitako eliz euskara idatziaren
proposamena, teorikoa eta praktikoa, hor zegoen betiere (Biblia,
Katekesia, Otoitz-liburuak) (115).
(113) Vinson 1891: 248-250. or.; Urquizu et al. 2000: 274-276.
(114) Ik. «La renaissance catholique dans la première moitié du XVIIe siècle», in:
LATREILLE, A. et al. (1963): Histoire du catholicisme en France. Paris: Spes. II, 271-349.
MOREAU, R. (1970): Histoire de l’âme basque. Bordeaux: Imprimerie Taffard. 209-238.
(115) Intxausti 1995: passim.